Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
ISHKAYSHIMI KAWSAYPURA
YACHAYTA PUSHAKKAMAY
KICHWATA YACHASHUNCHIK
Segundo A. Ajitimbay C.
2010
atallpa allku tamya
warmi
antawa wasi wawa
wallim
pu chantasu, ushu
killa wampu antapawak
k
kulta Apunchikw
asi
apyu yachakuk
kamukuna
chakatan
a chaka
antaniki
NAPASHUNCHIK
1. Alli puncha mashi
2. Alli puncha mashi
1. Imanallatak kanki
2. Ñukaka allillami kani. Kikinka.
1. Ñukapash allillami kani
2. Tayta mamaka allillachu kan.
1. Paykunapash allillami kan.
2. Maypitak kanki.
1. Riobamba kitipimi kani.
2. Imata rurakunki.
1. Kichwatami yachakuni.
alli = bien, bueno, mejor
puncha = dìa
mashi= amigo, compañero
ima= què
imanallatak = ¿còmo?
kan a= ser/estar
kanki= estàs
ñuka =yo
allilla = bien no mas
Shimikuna
kani = estoy
kikinka = usted
ñukapash= yo tambièn, y yo
tayta = papà
mama =mamà
pay = èl/ella
paykunapash = y ellos tambièn
maypitak = dònde
kiti= ciudad
rurakunki = haces
yachakuni = eprendo
KIKINMANTA
1. Allillachu kanki. Ñukaka allillami kani.
2.KankaYACHASHUNCHIK
ima shutitak kanki. Ñukaka Josè shutimi
kani.
3. Maymantatak kanki. Ñukaka Riobamba
kitimantami kani
4. Yachachikchu kanki. Ñukaka yachachikmi
kani.
5.Hatun runachu kanki. Hatun runami kani.
6. Wirasapa runachu kanki. Wirasapa runami kani.
7. Wasimantachu kanki. Wasimantami kani.
8. Chimborazo markamantachu kanki. Chimborazo
markamantami kani.
9.Riobamba kitimantachu kanki. Riobamba
kitimantami kani.
10.Yuapaychani mashiku. Ñukapashmi yupaychani,
SHUTIMANTA YACHASHUNCHIK
1. Ima shutitak kanki.
2. Ñukaka Maria Pilco shutimi kani. Kikinka
1. Ñukaka Jose Guaman shutimi kani.
2. Taytaka ima shutitak kan.
1. Ñukapa taytaka Floresmilo Atupaña shutimi
kan. Kikinpaka
2. Ñukapa taytaka Esteban Caguana shutimi kan.
1. Kikinpa mamaka ima shutitak kan.
2. Ñukapa mamaka Rebeca shutimi kan.
1. Mashiku, kikinta yupaychani.
2. Ñukapash, shunkuwanmi yupaychani.
SHIMIKUNATA
YACHASHUNCHIK
1. kanka= tù, vos,tì, te
2. ima = què
3. shuti = nombre, identificacion
4.shutitak = què nombre
5.kanki. = eres
6.kani= soy.
7. maymanta= de dònde
8. ñukaka = yo
9. kiti = ciudad
10. kitimanta = de la ciudad
11. yachachik = profesor, educador, docente, maestro
12.yachachikchu= ¿eres profesor?
13. allilla = bien
1. allillachu = ¿bien?.
2. hatun = grande, alto, bueno, diferente,
3. runa= hombre, humano,
4. runachu= ¿eres hombre?
5. wira = manteca, grasa
6. wirasapa = gordo, grasoso
7. wasim = casa
8. wasimantachu =¿de la casa?.
9. Chimborazo = Chimborazo
10. marka = provincia
11. markamantachu = ¿de la provincia?.
12. Riobamba = Riobamba
13. kiti = ciudad
14. kitimantachu =¿de la ciudad?
