GUARANI ÑE’Ë HA IÑE’ËPORÄHAIPYRE – 1° PETEÏHA MBO’ESYRY 

EJERCITARIO – PERIODO COMPLEMENTARIO

Téra ha Teraguapy:
Mbo´ehára: LILIANA COLINAS
______________________________________________________________
1. EMOÑE’Ë OJEJERURÉVA NDÉVE HA EJAPO EÑEPYRÜ EMBA’APO
A. TEMBIAPORÄ
1. Emoñe’ë moñe’ërä
CERRO CORÁ
Campamento, campamento, Nokiririvéi maymárõ guyra
Amoite Cerro Corá-pe Oñembo’epa cada pytũ mby
Pyhareve ko’ẽtĩ rire ñande guerra opahague Batallón ha regimiento
Henda ári Mariscal, ijespadami okápe Frente marcha tenonde
Vencer o Morir he’ihápe, Ka’aguýre orretumba Mariscalnte osapukái
Ohuguaitĩ umi kamba.
Ha oikovéva ha hasýva
Osyry pe Aquidaban kulantrillomi apytépe Ha umi ñúre ikãnguekue
Iñe’ẽme omombe’u ñande ru omano hague Opu’ã mboka ipópe odefendévo Paraguái
Ha yvyra piru tĩmíre cerro hũ pa’ũ mbytépe
Campamento, campamento,
Ysyry pe omoirũ vo Amoite Cerro Corá-pe
Ojahe’o umi g̃uaig̃uingue. Cerromi pa’ũ mbytépe
Mariscal rire Mariscal jey Cordillera de Amambay
Mamópa oime nde rasaharã Omano Mariscal López tricolor ovevehápe

Nembochyryry nereñentregái Nontregáiri upe ibandera

Ndéko Paraguay mombe’upyrã
Guyra jepeve ombopurahéi
Omomba’ete Paraguay ruguy
Odefendévo Paraguay.
Ñamanorire ñapu’ã jey
Ñahendu vove Mariscal ñe’ẽ
Umi ysyry tuju karugua
Ombyasy joa López rekove

La generación torroga hese

Ha toñembo’e cada la oración
Ha Cerro Corá, Lomas Valentinas,
Nacherendumína Sauce, Boquerón.

1. Ehaiguy mbohovái oho porãvéva ñeporandúre:

1. Ñe’ẽpoty ojehesa’yĩjóva ha’e: 
• Ñe’ẽpoty Tembiasa rehegua 
• Ñe’ẽpoty Angapypegua 
• Ñe’ẽpoty Ñembyasy rehegua 
2. Mba’ére oñe’ẽ ñe’ẽpoty: 
• Mariscal López rekovere
• Mariscal López omano cerro corápe  
• Mariscal López okañy cerro corápe 
3. Ñe’ẽpoty oguereko: 
• Poteĩ ñe’ẽrysýi aty 
• Pa ñe’ẽrysýi aty 
• Porundy ñe’ẽrysýi aty 
4. “Nontregáiri upe ibandera Odefendévo Paraguay.” he’ise: 
• Omomba’e
• Ohayhu ibandera 
• Oñorairö hese
5. Ko ñe’ẽpoty ojehai: 
• Avañe’ẽtépe 
• Karaiñe’ẽtépe 
• Avañe’ẽ ha karaiñe’ẽme 
 Jehe’ápe 
6. Ko moñe’ẽrã amoñe’ẽ rire añandu : 
• Py’aguapy
• Avy’a 
• Ambyasy 
2. Amoñe’ẽ haipyvo ha aipe’a chugui: 
a. Jopara:
 ã. Jehe’a: 
ch. Avañe’ẽ: 
e. Karaiñe’ẽ:
3. Eipe’a ñe’ẽpotýgui 
a. Ñe’ë je’e jey: ______________________________________________
ä. Mboaváva: ________________________________________________
e. Mbohekogua’ỹva: ___________________________________________
4. Ehechakuaa ñe’ë he’isejojáva ha ñe’ë he’iseavýva
Ñe’ë He’isejojáv He’ise’avýv
a a
Ojahe’o
Ñahendu
Osyrýva
5. Embohovái
 a) Mba’épa oñe’ë ko moñe’ërä?  
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
____________________
 ã) Moö omano Mariscal López?  
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
____________________
 ch) Mba'érepa ojejuka Mariscal-pe?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
____________________
e) Mavamavápa umi tenda imandu’aha ?  
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
____________________
ë) Mba’épepa oipytyvõkuaa tetãygua ha tavayguakuéra omopu’ãjey hag̃ua tetã, ñorairõ térã
crisis sanitaria rire.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
____________________

