Está en la página 1de 36

CHIMBORAZO MARKAPA

ISHKAYSHIMI KAWSAYPURA
YACHAYTA PUSHAKKAMAY

KICHWATA YACHASHUNCHIK

Segundo A. Ajitimbay C.
2010
atallpa allku tamya

yura wakra kari

warmi
antawa wasi wawa

wallim
pu chantasu, ushu
killa wampu antapawak
k

kulta Apunchikw
asi

apyu yachakuk
kamukuna

chakatan
a chaka

antaniki
NAPASHUNCHIK
1. Alli puncha mashi
2. Alli puncha mashi
1. Imanallatak kanki
2. Ñukaka allillami kani. Kikinka.
1. Ñukapash allillami kani
2. Tayta mamaka allillachu kan.
1. Paykunapash allillami kan.
2. Maypitak kanki.
1. Riobamba kitipimi kani.
2. Imata rurakunki.
1. Kichwatami yachakuni.
alli = bien, bueno, mejor
puncha = dìa
mashi= amigo, compañero
ima= què
imanallatak = ¿còmo?
kan a= ser/estar
kanki= estàs
ñuka =yo
allilla = bien no mas
Shimikuna
kani = estoy
kikinka = usted
ñukapash= yo tambièn, y yo
tayta = papà
mama =mamà
pay = èl/ella
paykunapash = y ellos tambièn
maypitak = dònde
kiti= ciudad
rurakunki = haces
yachakuni = eprendo
KIKINMANTA
1. Allillachu kanki. Ñukaka allillami kani.
2.KankaYACHASHUNCHIK
ima shutitak kanki. Ñukaka Josè shutimi
kani.
3. Maymantatak kanki. Ñukaka Riobamba
kitimantami kani
4. Yachachikchu kanki. Ñukaka yachachikmi
kani.
5.Hatun runachu kanki. Hatun runami kani.
6. Wirasapa runachu kanki. Wirasapa runami kani.
7. Wasimantachu kanki. Wasimantami kani.
8. Chimborazo markamantachu kanki. Chimborazo
markamantami kani.
9.Riobamba kitimantachu kanki. Riobamba
kitimantami kani.
10.Yuapaychani mashiku. Ñukapashmi yupaychani,
SHUTIMANTA YACHASHUNCHIK
1. Ima shutitak kanki.
2. Ñukaka Maria Pilco shutimi kani. Kikinka
1. Ñukaka Jose Guaman shutimi kani.
2. Taytaka ima shutitak kan.
1. Ñukapa taytaka Floresmilo Atupaña shutimi
kan. Kikinpaka
2. Ñukapa taytaka Esteban Caguana shutimi kan.
1. Kikinpa mamaka ima shutitak kan.
2. Ñukapa mamaka Rebeca shutimi kan.
1. Mashiku, kikinta yupaychani.
2. Ñukapash, shunkuwanmi yupaychani.
SHIMIKUNATA
YACHASHUNCHIK
1. kanka= tù, vos,tì, te
2. ima = què
3. shuti = nombre, identificacion
4.shutitak = què nombre
5.kanki. = eres
6.kani= soy.
7. maymanta= de dònde
8. ñukaka = yo
9. kiti = ciudad
10. kitimanta = de la ciudad
11. yachachik = profesor, educador, docente, maestro
12.yachachikchu= ¿eres profesor?
13. allilla = bien
1. allillachu = ¿bien?.
2. hatun = grande, alto, bueno, diferente,
3. runa= hombre, humano,
4. runachu= ¿eres hombre?
5. wira = manteca, grasa
6. wirasapa = gordo, grasoso
7. wasim = casa
8. wasimantachu =¿de la casa?.
9. Chimborazo = Chimborazo
10. marka = provincia
11. markamantachu = ¿de la provincia?.
12. Riobamba = Riobamba
13. kiti = ciudad
14. kitimantachu =¿de la ciudad?
15. yupaychani= gracias, Dios lo pague
 yaya
 mama kuncha
 churi
layaya
lamama
 ushushi
llullu
 wawki masha
 pani ipay
 ñaña kusa
 turi warmi
 hachi
AYLLUMANTA YACHASHUNCHIK
Yayaka ima shutitak kan. Ñukapa yayaka Jose
shutimi kan
Mamaka ima shutitak kan
Churika ima shutitak kan
Ushushika ima shutitak kan.
Panika ima shutitak kan
Ñañaka ima shutitak kan.
Turika ima shutitak kan.
Hachika ima shutitak kan.
Mashaka ima shutitak kan.
Kusaka ima shutitak kan.
Warmika ima shutitak kan.
shuk
shuk wakra
shuk wawa
ishkay runa
 ishkay ishkay warmi
kimsa wasi
3 kimsa kimsa allku
4 chusku chusku antawa
5 pichka pichka wipala
sukta kamu
6 sukta kanchis yura
7 kanchis pusak yachanawasi
8 pusak iskun atallpa
9 iskun
Shuk yana wakratami charini.
Mana shuk yana wakratachu charini.

