Está en la página 1de 23

CASO GRAMATICAL ACUSATIVO – CH’ATAKUQ – TA

Expresa el objeto que directamente recibe la acción

Qhawarichiykuna
KUNAN P’UNCHAY MANA MIJUNATA WAYK’USAQCHU
HOY NO COCINARE
PAQARIN QHATUNA WASIMANTA PAPATA RANTIMUSAQ
MAÑANA COMPRARE PAPA DEL MERCADO
Noqa q’oñi papata mijuni
Noqa runa simita yachashani
Kay iskay chunka pisqayuq p’unchaypi aylluman sumaq mijunata mallichisaq
Maria Pedrota khuyakun
Maria Arequipata ch’usanqa
Noqa hanpina wasiman taytayta apasaq
Taytaykichu runakunaman willakamunqa chajrata llank’ananchispaq
Wayqeymi t’antata mijushan
Noqa hoq mankachata rantisaq
Kunan p’unchay brócoli nisqata pallasunchis qhatuna wasiman apanapaq
Hamuq killapi hatun raymi hamushan chaypi munay p’achata churakusaq
Noqa paqarin mosoq p’achata rantimusaq
Noqa sumaq aychata mijuni
Apuchay paqarin wakata qhatumunqa
Noqa qayna p’unchay runa simita yachasharani
Noqa munay t’ikakunata qhatuna wasipi rantisaq
Noqa kunan tuta taytayta yanapasaq
Pay sumaq sarata tarpun
Noqa paqarin Andreawan sarata mijusaqku
Mario intichay p’unchaykunata papata rantin
Awichay kunan p’unchay wallpata mijumunqa
Noqa Diegowan apichuta rantimusaq
Noqa paqarin sara lawata wayk’usaq
Paqarin Josewan futbol nisqata pujllasaq
Alqo aychata mijun
Noqa turaywan paqarin papata tarpumusaqku
Wayqey paqarin t’antata rantimunqa
Noqa paqarin waynota tususaq
Noqa paqarin ch’unuta rantisaq
Taytay kunan p’unchay michita rantimunqa
Qan aychata allinta wayk’unki
Esteban mana wasipi ruwanata ruwasqachu
Chay wayna tutamanta allpata yapun
Oscar hanpina wasita llinphin
MICHI HUK’UCHATA MIJUSHAN – el gato esta comiendo raton
ALQO AYCHATA MANA MIJUNCHU ASWANTAQA TULLUTA K’UTUSHAN- el
perro no esta comiendo carne mas bien esta cascando hueso
SISIKUNA MISK’ITA MIJUSHANKU – las hormigas están comiendo dulce
K’ALLAKUNA AÑAWITA MIJUSHANKU – los loros están comiendo fruta
LACHIWAKUNA MISK’ITA RUWASHANKU – las abejas están haciendo miel
LAS VACAS ESTAN COMIENDO PASTO – wakakuna q’achuta mijushanku
LOS NIÑOS QUIEREN JUGAR – erqekuna pujllayta munanku
CARMEN BAÑA AL GATO – Carmen michita arman
LOS NIÑOS COMEN PAN – erqekuna t’antata mijunku
LAS PERSONAS ESTAN HACIENDO PAN – runakuna t’antata ruwashanku
LAS PERSONAS ESTAN CONTAMINANDO LA NATURALEZA – runakuna
pachamamata qhellichashanku
ENCONTRE MAIZ GRANDE- hatun sarata tarirani - tarirurani
ESTOY PINTANDO ESTA MESA DE COLOR MARRON- kay hanp’arata
ch’unpimanta- chu’npi llinphimanta llinphishani
MIJUNAPAQ WALLPAKUNATA APASHANKU – están llevando gallinas para
comer
ALQOYTA RIQCH’ACHINI –le hago despertar a mi perro
PAQARIN ERQEKUNA YACHAY WASITA RINQAKU – mañana los niños iran al
colegio
QAYNA P’UNCHAYqa MAMAYMI AQHATA APAMURAN – ayer mi mamá trajo
chicha
QAYNA P’UNCHAY MAMAYTA AQHA UJYAQTA APARANI- el dia de ayer lleve a
mi mamá a tomar chicha
NOQA KULLI SARATA TARPUNI – siembro maíz morado
ÑAÑAYMAN - PANAYMAN WILLAKUYKUNATA WILLANI- cuento cuentos a mi
hermana
PAQARIN COVID HANPITA CHURAMUSAQ- mañana pondré vacuna para covid
PAQARIN VACUNA NISQATA CHURAMUSAQ
Mama mana wayk’uyta munanchu sapallay tiyaqtiy

