Está en la página 1de 62

YACHAY /TAQA AREA :

comunicación

LLAPAN WILLANAKUY, RIMANA

NASUNCHIK
IK /Y UYA YM A
TASUN CH
HAMU EFL EX IO N EM OS
R
YACHAYNINCHIKUNAMANTA.
IÑIYNINCHIKUNAMANTA.
LLANKAYNINCHIKUNAMANTA.

RAUL CURI PAYTAN


QIPA TARPUY KILLA
ACUERDOS
Empatía

¿Cómo se genera la empatía en el cerebro?

Que es la interacción social?


Que son las neuronas espejo?
Por que la empatía es una habilidad?

Neuronas espejo

Participación activa
SE COMUNICA ORALMENTE EN SU LENGUA
MATERNA
¿Qué entendemos por lengua materna?

Natural y espontánea

¿CÓMO SE ADQUIERE?

Desarrollo fonológico

Es el proceso de comunicación (no verbal, para verbal y verbal entre dos o


más interlocutores presentes físicamente todos en un mismo espacio
QAWARICHINA
WILLAKUYCHA YACHACHINAPAQ SIMIKUNA

TAKYASQAY RIMAY
U Q TA K I Y
A S I C HI K .
TINKINAYAY
YUYAYMANAN T IN KU N AYAY
ARÍ
CHUYANCHASQA
LLIW, LLAPAN
TUKUY, QISPICHIY
TINKUNACHIY, TUPANACHIY

RIKURICHIY, RIQSICHIKUYNIN

RIMAY TINKICHIQ Qilllqasqa / taqa


KAQLLA, KASQAN, KIKIN
¿Por qué es necesario conocer diversas tipologías de textos (orales)?
TIPO DE TEXTOS DEFINICIÓN PRINCIPALES
CARACTERÍSTICAS
DESCRIPTIVOS
NARRATIVOS
EXPOSITIVOS
ARGUMENTATIVOS
AUDIOVISUALES
HIPERTEXTOS
¿Por qué es necesario conocer diversos tipos de conectores?

Clase Función Uso de conectores


Causa- efecto
Consecuencia
Contraste u oposición
Adversativos
Adición
Orden
¿Por qué es necesario usar los referentes?

Pedro salió a comprar pan. Él se encontró con un amigo.

Tipo de referencia Definición Términos


Demostrativas
Comparativas
¿Por qué es necesario conocer los tipos de conectores?

Clase Función Uso de conectores


Causa- efecto
Consecuencia
Contraste u oposición
Adversativos
Adición
Orden
Rimay tinkichiqkuna
Unir de forma lógica palabras, frases; ya sean nominales o verbales, y enunciados dentro de un párrafo, establecen
relaciones semánticas entre las partes de los textos orales o escritos; da cohesión a nivel sintáctico y coherencia a nivel
semántico.

Los conectores lingüísticos son los adverbios, las preposiciones y las conjunciones, en la lengua quechua se presentan
como sufijos dependientes, como raíces independientes, que en ciertos contextos funcionan como conectores

TIPO DE RELACIÓN CONECTORES EN QUECHUA EJEMPLO


ADITIVOS WAN KILLAWAN CHASKAWAN PURIYSIKUNI
-TAQ QAMTAQ URAYMAN, ÑUQATAQ WICHAYMAN
IMA PAPATA, SARATA, AYCHATA, KISUTA IMA RANTIMUNKI.
PAS ÑAWINCHANKI, HINALLATAQ QILLQANKI.
HINASPA, HINASPAPAS,
HINALLATAQ
DISYUNTIVOS CHU ¿QAÑIWATACHU KINUWATACHU MUNANKI?
-PAS TAKIYPAS TUSUYPAS, QAMMANTA CHAYQA
TIPO DE RELACIÓN CONECTORES EN QUECHUA EJEMPLO
ADVERSATIVOS ICHAQA KARUPIPAS KAY, ICHAQA AMA LLAQTAYKITA QUNQANKICHU.
ASWAN, ASWANMI, URMAYKUNI, ASWANPAS SAYARIRQUNI.
ASWANPAS, ASWANMÁ
CAUSALES -RAYKU KICHKA UNQUYRAYKUM, MANAM YACHAY WASIYMAN RINICHU
DE PRECISIÓN O HINA, HINAS, HINAQA, HINAM, KILLA SIPASQA AYLLUNMAN KUTIPUSQA, CHAYPIS AWAQ
EXPLICATIVOS CHAYHINAQA, CHAYHINAM, MASINKUNATA HUÑUSPA, PALLAY AWAYKUNATA LLAQTAKUNAMAN
CHAYHINAS, CHAYHINAPUNI RIQSICHISQAKU. CHAYHINAM, TAYANKANI AYLLUQA AWAQ
AYLLUHINA RIQSISQA KAPUN
COMPARATIVOS HINALLATAQ -HINA QAMÑA NAPAYKAPUWANKI, HINALLATAQ KAY KUKACHATA QUNKI
TIPO DE RELACIÓN CONECTORES EN QUECHUA EJEMPLO
ORDENADORES QALLARINAPAQ QALLARINAPAQQA, MUNASQAY TAYTAYMANTA WILLASQAYKICHIK,
QALLARIYPI PAYMI KAYÑANTA QALLARIMURQAN, KALLPANWAN YUYAYNINWAN
ÑAWPAQTAQA IMA.
MANARAQ QALLARICHKASPA

