Está en la página 1de 171

1

APUNTES DE LATÍN

NOCIONES PRELIMINARES

1. Escritura. Consta el alfabeto latino, tal cual hoy se usa, de veintiocho letras, que tienen
la misma forma que las castellanas: A a, B b, C c, Ch ch, D d, E e, F f, G g, H h, I i, J j,
K k, L l, M m, N n, O o, P p, Ph ph, Q q, R r, S s, T t, Th th, U u, V v, X x, Y y, Z z.
Úsanse, además, dos signos que resultan de la unión de dos vocales, en los
diptongos ae, oe.

2. Signos de puntuación. Los signos de puntuación son los mismos que usamos en
castellano, con excepción de los acentos, que no eran usados en latín.

3. Vocales breves y vocales largas. Las vocales pueden ser breves o largas, según el
tiempo que se gaste en pronunciarlas. El tiempo de una larga se considera en la prosodia
como el doble de una breve. Se acostumbra a señalar las vocales breves con el signo de
una ‫ﮟ‬, y las largas con el signo de –.

4. Diptongos. En latín no existen más que seis diptongos: ae, au, oe, ei, eu, ui. Los tres
últimos no existen sino en un reducido número de palabras. Todos los diptongos tienen
cuantidad larga.

5. Partes de la oración. Las partes de la oración en la lengua latina son ocho: sustantivo,
adjetivo, pronombre, verbo, adverbio, preposición, conjunción e interjección. Son las
mismas que en castellano con excepción del artículo, que no lo hay en latín.
Las partes de la oración pueden ser variables o invariables.
 Llámanse variables las partes de la oración cuyas formas pueden cambiar según sus
accidentes gramaticales. En latín son variables el sustantivo, el adjetivo, el
pronombre y el verbo.
 Invariables, aquellas cuyas formas no pueden cambiar según sus accidentes
gramaticales: adverbio, preposición, conjunción e interjección.

6. Número. Las partes variables de la oración pueden tener, como en castellano singular y
plural.

7. Género. En latín hay tres géneros: masculino, femenino y neutro.

8. Pronunciación. Siguiendo el uso tradicional, entre nosotros las letras latinas se


pronuncian generalmente como las castellanas, con excepción de las siguientes:
 La ch se pronuncia como k y nunca como la ch castellana. Ej. Patriarcha =
patriarca; Christus = Cristus.
 La j no tiene el sonido gutural de la j castellana, sino la de doble ii, o semejante al
de la y. Ej. Troja = Troya; ejus = eyus.
 La ll se pronuncia como doble l. Ej. Ille se pronuncia como il-le.
 La ph se pronuncia como la f. Ej. Philosophia = filosofía.
2

 Es uso comúnmente recibido que la t, cuando está seguida de una i, que a su vez
está seguida de otra vocal, se pronuncie como tz. Cognitio = coñitzio; amicitia =
amicitzia.
 Las demás letras se pronuncian como en castellano, y cuando están duplicadas,
deben pronunciarse distintamente una de otra, en sílabas diversas. Ej. Accurro = ac-
cur-ro (alguna vez); appello = ap-pel-lo.
 Los diptongos ae, oe, se pronuncian como e: rosae = rose; comoedia = comedia.

9. Acento tónico. En latín, en las palabras de dos o más sílabas nunca se coloca el acento
sobre la última sílaba. Sino que:
 En los disílabos el acento va siempre en la penúltima sílaba. Ej. Méa, dómus, rósa,
eburnea, ámant.
 En las palabras de más de dos sílabas, se atiende a la penúltima: si ésta es larga,
sobre ella se pone el acento; si es breve, se pone sobre la antepenúltima: Ej.
Dóminus; dominórum, amavérunt, amáverint.

Ejercicio 1. Corvus et vulpes


Corvus in árbore sedens Un cuervo sentado en un árbol
caseum in ore tenebat. Un queso en el pico tenía.
Vulpes cállida apparuit et: La zorra astuta apareció y:
“Quam pulcher est –inquit-, ¡Qué hermoso eres –le dijo-,
quam nítidae sunt tuae pennae! qué hermosas son tus plumas.
Sane si vocem quoque pulchram Si en verdad también tuvieras una hermosa voz
haberes avium rex esses! Serías el rey de las aves!
Tum corvus, prae gaudio ímpotens sui, Entonces el cuervo, por el gusto no dueño de sí,
os aperuit et caseum emisit; Abrió el pico y el queso soltó;
quam vulpes arripuit et devoravit, El cual la zorra cogió y devoró,
dum corvus pudore confusus Mientras el cuervo de vergüenza confundido.
ávolat. Voló.

10. Algunas diferencias entre el latín y el castellano.


 Como en latín no hay artículo, una misma forma, por ejemplo, rosa, puede
traducirse al castellano con el articulo determinado la o con el indeterminado una,
según el sentido de la frase.
 Por lo general, en latín no se expresa el pronombre cuando hace los oficios de
sujeto del verbo, sino solamente cuando es enfático o habría de otro modo lugar a
confusión. Ej. es = eres; inquit = dijo.
 X El verbo se pone, generalmente, al fin de la oración. Ej. Rosa pulchra est.
 El complemento de una palabra se pone frecuentemente antes de la palabra regente.
Ej. Avium rex, pudore confusus. En latín el hipérbaton es mucho más usado que
en castellano, y por lo mismo, hay mucha mayor libertad para colocar las palabras
siempre que la inversión no perjudique a la claridad.

11. Casos. Llámanse casos las distintas formas que toma un nombre según el oficio o
función que desempeña en la oración. En latín hay seis casos: nominativo, vocativo,
acusativo, genitivo, dativo, ablativo, (locativo). En castellano algunos casos se indican
3

por medio de preposiciones; en cambio en latín se indican por medio de las


terminaciones (desinencial) que se van añadiendo a la radical del nombre según el
oficio que éste desempeña.

12. Declinaciones. El conjunto de estas formas se llama declinación. Enumerar los distintos
casos ordenadamente es lo que se llama declinar. No todos los nombres latinos se
declinan de la misma manera. Hay cinco especies de declinación, que están
caracterizadas por las terminaciones del genitivo de singular, del modo siguiente:

Declinación Nominativo (sing) Genitivo (sing)


Primera Rosa Rosae
Segunda Dominus Domini
Tercera Pater Patris
Cuarta Fructus Fructus
Quinta Dies Diei

13. Primera declinación. Para sustantivos femeninos y masculinos terminados en a; para


adjetivos femeninos terminados en a. También algunos sustantivos masculinos siguen
esta declinación, pero son escasos. Ejem. poeta-ae = poeta; incola-ae = habitante.

Nominativo singular Genitivo Singular


a ae

Singular
Caso Sustantivo Adjetivo Significado
Nominativo rosa Bona Rosa buena
Vocativo Rosa Bona Oh buena rosa!
Acusativo Rosam Bonam Rosa buena
Genitivo Rosae Bonae De la rosa buena
Dativo Rosae Bonae A o para la rosa buena
Ablativo Rosa Bona Con, por, en… la rosa buena
Plural
Caso Sustantivo Adjetivo Significado
Nominativo Rosae Bonae Rosas buenas
Vocativo Rosae Bonae Oh buenas rosas!
Acusativo Rosas Bonas Rosas buenas
Genitivo rosarum bonarum De las rosas buenas
Dativo Rosis Bonis A o para las buenas rosas
Ablativo Rosis Bonis Sin, con, en… las rosas buenas

Sustantivos femeninos que se declinan como rosa:

aqua agua silva bosque stella estrella


dómina señora herba hierba terra tierra
spina espina umbra sombra natura naturaleza
4

Sustantivos masculinos que se declinan como rosa:

agrícola labrador auriga cochero nauta marinero


íncola habitante poeta poeta propheta profeta

Adjetivos femeninos que se declinan como rosa:

humana humana pulchra hermosa magna grande


parva pequeña pura Pura tenera tierna
nitida brillante

14. Concordancia del adjetivo calificativo. El adjetivo calificativo concuerda siempre en


género, número y caso, con el sustantivo al que califica.
Stella pulchra = estrella hermosa.
Stellae pulchrae = estrellas hermosas.
Stellas pulchras = a las estrellas.
Stellarum pulchrarum = de las estrellas hermosas.

15. Verbo esse = ser o estar. Presente indicativo

Número Persona Forma verbal Significado


1ª Sum Soy o estoy
Singular 2ª Es Eres o estás
3ª Est Es o está (hay - sing.)
1ª Sumus Somos o estamos
Plural 2ª Estis Sois o estáis
3ª Sunt Son o están (hay – pl.)

Ejercicio 2.

Analícense las siguientes frases.


Dígase en qué caso están los nombres y qué oficio desempeñan.
Realícese la traducción.

1. Rosa pulchra est.


2. Stella nítida est.
3. Stellae nitidae sunt.
4. In silva plantae sunt.
5. Amo agrícolas et nautas. Amo-as-at-amus-atis-ant (Pres. Indic.)
Amabam-abas-abat-abamus-abatis-abant
6. Aqua terram irrigat (riega). Irrigo-as-at-amus-atis-ant (Pres Indic.)
7. Rosam da (da) dóminae. Do-das-dat-damus-datis-dant (Pres. Indic.)
Da – Date (Imp.)
8. Rosas da dominis.
9. In silvis non sunt rosae.
10. Pluvia bona est terrae.
11. Rosae sunt puellarum.
5

12. Da pecuniam puellarum dominae. Pecunia-ae = dinero

16. Arbor viret. En latín, el sujeto del verbo, si éste no está en infinitivo, se pone siempre
en nominativo. Ej. Árbor viret = El árbol está verde; el árbol enverdece. Árbores
virent = Los árboles están verdes; los árboles enverdecen.

Ejercicio 3. Complétense las siguientes frases:

1. Dame una rosa Da mihi ROSAM


2. A todos agradan las rosas Omnibus placent r…
3. Dale a esta niña unas rosas Huic puellae da r…
4. El agua es provechosa para las plantas ………. est sana ……..
5. Este bosque es de los labradores Haec s……… est a…….....
6. Los marineros ven las estrellas N……… vident st……..
7. A la señora le agradan las estrellas D…….. placent st……..
8. Dales dinero a los marineros Da p……. n…….
9. En el bosque hay agua S…….. est a…….
10. El agua riega los bosques A……. irrigat s……
11. Oh niña, obedece a la señora P…….., pare d……..
12. Marineros, la lluvia arrecia N…….., pl…….. premit.

17. Pater adest. En latín, el verbo concierta con el sujeto, en lo general, bajo las mismas
reglas que en castellano. Adesse
Ej. Pater adest = Mi padre está presente
Pater et mater adsunt = Mi padre y mi madre están presentes.
Ego e tu valemus = Tú y yo somos valiosos (somos buenos).
Ego et pater valemus = Mi padre y yo somos valiosos (somos buenos)

18. Arbor alta est. El atributo (adjetivo) concierta siempre con la persona o cosa a que se
refiere. Así es que si se refiere al nominativo sujeto, irá en nominativo; si se refiere al
complemento directo irá en acusativo; etc.
Árbor alta est = El árbol es alto.
Arbores altae sunt = Los árboles son altos.
Da rosas pulchras poetae = Da rosas hermosas al poeta.

Ejercicio 4. (Modalidad: oral).


1. Declínese concertadamente los siguientes nombres:
aqua pura; herba ténera; magna silva; parva spina; humana domina; parva stella;
magna umbra.
2. Analícense gramaticalmente las siguientes palabras:
Stellam; agricolarum; nauta; aurigarum; térrae; poetas; dóminae; umbris.
Aqua; herbis; silvae; spinam; dominarum; stellis; umbrarum.
6
7

Ejercicio 5. Tradúzcase al latín:


Por el agua De los bosques
En la naturaleza De las estrelas
A una hierba (ac) A unos labradores (ac)
A los cocheros (dat) Marinero (voc)
Las rosas Para la buena señora
Por la naturaleza humana El agua de los bosques
La tierra es grande El agua es pura
Las estrellas son hermosas Las hierbas son tiernas
La sombra es pequeña Los poetas y los
labradores aman (amant)
la naturaleza

19. In ínsula fons est (esse). El verbo haber, usado como impersonal se traduce al latín por
el verbo esse, poniendo lo que hay en nominativo, y el verbo esse concertándolo con él.
In ínsula est fons = En la isla hay una fuente.
In ínsula fontes sunt = En la isla hay unas fuentes.

Sustantivos femeninos que se declinan como rosa

amicitia amistad fámula sirvienta Regina reina


bestiola insecto formica hormiga Rana Rana
casa choza mensa mesa Via camino
cicada cigarra ménsula mesita Virga Vara

Adjetivos femeninos que se declina como bona

alta alta pigra perezosa mea mía


lata ancha próvida previsora tua tuya
longa larga rara rara nostra nuestra
mala mala vera verdadera vestra vuestra

20. Adverbio de negación. El principal es non y se coloca de ordinario antes del verbo.
Regina non adest = La reina no está presente. Adesse = Estar presente -dirigir
In ínsula fons non est = En la isla no hay fuente.

Ejercicio 6. Traducir al castellano

1 Sum agrícola Soy agricultor


2 Sumus agrícolae Somos agricultores
3 Non est agrícola No soy agricoultor
4 Non sunt agricolae Ellos no son agricultores
5 Non estis poetae Ustedes no son poetas
6 Nauta est Es un marinero
7 Famulae sunt pigrae Las sirvientas son perezosas
8 Famulae non sunt malae Las sirvientas no son malas
9 Terra magna est La tierra es grande
8

10 Formica bestiola provida est Próvidus-a-um


La hormiga es previsora
11 Cicada non provida est. La cigarra no es previsora
12 Verae amicitiae sunt rarae La amistades verdaderas son raras
13 Casae agricolarum sunt parvae

Ejercicio 7. Traducir del castellano al latín

1 Soy marinero. Sum nauta


2 Sois labradores. Estis agriculae
3 No somos poetas. Non sumus poetae
4 Las sirvientas de la reina son buenas. Familae reginae bonae sunt
5 Las hormigas no son perezosas. Formicae non sunt prigrae
6 La choza del labrador no es grande. Casa agriculae magna non est
7 Las estrellas son brillantes. Stellae sunt nitidae
8 La cigarra no es insecto previsor. Cicada non bestiola provida est
9 En el agua está una rana. In aqua rana est
10 En el bosque no hay (sunt) caminos In silva viae latae non sunt
anchos.
11 La verdadera amistad es buena.
12 Nuestra amistad no es mala.
13 Vuestras mesas son grandes.
14 Las chozas de los labradores son malas.

21. Pretérito del verbo esse: fui, fuisti, fuit. El pretérito perfecto latino corresponde a las
tres formas siguientes: pretérito indefinido, pretérito perfecto y pretérito anterior.
Fui Fui (he sido, hube sido; estuve, he estado, hube estado)
Fuisti Fuiste
Fuit Fue
Fuimus Fuimos
Fuistis Fuisteis
Fuerunt o fuere Fueron

Ejercicio 8.

Tradúzcase al latín
Fui (yo) Sois Hay (sing.)
Soy Fueron Fuiste
Fuisteis Fue Hay (pl.)
Eres Han sido Es

Tradúzcase al castellano
Es Fuit Estis
Fuistis Fuerunt Esse
Sunt Sumus Sum
Est Fui Fuistis
9

22. Vocativo. En latín como en castellano, se pone en vocativo la persona o cosa a quien
dirigimos la palabra:
Rosa, quam pulchra es! = ¡Rosa, qué hermosa eres!
Caesar, dominus terrarum in orbis es = César, eres el señor del mundo.
Domina, ago gratias tibi (a ti) = Señora, doy las gracias a tí.

Ejercicio 9. Tradúzcase al latín


1 La hija del labrador es buena Bonus-a-um = bueno
2 Reina, eres previsora y justa Providus-a-um = previsor
Iustus-a-um = justo
3 Las rosas y las estrellas han sido
siempre (semper) hermosas
4 La hormiga dijo (dixit) a la cigarra: Dico-dicis-dixi-dictum-dicere = Decir
¡qué (quam) perezosa eres!
5 La reina dijo (dixit) a las sirvientas:
sois buenas y previsoras; pero (sed)
no sois justas.
6 Habéis sido buenas, pero no
previsoras.
7 En otro tiempo (olim) fuimos Nunc et in hora
labradores: ahora (nunc) somos
marineros

Vocabulario: Sustantivos y adjetivos

filia hija aegra enferma laeta alegre


puella niña aeterna eterna sédula cuidadosa
Gállia Galia ímpigra diligente severa Severa
justa justa injusta injusta tímida tímida

23. Verbos compuestos con el verbo sum (esse).

Adsum estoy presente adfui estuve presente absum estoy ausente


Ades estás presente adfuisti estuviste abes estás ausente
presente
adest está presente adfuit estuvo presente abest… está
ausente
adsumus estamos presentes adfuimus estuvimos …afuimus estuvimos
presentes ausentes
adestis estáis presente adfuistis estuvisteis afuistis estuvisteis
presentes ausentes
adsunt están presentes adfuerunt estuvieron afuerunt estuvieron
presentes ausentes
10

absum estoy ausente afui estuve ausente


Abes estás ausente afuisti estuviste ausente
abest está ausente afuit estuvo ausente
absumus estamos ausentes afuimus estuvimos ausentes
abestis estáis ausentes afuistis estuvisteis ausentes
absunt están ausentes afuerunt estuvieron ausentes

Ejercicio 10: Traduce al latín las siguientes formas verbales

1 Las niñas estuvieron presentes


2 El marinero estuvo ausente
3 Vosotros estuvisteis presentes
4 La señora está ausente Domina abest
5 La sirvienta está presente Famula adest
6 Los labradores están ausentes
7 El profeta está ausente
8 Yo estuve ausente Afui
9 Tú estuviste presente
10 Ellos no están presentes Absunt ; non adsunt

Algunas palabras indeclinables

Cur? nunquam saepe semper Et Nam


¿Por qué? nunca muchas veces siempre y porque
ya que
sed autem vel a (ah) en (ecce)
pero mas o ¡ah!, ¡oh! he aquí

Ejercicio 11. Traduce al castellano las siguientes expresiones latinas

1 Pulchra es, puella, sed pigra et mala.


2 Fámulae, nunquam sédulae fuistis.
3 En filia agricolae adest.
4 Ah, quam (cuán) longa fuit via
nostra.
5 Ecce parvae bestíolae.
6 Puellae fuerunt pigrae; nam domina
semper afuit.
7 Adest puella, adsunt fámulae, sed
abest dómina.
8 Domina dixit puellis: fuistis olim
pigrae, nunc autem estis ímpigrae;
olim injustae (injustas), nunc autem
justae; olim malae, nunc autem
bonae.
9 Fámulae pigrae sunt, cum (cuando)
11

abest dómina.
10 Fíliae nautae, ímpigrae et sédulae
sunt.
11 Da mihi (dame) pulchram rosam et
herbas téneras.
12 Dómina severa est, sed justa; filiae
sédulae, sed tímidae.