CASO GRAMATICAL HABLATIVO – SUTICHAQ – COMPANIA


COMPANIA –WAN – NTIN .-

JUANA QOSANWAN ASNOQ CH’UTUN K’IJLLUPI PURISHANKU-


Juana con su esposo están caminando por la calle asnoq ch’utun
JAIMICHA YANANTIN, USUSINTIN IMA HANPINA WASIPI KASHANKU
Jaimito con su enamorada y con su hija están en el hospital
AWICHAY ALQONTIN K’ALLANTIN IMA KUSISQA TIYANKU
Mi abuela con su perro y su loro viven felices
MICHI UÑANTIN ÑUJÑUTA LAQT’ASHANKU
La gata con su cria están tomando leche
ERQEKUNA WAYNA SIPASKUNANTIN SINKUTA HAYT’ASHANKU
Los-as niños -as con los – as jóvenes están pateando la pelota
YACHACHIQKUNA YACHAQEKUNAWAN QHAPAQ RAYMI KILLAPI
CH’USASHANKU – los profesores con los estudiantes están viajando en
el mes de diciembre
WARMIKUNA QHARIKUNANTIN WAYK’USHANKU – las mujeres con
los varones están cocinando
QANKUNA CHUNKA RUNANTIN SARATA TARPUNKICHIS – ustedes
con 10 personas ( mas) sembraran maiz
ANKA K’ILLICHUNTIN CHIUCHITA QECHUNAKUSHANKU
El águila con el cernícalo se están quitándose al pollo
EL ZORRO CON EL CONDOR ESTAN CAMINANDO EN EL CERRO
Atoq kunturwan orqopi purishanku
EL MONO CON EL OSO CAMINAN EN LA SELVA
K’usillu ukukuntin yunkapi purishanku
K’usillu ukukuwan yunkapi purishanku
LA ARAÑA CON LA HORMIGA Y CON LA TARANTULA SE
QUITONEAN a LA MOSCA
Uruntin, sisintin, apasanqantin ima ch’uspita qechunakunku
La serpiente con el zorro y con el zorrino están peleando
Mach’awaynintin,atoqnintin, añasnintin ima maqanakushanku
Hayaqennintin, sorq’annintin, tonqornintin ima yawarkama kashanku
Kiru lluch’antin, k’akintin nanashawan
Khuchiwan wallpawan qhechunakushanku
Ñañay turaywan taytaywan ima pujllashanku
Mamataytaywan llank’anku chajrapi yayaukinintin
Alqoymi michiywan askhata mijushanku
T’antata misk’itawan askhata apamunki
Aychantinta sarantinta hank’antinta wayk’unapaq rantisaq
Aqoykuna michiywan auqaypatapi pujllanku
Taytay mamaywan lima llaqtata ch’usanku
Noqa wawaywan kusisqa pujllasaqku
Pay alqowan wasipi tusunqaku
Noqa taytaywan orqota papa tarpuq risaq
Noqa Juanawan Mariawan ima qhatuna wasita risaqku
Apuchay awichywan kunan tuta tusunqaku
Diego askha papata ch’uñutawan rantin
Paykuna asnukunawan ch’usanku
Noqa Diegontin Ingritnintin raymipi tususaqku
Khuchi wallpawan sarata qechunakushanku
Carmen Bremelwan paqarin tusuna wasita rinqaku

Llank’arayku

Qhaway – qhawakuy

Noqa qhawakuni – yo me miro

Qan qhawakunki – tu te miras

Pay qhawakun – el- ella se mira

Noqanchis qhawakunchis – nosotros nos miramos

Noqayku qhawakuyku- solo nosotros nos miramos

Qankuna qhawakunkichis – ustedes se miran

Paykuna qhawakunku – ellas-os se miran

Armakuy –

Noqa armakuni

Qan armakunki

Pay armakun

Npqanchis armakunchis

Noqayku armakuyku

Qankuna armakunkichis

Paykuna armakunku
Verbos reciprocos

Yanapay – ayudar

Yanapanakuy- ayudarse mutuamente

Noqa yanapanakuni

Qan yanapanakunki

Pay yanapanakun

Noqanchis yanapanakunchis

Noqayku yanapanakuyku

Qankuna yanapanakunkichis

Paykuna yanapanakunku

Munanakuy-

Noqa munanakuni

Qan munanakunki

Pay munanakun

Noqanchis munanakunchis

Noqayku munanakuyku

Qankuna munanakunkichis

Paykuna munanakunku

CAUSA POR- RAYKU


ALQOYRAYKU TUTAKUNATA WAYK’UNI
Por mi perro cocino en las noches
MAMAYRAYKU NISHUTA WAQANI
Lloro mucho por mi mamá
LLALLINAKUYPI LLAQTAYRAYKU TUSUNI
Bailo por mi tierra en un concurso
NOQA USUSIYRAYKU TUTAMANTA HATARINI
Yo me levanto temprano por mi hija
QANRAYKU KUTIMURANI.
Regrese por ti

LLAQTAYRAYKU LLANK’ASAQ.

