Está en la página 1de 10

Ñawiriy: lectura y comprension (leer y comprender)

willaykunap sutinta sut’inchasun


Warmiqa mana ñawiriyta qillqariyta yachananchu
tiyan
Warmiqa ñawiriyta qillqariyta yachan.
La mujer aprende a leer

Chay coronavirus unquy anchata runata wañuchin.


Ese Coronavirus mucho a la gente hace morir

Llakiy triste ñan calle, camino, senda,


Mana jampi kanchu, chay coronavirus unquyta
jampinapaq
No hay medicamentos para curar este Coronavirus

Tukuy pachapi runaqa wañuchkan -chka-ni -n –


nki Jampiy jampichkanku unqusqa= enfermo
En todo lado la gente muere
Arawita ñawiriy (Lectura)
Jamp’atu
Juch’uymanta
munasqa.
Jatunmanta
Manaña (ya no)

phinkiq, phawaq (salta vuela)


mana sayk’uspa. (no se cansa)
Para mañaq (pide lluvia)
takirispa. (cantando)

Chakratapis (la chacra también)


Yanapakuq, (se, nos ayuda)
Qhuratapis (la hierva también)
mikhukapuq.(se come)

Masiykiwan (con tu amiga/o)


Kusikuypis, (alégrense)
jamp’atuwan (con el sapo)
pukllakuypis (juéguense)
Ñawirinapaq (para leer)

Tata Antuku
Tata Antukuqa Quchapampa llaqtamanta, kimsa chunka watataña
Wayraq’asa qhuyapiqa llamk’akun. Payqa phichqa chunka
qanchisniyuq watayuqña kachkan.

Llaqtanmantaqa, waynallaraq kachkaspa, warmin mana


munachkaptin, -qullqita tantarikamusun -nispa, wayraq’asamanqa
khuska jamurqanku.

Warminpa sutinqa Mariya. Paykunaqa kimsa wawayuq kanku: iskay


qhari wawa, juk warmi wawa. Kuraq qhari wawaqa Pawkar sutin,
chawpi kaqqa Tupaq sutin, sullk’a kaqtaq Katita sutin.

Kimsantin wawankuta, paqarisqankumanta pacha, Manchay


munaywan allinta qhawarinku, jinallataq imallatapis allinta
yachaqanankuta munanku, chayraykuchari yachaywasimanqa mana
jayq’aqpis qhipakunankuta munankuchu.

Katitaqa mamanta, wayk’uspa, t’aqsaspa, wasita k’uchunchaspa


ima, allintapuni yanaparin.

Tata Antukuqa, Katita ususimanta rimarispaqa, kayjinata nirin:


Katitayqa qunchu puchuy, chayrayku anchata munakuni.

Tata Antukupis, mama Mariyapis wawankutaqa yachaywasiman


yaykusqankumanta pacha sumaqta yanapariqpuni kanku.

Juk p’unchaw tata Antukuqa, iskaynin churinta kayjinata k’amirirqa:

-unayqa kampupiqa, mana yachaywasi karqachu, kanmanchus


karqaqa ichus yaykuyman karqa. Yachaywasiqa llaqtapi
qhapaqkunallapaq kaq, wakchakunapaqqa mana kaqchu,
chayrayku, qamkunaqa mana ñuqajinachu kanaykichik tiyan.
Ñuqaqa mana jayk’aqpis qhuya ukhupi llamk’anaykichiktaqa
munariymanchu. Qhuya ukhupiqa wurrutajina llamk’achiwayku.
Qhuya ukhupiqa tukuy imaymana unquyta jap’iyku. Qhuya ukhupiqa
wañuyta tarimuyku.
Analicemos los sufijos por oraciones

Tata Antuku (don Antonio)


Tata antuku-qa Quchapampa llaqta-manta, kimsa chunka
Padre (don) Antonio TOP Cochabamba pueblo AL treinta

Watata-ña Wayraq’asa qhuyapi-qa llamk’aku-n.


Año AC- ya wayraq’asa mina LOC-TOP trabajar REFL 3

Don Antonio, del pueblo de Cochabamba, ya trabaja treinta años en la mina de wayraq’asa.

Pay-qa phichqa chunka qanchisniyuq watayuq-ña kachkan.


