mba`e, ka`avo ha hetave mba`e. Es la principal categoría en guaraní. Nombra a personas, animales, cosas, vegetales y otras entidades. Techapyrã: óga-mitãkuña-jagua-yvy-ka`avo Tero ñemohenda 1. Iñe`ẽpu`andu rupi He`iséva - Concepto Techapyrã Por su fonética
Adjetivos ohechaukávo iñemomba mboyve: determinativos: ´e, mboýpa, moõpa ha Ko apyka – Amo mesa – pe 2.1. Teroja moõitépevepa ohupyty jagua – Ko`ã mitã – Umi techaukarãva:Ohechauk oĩ ko`ãichagua: ryguazu a tero/téra renda Techaukarã, mba´éva, mombyrykue oñe`ẽvagui. papakuaáva ha ijekuaa`ỹva Adjetivo demostrativo Teroja Mba`éva Umi ohechaukáva máva Che apyka – Nde mesa – Ore Adjetivo posesivo mba`épa hina tero. róga Ñe`ẽteja – Adverbio Ñe`ẽ omo`ambuekuaáva ñe`ẽtévape, terojápe, térã ambue ñe`ẽtejápe. Palabra que sirve para modificar a un verbo, a un adjetivo o a otro adverbio Guaranime oñemohenda péicha
1.Ñe`ẽteja Tekogua He`iséva Techapyrã
Adverbios de Modo Ñe`ẽ ohechaukáva Porã (bien) - vai(mal) – mba`éichapa oiko ñe`ẽtéva Mbegue(lento)- asy(muy/demasiado)
Adverbios de lugar mo`õitépa ojejuhu amo(allá)- Mombyry(lejos) ñe`ẽtéva Yvate(ARRIBA)
3.Ñe`ẽteja Araygua Ñe`ẽ ohechaukáva araka Voi (temprano) Mboyve(antes)
Adverbios de tiempo ´etépa ojejuhu ñe`ẽtéva Aĝa(ahora)- ra(primeramente) omoaandúva. Ramo(si condicional) Sapy`a(de repente) Ko`ẽrõ(mañana)
4.Ñe`ẽteja Papygua Ñe`ẽ oñandukáva mboýpa Heta (muchos) mbovy(poco)
Adverbio de cantidad ñe`ẽtéva retakue Mba`eve(nada) michĩ(pequeño) Tuicha(grande9 Ñe`ẽteja – Adverbio Ñe`ẽ omo`ambuekuaáva ñe`ẽtévape, terojápe, térã ambue ñe`ẽtejápe. Palabra que sirve para modificar a un verbo, a un adjetivo o a otro adverbio Guaranime oñemohenda péicha
5.Ñe`ẽteja oporandúva He`iséva Techapyrã
Adverbios de Ñe`ẽ jaipuru ñe`ẽtéva Moõpa reiko térã Moõpiko interrogación ndive ñaporandu haĝua reiko. omoandúvape. Ogueraha Araka`e – Mba´éicha – ñe`ẽky –pa térã -piko Mba`épa- Mba`ére 6.Ñe`ẽteja Omoneĩva Ñe`ẽ omboajéva Héẽ (si)- Avei(si,también) – Adverbios de afirmación ñe`ẽteva omoandúva. Néi(bueno)- ykatu(puede Peícha: Néi, ahatama ser) upéicha(así es) Añete(es verdad) 7.Ñe`ẽteja Ombotovéva Ko`ãva ha`eína umi Nahániri (no) Tove(no, Adverbios de Negación omboaje`ỹva ñe`ẽtéva negaciòn simple) omoaandúva. Péicha: Anichéne(no, dudoso)- ani nerasẽ Ani(anive) (no, prohibitivo)neĩ´rã(todavia) Terarãngue – Pronombre Ñe`ẽ omo`engoviáva tapicha, mymba, térã mba`ekuéra réra (tero) Palabra que sirve para sustituir al nombre de una persona, animal o cosa. Guaranime oñemohenda péicha
1.Terarãnguete He`iséva Techapyrã
Pronombres personales Ñe`ẽ omyengovíava ava Che – nde – ha`e – ñande- ore- peẽ - ha`ekuéra Ñe`ẽjoajuha – Conjunciones Ñe`ẽ iñambue`ỹva ojeporúva oñembojoaju haĝa mokõi térã hetave ñe`ẽ térã ñe`ẽjoaju. Palabra que sirve para relacionar entre si vocablos, proposiciones y oraciones. En las oraciones son considerados conectores o relacionantes
1. Ñe`ẽjoajuhaite Oipuru «ha» térã «ha`e» Osẽ ha oguata.
Conjunción omoñondive haĝua mokõi ñe`ẽ copulativa térã ñe`ẽjoaju Representa a «y» o «e» del castellano
oiporavóva pa`ũme, ojeporavo haĝua peteĩva. Conjunción Guaraníme oĩ «térã», «ỹrõ» ha disyuntiva «ỹramo» Representa a «o» térã «u» del castellano 3. Ñe`ẽjoajuha Ko`ãva ojepuru oñembohovake He`ìkuri ombohovakéva haĝua mokõi temimo`ã. oguerutaha, Conjunción «Upéicharõ jepe» ha «jepéramo» jepéramo, hesarài adversativa Ñe`ẽndýi Son expresiones propias del estado de ánimo que sirven para demostrar alegría, susto, sorpresa y otros estados o cambios súbitos de ánimo. Por si sola ya representa una oración. Umi ñe`ẽ omombe´úva mba`éichapa upe máva oñeñandu sapy`ánte, taha`e: vy`a, ñemondýi, py`angýi térã oñeñandu`ambue jave. Ha`eñónte ñe`ẽjoajúma voi ha`e. Ikatu ñambo aty péicha:
1. Ñe`ẽndýi iñe`ẽteĩva – Interjección simple:
Son las que tienen una sola raíz o núcleo . Ej: Cháke ho`áta pe mitã - E`a, cheresaraiete. Hýpy!, ndevýro
2. Ñe`ẽndýi iñe`ẽ`etáva – Interjección
compuesta: Son utilizadas dos o más palabras para expresar un estado de ánimo. Son frases que contradicen muchas veces a su sentido lógico. Se usa en expresiones irónicas. Ej. Aháta aju!