Trabajare por mi tierra

QANRAYKU TUTALLAMANTA HAMUNI.

Por ti vengo muy temprano

NOQAQA QOLQERAYKU LLANK’ANI.

Yo trabajo por dinero

NOQA QANRAYKU MANAña PUÑUSAQCHU.

Por ti ya no dormire

MAMAYRAYKU SANKHAY WASI UKHUTA HAYKURANI.

Por mi mamá entre dentro de la cárcel


KUNAN ÑAÑAYRAYKU TAKISAQ.
Hoy cantare por mi hermana
WAWAYRAYKU MANA LLANK’ASHANICHU
Por mi hijo no estoy trabajando
IPAYRAYKU MIJUNTA WAYK’USHANI.
Por mi tia estoy cocinando comida
MICHINRAYKU WAQASHAN.
Esta llorando por su gato
AWICHAYRAYKU HAMUSHANI
Estoy viniendo por mi abuela
Wawayrayku tutantin mana puñunichu
Paykunarayku mamay ch’unu lawata wayk’un
Noqayku wayqeykuwan allinta llank’arayku
Kunan p’unchay aylluyrayku wayk’ushani
Orlandorayku mamay khuchi kankata wayk’unqa
Mamarayku mana hoq llaqtaman ch’usanichu
Maria paqarin raymirayku tusunqa
Noqarayku mijunki
Wawayrayku noqaqa llank’aq purini
Taytayrayku noqa chajrata tarpuni
Taytapa rayminrayku paqarin wayk’usaq
Qan wawaykikuna munakusqaykirayku wayk’unki
Bremelrayku Lima llaqtata ch’usasaq
Orlandorayku sipasta rimapayashani
SICUANIMAN LLANK’ANAYRAYKU RISHANI
Por mi trabajo estoy yendo a Sicuani
YUNKAMAN CH’USASAQ MANA SAPALLAY KANAYRAYKU
Viajare a la selva por no estar solo
AWICHAYRAYKU CARROTA RANTINI
Compre un carro por mi abuela
WAKAYRAYKU Q’ACHUTA RANTINI
Compro pasto por mi vaca
LUGAR DE DESTINO POR- NTA – NINTA

KAY ÑANNINTA RISPA OSQHAYLLA CHAYANKI.


yendo por este camino llegas rapido
ERQECHAKUNA CHAJRAQ PATANTA PURINKU.
Los niñitos caminan por el borde de la chacra
CHAY SIPASCHAKUNA K’IJLLUNTA PHAWANKU.
Esas señoritas corren por la calle
NOQA AV. LA CULTURANTA HAMUNI.
Yo vengo por la Av. La Cultura
QAN SARA SARANTA PHAWANKI.
Tu corres por el maizal
TARUKAKUNA ORQONTA P’ITANKU.
Los venados saltan por el cerro
NOQANCHIS QOCHAQ PATANTA PURISHANCHIS
Nosotros estamos caminando por el borde de la laguna
NOQA K’IJLLU ÑANNINTA ALLILLAMANTA RISHANI- yo estoy yendo despacio por la calle
angosto
ALLILLAMANTA,sumaqllata, susikullawan – despacio, con cuidado, lento

ALQOY ICHHU – ICHHUNTA PUJLLASPA PHAWASHAN.


Mi perro esta corriendo jugando por el pajonal
PACHAJCHAKI K’ASPI PATANTA PURISHAN.
El Cienpies esta caminando por encima del palo
QALLUTAKA WAYLLAQ PATANTA ALLILLAMANTA RISHAN
el caracol esta yendo lentamente por el borde del pantano
CHAY KURU HANP’ARA PATANTA PURISHAN
Ese gusano esta caminando por la mesa
HAQAY Q’ASANTA MUYUSUNCHIS
Daremos vuelta por aquel abra
NOQANCHIS K’IJLLUNTA PHAWANCHIS
Nosotros corremos por la calle
NOQA Q’ASANTA ORQONTA IMA PURINI
Yo camino por la abra y cerro
WASWA QOCHANTA PHALASHAN
La pata esta volando por la laguna
PAY ÑANNINTA TAKISPA PURIN
El – ella camina cantando por el camino
Mamay hatun ñanninta chajranman purishan
Chajraykiq chaupinta purisqa
Michi alqokunawan k’ijllunta purishanku
Munay ñawiyuq, puka warayuq wayna mayunta purishan
Ñanninta purishaspay hanp’atuwan tuparuni
Qayna p’unchay noqa llaqtanta tususpa risharani
Alqoymi parque nisqanta phawashan
Qosqoq rayminta kunan qatipanchis k’ijllunta tususpa
Paqarin mayuq patanta risaq armakunaypaq
Turaymi orqopatanta tarpuq rishan
Erqekuna wasiq patanta pujllaq kanchaman rishanku
Noqa paqarin Santa Ana k’ijllunta purimusaq
Taytay wasi qhepanta purishan alqoman
Ñañaymi paqarin ñanninta aylluyman rinqa
Orqonta panpanta purishayku
Noqa alqoywan ñanninta phawasharayku
Mamay wasikuna chaupinta asnuman rishan
Noqayku erqekunata hanpina wasinta pujllaqta qhawayku
Noqa Sicuaninta purishani
Noqa parque nisqanta pujllaspa rishani