En latín hay cuatro especies de conjugaciones. Primera conjugación sigue el modelo del
verbo Amo-amare. El enunciado de un verbo en latín se da de la siguiente manera: amo,
amas, amavi, amatum, amare (así lo encontraremos en el diccionario). Estas formas
verbales son:

Am-o Yo amo 1ª persona del singular, presente, indicativo.


Am-as Tú amas 2ª persona del singular, presente, indicativo.
Amav-i Yo amé 1ª persona del singular, pretérito, indicativo.
Amat-um Amado Participio pasado ó supino.
Am-are Amar Infinitivo.
Amo-as-avi-atum-are = Amar

Del-eo Destruyo 1ª persona del singular, presente, indicativo.


Del-es Destruyes 2ª persona del singular, presente, indicativo.
Delev-i Destruí 1ª persona del singular, pretérito, indicativo.
Delet-um Destruido Participio pasado ó supino.
Del-ere Destruir Infinitivo.
Deleo-es-evi-etum-ere = Destruir

24. Presente de indicativo: Amo, amas, amat...

Singular Plural
1a Amo Yo amo 1a Amamus Nosotros amamos
2a Amas Tú amas 2a Amatis Vosotros amais
3a Amat Él ama 3a Amant Ellos aman

Ejercicio 12. Conjúguese al presente de indicativo los siguientes verbos que siguen el
modelo de la primera conjugación:

1 Laudo alabo
2 Delecto deleito
3 Rigo riego
4 Nato nado
5 Paro preparo
6 Volo vuelo
7 Voro devoro
8 Dévoro devoro
9 Ávolo echo a volar
12

Ejercicio 13. Traduce las siguientes frases

1 Rosae delectant puellas.


2 Agricolae írrigant terram.
3 Ranae natant in aqua.
4 Laudamus prudentiam dóminae.
5 Non laudo vos (a vosotros = os).
6 Gallina dévorat bestíolas. Bestiola-ae = insecto
7 Escam (comida) paras columbis. Columba-ae = Paloma
8 Laudatis prudentiam reginae.
9 Non laudamus puellas pigras.
10 Pluviae írrigant silvas.

25. Amabam, amabas, amabat… es el copretérito o pretérito imperfecto de indicativo.


Se conjuga de la siguiente manera:

Amabam Yo amaba amabamus Nosotros amábamos


amabas Tú amabas amabatis Vosotros amábais
amabat Él amaba amabant Ellos amaban

Ejercicio 14.
Conjúguese en copretérito (pretérito imperfecto) los verbos del ejercicio 12.

Ejercicio 15. Tradúzcase las siguientes frases:

1 Regina amabat filias.


2 Filiae amabant reginam.
3 Filia reginae filias agrícolae amabat.
4 Laudabamus prudéntiam nautae.
5 Prudentiam formicarum laudabas.
6 Agricolae terram irrigabant.
7 Bestíolas gallinae devorabant.
8 Avolabant columbae.
9 Sagittam agrícola parabat.
10 Parabas sagittam, cum áquila devorabat Sagitta-ae = flecha
gallinam. Cum = con; cuando
11 Nonne (no?) columbis escam parabatis? Esca-escae = comida
12 Non parabam escam columbis.
13

Ejercicio 16. Tradúzcase al latín las siguientes frases

1 Señora, habéis sido (sing.) siempre Domina, semper impigra et bona fuisti.
trabajadora y buena.
2 Hija mía, dijo ella (inquit illa) a sus
hijas, habéis sido siempre buenas y
hacendosas (ímpigrae).
3 Las sirvientas son a veces perezosas y
malas.
4 Vuestra sirvienta ha estado enferma.
5 Tus sirvientas, oh niña, no son malas;
pero no son cuidadosas.
6 Rosas, no sois eternas.
7 Las hijas de las sirvientas no están
alegres, porque están siempre enfermas.
8 ¿Por qué (Cur) eres tímida?
9 ¿Por qué la señora está muchas veces
ausente?
10 En la Galia hay grandes bosques; en los
bosques, plantas y agua.
11 En los bosques de la Germania no hubo Olim in silvis Germaniae no fuerunt
en otro tiempo caminos anchos; ahora (afuerunt) viae latae; nunc adsunt latae
(los) hay anchos y largos. et longae
12 Estuvieron presentes las señoras, sus
hijas y (sus) sirvientas.

26. Amabo, amabis, amabit… es el futuro de indicativo. Se conjuga de la siguiente


manera:

Singular Plural
Amabo amaré amábimus ameremos
amabis amarás amábitis amaréis
amabit amará amabunt amarán

Presente simple Copretérito Futuro simple Pretérito perfecto


Amo Amaba Amaré Amé, he ó hube amado
Amo Amabam Amabo Amavi
Amas Amabas Amabis Amavisti
Amat Amabat Amabit Amavit
Amamus Amabamus Amabimus Amavimus
Amatis Amabatis Amabitis Amavistis
Amant Amabant Amabunt Amaverunt
14

Ejercicio 17. Traduce al castellano las siguientes frases:

1 Bonae dóminae ímpigras fámulas


amabunt.
2 Stellas et rosas amabunt semper poetae.
3 Nunquam laudabo malítiam (la
maldad).
4 Columbae formicas devorabant.
5 Amicitia agricolarum me (me) delectat. Delecto-as-avi-atum-are = Deleitar,
agradar
6 Dabamus pecúniam puellis.
7 Famularum filias laudabat.
8 Patriam amábimus.

Ejercicio 18. Traduce al latín las siguientes frases

1 La gallina devoraba unas ranas.


2 Las águilas devoran las gallinas y las
palomas.
3 En la mesa no está la comida.
4 Las hormigas devoraban la comida.
5 Después que la gallina devora las ranas,
un águila devora la gallina.
6 Las hierbas tiernas agradan (deleitan) a
las palomas.
7 Marinero, ¿por qué no preparabas la Esca-ae = comida
comida?
8 Marineros, ¿por qué no salíais a nado?

27. Amo Deum. El complemento directo de los verbos transitivos se pone siempre en
acusativo sin preposición. Ej. Amo Deum = Amo a Dios; Díligo pátriam = Amo a mi1
patria.

1 ?
Nota: El adjetivo posesivo no se expresa en latín cuando puede sobreentenderse fácilmente, sin
prestarse a confusión. Ej. Amo a mi patria: Díligo pátriam = amo a mi patria; Díligit pátriam = ama a su
patria.
15

28. Amo (are), moneo (ere), lego (ere), audio (ire). Presente simple de indicativo de las
cuatro conjugaciones:

1ª Conjug. 2ª Conjug. 3ª Conjug. 4ª Conjug.


Amo Hago recordar Leo Oigo, escucho
Amare Monere Legere Audire
amo Moneo lego audio
amas mones legis audis
amat monet legit audit
amamus monemus legimus audimus
amatis monetis legitis auditis
amant monent legunt audiunt

29. Amavi, delevi, legi, audivi. Pretérito perfecto de indicativo de las cuatro
conjugaciones:
Audio-is-ivi-itum-ire

1ª Conjug. 2ª Conjug. 3ª Conjug. 4ª Conjug.


amé Borré, destruí leí oí
amavi delevi legi audivi
amavisti delevisti legisti audivisti
amavit delevit legit audivit
amávimus delevimus legimus audivimus
amavistis delevistis legistis audivistis
amaverunt o amavere deleverunt o delevere legerunt o legere audiverunt o audivere

Ejercicio 19. Sobre las formas verbales en pretérito

Conjuga en latín los siguientes pretéritos


Dedi di (dar) Enunc.: Do-das-dedi-datum-dare = dar
Pres. Ind: Do-das-dat-damus-datis-dant

Pret. Ind: Dedi-dedisti-dedit-dedimus-dedistis-dederunt

Implevi llené Impleo-es-implevi-impletum-implere = llenar

Accepi recibí Accipio-is-accepi-acceptum-accípere = recibir

Punivi castigué Punio-is-ivi-itum-ire = castigar

Laudavi alabé Laudo-as-avi-atum-are = Alabar

Traduce al castellano las siguientes formas


dedisti accepi
dedistis accepisti
dederunt accépimus
16

dedit accepistis
implévimus puniverunt
implevisti punivere
implevere punivimus
implevit punivit
punivi laudavisti
laudávimus laudavit

Tradúzcanse las siguientes frases

1 Dedit mihi rosas.


2 Accepi rosas.
3 Laudávimus puellas.
4 Laudaverunt dóminam.
5 Dedistis pecúniam fámulis.
6 Regina laudavit filias dóminae.
7 Aurigam punivisti.
8 Poetae, reginam laudavistis; ego (yo)
bonam reginam laudavi.
9 Domina punivit fámulas pigras et
malas.
10 Poeta laudavit amicitiam.
11 Bonam fámulam laudávimus, malam
improbávimus (reprobamos)

Vocabulario

aquila
águila gallina gallina patria patria
columba paloma diligéntia actividad pluvia lluvia
cicónia cigüeña epistula carta pecúnia dinero
alba blanca nigra negra copiosa copiosa

En 1ª de pret perf Infinitivo Conjugación


accepi recibí accípere 3ª recibir
delectavi deleité delectare 1ª deleitar
terrui espanté terrere 2ª espantar
vidi vi videre 2ª ver
irrigavi regué irrigare 1ª regar
laudavi alabé laudare 1ª alabar

tum quodam raro statim postquam


entonces en otra ocasión raras veces al punto después que

Ejercicio 20.

Conjugarse en pretérito perfecto de latín los siguientes verbos:


17

1 accepi Accepisti-Accepit-Accepimus-Accepistis-Acceperunt(ere)
2 delectavi
3 terrui
4 vidi
5 irrigavi
6 laudavi

Traducir las siguientes formas verbales latinas

accépimus delectavit terruerunt vidisti laudavistis irrigavi

Traduce las siguientes formas verbales castellanas

habéis deleitaron han visto han habéis regaron


recibido espantado alabado

Ejercicio 21. Traduce las siguientes frases:

1 Epístula mea agricolam delectavit.


2 Vidistis bestiolas et ranas.
3 Tum magnae plúviae silvas
irrigaverunt.
4 Postquam accépimus tuam epistulam,
statim laudávimus diligéntiam tuam.
5 Aquilae terruerunt colombas.
6 Mala puella, cur terruisti nostras
gallinas?
7 Rosae delectaverunt puellas.
8 Pluvia térruit cicadas et ranas.
9 Fámula vidit columbas et aquilam.
10 Agricolae terruerunt aquilas.
11 Columbae sunt pulchrae, sed tímidae.
12 Accepit pluviam terra; irrigaverunt
aquae silvas.
13 Laudavi diligéntiam tuam: me
delectavit prudéntia (prudencia).
14 Postquam vidi áquilam, vidi gallinas
et albas columbas.
18

Ejercicio 22. Ejercicio de revisión

1 Erat corvus in árbore. Arbor-arboris = árbol


2 In ore tenebat caseum. Os-oris = boca, pico
3 Vulpes est cállida. Vulpes-is = zorra
4 Vulpes corvo (al cuervo), inquit:
Quam pulcher es!
5 Pennae corvi (del cuervo) nitidae sunt. Pena-ae = pluma
6 Corvus non habet (tiene) pulchram Vox-vocis = voz
vocem.
7 Corvus emisit cáseum.
8 Vulpes arripuit cáseum et devoravit.
9 Corvus tum ávolat pudore confusus. Pudor-oris = pudor, vergüenza, modestia
10 Rosae placent ómnibus (a todos).
11 Puellae carpunt (recogen) rosas.
12 Puellae dederunt rosas filiis nautae.
13 Agricolae terruerunt (asustaron)
colombas.
14 Accepisti pecúniam, sed non
epistolam.
15 Laudávimus prudentiam tuam, non
laudávimus pigritiam (pereza).

Vocabulario de apoyo al Ejercicio 23

ripa ribera mora demora misericordia compasión


pálea paja sagitta flecha béstia animal
praeda presa olla olla mota movida

stagni gen. de stagnum (n) estanque


talum ac. de talus (m) talón
sono abl. de sonus (m) sonido, ruido
benficium nom. sing. (n) beneficio

admovi admovere 2ª Conj. acercar


enatavi enatare 1ª Conj. salvarse a nado
insinuavi insinuare 1ª Conj. insinuar
paravi parare 1ª Conj. Preparar
momordi mordere 2ª Conj. Morder
avolavi avolare 1ª Con. echar a volar

olim forte tunc Extemplo


en cierta ocasión casualmente entonces Inmediatamente
en otro tiempo por fortuna
dum cum quam Cito
Mientras que cuando cuán Rápidamente
entonces
19

Formicam vidi incidentem in aquam Vi caer una hormiga en el agua


Misericordia mota Movida a compasión
Gratias agit Dio las gracias (agradeció)
Se insinuare Deslizarse
Sono amonita Advertida por el ruido

Ejercicio 23. Columba et formica (Versión)

1 Columba juxta (cerca de) ripam stagni


olim ambulabat (se paseaba).
2 Forte (por fortuna) vidit parvam
formicam incidentem in aquam.
3 Tum columba misericordia mota
páleam admovit.
4 Formica extemplo enatavit et gratias
egit, et inter (entre) herbas ripae se
insinuavit.
5 Agricola, qui (que), bestias observabat
(observaba), sagittam paravit sine
mora.
6 Praedam jam putat (juzga) in olla.
7 Sed formica talum agricolae
momordit.
8 Dum talum quassat (sacude), columba,
sono mónita, avolavit.
9 Benefícium nunquam est írritum (en
vano, inútil).

SEGUNDA DECLINACIÓN

30. Segunda declinación. La segunda declinación del latín hace su genitivo de singular en
“I”. Su nominativo puede tener pequeñas variaciones.
Dominus-i = Señor, el señor

Singular Plural Primera Declinación


Sustantivo Adjetivo Sustantivo Adjetivo Singular Plural
Dominus Bonus Domini Boni Rosa bona Rosae bonae
Domine Bone Domini Boni Rosa bona Rosae bonae
Dominum Bonum Dominos Bonos Rosam bonam Rosas bonas
Domini Boni Dominorum Bonorum Rosae bonae Rosarum bonarum
Domino Bono Dominis Bonis Rosae bonae Rosis bonis
Domino Bono Dominis Bonis Rosa bona Rosis bonis

Notas:
1º Los sustantivos y adjetivos en US de la segunda declinación son los únicos que no
tienen el vocativo de singular igual al nominativo. Su vocativo de singular lo hacen en e.
20

2º Los sustantivos de esta declinación terminados en US son en su mayoría masculinos. Son


generalmente femeninos los nombres de árboles, ciudades y países.
3º Los adjetivos terminados en US son todos masculinos. Estos adjetivos tienen la
terminación femenina en a, como bonus-bona-bonum.

Ejercicio 24. Declínese como dominus los siguientes sustantivos y adjetivos:

Pópulus (m.) pueblo


Pópulus (f.) álamo
Cáseus (m.) queso
Corvus (m.) cuervo
Hortus (m.) huerto
Talus (m.) talón
Sonus (m.) ruido
Magnus (adj.) grande
Romanus (adj.) romano
Stultus (adj.) necio
Conclusus (adj) cerrado
Parvus (adj) pequeño
Tremendus (adj) tremendo

Declínese los nombres siguientes:

Pópulus romanus
Cáseus magnus
Corvus stultus
Hortus conclusus
Sonus tremendus
Pópulus alta

31. Pretérito imperfecto (copretérito) del verbo esse, modo indic. Eram, eras, erat.

Eram Yo era o estaba Eramus Nosotros éramos o estábamos


Eras Eratis
Erat Erant

Amabam Yo amaba Amabamus Nosotros amábamos


Amabas Amabatis
Amabat Amabant

Delebam Yo destruía Delebamus Nosotros destruíamos


Delebas Delebatis
Delebat Delebant

Audiebam Yo oía Audiebamus Nosotros oíamos


Audiebas Audiebatis
Audiebat Audiebant
21

Ejercicio 25. Tradúzcase las siguientes frases latinas

1 Fámula erat pigra, sed dómina ímpigra, et


fíliae ejus (sus- de ella) bonae et próvidae.
2 Columbae albae erant, gallinae nigrae. Albus-a-um = blanco
3 Nos eramus nautae, nunc sumus agrícolae.
4 Eratis mali, aurigae; nunc estis boni et laeti.
5 Magnum cáseum paravi (preparé), sed corvus,
qui (que) erat in arbore, arrípuit et devoravit.
6 Aegra eras, regina, et ideo (por eso) non laeta.
7 Hortus agrícolae erat conclusus.
8 Quam bonus eram!

