Está en la página 1de 36

Curso de Quechua

Lic:Alcira
Lic: AlciraBascopé
BascopéM.
M.
La Acentuación
1. T’antata munani T’antá munani
Kanchata rirqani, p’achata rantiyta munarqani.
Kanchá rirqani, p’achá rantíy munarqani.
2.¿Imataq chay? ¿Imá chay?
3. Paychá wasinpi tusun a.
4. Kunanmá karinqaqa Manamá jamunqachu, wawan
unquykusqa.
5. Q’áq ñispa chay machu sach’a urman.
Atatáw ¿imataq t’uqsiwan?
Coloca
Colocaelelsufijo-ta
sufijo-ta yyluego
luegocompleta
completalas
lasoraciones
oraciones

Tiyana Jamp’ara

Mama Tata

Wawa Qillqana

P’anqa Punku
Escribe sus nombres en español y luego traduce al quechua
Género
En personas:

Qhari wawa Warmi wawa


Qhari warmi
Wayna sipas
Ch’itich’iriska
En los animales:
Urqu puma china puma
Urqu allqu china allqu
K’anka wallpa
Kututu quwi
La Interrogación
Sufijo–CHU
1.1. Sufijo –CHU
Maria wasipi
Maria wasipiwayk’uchkan
wayk’uchkan
¿Maríachuwasipi
¿Maríachu wasipiwayk’uchkan?
wayk’uchkan?
- -Arí,
Arí,Maria
Mariawasipi
wasipiwayk’uchkan.
wayk’uchkan.
¿Maríawasipichu
¿María wasipichuwayk’uchkan?
wayk’uchkan?
-Arí,Maríawasipi
-Arí,María wasipiwayk’uchkan.
wayk’uchkan.
¿Maríawasipi
¿María wasipiwayk’uchkanchu?
wayk’uchkanchu?
- -Arí,
Arí,María
Maríawasipi
wasipiwayk’uchkan.
wayk’uchkan.
Respuestas negativas
¿ chu wasipi kachkan?

-Mana Mariachu wasipi qhawachkan. wasipi kachkan.

¿Maria chu kachkan?


- Mana Maria wasipichu kachkan. María kachkan.

¿Maria wasipi chkanchu?


- Mana Maria wasipi pukllachkanchu. María wasipi
Oraciones negativas breves

1.¿ chu wasipi waqachkan ?


- Mana. wasipi waqachkan.

2. ¿Lukas pichu pukllachkan?


– Mana. pukllachkan.
3. ¿Lula wasipi chu?
– Mana. Lula wasipi
Escribe oraciones interrogativas con las siguientes palabras que están
debajo.

Qullqi Pili Ñawirina wasi Llaqta

Tiyana Qillqana Sach’a


1.
2.
Los artículos
No existen. Cada nombre o adjetivo lleva implícito el
artículo.
Churi.-El hijo(padre)
Ususi .- La hija (adjetivo)
Wawqi.- El hermano (varón)
Ñaña .- La hermana ( mujer)
Si se quiere nombrar el número:
Juk warmi, iskay runa, kimsa qhari wawa, tawa mama,
etc.
Pluralizaciones
-kuna
Wasi
Llaqta kuna
Sach’a
Repetición de sustantivos:
sach’a sach’a - arboleda
rumirumi - pedregal
t’iyu t’iyu - arenal
Pluralizaciones
Pluralizaciones

Wawapura ……………………………………
Warmipura ……………………………………
Yachakuqpura ………………………………..

Wawqintin ……………………………………...
Mamantin ………………………………………
Allquntin ………………………………………..

Ñuqanchik……………….
Ñuqayku………………
Wawanchik ……………..
Wawayku……..………
Pluralizamos las siguientes palabras

Sipas Wayna Atuq

Allqu Wislla Ch’iriska

Sach’a Warmi Misi


La numeración:cardinales, ordinales, partitivos y
proporcionales.