2. Ehaiguy  umi mbohovái oï poräva

 Ha’e umi ñe’ẽ ojehai ambuéva ha katu he’isévape ojoja.
a. Ñe᾿ẽ he’isejojáva (Sinónimo)
ä. Ñe᾿ẽ he’iseavýva (Antónimo)
ch. Jehaipy jejaporã (Texto instructivo)

 Ha’e oiko pe oñembohasávo peteĩ ñe’e ambue ñe’ẽme ñe’ẽndy ojeipurúva iñambue
ipú ha hekópe.
a. Ñe’ẽra’anga (calco)
ä. Jehe’a (mezcla)
ch. Jopara (combinar):

 Oñembohasa hekoitépe noñemoambuéi ñe’ẽ ojeguerúvagui. 

a. Ñe’ẽra’anga (calco)
ä. Jehe’a (mezcla)
ch. Jopara (combinar):

 Ha’e ojejapóramo ñe’ẽ oĩ’ỹva ambue ñe’ẽme, ojepurúvo pe ñe’ẽ he’iséva rupi. 
a. Ñe’ẽra’anga (calco)
ä. Jehe’a (mezcla)
ch. Jopara (combinar)
  Ñamoï ojovake tekove, mymba, yvyra, mitã tuja taha'e ha'éva ha jahecha mba'épa
oguereko ojojoguáva térã ojojogua'va. 
a. - Ombojoguáva (Metáfora) 
ä. Ombohekoaváva (Personificación)
ch. - Omobojojáva (Comparación)

 Pe ñe'ëme oje'éramo pe ava'ÿva ojapoha mba'e avánte ikatúva. 

a. - Ombojoguáva (Metáfora) 
ä. Ombohekoaváva (Personificación)
ch. - Omobojojáva (Comparación)

3. Emoimba ñe´ë ohoporävéva: Kuatia’atã’i, Ñe’ẽ ohechaukáva oje’emava’ekue

(Cohesión anafórica), Ñe’ẽpyahu (Neologismos), Ñe’ẽpurukapy (Préstamo), Ñe’ẽ
ohechaukáva ne’irãvagueteri oje’e (Cohesión catafórica), Mandu’ahai

1. Ha’e umi ñe’ẽ pyahu oĩva ñe’ẽme, ojejapóva umi ñe’ẽ ysaja retepýpe.
(_______________)
2. Ojehai ojehechauka hagua tembiapo, atyvy’a, aramboty, mbo’epymohu’ã ̃ ha opa mba’e
apopy. (________________________________)
3. Ñemombe’u hetepýva ojeiporuhápe opaichagua ñe’ẽ
(____________________________)
4. Jehaipyre térã jehaipyre’ỹ ojeipuru ñe’ẽ ha ojepytasovévo ohóvo oikojey hese mandu’a
ojepurúrõ ambue ñe’ẽmyengoviaha ojogueraháva hese.
(_________________________)
5. Ha’e umi ñe’ẽ oñemoingéva ambue ñe’ẽgui, oñemyengoviáva ijejoguapýgui ojojapóva
upe ñe’ẽme. (______________________________)
6.  Jehaipyre térã hejaipyre’ỹme ojeipuru ñe’ẽ myengoviaha raẽ ha ojepytasóvo
henondévo ae jaikuaa máva térã mba’e oñemyengoviave’ekue.
(______________________________)

4. Ehai  mba’epa  hina :   Hiperónimos térä hipónimos 

 Yvoty (___________________________)
 Mymba (___________________________)
 Rósa, margarita, clavel (___________________________)
 Jagua, mbarakaja, ovecha     (___________________________)
 Tembiporu (___________________________)

