Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
http://www.abc.com.py/edicion-impresa/suplementos/escolar/mombeuguau-guaranime-
324600.html
1
2
3
4
5
6
7
Mombe’ ugua’ u (mito) ha’ e mombe’ u oiko gua’ úva, oñeha’ ã ombohovái umi mba’ e
iñypytũ, hypy’ ũ, jahecha’ ỹ ha jaikuaaporã’ ỹva, jepémo upéicha jagueroviáva.
Ñane mombe’ ugua’ u apytépe jaguereko omombe’ úva ñande ypykuéra rehokue, ha
mba’ éichapa Tau ha Kerana ári ho’ a peteî ha’ uvõ. Imemby pokõi mba’ e ome’ êva vy’ a’ ÿ,
kyhyje, tasy, tasê, ñembyahýi, y’ uhéi ha mano.
* Teju jagua: Hete ojogua umi teju tuichávape, ha oguereko pokõi jagua akâ. Kóva hina Tau ha
Kerana memby ypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru mbarete oguerekóva.
* Mbói tu’ î: Kóva hína Tau ha Kerana memby mokõiha, hete mbói ha iñakâ tu’ î. Oje’ émi hese
ha’ eha mba’ e he’ ô rerekuára. Avei ha’ e pira, mbusu, ysapy ha yvoty ñangarekohára.
* Moñái: Kóva hína Tau ha Kerana memby mbohapyha. Ñu ha yvytu jára, ipokovívare ija’ éva
ha mondaháre avei oñangareko ha oipytyvõ.
* Jasy jatere: Kóva hina Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitã’ i yvágaicha hesa hovy asy ha
kuarahy mimbícha iñakãrague sa’ yju. Oĝuahêvo asajepyte ndaje osê omosarambi mborayhu.
Oje’ e hese opívo oguataha ha oguerekoha ipópe ka’ a rakã pehêngue ome’ êva ichupe
mba’ ekuaaita.
* Kurupi: Kóva hína Tau ha Kerana memby poha. Karia’ y karape’ i oikóva asajepyte ka’ aguýre
ñemiháme. Oikóje ohapera’ ãrô mitãkuña osêva asajerei hógagui. Kurupi ojuráne katuete ha
ogueraha ka’ aguy hesakãhápe kapi’ ipe rovyû ha hyakuãvureíva ári orairõ ombotarova térã
ojuka peve.
* Ao ao: Kóva hína Tau ha Kerana memby poteîha. Oje’ e Ao ao oikoha kure ka’ aguýramo ha
ijatyha hendivekuéra; oiko haĝua oñondive kuimba’ e ro’ o rapykuéri. Ndaje kuimba’ ekuéra
ojehekýi haĝua ao aógui, ojupi yvyra rakã rehe; ha upéicha jave Ao ao ojo’ o yvy ha oity yvyra,
ho’ u haĝua kuimba’ e.
* Luisõ: Kóva hína Tau ha Kerana memby pokõiha. Ojogua peteî jaguápe; ivai, hesa vera ha
iñakã guasu. Pyharepyte vove oho ojapajeréi te’ õngue ári, upévare hesa’ yju ha ine. Oîramo
kuña imembýva pokõi kuimba’ e, pe pahaguéva ha’ eva’ erã katuete Luisõ.
Ñamba’ apo
Ypykuéra:……………………………………………………….
Rerekuára: ………………………………………………………..
Mba’ ekuaaita:……………………………………………………..
Jaikuaave haguã:
Oĩ avei mombe’ ugua’ u Pombéro, Póra ha Malavisión rehegua. Ko’ ãva mombe’ ugua’ úgui
oñemombe’ u káso, ha’ éva ñanemba’ etee. (David Galeano Olivera )
Mombe’ugua’u – Mitos
Por Prof. Alicia Wottrich
http://www.abc.com.py/edicion-impresa/suplementos/escolar/mombeuguau--mitos-418723.html
Ha’e Tau ha Kerana memby ypykue. Ko mymba tuicha ha ivaietereíva, hete teju ha
iñakã jagua. Oje’e hese oguerekoha ipoguýpe itakua ha avei oñangarekoha yvakuéra
rehe.
Mbói tu’ĩ
Tau ha Kerana memby mokõiha. Hete ojogua mbóipe ha ijuru ha’ete tu’î. Mbói tu’î
oñangarekóje umi mymba oikóva yvy ári ha ýpe oikokuaáva rehe.
Moñái
Ha’e hína Tau ha Kerana memby mbohapyha. Mbohapy hague, umi ñu ha yvytyjere,
ipokovívare ija’éva ha mondaha pytyvõhára. Ha’e karai guasu umi ñúre ha oñangareko
yvytu ha guyrakuéra rehe; ha’eichagua ndaipóri umi tendáre.
Jasy jatere
Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitã’i yvágaicha hesa hovy asýva ha kuarahy
mimbícha iñekãrague sa’yju. Michĩ ramo jepe mborayhu añetégui henyhẽ ha oguahẽvo
asajepyte osẽ omosarambi, yvoty ropéicha, mborayhu eirete. Oje’e hese opívo oikoha
opa rupiete ha ipópe ogueraha ka’a rakã pehẽngue ome’ẽva ichupe mba’e kuaaita.
Kurupi
Tau ha Kerana memby poha. Ha’e ndajeko peteĩ karia’y karape’i oikóva asajepyte
ka’aguýre kañyhápe. Oikóje ohape ra’arõ mitãkuña osẽva asajerei hógagui.