Ejercicio: Declinar los siguientes nombres y adjetivos

amicus amigo
captivus cautivo
filius hijo
Gallus Galo
hortus huerto
equus caballo
servus siervo
pirus peral
locus lugar
finítimus vecino
fámulus sirviente
pópulus álamo
Altus-a-um alto
Meus-a-um mío
Tuus-a-um tuyo
Suus-a-um suyo
Magnus-a-um grande
Multus-a-um mucho

Palabras significativas:
Primum Deinde Deinde Diu Paulatim
Primeramente En seguida Después Largo tiempo Poco a poco

Tres verbos:

Dedi di dare 1ª Conj.


Hábui tuve habere 2ª Conj.
Oppressi oprimí opprimere 3ª Conj.
22

Ejercicio 26. Traduce las siguientes frases

1 Regina duos (dos) filios hábuit.


2 Dedi pecúniam amico tuo.
3 Dómine, laudavisti diligentiam
famulorum tuorum.
4 Populus Romanus primum oppressit
Italiam, deinde Siciliam, postea
paulatim finítimos suos.
5 Multae pópuli quondam (en algún
tiempo) fuerunt in viis.
6 Dominus habet multos equos.
7 Romani paulatim oppresserunt Gallos.
8 In horto multae piri sunt.
9 Amicus meus dedit pecuniam fámulis.
10 Locus non est hic (aquí).

Ejercicio 27. Traduce las siguientes frases al latín

1 Los Galos obedecieron (paruerunt) Diu = por largo tiempo


por mucho tiempo a los romanos.
2 Entonces (tunc) muchos Galos fueron
presa de los Romanos.
3 En el jardín no hay (sunt) altos
álamos, pero (sí) hay (sunt) hermosos
perales.
4 Los hijos de la reina son buenos.
5 Las hijas de mi amigo son
trabajadoras.
6 El jardín es ancho y largo. Bonus-a-um = bueno
Hortus-i = huerto, jardín
7 Los hijos de mi amigo tienen (habent)
hermosos caballos.
8 Los sirvientes regaron el huerto de la
reina.
9 Señor, hemos alabado la misericordia,
no la tardanza de tus siervos.
10 Señores, el cochero está presente.

32. Amaveram-amaveras-amaverat. Pretérito pluscuamperfecto de indicativo.


Amo-amas-amavi-amatum-amare

Amáveram Yo había amado Amaveramus Nosotros habíamos amado


Amáveras Tú habías amado Amaveratis Vosotros habíais amado
Amáverat Él había amado Amáverant Ellos habían amado
23

Nota: El pretérito perfecto se forma inmediatamente del pretérito perfecto Amav


cambiando la terminación i por las terminaciones del imperfecto del verbo esse que en
este caso son eram, eras, erat… Esta regla vale para las demás conjugaciones.

Ejercicio 28. Conjúguese en el pluscuamperfecto de indicativo los siguientes verbos

Laudaveram Irrigáveram Delectáveram Víderam


Copretérito
Indicativo
del Verbo
Esse

Eram Déderam Deléveram Légeram Audíveram


Eras
Erat
Eramus
Eratis
Erant

Ejercicio 28 Bis. Conjúguese en el futuro perfecto de indicativo los siguientes verbos:


Habré alabado. Laudo-as-laudavi-atum-are

Laudavero Irrigavero Delectávero Vídero

Futuro
Indicativo
del Verbo
Esse Laudaverint
Ero Accépero Delévero Legero Audívero
Eris
Erit
Erimus
Eritis
Erunt Audiverint
24

Ejercicio 29. Traduce al castellano las siguientes frases latinas

1 Nondum (aún no) tuam Epístulam Accipio-is-accepi-acceptum-accipere =


accéperam, cum (cuando) accepi tuam recibir
pecuniam.
2 Puella non víderat rosam.
3 Columbae non víderant aquilam, cum
agricola vidit [eam] et térruit.
4 Laudávimus quem (a quien) non laudaveratis
ántea (antes) nec póstea (después) forte
laudábitis nunquam (jamás).
5 Romani laudaverunt Gallos. Laudavi-isti-it-imus-istis-erunt (ere)
6 Laudaveramus Graecos, laudávimus tunc
romanos.
7 Famule, accepisti pecúniam; abbi (vete).
8 Plúvia terrúerat formicas, avoláverant
columbas, tímida puella fúgerat (de fúgere,
huir).

Ejercicio 30. Traduce al latín las siguientes frases castellanas

1 La sombra del álamo había


espantado a las hijas del
cochero.
2 Los hijos del esclavo dieron a la Cativus-i = esclavo
hija del amo (dominus) unas Famulus-i = sirviente
palomas blancas; Albus-a-um = blanco
3 ella (illa) dio a los hijos del Dedi-isti-it-imus-istis-erunt
esclavo dinero, y a las hijas rosas
primorosas (pulchras) y una carta
para (ad, con ac.) la reina.
4 En la ribera del estanque había Ripa-ae = ribera
ranas y hormigas;
5 las ranas con su ruido habían Sonus-i = ruido, rumor
espantado las gallinas.
6 El marinero había preparado su Sagitta-ae = flecha
saeta, cuando el águila echó a Avolo-as-avolavi-avolatum-are = echar a volar
volar. avolavit
25

33. Templum-templi. Segundo modelo de la segunda declinación.

Nom. sing. Gen. sing.


UM Sustantivos y adjetivos neutros en UM I

Singular bellum-i guerra


Sustantivo Adjetivo imperium-i imperio
Templum Bonum malum-i Mal
Templum Bonum telum-i dardo
Templum Bonum valum-i palizada
Templi Boni vestigium-i huella
Templo Bono pilum-i arma arrojadiza
Templo Bono tormentum-i máquina de guerra
Plural arma-orum (pl) armas defensivas
Templa Bona scutum-i escudo
Templa Bona spolium-i despojo
Templa Bona supplicium-i suplicio
Templorum Bonorum monumentum-i monumento
Templis Bonis periculum-i peligro
Templis Bonis negotium-i negocio

Notas:
1º En los sustantivos y adjetivos neutros, el nominativo, el vocativo y el acusativo son
siempre iguales. En singular estos tres casos terminan en um; y en plural, estos tres
casos terminan en a. (Esta regla es igualmente aplicable para los nombres sustantivos y
adjetivos de la tercera y cuarta declinación).
2º Los adjetivos en us, que tienen la terminación femenina en a, hacen su terminación
neutra en um. A estos adjetivos que tienen estas tres terminaciones y que siguen a la
primera y segunda declinación en latín se les llama adjetivos de la primera clase.

Dominus bonus Domina bona Templum bonum


Pulcher Pulchra Pulchrum
Noster Nostra Nostrum

Fortis (m y f) Forte (n)


Vocabulario:

Bellum guerra vestigium huella spolium despojo


imperium imperio pilum arma arrojadiza supplícium suplicio
malum mal tormentum máquina de guerra monumentum monumento
telum dardo arma (orum) armas defensivas periculum peligro
(no tiene singular)
vallum palizada scutum escudo negotium negocio

Tres verbos en pretérito perfecto:


Narravi narrare contar
26

Ornavi ornare Adornar


Superfui superesse quedarse, permanecer

Adhuc Cotídie Étiam Támen


Hasta ahora, aún Cada día También Sin embargo

Ejercicio 31. Traduce al castellano

1 Arma romanorum fuerunt gálea, lorica,


clipeus vel scutum; tela fuerunt gladius,
hasta, pilum; habuerunt étiam tormenta.
2 Impérium Romanorum fuit Magnum.
3 Bellum fuit praecípuum negotium
Romanorum.
4 Romani ornaverunt sua templa spóliis
(abl.) populorum finitimorum.
5 In multis locis Gálliae vestigia castrorum
Romanorum adhuc supersunt.
6 Titus Lívius magna bella Romanorum
narravit.
7 Fámulus dedit scutum dómino.
8 Vidi tormenta et arma quae supérerant.

Ejercicio 32. Traduce al latín

1 La guerra es siempre un mal funesto para Funestus-a-um = Funesto


los pueblos.
2 Tito Livio cuenta la guerra de los romanos.
3 Augusto, has adornado a Roma (con)
hermosos monumentos.
4 Jamás habéis visto armas.
5 Los bárbaros destruyeron en otro tiempo el Deleo-es-vi-etum-ere = destruir
imperio Romano.
6 Los peligros de la patria han conmovido Moveo-es-movi-motum-ere =
mi ánimo. Mover, conmover
Animus-i = Ánimo.
27

34. Tercer modelo: Puer - pueri. A esta declinación pertenecen sustantivos y adjetivos
masculinos terminados en er. Sustantivo: Puer – Niño; Adjetivo: Liber - libre

Singular Plural
Sust. Adj. Sust. Adj.
Puer Liber Pueri Liberi
Puer Liber Pueri Liberi
Puerum Liberum Pueros Liberos
Pueri Liberi Puerorum Liberorum
Puero Libero Pueris Liberis
Puero Libero Pueris Liberis

Se declinan como puer los siguientes nombres y adjetivos:

Sustantivos Adjetivos
Gener-i Yerno Liber-era-erum Libre
Socer-i Suegro Miser-era-erum Miserable
Vir-i Varón Prosper-era-erum Próspero
Liberi-orum Hijos Tener-era-erum Tierno
Céteri-ae-era Los demás Asper-era-erum Áspero

Ejercicio 33. Declínese los siguientes sustantivos con sus adjetivos:

Socer tener Vir miser Gener liber Ager magnus Nauta prosper

Agrum

Ejercicio 34. Traduce al latín

1 El siervo era bueno


2 El amo (dóminus) era severo y
malo
3 No todos (omnes) los siervos son
buenos
4 Los marineros no eran tímidos ni
(neque) injustos
28

5 Una paloma estaba en la ribera de


un estanque
6 Estábamos en el huerto cuando tú
estabas en la choza del labrador
7 Romanos, en otro tiempo, erais un
pueblo grande y tremendo
8 Antes era yo malo; pero ahora soy Sum, es, est, sumus, estis, sunt
bueno Eram, eras, erat, eramus, eratis, erant

Atiende al vocabulario:

Enuciación de Verbos Latinos Significado Conjugación


Defendo-defendis-defendi-defensum, defendere defender 3a
Noceo-noces-nocui-nocitum-nocere perjudicar 2a
Lacesso-lacessis-lacessivi-lacessitum-lacessere molestar 3a
Occido-occidis-occidi-occisum-occídere matar 3a

Ádmondum Fórtiter Nuper Tandem


Muy, mucho Valientemente Poco ha Por fin

Ejercicio 35. Traduce al castellano

1 Bellum ásperum nuper térruit míseros Nuper = Poco ha, hace poco
agrícolas.
2 Viri justi nunquam céteros Tamen = Sin embargo
lacessiverunt; tamen suam vitam Fortiter = Fuertemente
fórtiter defenderunt.
3 Líberi (adj) in pátria próspera sumus.
4 Fámula, cur terruisti fábulis (abl.)
téneros ánimos puerorum.
5 Aesopi fabulae jam multos púeros et
etiam viros delectaverunt.
6 Mala exempla púeris et puellis Aliquando = Algunas veces
nocuerunt, étiam aliquando viris.
7 Si mala exempla dedisti, ánimos
puerorum occidisti.
8 Raro géneri sóceros amant.

Ejercicio 36: Traduce al latín

1 Los dones de sus hijos fueron gratos Donum-i =


(agradaron) a la reina. Dona liberorum fuerunt grata reginae
Dona liberorum delectaverunt reginae
2 Los esclavos fueron en otro tiempo Desgraciado = Miser-a-um
muy desgraciados.
3 Los Galos mataron por fin al signifer-signiferi = portaestandarte
portaestandarte de los Romanos.
29

4 Saturno devoró a sus hijos, según (ut) Saturno = Saturnus-i


cuenta la fábula.
5 El suegro ha dado un presente a su
yerno.
6 Los hombres malos son siempre
miserables.
7 Los niños buenos recibieron Donum-i = Regalo, don.
magníficos presentes.
8 Los demás niños (no) recibieron nada
(nihil).

33. Cuarto modelo de la segunda declinación: Ager-agri

Singular Plural
Ager pulcher Agri pulchri
Ager pulcher Agri pulchri
Agrum pulchrum Agros pulchros
Agri pulchri Agrorum pulchrorum
Agro pulchro Agris pulchris
Agro pulchro Agris pulchris
Ejercicio 37: Declinación de nombres y adjetivos; conjugación de verbos

Aper-pri jabalí Faber-bri obrero Sacer-cra-um sagrado Noster-tra-um nuestro


Culter-tri cuchillo Liber-bri libro Piger-gra-um perezoso Vester-tra-trum vuestro
Magíster-tri maestro Ímpiger-gra-um trabajador

Vasto-as-avi-atum-are devastar 1ª Conjugación


Immolo-as-avi-atum-are inmolar 1ª Conjugación
Invado-is-vasi-vasum-ere invadir 3ª Conjugación

Nonnunquam Heri (here) Nondum Certe Apros cervosque


Algunas veces ayer aún no Ciertamente Equivalente a et
Jabalíes y ciervos

Ejercicio 38. Traduce al castellano

1 Penae corvorum sunt nigrae.


2 Libri puerorum pigrorum saepe sunt Sordidus-a-um = sucio
sórdidi.
3 Apros cervosque2 nonnunquam
occidistis.
4 Vita Alexandri nondum legisti.
5 Ímpigri discípuli magistris semper
parent (obedecen).
6 Bárbari olim invaserunt pátriam Barbari olim invaserunt pátriam mostram
nostram vastaveruntque agros. et vasteverunt agros

2
Nota: La conjunción que, (que tiene significado de y, e,)se coloca siempre después de la palabra que une.
30

7 Quis (quién) delevit aram sacram


Minervae?
8 Nuper fabri aprum occiderunt Nuper = hace poco
dejeceruntque in fóveam. Fóvea-ae = pozo
9 Non diis alienis víctimas
immolábimus.
10 Bárbari erant ímpigri, sed ásperi et
bellicosi.

Ejercicio 39

1 Has inmolado una cabra negra a Diana


2 Bellas pinturas encantaron nuestra Pintura = tabula-ae
vista (nuestros ojos)
3 En nuestros bosques hay muchos
jabalíes
4 Amigo, presta (cómmoda), si gustas
(quaeso), tu cuchillo a los hijos del
obrero.
5 Ayer di mis libros a los hijos del
obrero.
6 Para los niños trabajadores los buenos
libros son buenos amigos.
7 Los bárbaros devastaban los campos y
habían espantado a los Romanos.
8 Amigos, ¿habéis visto a los hijos de
mi maestro?
9 No los (eos) hemos visto.
10 Los maestros aman a los niños
estudiosos.

34. Pretérito plusqumperfecto del verbo sum. Fueram = había sido

Fui-fuisti-fuit-fuimus-fuistis-fuerunt
Singular Fú + eram Fúeras Fúerat
Plural Fueramus Fueratis Fúerant

Amáveram = Había amado


Amavi-isti-it-imus-istis-erunt
Singular Amáv + eram Amáveras Amáverat
Plural Amaveramus Amaveratis Amáverant

35. Verbo possum = yo puedo. El verbo possum-potui-posse se conjuga como sigue:

Presente de indicativo
Puedo
31

Singular Plural
Possum Possumus
Potes Potestis
Potest Possunt
Poteram
Potero
Pretérito de indicativo
Pude
Singular Plural
Potui Potuimus
Potuisti Potuistis
Potuit Potuerunt

Plusquamperfecto de Indicativo
Había podido
Singular Plural
Potu + eram Potueramus
Potueras Potueratis
Potuerat Potuerant

Futuro perfecto de Indicativo


Habré podido
Singular Plural
Potu + ero Potuerimus
Potueris Potueritis
Potuerit Potuerint

36. Currere non possum. Algunos verbos, entre ellos possum, se construyen en latín
como en castellano.

Ejercicio 40

1 Filii fabri boni fuerant: sed postquam cum Jungo-is-junxi-junctum-ere =


(con) filiis nautarum junxerunt, mali facti juntarse, unirse
sunt (se han hecho malos).
2 Pueri qui (que) magistro non obediunt
(obedecen), miseri sunt.
3 Imperium Alexandri magnum fuerat: majus Tamen = sin embargo
(mayor) tamen fuit imperium Romanorum.
4 Barbari agros Romanorum vastaverunt: Postea = después
postea ipsi Romani vastaverunt.
5 Pueri boni (gen.) est obedire (obedecer)
magistro.
6 Puellarum libri non ut (como) puerorum Ut = como
libri erant.
32

7 Deus noster imperiorum Dominus est.


8 Non póterant loqui (hablar), quia (porque)
muti erant.
9 Aliis diis victimas inmolare non
possumus.
10 Nonne venire potestis? Nonne = ¿No? ¿Acaso no?

