Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Imagen referencial
Imagen referencial
Imagen de dos varones adultos en una comunidad con sombrero ojota conversando de los sabios, el
paisaje es un contexto andino rural
Justifica su posición sobre lo que escucha y su experiencia sobre los sabios de la comunidad.
CONSIGNA 1
Audiopi Elmewan, Estebanwan rimanakusqankuta yapamanta uyariy,
chaymantataq yachakuqmasiykiwan yachapakuy./ Vuelve a Escuchar el audio y
luego practica con tu compañero.
Rurnakunap qatiyñin. /Orientaciones
-Iskay iskaymanta huñukuy willakuykuna willanakunaykichikpaq. /forma pares para
la interacción de información.
-Huk yachakuq rimaqtin, qam uyariy, qam rimatiykitay payñataq uyarisunki /Cada
uno hace de emisor y receptor a la vez respetando los turnos.
- Huk yachakuq masiykiwanñataq huñunakuspayki, kaqllata rurasqaykichikta
ruray./Repite este rol intercambiando de pareja.
CONSIGNA 2:
Rimanakuy uyarisqaykimanhina tapukuykunata kutichiy / Responde las preguntas
después de escuchar el diálogo
1. ¿Estebanwan, Elmewan imamantataq rimanku? ¿De qué conversan
Esteban y Elme?
…………………………………………………………………………………………
Consigna 2
Siq´ikunata qhawarispa crucigramaq wachunkunapi simikunawan hunt´apay. /
Completa el crucigrama con las palabras que corresponda tanto en las filas
columnas según el ejemplo.
Sayaq wachu Kinray wachu
1. Mancharisqa hayaq = hampiq 1 3. Wachakuypi yanapaq=unquchik
2. Llikllakuna, punchukuna 4. Pacha Mama haywariq= yachaq
ruraq=awaqkuna 2 H
4 Y A CH A Q A
W M 1.
A P
3 U N Q U CH I Q
2.
K Q
U
N
A 3.
ACTIVIDAD 2 – LECTURA PRELECTURA
2 Rurana /Actividad 2
Llaqtanchikpi yachaqkunamantapas yachasqankunamantapas
ñawinchasunchik. Leemos un texto sobre los sabios y sus saberes
Imagen referencial
Opina sobre hechos y personajes argumentando su posición respecto del texto leído sobre los
saberes de los sabios comunales
Consigna 1
Mama Carlotaq kawsasqanmanta umanchasqaykimanhina tapukuykunata
kutichiy./Desarrolla las preguntas de comprensión sobre la historia de doña
Carlota
…………………………………………………………………………….
- Ayllupi yachaq warmi ima ruraykunta ruran ¿Qué actividades realiza la sabia de la
comunidad?
………………………………………………………………………………………………
- ¿Ima ruraytaq ancha sasa kanman, wachakuq warmi yanapaychu icha chusi
awaychu? ¿Qué actividad será más complejo, ayudar un parto o tejer una frazada?
……………………………………………………………………………..
- ¿Wachakuq warmi yanapay kaqllachu kanman obtetraq llamk´ayninwan?
¿Imanaptin? ¿El trabajo de la partera será igual al de la obstetra?¿Por qué?
……………………………………………………………………
- ¿Ayllupi yachaqkunap yachaynin kunan watakunapi ancha allinchu kanman? / En la
actualidad ¿será importante los saberes de los sabios de la comunidad?
…………………………………………………………………………………..
Mamay Carlota llaqtanchikmanta allin yachaq kanki, arí, huch’uyniymantapacha lliw yachaykunata tayta
mamaymanta, hinallataq hatun tayta mamaymanta yacharqani, ichaqa mancharisqakunatapas hampinim,
unquq mamakunata wachakuyninpi yanapani, hinallataq aswan allinta sumaq punchuta, llikllata awani.
Chaymantataq mama Carlota willawanchik, kay p´achakuna awananpaqqa, paquchap uwihap millwanmanta
achka q’aytuta puchkan, chaymantataq k´antin, chhaynallataq wasimasinkuna llapa q´aytu t´impuchiypi
yanapanku, hinaspa makinkuta ruphachikhuspanku achakáw nisparaq ninku, q'aytu tiñisqankuqa t
´ikakunaman hinaraqsi rikch'akun, chaymantaraqsi awayta qallariyku kay rurallakunawan: ruk´ina, khallwa,
q’aytu, miñi, hukkunawanpas.
Chaymi pay ancha llakisqa tarikun, willakusqanmanhina kay yachayninkuna yuyayninkuna chinkachkanña,
qipawiñaykunaqa manañam rurankumanchu nispa.
Qhawarichina. Ejemplos
SUTIKUNA
Mama-y-manta
Punchu-ta-puni
Lliklla-ta-wan
T'ika-kuna-man-ta
RIMANAKUNA
T'impu –chi-y
Yacha –y –nin –chik -kuna
Yanapa -n -ku
Willa -nchik
PISI SIMIKUNA
Arí
Achakáw
Mana - puni
1……………………………………………………………………………………
2…………………………………………………………………………………..
3………………………………………………………………………………….
4……………………………………………………………………………………..
5…………………………………………………………………………………..
6…………………………………………………………………………………….
7……………………………………………………………………………………
8………………………………………………………………………………….
