Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
19954563+12345
EMAS A TRATARSE.
El alfabeto. Lectura y escritura
Saludos y despedidas.
Presentación.
La numeración
Suyukuna.
Pronombres personales
Pronombres Posesivos
Las palabras para preguntar.
Diálogo entre los participantes.
Verbos
Conjugación de verbos
Morfemas: kuna, pi, manta, wan, man,
Estructura de la oración.
SUYUKUNA = Puntos cardinales.
Antisuyu = este
Kuntinsuyu = oeste
Chinchaysuyu = norte
Kullasuyu = Sur
TAPUY SHIMIKUNA
Palabras para preguntar.
.IMA qué, cómo
.IMASHINA = cómo
.IMATAK= Qué
.IMAPI = en qué
IMARAYKU= Por qué porque
Imarayku unkurkanki, por què te enfermaste
Tutapi armarirkani armarina = bañarse
MAY
.MAYMAN= a dónde
.MAYPI = Dónde kanpa wasika maypi kan
.MAYMANTAK= de dónde
MAYPITAK = en dónde
MAYTAK= Por dónde
MAYTATAK = por dónde mismo
MAYMANTATAK = a dónde mismo
MAYKAN= cuál kanman maykan allimi kan
MAYKANTAK= Cuál de ustedes
MASHNA= cuánto- cuántos
HAYKA= Cuándo
HAYKATAK= Cuándo mismo
PI = Quién
PITAK = quién
PIWAN= Con quién
PITAKCHA= No sé quién
PITAKSHI= Quién será
PIKTACHARI= quién será
PIKUNALLA= quiénes nomás
PIMANTA= de quién
PIMAN = para quién
PIRAYKU= Por quién
PIRAYKUTAK= por quién mismo
PIPAKTA = De quién.
RIKUCHIY = Presentación.
Rikuchipay= presente
Kanpa rikuchita nipay o rurapay = diga sobre su presentación
Kanpa kawsaymanta rimapay= hable por favor sobre su vida
Alli …………… mashi ………………
Ñuka Diego Andrade shutimi kani
1986 = waranka iskun patsak sukta watapi wacharirkani
Kimsa chunka chusku watata charini.
Tenta kitillimantami kani
Membrilo ayllullaktamantami kani
Chaypi kawsani
Mana sawarishka kani
Sapallalla kani.
Ñukapa yayawan, mamawan, panikunawanpash kawsani.
Universidad Nacional de Loja hatun sumak yachana wasipi yacharkani
Chay cultura fìsica yachaypankata charini.
Ñukapa carpinterìa nishkapi llankani.
Catalina yachana wasipi yacharkani
SIMULACRO DE EVALUACION.
.Alli puncha mashi ……… Buenos días compañera
-Alli puncha mashi ……… Buenos días compañero Polivio
.Imanalla kanki Como está
-May allimi kani estoy muy bien
-Kikinka mashi y usted?
. Ima shutita charinki Còmo se llama usted
-Ñuka ……..…… shutimi kani Mi nombre es Karina
.Mashna watata charinki cuàntos años tiene
-Ñuka kimsa chunka chusku watata charini
Tengo 34 años
. maymantak kanki De dónde es usted
-Tenta kitillimanta kani Soy de la parroquia Tenta
.Maypi kawsanki Dónde vive
-Membrillo ayllullaktapi kawsani Vivo en la comunidad de membrillo
May ayllullaktapi kawsanki En qué comunidad vive.
……………… Ayllullaktapi kawsani.
Sawarishka kankichu
Mana sawarishka kani
Kanka pikunawan kawsanki
Ñuka yayawan, mamawan panikunawanpash kawsani.
.Kunanka, maymanta rimakunki desde donde está hablando
-Ñukapa wasimanta rimakuni Estoy hablano desde mi casa
. tamyakun shinapash usyakun està lluviendo o verano
-usyakun esta verano
-tamyakun està lluviendo
Ima tarpuykunata tarpunkichik
Sara, purutu zampu, zapallu, habas, milluku, uka,papash tarpunchik.
llankankichu
kunanka Llankakunkichu
mana llankakuni
ari llankanimi
Maypi llankanki
Ñukapa carpintería nishkapi llankani.