Verbos

1ª Persona, 2ª Pers. 1ª. Pers. Supino o Infinitivo de


Pres. Indic. Pres. Indic. Pret. Perf. participio presente
Indic.
Narro narras Narravi narratum Narrare Narrar
Oppugno as avi atum are Sitiar
Impleo es evi etum ere Llenar
Audio is ivi itum ire Oír
Statuo is ui utum ere Decretar
Ago is Egi actum ere Obrar
Facio is Feci factum ere Hacer
Capio is Cepi captum capere Coger
Curro is Cucurri cursum ere Correr
Venio is Veni ventum ire Venir

Coepi, pret. perf. de un verbo defectivo, comencé. Sólo se usa en el perfecto.


Volui, pret. perf. del verbo irregular, velle, querer.

Ejercicio 41

1 Praestat (es preferible) bene (bien)


agere quam (que) bene dicere.
2 Agricola, non potes arare humum Potes arare = puedes arar
duram.
3 Tandem liberi (adj.) sumus; nunc Tandem = finalmente, por último
currere possumus per (a través de) Possumus currere = podemos correr
agros, per prata, per silvas.
4 Patriam vestram non semper
defendere potuistis.
5 Postquam Caesar statuit Statuit oppugnare = Decretó sitiar
oppugnare óppidum, oppidani
arma capere coeperunt.
6 Jam líber es, puer; currere potes Jam = ya
per agrum, per pratum, per silvam. Per = por, a través de
7 Si boni sumus, patriam nostram
contra (contra) malos defendere
debemus.

Ejercicio 42
33

1 Los niños enfermos no pueden


correr mucho.
2 Has querido obrar bien, buen niño.
3 Mas bien (potius) debemos obrar Debeo-es-debui-itum-ere = deber
que decir.
4 Hemos decretado sitiar la plaza. Opidum-i = plaza
5 Cécrops enseñó en otro tiempo a Aro-as-avi-atum-are = arar, labrar
los griegos (ac.) a labrar la tierra.
6 Cuando éramos jóvenes (ephebus,i, ibitto-is-commisi-commissum-ere =
m), quisimos tomar las armas y emprender, acometer
acometimos la empresa (pret.
perfecto) de defender la pátria.
7 La niña no podia correr, porque
estaba enferma.
8 César no quiso entonces sitiar la Tum - Tunc = entonces
plaza.

Ejercicio 43

1 Filiae agricolarum viderant rosas in prato et carpserunt


(recogieron, cortaron).
2 Regina dedit famulis pecuniam.
3 Apri per silvas currere facile possunt.
4 Magistri discípulos suos amant ideoque vitúperant.
5 Fílii fámuli telis (abl) aprum occiderunt.
6 Eram ego in ripa, cum venerunt columbae albae et
escam vorare coeperunt.
7 Generi gladius longus erat.
8 Nondum vénerant amici, cum ego jam véneram in Nondum = Aún no
hortum.
9 Pueri vestigia in loco vidisti.
10 Bella periculorum plena sunt.

Revisión de Verbos
Primera Conjugación
1ª P. S. Ps.I. 2ª P. S. P.I. 1ª P.S.Pt.I. Participio Infinitivo Significado
Delecto as avi atum are Deleitar
Laudo as avi atum are Alabar
Paro as avi atum are Preparar
Vasto as avi atum are Devastar
Oppugno as avi atum are Sitiar
Do as Dedi atum are Dar
Segunda Conjugación
Hábeo es hábui habitum ere Tener
Térreo es térrui térritum ere Espantar
34

Vídeo es vidi visum ere Ver


Tercera Conjugación
Ago is Egi Actum ere Obrar
Facio is Feci Factum ere Hacer
Laccesso is ivi itum ere Atacar
Curro is Cucurri Cursum ere Correr
Occido is Occidi Occisum ere Matar
Capio is Cepi Captum ere Coger
Accipio is Accepi Acceptum ere Recibir
Cuarta Conjugación
Venio is Veni Ventum ire Venir
Audio is Audivi itum ire Oír

Ejercicio 44

1 Los romanos habían adornado sus templos Statua-ae = Estatua


(con) estatuas (abl.).
2 Las guerras que (quas) tuvieron los Finitimus-a-um = vecino
Romanos con (cum, um abl.) los pueblos Vicinus-a-um = vecino
vecinos fueron muchas y largas.
3 En aquel (eo) lugar estaban aún las huellas Adhuc, etiam = Aún
de un templo romano.
4 El ánimo de las niñas es tímido; los niños no Fortis-e = valeroso, fuerte
deben (debent) ser tímidos sino valerosos
(fortes).
5 Los romanos mucho alababan la sabiduría Sapientia-ae = sabiduría
de los griegos.
6 Nosotros la (eam) alabamos; pero alabamos Eam = la (pron. 3ªPS, acu)
mas (plus) la sabiduría y prudencia de los
cristianos.
7 Decio fue enemigo de los cristianos.

37. Futuro imperfecto del verbo sum y del verbo possum: ero – pótero

Seré o estaré Podré Era o estaba Podía


Futuro Copretérito
1ª Ero 1ª Pót+ero Eram Pót+eram
2ª Eris 2ª Póteris Eras Póteras
3ª Erit 3ª Póterit Erat Póterat
1ª Erimus 1ª Potérimus Eramus Poterámus
2ª Eritis 2ª Potéritis Eratis Poterátis
3ª Erunt 3ª Póterunt Erant Póterant
35

Vean como se hace con el mismo verbo, possum el futuro perfecto y el plusquamperfecto
de indicativo. A la raiz del presente pot se añade la u, por tratarse ya de los tiempos que
siguen al pretérito perfecto. Pues el pretérito perfecto es potui

Seré o estaré Habré podido Era o estaba Había podido


Futuro perfecto Pluscuamperfecto
1ª Ero 1ª Pótu+ero Eram Pótu+eram
2ª Eris 2ª Pótueris Eras Pótueras
3ª Erit 3ª Pótuerit Erat Pótuerat
1ª Erimus 1ª Potuérimu Eramus Potuerámus
s
2ª Eritis 2ª Potuéritis Eratis Potuerátis
3ª Erunt 3ª Pótuerunt Erant Pótuerant

Ejercicio 45

1 Famuli erunt boni, si bonus erit


dominus.
2 Pueri, impigri éritis.
3 Laeti eritis, discipuli, si bene agetis
(obráis).
4 Erimus aliquando beati, si nunc boni Aliquando = alguna vez
viri sumus.
5 Vera (en la primavera) pulchrae et
multae rosae erant in prato.
6 Nisi (si no es) tormentis (abl. de Óppidum = Ciudadadela, plaza
instrumento), óppidum oppugnare Oppugnare = Sitiar
non potéritis.
7 Castra Romanorum neque tunc pótui Tunc = Entonces
neque nunc vídere pótero. Nunc = Ahora
8 Apros in silva cápere póteris.

Revisión de Vocabulario

Poco ha Nuper Diu Por largo tiempo


Desde luego Primum Olim En otro tiempo
En seguida Deinde Nondum Aún no, todavía no
Después Postea Tamen Sin embargo
También Étiam Forte Por casualidad
Por fortuna
Al punto Extemplo Ádmodum Muy, enteramente
Así Ita Paulatim Poco a poco

Ejercicio 46. Tema: El lobo y la cabra

1 Una vez una cabra vio un lobo. Olim = En cierta ocasión


36

2 Al momento trepó (ascendit) a (in) una alta roca, Extemplo = Al punto,


imediatamente
Rupis-is (f) = roca
3 donde (ubi) el lobo no pudo atacarla (la = eam). Entonces Lacesso-is-ii-situm-ere =
él (ille): Atacar

4 “¿Por qué, (le) dijo (inquit), eres tan tímida, amiga


cabra?

5 He querido darte (te, tibi) una buena noticia. Volo- volui-isti-uit

6 Vi hace poco (nuper) en un campo vecino una gran Copia-ae = cantidad


cantidad de excelente pasto. Copiosus-a-um = Gran
cantidad
Pabulum-i = pasto
Optimus-a-um = excelente
7 El dueño no está ahí. Ven conmigo pronto. Cito = pronto
Dominus abest hic. Veni mecum cito. Venio-is-veni-ventum-ire
= venir
8 La cabra respondió (respondit): “Tu noticia, oh lobo,
buena es, en verdad (admodum),
Capra respondit: tua notitia, oh lupe, bona non est,
admodum.
9 y te doy las gracias; pero ahora no es la ocasión Hora-ae = ocasión
favorable, Opportunus-a-um =
Et tibi gratias ago; sed nunc non est hora oportuna Favorable
10 porque (¡mira!) ahí (en) vuelve el dueño con (cum, con Video-es-vidi-vistum-
abl.) sus hijos. videre = ver
Quia, vide, ibi redit dominus cum filiis suis.
11 Adios (vale), (le) dijo el lobo con desdén (fastidiosus).
Vale, inquit lúpus fastidiosus.

Adjetivos de la Primera Clase

Malo Malus-a-um Alegre Laetus-a-um


Áspero Asper-a-um Próspero Prosper-a-um
Perezoso Piger-gra-um Trabajador Impiger-gra-um
Enfermo Aeger-gra-um Miserable Miser-a-um
Negro Niger-gra-um Tímido Tímidus-a-um
Providente Providus-a-um Oportuno Opportunus-a-um
Sagrado Sacer-cra-um Principal Praecipuus-a-um
Grande Magnus-a-um Severo Severus-a-um
Pequeño Parvus-a-um Verdadero Verus-a-um
Largo Longus-a-um Cierto Certus-a-um
Alto Altus-a-um Falso Falsus-a-um
Tierno Ténerus-a-um Raro Rarus-a-um
37

Libre Liber-a-um Cautivo Captivus-a-um


Mío Meus-a-um Los demás Céteri-ae-a
Tuyo Tuus-a-um Nuestro Noster-tra-um
Suyo Suus-a-um Vuestro Vester-tra-um

38. Adverbios en e. De los adjetivos terminados en us y en er, se forman


ordinariamente adverbios de modo terminados en e, de la manera siguiente:
Malus-a-um Male Malamente
Miser-a-um Mísere Miserablemente
Impiger-gra-um Ímpigre Diligentemente
Liber-a-um Líbere Libremente
Certus-a-um Certe Ciertamente

Ejercicio 47

1 Las previsoras hormigas guardan en Custodio-is-custodivi-custoditum-ire =


(sus) graneros (su) alimento. guardar
Horreum-i = granero
Providae formicae custodiant escam
in horreo.
2 Primero vino un cuervo negro, Primum = primero
después una paloma blanca y Post = Después
hermosa; Postea = Posteriormente
Primum venit corvus niger, post alba
et pulchra colomba.
3 cuando el serviente del maestro vio el Sagitta-ae = Flecha
cuervo, lo mató (con) una flecha; Cum famulus magistri vidit corvum,
occidit eum cum saggita

4 la paloma echó a volar y (se) posó


(sedit) sobre (in, con abl.) la choza
del miserable labrador, la cual (quae)
estaba en el bosque.
Colomba avolavit et sedit in casa
miseri agricolae, quae erat in silva.
5 No alabo tu pereza, pero (sí) alabo tu Periculum-i = Peligro
prudencia en el obrar (in agendo) y
tu ánimo sereno en (in con abl.) los
peligros.
Non laudo tuam prigritiam, sed laudo
tuam prudentiam in agendo et tuum
animum serenum in periculis.
6 Nuestra vida en la tierra es miserable; Coelum-i = cielo
pero en el cielo será feliz, si aquí Hic = aqui
somos buenos y piadosos. Nostra vita in terra misera est; sed in
caelo erit beata, se hic sumus boni et pii.
38

7 Si habéis obrado malamente (male), Si egistis male, non laudabo vos.


no os alabaré.

Ejercicio 48

1 Bellum fuit praecipuum negotium Romanorum: Nonnunquam = Algunas veces


Lacesso-is-ssivi (ssi)-situm-ere
nonnunquam patriam fórtiter defenderunt, saepe finítimos = Atacar
lacessiverunt.
2 Primum Italiam, deinde Siciliam oppresserunt, postea
paulatim Africam, Graeciam, Macedoniam, Asiam,
Hispaniam, Galliam.
3 Captivi et spolia erant praeda Populi Romani: ita bellum Ádmodum = Muy
semper erat ádmodum molestum pópulis victis.
4 Arma Romanorum erant gálea, lorica, clípeus vel scutum;
tela erant gladius, hasta, pilum; habebant (tenían) étiam
tormenta.
5 Belli tempore (en tiempo) cotidie castra ponebant
Vallum-i = palizada, Fossa-ae
(colocaban) in loco oportuno (favorable), quem (que) = hoyo
muniebant (fortificaban) vallo et fossa.
6 Itaque in multis Gálliae locis supersunt adhuc vestigia Itaque = Así, así pues
Adhuc = Hasta ahora
castrorum Romanorum.
7 Diu magna fuit Romanorum fortuna, sed Barbari
impérium Romanum invaserunt et deleverunt.

PREPOSICIONES QUE RIGEN ACUSATIVO

ad “a, hacia” Eo ad urbem / Voy hacia la ciudad.


“a casa de” Eo ad patrem / Voy a casa de mi padre.
“cerca de” Urbs ad marem sita est / La ciudad está situada cerca
del mar.
ante “ante, delante de” (lugar) Ante portam /Ante la puerta.
“antes de” (tiempo) Ante bellum / Antes de la guerra.
post “detrás de” (lugar) Post te / Después de tí.
“después de” (tiempo) Post cenam / Después de comida.
ob «a causa de, por» Ob eam rem / A causa de esta cosa.
propter “a causa de, por” Te diligo propter humanitatem tuam /
39

Te aprecio por tu humanidad.


adversus “hacia, para con” Pietas adversus deos / La piedad hacia los dioses.
“contra” Adversus Romanos bellum gérere / Hacer la guerra
contra los romanos.
apud “cerca de” Adsum apud te, pater / Heme aquí cerca de ti, padre
“en casa de” Cenabam apud patrem / Comía en casa de mi padre
per “por, en medio de” Per flamas ire / Andar por en medio de las llamas
“a través de”
inter “entre” Inter urbem et fluvium turris erat
Entre la ciudad y el río estaba la torre
“en medio de” Apolo vixit inter pastores / Apolo vivió entre pastores
trans Del lado de allá de Germani trans Rhenum íncolunt /
Los germanos habitan del otro lado del Rin
ultra Ultra montem vallis patebat /
Del otro lado del monte se extendía un valle
cis De este lado, del lado de acá Caesar citra Rubiconem paulisper súbstitit. /
citra César se detuvo un poco de este lado del Rubicón
intra Dentro de, por dentro de Intra muros / Dentro de los muros
En el espacio de, en medio de
Intra dies centum / Dentro de cien días
extra Fuera de, por fuera de, extra Extra muros / Fuera de los muros

Ejercicio 49

1 Eo ad Romam.
2 Discipuli ad magistrum venerunt.
3 Ad ripam stagni filii et filiae agrícolae
erant.
4 Ante castra Romanorum viri multi
scuta et pila parabant.
5 Ante próelium fabri et servi aquam Proelium-ii = Combate, lucha
asportabant in castra.
6 Ante et post próelium Barbari agros et
prata et silvas multas vastaverunt.
7 Post me filii poetae pugnaverant in
proelio.
8 Es bonus, puer, et ama Deum.
9 Audite sapientiam Dómini, populi, et Disco-is-didici-ere = Aprender, saber
40

discite prudentiam.

Nuevos verbos

Nuntio as avi atum are Anunciar


Credo is crédidi créditum ere Creer
Íncolo is incólui incultum ere Habitar
Fugio is fugi fúgitum ere Huir
Venio is veni ventum ire Venir
Advenio is adveni adventum ire Llegar
Invenio is inveni inventum ire Encontrar
Confugio is fugi fugitum ire Refugiarse

Otros verbos

Eo is Ivi Itum Ire Ir


Abeo is Abii Abitum Abire Irse
Redeo is Redii Réditum Redire Volver
Sto as Steti Statum Stare Estar de pie
Sédeo es Sedi Sessum Sedere Sentarse
Timeo es Timui = Timere Temer
Váleo es Válui = Valere Estar sano

Ejercicio 50: Imperativo de presente

Lauda Abe Curre


Laudate Abete Currite
Da Vide Audi
Date Videte Audite
I Sede Sta
Ite Sedete State
Redi Time Vale
Redite Timete Valete
Narro-as-avi-atum-are
Refiere (narra) Vete Mata
Referid (narrad) Váyanse Matad
Defiende Sé Ama
Defended Sed Amad

* Audite illum = Escúchenlo → «Hic est Filius meus dilectus; audite illum» (Mc 9,7b).

Ejercicio 51
41

1 Id, buenos niños, corred a través de los campos. Ite, boni pueri, currete per
agros

2 Hijo, ve a casa de tu padre. Filie, ite ad patrem

3 La paloma corrió hacia la rivera del estanque. Colomba cucurrit ad ripam


stagni

4 Después de una falta, teme la cólera de tu maestro. Falta = culpa-ae

5 Esclavo, ponte en pie (verbo stare) detrás de tu Captive


amo.