Tenemos TOP cincuenta diecisiete catorce-ya
Llaqta-n-manta-qa, wayna-llaraq kachka-spa, warmi-n
mana
Pais 3 AL. TOP, joven varón estar TOP , Joven 3 todavía
Muna-chka-ptin, -qullqi-ta tanta-ri-kamu-su-n -nispa,
Querer DUR COL, billete. AC juntos INC desplazamiento RFL 3,
wayraq’asa-man-qa
Wayraq'asa AL TOP
khuska jamu-rqa-n-ku.
Por igual Especie-AUG 3 RFL

Warmin-pa sutin-qa Mari-ya. Paykuna-qa kimsa wawayuq


ka-
Esposa 3 GEN nombre TOP Mari TRF . Ellos TOP tres padre/madre con hijos
Padre/madre con hijos TOP
nku: iskay
Tienen: dos
qhari wawa, juk warmi wawa. Kuraq qhari wawa-qa Pawkar
Hijo. , Una mujercita. Hermano mayor hombre niño pequeño su nombre Pawkar TOP
Pawkar
suti-n,
Nombre 3
chawpi kaq-qa Tupa-q suti-n, sullk’a kaqta-q Katita sutin.
Entre lo que es-TOP topar nombre 3, menor hermano es Kati- AC nombre 3
Kimsa-ntin wawa-n-ku-ta, paqari-sqa-n-ku-manta pacha,
Tres COL niño. pequeño 3. RFL AC , temprano TRA 3 RFL AL tiempo
Manchay
temor
Munay-wan allin-ta qhawari-n-ku, jinalla-taq imallatapis
Querer INS Bueno AC Mirar 3 RFL, Así no más BEN ADI
Allin-ta
Bueno AC
Yachaqana-n-ku-ta muna-n-ku, chayrayku-cha-ri
Aprendizaje 3 RFL AC Por eso. 3. RFL, por eso IGN. INC
Yachaywasi-man-qa mana jayq’a-q-pis qhipa-kuna-n-ku-ta
Escuela AL TOP no Cuanto AC ADI antes hoy dia 3
RFL AC
Muna-n-ku-chu.
kerer. 3 RFL NEG

Kati-ta-qa mama-n-ta, wayk’u-s-pa, t’aqsa-s-pa, wasi-ta


Kati AC TOP madre 3 AC , cocinar-1 GEN,. lavandera. 1. GEN, casa. AC
k’uchu-n-cha-s-pa ima, allin-ta-puni yanapa-ri-n.
Hasta el rincon. 3. IGN 1. GEN que, Bien AC. CERT. Ayudante TOPN 3
Tata Antuku-qa, Kati-ta ususi-manta rimarispa-qa, kay-jina-
ta
Padre (Don) AntonioTOP, Kati AC hija AL. discurso oral - TOP, estar así es. AC
ni-ri-n:
No INC 3
Kati-ta-y-qa qunchu puchuy, chayrayku ancha-ta munaku-
ni.
Kati AC 1. TOP. turbio Sobrar,. Por eso demasiado AC amar 1
Tata Antuku-pis, mama Mari-ya-pis wawa-n-ku-ta-qa
Padre (don) Antonio ADI, mama Mari TRF ADI. niño pequeño 3 RFL. AC TOP
yachaywasi-man yaykusqan-ku-manta pacha sumaq-ta
Escuela. AL contenido. RFL. AL. Epoca. Fino. AC
yanapari-q-puni kan-ku.
Un rato. AC CERT 3. RFL
Juk p’unchaw tata Antuku-qa, iskay-nin churi-n-ta kayjina-ta
Un. mañana. Padre (don) TOP, dos. 3. Niño 3 AC como eso AC
k’amirir-qa:
Regañar un poco TOP
-unay-qa kampu-pi-qa, mana yachaywasi karqachu,
pasado TOP. Apoyo. LOC TOP, no escuela llevar-NEG
kan-man-chus karqa-qa ichus yaykuy-man karqa.
Hay. AL. NEG. Llevar. TOP tal vez entrar AL. Llevar
Yachaywasi-qa llaqta-pi qhapaq-kunalla-paq kaq,
Escuela. TOP país. LOC rico cuna. BEN ser
wakcha-kunapaq-qa mana kaq-chu, chayrayku, qamkuna-
qa
Pobre. cuna. TOP no ser. NEG, por eso , ustedes TOP
mana ñuqa-jina-chu kana-ykichik tiyan. Ñuqa-qa mana
no yo. Como. NEG lugar de estancia ustedes tener que. Yo TOP no
jayk’aq-pis qhuya ukhu-pi llamk’ana-ykichik-ta-qa
Cuando ADI mina adentro LOC. trabajo. Lugar de estancia AC. TOP
muna-riy-man-chu. Qhuya ukhupi-qa wurrutajina
Querer. ir. Al. NEG. . Mina. adentro. TOP
llamk’a-chi-wayku. Qhuya ukhupi-qa tukuy imay-mana
unquy-ta
Toca. AUS Cocina. Mina adentro. TOP todo que es de ti. No enfermedad AC
jap’iy-ku. Qhuya ukhupi-qa wañuy-ta tari-mu-yku.
recibir RFL . Mina. Adentro. TOP muerte. AC descubrir-CIS. INTNS