Kanka yachachik kana munankicchu
Ari munanimi
Ima yachayta kusha ninki
Chay cultura física yachayta kusha nini
Kanpa ayllullaktamanta rimapay.
Ñukapa Membrillo ayllullakta shutimi kan, chaypi, ishkayshimi kawsaypura “ ABC
hatun yachana wasi” tiyan, chay tres reyes wawamanta raymita ruranchik ,tukuy
pueblo kichwa Saraguro kawsak runakunami kanchik.
Kanka yachachik kashpaka imashina yachachinki.
Tantachishpa, wankurishpa, kallpashpa, pukllashpa,shuyushpa, tullpushpa,
takishpa, tushushpa, killkashpa, killkakatishpa, Rumpata haytashpa
. Chashna llankasha.
Chashna yachachisha.
Kanpa yayaka ima shutita charin
Ñukapa yaya Nicanor Andrade shutimi kan
Kanpa mamaka ima shutita charin
Ñukapa mama Delia Japon shutimi kan.
.Kanpa yaya, mama ima shutita charinkuna
Kichwa shimita imashina yacharkanki
Kamukunapi, killkakatishpa, takishpa, pukllashpa, rimashpa, killkashpa.
Rimapurashpa, yachayñankunata rikushpa, Shuk curso intensivo yachaypi
yacharkani.
Mashna watakunata llankanki
Shuk wata llankani
Ñuka Carchi yachana wasipi llankani
Nina = decir
Llankana= trabajar
Kawsana = vivir
Huntachina = llenar
J d
Pronombres personales
Ñuka
Kan
Pay
ñukanchik
Kankuna
paykuna
Pronombres posesivos
Ñukapa = mi mio
Kanpa= tuyo
Paypa = suyo, de èl o de ella
Ñukanchikpa= nuestro nuestra
Kankunapa = de ustedes , sus
Paykunapa= de ellos, de ellas
Rurashpa
Nipay =diga
Rurapay = haga
Uyapay = escuche
Tiyaripay= Sièntese
Katipay = siga
Rimapay= hable
Killkapay = escriba
Huntachipay = llene
Kachapay = envìe
Napay = saluda
Paktachipay = complete
Tinkichipay = una
Yuyari = piensa
Akllay = escoja
Akllapay- escoja
Killkakatipay =Lea
Tiyaripay= Sièntese
MORFEMAS
Manta = de, desde
Llankay MANTA desde el trabajo
Lojamanta
Ukumanta
Kanchamanta
Hawamanta
Uraymanta
Washamanta
Ñawpamanta
Allimanta
Llukimanta
Mayumanta
Saraguromanta mundoman
Samanapampamanta
Samanawasimanta=
Iglesiamanta
Playamanta
Kaman= hasta
Saragurokaman
Llankay kaman= hasta el trabajo
Urkukaman
Cañi huaykukaman
Yachana wasikaman
Lojakaman
Saragurokaman
Pash = y o también
Ñukapash = y yo , yo también
Kanpash =
Kikinpash
Allkupash
Muti, makinchu, tanta, palantapash
Silvia, Delfina Dunia, Mireya mashipash kichwa shimi yachaypi kankuna
Paykuna kichwa shimi yachaypi kan.
Ñukapa kusawan ishkay churiwan ishkay ushushiwanpash.
PI= EN.
Wasipi = en la casa
Ukupi = dentro
Wasipi = en la casa wasi uku kaspi wasi rumi ñawi
San Lucas kitillipi kawsani achik wasi
Loja llaktapi
Loja kitipi
Langa ayllullaktapi kawsani
WAN = con
Wawawan
Yayawan
Warmiwan
LLA = solo o solamente
Sapallalla
LLA = solo o solamente.
