Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Mama Siswastyanax
chipayawa. Jupax wali
taykäxänwa.
5. Sutilanti (pronombre)
Sutilant arux sutir lantintañatakiwa. Arsüwinx sutin jan mayamp
mayamp uñstañpatakiw lantintaraki. Jalanuqt’atax akjamatw
uñakipt’asirakispha:
3
Claudio Marca
p) Amuyupata (semánticamente)
Jan chiqt’kaya:
- Ni khithi
- Ni kuna
Jaqitaki: - Taqini Mayninkiri:
- Naya - Kawkïri - Nayanki
- Juma - Jumanki
- Jupa - Jupanki
- Jiwasa - Jiwasanki
SUTI LANTI
Uñachayiri: Jakhuri:
- Aka - Paya
- Uka - Pusi
- Khaya Jiskhiri: - Tunka
- Khuri - Kuna - Pataka
- Khithi
- Kawki
- Qawqha
1) Jaqitaki:
Nayax markaruw saräxa
Jumax wali k’unchïtawa
Jupanakax janiw ch’amanïpxkiti
Jiwasax mayacht’atätanwa
Jumax t’ant’t lurta
Nayax anatiriw sarta
2) Uñachayiri:
Ak apasiwayam
Ukax uk-ham-puniwa
Khayax sinti manq’iriwa
Khurïk aptanim
4
Aymar ar yatintañataki
3) Jiskhiri:
Kunäks munta
Khithis purini
Qawqhanis sarani
Kawkïks apasïta
4) Jakhuri:
Kimsaw jumanki
Phisqhïrix wali qhuruwa
Tunkäkx alxanxäwa
Patakäkax nayankiwa
Mayaw jupanki
5) Maynitaki:
Nayankirix kusawa
Jumankir apasxi
Jupankirix imatawa
Jiwasankir janiw munkiti
Jiwasankirix luratäxiwa
6) Jan chiqt’kaya:
Ni khithis sarañ munkiti
Juk’anikiw sarapxi
Waljaniw ch’axwäwir puripxi
jaNi khithis purkiti
arumanthix juk’ampiw mantani
qawqhanis puri > waljaniw puri / juk’akiw puri
Tupak Katari
5
Claudio Marca
Tupak Katari Julyan Apasa
Sarnaqäwimata amtasaxa,
chuymajawa ch’allxtitu.
Jachañ jachañaw jutitu.
Tupak Katari
Sullkäwi markana,
jumampi sarnaqkirista,
ukhamaw amuyasipta.
6
Aymar ar yatintañataki
Mayjt’ayiri (adverbio) Mayjt’ayir arux aruchir aruru, mayjachir aruru, yaqha
mayjt’ayir aruru, mä aru tamar mayjt’ayiriwa. Mayjt’ayir arux arst’äw
k’achacht’añatakix wali askipuniwa. Jalanuqt’atax akjamatw uñakipt’asispha:
Kunärsa (cuándo)
Kawkina (dónde)
Kunjama (cómo)
7
Claudio Marca
p) Amuyupata (semánticamente)
MAYJT’AYIRINAKA
PACHATA 1
PACHATA 2
KUNJAMATA
TUPUTA
JANIW SÄWITA
JAY SÄWITA
PAYACHASÏWITA
1) Pachata:
Aka uka khaya khuri
Aynacha amsta pata manqha
Qhipha nayrxa
UTANA MARKANA QULLUNA
JAWIRANA
Satukax amstan qamasi
Mariyax aynachan jaki
Uta manqhin jupax ikiski
2) Pachata:
Jichha nayra chhüru wasüru
Jichhapacha nayrapacha ninkhara anchhita
Wasürux jiwisax sutilantinakat yatiqtan
8
Aymar ar yatintañataki
Ninkharax atamirix usuntañ muni
Nayrapachax laq’unakax jaqiruw tukurïn siwa
Anchhitaw aymar yatiqäw tukuyañäni
3) Kunjamata:
Akjama ukjama jamasa qhana
Wali jan wali kusa jan kusa
Suma jan suma kunjama akjama
Kusisita llakisita
Sinti suma muxsa manq’punw waxtitu
Ancha kusisitapuniw jisk’a yuqallaxa
Khä t’li warmix jan suma manq’punw phayatayna
4) Tuputa:
Ancha sinti juk’a jila
Pisi walja akja ukja
Qawqha
Pisi pisikw uka aychx Julichax alxi
Sint sinti qhurupuniwa
Kus kusa warmït saraktasa /
Sum sumäk alasiwayäya / suma sumak lakiri
5) Janiw säwita:
Jani
Janiw nayax sarkäti
Janit ikki
Janjakiw ch’usaskäti
6) Jaysäwita:
Jïsa
Usuntiti, > Jïsa, usuntiwa
Manq’iti > Jïsa, manq’iwa
7) Payachasïwita:
Inasa
Inas nayax sarxchï
Inas Rutrix jaqichasxchini
9
Claudio Marca
8. Jamuqanakan mayjachañäni (adjetivemos)
1) –xa Quñacht’iri
Wasürux mamajax markaruw sari
Jichhax jupax nayarux yanapitäniwa
2) –wa Jaysiri
Qharürux Antukux thuqhuriw sarani
Jichhax nayax pankx uñäwa
3) –sa Yatiyiri
Chiqpachanx kunas sutinaxa
Jichhax kawkits jutaskta
4) –ti Jiskhiri
Niyat jumax t’ixit anatir saräta
Arumanthix tatajax ayllur saraniti
4) –sti Jiskhiri
Jichhakamast kunpinrak lurxtasti
Ukatst jupast kamsarakisti
...................................................................................................................
.................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
......................
11