Está en la página 1de 11

25 DE OCTUBRE DE 2011

http://www.abc.com.py/edicion-impresa/suplementos/escolar/mombeuguau-guaranime-
324600.html

Mombe’ ugua’ u guaraníme

Por Prof. Alicia Wottrich

Previous ImageNext Image


Mombe’ugua’u guaraníme_319922 / ABC Color
Previous ImageNext Image
Mombe’ugua’u guaraníme_319928 / ABC Color

Mombe’ ugua’ u guaraníme_319924 / ABC Color

 1

 2

 3

 4

 5

 6

 7

Mombe’ ugua’ u (mito) ha’ e mombe’ u oiko gua’ úva, oñeha’ ã ombohovái umi mba’ e
iñypytũ, hypy’ ũ, jahecha’ ỹ ha jaikuaaporã’ ỹva, jepémo upéicha jagueroviáva.

Ñane mombe’ ugua’ u apytépe jaguereko omombe’ úva ñande ypykuéra rehokue, ha
mba’ éichapa Tau ha Kerana ári ho’ a peteî ha’ uvõ. Imemby pokõi mba’ e ome’ êva vy’ a’ ÿ,
kyhyje, tasy, tasê, ñembyahýi, y’ uhéi ha mano.

Ko’ ãva ha’ e:

* Teju jagua: Hete ojogua umi teju tuichávape, ha oguereko pokõi jagua akâ. Kóva hina Tau ha
Kerana memby ypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru mbarete oguerekóva.

* Mbói tu’ î: Kóva hína Tau ha Kerana memby mokõiha, hete mbói ha iñakâ tu’ î. Oje’ émi hese
ha’ eha mba’ e he’ ô rerekuára. Avei ha’ e pira, mbusu, ysapy ha yvoty ñangarekohára.

* Moñái: Kóva hína Tau ha Kerana memby mbohapyha. Ñu ha yvytu jára, ipokovívare ija’ éva
ha mondaháre avei oñangareko ha oipytyvõ.

* Jasy jatere: Kóva hina Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitã’ i yvágaicha hesa hovy asy ha
kuarahy mimbícha iñakãrague sa’ yju. Oĝuahêvo asajepyte ndaje osê omosarambi mborayhu.

Oje’ e hese opívo oguataha ha oguerekoha ipópe ka’ a rakã pehêngue ome’ êva ichupe
mba’ ekuaaita.

* Kurupi: Kóva hína Tau ha Kerana memby poha. Karia’ y karape’ i oikóva asajepyte ka’ aguýre
ñemiháme. Oikóje ohapera’ ãrô mitãkuña osêva asajerei hógagui. Kurupi ojuráne katuete ha
ogueraha ka’ aguy hesakãhápe kapi’ ipe rovyû ha hyakuãvureíva ári orairõ ombotarova térã
ojuka peve.

* Ao ao: Kóva hína Tau ha Kerana memby poteîha. Oje’ e Ao ao oikoha kure ka’ aguýramo ha
ijatyha hendivekuéra; oiko haĝua oñondive kuimba’ e ro’ o rapykuéri. Ndaje kuimba’ ekuéra
ojehekýi haĝua ao aógui, ojupi yvyra rakã rehe; ha upéicha jave Ao ao ojo’ o yvy ha oity yvyra,
ho’ u haĝua kuimba’ e.

* Luisõ: Kóva hína Tau ha Kerana memby pokõiha. Ojogua peteî jaguápe; ivai, hesa vera ha
iñakã guasu. Pyharepyte vove oho ojapajeréi te’ õngue ári, upévare hesa’ yju ha ine. Oîramo
kuña imembýva pokõi kuimba’ e, pe pahaguéva ha’ eva’ erã katuete Luisõ.

Ñamba’ apo

1- Ñamoñe’ ê jey peteî teî ha ñaguenohê chuguikuéra:

2- Jaheka ñe’ êryrúpe mba’ épa he’ ise ã ñe’ ê:

Ypykuéra:……………………………………………………….

Ha’ uvõ: ………………………………………………………….

Rerekuára: ………………………………………………………..

Mba’ ekuaaita:……………………………………………………..

3- Ñaha’ anga mba’ éichapa jasy jatere osê omosarambi mborayhu.