6 Niñas, sentaos en derredor (circum, con ac.) del Focus-i = Hogar


hogar.

7 Vete por tu gran perfídia. Perfidia-ae = perfidia

8 También hubo poetas antes de Homero.

Ejercicio 52

1 Vir male, abi extemplo. Extemplo = inmediatamente


2 Apud Graecos multi fuerunt dei et deae.
3 Post férias ad dóminum redíimus.
4 I, puer, curre per agros.
5 Inter deas, prima fuit Juno.
6 Ante horam rediit faber.
7 Inter dóminum et servum amicitia esse non potest.
8 Ite ad cenam.
9 Tarquinius odiosus fuit Romanis propter
supérbiam.
10 Laudate viros imprigros et probos.
11 Redierunt servi et in herba hortorum sederunt.
12 Inter pueros vera amicitia esse debet.

42. Credo Deum esse sanctum. Se trata de una oración de infinitivo. Después de los
verbos que singifican decir, creer, saber, y otros semejantes, el verbo que viene después de
la conjunción se pone en infinitivo, el sujeto de éste en acusativo y a la conjunción no le
corresponde en latín partícula ninguna.

Ej. Credo Deum esse sanctum (Creo que Dios es santo).


Credi hominem fuisse sanctum (Creí que este hombre había sido santo).

Amare – amavisse
42

Delere – delevisse
Legere – legisse
Audire – Audisse o Audivisse

Nota: En estas oraciones de infinitivo, el presente se traduce de ordinario en castellano por


el presente o imperfecto, y el pretérito por el perfecto o plusquamperfecto, de indicativo o
subjuntivo, según el caso. A la inversa, el presente o imperfecto castellano se traduce
ordinariamente al latín por el presente, y el perfecto o plusquamperfecto por el pretérito de
infinitivo.

Ejercicio 53

1 Núntia (v.) pueris magistrum


advenisse.
2 Romani crediderunt Rómulum esse
deum.
3 Caesar narravit Gallos intra muros
Avarici confugisse.
4 Légimus Romanos ultra vallum
compulsos (rechazados) fugisse.
5 Postquam audivistis patruum vestrum
advenisse, statim venistis.
6 Graeci dixerunt Cadmum litteras et
scrituram invenisse.
7 Nuntiarunt nobis (a nosotros) te iam
diu abisse.
8 Narrant historici olim Gallos regionem Incolare = habitar
(la región) cis Padum incoluisse.
9 Plato (Platón) et discipuli ejus (sus)
extra muros ambulabant.
10 Nuntiavi: mihi servus te non accepisse Anuncié: a mi el siervo (me ha dicho)
adhuc epístulam meam. que tú, hasta ahora, no has recibido mi
carta.

43. Pretérito imperfecto (copretérito de indicativo).

Verbo Esse 1ª Conjugación 2ª Conjugación 3ª Conjugación 4ª Conjugación


Era o estaba Amaba Destruía Tomaba Oía
Eram Amabam Delebam Capiebam Audiebam
Eras Amabas Delebas Capiebas Audiebas
Erat Amabat Delebat Capiebat Audiebat
Eramus Amabamus Delebamus Capiebamus Audiebamus
Eratis Amabatis Delebatis Capiebatis Audiebatis
Erant Amabant Delebant Capiebant Audiebant
43

Ejercicio 54

1 Pueri sedebant in herba.


2 Aquam bibebat columba.
3 Cum parabatis escam, capiebam
cervos.
4 Currebamus per silvam, cum apri
fugerunt.
5 Audiebant filii fábulas quas pater
iucunde narrabat.
6 Avide pluviam accipiebat húmus.
7 Olim Siciliam gigantes (los gigantes)
incolabant.
8 Dominus pigros servos juste
increpabat.

Ejercicio 55

1 Antiqui romani non adorabant verum Adoro-as-avi-atum-are = Adorar


Deum, sed adorabant multi deos et
deas.
2 Non audivims quod dicere Petrum.
3 Currebam, currebas, currebamos Cola = cauda-ae
omnes terruiti, et non veniebat post
me, nisi vulpes cauda hirsuta.
5 Deambulabaums extra urbem, cum
veniebat Plato cum discipulis, quos
docetabat philosophiam.
6 Plato habebat multos discípulos.

Nuevos verbos

Canto as avi atum are Cantar


Salto as avi atum are Saltar/Bailar
Ceno as avi atum are Cenar
Excito as avi atum are Excitar/Azuzar
Invito as avi atum are Invitar
Peto is ii ó ivi itum ire Pedir/Ganar
Scribo is scripsi scriptum ere Escribir
Mitto is misi missum ere Enviar

Dos conjunciones temporales

Ubi Cuando..., así que... Postquam Después que...


44

Ejercicio 56

1 Ad ripas stagni albae pópuli erant.


2 Coriolanus erat filius Veturiae.
3 Postquam filius agrícolae cenavit,
famuli paraverunt équos et rhedam
(coche).
4 Amici eratis virorum bonorum.
5 Aesopus narravit víperam venisse ad Officina-ae = Fábrica, taller
officinam fabri.
6 Constat medicinam quondam fuisse Quondam = En un tiempo
sciaentiam paucarum herbarum.
7 Ubi agros petiimus (hubimos llegado a),
cantare et saltare coépimus.
8 Epistolam scripseram, cum venit servus
tuus.
9 Narrant historici Alexandrum Magnum
regem (rey) fuisse.
10 Dicebant famuli dóminum non esse in
área.

44. Liber Petri. El complemento especificativo de un nombre, precedido en castellano de


la preposición de, en latín se pone generalmente en genitivo.
Ej. liber Petri (libro de Pedro).

45. Urbs Roma. La preposición de entre dos nombres que se refieren a una misma cosa,
generalmente entre el nombre común y el propio de alguna ciudad, río, etc., no se
traduce al latín, sino que los dos nombres deben ir en el mismo caso, en aposición.

Ej. Urbs Roma (la ciudad de Roma).

Ejercicio 57

1 Amicus viri boni eram.


Ego eram amicus hominis boni
2 Amici soceri tui eramus. Socer-soceri = suegro
3 Incolae Galliae bellicosi erant. Incola-ae = Habitante
4 Caesar dixit íncolas Galliae esse
bellicosos
5 Galli putuerant jacere tela ad castra
Romanorum.
6 Cum Caesar pétiit ad Italiam,
Vercingetorix ocupavit oppidum
Gergoviae et excitavit Galos ad bellum
adversus Romanos
7 Vinisti postquam scripsimus nostras
epistolas
45

8 Advenisti posquam scripisi meas


epistolas
9 Captivus dixit dominum nondum
venisse.

46. Plusquamperfecto de indicativo. El pretérito plusquamperfecto se forma cambiando la


terminación i del perfecto por las correspondientes del plusquamperfecto, que son las
mismas en todas las conjugaciones.

Amo-Amas-Amavi-Amatum-Amare
Deleo-Deles-Delevi-Deletum-Delere
Lego-Legis-Legi-lectum-Legere
Audio-Audis-Audivi-Auditum-Audire

1ª Conjugación 2ª Conjugación 3ª Conjugación 4ª Conjugación


Amavi Delevi Legi Audivi
Amáveram Deléveram Légeram Audiveram
Había Amado Había destruído Había leído Había oído
Amáveras Deléveras Légeras Audíveras
Amáverat Deléverat Légerat Audíverat
Amaveramus Deleveramus Legeramus Audiveramus
Amaveratis Deleveratis Legeratis Audiveratis
Amáverant Deléverant Légerant Audiverant

Ejercicio 58

1 Oppidum Gergóviam oppugnaverant


Romani.
2 Galli in óppidum Gergoviam
confugerant.
3 Caesar ipse (él mismo) narrat Gallos in
óppidum Gergoviam confugisse et
Romanos óppidum oppugnavisse.
4 Italiam petíerat Caésar. petierat = se había dirigido, había llegado
5 Trans fluvium Rhenum Barbaros Dicebant antiqui Romani Barbaros
incoluisse terram, dicebant antiqui incoluisse terram trans fluvium Rhenum.
Romani.
6 Romanis, praeter Graecos, omnes alii
(otros) pópuli Barbari erant.

47. Dedi librum Petro. El complemento indirecto se pone siempre en dativo cuando se
trata de verbos transitivos. Ejemplo:
Dedi librum Petro = Dí un libro a Pedro.
Dedit libros pueris = Dio los libros a los niños.
46

Ejercicio 59

1 Déderam libros puero impigro et bono.


2 Nihil fámulo déderas.
3 Puero ímpigro et bono me dedisse Iam dixi tibi me dedisse librum puero
librum, tibi iam dixi. ímpigro et bono.
4 Pater inquit fíliis: “Date mihi loricam
et scutum et gládium”.
5 Filiae fámuli dederunt reginae
pulchras rosas et albas columbas: illa
dedit filiis fámuli argentum et aurum.
6 Quid (que) díxeras filio fabri?
7 Nihil dixeram.

Ejercicio 60

1 Nondum legeram librum, cum tuus


pater advenit et dedit eum (lo)
magistro meo.
2 Tum nihil audivimus; post audivimus
tuum patrem invitare amicum ad
escam (comida).
3 Quis (quien) invitaverat amicum
meum ad escam?
4 Dico socerum meum invitavisse
amicum ad escam.
5 Nuntia Petro iam venisse suum filium
Pablum.
6 Iam nuntiavi Petro iam venisse suum
filium Pablum.

Vocabulario

1ª Pres. S. 2ª Pres. S. Pret. Perf. Part. Infinit. Significado


Cado is Cecidi Casum ere Caer
Despóndeo es Spondi Sponsum ere Prometer
Exclamo as avi atum are Exclamar
Índico as avi atum are Indicar
Intercludo is Interclusi clusum ere Impedir
Lego as avi atum are Legar
Reddo is Réddidi Rédditum ere Volver
Vinco is Vici Victum ere Vencer
Demo is Dempsi Demptum ere Quitar
47

Ejercicio 61

1 Pueri, mandate memóriae vestrae Mandare memoriae = aprender de memoria,


exempla clarorum virorum. recordar, tener presente.
2 Verginius despónderat filiam suam
Lúcio Icílio, viro magni animi.
3 Ad oram silvae, lupus insidias paráverat Ora-orae = orilla
agnis.
4 Postquam núntius victóriae Marathoniae
exclamáverat: “Gaudete, vícimus!”,
cécidit exánimus.
5 Vir improbe, mala consilia amicis Consilium-ii
nostris déderas.
6 Dómino nuntiáveram fámulum
advenisse.
7 Nondum reddíderas pecúniam amico Nondum = aún no
tuo.
8 Angústiae (estrechez) viarum fugam
interclúserant Gallis.

Ejercicio 62

1 Non dederamus nunquam mala consilia


pueris.
2 Potius (mejor) est mori (morir) quam
(que) dare mala consilia pueris.
3 Dionysius, tiranus Syracusae, dempserat
statua (abl.) Aesculapii barbam auream.
4 Angustiae portarum intercluserat fugam
incolarum urbis (de la ciudad).
5 Germani declaraverant bellum finitimis
trans Rhenum.
6 Ante cibum magister narraverat
discipulis pulchras fabulas.
7 Caesar legaverat hortos Populo
Romano.
8 Nihil dixeram amico tuo.

48. Verbos transitivos. En latín, lo mismo que en castellano, se dividen los verbos en
transitivos e intransitivos. Los verbos transitivos tienen complemento directo y éste va en
acusativo.
Ejemplo: Amo patrem (Amo a mi padre)

49. Verbos intransitivos. Los verbos intransitivos no tienen complemento directo. El


complemento indirecto de los verbos intransitivos se pone siempre en dativo. Ejemplo:
Invidet mihi (Me envidia).
Studere grammáticae (Estudiar la gramática).
48

Nota: Muchos verbos que en castellano son transitivos, en latín son intransitivos. Y al
contrario, algunos de los que en latín son transitivos, en castellano no lo son. Tales son por
ejemplo los verbos invidere, studere, que en latín son intransitivos, en cambio, en castellano
son transitivos. En cambio, defícere (faltar), en latín es transitivo en la misma acepción en
que es intransitivo en castellano.

Ejercicio 63

1 Fécerat Deus lunam et stellas. Facio-is-feci-factum-ere


2 Creavit Dóminus caelum et terram.
3 Pópulus Israeliticus, populus magnus
fúerat.
4 Cur, o pueri, tam sero ad nos venistis? Cur = ¿Por qué?
5 Filiae fámuli apud dóminum erant?
5 Nihil discípulus potuit audire.
6 Tormentis óppidum Gergóviam oppugnare
coépimus.
7 In Italiam post bellum redire statuimus.
8 Sicut (así como) prius Romani Lacesso-is-ivi-itum-ere = atacar
lacessiverunt Barbaros, sic póstea Bárbari
Romanos.
9 Nihil potéramus fácere.
10 Nihil potuéramus fácere. Possum-potes-potui-potere

Vocabulario

Pareo es Párui (s. pp) ere Obedecer


Placeo es Plácui (s. pp) ere Agradar
Fáveo es Favi Fautum ere Favorecer
Studeo es Studui (s. pp) ere Estudiar

Desum es Defui (s. pp) esse Faltar


Intersum es Interfui (s. pp) esse Asistir
Praesum es Praefui (s. pp) esse Presidir
Supersum es Superfui (s. pp) esse Quedar

Succumbo is Succubui Succúbitum ere Sucumbir


Sucurro is Succurri Sucursum ere Socorrer
Ignosco is Ignovi Ignotum ere Desconocer
Perdonar

Ejercicio 64

1 Parete légibus (las leyes) pátriae.


2 Fábulae poetarum pueris placúerant.
49

3 Augustus poetis favit.


4 Studueramus philosóphiae.
5 Alexander Magnus irae succúbuit.
6 Magistri, saepe ignoveratis peccatis
nostris.
7 Vir bone, míseris sucurristi.
8 Púeris saepe prudéntia deest.
9 Mercurius praéerat eloquentiae,
Bacchus convíviis.
10 Brutus interfúerat et praefúerat
supplício filiorum suorum.
11 Asperis bellis interfuimus.
12 Tua pigritia non mihi plácuit.
13 Narrant historici Brutum supplício
filiorum suorum praefuisse.
14 Quis supplício filiorum praefuisse Quis? = ¿Quién?
pótuit? – Brutus práefuit. Tu quoque Brute filii mi

Ejercicio 65

1 Fortuna saepe viris improbis favit.


2 Miserus est pater quam superfuit filiis
suis.
3 Viri boni succurrerant amicis miseris.
4 Augustus, post bellum, ignovit inimicis.
5 Non paruimus mandata magistri.
6 Prudentia defuerat filiis agricolae.
7 Iam ignoveram pueris.
8 Magister, ignovi culpas discipulorum.
9 Dixit mihi tuus frater te non paruisse
magistro tuo.

50. Segunda conjugación, voz activa de indicativo. Modelo: Deleo, deles, delevi,
deletum, delere = destruir.

Déleo Máneo Láteo Páteo Táceo Nóceo


Deles
Delet
Delemus
Deletis
Delent

Verbos que siguen este modelo:

Máneo es mansi mansum ere Permanecer


Láteo es látui - ere Ocultarse
50

Páteo es pátui - ere Estar patente


Táceo es tácui tácitum ere Callarse
Nóceo es nócui - ere Perjudicar

Ejercicio 66

1 Manent adhuc in urbe (ciudad) Roma Monumentum-i = Monumento


antiqua et portentosa monumenta
Romanorum.
2 Discípuli apud magistrum manserunt.
3 Trans montem patet vallis.
4 Vituperavit magister pueros: tacuerunt
omnes.
5 Non me latet virum bonum te fuisse: Non me latet te fuisse virum bonum:
étiam nunc te volo (quiero) esse. nunc volo (quiero) étiam te esse.
6 Patet non semper prósperos in hac (esta) Patet non semper in hac (esta) vita viros
vita viros bonos esse. bonos esse prósperos.
7 Tace, puer; extemplo abi.
8 Tacete, pueri; extemplo abite.
9 Amicitiae malae plúrimum pueris et Plúrimum = Mucho
puellis nocent.
10 Id (esto) nobis patuit.

Ejercicio 67

1 Erravisti, cum dixisti meum avunculum Avunculum-i = tío.


nondum venisse.
2 Heri ambulabamus in silvam.
3 Latemus post muro, quia temebamus
iram magistri.
4 Vipera latuerat in altas herbas quae Vipera-ae = víbora.
erant ora stangni. Ora-ae = orilla.
5 Marius, pulsus ex Roma, latuerat luto. Lutus-i = fango.
6 Pueri, ¿cur mansistis extra muros?

Repaso de verbos transitivos

Credo is Crédidi Créditum ere Creer


Dico is Dixi Dictum ere Decir
Fúgio is Fugi - ere Huir
Íncolo is Incolui Incultum ere Habitar
Intercludo is Interclusi Interclusum ere Impedir
Mitto is Misi Missum ere Enviar
Nuntio as Nuntiavi Nuntiatum are Anunciar
Peto is Petivi Petitum ire Pedir
Reddo is Réddidi Redditum ere Volver
Scribo is Scripsi Scriptum ere Escribir
51

Timeo es Timui - ere Temer


Vinco is Vici Victum ere Vencer

Ejercicio 68

1 Crediderant pueri magistrum nondum


venisse.
2 Credere non potui quod (lo que) mihi Non potui credere quod (lo que) mihi
liberi fabri dixerunt. dixerunt liberi fabri.
3 Apri confugerunt in silvam.
4 Malos amicos fuge, bone puer. Bone puer, fuge malos amicos.
5 Óppidum Brundúsium est situm ad
mare.
6 Galliam incoluerunt Romani; ántea
Galli incoluerant Italiam.
7 Ad te misi servum, qui (que) nondum Nondum = Aún no
rédiit.
8 Redde amicis quod (lo que) suum est.
9 Scrípseram epistulam et míseram ad
fílium amici tui.