Sapalla = solo
Wawalla = solo el niño
Karilla = solo el hombre
Warmilla =solo la mujer
Mamalla
Wawakunalla = solo los niños o niñas
Wawakunawanlla = solo con los niños
Shuklla
NKAPAK
MAYPI KANKI
Maypichari kankiyari
Maypichari kankiyari
Sumaymana wawakulla
Tukuy pacha mashkakuni
Kanllatata tarinkapa
Kay allpapi purishpaka
Kansituta man rikuni
Maypi kanki wawkisitu
CHUCHIKUNA NINMI
NAPAYMANTA TAKI
KANTA RURAYNIKPI.
Kanta takshanki nikpi
Uma nananmi ninki
Kanta puchak nikpi
Maki nananmi ninki
Kayka mana takshana
Kayka mana puchkana
Ashlla tushurinalla
Ashlla kuyurinalla (kutin)
PUKLLAYKUNA: juegos
EL HOMBRE NEGRO
YANA RUNA
Yana runata
Pitak munan
Ni pi ni pi
Imanishpa,
Yana nishpa
Imatak mikun
Aychata mikun
Imatak upyan
Yawarta upyan
EL LOBO
EL GATO Y EL RATON
IMACHIKKUNA adivinanzas
ARAWIKUNA : poemas
ÑAWPARIMAYKUNA : cuentos.
KALLUWATARIKUNA. Trabalenguas
SHUK TAKITA TAKIPAY
SHUK ÑAWPA RIMAYMANTA RIMAY
SHUK ARAWITA NIPAY
SHUK IMACHIK IMACHIKTA NIPAY
SHUK KALLUWATARITA NIPA
AUTOBIOGRAFIA kikinkawsay
Ñuka Freddy Guaillas shutimi kani, waranka iskun patsak iskun chunka watapi wacharirkani, kimsa chunka
watata charini, Saraguro kitipi wacharirkani, Tuncarta ayllullaktapi kawsani, ñukapa yayaka Miguel
Guaillas shutimi kan, ñukapa mamaka Guadalupa sarango shutimi kan, ishkay wawkita charini;
paykunaka Jorge, Claudio shutimi kan, mana sawarishka kani. Ñukapa yachaykunaka: chay Lago de San
Pablo Yachana wasipi yacharkani, kipaka, Celina Vivar Espinoza hatun yachana wasipi yacharkani,
shinapash, Universidad nacional de Loja hatun sumak yachana wasipi yacharkani, chayka Artes plásticas
yachaypankata charini, ishkay waranka chunka ishkay watapi yachayta tukuchirkani. Ñukapa kikin
llankaypi llankani, Producción de obras de arte, chay, gestor cultural shina llankani.
1. KIKINKAWSAYPA RIMAY
Ñuka Carlos Sauca shutimi kani, waranka iskun patsak pusak chunka iskun watapi wacharirkani, kimsa
chunka watata charini, Saraguro kitipi wacharirkani, Tuncarta ayllullaktapi kawsani, ñukapa yayaka Luis
Sauca shutimi kan, ñukapa mamaka Mariana Lozano, shutimi kan, shuk churita charini, payka Atik
shutimi kan; ishkay wawkita charini, paykanaka, Jorge, Antonio shutimi kan. Ñukapa yachaykunaka: chay
Lago de San Pablo Yachana wasipi yacharkani, kipaka, Celina Vivar Espinoza hatun yachana wasipi
yacharkani, shinapash, Universidad nacional de Loja hatun sumak yachana wasipi yacharkani, Artes
plásticas yachaypankata charini, shuyu kara wankuripi llankani, chay patrimonio artístico nishkapi
allichishpa llankani.
El clima de su comunidad
Estructura de la comunidad
Una canción
Historia de la comunidad.
