Ciencias de la Educación y Licenciatura en Educación Parvularia.

2022
UNIDAD -I CIENCIAS DE LA EDUCACIÓN Y EDUC. PARVULARIA. 03/06/2022
*Ahesa’ỹijo ko’ã ñe’ẽjoaju (Analizo estas oraciones)
-Umi mymba ndo’úi kapi’ipe korapýpe
Teroñe’ẽ (Sujeto):
Teroñe’ẽte (Núcleo del sujeto):
Teroñe’ẽje’éva (Predicado):
Teroñe’ẽtéva (Núcleo del predicado):
-Karai Peru oiko kavaju para ári
Teroñe:
Teroñe’ẽte:
Teroñe’ẽje’éva:
Teroñe’ẽtéva:
-Amo mbo’ehára oraha mitãme Ka’akupépe kuehe ka’aru
Teroñe’ẽ (sujeto):
Teroñe’ẽte (núcleo del sujeto):
Teroñe’ẽje’éva (predicado):
Teroñe’ẽtéva (núcleo del predicado):
-Umi mitãnguéra isaraki mbo’ehaópe
Teroñe’ẽ:
Teroñe’ẽte:
Teroñe’ẽje’éva:
Teroñe’ẽtéva:
*karai Hose ombopu mbaraka hóga ovetãme
-Teroñe’ẽ (sujeto):
-Teroñe’ẽte (núcleo del sujeto):
-Teroñe’ẽje’éva (predicado):
-Teroñe’ẽtéva (núcleo del predicado):
*Amo kuña katupyry omongaru ryguasukuéra korápe
-Teroñe’ẽ:
-Teroñe’ẽte:
-Teroñe’ẽje’éva:
-Teroñe’ẽtéva:
*Ñe’ẽjoaju Ñemboja’o (Clasificación de oraciones)
Amoñe’ẽ ko ñomongeta (Leo el diálogo)
Lali – Mávandipa añe’ẽ.
Hose – Hose ndive reñe’ ẽ. -Mba’éichapa
Lali – Iporãminte Hose.
Hose – Mba’eteko ára ko’áĝa upépe.
Lali – Ko’ápe ivai, ikatuete voi oky hína.
Hose – ¡Avy’aiténe!, okynga’ura’erõ.
Lali – Ko’ápe aretéma ndokyvéi. Ni ndaro’ýi
Hose – ¡Javy’aiténe okýrõ upéicharõ!.
Ñama’ẽna ta’angambyrýre mba’épa he’imi árare
Lali – Iporã jajesarekomi hese mba’épa he’i.
Hose – Heẽ. Ñama’ẽta.
Lali – ko’ẽramo rohenóita chehaite.
Hose – Neĩ. Aha’arõta.
Lali – Che maiteimi nde sy ha nde rúpe.
Hose – Néi aguyjémante.

*Aikuaa mba’épa he’ise

-Mávapa: ¿quién? -Ikatu: puede ser.
-Ára: tiempo. -Okýrõ: si llueve.
-Aretéma: hace mucho tiempo.
-Nga’u: ojalá (adverbio de modo que indica anhelo o deseo)
*Amopeteĩchauka ñe’ẽjoajukuéra (Diferencio las oraciones)
*Ñe’ẽjoaju mo’ãva (Oración dubitativa) (No se sabe si va a ocurrir) Ndojekuaái oikótapa
térãpa ndoikomo’ãi: oraha ikatu, ikatúne, mo’ã.

*Amongora ñe’ẽjoajúpe (Encierro en la oración)

-Ikatu aha mbo’ehaópe. -Ikatúne oky mba’e ñandéve.
- Lili osẽ mo’ã tenonde ñaniháme. -Che aru mo’ãite vakapipopo.