Ejercicio 69

1 Había creído yo que la reina era Crederam reginam esse pulchram.


hermosa.
2 Después que escribimos, enviamos Post scripsimus, missimus cito nostras
inmediatamente nuestras cartas a epístulas amicis.
(nuestros) amigos.
3 Los Galos habían vencido a los Galli vicerant Rominos: post Romani
Romanos: después los Romanos vincerunt Gallos.
vencieron a los Galos.
4 Teme a Dios y serás feliz. Time Deo et eris beatus.
5 Nada debemos (debemus) temer, sino la Nihil debemus timere, sed iram Dei, quis
ira de Dios, que es bueno, pero también bonus est, sed etiam justus et sapiens.
justo y sabio (sapiens).
6 Dicen (dicunt) los historiadores que los Dicunt historici Romanos incoluerant
Romanos habían habitado la Galia, y Galliam, et primum Gallos incoluerant
que antes los Galos habían habitado la Italiam.
Italia.
7 No pude escribir tu carta; porque llegó Non potui scribere epistulam; quia venit
mi padre y me envió a la casa (ad) de meus pater et missit me ad dominum
(mi) amo. meum.
52

Repaso de Vocabulario

Cado is Cecidi Casum ere Caer


Ceno as avi atum are Cenar
Eo is ivi - ii itum ire Ir
Ábeo is Ábii Ábitum ire Irse
Éxeo is Éxii Éxitum ire Salir
Réddeo is Reddidi Redditum reddire Volver
Exclamo as avi atum are Gritar
Confugio is Confugi (confúgitum) ere Refugiarse
Láteo es Látui - ere Ocultarse
Máneo es Mansi Mansum ere Permanecer
Sto as Steti Statum are Estar de pie
Sédeo es Sedi Sessum ere Sentarse
Salto as avi atum are Saltar
Táceo es Tacui Tácitum ere Callarse
Vénio is Veni Ventum ire Venir
Páreo es Parui - ere Obedecer
Stúdeo es Stúdui - ere Estudiar

Ejercicio 70

1 De muro cécidit rana.


2 Cenávimus apud amicum.
3 In Gráeciam ire non potúimus.
4 Petrus ábiit in hortum.
5 Cum fámula exíerant puellae in silvam.
6 Nondum redieramus, cum venit dóminus.
7 Venite ad me, pueri, dixit Iesus (Jesús).
8 Fugite víperam, exclamavit servus pueris.
9 Ad patrem confúgimus, térriti feris (abl).
10 Latúerat vípera in herbis stagni.

Ejercicio 71

1 Permaneced en casa (apud nos), buenos Boni servi (famuli), manete apud nos,
siervos.
2 Las niñas se habían sentado en la Puellas sederant in herba.
hierba.
3 Cuentan que Tántalo estaba de pie Narrant Tantalum stare in aqua.
dentro del (in, con abl.) agua.
4 Saltad y cantad ahora, niños, pero en la Pueri, saltate et cantate nunc, sed scola
escuela (schola) callad. tacete.
5 No pudimos venir más pronto (cítius). Non potuimus venire cítius.
6 La sirvienta no obedeció a su ama. Famula non paruit dominae.
7 Estudia filosofía y serás sabio; estudia Studia Philosophiae et eris sapiens; studia
la doctrina de los santos, que es alta doctrinae santorum, quam est alta sapientia
53

sabiduría, y serás santo. et eris sanctus.

Vocabulario

Quam: adv. ¡cuán!, ¡cuánto! Excipio, is, cepi, ceptum, ere: Recibir
Jucundus-a-um: agradable. Delibo-as-atum-are: v. tr., comer, gustar.
Feriae scholarum: vacaciones. Pomum-i: s.n., fruta.
Rusticus-a-um: Rústico, del campo Omnis generis: De toda clase.
Vácuus-a-um: Libre. Libenter: adv., de buena gana, gustosamente.
Quotidianus-a-um: Cotidiano. Intérea: adv., entretanto.
Julius,i: Julio. Lautus-a-um: excelente, bien preparado.
Mox: adv., a poco. Usque ad vésperam: hasta en la tarde.
Benigne: adv., bondadosamente. Carus-a-um: Querido, precioso. bonito.
54

Ejercicio 72: Un día de asueto en el campo

1 Quam jucundae sunt discipulis fériae


scholarum! Quam jucunda est vita
rustica!
2 Heri, vácuus ab (de) stúdiis quotidianis, Peto-is-petivi o petii-petitum-ire = pedir,
pétii villam patrui mei cum amico Julio. dirigirse a, llegar a
Patruus-i = tío paterno
3 Via non est longa púeris liberis (adj.).
4 Mox vídimus tectum villae inter altas
pópulos.
5 Ubi advénimus pátruus benigne nos
(nos) excepit et inquit: “Ite pueri, ite in
(a) hortum et delibate omnis géneris
poma”.
6 Extemplo in hortum cucúrrimus et
libenter poma delibare, saltare, cantare
coépimus:
7 Interea sédula fámula paráverat lautum
convívium.
8 Postquam cenávimus, per prata, per
agros ambulávimus cum pátruo usque
ad vésperam.
9 Tunc fámulus equum et rhedam paravit
atque (y) abíimus.
10 “Vale, care pátrue!”, exclamávimus. –
Valete, pueri, clamavit ille, atque
magistris parete.
11 Auriga excitavit equum et in urbem Excito-as-av-atum-are = hacer salir, excitar
(ciudad) rediimus, fessi multum, sed Fessus-a-um = cansado
laeti.
55

TERCERA DECLINACIÓN

51. Genitivo de singular en is. Los nombres de la tercera declinación se distinguen por la
terminación del genitivo de singular que es en is. En cambio el genitivo de plural puede ser
en ium o en um, y el ablativo de singular en e o en i.
Gens-gentis → gentium
Homo-hominis → hominum

52. Genitivo de plural en ium y en um. Los sustantivos y adjetivos de la tercera


declinación se dividen primeramente en dos grandes grupos: unos hacen el genitivo de
plural en ium, otros en um.

53. Parisilábicos e imparisilábicos. Entre los sustantivos y adjetivos que hacen el genitivo
de plural en ium, unos son parisilábicos, otros imparisilábicos.

54. Clave para distinguir parisilábicos e imparisilábicos. Llámanse parisilábicos los que
tanto en el nominativo como en el genitivo de singular tienen el mismo número de
sílabas. Imparisilábicos, a los que no tienen igual número de sílabas. Por ello para
declinar bien un nombre de la tercera declinación es indispensable conocer su nominativo y
genitivo de singular.

Parisilábico: Pater, patris. → Dos sílabas en nominativo y dos en genitivo de sing.


Imparisilábico: Nomen, nominis. → Dos sílabas en nomiativo y tres en genitivo de sing.

Seis Modelos de la Tercera Declinación

1er Modelo 2º Modelo 3er Modelo 4º Modelo 5º Modelo 6º Modelo


Paris. Paris. Impar. Impar. Impar. Impar.
MoF N. MóF N MóF N
2 Cons. 2 Cons. 1 Cons. 1Cons.
Parisilábicos = Imparisilábicos ≠
Singular
Auris Cubile (n.) Urbs Prudens (n.) Dux Fulgur (n.)
Auris Cubile Urbs Prudens Dux Fulgur
Aurem Cubile Urbem Prudens Ducem Fulgur
Auris Cubilis Urbis Prudentis Ducis Fúlguris
Auri Cubili Urbi Prudenti Duci Fúlguri
Aure Cubili Urbe Prudenti Duce Fúlgure
Plural
Aures Cubília Urbes Prudentia Duces Fúlgura
Aures Cubília Urbes Prudentia Duces Fúlgura
Aures Cubilia Urbes Prudentia Duces Fúlgura
Aurium Cubilium Urbium Prudentium Ducum Fúlgurum
Auribus Cubílibus Urbibus Prudéntibus Dúcibus Fulgúribus
Auribus Cubílibus Urbibus Prudéntibus Dúcibus Fulgúribus
56

Pater (m) Pater Patres


Mater (f) Pater Patres
Frater (m) Patrem Patres
Iuvenis (m o f) Patris Patrum
Senex (m) Patri Patribus
Vates (m) Patre Patribus
Canis (m o f)

55. Auris fortis, 3ª declinación, primer modelo:

Singular Plural
Auris (Oreja) fortis Aures fortes
Auris fortis Aures fortes
Aurem fortem Aures fortes
Auris fortis Áurium fórtium
Auri forti Áuribus fórtibus
Aure forti Áuribus fórtibus

Nota: Como se ve en el modelo que antecede, la única diferencia que hay entre los
sustantivos y adjetivos de esta declinación terminados en is, es que los sustantivos hacen
generalmente el ablativo de singular en e y los adjetivos en i.

Vocabulario

Sustantivos masculinos y femeninos parisilábicos


Ave Avis-is, f. Nave Navis-is, f.
Escuadra Clasis-is, f. Oveja Ovis-is, f.
Vid Vitis-is, f. Mies Messis-is, f.
Pez Piscis-is, m. Mes Mensis-is, m.
Derrota Clades-is, f. Hambre Fames-is, f.
Zorra Vulpes-is, f. Nube Nubes-is, f.
Matanza Caedes-is Moles Moles-is, f.
Adjetivos masculinos y femeninos parisilábicos
Breve Brevis-is Naval Navalis-is
Fácil Fácilis-is Notable Nobilis-is
Fértil Fértilis-is Desconocido Ignobilis-is
Estéril Sterilis-is Todo Omnis-is
57

Ejercicio 73.

1 Vulpes cállidae sunt.


2 Oppidani in classem confúgerant. Los habitantes de la ciudad en la escuadra se
habían refugiado
3 Dux (el general) práeerat classi
triginta (de treinta) návium.
4 Parate cibum ávibus.
5 Persae fugerunt non ad castra, sed in
naves.
6 Ad Cannas romani magnam cladem Clades-is = derrota, desastre
acceperunt.
7 Vitis ádmodum benefica est.
8 Fame intériit (interire, perecer).
9 Navali pugna perierunt.
10 Non ómnibus fácilis triumphus (est).
11 In cladibus magni romani fuerunt.

Ejercicio 74.

1 Has cogido en (in, con abl.) el mar gran Cepiste in mare multos pisces.
número de peces.
2 Un lobo, impelido (pulsus, con compl. Hambre = fames-is
en abl.) (por) el hambre, devoró la
oveja.
3 La escuadra era de treinta naves (gen.).
4 En las grandes derrotas, grandes fueron
los Romanos.
5 No pudimos coger la zorra.
6 Dios (les) preparó a las aves fácil
alimento.
7 Para el niño trabajador breves son los
meses del año; para el perezoso, muy
largos.
8 El viento ahuyenta las nubes. Ventus-i = viento
Ahuyentar = fugo-as-avi-atum-are

56. Cubile (sust. neutro) forte (adj. neutro), segundo modelo.

Singular Plural
Cubile (Lecho) Forte Cubilia fortia
Cubile Forte Cubilia fortia
Cubile Forte Cubilia fortia
Cubilis Fortis Cubilium fórtium
Cubili Forti Cubílibus fórtibus
Cubili Forti Cubílibus fórtibus
58

Notas:
 Según se ve, las terminaciones son exactamente las mismas para los sustantivos como
para los adjetivos neutros. En el ablativo de singular, todos terminan en i. Como todos
los neutros, tienen tres casos iguales: nominativo, vocativo y acusativo.
 La terminación del nominativo, vocativo y acusativo de plural, es siempre en ia. La del
genitivo de plural, en ium.
 Podemos aquí ya trazar los adjetivos en sus dos clases:

Adjetivos de Adjetivos que siguen a la primera y segunda declinación:


Primera clase Bonus-a-um: Bueno, buena, bueno.
(M) Dominus bonus
(F) Columba bona
(N) Templum bonum
Adjetivos de Adjetivos que siguen a la tercera declinación:
Segunda clase Fortis-e: fortis para el masculino y femenino, forte para el neutro.
(M) Piscis fortis
(F) Avis fortis
(N) Cubile forte

57. Sustantivos neutros terminados en al y ar. Muchos sustantivos neutros, que deberían
terminar en ale y en are, siguen en todo la declinación de cubile, con la única diferencia
que el nominativo, vocativo y acusativo de singular es, respectivamente, en al o en ar.
Ejemplo:
Animal, animalis (s.n.): Animal.
Exemplar, exemplaris (s.n.): Ejemplar.

Ejercicio 75.

 Declinar los nombres de la lista siguiente.


 Combinar la declinación de sustantivos acompañados de adjetivos.

Establo Bubile-is (s.n.) Red Rete-is (s.n.)


Collar Monile-is (s.n.) Mar Mare-is (s.n.)
Espuela Calcar-is (s.n.) Tributo Vectigal-is (s.n.)
Almohada Cervical-is (s.n.) Lagar Tórcular-is (s.n.)
Frágil Frágile-is (a.n.) Saludable Salutare-is (a.n.)
Débil Imbelle-is (a.n.) Suave Suave-is (a.n.)
59

Ejercicio 76.

1 Vulpes est ánimal cállidum.


2 Mária abundant (in) piscibus.
3 Oppidani intra móenia confugerunt. Móenia-ium (n. pl.) = Murallas
4 Fílii agrícolae paráverant rétia vúlpibus.
5 Matronae Romanae monilia ferebant
(usaban).
6 Pastor (el pastor) oves in ovile Ovile-is (s.n.) = Aprisco, redil
cómpulit (obligó a entrar).
7 Non sunt bubília óvibus, sed ovilia.
8 In mare sunt pisces omnis géneris (de
toda clase).
9 Deus vóluit vitam humanam esse
brevem.
10 Cannae vicus erat ignóbilis; post cladem Vicus-i = aldea, barrio
Romanorum fuit nóbilis.
11 Exempla fórtium virorum sunt ómnibus
salutaria.
12 Vix ducenti (doscientos) ad castra Vix = Apenas
perveneramus incólumes. Pervenio-is-veni-ventum-ire = llegar

Ejercicio 77.

1 Las guerras de los Romanos contra los


Galos no fueron breves ni suaves, sino
ásperas y largas.
2 Las hierbas estériles perjudican mucho
a las tierras fértiles.
3 Octavio venció a Antonio (en) un
combate naval (abl. sin prep.).
4 Los vinos estaban deliciosos.
5 La primera victoria, fácil y pronta, había
hecho (reddíderat) a los enemigos
imprudentes.
6 Preparad, hijos míos, las redes para los
jabalíes; ayer apenas pudimos coger tres
(tres).
7 Estimula tu caballo (con) la espuela
(abl.).
8 Los romanos impusieron tributos a los
vencidos.

58. Tercer modelo: Urbs-urbis, prudens- prudentis → sustantivos y adjetivos


imparisilábicos, masculinos o femeninos, con dos consonantes antes de la terminación is
del genitivo de singular.
60

Singular Plural
Urbs prudens Urbes prudentes
Urbs prudens Urbes prudentes
Urbem prudentem Urbes prudentes
Urbis prudentis Urbium prudentium
Urbi prudenti Urbibus prudentibus
Urbe prudenti Urbibus prudentibus

 Por el modelo que antecede, se ve que los nombres imparisilábicos que tienen dos
consonantes antes de la terminación is del genitivo, fuera del nominativo y vocativo de
singular, que pueden ser muy varios, en lo demás, se declinan exactamente como los
parisilábicos.
 Para conocer el genitivo de singular, de donde se forman todos los demás casos, más
que atender a las reglas, que son muy complicadas, conviene buscarlo en un buen
diccionario. Lo mismo debe decirse respecto de las reglas de los géneros, en los
nombres de esta declinación.

Ejercicio 78.

 Declínense los nombres de la siguiente lista.


 Declínense a la vez sustantivos y adjetivos, concertados.

Arte Ars-artis (s.f.) Monte Mons-montis (s.m.)


Ciudadela Arx-arcis (s.f.) Muerte Mors-mortis (s.f.)
Diente Dens-dentis (s.m.) Noche Nox-noctis (s.f.)
Fuente Fons-fontis (s.m.) Parte Pars-partis (s.f.)
Nación Gens-gentis (s.f.) Puente Pons-pontis (s.m.)
Infante Infans-infantis (s.m.) Estirpe Stirps-stirpis (s.f.)

Ejercicio 79.

1 Athenienses cópias suas edúxerant


(habían hecho salir) ex (de) urbe.
2 Hanníbal per angústias móntium transit
(pasó).
3 Romani crediderunt Rómulum stirpis
divinae esse.
4 Apud (en) Títum Lívium légimus Voveo-es-Vovi-Votum-ere = Prometer
Camilum deis vovisse décimam partem
praedae.
5 Philosophi dixerunt mortem esse finem
ómnium malorum.
6 Hostes, postquam urbem ceperunt, Capio-is-cepi-captum-ere = tomar, coger
infantes étiam trucidaverunt. Trucido-as-avi-atum-are = Matar cruelmente
7 Altitudo montium in ea (aquella)
regione magna erat.
8 Dentibus (con) ferae púerum
61

trucidaverunt.
9 Noctis tenebrae operuerunt terram. Operio-is-Operui-Opertum-ire = Cubrir
10 Graeci occupaverunt arcem urbis.