Ñuka Inti Atahualpa Guaillas Quizhpe shutimi kani, waranka iskun patsak pusak chunka Pichika watapi
wacharirkani, kimsa chunka pichka watata charini, San Lucas kitillipi wacharirkani, Akakana ayllullaktapi
kawsani, ñukapa yayaka Juan Manuel Guaillas shutimi kan, ñukapa mamaka Maria Aurelia Quizhpe,
shutimi kan, shuk churita charini, payka Santy David Guaillas shutimi kan; kimsa wawkita charini,
paykanaka, Luis, Patrico, Diego shutimi kan. Ñukapa yachaykunaka: chay Rumiñahui Yachana wasipi
yacharkani, kipaka, Dr. Miguel Riofrio hatun yachana wasipi yacharkani, shinapash, Universidad nacional
de Loja hatun sumak yachana wasipi yacharkani, Ing. Comercial yachaypankata charini, ishkay waranka
chunka ishkay watapi yachayta tukuchirkani.kunanka, maypipash mana llankakuni , shinapash ñukapa
shuk imakunata rantichik uku charini, chaypi llankakuni.
Estructura de la comunidad
Ñukapa Tuncarta ayllullakta shutimi kan, patsak kanchis chunka ayllumi tiyan, kanchis patsak pichka
chunka kawsak mashikunami kanchik, shuk hatun wankuri cabildo nishkami charinchin, chay wankuripa
pushak Edgar Guaillas shutimi kan. Shinallatak, ishkay wankuri warmikunapa tiyan., ishkay wankuri
wamprakunpa tiyan, junta DE RIEGO TUNKARTA WANKURIPASH charinchik. Shuktak takik
wamprakunapa wankurikuna tiyan. Tukuy kawsak mashikunaka Pueblo kichwa Saraguro runakunami
kan.
HISTORIA DE LA COMUNIDAD.
Ñukapa Membrillo ayllullakta shutita charin, mishkimuru membrillo nishka tiyashkamanta kay shutita
charinmi, waranka iskun patsak sukta chunka chusku watamanta chay cabildo membrillo wankurika
wacharirka. Kay kitillipi pusak chunka ishkay ayllu tiyan. Pichka patsak chusku chunka kawsak runakunami
kanchik. Ñukanchik wankurika AICIT shutimi kan. TUKUY pueblo kichwa Saraguro kawsak runakunami
kanchik.
Ñukapa San Lucas kitilli shutimi kan. Ishkay chunka chusku ayllullakta charinchik. Kay kitillipi sukta
waranka pusak chunka sukta kawsak runakunami tiyan, Kay kitillipi ishkay hatun wankuri tiyan,
chaykunaka: UCORSAYTA, ACOS-L wankuripashmi kan. Tukuy kawsak mashikunaka Pueblo kichwa
Saraguro runakunami kan. Tukuy ayllullaktakunaka wankurishkami kan, chaypi shuk pushak mashita
charinkuna.
HISTORIA DE LA COMUNIDAD:
Timpuchina Hervir.
Puchkana = hilar
CLIMA DE LA COMUNIDAD.
Ñukapa kitillipi, tukuy pachapi tamyan, kaypi achka chirinmi, kunan pachapi usyakun, kay llaktapi chirin
ruran nishpa chay sara, purutu, papa chawcha, zampu, zapallu tarpunchik.
Ñukapa Tuncarta ayllullaktapi, tukuy pachapi tamyan, kaypi achka chirinmi, kunan pachapi (tamyakun)
usyakun, kay llaktapi chiri ruran nishpa chay sara, purutu, papa chawcha, zampu, zapallu arveja
murutapash tarpunchik.
Ñukapa ayllu runakunami kan: hatuyaya, hatunmama, yaya, mama, shuk wawki (kuna), panikuna,
ushushikuna, shuk llullu wawa.
Kanka pikunawan kawsanki: ñukapa kusawan, ishkay churiwan, ishkay ushushiwanpash kawsani.
Kuna = (S)
Niño niños
Yachachik yachachikkuna
Ashtawan llakiwan
Ñukallallata tapuni