Está en la página 1de 9

NOVENO MDULO / LLATUNKR T'AQA

En este mdulo aprender el significado de actividades culturales, cvicas y rituales en la


cosmovisin Aymara.

9.1 Phunchhawinaka / Fiestas cvicas

Aka markanxa walja phuchhawiw utji Saani / Digamos


Jichhax uka phuchhawinakat parlt'aani Bolivia Qullasuyu markan utt'ayapk ukhat
En este pas existen varias fiestas patrias. En jichhakamax sapa mara (Agosto) lakan
seguida hablemos de ellas. phaxsin amtata. Ukhamaraki willka kuti
Qullasuyu Markan phunchhawinaka (Julio) phaxsinx chukiyaw markarus
Fiestas cvicas de Bolivia uruyatarakiwa.
Sapa mara willka kut phaxsin amtata, La
Paz departamentpachan Jisk'ay jach'aw
desfile. Jiskt'anakaru jaysapxaani.

Desde la fundacin de Bolivia hasta hoy,


cada agosto se recuerda tal acto. As
tambin en el mes de julio se festeja el
aniversario de la ciudad de La Paz.
Jiskt'anakaru jaysapxaani Cada ao en el mes de julio al recordar al
departamento de La Paz se realizan
Kunas lakan phaxsin amtata? pequeas y grandes fiestas.

Kunas willka kuti phaxsin amtata?


ESCUCHAR:
9.2 Sarawinaka / Tradiciones culturales

Markasan sarawinakapax akanakawa:


Waxt'a
Ch'alla
Milluchaa

Waxt'a
Markasan waxt'ax, wak'anakaru, achachilanakaru, kuntur mamanir ukax
Pachamaman manq'ap satawa.
Uka waxt'anax aski qamaatakiwa.
Ch'axwaan jan wila jittyaatakiwa, ukatx m wawaki mayacht'ata
jakasiatakiwa, aka waxt'ax m yatirimpi luqtayaawa.

Waxta / Ofrenda = En nuestro pueblo se ofrenda al Cndor Mamani, a los


achachilas y en las wakas para estar en equilibrio con la pachamama y
poder vivir bien.
Para que no corra sangre en los conflictos, sino que se logre vivir como
hermanos. Este rito debe ser realizado por un yatiri.

Ch'alla
Aka markasanx achachilanakar, pachamamar, kuntur mamanir ukanakaru
ch'allaaw uka ch'allampix suma sarawi mayiawa. Sapa mayniw
ch'allt'asiapa.

Challa / Rito de buen augurio = En nuestro pueblo se pide buenos augurios a


la pachamama y al cndor Mamani, con este rito se pide un bienestar en
todo sentido, el rito debe ser individual y personal.

Millucha
Milluchax m utjawin luptatawa tata/mama yatirimp luqtayaawa.
Aka milluchax maldicin jithiqtaapatakiwa.

Millucha / Limpia = El rito se realiza en un hogar mediante un seor o seora


yatiri. Este rito se realiza para repeler maldiciones.
ESCUCHAR:
Tata Jess del Gran Poder phunchhawita

Las Comparsas ms tradicionales son:


Morenada
Diablada - supaya
Caporal
Kullawa
Llamerada - qarwani
Tinku
Waka waka
Suri sikuri

Chukiyawu markasanx sapa maraw m jach'a phunchhawix utji.


/ En esta ciudad de La Paz, cada ao se realiza una gran fiesta.
Gran Poder tatar q'ayachaatakix walja tamaw thuqhupxi.
/ Nuestras comparsas bailan por devocin al seor de gran poder.
Aka phunchhawix mara t'aqa phaxsinkiwa Gran Poder phunchhawix jach'a
entradampiw qallti.
/ Esta fiesta se realiza en el mes de junio, comienza con una gran entrada.
Entradax Av. Baptistat qallti, utatx Av. del Ejercitoruw tukuyi. Aknri wali ut'at
tamanakaw thuqhu.
/ La entrada inicia en la avenida bautista y termina en la avenida del
ejrcito.
ESCUCHAR:
Chukiyawu markanxa, aka phuchhawinakaw utji / Estas son
las fiestas tradicionales de la ciudad de La Paz.
Entrada Universitaria (julio)
Virgen de Exaltacin (septiembre)
Virgen de Concepcin (diciembre)
Carnaval (febrero)