Ejercicio 80

1 Dentes luporum acuti sunt.


2 Pontes lignei fragili sunt.
3 Aqua fontium purarum dulcis est.
4 Romanis fuerunt domini fere (de casi)
ómnium Gentium.
5 Philosophia mater est ómnium artium.
6 Tenebrae noctis protesserunt fugam
hostium.
7 Nihil est simillior morti quam somnus.
8 Infantes primum dentes non sunt.
9 Aqua fontis dulcis est.
10 Lupi nocte devorant dentibus
animalibus.
11 Debemus timere mortem, quia mors
finis est nostrae vitae mortalis, ed
initium, felice vel infelice, nostrae vitae
aeternae.

60. Cuarto modelo: prudens prudentis. Nombres imparisilábicos y, además, neutros,


que tienen dos consonantes antes de la terminación is del genitivo de singular.

Singular Plural
Prudens (n.) Prudentia
Prudens Prudentia
Prudens Prudentia
Prudentis Prudentium
Prudenti Prudentibus
Prudenti Prudentibus

Judex (m.) prudens = Juez prudente / Judicium (n.) prudens = Juicio prudente
Judex Prudens Judicium Prudens
Judex Prudens Judicium Prudens
Judicem Prudentem Judicium Prudens
Judicis Prudentis Judicii Prudentis
Judici Prudenti Judicio Prudenti
Judice Prudenti Judicio Prudenti

Judices Prudentes Judicia Prudentia


Judices Prudentes Judicia Prudentia
Judices Prudentes Judicia Prudentia
Judicum Prudentium Judiciorum Prudentium
62

Judicibus Prudentibus Judiciis Prudentibus


Judicibus Prudentibus Judiciis Prudentibus

 Como en el segundo modelo de la segunda declinación, también aquí, el nominativo,


vocativo y acusativo tanto de singular como de plural, llevan la misma desinencia.
 Según este modelo se declinan igualmente los adjetivos terminados en ax-acis; ix-icis;
ox-ocis; y algunos otros aunque no tengan las dos consonantes antes de la terminación is
en genitivo. Ejemplo: Audax-audacis (audaz)
Felix-felicis (feliz)
Ferox-ferocis (feroz)
Par-paris (igual).

Ejercicio 81

 Declínense la lista de los siguientes adjetivos.


 Declínense concertadamente sustantivos y adjetivos.

Ausente Absens-entis Audaz Audax-acis


Clemente Clemens-entis Falaz Falax-acis
Diligente Díligens-entis Locuaz Locuax-acis
Negligente Négligens-entis Mentiroso Mendax-acis
Elocuente Éloquens-entis Feliz Felix-icis
Enorme Ingens-entis Infeliz Ínfelix-icis
Poderoso Potens-entis Feroz Ferox-ocis
Reciente Recens-entis Atroz Atrox-ocis
Constante Constans-antis Veloz Velox-ocis
63

Ejercicio 82

1 Time iram poténtium virorum.


2 Constat Augustum fuisse clementem Credo Deum esse sanctum
post victoriam. Creo que Dios es santo
3 Poténtium est levare misérias Levo-as-Levavi-Levatum-are = Aligerar
infelícium.
4 Equi veloces montem ascenderunt.
5 Consíliis sapientium non paruistis.
6 Absentem condemnare potuisti!
7 Magister nunquam ignovit Ignosco-is-ignovi-ignotum-ere = perdonar,
negligentibus pueris; diligentibus autem ser indulgente, olvidar.
nonnunquam. Nonnunquam = algunas veces
8 Légimus índolem Spartanorum fuisse Índoles-is = índole, genio, inclinación
ferocem.
9 Themístocles ingentem númerum Vinco-is-vici-victum-ere = vencer
hostium vicit. Vivo-is-vixi-victum-ere = vivir
10 Fortuna favet audácibus. Faveo-es-favi-fautum-favere = Favorecer
11 Pueri mendaces deinde fallaces et Deinde = Después
perniciosi erunt.
12 Ínfelix ego, qui ómnibus meis caris
supérfui!

Ejercicio 83

1 No todos los animales son iguales (en) Non omnia animalia paria sunt in viribus
fuerza (víribus).
2 La fortuna ha favorecido Fortuna favit saepe proyectos virorum
frecuentemente los proyectos de los audacium
hombres audaces. Proyecto = consilium-i; propositum-i
3 Las lágrimas no pudieron conmover el Lacrima-ae = lágrima
ánimo ferox de Galo. Moveo-es-movi-motum-ere = conmover
4 Consta que la Pitonisa dio muchas veces
respuestas falaces.
5 A duras penas (aegre) hemos soportado
las desgracias recientes.
6 Teme la lengua de los habladores y
metirosos.
7 Aun (etiam) después de una derrota, los
Romanos fueron constantes.
8 Es de los sabios mudar alguna vez
(aliquando) (de) parecer.
9 Entre los animales muchos son sagaces,
otros (ália) feroces, otros muy audaces.
64

61. Quinto modelo: dux-ducis (general), vetus-veteris (viejo). Imparisilábicos,


masculinos o femeninos, pero además sin dos consonantes antes de la terminación is en
genitivo de singular.

Singular Plural
Dux Vetus Duces Véteres
Dux Vetus Duces Veteres
Ducem Véterem Duces Veteres
Ducis Véteris Ducum Véterum
Duci Véteri Dúcibus Vetéribus
Duce Vétere Dúcibus Vetéribus

 Como se ve, el ablativo de singular de los imparisilábicos que no tienen dos


consonantes antes de la terminación IS del genitivo de singular es siempre su
ablativo de singular en E, y su genitivo de plural termina en UM, en lugar de IUM.

62. Parisilábicos con genitivo de plural en UM. Algunos de los sustantivos parisilábicos
siguen, por excepción, el modelo dux:

Nom. Sing. Gen. Sing. Gen. Pl. Significado


Canis Canis Canum Perro
Juvenis Juvenis Juvenum Joven
Pater Patris Patrum Padre
Mater Matris Matrum Madre
Frater Fratris Fratrum Hermano
Senex Senis Senum Anciano
Vates Vatis Vatum Adivino

Ejercicio 84

 Declínenes los sustantivos de la siguente lista:

Sustantivos que tienen s en el nominativo


Lux-lucis (f) Luz Bónitas-bonitatis (f) Bondad
Vox-vocis (f) Voz Pes-pedis (m) Pie
Grex-gregis (m) Grey Virtus-virtutis (f) Virtud
Lex-legis (f) Ley Miles-mílitis (m) Soldado
Rex-regis (m) Rey Pulvis-púlveris (m) Polvo
Flos-floris (m) Flor Sanguis-sánguinis (m) Sangre
Sustantivos que no tienen s en el nominativo
Cónsul-cónsulis (m) Cónsul Adulatio-adulationis (f) Adulación
Sol-solis (m) Sol Leo-leonis (m) León
Arbor-árboris (f) Árbol Regio-regionis (f) Región
Fur-furis (m) Ladrón Homo-hominis (m) Hombre
Mulier-mulieris (f) Mujer Multitudo-multitúdinis (f) Multitud
Pastor-pastoris (m) Pastor Pulchritudo-pulcritudinis (f) Belleza
65

Ejercicio 85

1 Homines, audite vocem meam.


2 Frusta carnis fuerunt praeda canum. Frustum-i = pedazo
3 Graeci deos placaverunt sanguine
vírginis.
4 Poma cecíderant de arbóribus.
5 Cónsulem vicisti non virtute, sed dolo.
6 Lux solis est necessaria homínibus et
arbóribus.
7 Sunt ibi (ahí) multi greges óvium.
8 Nubes púlveris lucem adémerant. Ademeo-es-ademsi-ademere = despojar,
privar
9 Odores florum sunt várii.
10 Pars magna mílitum flúmine absumta Absumta est - Consumida
est.

Ejercicio 86

1 Había una multitud de padres, madres,


hermanos, hermanas, jóvenes, ancianos
(y) niños.
2 Los ladrones temen la luz del sol y los Timeo-es-timui-ere = temer
dientes de los perros.
3 La soberbia es muy perniciosa a los
reyes.
4 La justitica es la reina de todas las
virtudes, decían los antiguos; y los
cristianos dicen, y con razón (mérito),
que la caridad es la reina de todas ellas
(earum).
5 Cimón dio frecuentemente su manto a
los pobres.
6 Una mujer se había arrojado a (ad) los
pies del cónsul.
7 La región abundaba en mieses (abl.) y
en árboles de todo género.

63. Sexto modelo: fulgur-fúlguris, vetus-veteris. Imparisilábicos, neutros, que no


tienen dos consonantes antes de la terminación is del genitivo de singular. Hacen su
ablativo de singular en e y su genitivo de plural en um.

Singular Plural
Fulgur (n.) fulgor Vetus Fúlgura Vétera
Fulgur Vetus Fúlgura Vétera
Fulgur Vetus Fúlgura Vétera
66

Fúlguris Véteris Fúlgurum Véterum


Fúlguri Véteri Fulgúribus Vetéribus
Fúlgure Vétere Fulgúribus Vetéribus

Ejercicio 87.

 Declínense los nombres de la lista siguiente.


 Declínense a la vez sustantivos y adjetivos, concertadamente.

Fácinus-facínoris Hecho Agmen-ágminis Tropa


Corpus-córporis Cuerpo Flumen-fluminis Río
Frigus-frígoris Frío Fulmen-fulminis Rayo
Litus-lítoris Litoral Nomen-nominis Nombre
Pectus-péctoris Pecho Cadaver-cadáveris Cadáver
Tempus-témporis Tiempo Caput-cápitis Cabeza
Genus-géneris Raza, clase Jus-juris Derecho
Latus-láteris Lado Rus-ruris Campo
Opus-óperis Obra Os-oris Boca, rostro
Vulnus-vúlneris Herida Iter-itíneris Camino, viaje

Ejercicio 88.

1 Multa sunt génera córporum.


2 Incolae úrbium rure delectantur (se
deleitan con).
3 Mínima erat altitudo fluminis.
4 Miles hórrida vúlnera accéperat in
pectore.
5 Itínera operta erant cadavéribus. Opertus-a-um = cubierto
6 Júppiter térruit hómines fúlmine et
fulgúribus.
7 Angustiae itínerum fugam interclúserant
hostibus.
8 Múlier demisit (arrojó) tégulam in caput Tegula-ae = teja
regis Pyrrhi.
9 Homerus cécinit Achillis facínora. Cano-is-cecini-canere = cantar
Facinus-óris = Acción, empresa; delito
10 Homines priscorum témporum péllibus Priscus-a-um = antiguo
ferarum vestiebantur (se vestían).
11 omnes Iura hóminum tuentur, hódie Ius-iuris = el derecho
pauci tuentur iura Dei (protegen). Túeor-eris-túitus sum-tueri = mirar,
proteger

Ejercicio 89.

1 Un puente proporcionó paso (íter) a los Proporcionar = práebeo-es-ui-itum-ire


enemigos.
67

2 Nosotros no hemos podido pasearnos a


la orilla del mar.
3 Un grupo de mujeres vino al encuentro
(óbviam) de Coriolano (dat.).
4 Las obras de los grandes hombres son
inmortales.
5 Había unos griegos escondidos en los
fancos del Caballo de Troya (Trojanus-
a-um).
6 Los cónsules exploraron el camino.
7 Los soldados habían huído al otro lado
del río.
8 El cuervo dejó caer (emítere) el queso
del pico.
9 Las doncellas habían colocado sus
cestos en la cabeza (en sus cabezas, abl.
con in).
68

Revisión de Vocabulario
3ª Declinación

Gens-gentis (f) Nación Genus-géneris (n) Raza


Arx-arcis (f) Ciudadela Lux-lucis (f) Luz
Aedes-aedis (f) Templo Nubes-nubis (f) Nube
Senex-senis (m) Anciano Homo-hóminis (m) Hombre
Pater-patris (m) Padre Fulmen-fúlminis (n) Rayo
Mater-matris (f) Madre Frigus-frígoris (n) Frío
Frater-fratris (m) Hermano Mons-montis (m) Monte
Soror-sororis (f) Hermana Fons-fontis (m) Fuente
Mulier-mulieris (f) Mujer Flumen-fúlminis (n) Río
Virgo-vírginis (f) Virgen Mare-maris (n) Mar
Hostis-hostis (m) Enemigo Littus-littoris (n) Litoral

Ejercicio 90.

1 Deus est ómnium géntium Dóminus.


2 Arcem Thebarum vi (por fuerza) Vir-vim-vi → Fuerza
occupaverunt mílites. Vires (pl.)
3 Aedes sacrae multae fúerant Syracussis
(en Siracusa).
4 Senum fulcimentum púeri (nom), Fulcimen-fulciminis (n.) = apoyo
fulcimentum puerorum senes sunt. Fulcimentum-fulcimenti (n.) = apoyo
5 Dílige patrem, dílige matrem: amabit te
Dóminus.
6 Inter fratres et sórores júrgia non debent Jurgium-ii (n.) = Querella, disputa
esse unquam. Unquam = alguna vez, algún día.
7 Mulieres semper fuerunt natura (abl.)
leves.
8 Optimum ornamentum vírginum virtus
est.
9 Cum hóstibus conflixerunt Romani de Confligo-is-xi-ctum-ere = combatir, luchar
imperio márium.
10 Lux mentis luci Dei similis est.
11 Aqua maris salsa, aqua fóntium dulcis
est.

Ejercicio 91

1 El brillo de la espada es semejante al Símilis-e = Semejante


brillo del rayo.
2 Decían los Griegos que el sueño era
hermano de la muerte.
3 Los Egipcios habían adorado animales
de todas clases (de toda clase).
69

4 Giges vió en un gran caballo de madera


el cuerpo de un hombre.
5 Cuéntase (tráditur) que los soldados
reibieron en el combate muchas heridas
que pocos salieron (recessusse)
incólumes.

Revisión de Vocabulario
3ª Declinación

Rex-regis (m) Rey Arbor-árboris (f) Árbol


Pastor-pastoris (m) Pastor Messis-messis (f) Mies
Avis-avis (f) Ave Vitis-vitis (f) Vid
Piscis-piscis (m) Pez Flos-floris (m) Flor
Ovis-ovis (f) Oveja Finis-finis (m) Fin
Vulpes-vulpis (f) Zorra Fames-famis (f) Hambre
Canis-canis (m y f) Perro Vires-virium (f. pl.) Fuerzas
Corpus-córporis (n) Cuerpo Lex-legis (f) Ley
Caput-cápitis (n) Cabeza Mors-mortis (f) Muerte
Os-oris (n) Boca Pars-partis (f) Parte
Os-ossis (n) Hueso Virtus-virtutis (f) Virtud
Vox-vocis (f) Voz Rete-retis (n) Red
Pectus-pectoris (n) Pecho Vulnus-vúlneris (n) Herida
Pes-pedis (m) Pie Opus-operis (n) Obra
Nox-noctis (f) Noche Valetudo-valetudinis (f) Salud

Ejercicio 92.

1 Rex vocavit pastores in concílium.


2 Púeri inhumani disjecerunt nidos Disjecio-is-Disjeci-Disjetum-ere = Deshacer
ávium.
3 In fonte pisces várii coloris erant.
4 Compelle oves intrare in ovile. Compelle = Llama
5 Vulpis calliditatem laudavit Aesopus Commendo-as-avi-atum-are =
et multis fábulis commendavit. Recomendar
6 Canes non custodiebant greges
pastorum, cum venit lupus et rápuit
ovem.
7 Caput pars praecípua córporis est.
8 Lupus rapax déntibus injuste laceravit Lácero-as-avi-atum-are = destrozar,
agnum. despedazar
Lacesso-is-ivi-itum-ire = hacer daño,
molestar
9 Narrat Aesopus Lupum rapacem
agnum déntibus laceravisse.
10 Mente ántequam ore verbum Ántequa = Antes que
70

proférimus (proferimos).

Ejercicio 93.

1 La luz de las estrellas brilla más


claramente (clárius) (en) la noche (abl.)
2 Hermosas (son) las flores, hermosos son
los árboles; pero más útiles son la
mieses y las vides.
3 La fruta de los árboles satisface el
hambre el juego de la vid repara las
fuerzas perdidas.
4 El fin de la ley cristiana es el amor.
5 La muerte arrebata a todos, pobres y
ricos, jóvenes y ancianos, mujeres y
niños.
6 Las heridas que (quae) recibió el
soldado en el cuerpo eran graves.
7 El tiempo destruye la salud.