PAY WAYQ’ONTA CHINKAKUN


El –ella se pierde por la quebrada
NOQA MAYUNTA HAMUNI
Yo vengo por el rio
PAY QHATANTA PHAWAN
Ella –el corre por ladera
MI ABUELA VA A SU CASA POR EL CERRO
Awichay orqonta wasinman rin
ALQOY MAYUNTA URMAYUN
WAKAKUNA ÑANNINTA Q’ACHUTA MIJUSPA RISHANKU
HAQAY ANKA CHIUCHITA ORQO PATANTA APASHAN
NOQA SAPA TUTAMANTAN K’IJLLUKUNATA PHAWASPA RINI
NOQA TUTAMANTAN ORQONTA PHAWANI
HAQAY ALQOKUNA UÑANTIN MAYU CHINPANTA PURINKU
NOQA QHATUNA WASINTA PURISHANI
ALQOY RUMARANTA HAYKUMUN
KHUNPAYKUNA QHAPAQ ÑANNINTA MACHUPICCHUMAN CH’USANQAKU
MAMAY K’IJLLUNTA TAKISPA PURISHAN
PAQARIN WICHAYNINTA PURIMUSAQ
ATOQKUNA ORQONTA HAMUSHANKU
NOQA MAYUNTA CHALLWAKUNATA HAP’ISPA RISHANI
NOQA MAYUNTA CHALLWASPA RISHANI

OJO:ÑAWICHA
NOQA MAMAYPA P’ACHANTA MAYUPI T’AQSASAQ
HAQAY WASIQ PATAN URMAYMUSHAN
Sispa ñañay mayunta takispa phawan
Mi prima corre cantando por el rio
PAYPA WAWAN UNU P’ONQOQ PATANTA LLOQHASHAN- la bebe de ella está gateando por
el borde de la piscina.
Maria mamanwan wasinman chaka patanta kutishanku
Maria con su mamà están regresando a su casa por el puente

NAKU
Judithcha Juanchawan qayna watamantaraq munanakushanku- judithcita con Juanito se
están queriéndose desde el año pasado
Warmi erqe qhari erqewan wasipi ruwanankuta yachachinakushanku- la niña con el niño
se están enseñando la tarea
Ñañaywan turaywan wayk’uyta yachachinakushanku
Alqokuna mayupi armanakunku
Ñañay mamaywan raymipaq ñaqch’anakushanku
Taytay mamaywan wasipi munakushanku
Paykuna wayllunakushanku k’ijllupi
Ñañay turaywan t’ipinakushanku
Noqa mamaywan yachay wasipi yanapanakushayku
Paykuna ruwanamanta yachachinakunku
Paykuna waqmanta osqhayta qatinakushanku
Paykuna wasipi pakanakushanku
Paykuna celular nisqapi qelqanakunku
Haqay k’ankakuna maqanakushanku
Paykuna hanp’atu hina chulluchinakushanku
Paykuna yachay wasipi takanakushanku
Maria Josewan qolqe manunakusqankuta chaskinakushanku
Paykuna wasipi much’anakushanku
Ana Jorgewan hanp’ara patapi tiyanakushanku
Paykuna yuyanakunku