1 2 3 4 5
Juk iskay kimsa tawa phichqa

6 7 8 9 10
suqta qanchis pusaq Jisq’un chunka
Números compuestos
Juk juk ni yuq
Iskay iskay ni yuq
Kimsa kimsayuq
Tawa tawayuq
Phichqa phichqayuq
Suqta suqtayuq
Qanchis qanchis ni yuq
Pusaq pusaq ni yuq
Jisq’un jisq’unni yuq
(juk)Chunka iskay chunka
B)Números ordinales

Ñawpaq
Iskayñiqi
Kimsañiqi
Tawañiqi
Phichqañiqi
Suqtañiqi
Qanchisñiqi
Pusaqñiqi
C) Números partitivos

juk junt’a
Khuskan Juk junt’a
khuskan Kimsa phatma

Kimsa phatma/ch’iqta
Tawa phatma
Phichqa phatma Tawa phatma
Phichqa phatma
Suqta phatma

Suqta phatma
d) Proporcionales

a)Qanchis kuti kimsa ¿Machkhataq?


Iskay chunka jukniyuq
7 veces 3 = 21
b)Iskay kuti phichqa ¿Machkhataq?
Ñisqayta ruwariy:a) Escribe literalmente los siguientes numerales:

1954 - 77- 983 - 54 876 - 1004.

Escribe el número
Pachak suqta chunka suqtayuq waranqa jisq’un
pachak chunkayuq
Iskay junu, phichqa pachak suqta chunka kimsayuq
waranqa pusaq pachak phichqa chunka kimsayuq .
Los Adjetivos (( calificar
calificar o
o determinar)
determinar)

Qhapaq runa Waqcha warmi Sipas warmi


Jatun sach’a Thanta wasi Mawk’a llaqta
Chiqan wist’u sayt’u
Ch’uchali ñasq’a chiqniy

Machasqa sayk’usqa saqsasqa


Yarqhasqa llakisqa machasqa
Ch’akisqa unqusqa qhaliyasqa
Adjetivos demostrativos
Kay - este, esta, esto, estas, estos
Chay – ese, esa, eso, esos, esas
Jaqay - aquel, aquella, aquello, aquellas, aquellos

Kaypi Kaywan Kayman Kaykama Kaychu


Chaypi Chaywan chayman chaykama chaychu
Jaqaypi jaqaywan jaqayman jaqaykama jaqaychu
Escribe 5 oraciones usando adjetivos donde fuese necesario
Pronombres: Personales, interrogativos e indeterminados.
Singulares
Singulares
Ñuqa
Ñuqawasipi
wasipikachkani.
kachkani.
Qam
Qamkaypi
kaypitusunki.
tusunki.
Pay
Payyachay
yachaywasiman
wasimanrichkan.
richkan.
Plurales
Plurales
Ñuqayku
Ñuqaykuqillqanata
qillqanatarantiyku.
rantiyku.
Ñuqanchik
Ñuqanchikqhichwata
qhichwatayachakunchik.
yachakunchik.
Qankuna chakipi purinkichik.
Qankuna chakipi purinkichik.
Paykuna
Paykunat’antata
t’antataruwanku.
ruwanku.
B) Pronombres interrogativos

¿ Pi wasipi kachkan ?
¿Imayna kachkanki?
¿May mamayki?
¿Imaman chay runa jamun?
¿Machkha?Jayk’api p’achata rantinki?
¿Mayqin yachachiqniyki?
¿Mayk’aq? ¿Jayk’aq chayamurqankichiqri?
¿Machkhan llaqtayki?
Sufijos Nominales

Sufijo genitivo:
Sufijo genitivo: -p -pa
-p -pa
Ch’iriskapwasin
Ch’iriskap wasinmusuq.
musuq.
Ch’iriskapchukun
Ch’iriskap chukunas
asq’illu.
q’illu.
Ch’iriskap llikllan káchacha.
Ch’iriskap llikllan káchacha.

Sipaspasapanan
Sipaspa sapananjatun.
jatun.
sipaspauyan
sipaspa uyank’achacha.
k’achacha.
Sipaspatulumpin
Sipaspa tulumpinqurimanta
qurimantakasqa.
kasqa. (jaluchun)
(jaluchun)
Aumenta el genitivo a estas palabras.