CHAYHINA HINA QIPAMANTAQ, CHAKRANCHIKMANTA RIMASPA, KAY ÑANTAQA


CHAYMANTA ASWAN ALLLINTA KICHARISUN, CARRUKUNA YAYKUNANPAQHINA,
HINAM CHAYWANMI AYMURASQANCHIKTAPAS UTQAYLLATA ASTASUNCHIK
HINALLATAQ
HINA QIPAMAN

TUKUNAPAQ TUKUNAYPAQTAQ, NIYNAM: ¡MUNASQANCHIKTA RURASUN!, ¡ÑANTA


TUKUYPI KICHASUNCHIK!
TUKUYPITAQ
WICHQAYPI
TIPO DE RELACIÓN CONECTORES EN QUECHUA EJEMPLO

TEMPORALES ÑAWPAQ PACHAPI ÑAWPAQ PACHAPI, PUYULLAS KASQA, WAYRALLAS KASQA.


ÑAWPAQTA
QALLARIYPI
HUK KUTI KASQA

CHAYLLAPIS CHAYLLAPIS UKUMARIQA RIKCHARISQA.


CHAYPIS PURICHKAPTINSI KUNTINARU RIKURIMUN.
CHAYCHALLAPIS
- PTI,
- STIN,
- SPA

CHAYMANTA RITI PATAMAN CHAKATATA APANKU, CHAYPITAQ


CHAYLLAMANTA SUMAQTA TUSUYKUNKU TAKIYKUNKU.
TUKUYPI
CHAYMANTA, RITIMAN QAWASPA INTI YAYKUKUNANKAMA
WILLAKUNKU
TUKUYPITAQ TUSUQKUNAQA APUMANTA URAYKAMUNKU.
TIPO DE RELACIÓN CONECTORES EN QUECHUA EJEMPLO

CONECTORES NARRATIVOS HUK KUTI KASQA, HUK UNAY PACHAPIS, LUCASCHAWAN ANACHAWAN WARMA
P'UNCHAWSI / PUNCHAWSI, YANANTIN KASQAKU, PAYKUNAQA SAPALLANKU
UNAY PACHAPIS, ÑAWPAQ TIYANANKUPAQ~YACHANANKUPAQ HUK LLAQTAMAN RIPUYTAS
PACHAPIS MUNANKU; HINAS, KIKIHANA CHAKA PATAPI SUYAKUNANKUS
KASQA

CHAYSI, HINAS, CHAYHINAS, LUCASCHAQA CHAKAMAN CHAYAMUSQA,


CHAYMANTAS, HINASPA, ANACHATAQ MANA; HINAS, INTI YAYKUKUNANKAMA LLAKISQA
CHAYMANTAPACHAS, SUYASQA, SIPASTAQ MANAS RIKHURISQACHU/RIKURISQACHU.
TUKUYPITAQ CHAYSI, MAQT’AQA/MAQTAQA WAQASTIN RIPUN; KARU
ÑANKUNAPIÑAS KACHKAPTIN QINACHANTA TUKAYKUSPA
TAKIYTA QALLARIN: “KIKIHANA CHAKA PATASCHAY,
¿CHAYTACHUS YANAY CHIMPARQAN?, ¿MANACHU
TAPURIKUWAQ CHAY TUKUY WAYLLUKUSQAYTA?”.
CHIQANCHAY
ORDENAR
ÑAWPAQTAQA EN PRIMER LUGAR
QIPAMPI A CONTINUACIÓN
ÑAWPAQ PRIMERO
QIPAM DESPUÉS
CHAYMANTA LUEGO
TUKUYNINPI FINALMENTE

