MARKAAPA WILLAKUYNIN

Alli hunaq yachachikuq nuqapa hutiqam Olivo Calixto Mariluz Flormi, Huanca

markapitam kaa kanaanqa willakaramusha imanir tsay hutin kanqanta hina

tsaynawlla ima ruraynin kanqanta ¿Imanirtaq tsaynaw hutin markaapa? Tsayta

hutin churayaanaq unayshi kay markachaw kanaq atska waakukuna tsayshi kay

markapita runakunaqa rantikuyaq kachipa, wirapa, mishkipa…

Tsaynawllash hina tushuyaqpis wankata ,kay huankä markaqa takshallam. pitsqa

wasillachawshi taakuyaq, punta runakuna huancachawqash kayaanaq josepa

(jushi) niyaanqan juan olivuwan taakuyaanaq tsaypa wamrakunash atskaq

kayaanaq tsayshi niyaanaq ¿imatataq hutitsishun kay markaata? nuqantsikllaanacha

kantsik nishpa rimakuyaanaq tsayshinash atska hutikunam yarpakachayanaaq

huakus niyaanaq ,hina tsaypitash huk runa asendadu kaanaq parush markachaw,

parushqa huankaapa hawallanchawmi tsaynash ninaq tsay imatanqa tsay manam

hutinawpistsu nirnin allaapa piñakunaq tsayshi llapan llaquishqa kaykayaptin huk

runa charinaq tsayshi tapukunaq - ¿Imataq kay markapa hutin? Nirnin tsayshi tsay

runakunaqa niyanaq huakus markami , tsay runaqash kanaq yanama markapita

yurma asendaduchaw uriyakuq. Payna tsaynaw nirinaq patrunninta ,tsay runakuna

niyanqanta pantaskirnash niskinaq wakus markachawmi runakuna kayan hina

wankatapis tushuyaanshi ninaq tsayshi payqa mana allaapa kayiirnin ninaq huanku
markachaw . Tsay wankatam tushuyan ninptinnash ras patsa nikunnaq

¿huankakuna wankata tushuyan? hina wakukunapis tsaychawqa kanmi ninaq

tsayllapitanash huankaa nirnin niyanaq kanaanqa kayaa chunka ishkay ayllumi

llapapis olivullam kayaa ishkaq wasillachawmi kayan antoniuwan pinedu…

TSAYNAWMI MARKAAPA HUTIN KALLAN

MARKAAPA RURAYNINKUNA

ENERO KILLACHAW

Enero killa qallaanan paqasmi hitariyan avillanuta tsaymi tsay hitaskiyaaptin

qallariyan upupakuyta chocolatadata, aytsakunata, tsaychawmi kayayan muñica

ratashpita rurayanqanta, tsaypitami tushuyan, wakinqam mana paqaspaqa

rurayantsu imatapis tsaynam patsa manaraq atsikyapin shaririyaan rurayaanampaq

chocolatadata tsaymi patsa wararamuptinqa llaapan qallariyaan upupakuyta

chocolataadata tsaymi waakakunata, ushaakunata, waitatsiyaan wakinnami

hallqapa aywayaan ashmankunawan hina wakinnam wasinkunachaw qallariyan

pishtapakurnin arukurniin aytsakunata imayka mikuytam arukuyaan papapichuta

hakayuqta, pulladata, pachamankata, chicharunta rurayan, wallpata, tantatapis

kuwakuyaallan, kalduta.Pishtayaan waallpata,ushaata,kuchiita,polluta,hakata,

kuñita, Tsaypita arukuyta ushaskirnaam llaapan yawatsinakuyaan, mikuyaan

ayllunkunawan qurikaykur tsaynawmi ushaarin mushuk wata… kay killachawmi

harata uryayayan kutipa niyaanqanta, kay killachawmi harata ushariyaan kutipayta

kay killachawmi triqutaqa tirayan llapan ayllukuna qurikarir yanapanakuypa

ushayaanqanyaq warmipis, ullqupis, wamrapis, rucupis rurayaanllam imaykatapis

tsaymi ichikninkunapita wamrakuna yachakuyaan uryayta hina tsaynawllam wakin

wamrakuna aywayan Yanama markaapa luz y alegriaman, kay killa ushariin...