MASI
Wasimasiy sapa p’unchay ch’aqwamun, yaqasuna qharinwan maqanakamunku- mi vecina
cada dia está haciendo bulla creo que sea está peleando con su pareja
Qataymasiy sapa p’unchay machaylla machamushan – mi concuñado cada dia esta que se
embriaga
Payamasiy sapa p’unchay tutakunapi takin
Qhachumasiy sapa kutin p’achata rantikamun
Mamamasiy sapa p’unchay sumaqta wayk’un
Yachaqmasiy sapa p’unchay yachachiq qelqasqanta mana ñawinchanchu
Qharimasiywan mayuta challlwaq risaq
Qayna p’unchay tusuqmasiy munayta tusuran
Sipasmasiy orqota purishan
Yachaqmasiy yachay wasipi puñun
P’asñamasiy yanaywan purishan
Yachaqmasiy runa simita yachashan- khunpamasiy runa simita yachashan
Wayqemasiy yachay wasipi puñun
Machaqmasiy qhatuna wasipi puñushasqa
Khunpamasiykuna yachay wasipi yachachinku
Tusuqmasiy hanpina wasipi onqosqa kashan
Yachaqmasiy hanpina wasipi llank’an
Noqaq takiqmasiy paqarin wasiykipi takinqa
Wasimasiy raymichakushan
Sami p’unchayniypi sumaq mijunata wayk’uqmasiy apamuwanqa
Llank’aqmasiy hatun yachay wasipi llank’ashan
Noqawan yachaqmasiywan karu llaqtata ch’usasaqku
Erqemasiykunawan ñawinchashayku
Erqemasinchiskunawan ñawinchashhahnchis
Noqawan tusuqmasiywan Arequipaman riyku tusuq
Cirugía ruwaqmasiy kunan samashan
Puñuqmasiy kawita patapi waqashasqa
Puñuña p’ititapi puñuqmasiy yachachiqwan mosqhokushan
Qhochumasiy josewan hanpina wasipi seqachinakushanku

PURA
Warmipura sinku hayt’aypi llallinakunqaku- entre mujeres concursaran el en futbol
Qharipura llank’anankumanta rimanakushanku- entre varones esta dialogando de su
trabajo
Waynapura machana wasiman rishanku-
Taytapura wawankumanta rimanqaku
Tusuqpura Qosqo llaqtapi tususaqku
Sipaspura ñaqch’anakunku tusunankupaq
Erqepura alqota armanqaku
Hanpi kamayuqpura llank’ashanku
Michipura pujllaspa maqanakunku
Kiru hanpiqpura Santa Lucia clínica nisqapi kirukunata hanpinqaku
Erqepura raymipi tusunku
Qharipura nishutapuni maqanakunku
Mamapura yachay wasipi wayk’ushanku
Warmipura p’achata mayuq patanpi t’aqsanku
Hatun qochapi waswapura challwata qechunakushanku
Wasi qhepapi alqopura maqanakushanku
Qhachunpura sarata tipishanku chajra patapi llallinakuspa
Khuchipura wasipi rimashanku
Erqepura sach’a sach’api pujllashanku
Taytapura ukhu wasipi llank’ashanku
Michipura aychata mijushanku
Erqepura qhatuna wasita riqsaqku
Waynapura runa simita yachashanku
Mariopura Sicuanipi purishanchis
Takiqpura sut’illa uyarinakushayku
Awichapura puka qonpita qonpishanku
Noqanchispura nishuta asisunchis
Tusuqpura raymichashayku
Erqepura pujllashayku
Allpa llank’aqpura yarqhakunata allchamushanku
Auqanakuqpura waqmanta llank’asunchis
Paykunapura paqarin waynota tusunqaku
Sipaspura Apurimacta risaqku
Wallpapura sarata mijushanku
Sispa wayqepura kunan p’unchay llank’anqaku

TAQ
Yachachiq takinqa yachaqekunataq tusunqaku- la profesora cantara y los estudiantes
bailaran
Haqay sipaskuna ch’isiyaq llank’ashanku waynakunataq puñushanku- aquellas jovenes
están trabajando todo el dia y los jóvenes están durmiendo.
Haqay atoqkuna wallpakunata mijushanku alqokunataq qatikachashanku
Qan wasita pichanki noqataq mijunata rantini
Turaymi puñushan mamaytaq llank’ashan
Hoy y mañana estara lloviendo kunan paqarin ima paranqa
Qoyaymi sarata wayk’un noqataq alqoyta armani
Pay allinta kankachuta wayk’un p’achatataq qhellita t’aqsan
Chay warmi munaychata tusun takintaq millayta
Kunan p’unchay iskay chunka qolqeyuq kashani paqarintaq pisqa chunka qolqeyuq
kashasaq
Noqa challwasaq qantaq challwakunata maqchinki
Michiy aychata mijun alqoytaq wasimasiyta kanin
Noqanchis chaajrapi llank’anchis mamayta wasipi wayk’un
Kunan p’unchay wayk’uni paqarintaq papata rantisaq
Paqarin noqa qhatuna wasita risaq paykunataq mana rinqakuchu
Taytay tusun noqataq wayk’uni
Mamay wayk’un noqataq t’aqsani
Qayna wata noqa wakakunata michirani kunantaq qankuna michimunkichis
Carlos wasipi puñun paytaq kanchapi purín
Sipaskuna takinku erqekunataq pujllanku
Noqanchis chajrapi llank’anchis mamataq taytaywan wasipi wayk’unku

