Está en la página 1de 10

Simichaqkuna: verbos

1. Apay Llevar
2. Apamuy traer
3. Munay Querer, desear, gustar
4. Ruway Hacer
5. Yachay Saber, estudiar, aprender
6. Qelqay Escribir
7. Pakay esconder
8. Pukllay Jugar
9. Ñawinchay leer
10.Qoy dar
11.Suyay esperar
12.Phaway Correr
13.P’itay Saltar
14.Pitay fumar
15.Pallay Recoger
16.Takay Golpear
17.Amachay Defender
18.Maqay Pegar, agredir
19.Saqmay Puñetear
20.Hayt’ay Patear
21.Paskay Desatar
22.akllay Escoger
23.T’aqllakuy aplaudir
24.Qaray Servir
25.Qatay Abrigar
26.Qaranay Mondar
27.Taqey Almacenar
28.Saqey Dejar
29.Llonqhey Embadurnar, pintar de mala manera
30.T’eqey ajustar
31.Seq’ey Alinear, graficar, firmar, dibujar
32.Ch’aqey Tirar, arrojar
33.Asiy reír
34.Ayqey Escapar, huir
35.P’akiy Romper, quebrar (objetos)
36.Chhalluy romper (vidrios)
37.Qhasuy romper (tela y papel)
38.Hanpiy curar
39.Puriy caminar
40.Sipiy matar
41.Takiy cantar
42.Sik’iy Extraer, sacar
43.Ch’utiy Quitar, desnudar, despellejar
44.T’ipiy Pellizcar
45.Hap’iy Agarrar, coger
46.Kutiy Regresar
47.Samay descansar/ respirar
48.Puñuy dormir
49.Sat’iy Penetrar, pérforar
50.Theqtiy freir
51.Paqariy nacer
52.Yupay contar
53.Qatiy Perseguir
54.Arwiy Enredar
55.Chunpiy Fajar
56.Muskhiy oler
57.Thaftiy Sacudir
58.Talliy Vaciar
59.Iñiy creer
60.Niy Decir
61.Harawiy declamar
62.Hatariy levantarse
63.Chhafchiy sacudir, desempolvar
64.ñak’ariy sufrir
65.mukiy asfixiar
66.suyay esperar
67.Pichay barrer
68.Huñuy juntar,unir
69.Hisp’ay orinar
70.Hunp’iy sudar
71.Kachariy soltar
72.Michiy pastar
73.Millp’uy / oqoy tragar
74.Musphay delirar
75.Ñuñuy mamar
76.Thoqay escupir
77.Qapariy gritar
78.Waqaychay guardar
79.Qarpay regar
80.Riy ir
81.Waqyay llamar
82.Waqay llorar
83.Kutay moler
84.Saruy pisar
85.Uyariy oír
86.Ch’away ordeñar
87.Sinp’ay trenzar
88.Siray coser
89.Tapuy preguntar
90.Warkuy colgar
91.Seqay / wichay subir
92.Yuyay recordar
93.Luluy acariciar
94.Astay trasladar
95.Llaqway lamer
96.Malliy probar
97.Qonqay olvidar
98.Rantiy comprar
99.Wayk’uy cocinar
100. Tiyay vivir/ sentar
101. Qhaway mirar
102. Khamuy masticar
103. K’uskiy investigar
104. Rakiy repartir, dividir
105. Mikhuy comer

Hoqmanta, wakmanta, watikmanta = otra vez


Consonantes trivalentes

simples aspirados reforzados


ch chh ch’ aeiou
k kh k’ a u
p ph p’ aeIou
(f)
t th t’ aeIou
q qh q’(glotal) aeo
Simichaq: verbo Puriy:
caminar
SUTIQ RANTINKUNA MORFEMAS PARA EL TIEMPO
PRESENTE

NOQA puriNI :yo camino


QAN PuriNKI :tu caminas
PAY puriN: él/ella camina
NOQANCHIS puriNCHIS: nosotros caminamos
NOQAYKU puriYKU: nosotros caminamos
QANKUNA puriNKICHIS : ustedes caminan
PAYKUNA puriNKU:ellos/ellas caminan