3 Rurana/Actividad 3
Llaqtanchikpi yachaqkunap yachasqanmanta qillqasunchik.
Elaboramos un texto sobre los saberes de los sabios.
Kimsa ñiq´ipi yachakuq Esmeralda nisqa, añañáw ima sumaq mama Carlotaq yachaynin
yuyaynin nispa, chaysi tapusqa kayhinata. Llaqtapiri, ¿ima yachaqkunataq kan? Llaqtapiqa
kanmi, wachakuypi yanapakuqkuna sumaq ruraykunapas.
Yachaqkunamanta imatataq yachasunman. Yachaqkunamanta awayta, pacha qhawayta
yachasunmanmi Kallantaqmi mancharisqa hampiqpas. Wakin yachaqqa pacha
mamamanchikman munakuyta aypachin. Chayta uyarispa Sipas awayta qallarin atisqanmanhina
yachachkan, kunanqa allintañas ruk’inata, khallwata, q’aytukunata, miñitapas hap’ichkan,
hinallaqa huk away pallayniyuq llikllata qispichinqaña.
Chhaynallataq, llaqtanpi sullk’a sipaskunaman waynakunamanpas payqa yachachinqa, mana
kay yachay chinkananpaq, ichaqa nintaqmi, uk kutinpaqqa mancharisqa hampiytapas
yachanqas, mama Carlotata unquq mamakunap wachakuyninpi yanapanqa, payañan kachkan.
Consigna 1
Ñawpaq qillqasqaykita tupanachiy yachakuq masiykikunaqwan chaymanta
mat’ipaq qillqasqaykita. /compara tu texto anterior con el de tus compañeros y
mejora tu redacción.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
1.-…………………………………………………………………………………………
2.- …………………………………………………………………………………………..
3.- …………………………………………………………………………………………
4.-……………………………………………………………………………………………
5.- …………………………………………………………………………………………..
6.- …………………………………………………………………………………………
7.-……………………………………………………………………………………………
8.-………………………………………………………………………………………….
WAQ RUNAKUNAWAN LLAMK̍´AY APARIY/ ACTIVIDAD INTERACTIVA
Rimanakunanchikpaq llaqtanchikpi huk yachaq runata watukusunchik.
Visitamos a un sabio de nuestra comunidad.
Imagen referente
Mama Soniaqa huch’uynimantapachas allin yachaqsi kasqa, hinaptinsi ususin kayhinata tapusqa,
llaqtaykipiri, ¿Ima yachaqkunataq kan?, mama Soniaqa kayhinata kutichisqa, llaqtaypiqa kanmi
wachakuypi yanapaqkuna, hampikuqkuna, sumaq ruraqkuna, Pacha Mamanchikman
haywakuqkunapas. Ususinqa wakmantas tapuykullantaq, paykunamantari, ¿imakunatataq yachayta
atinchik?, paykunamantaqa yachayta atinchik: Awaykunatapas, Pacha Mama qhawayta, sumaq
ruraykunata, uywa michiyta, chakra llamk'ayta, unquykunamanta hampikuyta, huk yachaykunatapas. -
Nispas mama Soniaqa ususinman willasqa, Ususintaqsi nisqa, arí ancha allinmi chay yachaykuna,
ñuqaykupas kikillantachá rurasaq, hinaspapas mana kawsayninchikkuna chinkanampaq wawaykuman
yachachisaqchá imaymana yachaykuyna atisqayta.
Mama Soniaqa, p'achakuna away atisqanmanta willakullantaqsi, kay hinata: Paqucha uwiha, llama
millwanmanta puchkaspa, tiñispa, k'antispa ima, niraq niraq away p'achakunataqa awana, kay
p'achakunaqa ancha allintan chirimanta amachawanchik, chayrayku llapan runa yachananchik
p'achakuna rurakuyta, kunan pachakunapiqa wayna sipaskunaqa manaña yachankuchu
puchkaytapas, millwa tiñiytapas, k'antiytapas nitaq awaytapas, chaymi ancha llakikunapaq kachkan,
nispas nin mama Soniaqa.
2 LLAMK'ANA. /EJERCICIO 2:
ALLICHAKUY LLAQTANCHIKMANTA YACHAQWAN RIMANAKUSUN /NOS
ORGANIZAMOS PARA LA ENTREVISTA AL SABIO DE LA COMUNIDAD
CONSIGNA 2
Yachaqkunap ruraynin tapupayasqanchikmanta ch’uyanchayninta
riqsichiy. Presenta los resultados de la socialización de la entrevista al
sabio sobre la actividad que realiza.
- ¿Imatan yacharqanki?.
¿Qué has aprendido?
Llaqtapiri, ¿Ima yachaqkunatan kan? ¿Qué sabios hay en la comunidad?
Paykunamantarí, ¿Imakunatataq yachasunman? ¿Qué podemos aprender
de ellos?
- ¿Ayllupi yachaqkunata ima tapukuykunatan tapupayanapi rurarqanki?
¿Qué has preguntado en la entrevista a los sabios?
- Yachaqmanta rimayta munanki chayri ¿Ima simikunatataq
apaykachanki? / Cuando quieres hablar de un sabio ¿Qué expresiones
usas?
- ¿Mayqan musuq simikunatataq yacharqanki? / ¿Cuáles son las palabras
nuevas que has aprendido.