Noqa paqarin wallpa kankata rantisaq mamaytaq mujunqa

RI
Qanri Pikunawan Tusushanki? = y tu con quienes estas bailando?
Osqhayta puririy mana pacha llallinasunkipaq- inicia a caminar urgente para que no te
gane el tiempo
Manaraq para parashaqtin osqhayta llank’ariy
Qayna p’unchay chayamuni ichaqa mana imatapas allcharisqankichu
Riqch’ay - riqch’ariy
Payri raymipaq wayk’unqachu?
Noqanchis ch’usasunchis paykunari imata ruwanqaku
Qanri paqarin llank’anapaq hamunkichu?
Kay qhawarichiykunata allinta qelqariy chaymanta ñawincharinaykipaq
Paykuna michinqaku
Maypin kanki osqhayta rimariy
Paqarin wik’uñakunata qhatumusaq osqhayta puririy
Sami p’unchayniypi tusuriychis
Imatan ruwashanki osqhayta armarikuy mijunaykipaq
Ri- en pronombre, sustantivo es equilente a y
Ri – sufijo en verbo es equivalente a inicia -ya
Imatan pujllanki ñaqch’arikuy ch’usanaykipaq
Maypitaq tusumunkiri?

QA
Noqaqa Qosqo llaqtata ch’usasaq aylluykunawan = yo también viajare con mis familiares a
la ciudad de Cusco.
Mariaqa saratapuni tarpunqa- Maria de todas formas sembrara maíz
Qhatuna wasipiqa askha ch’uspikuna kasqa
Paywanqa tukuytapuni munani
Chay sipaskunaqa mamaykita yanaparanku
Noqaqa paqarinkama puñusaq
Noqanchisqa qheswa simita yachashanchis
Pacha – tiempo, hora, espacio
Tuy- minuto
Ch’illmiy ( figurativo)
9:59 isqon pacha pisqa chunka tuyniyuq – yupayniyuq
Mariaqa hamuqpuni karan
Noqanchisqa runa simitapuni yachasunchis
Taytayqa michitapuni rantinqa
Mantayqa sapa kutinpuni wasiyta hamunqa
Ñañaykiqa huchasapapuni kasqa
Cesarqa khututapuniya mijuran
Orlandoqa sapa kutinpuni warmita waqachin
Paykunaqa alqowanpuni pujllanqaku
Taytayqa aswan allin tusuq
Jorgeqa yachay wasipi waqasqapuni
Joseqa t’antapuni apamun
Sipasqa sapa tutapuni tusun
Chay munay warmiqa allinmi
Turayqa p’achata t’aqsasqapuni
Kunanpuni Anaqa wasinpi kashan
Wasimasiyqa nishutapuniya chajrapi llank’an
Marcoqa Antoniota yanapanpuni

CHI
Paqarin chajrata tutamanta llank’achinki- mañana haces trabajar la chacra temprano
Mamaykita p’acha rantimunapaq yuyachinki- haces recordar a tu madre para que compre
ropa
Minchha asnukunata qocha patapi mijuchimunki
Erqekunaman kunan ch’uño lawata mijuchinki
Ñañaykita kunan tuta t’aqsachinki
Taytaykita paqarin chajra llank’aymanta yuyachinki
Tutaykita aychata rantichinki
Wawaykita paqarin marq’achinki
Wayqey kunan p’unchay alqoyta mijuchinki
Ñañaykita paqarin wayk’uchinki
Cesar paqarin alqokunata pujllachinki
Ñañay, runa simita yachachinki
Pay ñanta awichata chinpachinqa
Orlando kunan p’unchay warmikunata asichinki
Kay niqpi machachiwanki
Apuchayki paqarin asnukuna michiyta yuyachinki
Wayqeykita paqarin wasiypi samachinki
Panayqa mamaytan tusuchinqa
Carmen paqarin tuta wasiyta hamunki michiyta pujllachinki
Pay paqarin erqekunata pujllachinqa
Payta runa simipi takichinki
Anacha paqarin waynaykita apachimunki apuchayta llank’aysinanpaq
Maria paqarin sarata tarpuchinqa
Diegucha paqarin parque nisqapi pujllachinqa
Ñañay, wawanta asichishan
Turay, wawata pujllachinki
Andrea Anawan sinp’achikun
Flor sapa p’unchay wawata mijuchin
Ñañaymi munay p’achawan wawata p’achachin
Kututukuna taqanakushanku mana mijuchinakunku
Noqa khuchikunata mijuchirani
Noqa erqekunata sapa p’unchay ujyachirani
Juancha manapuni p’itachisunkichu
Noqanchis llullakuypi chaninchachinchis
Sispa ñañay, ñañaykiwan p’achata t’aqsachinki