SUTIQ RANTINKUNA MORFEMAS PARA EL TIEMPO


PRESENTE

puriNI : camino
PuriNKI :caminas
puriN: él/ella camina
puriNCHIS: nosotros caminamos
puriYKU: nosotros caminamos
puriNKICHIS : ustedes caminan
puriNKU:ellos/ellas caminan
Manan ……………….chu
SUTIQ RANTINKUNA MORFEMAS PARA EL TIEMPO
PRESENTE

Manan NOQA puriNIchu :yo no camino


Manan QAN puriNKIchu: tu no caminas
Manan PAY puriNchu: él/ella no camina
Manan NOQANCHIS puriNCHISchu: nosotros no caminamos
Manan NOQAYKU puriYKUchu: nosotros no caminamos
Manan QANKUNA puriNKICHISchu : ustedes no caminan
Manan PAYKUNA puriNKUchu:ellos/ellas no caminan

SUTIQ RANTINKUNA MORFEMAS PARA EL TIEMPO


PRESENTE

Manan puriNIchu :yo no camino


Manan puriNKIchu: tu no caminas
Manan puriNchu: él/ella no camina
Manan puriNCHISchu: nosotros no caminamos
Manan puriYKUchu: nosotros no caminamos
Manan puriNKICHISchu : ustedes no caminan
Manan puriNKUchu:ellos/ellas no caminan
MODELO DE LA TAREA N°1

Yo quiero estudiar, dormir, hablar, jugar y bailar

Noqa yachayta, puñuyta rimayta,pukllayta, tusuyta ima


munani

Ichaqa= pero
No quiero lavar ,leer, escribir, comer y llorar

Manan t’aqasayta, ñawinchayta,qelqayta,mikhuyta,waqayta ima munanichu

YO QUIERO BAILAR =NOQA TUSUYTA MUNANI


YO QUIERO DORMIR = NOQA PUÑUYTA MUNANI
YO QUIERO JUGAR =NOQA PUKLLAYTA MUNANI
YO QUIERO ESTUDIAR = NOQA YACHAYTA MUNANI
YO QUIERO ESCRIBIR = NOQA QELQAYTA MUNANI
YO QUIERO LLORAR= NOQA WAQAYTA MUNANI

QUIERO BAILAR = TUSUYTA MUNANI


QUIERO DORMIR = PUÑUYTA MUNANI
QUIERO JUGAR = PUKLLAYTA MUNANI
QUIERO ESTUDIAR = YACHAYTA MUNANI
QUIERO ESCRIBIR = QELQAYTA MUNANI
QUIERO LLORAR= WAQAYTA MUNANI
Mana…………..chu

NO QUIERO BAILAR =MANAN TUSUYTA MUNANICHU


NO QUIERO DORMIR = MANAN PUÑUYTA MUNANICHU
NO QUIERO JUGAR = MANAN PUKLLAYTA MUNANICHU
NO QUIERO ESTUDIAR = MANAN YACHAYTA MUNANICHU
NO QUIERO ESCRIBIR = MANAN QELQAYTA MUNANICHU
NO QUIERO LLORAR= MANAN WAQAYTA MUNANICHU

YO NO QUIERO BAILAR =MANAN NOQA TUSUYTA MUNANICHU


YO NO QUIERO DORMIR = NOQA MANAN PUÑUYTA MUNANICHU
YO NO QUIERO JUGAR = NOQA MANAN PUKLLAYTA MUNANICHU
YO NO QUIERO ESTUDIAR = NOQA MANAN YACHAYTA MUNANICHU
YO NO QUIERO ESCRIBIR = NOQA MANAN QELQAYTA MUNANICHU
YO NO QUIERO LLORAR= NOQA MANAN WAQAYTA MUNANICHU

Conjugación de verbo / Modo indicativo


Simichaq : llank’ay / verbo = trabajar
Sutiq Kunan pacha:
rantinkuna tiempo presente

Noqa llank’ani Yo trabajo


Qan llank’anki Tu trabajas
Pay llank’an Él /ella trabaja
Noqanchis llank’anchis Nosotros trabajamos
Noqayku llank’ayku Nosotras trabajamos
Qankuna llank’ankichis Ustedes trabajan
Paykuna llank’anku Ellos/ellas trabajan