FEBRERO KILLACHAW

Kay killachawqa triqu tiray

Llapan ayllukuna qurikaykurninmi tirayan triquta, allwita, liinuta, siwadata .quya

quyallaam shaarikuyaan aywayanampaa tirayninkunaman nikurmi llapan

aywayaan qurikaykur millkapaankunawaan taynawllam wakinqa aywayan

arukuqnu, arukuyaanampaaqam apayaan imayka wanakaqkunata tsayqa

arukuqnullaam tiraayan kay killachawqa tukllukunam yurin hakuqkunachaw

tsaytam llapaan wamrakuna ,yashqakunapis qurikaykur pallayan hina tsaytaqam

mikuntsik ankaskir ,tsaynaawllam mullakatapis pallayan mishkikunta

rurayanampaq mullakapitaqam apitapis ruranki uchuyaanampawan, kay

killachawqam allaapa mullakakun kan, tunaspis kay killachawqam yurin tsaytaam

wakinqa rantikuyaan, wakinmi kikinkunapaq pallayan imayka rikuqmi tunasqa

kanmi yuraq (papa tunas) … Kay killachawmi qallarin muntipis, tsaypaqmi

qallariyan alistakuyta chuskupun pishikaptinnamn aswapakuyaan muntita

apaqkaqkuna huk pum pishiptinnam pishtapakuyaan waakata uushata kuchita

tsaymi quya quyapita arukuyta qallariyaallan tsaymi wakinqa triqutaraq tiratsiyan

muntita hawiyaanampaq tsaymi atskaq triquta tirayan tsayta usharirnam aywayan

hachata walluq tsayta walluskirnam apayaan parush plazaman tsaychaw

churaykurnam aywayan mikuyta mikuq aywayampis pukllaraykarninmi yakuwan

machkawan, talkuwan, qiñashwan, tunaswan. Hankat tsakanqanyaqmi pucllayan

tsaypitanam tushuyan muntita walluyanqanyaq pullan paqaskunayaqmi

shuyaya,muntita walluyanqanyaq muntimanqa wayuyan frazadata,latsapata

pukllanata, mankakunata… tsaynawllaam usharillaan kay killa

MARZU KILLACHAW

Hina kay killachawpis muntiqam hawkalla kaan

kanaanqa willakaramusha imanaw aswata rurayaanqantam aswataqam rurayan

shurapita, kañapita tsaymannam wiñayan amshita, chilapa qaranta, naranjapataa,

platanuspata, etc. tsaykunawanmi puwatsiyan nikurmi hirpuyan uyñukunaman

tsaymi kima punkunataqa puwaramun tsaytam paqtayan washkuwan

mishkikunawam muntichaw qarakuyanampaq .