APAYKUYNINPI
INTRODUCCIÓN
KAYMANQINA CON RESPECTO A
MACHKAYNINPI EN CUANTO A
WAKINANPITAQ POR OTRA PARTE
CHUWANCHAY HIPOTESIS
ACLARAR KANMAN
CHAYMANQINA EN EFECTO ARI KANMANMI ES POSIBLE

KAYQINA ESTO ES KANMANSI PROBABLEMENTE

CHAYRIMASQINA

YAPAYNINIPI
AÑADIR
KIKINPURAYNINPI IGUALMENTE

CHAYQINA ASI PUES

ADEMÁS
PARTE PRÁCTICA
Los juegos verbales
TINKUNACHIY, TUPANACHIY

COMPARACIÓN
Unkurpa kaqninkunamanta
Qaripa Warmipa
Watuchikuna = ¿ Imallayki, haykallayki ?
adivinanza Asá / asar
Willakuy
Secuencia de imágenes

Atuqmanta ukuchamantawan
Qallu Kipu
Lee diversos tipos de textos
competencia lectora
interacción dinámica entre el lector, el texto y los contextos
socioculturales que enmarcan la lectura.

Lector Texto Contexto

Conocer e interactuar con contextos socioculturales distintos al


suyo
¿Cómo lee el cerebro?

Decodificación

+ interpretación

Comprensión
Watuchikuna = ¿ Imallayki, haykallayki ?
adivinanza Asá / asar

Sumaq sumaq kullu Ukus qaracha,


makicha, mula hina mana chapra waqracha
pisipaspa allpata qipin.
¿Imataq kanman? Taruka = Venado
Lampa
Chiripipas, wayrapipas
ritipipas, rupaypipas,
Hanayninta yana turu parapipas, allin pintusqa
yaykun, urayninta qusni purín. Usha / uwiqa =
turu lluqsimun. Uchpa = oveja
ceniza Qilla qilla upallalla
qipin. asnu
Huk waqati payata, yana machu yaykuspa upallachin.
Manka lawata wislawan.
¿Imallayki haykallayki? ¿Imallayki haykallayki?
- Asá - Asá
Rispanqa mana qipiyuq, kutimuspanqa Urqukunapi puñuq chapu allqucha mana
qipisapacha. hapiy atina
¿Imataq kanman? Sisichakuna = Las ¿Imataq kanman? Kichka waraqu
hormiguitas /y / cha/ kuna/

Escribe 5 adivinanzas y menciónalos


Secuencia de imágenes

Titulo: Tayta Mariwpa willakuynin


Qallu Kipu

Kunanmi kanka kanka kanqa,


mana kanka kanka kaptinqa,
ñuqachá kankayta
kankakusaq.
Wasi- ta= La casa = nominativo /
complemento directo al sustantivo
común.
Wasi-man = hacia la casa
Wasi-manta = desde la casa Wasi = casa
Wasi-pi = en la casa= locativo Wasi-cha = casita
Wasi-wan = con la casa instrumental
Wasi-cha-yki = tu casita
Wasi-paq= para la casa Wasi-cha-yki-chik = sus casitas
Wasi –pa= de la casa= de ustedes
Wasi-kama = hasta la casa = Wasi-cha-yki-chik-kuna =
limitativo
Wasirayku= a causa de la casa causal
Wasi-cha-yki-chik-kuna-paq =
Wasi-hina = como la casa = Wasi-cha-yki-chik-kuna-paq-chá
comparativo

SUTI HUNTACHIKUNA
Se comunica oralmente mediante diversos tipos de textos

Tipo de textos Definición Principales características


DESCRIPTIVOS Características/ cualidades Adjetivos /sustantivos para
semejanzas /diferencias de poder describir cualidades de
personas, objetos, animales la forma y contenido inversa
lugar/paisajes/tiempo hecho/ Todo en sus partes.
fenómeno, etc. ( HOLISTICO) relación y
Adjetivos /sustantivos. correlacion. Todo esta
Observacion = tecnica relacionado o correlacionado
Instrumentos= ficha /guía de con sus partes. Inversa.
observacion. (pensamiento reversible)
Tecnica = análisis de los
desempeños= instrumentos
lista de cotejo, rubrica
analítica / holística y el
portafolio.