*Ñe’ẽjoaju potapyrã terã tembipota. (Oración desiderativa)

-Koichagua ñe’ẽjoaju ohechauka ojeipotáva ojehu térã oiko.
Jaipuru: nga’u ra’e – se - hi’ã
-Ama’ẽ nga’u ra’e ta’angambyrýre. -Opavave oma’ẽse nde rehe.
-Hi’ ã aikuaa porã guarani ñe’ẽ. -Ha’use chipa aku porã mba’e

*Amoĩmba ñe’ẽjoaju. Aipuru (Completa las oraciones): se – hi’ã – nga’u ra’e

jaha ñamba’apo haĝua.
Lali oguapy Kalo ndive.
Pe jagua oke hetaite oñarõ rire

*Ahai ñe’ẽjoaju mo ãva (Escribo oraciones dubitativa)

*Ahai ñe’ẽjoaju potapyrã (Escribo oraciones desiderativa)

*Amoñe’ẽjey ñomongeta ha anohẽ chugui ñe’ẽjoaju (Extraigo del diálogo)

1-Moneĩva (afirmativa):
2-Mbotovéva (negativa):
3-Momorãva (exclamativa):
4-Porandúva (interrogativa):
5-Mo’ãva (dubitativa):
6-Potapyrã (desiderativa):

Ñe'ẽjoaju Guaraníme
-Oguata (Kóva niko peteĩ ñe'ẽjoaju. Ipype oĩ mokõivéva: teroñe'ẽ -ko'ápe oñemíva
ñe'ẽpehẽtai “o”pe- ha ojapóva: guata. Ja'ekuaa aipórõ pype oĩha teroñe'ẽ ha
teroñe'ẽje'éva).
-Amo karai marangatu ohókuri kokuépe kuehe
-Oje'e avei ñe'ẽjoaju ha'eha ñe'ẽ'apesã térã ñe'ẽ aty oguerekóva peteĩ ñe'ẽtéva
mosusũmbyre. Ko mba'e sapy'ánte ndoikói Guarani ñe'ẽme, ñe'ẽjoajúpe ndaipórigui
ñe'ẽtéva térã ndoje'éi térã ndojehaíri; upéicharõ jepe oñeñandu ñe'ẽtéva oĩha.

• Kóva che róga ha amóva nde róga

• kóva = terarãngue /
• che = teroja mba'éva /
• róga = tero /
• ha = ñe'ẽjoajuha /
• amóva = terarãngue /
• nde = teroja motẽva mba'éva /
• róga = casa/ tero /
Tembikuaa’aty rechaukaha. Ñe'ẽjoaju ñemohenda
-Ñe'ẽjoajuteĩ (oración simple)
-Ñe'ẽjoajueta (oración compuesta)
• 2.1. Ñe'ẽjoajuteĩ: ha'e umi oguerekóva peteĩ ñe'ẽtéva mosusũmbyre.
• 2.2. Ñe'ẽjoajueta: ha'e umi oguerekóva peteĩ ñe'ẽteva mosusũmby.
Ñe'ẽjoajuteĩ
• 2.1.1. Ñe'ẽjoajuteĩ tee (oración simple enunciativa)
• 2.1.2. Ñe'ẽjoajuteĩ porandúva (oración simple interrogativa)
• 2.1.3. Ñe'ẽjoajuteĩ apoukapýva (oración simple imperativa)
• 2.1.4. Ñe'ẽjoajuteĩ potapýva (oración simple desiderativa)
• 2.1.5. Ñe'ẽjoajuteĩ mo'ãva (oración simple dubitativa)
• 2.1.6. Ñe'ẽjoajuteĩ momorãva (oración simple exclamativa)
•
2.1.1. Ñe'ẽjoajuteĩ tee: Ha'e pe he'íva peteĩ mba'e, omonei térã ombotovehápe.
• Moneíva: Peru oguata pya'e
• Mbotovéva: Peru ndoguata pya'éi.

2.1.2. Ñe'ẽjoajuteĩ porandúva: Ha'e pe oñeporanduhápe peteĩ mba'e térã peteĩ mba'ére.
Guaraníme ñaporandúvo jaipuruva'erã ñe'ẽpehẽtai "pa" ha "pi-ko". Techapyrã: -
Rejútapa ko'ẽrõ - Ohótapiko hógape
2.1.3. Ñe'ẽjoajuteĩ apoukapýva: Ha'e upe ojepurúva ojejerure, oñembotove térã
oñeñe'ẽpohýi hagua.
• Eju ápe
• Ejúke ápe
• Ejumi ápe
• Ejúna ápe
• Ejumína ápe
• Ejumíkena ápe
• Tereho
• Anive repurahéi.