Jichhax jist'anakaru jaysaani qillqt'asa ukhamaraki arsusa


/Ahora respondemos las preguntas por escrito y
verbalmente.
Kawkiri phunchawitd parlta? / De qu fiesta vas a hablar?
Kunapachas uka phunchhawix utji? / En qu fecha se realiza esa fiesta?
Kawkhankisa aka phunchhawixa? / Dnde se realiza esa fiesta?
Kuna thuqhurinakas utji? / Qu danzas se baila?
CHAT 9: Cules son las fechas cvicas de los 9 departamentos de Bolivia?
Responda en el chat las fechas cvicas de los nueve departamentos en el idioma aymara

TAREA 9: Ch'allas en martes de carnaval.


Describa brevemente en el idioma aymara una de las ch'allas (Casa, auto, etc.) que se
realiza el martes de carnaval.
NOTA: Debe enviar en un documento word con su respectivo nombre.

Aka markasanx achachilanakar, pachamamar, kuntur mamanir ukanakaru


ch'allaaw uka ch'allampix suma sarawi mayiawa.

TAREA 9: Ch'allas en martes de carnaval.


Describa brevemente en el idioma aymara una de las ch'allas (Casa, auto, etc.) que se
realiza el martes de carnaval.

Aka markasanx ukanakaru ch'allaaw uka ch'allampix suma sarawi mayiawa. Aka
waxt'ax utjawin luqtayaawa sapa mayniw ch'allt'asiapa, mixturax utxaru, autowaxa
waraa, serpentina utxaru, negociowaxa, autowaxa apxataa, alcohol, cerveza
warnuqaa, confite phawaa, mesa apnuqaa chulluyaa. Jupanaka thuqhupxi
aparaki. Ukjamtaynawa siwa.

FORO: Qu fiestas religiosas existen en su zona?


Describa en el idioma aymara, la fiesta ms importante que se realiza en su zona.
Chaninchawi / Autoevaluacin noveno mdulo Examen

Comenzado el lunes, 15 de febrero de 2016, 17:33


Estado Terminado
Finalizado en lunes, 15 de febrero de 2016, 17:37
Tiempo empleado 4 minutos 21 segundos
Puntos 44.00/44.00
Calificacin 100.00 de un total de 100.00
Pregunta 1
Correcta. Punta 36.00 sobre 36.00. Sealar con bandera la pregunta
Texto de la pregunta
4
Respuesta Is thuqhuatak alaskta
6
Respuesta llamerada thuqhuxa
9
Respuesta walikiwa ukhamax utir jutwa
3
Respuesta kuns luraskta?
12
Respuesta jikisikamaya
1
Respuesta kamisaki

11
Respuesta Waliki jikisikamaya

8
Respuesta Muyanpatan thuqhuxa

2
Respuesta waliki

5
Respuesta kuns thuqhta?

10
Respuesta jsa juttapi

7
Respuesta kawkhans thuqhuta?
Retroalimentacin
Pregunta 2
Correcta

Punta 8.00 sobre 8.00


Sealar con bandera la pregunta
Texto de la pregunta

Sum istas aka jisktanakar jaysaani.


ESCUCHAR:
Kunas m waxtaxa?

Pachamaman, w akanakan manqapaw a


Respuesta

Aka waxtax kunatakisa?

Aski qamaatakiw a
Respuesta

Khitimpis waxt'ayaa?

M yatirimpi
Respuesta

Kunanakarus ch'alltaa?

Achachilanakaru, pachamamaru kuntur mamaniru


Respuesta

Kunatakis ch'allaaxa?

Suma saraw i mayiataki


Respuesta

Khitis ch'allt'aapaxa?

Sapa mayni
Respuesta

Kunatakis milluch'axa?