Ñe’ẽpyahu (Neologismos): ha’e umi ñe’ẽ pyahu oĩva ñe’ẽme, ojejapóva umi ñe’ẽ ysaja
retepýpe. Techapyrã: Ta’angambyry: televisión; pumbyry: teléfono; pumbyryhai:fax ha mba’e.
′ 
Ñe’ẽpurukapy (Préstamo): ha’e umi ñe’ẽ oñemoingéva ambue ñe’ẽgui, oñemyengoviáva
ijejoguapýgui ojojapóva upe ñe’ẽme. Techapyrã: aramirõ: almidón; kavara: cabra; vaka:vaka;
kamisa: camisa ha mba’e. ′
 Ñe’ẽra’anga (calco): ha’e ojejapóramo ñe’ẽ oĩ’ỹ va ambue ñe’ẽme, ojepurúvo pe ñe’ẽ he’iséva
rupi. Techapyrã: kuatiaveve (pandorga); pejuha (ventilador) hamba’e. ′
 Jehe’a (mezcla): oiko pe oñembohasávo peteĩ ñe’e ambue ñe’ẽme ñe’ẽndy ojeipurúva
iñambue ipú ha hekópe. • Ofaltárõ ndéve pirapiremi ejerurekuaánte chéve. • Chevraserorãnteko
ajoguasemi merkádogui. ′ 
Jopara (combinar): oñembohasa hekoitépe noñemoambuéi ñe’ẽ ojeguerúvagui. Techapyrã: •
Kuehe ka’aru aha shopping-pe aike haguáicha ̃ cine-pe. • Ore roipota ojejapóma ko reforma
agraria ikatu ha-guáicha ñasẽ tenondegotyo kokuépe. 
Kuatia’atã’i: ojehai ojehechauka hagua tembiapo, atyvy’a, aramboty, mbo’epymohu’ã ̃ ha opa
mba’e apopy.
Mandu’ahai: ñemombe’u hetepýva ojeiporuhápe opaichagua ñe’ẽ
Hipónimos ha hiperónimos: 
hiperónimo hína ñe’ẽ omono’õva ijerére ambue mba’e hesa’ivéva, 
hérava Hipónimo. Kóva katu, ombohysýi peteĩteĩ umi ñe’ẽ atypegua. Peteĩva ojehechauka
haĝ ua, oñeikotevẽ ambuére. - Che jarýi cosináme oñembopyahupaite tembiporu hi’arambotýrõ
guare, opévo ojegueru chupe 
Tembiporu Hiperónimo 
Kyse, Kypa, kuimbe, ña’embe, kagua Hipónimos 
Ñe’ẽ ohechaukáva oje’emava’ekue (Cohesión anafórica): Jehaipyre térã jehaipyre’ỹ ojeipuru
ñe’ẽ ha ojepytasovévo ohóvo oikojey hese mandu’a ojepurúrõ ambue ñe’ẽmyengoviaha
ojogueraháva hese. Che jarýi ombotypotáma 70 ary. Mayma iñemoñare ombosako’i vyʾaguasu
iporãitereíva. Jepérõ ha’e oimo’ã ohasareítaha pe arete guasu, kirirĩhaitépe umi hogaygua
omono’õmbaitéma jopói porãporã omoko’ẽtava hupa akãme upe pyharevete ha’e
oñandu’ỹ etere. Che jarýi Mba’érepa oñeñe’ẽ. Ha’e, ha’e: Ñe’ẽ ohechaukáva oje’emava’ekue
(Cohesión anafórica) 
Ñe’ẽ ohechaukáva ne’irãvagueteri oje’e (Cohesión catafórica): Jehaipyre térã hejaipyre’ỹme
ojeipuru ñe’ẽ myengoviaha raẽ ha ojepytasóvo henondévo ae jaikuaa máva térã mba’e
oñemyengoviave’ekue.
 Ha’ekuéra oha’ãrojoáma pe arete. Umi mitã ohayhu ha ohecharamoiterei ijarýipe ha
omoĝ uahẽse chupe mborayhu ijojaha’ỹ va. Ha’ekuéra Ñe’ẽ ohechaukáva ne’irãvagueteri oje’e
(Cohesión Catafórica) Umi mitã Mba’érepa oñeñe’ẽ.
Ñe’ẽpoty tembiasakue ñorãirõ rehegua. Ñe’ẽhaipyre omombe’úva peteĩ táva rembiasa
tuichaháicha, umi ymave térã ñande ypykuéra ogueroviáva. Peichagua ñe’ẽpotýpe ojehechauka
tetã rayhu ha avei omombe’u ñorãirõ rehegua. Mba’éichapa oñemboheko ñe’ẽpoty
tembiasakue rehegua: - Ñe’ẽpapára oikuaauka mba’e ohechava’ekue térã ohasava’ekue. -