2.1.4. Ñe'ẽjoajuteĩ potapýva: Ha'e pe oñandukáva jaipotárõ ojehu térã nahániri peteĩ
mba'e.
• Ahase nde rógape Kame
• Ounga'u che ru ko ka'arúpe
2.1.5. Ñe'ẽjoajuteĩ mo'ãva: Ha'e pe ndajaikuaaporãirõ jaipotápa ojehu peteĩ mba'e térã
nahániri.
• Nde sy oúne ko'ẽrõ.
• Ikatúko oúmba'e ko'ẽrõ.
2.1.6. Ñe'ẽjoajuteĩ momorãva: Ha'e pe jaipurúva ñamomorã ha jahecharamóvo peteĩ
mba'e.
• Iporãitépa pe nde ao.
2.2. ÑE'ẼJOAJUETA
• 2.2.1. Ñe'ẽjoajueta ojoykereguáva (oración compuesta yuxtapuesta)
• 2.2.2. Ñe'ẽjoajueta ñe'ẽjoajuháva (oración compuesta coordinada)
• 2.2.3. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva (oración compuesta subordinada)
2.2.1. Ñe'ẽjoajueta ojoykereguáva
Ha'e umi ohóva ojoapykuéri, oñemopa'ũva kytakuéra rupi, ha oĩháicha ojoja hikuéi.
Techapyrã:

Peru osẽ, oho, oñani tapére

1 2 3

Ko'ápe jaikuaa oĩha mbohapy ñe'ẽjoaju, jajuhúgui mbohapy ñe'ẽtéva mosusũmbyre.

Taha'eha'éva ñe'ẽjoajúpe, ñe'ẽtéva retakue ohechauka avei ñe'ẽjoaju retakue.
2.2.2. Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva
Oñemohendajey kóicha:

• 2.2.2.1. Ñe'ejoajuhaite rupi (coordinada copulativa)

• 2.2.2.2. Ñe'ẽjoajuha mbojoaju'ỹva rupi (coordinadadisyuntiva)
• 2.2.2.2. Ñe'ẽjoajuha mbohovakéva rupi (coordinada adversativa)
2.2.2.1. Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva ñe'ejoajuhaite rupi: Ha'e mokõi térã hetave
ñe'ẽjoaju oñembojoajúva hikuéi ñe'ẽjoajuhaite rupive. Ojepuru "ha".

• Moneíva: Peru osẽ ha oguata

• Mbotovéva: Peru nosẽi ha ndoguatái
2.2.2.2. Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva ñe'ẽjoajuha mbojoaju'ỹva rupi: Ha'e mokõi térã
hetave ñe'ẽjoaju ndojokupytýiva. Ojepuru "ỹrõ" ha "téra".

• Peru oguata térã oñani.

• Peru oguata'ỹrõ oñani.
2.2.2.2. Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva ñe'ẽjoajuha mbohovakéva rupi: Ha'e mokõi térã
hetave ñe'ẽjoaju oñembojoajúva hikuéi ñe'ẽjoajuha mbohovakéva rupive. Ojepuru
"upéicharõ jepe", "je-péramo (jepémo)", umív

• Oñeno upéicharõ jepe ndokéi

• Jepémo oguata noñaníri
2.2.3. Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva
Ha'e mokõi ñe'ẽjoaju ohóva ojoapykuéri ja'eporãsérõ, ha ndojojáiva, oĩgui peteĩ
oñemomba'eguasuvéva. Ñe'ẽjoajueta po-guyguávape jajuhukuaa:

1. Peteĩ ñe'ẽjoaju isãsóva, ha

2. Peteĩ ñe'ẽjoaju poguyguaite.
Ñe'ẽjoaju poguyguaite nahesakãi ha'eño, oguerekomanteva'erã peteĩ ñe'ẽjoaju isãsóva
omohesakãva ichupe.
ÑE'ẼJOAJUETA POGUYGUÁVA ÑEMOHENDA

• 2.2.3.1. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva teróva (Or. Comp. subord. sustantiva)

• 2.2.3.2. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva terojáva (Or. Comp. subord. adjetiva)
• 2.2.3.3. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽtejáva (Or. Comp. subord. adverbial)
2.2.3.1. Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva Teróva
Ha'e umi ñe'ẽjoaju'etápe oikóva teróramo. Oikokuaa teroñe'ẽrõ, moĩmbaha
mbohasapyréva ha moĩmbaha mbohasapyre'ỹvarõ. Ko'ãva heñói ojepuru jave
ñe'ẽpehẽtai: "ha", "hague", "va", "va'ekue" ha "va'erã". Oñemohendajey kóicha:

• 2.2.2.1.1. Teroñe'ẽramo (como sujeto)

• 2.2.3.1.2. Moĩmbaha mbohasapyrévarõ (como complemento directo)
• 2.2.3.1.3. Moĩmbaha mbohasapyre'ỹvarõ (como complemento indirecto)
2.2.3.1.1. Teroñe'ẽramo: Máva.

