Está en la página 1de 22

JINTÍA JÍMIAR

KAMPUNNIÚNAM ÍRUNU

NEKATIN JINTIATIN UTUAKMA: KAMPUNNIÚNAM ÍRUNU.


1.- Kampunniúnam pujuinia:
 Naint
 Yajasma
 Numi
 Entsa irunu
 Nanamtin yajasma írunu
 Tuna írunu
 Kuri írunu
2.- Árak júamu:
 Arákmatin
 Yutai árak
 Surutai árak
 Ajamatai árak
3.- Aújmamsatin
4.- Jantsematin
MAMIKMÁSAR EJÉKATIN
 Kampunniunam iwiaku írunun nekáwar arantúktinian núkap nekáwartatui.
 Arákma yurumtaín, surutain nuyá ajámatain eákmak nekáwar arákma apampárar
yurumawartatui.
 Aújmamsatin nuya jantsematniun nekáwar niisha tímiatrusank nii pujámunmasha
najánawartatui.

 TÍMIATRUSAR NÉKAMU- dominio de conocimiento


EEMKÁ NÉKAMU- Sensopercepción- despertar el interés
1.- Írutkamunam uunt eamín pujá werir anintrúsar nekáwartai.

 Kampunniúnmash wekaínkiaitiam.
 Kampuniúnam urúkamtai wekaíniatiam.
 Kampuniúnam wemi warí waínniuitiam.
 Eamniúkaitiam.
 Warimpía maíniatiam.
 Yajasma yutai ame maatai anairata.
 Kampunniúnam numisha íruneawak.
 Warí numia írunea.
 Entsasha wainniukaitiam.
 Tunasha wainniúkaitiam
2.- Írutkamunam nukúach uunt pujá werir ainintrúsartai
(Colocar la fotografía de una madre de familia en medio de los productos agrícolas de la
Amazonía)
 Arákmaukaitiam.
 Warí araka arákmakam tákaream.
 Taramkan pujúkaitiam.
 Tara tamashá warimpiait.
 Tuke tsáwantak árak nerén ainia.
 Ame yúatniuk arakman túrachkunka surúktiniak.
 Arakman ákik waínmek.
 Warí araka imia arákmawaitiam.
 Nunkasha urukú iimtinia imia arakan jíniait.
 Nunka yajauch arakan emésniush áwak.
 Árak urúkamtai mesénait.
 Araka emésniusha warí yajásmait.
 Árak pénker ati tákursha itiur waínkiatniuit.
 Araka anentri nékamek.
 Anent arakma nampesta.
3.- Aents uunt aújmamin werir juu ainintrúsartai
3

 Aújmamsatin nékamek.
 Aújmamniukaitiam.
 Urútakamtai aújmamin aarmia.
 Wats aújmamsata.
4.- Aents uunt jantsemín werir juu anintrúsartai

 Shuar jantse Jantsematin nékamek.


 Warí jantsemta nékam.
 Jantsemat akantramu nékamek.
 Itiur jantsemín aarmia
 Urutai jantsemín aarmia
ITIÚRCHATMAMTIKMA - problematización
5.- Juu anitrusma aaram aímkiata
 Kampuniúnam warí jayasma írunea, nuu anairata
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
 Yajasma nanamín aniarata
....................................................................................................................................................
4
........................................................................................................................
 Yajasma ikiain anairata
....................................................................................................................................................
........................................................................................................................
 Yajasma entsania anairata
....................................................................................................................................................
........................................................................................................................
 Yajasma nunka wekain anairata
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
 Numi uunt írunu anairata
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
 Numi uchich írunu anairata
....................................................................................................................................................
........................................................................................................................
 Ii nunkén warí kuria írunea
…………………………………………………………………………………………………
………………………………………...............................................................................
 Shuará arakri arataí túa ainia.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

 Shuar uunt aújmameak urukin ainia.


...............................................................................................................................
.......................................................................................................
 Shuar jantsémeak warí jantsena jantsemín ainia.
…………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………….