15. yupaychani= gracias, Dios lo pague
yaya
mama kuncha
churi
layaya
lamama
ushushi
llullu
wawki masha
pani ipay
ñaña kusa
turi warmi
hachi
AYLLUMANTA YACHASHUNCHIK
Yayaka ima shutitak kan. Ñukapa yayaka Jose
shutimi kan
Mamaka ima shutitak kan
Churika ima shutitak kan
Ushushika ima shutitak kan.
Panika ima shutitak kan
Ñañaka ima shutitak kan.
Turika ima shutitak kan.
Hachika ima shutitak kan.
Mashaka ima shutitak kan.
Kusaka ima shutitak kan.
Warmika ima shutitak kan.
shuk
shuk wakra
shuk wawa
ishkay runa
ishkay ishkay warmi
kimsa wasi
3 kimsa kimsa allku
4 chusku chusku antawa
5 pichka pichka wipala
sukta kamu
6 sukta kanchis yura
7 kanchis pusak yachanawasi
8 pusak iskun atallpa
9 iskun
Shuk yana wakratami charini.
Mana shuk yana wakratachu charini.
Kanpa taytaka ima shutitak kan. Ñukapa taytaka Juan shutimi kan.
kancha empeine
kantsa bazo
kapsha hígado
karkanka esqueleto
kasku pecho
chaka cadera
chanka pierna
amuklli amígdala
kallu lengua
kanki hueso coxal
kapa cartílago
kara piel, cuero,
pellejo
2. Ñañata charinkichu.
1. Ari, ñañata charinimi.
2. Maypitak llamkanki.
1. Ñukaka Corazon de la Patria
yachanawasipimi llamkani. Kikinka.
2. Ñukapash Mons. Leonidas Proaño
yachanawasipimi llamkani.
1. Mashna watata yachachik kanki.
2. Ñami chunka pichka watata yachachini.
Kikinka
1. Ñukapash pusak watatami yachachini.
2. Mashiku, shuktak punchakama
1. Mashiku, shuktak punchakama, yupaychani
h/j Killkamanta.
Kichwa shimipi [x], [j], [h], [Ø] uyarikunawan shimikunataka
<h> killkawanmi killkana kan.
Imamanta:
– Abya Yala llaktakunapi kawsak runakunaka, pakta
killkankpakmi alli kashkamanta.
– Wawakuna, shuktak shimi yachaypi, mana llakita charishpa,
utka yachachun.
– Ñawpa killkakuna <h> killkawan killkashka kashkamanta.
– Kunan pachapipash, wakin shimi amawtakunaka <h>
killkawan killkashkamanta.
– Español shimi killkawan ama paktarinkapak.
– <h> killkaka Kichwa shimipi uyarita charishkamanta, shina:
hatun, humpi, hunta, shuktakkunapash.
SHIMIKUNA
shuti = nombre
shutitak= què nombre
kan = es
kikinpa= de usted
ñukapa = de usted, suyo
yupaychani= gracias, agradezco
shunku= corazòn
shunkuwanmi = con el corazòn
Ecuador Mamallaktapa Ishkayshimi,
Kawsaypura Yachayta Pushakkamay (Dirección
Nacional de Educación Intercultural Bilingüe,
DINEIB).
1, shuk waw
2, ishkay inti
3, kimsa kamu
4, chusku antawa
5, pichka rumpa
6, sukta muchiku
7, kanchis tiyarina
8, pusak sisa
9, iskun killa
hatun yaya
alli mama
sumak churi
kushilla ushushi ARAWI
Sumak warmi
alli shunku wawki Alli shunku
uchilla pani Puka wirpa
ñukapa ñaña Mishki mucha
hatun turi
mushuk hachun
mawka shuk
sinchi ishkay
piña hachi yurak kimsa
ruku hatuku uki chusku
paypa layaya pusu pichka
kanpa lamama hawalla sukta
sumak llullu wawa lluru kanchis
hatun masha hantsi pusak
iskun
chunka