Ishkay wawatami charini.


Mana ishkay wawatachu charini.

Kimsa runatami charini.


Mana kimsa runatachu charini.

Shuk. kari wawatami charini.


Mana shuk kari wawatachu charini.
MAYMANTA KAKTA YACHASHUNCHIK
Mashi maymantatak kanki.
Ñukapa San Juan llaktamantami kani.
Mamaka maymantatak kan.
Churika maymantatak kan
Ushushika maymantatak kan.
Panika maymantatak kan
Ñañaka maymantatak kan.
Turika maymantatak kan.
Hachika maymantatak kan.
Mashaka maymantatak kan.
Kusaka maymantatak kan.
Warmika maymantatak kan.
 Sumak wawa tami karani
 Wirasapa wawkitami charini.
 Hatun yayatami karani.
 Sumak mama tami kuyani.
 Sumak churitami charini.
 Hatun ushushitami kuyani.
 Alli wawkitami kuyani.
 Uchilla panitami karani.
 Uchilla ñañatami kuyani.
 Hatun turitami charini.
KICHWA SHIMIKUNATA
YACHASHUNCHIK
SHUTIKUNA SHUTILLIKUNA SHUTIRANTIKUNA IMACHIKKUNA
SUSTANTIVOS ADJETIVOS PRONOMVRES VERBOS
wasi alli ñuka kana
yachanawasi sumak kan/kikin mikuna
pushakwasi yachak pay pukllana
puñuna uku mapa ñukanchik llamkana
mikuna uk killa kankuna/ purina
samana uku yana kikinkuna rina
supay uki paykuna takina
samay chay takshana
kushikuy killu kay muskuna
apunchik puka pi puñuna
kuyashka shitana
sañi
hatun
KICHWA SHIMIKUNATA
YACHASHUNCHIK
SHUTIKUNA SHUTILLIKUNA SHUTIRANTIKUN IMACHIKKUN
A A
ullawanka ankas maykan mashkana
allku pi anchuchin
kusa waylla a
warmi ima makana
allpa yurak maypi rimana
rumi maykan rurana
ñan puzu mashna rantina
allpa wakin muskuna
kiti puka llukshina
marka manapi yaykuna
llakta llaksa waktana
ayllullakta shuk mana ima ahana
chwapi apuykuna=preguntas, interrogación en kichw
Ñukapa umami kan KUTICHIKUNA =respuestas
Alli puncha mashiku. Alli puncha mashi Manuel.
Kanka, imanallatak kanki. Ñukaka allillami kani.
Ima shutitak kanki. Ñukaka Segundo shutimi kani
Kanka, maymantatak kanki. Ñukaka San Juan llaktamantami
kani.
Kanka, mashna watatatak charinki. Ñukaka 60 watatami charini.
Kanka yachachikchu kanki. Ari, yachachikmi kani.
Kichwata yachankichu. Mana kichwata yachanichu.
Kichwata yachasha ninkichu. Ari, kichwata yachasha ninimi.
Kanpa mamaka ima shutitak kan . Ñukapa mamaka Blanca shutimi kan.

Kanpa taytaka ima shutitak kan. Ñukapa taytaka Juan shutimi kan.

Yachachikka ima shutitak kan. Yachachikka Ismael shutimi kan.

Imatatak kikukunki. Ñukaka tantatami mikukuni.


Aychata ninkichu. Ari aychata ninimi.
Yupaychani mashi Ñukapash yupaychanimi.
Kichwapi yuyaykuna
TAPUYKUNA =preguntas
Alli puncha mashiku.
Ñukapa akchami kan
Ñukapa wiksami kan
Ñukapa ñawi lulunmi kan
Ñukapa kunkami kan.
Ñukapa shunkumi kan
Ñukapa chankami kan.
Ñukapa chakimi kan.
Ñukapa rinrinmi kan .
Ñukapa rikrami kan.
Ñukapa tunkurimi kan.
Ñukapa kirumi kan
Ñukapa kallumi kan
ana lunar