NEKÁS JINTÍAMURI-contenido científico


6.- Nekás jintiámuri pénker aújsar nékakur aújmatkir weartai
 Kampunniúnam yajasma irunin
5

Ii kanmpúnniuri, yajasma, nuí mash íruneana nuu eméskatin nakítiakrikia, pénker ístiniaiti,
eméskashtiniaiti numi ajákchatniuiti, numi surúkchatniuitji nuyá eameakrishá kuntin írunu mash
kajénchatniuit. Áintsank nunká macharí nuyá kuri írunean jusattsa wakéruiniana ausha ankán
súsashtiniaiti, imiánkaska au áiniawai nunkán tura kampunniun emésainiana nuka.
Kampunniúnam entsá írunmanum kuri, tuna, entsa kuna, shaapat, akara nuyá iitintri saar ainia asar,
umártincha tii pénker áiniawai. Nuna kurín juu apach nuyá nayaa aents jintíararu ainia kurín juíniak
entsán saawi írunun emésainiawai.

Nunka eméskachma nuyá entsa saawi írunu asamtai aents nuí pujuiniashá tura yajasma áiniasha
úmuiniaksha sunkúrmatsuk matsataíniawai. Ain asamtai nunka kampuntín pénker iistiniaiti.

 Kampunniúnmaya yajasma irunin


Yajasma kampunniúnmaya junis akantrámuiti: 6

Yakum, chuu,
Washi

Tsere , tsepai,
IKIAIN
tseemp

Kuji, ujúkam,
kunchikiai

mashu, ayachui,
wankesh, wa,
aunts

NANAMÍN
mash Chinki
uchich ainia

Chuank, isip,
makantua,
Yajasma
pinchu
kampuniúnmaya
tunká, aakiam,
muta, turushum

ENTSANIA
kusea, wampi,
pani, kanka,

mash tsárur

pamá, yankipik,
japa, untsurí
paki

WEKAIN
kashai, kayuk,
shushuí, sema

Shaak, katip,
shakua

 Yurúmak árak
Shuar arákmawar nii yurúmkariniak yurumaíniawai, nuu árak yamaí pujámunam amamkesar
jintiar iisar juni akankamuiti:
- Árak yutai: mash árak yutai, aramuka yutai ainiawai.
- Árak surutai: juka cháruk tunkánam yantam pujuíniaka, arakan surúktiniasha akántrar
tákakainiawai. Juu aráknaka júnik ajámnainiatsui, ántsuka áyatik akíkjiaink sumárnainiawai.
Juu arakan yamaiya juinkia pénker arákmawar, tsuakjai ukátkar pénker ejéniar súruiniawai.
- ÁraK ajámnaitiai: juu arakka akikjiai sunaítiainchuiti, ántsuka júnik sunaitiainti. Juu
aráknasha núkap arákmainiawai.
7

ÁRAK

YUTAI SURUTAI AJÁMATAI

mama kukuch
inchi paantam
paantam mejech
mejech
mama
tuka inchi
wanchup térench
tuka
térench sanku
sanku wamchup
uwí
uwí mejech
paat
wapai
tsampú wapai
yuwí
kukuch
 Aújmamsatin.

Shuar yama waíniaichu inkiúnaikiar aújmamin ármiayi, áintsank nii shuarinsha arant pujá
irak támatai aújmamrar inín ármiayi.

Uunt aújmameak mená awejejai wenén achik áintsank akarún ushukrúa ekemas aújmameak
maí ayanta, maí iim, nawejai tárim tárim ajás, usukín nunká pukuit usukmía nekapás, yajá
ímtsuk yajai inkiúnaiya aújmata nújaink métek iiniais au aújmatkua yawétnairar inín
ármiayi.
Yaunchu aújmamat juní akantramúyayi:
- Yaa aújmamat
- Wárik aújmamat
- Ímpink aújmamat
- Yaitiá aújmamat

Juu aújmamat yamiya juinkia penké najánnatsui, áyatik uunt áiniachik nékainiawai turasha
aújmamainiatsui. Juu aújmamat eákmakar pénker nekar imián amájsatniuitji.