Jaikuaave haguã:

Oĩ avei mombe’ ugua’ u Pombéro, Póra ha Malavisión rehegua. Ko’ ãva mombe’ ugua’ úgui
oñemombe’ u káso, ha’ éva ñanemba’ etee. (David Galeano Olivera )

Mitología en Guarani de Narciso R. Colmán


“Ñande Ypykuéra” Narciso R. Colmán mba’éva
Rupavẽ ha Sypavẽ imemby mbohapy kuimba’e ha heta kuña. Umi ojeikuaavéva apytépe
oĩ: Tume Arandu, ikatupypyrýva, ojeikuaáva arandu túvaramo, oúva ichupe yvágagui;
ha’e Pa’i Sume mombe’upykuéragui. Marangatu, ha’éva Kerana ru. Japeusa, heñóiva
ipýguio, ha’e memby hekovaíva, opamba’e oñepyrũ ojapo hapykuéguio.
Hogayguakuéra ndaija’éi hese ome’ẽ haguére ojavývo heindy Yrasẽmape pohãvai; upéi
oñapymi ýpe ha omano, hetégui oiko japeusa, ha péicha oiko hapykue gotyo opaite
árama. Kuñanguéra apytépe oĩ: Porãsy, he’iháicha héra porã sy, imbaretéva.
Guarasyáva, o’yta kuaáva, omendáva Karive ndive, herajo’áva Paragua (Raza Guarani
ypykue). Tupinamba, avei imbaretéva omenda Mba’erory ndive, herajo’áva Amaraso,
Paragua ryke (Raza Tupi ypykue), Yrasẽma, ysyry purahéi, iñe’ẽ puasyetéva, ombopu
porãitéva mbaraka. Ohasávo ary…atýpe oĩ peteĩ kuñataĩ ndeporãva ha’éva Kerana,
Marangatu rajy, Tau, ha’éva aña ñemoñare oñembokíva hese, ha ojerováva karia’y nde
porãvape ha omondaséva kuñataĩme; oñemoinge Angatupyry, imarangatu rekóva,
oñangareko hağua hese. Oñorãirõ pokõi ára pukukue, pyhare jepe ha osẽ itenonde Tau,
oipytyvõ ichupe Pytajovái, heko ñañáva, imbarete ha oñorãirõ kuaáva. Tau ha Kerana
ári ho’a Tupã ñe’ẽpochy ha upévare omoñemoña hikuái pokõi tekove ndevaipajepéva
ha’éva: Teju Jagua, Mbói Tu’ĩ, Moñái, Jasy Jatere, Kurupi, Ao Ao y Luisõ.
1) Teju Jagua: Hete ojogua umi teju tuichávape, ha oguereko pokõi jagua akã. Kóva
ha’e Tau ha Kerana memby ypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru mbarete
oguerekóva. Okaru yvakuéra, eirete oguerúva chupe ipehẽngue Jasy Jatere.
2) Mbói Tu’ĩ: Kóva ha’e Tau ha Kerana memby mokõiha, hete mbói ha iñaka tu’ĩ.
Oje’émi hese
Ha’eha mba’e he’õ rerekuára. Avei ha’e pira, mbusu, ysapy ha yvoty ñangarekohára.
3) Moñái: Kóva hina Tau ha Kerana memby mbohapyha. Ñu ha yvytu jára, ipokovívare
ha mondaháre oñangareko ha oipytyvõ. Omondáva omono’õ Cerro Yyytykuápe, ko’ağa
hérava Cerro Kavaju Atyrápe. Avare Tume ohapyva’ekue itakuápe ha upe guive opyta
héra Moñaikuare.
4) Jasy Jatere: Kóva hina Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitã’i yvágaicha hesa
hovy asy ha kuarahy mimbícha iñakãrague sa’yju. Oğuahẽvo asajepyte ndaje osẽ
omosarambi mborayhu ha tetia’e.
Oje’e hese opívo oguataha ha oguerekoha ipópe ka’a rakã pehẽngue ome’ẽva ichupe
mba’ekuaaita. Oipurúva oguerokañy hağua mitã oguaraháva ipehẽngue Ao-Ao.
5) Kurupi: Kóva hina Tau ha Kerana memby poha. Karia’y karape oikóva asajepyte
ka’aguýre
ñemiháme. Oikóje ohapera’arõ mitãkuña osẽva asajerei hógagui, Kurupi ojuráne katuete
ha ogueraha
ka’aguy hesakãhápe kapi’ipe rovyũ ha hyakuãvureíva ári orairõ ombotarova térã ojuka
peve.
6) Ao Ao: Kóva hina Tau ha Kerana memby poteĩha. Oje’e Ao Ao oikoha kure
ka’aguýramo ha ijatýha hendivekuéra; oiko hağua oñondive kuimba’e ro’o rapykuéri.
Ndaje kuimba’ekuéra ojehekýi hağua
Ao Aógui, ojupí yvyra raka rehe; ha upéicha jave Ao Ao ojo’o yvy ha oity yvyra, ho’u
hağua kuimba’e.
7) Luisõ: kóva hina Tau ha Kerana memby pokõiha. Ojogua peteĩ jaguápe; ivai, hesa
vera ha iñakãguasu. Pyharepyte vove oho ojapajeréi te’ongue ári, upévare hesa’yju ha
ine. Oĩramo kuña imembýva pokõi kuimba’e, pe ipahaguéva ha’eva’erã katuete Luisõ.
Pyhare reñandúramo oñarõva ha opoko nde py ipo ro’ysãme, ha’e Luisõ
nemomarandúva nde ára paha.
David Galeano arandukágui
http://guaranimeme.blogspot.com.br/2012/07/mitologia-en-guarani-de-narciso-r.html
26 DE JUNIO DE 2012
| Ñ ANE Ñ E’ E G UAR ANÍ

