Está en la página 1de 16

RANTIKUSPA

El quechua es la lengua indígena más hablada en


Bolivia con 2.125.000 hablantes mayores de 15 años
A continuación, se muestra la de
Distribución de hablantes de quechua en Bolivia por
departamentos tamento
Departamentos Números absolutos %
Chuquisaca 188.427 12,11
La Paz 117.587 7,56

Cochabamba 595.629 38,29


Oruro 89.699 5,77
Potosí 319.903 20,56
Tarija 29.910 1,92
Santa Cruz 206.417 13,27
Beni 6.831 0,44
Pando 1.238 0,08
Bolivia 1.555.641 100
RANTIKUSPA
Hacemos oraciones con las palabras que hemos ido
conociendo
1. ¿maymantaq richkanki?
¿A dónde vas?
R. Ñuqa Udabolman richkani
(yo estoy yendo a la Udabol)
2. ¿piwantaq richkanki?
¿con quien estas yendo?
R. Wawqiywan richkani
(estoy yendo con mi hermano)
3. ¿imamantaq richkanki?
¿a que estas yendo?
R. Qhichwa simita yachaqaq richkani
(estoy yendo a aprender quechua)
HACEMOS ORACIONES GENERALES
1. Paykuna Santa Cruzman richkanku
(ellos están yendo a Santa Cruz)
2. Ñuqa tataypaq wasinman richkani
(yo estoy yendo a la casa de mi papá)
3. Ñuqanchik Warnesman richkanchik
(nosotros estamos yendo a Warnes)
4. Jaku qhatuman p’achallita rantiq rina
(vamos a la feria a comprar ropa)
5. Ripunachiq phaniña mikhurinapaq
(vámonos ya es hora para comer)
Jaku rinachik mikhuq, ñuqa rantipusayki
- CHKA K’ASKAQWAN JUNT’ACHINACHIK
1. Ñuqanchik qhichwa simita yachaqachkanchik
(nosotros estamos aprendiendo el idioma
quechua)
2. Ñuqayku millay unquymanta jark’akuchkanchik
(nosotros nos estamos cuidando del covid 19)
3. ñuqayku jampikunata rantiq richkayku
(nosotros estamos yendo a comprar
medicamentos)
4. Paykunaqa rimanarikuchkanku
(ellos están hablando)
PACHA WAYRA
1. Chuqiyapupi, ¿imaynataq pacha wara kachkan?
R. Chuqiyapupiqa chikchichkan
2. Benipi, ¿imaynataq pacha wayra kachkan?
R. Benipiqa phuyuchkan
3. P’utuqsipi, ¿imaynataq pacha wayra kachkan?
R. P’utuqsipiqa chhullunkachkan
4. Quchapampapi, ¿imaynataq pacha wayra kachkan?
R. Quchapampapiqa ruphachkan
5. Tarijapi, ¿imaynataq pacha wayra kachkan?
R. Tarijapiqa wayrachkan
6. Uru Urupi; ¿imaynataq pacha wayra kachkan?
R. Uru Urupiqa rit’ichkan
7. Pandopi, ¿imaynataq pacha wayra kachkan?
R. Pandopiqa parachkan
8. Santa Cruzpi, ¿imaynataq pacha wayra kachkan?
R. Santa Cruzpiqa phuyuchkan chirimuchkan
9. Chukichakapi, ¿imaynataq pacha wayra kachkan?
R. Chukichakapiqa rit’ichkan
10. Chhillchichkan = llovisna
QHICHWA QILLQAKUNA
A CH CHH CH’ I J