Kay killachawmi hallqachaw papata murusha kaqkuna aywayan allaq tsaymanmi

yanapaakuq aywayan minkayanqan kaqkuna tsaymi papa allaychawqa patsan

chakrachaw arukuyan warmikuna,wakinnam papata qatiyaamun ashnukunawan

wasinkunaman tsaymi inti aywakunqanta rikaykur aywakuyan wasinkunapa

tsaynam papa murushakaqkunaqa qarayan imatapis apayanqanman huntanqanyaq,

tsaymi paykunapis apayamun ashnunkunwan hina kataykurpis wakinmi atskata

qarakuyan wakinmi wallkata qarakuyan tsaymanmi wamrakuna aywayan taripaq

Kay killachawmi maypapis aywakusha wamrakuna,shipashkuna runakuna

kutiyamun yachatsikuqkuna shayamunampaq willakarayamuptin imaykakunatam

apayaamun. Limapitaqa apayamun imaykalaya mishkikuntam tsaytan aypukuyaan

Kasmapitanam apayaamun manquta , paltata, puka utsuta atska

shikrakunawan, pakayta y papapaq hampikunata tsaynawllam kay killa usharillan

ABRIL KILLACHAW

Kay killachawmi qallarin qiwa hipiy hara rurinpita tsay mi kay killachawqa

qiwata ruqurnin qarantsik ashmakunata, tsaypami qatiyan ashmakunata llapan

ayllukuna qurikaykur millkapata apakurkur tsaynaw kaykayaptinllanam

tsuqllukuna yuririyan tsaynam aywayan mankankunawam tsuklluta yanuyanampaq

habata shintiyaanampaq tsaychawmi qiwata ruqurnin qarayan quyaypa inti

aywakuptinnam aywakuyan wasinkunapa ashmankunata haqirirnin

Kay killachawmi wamrakuna aywayan tumanqapa primera cumuniyunta chaskikuq

tsaypaqmi llapan wamrakunta quriyan chunka watayuqpita qallaykur huk killapaq

Kay killachawmi tsuqllukunata rantikuyta qallariyan karuyuqkunata tsaymanmi

aywayan runakuna uryaq maallankunawan tsaymi quyat uryayan ,kaaruman

huntanqanyaq , tsay kaaruman huntatsirraami aywakuyan tsaynawllam kay killa

usharin

MAYO KILLACHAW

Kay killachawqa mamakunapa hunaqnintam rurayaa kay hunaqchawmi llapan

wamrakuna qurikayan washakinrampa (liimapa casmapa) aywashakunapis

kutiyamunmi mamankunapaa imanpis apakurkurnin qarayanampaq mana

maypapis aywashakaqnam qarayan waytata, imallatapis tsaynaw ichishaqkunallata.

Waraq waraqqam qallaskiyan arukuyta tsaychawmi pishtayan wallpata, kuchita,

hakata, ... tsaymi rurayan polladata, pachamankata, chicharuta, kuchi asaduta, …

Tsaymi arukuyta usharirnin yawatsinakuyta qallariyan.

Llapan yawatsinakuskirnaam qallaykuyan kikinkuna mikuyta tsaynawllam kay

hunaq usharillan…

Kay killachaw oratoriuchaw kaqkuna aywayan tomanqapa reuniunman imay

qallanampaqkaqta willayanampaq katikistakuna

JUNIU KILLACHAW
Kay killachawpis rurayan taytakunapa hunaqnintam mamakunapa

hunaqnintanawllam mana qallayayanampaq hina kanqantanawllam rurayan

unikuqam shaktatam yapapuriyan

Kay killachawpis maayu killachawnawllam rurayan imakunatapis qiwata ruqurpis

mitsikurpis kay killachawmi mikuyan paltatawan tsuqlluta, kay killachawqa

allaapam chuspi kan tsaynawllam harakuna pushkukuna tsakita qallariyan mana

tamya kaptin hina hara ayllupakuy chaaramun ,qiwakunapis tsakirillanmi

JULIU KILLACHAW

Kay killachaw qallarin harakunata quripakuy, pushkuta, puntataqam qallariyan

pushku, abas shipiiwan tsaytam waraq waraqpita qallariyan shipiita tsaymanmi

aywayan millkapankunawan, atskaq ayllukaykaykurnin yanapanakuyaanampaq,

shipiita ushayan chusku punkunataraqmi ushayaan atskata murukuqkaqqa. Tsayta

ushaskirmi qallaykuyan harata ruquyta tsaypitam manaraq patsa waraptin aywayan

arkuta ruraq hunaqpaqa manam arkuyantsu allapa achaptin tsaymi arkuyta

ushaskirninqa qallaykuyan karuchaw kaqkunaqam aywayan millkapawan wakinmi

tipiyan wakinmi ashnukunawan qatiyan harata paqasta hunaqtam uryayan

ushayanampaq

AGOSTU KILLACHAW
Kay killachawmi raymita rurayan Llapanmi alistapakuyta qallariyan raymipaq