 Shuar jántsemat.
Shuará jantsémtairi eákmakar ejéramunam tii untsuríyaiti. Shuar jantsen ii uuntri nekáwaru
9
áiniawai imiánkaska yajasmán kampunniúmmaya ainia au muchítmarin iisar nuyá imiatkin
pénker iirsa áiniana au iisar nakúmkiar, shuar jantsen najánkaru áiniawai.

Shuar jántsemat junis akantrámuiti:


- Penké mákich - Sharam mákich – Tuash - Murania yasank - Pakánmaya – yasank –
Chankín – Itip – Námpet – Pirish – Achuar – Patukmai - Íwianch- Japa – Jempe
Yaunchu ii úntrinkia Shuar jantsen jantsemainíak, pekámkar nuajai ínkiuasmak wajasar
jantsemín ármiayi, nuí jantsemainíak tampurán, pinkiuín nuyá nampésar jantsemín ármiayi.
Jantsemainíak nampernaisar shiir amajnaisar wararwarat nampernasha nankamau ármiayi.

Yamaiya juí írutkamunam uchi unuimiania aintsan jintín áiniasha jantsem wénawai námper
ámunam. Juu jantsemat ainia kajinmátkishtiniaiti ímiatrusrik émtikir wétiniaiti.
Shuar jantsen jantsemainíak, iwiármamainiawai:
- Áishmank: itip, makich, tawásap, nanki, esantim nuyá yapíniam usúmainiawai.
- Núa: tarach, shakap, chapawik, peetai nuyá yapíniam usúmaniawai.

NEKASRI IIAMU- verificación


9.- Juu anítramu nekasri ejérar aímkiatai.
 Kampuniúnam warí jayasma írunea, nuu anaírata
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
 Yajasma nanamín anaírata
....................................................................................................................................................
........................................................................................................................
 Yajasma ikiain anaírata
....................................................................................................................................................
........................................................................................................................
 Yajasma entsania anaírata 10

....................................................................................................................................................
........................................................................................................................
 Yajasma nunka wekain anaírata
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
 Numi uunt írunu anaírata
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
 Numi uchich írunu anaírata
....................................................................................................................................................
........................................................................................................................
 Ii nunkén warí kuria írunea
…………………………………………………………………………………………………
………………………………………...............................................................................
 Shuará arakri arataí túa ainia.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

 Shuar uunt aújmameak urukin ainia.


...............................................................................................................................
.......................................................................................................
 Shuar jantsémeak warí jantsena jantsemín ainia.
…………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………….
AMUAMU - conclusión
10.- Ankán ainia nuí aarar aímratai nékasenk.
 Yajasma juu áiniawai.

Nanmin Wekain Ikiain Entsania

Kunamp
11
Úrik

Mashu

Paki

11.- Yurúmak árak shuarnum ainia árar aímkiartai.

Yurumtai Surutai Ajámnaitiai

inchi

mama kukuch

12.- Ankán ana nuí shuar jantsemat ame nekaamu aímkiata.

YASANK
JAPA
JEMPE

 NAJÁNMANTIKMA aplicación
13.- Nékasenk nii naari ankán ámunam makumratai.
 Yajasma kampuniúnam irunin juu áiniawai
Yajasma

Nanamín Ikiain Wekaín Entsania

12

14.- Yajasma entsania ainian iisan yakajai


(ESTOS GRÁFICOS CAMBIAR AL COLOR BLANCO PARA QUE PUEDAN PINTAR)

15.- Yajasma nanamín ainian iisan yakajai


(ESTOS GRÁFICOS CAMBIAR AL COLOR BLANCO PARA QUE PUEDAN PINTAR)

16.- Yajasma ikiain aiian iisan yakajai


(ESTOS GRÁFICOS CAMBIAR AL COLOR BLANCO PARA QUE PUEDAN PINTAR)

17.- Araka naari ainia átkamu pénkramunmaya waíntrata.