K KH K’ L LL M

N Ñ P PH P’ Q

QH Q’ R S T TH

T’ U W Y
SUFIJOS POSESIVOS
- Y
Sufijo posesivo de primera persona singular
Ej:
1. Wasiy = mi casa
2. Tatay = mi padre
3. Mamay = mi madre
- yki
Sufijo posesivo de segunda persona singular
Ej:
4. p’anqayki = tu libro
5. Wawqiyki = tu hermano
6. P’achalliyki= tu ropa
- N
Sufijo posesivo de tercera persona singular
Ej:
1. Ususin = su hija
2. Ñañan = su hermana
3. Sutin = su nombre
- Nchik
Sufijo posesivo de primera persona plural inclusivo
Ej:
1. Yachaywasinchik= nuestra institución
2. Papanchik = nuestra papa
3. mikhunanchik = nuestro comida
- Yku
Sufijo posesivo de primera persona
Ej:
1. Jatun tatayku = nuestro abuleo
2. Chay awtu Ñuqayku = ese auto es nuestro
3. Yachachiqniyku = nuestro docente
- Ykichik
Sufijo posesivo de segunda persona plural
ej;:
1. Qillqanaykichik = su lápiz de ustedes
2. Papawkiykichik = su balón de ustedes
3. Allquykichik = su perro de ustedes
- Nku
Sufijo posesivo de tercera persona plural
Ej:
1. Llaqtanku = su pueblo (de ellos)
2. Ñiqinku = su curso (de ellos)
3. Misinku = su gato (de ellos)
4. Kikin p’achallinku = su uniforme (de ellos)
5. Yanninku = su calle (de ellos)
RESPECTO AL USO DE LENGUA
Durante el proceso de producción de los textos se tendrá que
considerar lo siguiente
1. Recuperar el uso del sufijo diminutivo cha en lugar de ito –ita del
castellano
Ej: - chay awtu k’achito
- chay awtu k’acha
- chay warmiqa k’achita
- chay warmiqa k’acha
Muy hermosa k’achachacha
2. Recuperar el sufijo kuna para pluralizar en lugar de la s
misis misikuna
3. Hacer que se usen diferentes conectores como ser:
Chaymanta, jinamanta, jinaspataq, manaqa, manataq,
ajinamanta,chayrayku, chantapis, ichapis
QILLQANA SANAMPAKUNA
Ch’iku sanampamantaPunto y coma (;)
Indica una pausa mayor que la coma, se utiliza para separar
oraciones que ya llevan comas:
Paykuna mana jallp’ayuq kaspa, mana imayuq kaspa
juqharikunku; jinamanta llakiypi, phutiypi, wakcha kaypi
kawsakunku.
Iskay ch’iku Dos puntos (:)
Señalan una pausa mayor que las especificadas por la coma o el
punto y coma, se utiliza en casos como la siguiente:
Antes de la enumeración de frases u oraciones que explican o
ilustran una afirmación:
Kunankamapis chakra runaqa phutiypiraq kawsakunku:
mana allin ñankunayuq, wakcha yachay wasiyuq, mana upyana
yakuyuq, mana jampiy wasiyuq, mana imayuq…
Ch’iku (.)
Marca el fin de una oración con sentido completo, de modo
que se puede pausar a otra oración sin que quede nada
pendiente en la lectura, indicando que la punto tiene mayor
duración que la coma y punto y coma.
Juk supay ruwasqanmanta.
Juk juch’uy llaqta urqukuna chawpipi kasqa, nin.
Chaypiqa runaqa mana imatapis tarpuqchu kasqanku. Mana
ch’aqwaspalla kawsakuq kanku.
Tapuq sanampa signos de interrogación ¿?
En el quechua se reconoce por la presencia de los
pronombres interrogativos o por el sufijo chu
¿maymantataq kanki?
¿kay ayllupichu tiyakunki?
Ayaywa sanampa signos de admiración !¡
. Se usan para indicar sorpresa, queja, admiración,
énfasis; así como para marcar los imperativos
!jamuy¡ ven (imperativo)
!alalay¡ (interjección)
Wichq’aq sanampa parentecis ()
Se utiliza para insertar aclaraciones:
Ñuqayku qullqi wasiman rirqayku (chay yam patapi
kaqman)
QHICHWA SIMIPI CHANTAPIS CASTILLA SIMIPI IMA
KUTICHINACHIK
1. Santa Cruz llaqtapi ¿imaynataq pacha wayra kachkan?
R.
2. En la ciudad de La Paz esta nevando
R.
3. Quchapampata sinchita parachkan
R.
4. Nostros somos muchos estudiantes
R.
5. ¿Maymantataq aychata rantinki?
R.
INFORME
Temática
1. INTRODUCCIÓN
Palabras u conceptos en quechua
2. OBJETIVOS
3. DESARROLLO
todas las practicas desde el tema uno hasta el tema
seis
4. CONCLUSIÓN

También podría gustarte