Está en la página 1de 4

Qhichwa rimay yachakuy

Nota.- Aprender quechua no es difícil, tampoco fácil, es un proceso permanente de ejercicio y


práctica oral y escrita, morfológico y fonético, por ende es de suma importancia e imprescindible
diferenciar las siguientes letras y sonidos que ayudará en la escritura y lectura.

Los sonidos propios del quechua son once, sin embargo, nacen de los sonidos llanos del mismo
castellano, por esa razón en el cuadro que tenemos a continuación está dividido en esa orden.

Llanas Aspiradas Explosivas


CH CHH CH’
cha chha ch’a
K KH K’
ka Kha k’a
P PH P’
Pa pha p’a
Q QH Q’
qa qha q’a
T TH T’
Ta Tha t’a

Letras de sonido llana: Son los que tienen un sonido llano o suave, que no necesita hacer ninguna
modulación lingüística; como ser chawa, kay, pay, etc.

Letras de sonido aspirado: Son los que tienen un sonido como si estaríamos soplando, esta
aspiración se puede percibir con la mano; como chhaka, khuru, phatu, etc.

Letras de sonido explosivo: Son los que tienen un sonido como si expplotara, esta explosión se da
desde la garganta; como ch’awa, k’aspi, p’isqu, etc.

A continuación tenemos algunos ejemplos con cada uno estos sonidos, veamos y analicemos.

Ch
Chaki; Suriqa jatun CHAKI
Challwa; Yakupi kawsan CHALLWA
Chiñi; P’unchay puñun CHIÑI
Chiwalu; Paramunanta yachan CHIWALU
Chuqcha; Manuluqa chhurku CHUQCHA
Chuwi; Jallp’api puqun CHUWI

Chh
Chhaka; Tuta purin CHHAKA
Chhalla; Sara wirumanta ch’akin CHHALLA
Chhiruchhiru; K’achata waqan CHHIRUCHHIRU
Chhitaku; Mamayta qhatin uq CHHITAKU
Chhutu; Mallkuqa k’uru CHHUTU
Chhurku; Wakin runaq chuqchan CHHURKU

Ch’
Ch’aska; Tuta k’anchan CH’ASKA
Ch’awara; Yuraqta t’ikan CH’AWARA
Ch’illka; Yuraqta t’ikan CH’ILLKA
Ch’illik’utu; Allinta khanikun CH’ILLIK’UTU
Ch’uspi; Aychaman akayun CH’USPI
Ch’uñu; Papamanta ruwakun CH’UÑU

K
Kañawa; Pitupi misk’i KAÑAWA
Katari; Millayta khanikun KATARI
Kinsak’uchu; Miskipi tiyan KINSAK’UCHU
Killkiña; Llaqwaman churakun KILLKIÑA
Kuka; Chaparipi tiyan KUKA
Kusikusi; Jusk’upi kawsan KUSIKUSI

Kh
Khallwa; Patata phawan KHALLWA
Khaka; Mikhunapaq kusa KHAKA
Khirusilla; Allin khillu KHIRUSILLA
Khirkinchu; Ururupi tiyan KHIRKINCHU
Khuru; Jallp’api kawsaq KHURU
Khuchi; Jallp’ata tiqman KHUCHI

K’
K’allanpa; Mikhunapaq tiyan K’ALLANPA
K’arka; Maniyta mikhun K’ARKA
K’ispiña; Mamay ruwan K’ISPIÑATA
K’ichita; Llawar apaypaq janpi K’ICHITA
K’uri; Suqusuman rich’akun K’URI
K’usillu; Chaparipi tiyan K’USILLU
P
Papa; Yuraqta t’ikan PAPA
Pariwana; Punapi kawsan PARIWANA
Piki; Allinta khanikun PIKI
Pili; Yakupi kawsan PILI
Pututu; Sinchita waqan PUTUTU
Pulu; Yuraqta t’ikan PULU

Ph
Phasaqana; Mikhunapaq kusa PHASAQANA
Phasallalla; Millayta khanikun PHASALLALLA
Phisu; Qullqimanta ruwakun PHISU
Phiriru; Chakimuqupi tiyan PHIRIRU
Phuchka; Tisimanata ruwakun PHUCHKA
Phukuchu; Millayta phatan PHUKUCHU

P’
P’aspa; Tuta purin P’ASPA
P’akip’aki; Yuraqta t’ikan P’AKIP’AKI
P’isqu; Khuruta mikhun P’ISQU
P’isaqa; Papata thawiy P’ISAQA
P’uñu; T’urumanta ruwakun P’UÑU
P’ukup’uku; Khuruta mikhun P’UKUP’UKU

Q
Qayara; Pukata t’ikan QAYARA
Qarwa; Q’ipita apan QARWA
Qiwa; Paramuqtin rikhurin QIWA
Qinchu; T’ikata ch’unqan QINCHU
Quwi; Q’achuta mikhun QUWI
Quyuyu; Thaqupi tiyan QUYUYU
Qh
Qhanpu; Ch’uspita mikhun QHANPU
Qhapa; Jurk’utapi tiyan QHAPA
Qhitich’uspi; Yaku wachan QHITICH’USPI
Qhiwayllu; Ulalapi tiyan QHIWAYLLU
Qhupuru; Chuwimanta ruwakun QHUPURU
Qhura; Chaqrapi wiñan QHURA

Q’
Q’aytu; Millmamanta ruwakun Q’AYTU
Q’achu; Q’umirpi ruthukun Q’ACHU
Q’inti; Qaqapi thapachakun Q’INTI
Q’ichichi; Siwarata mikhun Q’ICHICHI
Q’usnichi; Paqaypi thapachakun Q’USNICHI
Q’uwa; Sinchita q’apan Q’UWA

T
Taruka; Urqupi kawsan TARUKA
Tarwi; Chhullchupi puqun TARWI
Tika; T’urumanta ruwakun TIKA
Tikira; Mulliman rich’akun TIKIRA
Tumi; Qumamanta ruwakun TUMI
Tunas; Ruphaypi qhipikun TUNAS
Th
Thapa; Ichhumanta ruwakun THAPA
Thaqu; Q’illuta t’ikan THAQU
Thisiqina; Kinuwaman rich’akun THISIQINA
Thiya; Kanchapi tiyan THIYA
Thuta; Tuta purin THUNA
Thupana; Wasipi kan THUPANA

T’
T’anta; Jak’umanta ruwakun T’ANTA
T’ankar; Millayta khichkakun T’ANKAR
T’ika; Achiraqa puka T’IKA
T’ipana; Ñak’at’ulamanta ruwakun T’IPANA
T’ula; Yuraqta t’ikan T’ULA
T’uruchaki; K’acha waqan T’URUCHAKI

QHISHWAQ SANANPANKUNA:

Jatuchaqpi A CH CHH CH’ I J K KH K’ L LL M N Ñ

Juch’uypi a ch chh ch’ i j k kh k’ l l m n Ñ

Sananpaq a cha chha ch’a i ja ka kha k’a la lla ma na Ña


Sutinkuna
Jatuchaqpi P PH P’ Q QH Q’ R S T TH T’ U W Y

Juch’uypi p ph p’ q qh q’ r s t th t’ u w Y

Sananpaq Pa pha p’a qa qha q’a ra sa ta tha t’a u wa Ya


Sutinkuna

SIMIPAKUNA: Sapanman t’uqyamuq sananpakuna

A-a I-i U-u

También podría gustarte