Tata Antuku (don Antonio)


Tata antuku-qa Quchapampa llaqta-manta, kimsa chunka
Don Antonio, del pueblo de Cochabamba, ya trabaja treinta
Watata-ña Wayraq’asa qhuyapi-qa llamk’aku-n.
años en la mina de wayraq’asa.
Pay-qa phichqa chunka qanchisniyuq watayuq-ña kachkan.
El tiene 57 años
Llaqta-n-manta-qa, wayna-llaraq kachka-spa, warmi-n mana
Cuando era joven con su esposa querían irse con su esposa
Muna-chka-ptin, -qullqi-ta tanta-ri-kamu-sun -nispa,
Decía Dinero nos vamos a juntar , juntos han
wayraq’asa-manqa khuska jamu-rqa-nku.
venido a Wayraq'asa

Warmin-pa sutin-qa Mariya. Paykuna-qa kimsa wawayuq ka-nku:


iskay
De su mujer su nombre es María. Ellos tienen tres hijos: dos
qhari wawa, juk warmi wawa. Kuraq qhari wawa-qa Pawkar
sutin,
Hombres, una mujer.El hijo mayor se llama Pawkar
, chawpi kaq-qa Tupaq sutin, sullk’a kaqta-q Katita sutin.
El hijo del medio se llama Tupaq, la menor se llama Katita
Kimsa-ntin wawa-nku-ta, paqari-sqanku-manta pacha, Manchay
Los tres hijos, desde temprano,con mucho cariño miran,
munaywan allinta qhawarinku, jinallataq imallatapis allinta
Cómo aprenden con cariño
yachaqanankuta munanku, chayraykuchari yachaywasimanqa
mana
aprendem bien , por eso será a la escuela
jayq’aqpis qhipakunankuta munankuchu.
no quieren atrasarse

Katitaqa mamanta, wayk’uspa, t’aqsaspa, wasita k’uchunchaspa


ima,
La Katita a su mamá, bien le ayuda a cocinar
allintapuni yanaparin.
y a limpiar la casa
Tata Antukuqa, Katita ususimanta rimarispaqa, kayjinata nirin:
Don Antonio,a Katita le confiesa, le dice:
Katitayqa qunchu puchuy, chayrayku anchata munakuni.
Katita mi última hijita, por eso mucho le quiero
Tata Antukupis, mama Mariyapis wawankutaqa yachaywasiman
Su papá también, y su mamá María a sus hijos a la escuela
yaykusqankumanta pacha sumaqta yanapariqpuni kanku.
Desde que entraron a la escuela bien se ayudan

Juk p’unchaw tata Antukuqa, iskaynin churinta kayjinata


k’amirirqa:
Un día para don Antonio, a sus dos hijos le ha llamado
-unayqa kampupiqa, mana yachaywasi karqachu, kanmanchus
karqaqa
Antes en el campo, no había escuela,si hubiera habido
ichus yaykuyman karqa. Yachaywasiqa llaqtapi
qhapaqkunallapaq kaq,
Tal vez iba a ir a la escuela. La escuela para los ricos no más
había,
wakchakunapaqqa mana kaqchu, chayrayku, qamkunaqa mana
Para los huérfanos no había, por eso, ustedes no
ñuqajinachu kanaykichik tiyan. Ñuqaqa mana jayk’aqpis qhuya
ukhupi
Tienen que ser como yo. Yo no quiero que trabajen dentro de la
mina
llamk’anaykichiktaqa munariymanchu. Qhuya ukhupiqa
wurrutajina
No quiero que Trabajen asi . Dentro la mina como el burro
llamk’achiwayku. Qhuya ukhupiqa tukuy imaymana unquyta
jap’iyku.
nos hacen trabajar. Dentro la mina toda clase de
enfermades agarramos.
Qhuya ukhupiqa wañuyta tarimuyku.
Dentro la mina encontramos la muerte

También podría gustarte