PAATAM – INCHI- SANKU – TÉRENCH- MEJECH – PAAT- MAMA- TUKA –
WANCHUP- KUKUCH – YUWÍ – UWÍ –YUMI
T A Y U M I N C H I K
S M P Y U W I T K M U
W A N C H U P A A T K
E M J K M Y S A N K U
S A N K U W I M H J C
A K U T E R E N C H H

18.- Aents aújmamuk pujá nakumkamun yakajai.


(ESTE IMAGEN CONVERTIRLA EN COLOR BLANCO)

13

 Áishmanknaka yakajai nunkártiajai.


 Nuarinkia yakajai mukúsajai.
19.- Shuar áishmank jantsemun nakumjai.
20.- Shuar núa jantsemun nakumjai.
21.- Akmatairui aajai shuar jantsemt nekamun.

 ENENTAIMSA NÁJANMA Creación.


22.- Yajasma uunt nekamun nakumkán yakajai.

23.- Yajasma uchich nekamun nakumkán yakajai.

24.- Arak yutai nukurú ajarín írunun nakumrán yakajai.

25.- Shuar jantsemu nakumkamun tsupiran ákmatairui peajai.

 NEKÁMTIKMA Socializacion.
26.- Takat enentaimsa najánamu iruntrar aújmatji.
27.- Takat jintiara najánkamun winia jintínrujai aújmatjai.

28. Takat nekachman anintrusan aújmatjai.

29.- Takat nekamun tura nekachman aparjai aújmatjai.

30.- Takat akupkamun nájanjai.

14

YAMÁRAM CHÍCHAM glosario


Kampuntin Selva
Yajasma Animal
Yajasma nunkak wekaín Animales terrestres
Yajasma ikiain Animales trepadores
Yajasma entsania Animales del río
Yajasma nanamín Animales voladores
Ayachui Mondete
Kanka Boca chico
Yurúmak Sembrío de alimentos
Árak Siembra
Mejech Oro
Paantam Platano
Inchi Camote
Kukuch Naranjilla 15
Sanku Pelma
Uwi Chonta
Paat Caña
Tuca Variedad de papachina
Wanchup Variedad de papachina
Térench Papachina
Mama Yuca
Aújmamsatin Dialogar
Aújmamu Dialoga
Mena Brazo derecho
Tuash Baile típico que imita a variedad de pájaro
Yasank Baile típico que imita a variedad de pájaro
Pakanmaya Yasank Baile típico que imita a variedad de pájaro de la
planicie
Muranmaya Yasank Baile típico que imita a variedad de pájaro de la
montaña
Japa Baile típico que imita a venado.
Makich Sonaja
Sháram makich Baile típico que imita a sonaja bonita
Penké makich Baile típico que imita a sonaja blanca
Iwianch Baile típico que imita al diablo
Achuar Baile típico que imita a los Achuar
Patukmai Baile típico que imita a los Patukmai
Jempe Baile típico que imita a colibrí
Pirish Baile típico que imita a la lora pechi amarrilla
Itip Baile típico que imita a la vestimenta del hombre, que
cubre las piernas.
Nampet Baile típico que imita a canto
Kawá Baile típico que imita a la lora verde

16

FICHAS AUXILIARES DE EVALUACIÓN


NEKÁPMAMMAN YAIMIN.

Uchi Naari:

Najanamu Tsawant Nekamu yainktin

Ee Atsa

¿Usa correctamente la cuchara?

¿Sabe ponerse una vincha o un resorte?

¿Se desabrocha los botones?


¿Se desnuda solo?

¿Bota los papeles al basurero?

¿Recoge habitualmente los juguetes?

¿Saluda a otros niños o adultos?

¿Respeta sus cosas juguetes, lápices?

¿Sabe lavarse los dientes?

¿Es capaz de puntear con un punzón


17
siguiendo una raya marcada?

¿Dobla el papel en dos pliegues?

