Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
INSTRUCCIONES.- Cada participante debe escoger su pareja para el desarrollo del diálogo, deben hacer de
manera natural, en lo posible de memoria.
B.- …………………. Manaraj wañuychu, chay lawitaqa Cochabambamanta jina, llajwitanwan ancha sumaj
…………… Todavía no te mueras, esa lagüita es igual que de Cochabamba, es súper bien con su llajua
B.- Wallpa jayata mana mikhuyta munanichu, ñuqa munani lawata q’illu saramanta
Señora nos sirves rápido, estamos atrasados, tenemos que ir a nuestro trabajo
Tú manejas dinero?
B.- Ari, ñuqamanta lluqsin, ñuqaqa quni chay qulqi churasqa kachkan, urqhunankupaj
A.- Ñuqa riqsini chay runituta, uj kuti ñuqaman jamujkarqa waqaspa, warminqa ripurqa karuman
Yo le conozco a ese hombrecito, una vez ha venido ante mí llorando, porque su esposa se fue lejos
Porque se fue
A.- Anchata maqaq, quyu ñawita purichiq; kunanqa sumajllata tiyakunku, ñuqa parlasaj paywan,
chaychu.
Mucho le pegaba, le hacía caminar ojo verde, pero ahora viven bien, voy a hablar con él, está bien
B.- Parlaripuway usqayta, chaymanta ñuqa apasqayki waj wasiman, mIkhunapaj khuchisituta
Me lo hablas por favor, después yo te llevo a una pensión donde hacen chicharrón de chancho
A.- kusa pacha, mana llakikuychu, kunan asiriy qirusniykita qhawachispa, jamuskanña lawitanchiq.
Está bien, ya no tengas pena, ahora sonríe mostrando tus dientes, ya viene nuestra laguita
CONTINUARÁ ………….
MATERIAL COMPLEMENTARIO:
Pi ¿Quién?
Ima ¿Qué?
Maypi ¿Dónde?
Mayqin ¿Cuál?
Maskha ¿Cuánto?
Imayna ¿Cómo?
Mayk’aj ¿Cuándo?
SAPAKAJ SINGULAR
ASKHAKAJ PLURAL
Uso cotidiano en el interior de una clase, cualquiera sea la materia y los participantes que concurran a ésta;
la relación en el diálogo está siempre determinado entre el profesor y los estudiantes o viceversa.
Ch’inyakuychiq Cállense
Sayarikuychiq Párense
Tiyarikuychiq Siéntense
Pachis Gracias
Uyariwaychiq Escúchenme
Qillqaychiq Escriban
Ñawiriychiq Lean
Jamuy Ven
Riy Anda
Suchuriy Recorré
Mana No
Arí Si
Waliq Bien
Uj chikitataña Un poquito
Qhawariy Mira
Ari
Parlay kunitanpuni
Ñañakunasniyki tiyanchu
Kimsa ñañakunasniyqa
Uj ñañayqa kuraq
(Agüita clara muy buena vida para que no haya mala enfermedad)
(Al agua bien lo veremos para que haya muy buena vida)
“PARAS” ALBORADA
(Palomita de la lluvia)
Oruro, 26/08/2020
Atuj chay pirqata ujllata kacharparisqa, chanta unaymanta kutirimuytawan pirqaqa pachallanpipuni
kakuchkasqa.
TE AUDARÉ A SUJETAR, PERO DESPUES TE COMERÉ. Y ASÍ ENTRE LOS DOS EMPEZARON A SUJETAR LA
PARED; DESPUES DE MUCHO RATO EL CONEJO LE DICE:
TÚ ESTAR SUJETANDO NOMÁS, ENTRETANTO IRÉ A TRAER A OTROS QUE NOS PUEDAN AYUDAR, DICIENDO
ESTO DESAPARECIÓ.
EL ZORRO TANTO HACER FUERZA SUJETANDO LA PARED ESTABA MUY CANSADO, MIRANDO DE UN LADO Y
A OTRO LADO, DICE:
HASTA DONDE SE HABRÁ IDO ESE CONEJO, DECÍA DENTRO DE SI EL ZORRO; MIENTRAS TANTO EL CONEJO
SE HABÍA PERDIDO SIEMPRE.
EL ZORRO SOLTÓ ESA PARED DE UNA VEZ, DESPUÉS DE MUCHO TIEMPO CUANDO REGRESÓ, LA PARED SE
ENCONTRABA EN SU MISMO LUGAR.
PARTE 2
Karu llajtapi uj atuj, urqu kinraypi purij kasqa, chawpi rumikunapi quwikunaqa wasinta
ruwarqanku, atujqa chay purisqanpi yarqhaymanta ñ a wañ uskasasqañ a, t’ukuspa sumaj
chi’nsitumanta parlayninpi nisqa: lluqsimuchun chay quwi wawakunawan ima, sumajta
mikhunaypaj, wisaytapis junt’achinaypaj, chaymanta wajkunataqa wawasniypaj apanay tiyan
mikhunankupaj, sichus mana apasajchu, wañ unqanku yarqhhaymanta. Ajinata umanpi
umallikusqa.
Uj p’unchaypi kinsa masikuna waj llajtaman ripusqanku; paykuna kasqanku: uwija, alqu, llamawan. waj
llajtaman chayaspaqa, auto apaykacharqanmanta, sapa ujman qulqita mañasqa.
Uwijaqa, urayk’uspa automanta, mana qulqin kasqachu, qhawaspaqa tukuyniqta, chaymanta ujllata,
usqayta thamakapun chinkanankama.