Mombe’ugua’u – Mitos
Por Prof. Alicia Wottrich
http://www.abc.com.py/edicion-impresa/suplementos/escolar/mombeuguau--mitos-418723.html

Mombe’ugua’u ha’e umi mombe’u oiko gua’úva rehegua, oñemombe’u


mba’e ikatu’ÿva jagueroviapa ava terã ambue rehegua.

Previous ImageNext Image


 1
 2
 3
 4
 5
 6
 7

Los mitos son relatos de hechos imaginarios atribuidos a personajes fabulosos, dioses, semidioses
inexistentes.
Jahechami
Teju jagua

Ha’e Tau ha Kerana memby ypykue. Ko mymba tuicha ha ivaietereíva, hete teju ha
iñakã jagua. Oje’e hese oguerekoha ipoguýpe itakua ha avei oñangarekoha yvakuéra
rehe.

Mbói tu’ĩ

Tau ha Kerana memby mokõiha. Hete ojogua mbóipe ha ijuru ha’ete tu’î. Mbói tu’î
oñangarekóje umi mymba oikóva yvy ári ha ýpe oikokuaáva rehe.

Moñái

Ha’e hína Tau ha Kerana memby mbohapyha. Mbohapy hague, umi ñu ha yvytyjere,
ipokovívare ija’éva ha mondaha pytyvõhára. Ha’e karai guasu umi ñúre ha oñangareko
yvytu ha guyrakuéra rehe; ha’eichagua ndaipóri umi tendáre.

Jasy jatere
Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitã’i yvágaicha hesa hovy asýva ha kuarahy
mimbícha iñekãrague sa’yju. Michĩ ramo jepe mborayhu añetégui henyhẽ ha oguahẽvo
asajepyte osẽ omosarambi, yvoty ropéicha, mborayhu eirete. Oje’e hese opívo oikoha
opa rupiete ha ipópe ogueraha ka’a rakã pehẽngue ome’ẽva ichupe mba’e kuaaita.

Kurupi

Tau ha Kerana memby poha. Ha’e ndajeko peteĩ karia’y karape’i oikóva asajepyte
ka’aguýre kañyhápe. Oikóje ohape ra’arõ mitãkuña osẽva asajerei hógagui.

Ndaipóri kuñataĩ oñanise’ÿva ahechávo karia’y vaiete. Kurupi ojura katuete ha


ogueraha ka’aguy hesakãhápe kapi’ipe hovyũ ha hyakuãvureíva ári arairõ ombotarova
térã ojuka peve.

Ao ao

Tau ha Kerana ñemoñare poteĩha. Oje’e niko Ao ao oikoha kure ka’aguýcha, aty atýpe
oñondive, ha oikoha yvypóra ro’óre. Upévare oiko tapia ko’ãva rapykuéri.

Oĩ ramo ojupíva yvyra rakãre ani haguã Ao ao ho’u chupe, pindo mátare ojupívare katu
mba’eve ndojapói, ku oguerokorõguáicha hesekuéra kurundu.

Luisõ

Tau ha Kerana memby pokõiha. Ha’e peteĩ mymba jaguápe ojoguáva, ivai, hesa vera ha
iñakã guasu. Pyhare pytévove oho ojapajeréi te’ongue ári, upévare hesa’yju ha ine.
Mitología Guaraní
lunes, 27 de junio de 2011

http://mitologiaguarani.blogspot.com.br/2011/06/nande-ypykuera-pegua-mombeuguau-1-
teju.html

"ÑANDE YPYKUÉRA" PEGUA MOMBE'UGUA'U

1) TEJU JAGUA: Hete ojogua umi teju tuichávape, ha oguereko pokôi jagua akâ. Kóva hina Tau
ha Kerana memby ypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru mbarete oguerekóva. Es un gran
lagarto con siete cabezas de perro. Dominador de las cavernas y protector de las frutas. Se
alimenta de frutas y también de miel de abeja que su hermano Jasy Jatere le trae.