puntataqam qallaskayamunqa mama ashupa wasinta pitsapakurllaraq hina

tsaynawlla plazantawan ,nanikunatapis shumak rurarmi qanchis hunaq

faltaykaptinllaraami , tsaypitanam qallariyan kuchikunata, ushkunata, waakata,

etc. pishtapakur tsaymi llapanmpis qaranakuyan paqtanqanman kuchita

pishtaqnawmi tantatapis kuwakuyan tsay hunaqllam wawakunatam rurayan

shumaqkunallatana, urpaytapis, mishkiyuq tantatapis, kachiyuqtapis, tsaymi hina

radiupapis churatsiyamun llapanta invitarnin chusku pum pishikaptinnam

aswakuyta qallariyan llapan tsaykunata rurarirmi llapan runakuna qurikariyan

raymipaq aswapakuyaanampaq arukuyanampaq hina imatapis rantipakuyanampaq,

tsaypitam aswapakuskirqa uyñukunaman wiñapakuyan tsaymi kima punchawqa

puwaramun pishtapakuy hunaqmi upurnin qallariyan tsaychawpismi llapan

ayllukuna kurikarir pishtapakuyan tsaynawllam raymiman yaykushakaqkunapis

tsaynawllam rurayan tsaymi pishtapakuyta ushaskirqa hatun qiruman wayuyan

shupinampaq

Tsaymi waraninqa allukayan wakinkaqkuna arukuyanampaq chusku equipumanmi

rakiyan shumak yanapakuyaanampaq tsaymi dispirachawqa wakinkuna arukuyan

atska mikuyta ,aytsakunata, qarakuyanampaq tushuqkunata, rikakuqkunata hina

mamankunatapis tushuqkuna chaykuyaptinmi ichik tushuriaptin qallarian

qarakuyta tsaymi tutapay chamuqnuna kaptin aywayaan parushpa paqasyaqmi

tsaychaw tushuyan, tsay punmi pelotawan pukllayan runakuna ushapaq, wallpapaq,

atskaqmi qurikayan pelota pukllaman llapan ladupita waraninnam mundunquta

arukuyan wakin kaqna tsaychawpis qarakuyanmi chaqkaqtaqa tsaynawllam ichikta

tushurir aywayan plazapa, tsaychawmi tumatsiyan mama ashuta padre miisata

ruraptinmi llapan tumayan mama ashuta katarkur tsaychawmi mishkikunata

hitayan tsay ushariptinnam runakuna yaykuyan watannin kaq raymita ruranampaq

tsaymi cervezata mashtar llapan ayllunkunawan tumayan kushisha imaykakunatam

apayamun rantikuyanampaq mikuyta pucllanata

Pullan hunaqnintam tawrita qarayan uchuyanampaq tushuqkunaqam allaapa

upuyan cervezata, washkuta, aswata hankatmi machayan warmipis, ullqupis tsaymi

alli tushukurirninqa aywakuyan paqas charamupin waraninam chunka horakunaqa

tushuqkuna qurikariyan tsaymi warmi kayaptinqa wawankuna quyan aparirkur

tushuyanampaq ullqunatanam quyan urpayta tsay punqa qarayan cafeta tsaymi

tushuyan aytsatapis qarayanmi plazaman chaykurqam upuyan washkuta, cervezata,

aswata, aswataqam paqtayan washkuwa cervezawan azucarwan, etc. tsaymi

tardiyaptinqa kutiyan wasipa tsaychawmi mikuyan hina yapay tuhuyan pullan

paqasyaqmi wakinnam waranqanyaq tsaymi tsay waraskirqa raymi usharinampaqa

qurikariyan kima hora tardipa tsaychawmi despidikuskir abrazakuskir aywakuyan

mamanekunapaqam hutin mama ashu tushukunaqam kaan capitana negritus

shacsha huanquilla tsaykunam tardipaqam artistakunata apayamun

presentayanampaq

Kay killachawmi sibadata allwita triquta quriyan apayan mantada

mashtashamanmi tsaychawmi harutsiyan ashnukunawan

SEPTIEMBRI KILLACHAW

Torukuna mansay, chacrakuna varytay, hachakuna wallupakuy, kayapakuy

tsayllatam ruraya

OCTUBRI KILLACHAW

Varvichapakuytam qallariyan kay killlachaw tamya chaaramun mana

tamyamuptinmi yurmapita cruzpampapa tayta panchuta apayan tsaymi llapan

velata apayaptin tamyatsimun allaapam criyiyan markachaw tsay santuman kay

killachawmi murupakuyta qallariyan allish tamya kaptin

NOVIEMBRI KILLACHAW

Kay killachaw murupakuyta qallariyan tamyamuptin mana tamyamuptimpis tsaymi

llapan quya quyalla sharikuyan arukuyanampaq hina chakrankunapa

aywayanampaq harata muruq tsaymi atskaq qurikaykur muruyan llapan mikuypita

masmi harata muruyan

 DICIEMBRI KILLACHAW

Kay killachaw siqinmi hara muruy hara uryay, hara kutipay, Nsvidachawqa

llapanmi aywayan hallqapa pukllak … Tsaynawllam kay wata usharin Markachaw

ashmakuna

Waaka wallpa

Usha patu

Kuchi Kabra

Haka ashnu

Allqu kuñi

Mishi pavu

Kanllam hachakunapis, waytakunapis, mitsikuyanmi, Hanankuna shukurayan

yuraq tsukutam ,llankitam, pañu tsukutam, llullipatam HuanKaman aywantsiki

yurmapita chusku chunKa minutusmi.