Llamaqa allinmanta qulqita qupusqa, q’ipinta uqarispa, wasampi wataykuspa, sumaj puriypi ririkapun
chiqanta wasinkama.
Alqutajri, urquspa qulqitaqa kuraqta qusqa, qupun chay mañasqa runaman, wichariytawan autunman
usqayta thamakapusqa, mana kutirichispaqa kuraj qulqinta alquman.
Chaymantapacha kunankama, alquqa sapa auto rikhurimuqtin manchaytapuni qhatin, qulqi kurajta
kutichipuway, nispa. Anchatapuni ayñan.
Llamataq sapa auto jamujtin, mana mancharikunchu, nitaj jatarikunchu, imaraykuchus mana ni ima manun
kanchu, chaymanta pacha llamaqa pachallampi mikhuspa kakun, qhawantaj autosta kunkanta uqharispa
ñawisnimpis mana wisqaspa.
Uwijataq, auto rikuspaqa manchaytapuni ayqin chinkanankama, manuyuq kani nispa, chay pachamanta
karupi kananku tiyan, sichus japhiykuwanqa chay mañasqa qulqita, wañuchiwanqa nispa t’ijun, ancha
karuman.
Traducción
Un cierto día tres amigos iban de viaje a otro pueblo; ellos eran la oveja, el perro y la llama, llegando a dicho
pueblo, por lo que les llevó el auto les cobró del pasaje.
La oveja bajando del auto, no tenía dinero, mirando a todo lado, de pronto rápido de escapó hasta
perderse.
En cambio la llama, de buena forma pagó del pasaje según lo que le cobró, levantando su bulto y
cargándose en la espalda y amarrando, firmemente se fue caminando directo hasta su casa.
Entretanto el perro sacando dinero le pagó demás al conductor, subiéndose el chofer a su auto rápido se
fue, sin devolverle su cambio al perro.
Desde ese tiempo hasta ahora, el perro cuando aparece algún auto demasiado le persigue, devuélveme mi
cambio diciendo, demasiado siempre ladra.
La llama cuando viene cada auto, no tiene miedo, ni siquiera se levanta, porque no tiene ninguna deuda,
desde entonces la llama se queda a comer en el mismo lugar, mira a los autos levantando su cuello y sus
ojos no parpadean.
Y la oveja, cuando ve algún auto mucho se escapa hasta perderse, no le debo del pasaje, diciendo; desde
entonces lejos nomás tienen que estar, si es que me agarra ese chofer, me va matar diciendo corre bien
lejos.
Kayman thujaykuy
Mana uyaypiqa
Kapuy
Qanpata kapusunki
Paypata kapun
Comer mikhuy
P’inqasiri
Chakillapichu rinki
Kusisqachu llakisqachu
Imachus kanman
Imataq kanman
CONVERSACIONES DIARIAS
CRISTHIAN UREÑA
Anestesia sutikun
PEDRO AYMA
- Porque necesitamos movilizar toda una logística que demanda al menos llevar en tres camiones
Imatapuni apaykachankichiq
- En un camión llevamos toda la estructura del escenario de tres niveles, los soportes del sistema de
sonido; en el otro llevamos todo el arsenal del equipo sonoro, que hará retumbar a todo el pueblo;
finalmente en el último camión llevamos el generador de electricidad y anexos inherentes al show.
Uj camionpi, q’ipiyku tukuy fierrokunasta, kinsa wicharinapaj kanqa patampi patampiqa churanapaj
chay takiy astawan phukunapaj; waj camiontajri chay takiykuna askhamanta lluqsin qhaparispa, chayta
q’ipisqayku; Wajri, apanapaj k’anchanakunapaj, sutikun generador de electricidad, tukuy raymi
kananpaj.
Chaypuni qulqita churanayki kanqa, yachanayki tiyan ñuqayku masikuna, sumaj riqsisqa kayku waj
jallp’api, jawa suyuspi, chayrayku sumajtapuni raymita apayta yachayku
NAYDA LOZA
Imapi yanapaykiman
MELVY ACHACOLLO
Un día caminaba por el campo, entre flores y los árboles, cuesta arriba subía el cerro, pisando el río con los
pies descalzos y pisando una piedra aparecí sentada por haberme tropezado y no pude llegar al otro lado.
Ch’inwaspa manchachiwankichiq
Callándose me aterrorizan
Parlaspaqa manchachikuni
Hablando me da miedo
NINOSKA ALANEZ
Una mañana muy temprano pisé una flor, que cuando la pisé se puso a llorar, lo que rompió mi corazón.
Que desde entonces tengo el corazón sollozando.
Elevo mis ojos a la punta del cerro para pedir que me perdone la flor porque su alma no quiere darme
perdón.
Uj p’unchaypi sumaj sut’iaypi, uj t’ikata sarurparini, chay sarurparispaqa waqaqkapun t’ikaqa, chayqa
sunquyta p’akirparin, chaymanta pacha sunquyqa waqaspa phutikun.
Jhoselin Ampuero
DAYNÉ CHOQUE
Todavía no puedo hablar muy bien quechua, pero tengo que seguir leyendo y escribiendo para mi
examen.
Y en unas cuantas semanas entenderé y escribiré quechua muy bien para que el profesor Marcelino
Soliz esté contento
ROSSIO CRUZ
Buenas tardes señorita, quiero ir al Hospital General, no conozco esa dirección, por donde puedo ir?
Me puedes indicar?
Sumaj sipasita