Ao ao
Tau ha Kerana ñemoñare poteĩha. Oje’e niko Ao ao oikoha kure ka’aguýcha, aty atýpe
oñondive, ha oikoha yvypóra ro’óre. Upévare oiko tapia ko’ãva rapykuéri.
Oĩ ramo ojupíva yvyra rakãre ani haguã Ao ao ho’u chupe, pindo mátare ojupívare katu
mba’eve ndojapói, ku oguerokorõguáicha hesekuéra kurundu.
Luisõ
Tau ha Kerana memby pokõiha. Ha’e peteĩ mymba jaguápe ojoguáva, ivai, hesa vera ha
iñakã guasu. Pyhare pytévove oho ojapajeréi te’ongue ári, upévare hesa’yju ha ine.
Mitología Guaraní
lunes, 27 de junio de 2011
http://mitologiaguarani.blogspot.com.br/2011/06/nande-ypykuera-pegua-mombeuguau-1-
teju.html
1) TEJU JAGUA: Hete ojogua umi teju tuichávape, ha oguereko pokôi jagua akâ. Kóva hina Tau
ha Kerana memby ypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru mbarete oguerekóva. Es un gran
lagarto con siete cabezas de perro. Dominador de las cavernas y protector de las frutas. Se
alimenta de frutas y también de miel de abeja que su hermano Jasy Jatere le trae.
2) MBÓI TU'Î: Kóva hina Tau ha Kerana memby mokôiha, hete mbói ha iñakâ tu'î. Oje'émi hese
ha'eha mba'e he'ô rerekuára. Avei ha'e pira, mbusu, ysapy ha yvoty ñangarekohára. Es una
enorme serpiente con cabeza de loro. Sus dominios son los grandes esteros, y es hado
(protector) de los animales acuáticos y anfibios, del rocío, de la humedad y de las flores.
3) MOÑÁI: Kóva hina Tau ha Kerana memby mbohapyha. Ñu ha yvytu jára, ipokovívare ija'éva
ha mondaháre avei oñangareko ha oipytyvô. Dios de los campos, los aires y las aves, protector
de los robos y de las picardías. Era aficionado a robar y acumular el producto de su rapiña en
una gruta del cerro, él fue al Cerro Yvytykuápe, hoy Cerro Kavaju en Atyra. Según la historiaue
quemado por Avare Tume en la gruta que desde entonces se llama Moñaikuare, cerca de
Yaguarô, con él fueron quemados sus seis hermanos y Porâsy, quien se sacrificó para salvar a
su pueblo de la dominación de los siete hermanos monstruos maléficos.
4) JASY JATERE: Kóva hina Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitâ'i yvágaicha hesa hovy
hasy ha kuarahy mimbícha iñakârague sa'yju. Oĝ uahêvo asajepyte ndaje osê omosarambi
mborayhu.
Oje'e hese opívo oguataha ha oguerekoha ipópe ka'a rakâ pehêngue ome'êva ichupe
mba'ekuaaita. Dicen que es un hombrecillo de cabellos dorados, considerado como el señor de
las siestas, poseedor de una especie de varita mágica fuente de su maravilloso poder. Es el
protector de las abejas y del ka'aruvicha. Extravía a los niños para llevarlos junto a su hermano
Ao Ao.
5) KURUPI: Kóva hina Tau ha Kerana memby poha. Karia'y karape'i oikóva asajepyte ka'aguýre
ñemiháme. Oikóje ohapera'ârô mitâkuña osêva asajerei hógagui. Kurupi ojuráne katuete ha
ogueraha ka'aguy hesakâhápe kapi'ipe rovyû ha hyakuâvureíva ári orairô ombotarova térâ
ojuka peve. Con enorme miembro viril, largo como un lazo; el Kurupi es el espíritu de la
fecundidad, dominador de las selvas y de los animales silvestres. Secuestra a criaturas y
mujeres. Anda de siesta (de ahí también su apodo de Kurupi la dóse) y al atardecer. Siendo su
hábito perseguir a las mujeres que andan fuera de su casa. Se afirma también que el Kurupi
tiene los pies al revés para despistar a los que trataban o tratan de perseguirlo.
6) AO AO: Kóva hina Tau ha Kerana memby poteîha. Oje'e Ao Ao oikoha kure ka'aguýramo ha
ijatyha hendivekuéra; oiko haĝua oñondive kuimba'e ro'o rapykuéri. Ndaje kuimba'ekuéra
ojehekýi haĝ ua Ao Aógui, ojupi yvyra rakâ rehe; ha upéicha jave Ao
Ao ojo'o yvy ha oity yvyra, ho'u haĝ ua kuimba'e.
7) LUISÔ: Kóva hina Tau ha Kerana memby pokôiha. Ojogua peteî jaguápe; ivai, hesa vera ha
iñakâ guasu. Pyharepyte vove oho ojapajeréi te'ôngue ári, upévare hesa'yju ha ine. Oîramo
kuña imembýva pokôi kuimba'e, pe pahaguéva ha'eva'erâ katuete Luisô. Considerado como el
señor de la noche y compañero de la muerte, el Luisô tiene por dominio los cementerios,
alimentándose de la carne de los difuntos. Es feo, de cabello largo y sucio, de olor fétido; causa
repugnancia y terror en cualquier mortal.
Imágenes Mitológicas
Kurupi
Teju Yagua
Ao Ao