2) MBÓI TU'Î: Kóva hina Tau ha Kerana memby mokôiha, hete mbói ha iñakâ tu'î. Oje'émi hese
ha'eha mba'e he'ô rerekuára. Avei ha'e pira, mbusu, ysapy ha yvoty ñangarekohára. Es una
enorme serpiente con cabeza de loro. Sus dominios son los grandes esteros, y es hado
(protector) de los animales acuáticos y anfibios, del rocío, de la humedad y de las flores.

3) MOÑÁI: Kóva hina Tau ha Kerana memby mbohapyha. Ñu ha yvytu jára, ipokovívare ija'éva
ha mondaháre avei oñangareko ha oipytyvô. Dios de los campos, los aires y las aves, protector
de los robos y de las picardías. Era aficionado a robar y acumular el producto de su rapiña en
una gruta del cerro, él fue al Cerro Yvytykuápe, hoy Cerro Kavaju en Atyra. Según la historiaue
quemado por Avare Tume en la gruta que desde entonces se llama Moñaikuare, cerca de
Yaguarô, con él fueron quemados sus seis hermanos y Porâsy, quien se sacrificó para salvar a
su pueblo de la dominación de los siete hermanos monstruos maléficos.

4) JASY JATERE: Kóva hina Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitâ'i yvágaicha hesa hovy
hasy ha kuarahy mimbícha iñakârague sa'yju. Oĝ uahêvo asajepyte ndaje osê omosarambi
mborayhu.

Oje'e hese opívo oguataha ha oguerekoha ipópe ka'a rakâ pehêngue ome'êva ichupe
mba'ekuaaita. Dicen que es un hombrecillo de cabellos dorados, considerado como el señor de
las siestas, poseedor de una especie de varita mágica fuente de su maravilloso poder. Es el
protector de las abejas y del ka'aruvicha. Extravía a los niños para llevarlos junto a su hermano
Ao Ao.

5) KURUPI: Kóva hina Tau ha Kerana memby poha. Karia'y karape'i oikóva asajepyte ka'aguýre
ñemiháme. Oikóje ohapera'ârô mitâkuña osêva asajerei hógagui. Kurupi ojuráne katuete ha
ogueraha ka'aguy hesakâhápe kapi'ipe rovyû ha hyakuâvureíva ári orairô ombotarova térâ
ojuka peve. Con enorme miembro viril, largo como un lazo; el Kurupi es el espíritu de la
fecundidad, dominador de las selvas y de los animales silvestres. Secuestra a criaturas y
mujeres. Anda de siesta (de ahí también su apodo de Kurupi la dóse) y al atardecer. Siendo su
hábito perseguir a las mujeres que andan fuera de su casa. Se afirma también que el Kurupi
tiene los pies al revés para despistar a los que trataban o tratan de perseguirlo.

6) AO AO: Kóva hina Tau ha Kerana memby poteîha. Oje'e Ao Ao oikoha kure ka'aguýramo ha
ijatyha hendivekuéra; oiko haĝua oñondive kuimba'e ro'o rapykuéri. Ndaje kuimba'ekuéra
ojehekýi haĝ ua Ao Aógui, ojupi yvyra rakâ rehe; ha upéicha jave Ao
Ao ojo'o yvy ha oity yvyra, ho'u haĝ ua kuimba'e.

También hado de la fecundidad. Dejó muchísima descendencia, es caníbal y considerado como


dominador de los cerros y montañas. Solo aquellos hombres que trepan a una palmera, árbol
que tiene cierta virtud contra el Ao Ao, consiguen salvarse de él.

7) LUISÔ: Kóva hina Tau ha Kerana memby pokôiha. Ojogua peteî jaguápe; ivai, hesa vera ha
iñakâ guasu. Pyharepyte vove oho ojapajeréi te'ôngue ári, upévare hesa'yju ha ine. Oîramo
kuña imembýva pokôi kuimba'e, pe pahaguéva ha'eva'erâ katuete Luisô. Considerado como el
señor de la noche y compañero de la muerte, el Luisô tiene por dominio los cementerios,
alimentándose de la carne de los difuntos. Es feo, de cabello largo y sucio, de olor fétido; causa
repugnancia y terror en cualquier mortal.

Imágenes Mitológicas

Kurupi
Teju Yagua

Ao Ao

También podría gustarte