• Cherayhúva añete ojapo hekópe che rembipota

• Ojapo hekopete che rembipota. Máva: cherayhúva
2.2.3.1.2. Moĩmbaha mbohasapyrévarõ: Mba'e.

• Reikuaa porã maymáva omanova'erãha

• Reikuaa porã. Mba'e: maymáva omanova'erãha
2.2.3.1.3. Moĩmbaha mbohasapyre'ỹvarõ: Mávape.

• Embohasa nde po oikotevẽvape

• Embohasa nde po. Mávape: oikotevẽvape
2.2.3.2. Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva Terojáva
Ha'e umi ñe'ẽjoaju'etápe oikóva teró moĩmbahárõ. Ko'ãva heñói ojepuru jave ñe'ẽpehẽtai:
"va", "va'ekue", "va'erã”, "ha", "hague".
• Kuñataĩ ojerokýva hendive ohejarei ichupe
Ñe'ẽjoaju poguyguáva "ojerokýva hendive", ojeko tero "Kuñataĩ"-re, ha ojokupyty hendive
ñe'ẽriregua "va" rupive.
2.2.3.3. Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva Ñe'ẽtejáva
Ha'e umi ñe'ẽjoaju'etápe oikóva ñe'ẽtéva moĩmbaha opaichaguárõ. Oñanduka
mba'éichapa, araka'e, moõ, mba'erã ha mba'ere ojehu upe ojehúva. Oñemohendajey
kóicha:

• 2.2.3.3.1. Ñe'ẽteja araguávarõ (adverbial de tiempo)

• 2.2.3.3.2. Ñe'ẽteja tendaguávarõ (adverbial de lugar)
• 2.2.3.3.3. Ñe'ẽteja mba'ereguávarõ (adverbial causal)
• 2.2.3.3.4. Ñe'ẽteja tekoguávarõ (adverbial de modo)
• 2.2.3.3.5. Ñe'ẽtejaramóvarõ (adverbial condicional)
• 2.2.3.3.6. Ñe'ẽteja ma'erãguávarõ (adverbial de fin)

2.2.3.3.1. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja araguávarõ.

Ko'ãva heñói jaipurúrõ ñe'ẽpehẽtai: "aja", "guive", "jave", "kué-vo", "rire", "vove".
• Rekarupa rire reju che rendápe
2.2.3.3.2. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja tendaguávarõ.
Ko'ãva heñói ñambojoapy jave ñe'ẽpehẽtai "ha" térã "hague", ñe'ẽpehẽtai "re", "gui" ha
"pe" rehe.
• Nde reho che ahahápe

2.2.3.3.3. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja mba'ereguávarõ.

Ko'ãva heñói jaipuru jave ko'ã ñe'ẽriregua: "gui", "rehe" ha "rupi", oñembojoajúvajepi
ñe'ẽpehẽtai "ha" ha "hague" rehe.

• Che che'angekói ha'e noguahẽi rupi

2.2.3.3.4. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja tekoguávarõ.
Ko'ãva heñói jaipuru jave ñe'ẽpehẽtai "háicha" ha "haguéicha”.
• Rajuva'erã ko'ẽrõ ajerurehaguéicha ndéve
•
2.2.3.3.5. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽtejaramóvarõ.
Ko'ãva heñói jaipururõ ñe'ẽpehẽtai "ramo", "rire" ha "rõ".
• Nde nderasykatúrö rehova'erä pohänohárape

2.2.3.3.6. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva ñe'ẽteja ma'erãguávarõ.

Ko'ãva heñói jaipururõ ñe'ẽriregua "hagua" ha "vo".
• Reju ore rendápe remba'apóvo
• Opyta opytu'u hagua
• Ambue ara oguereko mba'apojey