En Cusco = Qosqopi
En Lima = Limapi
En Ayacucho = Ayacuchopi
may = donde
maypi tiyanki?
yo vivo en san sebastian
noqa san sebastianpi tiyani
Mosoq Simikuna = Vocabulario
• distrito = saya
• provincia = wamani
• ayllu = comunidad
• calle = k’ikllu

maypi tiyanki?
Noqa Livicata sayapi, Chumbivilcas wamanipi
tiyani
PI= EN
yo como en el restaurant =noqa mikhuna wasipi mikhuni
s o v
tu comes en el restaurant =qan restaurantpi mikhunki
el/ella come en el restaurant =pay restaurantpi mikhun
nosotros comemos en el restaurant =noqanchis restaurantpi mikhunchis
nosotros comemos en el restaurant =noqayku restaurantpi mikhuyku
ustedes comen en el restaurant = qankuna restaurantpi mikhunkichis
ellos /ellas comen en el restaurant = paykuna restaurantpi mikhunku

• yo compro en el mercado= noqa qhatuna wasipi rantini


• yo escribo en el cuaderno = noqa patarapi qelqani
• yo recojo en la calle = noqa k’ikllupi pallani
• yo hago pan en la casa = noqa t’antata wasipi ruwani
• yo leo en la escuela = noqa yachaywasipi ñawinchani
• yo canto en la escuela = noqa yachaywasipi takini
• yo escondo en la casa = noqa wasipi pakani
Sutiq Kunan pacha:
rantinkuna tiempo presente

Noqa llank’ani Yo trabajo


Qan llank’anki Tu trabajas
Pay llank’an Él /ella trabaja
Noqanchis llank’anchis Nosotros trabajamos
Noqayku llank’ayku Nosotras trabajamos
Qankuna llank’ankichis Ustedes trabajan
Paykuna llank’anku Ellos/ellas trabajan

Piwanmi tiyanki? = Con quien vives


Yo vivo con Martin = Noqa Martinwan tiyani

Sapallay tiyani= vivo solo(a)

Con = wan

Yo trabajo con Julia = noqa Juliawan llank’ani

Modelo de la tarea
✓ Yo camino con mi perro = noqa alqoywan purini
✓ tu caminas con mi perro = qan alqoywan purinki
✓ el camina con mi perro = pay alqoywan purín
✓ nosotros caminamos con mi perro = noqanchis alqoywan purinchis
✓ nosotros caminamos con mi perro = noqayku alqoywan puriyku
✓ ustedes caminan con mi perro = qankuna alqoywan purinkichis
✓ ellos caminan con mi perro = paykuna alqoywan purinku

✓ Yo camino con mi perro = noqa alqoywan purini


✓ tu caminas con tu perro = qan alqoykiwan purinki
✓ el camina con su perro = pay alqonwan purín
✓ nosotros caminamos con nuestro perro = noqanchis alqonchiswan purinchis
✓ nosotros caminamos con nuestro perro = noqayku alqoykuwan puriyku
✓ ustedes caminan con vuestro perro = qankuna alqoykichiswan purinkichis
✓ ellos caminan con su perro = paykuna alqonkuwan purinku
Modelo de la tarea 2 conjugar el verbo pasado en pasado

SUTIQ MORFEMAS PARA EL TIEMPO


RANTINKUNA PRESENTE

NOQA puriraNI :yo caminaba


QAN PuriraNKI :tu caminabas
PAY PuriraN: él/ella caminaba
NOQANCHIS puriraNCHIS: nosotros caminábamos
NOQAYKU puriraYKU: nosotros caminábamos
QANKUNA puriraNKICHIS : ustedes caminaban
PAYKUNA puriraNKU:ellos/ellas caminaban

Sutiq Kunan
rantinkuna pachapuni:
tiempo presente
progresivo
Noqa llank’ashani Yo estoy trabajando
Qan llank’ashanki Tu estas trabajando
Pay llank’ashan Él /ella está trabajando
Noqanchis llank’ashanchis Nosotros estamos trabajando
Noqayku llank’ashayku Nosotras estamos trabajando
Qankuna llank’ashankichis Ustedes están trabajando
Paykuna llank’ashanku Ellos/ellas están trabajando

También podría gustarte