Milluchax maldicin jitixtaapatakiw a


Respuesta

Jumasx milluch'asayiritati?

Janiw a
Respuesta

Retroalimentacin

Finalizar revisin
CHAT 9: Cules son las fechas cvicas de los 9 departamentos de
Bolivia?
Responda en el chat las fechas cvicas de los nueve departamentos en el idioma
aymara

1. La Paz departamento utt'ayasitayna, waranqa phisqa pataka pusi tunka


kimsaqalquni marana, jichhax phunchawi sapa maran tunka suxtani urunak
willka kuti (16 de Julio, 1809) phaxsit.
2. Oruro departamento utt'ayasitayna (waranqa suxta pataka suxtani marana)
jichhax phunchawi sapa maran tunka urunak anata (10 de febrero, 1781)
phaxsit.

3. Potosi departamento utt'ayasitayna, waranqa phisqa pataka pusi tunka


phisqani marana, jichhax phunchawi sapa maran tunka urunak lapaka (10
de noviembre, 1810) phaxsit.
4. Cochabamba departamento utt'ayasitayna, waranqa phisqa pataka
paqallqu tunka mayani marana, jichhax phunchawi sapa maran tunka
pusini urunak satapaxsi (14, Septiembre, 1826) phaxsit.

5. Chuquisaca departamento utt'ayasitayna (waranqa phisqa pataka kimsa


tunka kimsaqallquni marana) jichhax phunchawi sapa maran p tunka
phisqani urunak llamayu (25 de mayo, 1809) phaxsit.
6. Tarija departamento utt'ayasitayna (waranqa phisqa pataka paqallqu tunka
pusini marana) jichhax phunchawi sapa maran tunka phisqani urunak qasiwi
(15 de abril, 1817) phaxsit.

7. Santa Cruz de la Sierra departamento utt'ayasitayna (waranqa phisqa


pataka suxta tunka mayani marana) jichhax phunchawi sapa maran p
tunka pusini urunak satapaxsi (24 de Septiembre, 1561) phaxsit.
8. Beni departamento utt'ayasitayna, waranqa suxta pataka kimsaqallqu tunka
suxtani marana, jichhax phunchawi sapa maran tunka kimsaqallquni urunak
qhipa sata (18 de Noviembre, 1842) phaxsit.
9. Pando departamento utt'ayasitayna (waranqa llatunka pataka suxtani
marana) jichhax phunchawi sapa maran tunka mayani urunak satapaxsi (24
de septiembre, 1938) phaxsit.
TAREA 9: Ch'allas en martes de carnaval.
Describa brevemente en el idioma aymara una de las ch'allas (Casa, auto, etc.) que se
realiza el martes de carnaval.
NOTA: Debe enviar en un documento word con su respectivo nombre.

Aka markasanx ukanakaru ch'allaaw uka ch'allampix suma sarawi mayiawa. Aka
waxt'ax utjawin luqtayaawa sapa mayniw ch'allt'asiapa, mixturax utxaru, autowaxa
waraa, serpentina utxaru, negociowaxa, autowaxa apxataa, alcohol, cerveza
warnuqaa, confite phawaa, mesa apnuqaa chulluyaa. Jupanaka thuqhupxi
aparaki. Ukjamtaynawa siwa.

FORO: Qu fiestas religiosas existen en su zona?


Describa en el idioma aymara, la fiesta ms importante que se realiza en su zona.
Aka San Antoniosaya, tunka kimsani mara taqa phaxsin phuchhawiw utji, San
Antonio de Padua phunchhawita qayachaatakix tamaw thuqhupxi.
M jacha phuchhwinakax qhathus jistaa.

kuna religiosawa punchax sayan utji?