Oñe’ẽ ñorairõ guasuhápe oikóvare térã máva oikuave’ẽvare hekove tetã rayhupápe. - Ikatu
ipukurasa. - Ñe’ẽpapára oikuauka tembiasa térã mba’e ojehúva oikoháicha. - Omomba’eguasu
pe máva ipy’aguasúvape ñorairõhápe. - Oapo’i pe máva oikovaiha ndive. 
Ñe'ẽjoajukatu moha'ãngáva: Pe ohekombo'éva mba'éichapa ojepurukatuva'erã ñe'ẽ temiandu
rehegua oñemoporãve ha oñemombareteve hag̃ua oje’éva. Umi ojekuaavévahína:
 - Ombojovakéva: Kóva ojehu oñembojovakéramo ñe’ẽjoajúpe mokói temiandu opu’ãva
ojuehe. Tembiecharã: Omimbi ha iñypytũ va, nde resa kuarahy’ã (Teodoro S.Mongelós). 
- Ohovakéva: oje’éva tapichápe hovápe ýrõ ipore’ỹ me, peteĩ ñemoñe’ẽ pa’ũ me. Tembiecharã:
Ha… Solano López karia’y añete tetã rehayhúva Rovy’ava’erã ndeichagua yvy ári oimérõ
mokõi. 
- Ombojojáva: kóva ojehu oñembojojáramo ojuehe mokõi mba’e, ojojoguáva ha
oñembojoajúva ñe’ẽjoajuha rupive. Ikatu oiporu “icha”, “ha’ete”, “ojogua” ha mba’e.
Tembiecharã: - pe mitãkuña yvotýicha iporã. 
- Ombotuichaitereíva: kóva ojehu oñembotuichaitereíramo peteĩ mba’e oje’éva. Tembiecharã:
- Ni amano rire naimo’ãi che korasõ opytu’u. 
- Ombojo’etéva, Mojoguáva: kóva ojehu oñembojojáramo ojuehe mokõi mba’e ojojoguáva,
oipa’ũ ’ỹ ndy’ỹ re mba’eve. Tembiecharã: Ha… che reindy okaraygua kóga poty porãite nde ko
tajy apytere. (Teodoro S Mongelós) 
- Mboavareko: ojehu oñemboheko aváramo peteĩ mba’e ndaha’éiva ava; ikatu mymba, yvyra
térã mba’e hekove’ỹva. Tembiecharã: Vevúi asy nde keguýpe hasẽrõ che mbaraka (Teodoro S.
Mongelós 
Jesarekopy Ñe'ẽjoajukatu apopygua: pe oporombo'éva mba’éichapa oñembojoajuva'erã ñe'ẽ
hesakã ha oñekũ mby porãve hag̃ua. 
- Oimba'ỹva: kóva ojehu nañamoĩmbáirõ ñane ñe’ẽ syrýpe oĩva’erãmo’ã, natekotevẽigui.
Sapy’ánte ñe’ẽjoajúpe ikatu ipore’ỹ téra/tero ha upevére oñeñandu oĩha. Tembiecharã: - Resẽta
chendive. (nde) 
- Oje'ejo’áva: kóva ojehu ñambojo’árõ peteĩ ñe’ẽ, ñamombareteve potávo upe ja’eséva, jepémo
natekotevẽi. Tembiecharã: - Che resa rupiete ahecha.
 - Ojererova kuaáva: ñe’ẽjoajúpe oĩ ñe’ẽ ovakuaáva hendágui ha jepémo upéicha naiñambuéi
pe he’íva. Tembiecharã: Peíto ou kuehe. Kuehe ou Peíto. Ou kuehe Peíto. 
- Ñe’ẽtemiandu’aty: mokõi térã hetave temiandu rupi og̃uahẽrõ ñe’ẽaty. - Ñe’ẽ haimbe –
Ima’ẽ rory chemopirĩ.
- Omobojojáva (Comparación): Ñamoï ojovake tekove, mymba, yvyra, mitã tuja taha'e ha'éva
ha jahecha mba'épa oguereko ojojoguáva térã ojojogua'va. Jaipuruñe'ëpehëtai -icha'ipype.
Péicha jahai: Nde pire morotï kambýicha 
- Ombojoguáva (Metáfora): Pe oñembojojáva, ojehai térã oje'e mbykyve, ha ndoipuruvéi
ñe'ëpehëtai. - Péicha jahai: Nde pire kamby, aníke okái. 
- Ombohekoaváva (Personificación): Pe ñe'ëme oje'éramo pe ava'ÿva ojapoha mba'e avánte
ikatúva. - Péicha jahai: Umi guyra'i omombe'u ndéve che mborayhumi.