NARRATIVOS Secuencia de hechos, reales e Narrador, contexto, personajes,


imaginarios Estructura: Inicio, acciones, hechos ,
nudo y desenlace. temporalización.
Imágenes, parrafos.
Tiene una secuencia lógica.
Temporal
¿ Qué es la demanda cognitiva?
Actividades tareas, gradual que asignamos a nuestros estudios (retos) pensamiento critico, uso de
diversas capacidades. OPERACIONES MENTALES, si es mayor las operaciones mentales entonces la
Organiza ycognitiva
demanda desarrolla
essus ideas en
eficiente HDCtorno
( noaayudan
un tema al yDDlasdel
relaciona mediante
pensamiento el uso
critico, de algunos conectores
creativo/
y referentes.
repiten/memorística Conectores Definición
– HDB (nivel reflexivo, indagación, curiosidad) (guía mediador) ANALIZAR DOS
TIPOS DE TEXTOS.
RECURSOS Clase (POSTURA,
cohesivos/ ARGUMENTA,
lingüísticos permite,CONCLUSION)
Función
unir Conectores
ideasy con
Efecto otra, brinda cohesion al Motivo,
causa parrraforazón
oral,de algo
Tipos y su efecto
de conectores Por lo que, pues, por consiguiente,
según la intención comunicativa. etc
Adición Agrega adhiere ideas, categorías, De nuevo, de igual importancia, por
conceptos y elementos otra parte, del mismo modo, por su
parte, etc.
Consecuencia Unir oraciones, anuncia lo que sigue En cambio, al contrario por ello,
por lo tanto, por eso a pesar de, etc.
Oposición contraste o Señala lo contrario oposiciones / Sin embargo, no obstante, a pesar
comparaciones de, en cambio, por el contrario,
pero, etc.
Orden / secuencia lógica A continuación , enumera una serie Primero, segundo, luego, después,
de ideas, juicios puntos de vista por ultimo, finalmente,
seguidamente, a continuación ,
hasta que, concluyendo, al principio
en fin, por ultimo , en ultima
instancia, etc.
Referentes
ayuda /apoyo Evita la redundancia, aseguro la cohesión, hace referencia a algo, permite la relación semantica

Pedro salió a comprar pan. Él se encontró con un amigo.

Elena, docente del cuarto grado de primaria, trabaja en la institución desde el año 2001. Ella se destaca
por ser muy responsable, amable y estudiosa. Además, se ha especializado en audición y lenguaje y, en
orientación y tutoría.

Nosotros sentimos una gran amistad.

Lima es una ciudad muy poblada y se encuentra ubicada en la costa del Perú. Esta ciudad se caracteriza
por ser centro de grandes convenciones internacionales.
Trabajo
¿Por qué es importante enseñar la apropiación del código
escrito en la lengua materna?
• Es importante que los niños aprendan en su lengua materna porque de esta forma
fortalecen su identidad individual y cultural.
• El uso de su lengua materna de los niños en la escuela proporciona un ambiente
seguro que respalda el desarrollo de la autonomía.
• En “Educación hoy”, de la UNESCO, años de investigación han demostrado que los
niños que inician su educación en la lengua materna tienen un mejor comienzo y
demuestran un mejor desempeño.
• Según la Dirección General de Educación Bilingüe Intercultural: El uso y desarrollo de
la lengua materna en el aula permite que las niñas y los niños se expresen libremente
con confianza y seguridad en sí mismos, aprendan más fácilmente y valoren su
cultura.
¿Qué dice el Modelo De Servicio Educativo Intercultural Bilingüe?

• Los miembros de los pueblos originarios tiene derecho a aprender a partir de sus
propios referentes culturales y lingüísticos.

• Asimismo tienen derecho acceder a otros escenarios socioculturales y linguisticos y


de aprender el castellano como lengua para la comunicación nacional y una lengua
extranjera para la comunicación en contexto mas amplios; en esto consiste el
derecho a la EIB.
¿Cuál es el enfoque del MSEIB?

• Desarrollar sus competencias comunicativas en lengua originaria y castellano.


• Desarrollar un bilingüismo aditivo a partir del tratamiento de lenguas.

LENGUA SEGUNDA
MATERNA LENGUA
¿Qué procesos se siguen para la
apropiación del código escrito?
Procesos de apropiación del código escrito
1.Lenguaje oral (Rimariy)
Tayta mamaykiwan chiru qawasqaykimanta rimariychik, willamuwanaykipaq.
3.Interrogación del texto (tapukuykunata kutichisun)
Manaraq ñawichachkaspa. (Antes de la lectura), Tayta mamaykiwan qillqata qawaykuspalla,
tapukuykunamanhina rimariychik.

• ¿Ima qillqataq kanman?


• ¿Imaynapitaq taki, willakuy utaq kamachi
qillqa kasqanta yachanchikman?

• ¿Hayka taqapitaq rakikuchkan?