Wayna misisach’a tiyana

Sipas atuq yan yachachiq umalliq


Sufijo –ta (acusativo)
Mikhunata ruwan ¿Imata ruwan? - mikhunata

Alina wasiman allquta apan.


Rositas misk’i ruruta rantisqa.
Ch’ichi wasita pichanku.
Sipas p’itquta qhawan.
Thanta p’achata apamunchik.
Tususpa, chakiyta q’iwikuni.
Chuwata mayllanayki tiyan.
Utqhayta jamuyku
¿Makiykichikchu tumpata nanasunkichik?
- man (Ilativo)

Llaqtamanrichkani.
Llaqtaman richkani.
Ñuqaykumayuman
Ñuqayku mayumanchayayku.
chayayku.
Juksipas
Juk sipas yachay
yachaywasiman
wasimanqullqita
qullqitaapan.
apan.

- manta
- manta
ÑuqaQhuchapampamanta
Ñuqa Qhuchapampamantakani.
kani.
¿Chaysiwi
¿Chay siwiqurimantachu?
qurimantachu?
Mamanku Llallawamanta misk’i t’antata apamusqa.
Sufijo -wan

Qillqanaywan llimp’ini
¡Ñañaykiwanchu p’achata siran?
Chakinwan p’uluta jayt’an.
Paykunawan sumaqta tusurikun.
K’utunawan khichkata k’utunku.
Payqa wawanwan jamusqa.
Wawakunankuwan llamk’arikunku.
Sipaswan yanpi tinkuni.
¿Imawan wayk’unki?
Sufijo -paq

Warmiypaq,
Warmiypaq,wawakunaypaq
wawakunaypaqima imallamk’ani.
llamk’ani.
¿Pipaq
¿Pipaqchay
chaypuka
pukap’achata
p’achatarantichkankiri?
rantichkankiri?
¿Paypaqchu t’antata ruwapunki?
¿Paypaqchu t’antata ruwapunki?
Sufijo -kama
Sufijo -kama

Wasinchikkama chayananchik tiyan.


Wasinchikkama chayananchik tiyan.
Mayukama
Mayukamachayarqani.
chayarqani.
_______________________________________
_______________________________________
Sufijo -rayku

Españamanta tatayrayku kutinpuni.


Ch’isi yakupi kasqayraykuchá ,achhirichkani a..

Sufijo – jina

Khuchijina ch’uchuchkanku.
Chay wawaqa machu runajina parlaririn.
Sufijo -nta
Suwaqa sara ukhunta ayqisqa.
¿Maynintataq Poconaman rinki?
Juk’ucha jutk’unta lluqsin.
_____________________________
_____________________________
_____________________________
Combinamos pronombres interrogativos con algunos sufijos
¿Mayqinwan - ¿con cuál….
¿Mayqinta - ¿Cuál….
¿Mayqinpi - ¿ En cuál….
¿Mayqinmanta- ¿ De cuál….
¿Mayqinpaq-¿Para cuál….
¿Mayqinman-¿ A cuál….
¿Mayqinrayku- ¿Por cuál….
¿Mayqinjinata - ¿Cómo cuál…
Combinamos pronombres interrogativos con algunos sufijos

¿Pirayku? ¿Pi-? ¿Pipaq?


¿Imarayku? ¿Ima-? ¿Imapaq?
¿Mayqinrayku? ¿Mayqin-? ¿Mayqinpaq?
¿Imayna-? ¿Imaynakama? ¿Imayna-?
¿Machkharayku?¿Machkhakama? ¿Machkhapaq?
¿Mayk’aqrayku? ¿Mayk’aqkama? ¿Mayk’aqpaq?
¿Machkhanrayku? ¿Machkhankama? ¿Machkhanpaq?
¿May -? ¿Maykama ? ¿May- ?
Posesivos

y -mi
yki-tú
n-su
wawa yku- nuestro, nuestra, nuestras, nuestros

nchik-nuestro,nuestra,nuestras, nuestros

ykichik-su de ustedes
nku- su de ellos, ellas
Posesivos
Sipas
Sipasniy
Sipasniyki
Sipasnin
Sipasniyku
Sipasninchik
Sipasniykichik
Sipasninku

También podría gustarte