¿Sabe utilizar las tijeras para recortar?

¿Realiza con el lápiz trazos concretos?

¿Recorta tiras de papel con los dedos?

¿Modela con arcilla o barro algún objeto


sencillo un caracol?

¿Hace correctamente bolitas de papel?

¿Realiza con el lápiz trazos concretos como


los laberintos, rasgos caligráficos?

¿Sabe abrir un dedo de una mano y cerrar al


mismo tiempo el mismo dedo de la otra
mano, repitiendo el ejercicio
alternativamente?

¿Anda en puntas de pie?

¿Es capaz de saltar al estilo de las ranas?

¿Anda en un solo pie unos segundos?

¿Sabe hacer picar la pelota?

¿Agarra la pelota con las manos cuando se le


tira?

¿Puede andar sobre una tabla ancho de diez


centímetros?

¿Distingue los colores básicos y su nombre:


amarillo, rojo, azul y verde?
¿Ordena objetos por su tamaño?

¿Sabe agrupar objetos de uno en uno, de


dos en dos, de tres en tres?

¿Distingue y conoce?

¿Distingue las siluetas?

¿Sabe reunir objetos del mismo color, le


pedimos que haga montones con cosas
amarillas?
18
¿ Realiza cenefas de formas, tamaños

AENTAK NEKÁPMAMMA

JÚARMA ÉTSERMA

II SHUARA NAARI .......................................................................................................


NUKUACHI NAARI…………………………………………………………………………..

UNUIKIARTINIA NAARI……………………………………………………………………..

TSAWANT……………………………………………………………………………………..

EJÉKATIN………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………..

TAKAT NAJANMA
19
1TAKAT NUKUACHIJIAI NAJANMA…………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………….

2.TAKAT UCHIJIAI NAJANMA………………………………………................................. …

……………………………………………………………………………………………………..

3.AISHMANJAI…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………..

4. II SHUARJAI……………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………….

5.IRUTKAMUJAI………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………

6.JINTINMA……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………….

………………………. …………………………

JINTÍN UNUIKIARTINIA
AETAK NEKAPMAMMA – FICHA DE VALUACIÓN

20
N.
NAA

1
Unuikiartinjai nakumkamun aujmatniukai

JINTÍN
2
Anintramun aimniukai

3
Nakumkamun iis aujmatniukait

……………………
Nakumkamun iis aujniukait

5
Aishman nua naarin nekaukai

6
Ayash:muchitiamu, takatairi,najanman wainniukait.
ANEÁMURI

7
Kankek, waka,nant ajaki najanniukai.

8
Sekemrun, wampakrun imiantrin utsumkarin nekaukai.

9
TESAMU: 11

Imiatkin chuaap ainian iis yakaukai.

10
Yurumak shuarnan imiantrin nekaukai.

11
Nakumkamun, iirkari, iimtintrin, naarin nekaukai.

12
Nakumkamu iis naarin anainkiai.
13
14

………………………
Nekapmat: nakumkamun aataijai apapenkai.
JINTIA: 01

UNUIMIATA EMTIKIU
15

Nekapak nakumkamun aujniukait.


16

Shuar iwiarmamtain nekamun aniaininkiai.


NÉKAMURI

17

Tserenum, aujmatsamun anintramun aimniukai.


18

Aa warinkish irunun metekmas iniakmaukai.


19
20
ESTO NO PERTENECE A ESTA GUIA
UNUIMIAU NÉKAMURI JINTIASA IIRMA

21

Numijiai najanuak
22

Nakurawak
23

irunar takata najanuak


24

Nakumkamu iis takakmawak


25

UNUIMIATAI

Takatan penkerak najana


26

Enentaimia najaneawak
……………………….
27

Yunkurkan, weak yurumka


28
TAKAKMAS NÁJANMARI

Pénker irunar takakmawak


29
30
A

AMIKIU

TSAWANT JUARKIMIU
21

TSAWANT AMUKMA
22

También podría gustarte