ashput mejilla, pómulo

kancha empeine

kantsa bazo
kapsha hígado

karkanka esqueleto
kasku pecho
chaka cadera
chanka pierna
amuklli amígdala
kallu lengua
kanki hueso coxal
kapa cartílago
kara piel, cuero,
pellejo
2. Ñañata charinkichu.
1. Ari, ñañata charinimi.
2. Maypitak llamkanki.
1. Ñukaka Corazon de la Patria
yachanawasipimi llamkani. Kikinka.
2. Ñukapash Mons. Leonidas Proaño
yachanawasipimi llamkani.
1. Mashna watata yachachik kanki.
2. Ñami chunka pichka watata yachachini.
Kikinka
1. Ñukapash pusak watatami yachachini.
2. Mashiku, shuktak punchakama
1. Mashiku, shuktak punchakama, yupaychani
 h/j Killkamanta.
 Kichwa shimipi [x], [j], [h], [Ø] uyarikunawan shimikunataka
<h> killkawanmi killkana kan.
 Imamanta:
– Abya Yala llaktakunapi kawsak runakunaka, pakta
killkankpakmi alli kashkamanta.
– Wawakuna, shuktak shimi yachaypi, mana llakita charishpa,
utka yachachun.
– Ñawpa killkakuna <h> killkawan killkashka kashkamanta.
– Kunan pachapipash, wakin shimi amawtakunaka <h>
killkawan killkashkamanta.
– Español shimi killkawan ama paktarinkapak.
– <h> killkaka Kichwa shimipi uyarita charishkamanta, shina:
hatun, humpi, hunta, shuktakkunapash.
SHIMIKUNA
shuti = nombre
shutitak= què nombre
kan = es
kikinpa= de usted
ñukapa = de usted, suyo
yupaychani= gracias, agradezco
shunku= corazòn
shunkuwanmi = con el corazòn
 Ecuador Mamallaktapa Ishkayshimi,
Kawsaypura Yachayta Pushakkamay (Dirección
Nacional de Educación Intercultural Bilingüe,
DINEIB).

 Chimborazo Markapi Ishkayshimi, Kawsaypura


Yachayta Pushakkamay. (Dirección Provincial de
Educación Intercultural Bilingüe de Chimborazo.
DIPEIBCH)
/a/ /A/ uyaywa
Shimikamak rimay kallaripi, chawpipi,
puchukaypipashmi rikurin. Shina:

aswa kayana killka


amsa mama mikuna
antawa maki
purina armana wawki
wiwa
aya kayana makana
Kay /i/ /I/ uyaywa

Shimikamak kallaripi, chawpipi,


puchukaypipashmi rikurin. Shina:
ima mishki
mushki
inti kiru inti
iñu sillu maki
ismuna mishki
kuchi
/ u/ /U/ uyaywa
Shimikamak rimay kallaripi, chawpipi,
puchukaypipashmi rukurin. Shina:

uma mucha apu


untu puchu puchu
ushana muskuna allku
ushpa muyuna muyu
urpi kuta kutu
/w/ uyantin:
(Cerrón Palomino), kay /au/, /ua/, diptongo shimikikuna
mana tiyakpi, /w/ killkanchik.
Ñawpa killkashka Kunan killkay
huahua wawa
huata wata
huasi wasi
cauchu kawchu
huiqui wiki
huigsa wiksa
huiru wiru
/k/ /K/ uyantin
Kay /c/, /k/, /h/, /g/, /q/, /j/ uyariy rantinpa killkanpakmi kan.
Ñawpa killkashka Kunan killkay
cuchi kuchi
cusa kusa
cunga kunka
panga panka
quiquin kikin
quishpichic kishpichik
quishqui kishki
sumac sumak
sumah sumak
sumaq sumak
sumag sumak
sumak sumak
sumaj sumak
Kay /cra, cri, cru, gru, gri, gra,/, kichwapika /k/
uyantinwanmi killkana kan. Ñawpa killkashka
Kunan killkay

huagra/ huacra wakra


shigra/sicra shikra
chagra chakra
huambra wamra
/y/ /Y/uyantin
 Kay /ai/ diptongo shimikikuna kichwa shimipi mana tiyashpami /y/ uyantinta
killkanchik. Shina:
 Ñawpa killkashka Kunan killkana.
 maipi maypi
 kaipi kaypi
 kaina kayna
 maiman mayman
 paiman payman
 rurai ruray
 waiku wayku
– piucha piyucha
– caina kayna

  
  
 1, shuk waw
 2, ishkay inti
 3, kimsa kamu
 4, chusku antawa
 5, pichka rumpa
 6, sukta muchiku
 7, kanchis tiyarina
 8, pusak sisa
 9, iskun killa
 hatun yaya
 alli mama
 sumak churi
 kushilla ushushi  ARAWI
 Sumak warmi
 alli shunku wawki  Alli shunku
 uchilla pani  Puka wirpa
 ñukapa ñaña  Mishki mucha
 hatun turi
 mushuk hachun
 mawka shuk
 sinchi ishkay
 piña hachi  yurak kimsa
 ruku hatuku  uki chusku
 paypa layaya  pusu pichka
 kanpa lamama  hawalla sukta
 sumak llullu wawa  lluru kanchis
 hatun masha  hantsi pusak
iskun
chunka

También podría gustarte