Phisqha, suxta uru ukamaraki punchawi sapa maran lakan phaxsin, saya alto chijini
sata lugarana, Copacabana taykaru utata Virgen de las nieves sutichaata,
qayachaxpi, umapxi, manqapxi, Morenada, supay, caporal, kullawa`

Tunka payani uru sapa mara taypi sata phaxsin; zona Villa Adela j'acha punchhawi utji,
amtasiwa Seor de los Milagros tata santuru. Ma j'acha entrada lurapje , utjiwa walja
comparsanaka, thuqhupxi ; jaquenakas wali untasir sarapxe.

aka zonajan m jacha phunchawiw utji kunatix aka laka phaxsinkiwa, jaqix wali
thuqhupxi, ukjamaraki umapxi, manqarapxi. walja tamanakaw utji virgen de las
nieves satawa ukaruw q'ayachapxi.

Munaypata uka zonanxa Tata Santiagon phunchhawiwa utji, pa tunka phisqani uro willka
kuti phaxsina

Nayax utax Villa Carmenwa, uka zonanxa Virgen de Carmen phunchawiw utji,
tunka suxtani uro willka kuti phaxsina, ukhamarakiw Hogares Fatimax Barriowa,
Virgen de Copacabana phunchhawiw utji, phisqa uro lakan phaxsina.

Kamisaka kullakanaka jilatanaka:

Nayax Mariscal Santa Cruz zonanx utjatwa. Sayajanx, sapa maraw tunka pisqhani uruwa
llumpaqa phaxsinx, Virgen de Asuncin jacha punchhawix utjiwa (urkupia). Asuncin
Mamasar walja jaqinaka thuqhupxiwa. Jacha phunchhawi qalltiwa Alto Mariscal Santa
Cruz qhatunxa, Iglesia de la Asuncin Villa Victorianxa tukiwa. Morenadaw, diabladaw,
kullawa, awki awki, negritosawa, chunchuwa, caporalesiw utji. Thiypata thuqhuptanwa,
paqartanwa bailarinesampi.
FORO 9: FORO Pollo
El Rosario zonasanx sapa maraw m jach'a phunchhawix utji.
/ En la Zona El Rosario, cada ao se realiza una gran fiesta.
Virgen del Rosario satawa q'ayachaatakix walja tamaw thuqhupxi.
/ Nuestras comparsas bailan por devocin de la Virgen del Rosario.
Aka phunchhawix taypisata phaxsinkiwa El Rosario phunchhawix jach'a entradampiw
qallti.
/ Esta fiesta se realiza en el mes de octubre, comienza con una gran entrada.
Entradax Calle Sagrnagax qallti, utatx Av. Illampuruw tukuyi. Aknri wali ut'at
tamanakaw thuqhu.
/ La entrada inicia en la calle Sagarnaga y termina en la avenida Illampu.

M jacha phuchhwinakax qhathus jistaa, kullawada, Suris, Tinkus Potolos, Ovejitas


Virgen del Rosario, Morenada Central Virgen del Rosario, Caporales Amanecer,
Fraternidad Salay, Diablada Trans. MIxto, Tinkus Tolcas, Tobas, Diablada Central,
Chapaqueada Virgen del Rosario, Caporales, LLamerada, Zampoada, Wacawacas,
Jalkas, Tinkus Sentimiento y otras.

Nombre: PARROQUIA NUESTRA SEORA DEL ROSARIO


Ciudad: LA PAZ
Zona: EL ROSARIO
Direccin: C. ILLAMPU ESQ. GRANEROS # 688
Fuente: www.arzobispadolapaz.org

TAREA 9: Ch'allas en martes de carnaval.


Describa brevemente en el idioma aymara una de las ch'allas (Casa, auto, etc.) que se
realiza el martes de carnaval.
NOTA: Debe enviar en un documento word con su respectivo nombre.

Aka markasanx ukanakaru ch'allaaw uka ch'allampix suma sarawi mayiawa. Aka
waxt'ax utjawin luqtayaawa sapa mayniw ch'allt'asiapa, mixturax utxaru, autowaxa
waraa, serpentina utxaru, negociowaxa, autowaxa apxataa, alcohol, cerveza
warnuqaa, confite phawaa, mesa apnuqaa chulluyaa. Jupanaka thuqhupxi
aparaki. Ukjamtaynawa siwa.

También podría gustarte