• ¿Ima nichkantaq qillqapa sutin?
• ¿Imamantataq qillqa rimachkanman?
Ñawichaypi. (Durante la lectura), Kunanñataq qillqata rawkanachaykiwan, tuksispa
takimusqaymanhina qatipay.
Uqamanta

Llaqta masiykuna,
Llaqta masiykuna,
ichu rutuq risun,
uqa allaq risun,
uqata ruhinapaq,
allachu sawakusqa,
ichu rutuq risun. (kuti)
uqa allaq risun. (kuti)

Tukupaynin

Hinaspañataq tusurikullasun,
llamkarisqanchikta tusurikullasun. (kuti)
Ñawicharquspaña. (Despues de la lectura)
Kunanñataq kay tapukuykunata kutichimuwanki.

• ¿Imatataq allanqaku?, ¿maypitaq nichkan?


• ¿Ima sawakusqataq rinqaku?, ¿maypitaq
nichkan?
• ¿Imatataq rutumunqaku?, ¿maypitaq
nichkan?
• ¿Imapaqtaq ichuta rutumunqaku?
• ¿Ima raykutaq tusuykunqaku?
• Allinchu kanman mana tukusparaq
tusukuy? ¿imananasqa?
4. Trabajo con palabras del texto (Takipi kaq simikunawan llamkay)
• ¿Imakunatataq qawachkanki?

• Kunan ñuqawan kuska chirukunapa sutinta ñawichaykusun.

uqa allachu ichu


• Kunanñataq chirukunata sutinwan tinkuykachiy.

ichu

allachu

uqa
• chirukunapa sutinta maskaykuspa qawasqayki llimpinachawan llimpiykuy.

ichu uqa allachu ich


allach ichu uqa allachu
uqa añas allachu ichu
ichu allachu inti uqa
uqa allachu ichu alla
• Riqsisqanchik simikunata maskaspa ruyruchapi ñawichastin wichqay.

uqi uqa,
uqu uqa,

icha ichu,
ichu icha.

allachun allachu,
allachu allachun.
• Utqayllaman ñawichay.

ANÁFORA

uqi uqa,
uqu uqa,

icha ichu,
ichu icha.

allachun allachu,
allachu allachun.
5. Análisis de las silabas de las palabras. (simikunapa simi pasminkuna riqsipay)

¿Hayna punchaw ima simikunatam ñawicharqanchik?

¿Ima nichkantaq kay simikuna?, urchanpi chiruykuy.

uqa allachu ichu


¿Kaqllachu kimsan simi luqyachkan?, taqllakuspa, pawaspa rakiykuy.

uqa allachu ichu


¿Haykamantaq “uqa” simita taqllakuspayki rakirqanki?, llimpiykuy.

¿Haykamantaq “allachu” simita taqllakuspayki rakirqanki?, llimpiykuy.

¿Haykamantaq “ichu” simita taqllakuspayki rakirqanki?, llimpiykuy.


Chirukunapa sutinta luqyasqanmahina qillqay.

…………. ………….

uqa

…………. ………….

ichu

…………. …………. ………….

allachu
Simikunapi pisiq simi pasmita qillqaykuy.

………… qa

….. chu

…. lla …………
6. Análisis de las letras de las palabras. (simikunapa qillqankuna riqsipay)
Ñawichay qawasqayki simikunata.
Hinaspa simikunapa sapa qillqanta kaptay.

i ch u

u q a

a ll a ch u
Qillqakunata kaptaspa, chirukunapa sutinta qispichiy.

q a u
u i ch
ll a u
Qawasqayki chirukunapa sutin qillqayta tukupay.

…..q…. …..ll….ch…. …ch…

Chirukunapa sutinta allichay:

qua chualla uich

……………….. ……………….. ………………..


7. Descubren nuevas silabas. (musuq simi pasmikuna qispichiy)

u a i

ll ch q

Kay hina:

cha chi chu


lla lli llu a ll a ch u
qa qi qu u q a i ch u
8. Descubren nuevas palabras. (musuq simikunata qispichiy)
a i u
qaqa

uchu
qa qu qi
aqa
qacha
cha chi chu
qucha
llulla
lla lli llu
chullu
9. Escritura de un texto. (qillqa qispichiy)

Qawasqayki chirukunamanhina, rimaykuna qillqayta tukupay.

• Ana puka ………. kuyan.

• Mamay tawa ………. mikun.


Rimaykunata ñiqinchayninmanhina qillqay..
2
1
uchu. qillu

…………… ………….

3 2 1
uqa. qillu chawa

……………. …………… ………….


Kay rimaypi simikunata rakispa qillqay.

uqiaquchiqin.

……………. …………… ………….

llulluqilluichu.

……………. …………… ………….


PAY AMAWTA MASILLAYKUNA
UYARIYKUWASQAYKICHIKMANTA

También podría gustarte