PAQ
Hayqay waynakunaqa noqapaq llank’apushawanku ichaqa qhali kaspa yanapapusaq =
aquellos jóvenes para mi están trabajando y cuando estoy sano yo ayudare.
Kay Peru suyu ñaupaqman puririnanpaq allinta llaqta umalliqkuna llank’ananku- para que
el Peru salga adelante las autoridades deben trabajar bien
Yayauykiy Juanchaykita mañaway wakakunata michimunanpaq
Noqa t’ikakunata Sarapaq mana apasaqchu
Mamaypaq tawa t’ikakunata rantisaq
Noqapaq taytay sumaq t’antakunata mijunaypaq apamunqa
Kay sipaskunaqa noqapaq sinchi munaykuna
Noqa sapa p’unchay aylluypaq wayk’uni
Erqepaq askha pujllanakunata rantisaq
Alqoymi unuta mamaypaq apanqa
Juan yuraq alqochata Mariapaq rantiran
Lucas hanpi qorata Luispaq rantin
Noqa Mariapaq tusuni
Noqa erqekunapaq warallikunata qhatumuni
Qan taytanpaq kay hanpikunata apanki
Noqa tutapi misk’i apita mamaypaq rantisaq
Ñañay rantiy, aqeykipaq pollerata
Mamay rantiy, choqllota wayk’unaykipaq

RAQ
Manaraq yachay tuputa tukunichu- aun no termino la evaluación

Ñañay pacha kashanraq llank’anaykipaq- hermana aun hay tiempo para que puedas trabajar

Tayta kunan p’unchay manaraq hamunqachu

Manaña waylluykiñachu imaymanataraq yachayta munanki

Manaraq qanwan lloqsiymanchu manan munakuykichu


Orlando manaraq Meriwan t’aqanakunraqchu

Paqarin waswata amaraq apamuwaychu

Diego manaraq yachananpaq riqch’arinraqchu

Turayki kunankama puñushanraq

Noqa manaraq Andreawan wasipi pakakunichu

Noqa kunan p’unchay manaraq llank’asaqchu

Manaraq qanqa riwaqchu takiq

Turay kuraq wayqenwan Qosqo llaqtapi tiyan

Paqarin manaraq yachay wasita risaqchu

Payraq minchha khuchita apamunqa

Noqayku qheswa simita manaraq rimaykuchu

Erqekuna manaraq hatun kanchapi pujllankuchu

Kunan manaraq runa simita yachasaqchu

Mamayqa chayraq ch’usasqanmanta chayanqa

Carloscha manaraq ch’usanchu

Qan manaraq challwata mijunkichu

Pay paqarin manaraq lawata wayk’unqachu

Taytay manaraq t’ikakunata rantinchu

Kay wata manaraq sarata chajrapi tarpusunchischu

Kunan manaraq inti lloqsimunchu

Jose manaraq wasiman chayamunchu

Taytay, amaraq alqota armaychu

Wilmarcha mariawan rimasharan


Tipichiy saraykita manaraq onqoy haykushaqtin

EN CONTACTO DIRECTO SOBRE, ENCIMA- PATAPI

QELQANA HANP’ARA PATAPI KASHAN- el lapicero esta sobre la mesa

QATATA TIYANA PATAMAN CHURARANI-la frazada puse sobre la silla

RUMI PATAPI URUKUNA PURISHANKU – las arañas están caminando sobre la piedra

QANKUNA P’ACHA PATAPI TIYASHANKICHIS – ustedes están sentados encima de la ropa


Ranq’a patapi ponchoy kashan

Ichhu patapi puñushan

Sach’a patapi ankakuna tiyashaku

Rumi patapi añaskuna puñushanku

Alqoymi puñunay patapi kashan

Paykuna kawitu patapi tusunku

P’achay t’aqsasqa mayu patapi ch’akishan

Michiymi tiyana patapi mijun

Tiyana patapi turayki puñushan

Orlando khuchi patapi kashan

K’anka wallpa wasi patapi takimushan

K’alla k’aspi patapi purishan

Michiy umay patapi kashan

Mamay sumaq ch’uñota hanp’ara patapi mijuni

China huk’ucha qatanan ukhupi Carloswan puñushan orqo huk’uchataq qatanan patamanta
qhawashan

Urpi k’allma patapi sayashan

Hanpiq runa hanp’ara patapi kankachuta mijushan

Alqoy michiy ima puñuna patapi puñushanku

T’ikakuna hanp’ara patapi kashanku

MICHIWAN ALQOWAN PUÑUNA PATAPI PUÑUSHANKU – El gato y el perro están durmiendo


encima de cama

Q’ENTI T’IKA PATAPI TIYASHAN- el picaflor esta posado encima de la flor

KURUKUNA QORA PATAPI PURISHANKU – los gusanos están caminando encima la hierba

K’ULLU PATAPI AYCHATA TAKANI – encima del tronco corto la carne

LAKAWITIq RAPHIn PATAPI MASARA MASARAYSHAN – el queso esta sobre la hoja de la


calabaza

LAKAWITITA WASI PATAMANTA OQARINI – recojo la calabaza de encima de la casa

AYER PUSE TODO MIS LIBROS SOBRE LA CAMA – qayna p’unchay puñuna patapi yachay
pataraykunata churarani

Hanp’ara patapi p’achayki kashan – tu ropa esta encima de la mesa

Umayki patapi sisi kashan- encima de tu cabeza esta la hormiga


Mallki patapi askha pichinkukuna kashanku – encima del árbol hay muchos pájaros

Chay sinku unu patapi tuytushan – esa pelota esta flotando sobre el agua

TIYANA PATAPI TIYASHANI

HANP’ATU RUMI PATAPI KASHAN

WALLPAKUNA WASI PATAPI KASHANKU

URPI SACH’A PATAPI KASHAN

ALQO PUÑUNA PATAPI KASHAN

HANP’ARA PATAPI ALQO KASHAN

QOWI WASI PATAPI QOWIKUNA MIJUSHANKU

ALQO PUÑUNA PATAPI PUJLLASHAN

ERQEKUNA WASI PATAPI PUJLLANKU

CHAY RUNA ORQO PATAPI TIYAN

KHUCHIKUNA Q’OPA PATAPI TIYANKU

HAQAY WALLPA QHATA PATAPI RUNTUKUNATA RUNTURAN

QOLQETA HANP’ARA PATAPI CHURANI

NOQA WASI PATAPI LLANK’ANI

MICHIKUNA QARA PATAPI PUJLLASHANKU

ORQO PATAPI WAKAKUNA MIJUSHANKU

NOQA ORQO PATAPI PURINI

Michi huk’ucha patapi kashan

Ñañay qowi kankata orqo patapi mijushan

Taytay orqo patapi sarata tarpushan

Puñuna pataman sonqochayta saqesaq

Noelia ichhu patapi puñushan

Noqa orqo patapi wakata michishani

Taruka loma patapi sayashan

Urpikuna wasi patapi phalanku

K’usillukuna qhata patapi phawashanku

SIN CONTACTO DIRECTO SOBRE, ENCIMA – HAWANPI


WASIQ HAWANPI UYWAKUNATA MICHISHAN – mas arriba de la casa esta pasteando los
animales

LLAQTAQ HAWANTA KUNTURKUNA PHALASHANKU- por encima del pueblo están volando los
condores

CHAJRAYPA HAWANTA ATOQ PURISHAN – por encima de mi chacra está caminando el zorro

ÑANPA HAWANPI HANPI QORAKUNATA PALLASUNCHIS – encima ( mas arriba) del camino
recogeremos yerbas medicinales

PAQARIN MAYUQ HAWANTA RISUNCHIS – mañana iremos por encima del rio

SARA SARAQ HAWANTA TARUKA P’ITASHAN – el venado esta saltando por encima( mas arriba)
del maizal

WASIYKIQ HAWANPI TIYANI – vivo mas arriba de tu casa

HANPINA WASIQ HAWANPI YACHAY WASI KASHAN – el colegio esta mas arriba del hospital

LLAQTAYKIQ HAWANTA CH’USASAQ - viajare por mas arriba de tu pueblo

Rumaraq hawanpi uru kashan

Wasiq hawanpi michikuna maqanakushanku

Wasiyki wasiypa hawanpi qhepan

Qosqo llaqtaq hawanpi mayninpi k’illichukuna phalanku

Orqoq hawanpi ankakuna phalashanku

Pillpikuna qochaq hawanpi phalanku

Mayuq hawanpi hatun rumikuna kashanku

Wasiypa hawanpi avión nisqa phalashan

Alqo chakaq hawanpi pujllashan

Turaykuna pedroq wasinpa hawanpi pujllashanku

Chay wasi ñaypa runa p’anpanaq hawanpi kashan

Waswakuna mayuq hawanpi phalashanku

Atoqkuna orqoq hawanpi purinku

Urpi pacha phuyuq hawanpi phalashan

Chay ch’unpi alqo wasiq hawanpi kashan

Owijakuna chakaq hawanpi p’itashanku

Ankakuna sach’aq hawanpi tiyashanku

Yana michi yachay wasiq hawanpi kashan

Bremel asnoq hawanpi kashan


Wasiq hawanta avión nisqa phalashan

Orlando mallkiq hawanpi kashan

Wasikunaq hawanpi sach’akuna wiñanku

Mankaq hawanpi ch’uspikuna phalashanku

También podría gustarte