Vocabulario

Aescolápius-i (m) Escolapio Thessália Tesalia


Medicus-i (m) Médico Vitam ágere Hacer vida
Llevar una vida
Apollo-Apóllinis (m) Apolo Cum En compañía, con
Hippólytus-i (m) Hipólito Mox Pronto
Théseus-i (m) Teseo Ita Así
Cyclops-Cyclopis (m) Cíclope Novem annos agere Pasar nueve años
Admetus-i (m) Admeto Quamobrem Por lo cual
Olympus-i (m) Olimpo

Juppiter, Juppiter, Jovem, Jovis, Jovi, Jove: Júpiter

Ejercicio 94. Tema: Apolo desterrado del Olimpo

1 Refieren los poeteas ue Esculapio,


famoso médico, hijo de Apolo, volvió la
vida a Hipólito, hijo del Rey Teseo.
2 Por lo cual Júpiter hirió (percussit) a
Hipólito (con) un rayo (abl).
3 Entonces Apolo, como (que, qui) no
podía vengar (ulcisc, con ac.) la muerte
de su desgraciado hijo en (in, con ac.) el
rey de los dioses, mató a los Cíclopes
que habían fabricado los rayos.
4 Irritado Júpiter (por esto) arrojó
71

(expullit) del (de) cielo a Apolo y le


envió desterrado (en destierro, in, con
ac) a (ad) (casa de) Admeto, rey de
Tesalia.
5 Alli (ibi) Apolo, obligado (coactus, con
infin.) (a) llevar vida terrena,
apacentaba en compañía de los demás
pastores por (per) fértiles campiñas y
escarpados montes unos rebaños.
6 Pronto comenzó (a) suavizar las
costumbres salvajes de (aquellos)
hombres (con) todas las artes ue hacen
agradable la vida, y pasó así felizmente
nueve años.
7 Mas los otros dioses vieron con envidia
(ver con envidia, invidiere, intr.) a los
pastores, y Júpiter hizo volver (hacer
volver, revocare, tr.) a Apolo al (in, con
ac.) Olimpo.

Ejercicio 95. Tema: Apolo desterrado del Olimpo

1 Refieren que Apolo fue desterrado por


Júpiter a casa de Admeto, rey de
Tesalia.
2 Escolapio había vuelto la vida a
Hipólito.
3 Apolo no pudo vengar la muerte de su
hijo en el padre de los dioses.

Revisión de vocabulario

Fortis, e, is Fuerte Fragilis, e, is Frágil


Imbellis, e, is Débil Brevis, e, is Breve
Audax, audacis Audaz Ingens-entis Enorme
Prudens-entis Prudente Suavis, e, is Delicioso
Imprudens-entis Imprudente Dulcis, e, is Dulce
Sápiens-entis Sabio Facilis, e, is Fácil
Clemens-entis Clemente Diffícilis, e, is Difícil
Inclemens-entis Inclemente Fértilis, e, is Fértil
Constans-antis Constante Stérilis, e, is Estéril
Inconstans-antis Constante Utilis, e, is Util
Díligens-entis Diligente Inutilis, e, is Inútil
Éloquens-entis Elocuente Salutaris, e, is Saludable
Locuax-acis Locuaz Par, is Igual
Mendax-acis Mentiroso Impar, is Desigual
72

Ejercicio 96

1 Milites viri fortes esse debent.


2 Imbelles mulieres sunt, et pueri et senes.
3 Audácium saepe victoria est, non semper
nóbilis.
4 Prudentes esse debemus in perículis, sapientes
in próspera fortuna, in adversa constantes.
5 Olim in hac regione multa animália ferócia
vagabant in silvis.
6 Es clemens in (para con) pauperes.
7 Vulpes corvum fallacibus verbis decípere vóluit. Decipio-is-decepi-deceptum-decipere =
engañar
8 Fuge, puer, fallacem puerum.
9 In viro eloquente virtus necessária est.
10 Impares sumus tanto óperi.
11 Animália simília natura (abl.) dissimilia sunt
qualitátibus.

Ejercicio 97

1 El león es un animal feroz; pero no


todos los animals son feroces.
2 Hay tierras fértiles y tierras estériles; de
las estériles, en unas (in áliis) hay
árboles fructíferos, en otras (in áliis)
mieses abundantes, en otras (in áliis)
grandes viñedos, en otras (in áliis)
muchos árboles y plantas de todas
clases.
3 Las ranas pideron otro (álium) rey a (ab.
con abl.) Júpiter; porque el rey que
(quem) les (eis) había dado primero
(primum) era inútil.
4 Dijeron las ranas que el rey que les
había dado Júpiter era inútil.

64. Adverbios en ter. De los adjetivos en tercera declinación suelen formarse algunos
adverbios modales, en ter, como puede verse por los siguientes:

De fortis valeroso Fortiter Valerosamente


---- constans constante Constanter Constantemente
---- felix feliz Feliciter Felizmente
---- par igual Pariter Igualmente
---- recens reciente Recenter Recientemente
73

Ejercicio 98. Versión

1 Próelio navali Athenienses Persas Disjicio-is-jeci-jectum-ere = desbaratar


disjecerunt.
2 Consilia senum utilia sunt, quia in Los consejos de los ancianos son utiles,
sénibus prudentia summa est. porque en los ancianos hay mucha
prudencia
3 Impérium regum poténtium non Rex-regis (m) = rey
semper justum est.
4 Nonne fragilibus návibus se Nonne = No?, acaso no?
committere (exponerse) in altum Comitto-is-misi-missum-ere = Juntar,
mare imprudens est? reunir; confiar; exponerse

¿No es imprudente fiarse en alta mar


de una nave frágil?
6 Brevis est vita hóminis super terram. Breve es la vida del hombre sobre la
tierra
7 Ingens Polyfhemus ingentem trabem Trabs-trabis = tranca, viga.
regebat. Rego-is-rexi-rectum-ere = regir, llevar
8 Polyphemo giganti unus óculus erat.
9 Omnia difficilia pigris sunt: ímpigris Para los perezesos
omnia facilia et suavia.
10 Sapiéntium est causas altíssimas Contemplor-aris-contemplatus est-ari =
rerum (de las cosas) contemplari contemplar
(considerar). Es de sabios contemplar las cosas mas
profundas
11 Vir constante ánimo ómnia árdua et El hombre con animo constante supera
difficilia súperat. todas las cosas arduas y dificiles

Ejercicio 99.

1 El conocimiento de la muerte es para


nosotros saludable.
2 Debemos ser piadosos para con (in, con
ac.) Dios, respetuosos con los padres,
buenos con nuestros amigos, generosos
con nuestros enemigos, útiles para
todos.
3 En los mares hay peces y plantas, y
animales enormes que a veces devoron
a los hombres.
4 Somos polvo y en polvo (nos) hemos de
convertir (convertuntur).
5 Desde (ex) el monte vimos una zorra
que estaba en el valle y después se
escondió (se ábdidit) entre (in, con ac.)
las hierbas del bosque.
74

6 El agua de los ríos es dulce, la del mar


es amarga.
7 Consta que en los mares hay animales y Decipio-is-decepi-deceptum-decipere = engañar
plantas que no reciben la luz del sol.
8 Refieren (tradunt) las fábulas de los
antiguos Griegos que Apolo vivió entre
los pastores.

Vocabulario

Majores-um (m. pl) Mayores, Insido-is-sedi- Sentarse


antepasados sessum-ere (intr.)
Occurro-is-curri- Salir al encuentro Eburneus-a-um De mármol, ebúrneo
cursum-ere (intr.) (adj.)
Allis-ae Alia, afluente del Sella-ae (f.) Asiento
Tíber
Excelsa statura Alta talla, estatura Interim (adv.) Entretanto
Territus-a-um (adj) Aterrorizado Patens-entis (adj.) Abierto, patente
Víctor-oris Vencedor Unus-a-um (adj.) Uno (declinación
especial)
Occasum (ac. Ocaso Scipio-ionis (m.) Bastón
4ªDecl.)
Autem (conj.) Más, pero Incensus-a-um Inflamado
(adj.)

Ejercicio 100. Versión: Los Galos en Roma

1 Galli virtute atque audácia nóbiles erant. Atque = y, e..


2 Itaque, suis viribus feroces, olim ad Itaque = Y así, así que, por esta razón
urbem Romam venerunt et Romanorum
ágmini occurrerunt ad Alliam flumen.
3 Ibi próelium commissum est (se
emprendió, se trabó);
4 Sed mílites Romani, térriti excelsa Aufúgio-is-fugi-ere = huir, refugiarse
statura hóstium et ingenti clamore, brevi
aufugerunt.
5 Tunc Galli victores iter perrexerunt et Pergo-is-perrexi-perrectum-ere = continuar,
ante occasum solis intra móenia urbis proseguir
Romae intraverunt. Entonces los galos vencedores han
continuado su camino y antes del ocaso han
entrado dentro de las murallas de la ciudad
de Roma

6 Jam in arcem confúgerant jóvenes;


senes autem in vestíbulis aedium
insederunt sellis ebúrneis mortemque
75

fórtiter expectabant.
7 Interim Galli, patentes ingressi aedes Patens-patentis = patente, abierto, descubierto
príncipum, intuentur (contemplan) viros Omnino = en todo semejante
omnino deis símiles ornamentis (abl.)
atque majestate oris.
8 Unus autem senum percussit (pegó) Autem = mas, pero
scipione ebúrneo caput Galli suam
barbam permulcentis (que le alisaba).
9 Tum Gallus, ira incensus, senem
occidit.
10 Deinde omnes céteri Romani pariter in Deinde = enseguida, después
aédibus suis trucidati sunt (fueron
degollados).

Ejercicio 101. Sobre la versión

1 Tradunt histórici Gallos virtute atque


audacia nóbiles fuisse, et olim ad urbem
Romam venisse agminique Romanorum
ad Alliam flumen occurrisse;
2 Cum autem próelium commissum esset
(habiendo sido emprendido el combate),
mílites Romanos, territos excelsa statura
hóstium et ingenti clamore, brevi
aufugisse.

65 y 66. Presente de indicativo de la 3ª y 4ª Conjugación

Presente de indicativo
Lego-is-legi-lectum-legere Capio-is-cepi-captum-capere Audio-is-audivi-auditum-audire
3ª Conj. / Primer modelo 3ª Conj. / Segundo modelo 4a Conjugación
Lego (Leo) Cápio (Tomo) Áudio (Oigo)
Legis Capis Audis
Legit Capit Audit
Legimus Cápimus Audimus
Legitis Cápitis Auditis
Legunt Capiunt Áudiunt

Copretérito o pretérito imperfecto


Leía Tomaba Oía
Legebam Cápiebam Áudiebam
Legebas Capiebas Audiebas
Legebat Capiebat Audiebat
Legebamus Cápiebamus Audiebamus
Legebatis Cápiebatis Audiebatis
Legebant Capiebant Áudiebant
76

Ejercicio 102

Conjúguese en presente de indicativo los verbos de la tercera conjugación que vienen en las
listas después del Ejercicio 43 y después del Ejercicio 63.

Revisión de Verbos
Primera Conjugación
1ª P. S. Ps.I. 2ª P. S. P.I. 1ª P.S.Pt.I. Participio Infinitivo Significado
Delecto as avi atum are Deleitar
Laudo as avi atum are Alabar
Paro as avi atum are Preparar
Vasto as avi atum are Devastar
Oppugno as avi atum are Sitiar
Do as Dedi atum are Dar
Segunda Conjugación
Hábeo es hábui habitum ere Tener
Térreo es térrui térritum ere Espantar
Vídeo es vidi visum ere Ver
Tercera Conjugación
Ago is Egi Actum ere Obrar
Facio is Feci Factum ere Hacer
Laccesso is ivi itum ere Atacar
Curro is Cucurri Cursum ere Correr
Occido is Occidi Occisum ere Matar
Capio is Cepi Captum ere Coger
Accipio is Accepi Acceptum ere Recibir
Cuarta Conjugación
Venio is Veni Ventum ire Venir
Audio is Audivi itum ire Oír

Vocabulario

Pareo es Párui (s. pp) ere Obedecer


Placeo es Plácui (s. pp) ere Agradar
Fáveo es Favi Fautum ere Favorecer
Studeo es Studui (s. pp) ere Estudiar

Desum es Defui (s. pp) esse Faltar


Intersum es Interfui (s. pp) esse Asistir
Praesum es Praefui (s. pp) esse Presidir
Supersum es Superfui (s. pp) esse Quedar

Succumbo is Succubui Succúbitum ere Sucumbir


77

Sucurro is Succurri Sucursum ere Socorrer


Ignosco is Ignovi Ignotum ere Perdonar
Desconocer

Ejercicio 103

1 Dicunt antiqui poetae Jovem esse


patrem deorum et regem hóminum.
2 Post próelium aufúgiunt hostes, quos Aufugio-is-Aufugi-ere = Huir, desaparecer,
nostri milites premunt. escapar
3 Alios (a otros) víncimus, cum nos ipsi
(mismos) non víncimus.
4 Cúpiunt omnes esse felices. Cupio-is-Cupivi-ere = Desear, querer
5 Cole virtutem, si cupis esse beatus. Coleo-es-ere = Admirar, venerar
6 Saepe poma matura ex arbóribus
décidunt.
7 Redi mox et redde pecuniam, si te cupis
habere bonam famam.

Ejercicio (de Tema) 104

1 Si los antiguos decían que hay muchos


dioses, nosotros los cristianos decimos
que no hay más que (nisi) un solo
(unum) Dios verdadero.
2 Si nos vencemos a nosotros mismos,
más fácilmente (facilius) podremos
vencer a nuestros enemigos.
3 ¿Dónde está tu hermano? – Está
escribiendo (escribe) una carta.
4 Llama al siervo y envía con él (per eum)
la carta que (quam) estás escribiendo
(escribes) a tu madre (dat.)
5 En el invierno (abl. sin prep.) caen las
hojas de los árboles.
6 ¿Qué lees? – Leo un libro.

Ejercicio (oral) 105

Conjúguese en el presente de indicativo los verbos siguientes:

Vénio (intr.) is Veni Ventum Venire Ir


Advénio (intr.) is Adveni Adventum Advenire Llegar
Invénio (intr.) is Inveni Inventum Invenire Encontrar
Dórmio (intr.) is Dormivi Dórmitum Dormire Dormir
Lénio (tr.) is Lenivi Lenitum Leníre Dulcificar
Móllio (tr.) is Mollivi Móllitum Mollere Suavizar
78

Ejercicio 106

1 Pueri boni véniunt laeti in scholam, quia


ibi animae (dat.) alimentum óptimum (el
mejor) invéniunt.
2 Advéniunt modo, non advénerant in Modo = ahora
ovile pastores.
3 Dormit infans in cunis; fratres dórmiunt
in léctulo.
4 Dormis, amice, dum inímicus vígilat!
5 In suavi léctulo dormitis, púeri: Palea-ae = paja
dormiebat Iesus puer, Deus et rex vester,
in páleis bubilis.
6 Advéniunt pastores ad Iesum et ófferunt
ei (le ofrecen) múnera.
7 Saepe ad Iesum nos advenimus et nihil
ei offérimus (le ofrecemos).

Ejercicio 107

1 Niños dóciles, venís a (in, con ac.) la


escuela a estudiar (ad studendum), no a
jugar (ad ludendum).
2 Las aves duermen en los árboles.
3 Llegas cuando ya voy a casa de mi
padre.
4 Ahora llegan mis hermanos con mis
amigos.
5 ¿Por qué no dulcificas (con tu)
arrepentimiento la pena de tu madre?
6 Dijo el maestro que los niños buenos
venían a la escuela gustosos, porque allí
encontraban el mejor alimento de su
alma.
79

CUARTA DECLINACIÓN

67. La cuarta declinación. La cuarta declinación tiene sustantivos maculinos y femeninos


cuyo nominativo y genitivo de singular se hace en us. En cambio sus sustantivos neutros
hacen su nominativo de singular en u y su genitivo igualmente en us.

Primer Modelo Segundo modelo Modelo especial


Sust. Masc. y Fem. Sust. Neutros
Singular
Manus (f) Mano Cornu (n) Cuerno Domus (f) Casa
Manus Cornu Domus
Manum Cornu Domum
Manus Cornus Domus
Mánui Córnui Dómui
Manu Cornu Domo
Plural
Manus Córnua Domus
Manus Córnua Domus
Manus Córnua Domos
Manuum Córnuum Domorum o Dómuum
Mánibus Córnibus Dómibus
Mánibus Córnibus Dómibus

Nota: Los sustantivos disílabos terminados en cus, hacen el dativo y ablativo de plural en
ubus.

Arcus-us (m), Arco dat. pl. Arcubus


abl. pl. Arcubus
Lacus-us (m), Lago dat. pl. Lacubus
abl. pl. Lacubus
Quercus-us (f), Encino dat. pl. Quercubus
abl. pl. Quercubus

Vocabulario: Ejercicio oral

Curso Cursus (m.) Puerto Portus (m.)


Caballería Equitatus (m.) Uso Usus (m.)
Ejército Exércitus (m.) Caza Venatus (m.)
Ola, flujo Fluctus (m.) Sentido Sensus (m.)
Empuje, ímpetu Ímpetus (m.) Vista Visus (m.)
Magistrado Magistratus (m.) Oído Auditus (m.)
Miedo Metus (m.) Olfato Odoratus (m.)
Ocaso Occasus (m.) Gusto Gustus (m.)
Salida del sol Ortus (m.) Tacto Tactus (m.)
Espíritu Spíritus-us (m)

Rodilla Genu-us (n.) Trueno Tonitru-us (n.)


80

Hielo Gelu-us (n.)


Siendo de otra declinación, adoptan formas de la cuarta
El ganado Pecu Pecus-pecoris (n.)
La despensa Penu Penus-us (n.); Penus-penoris (n.); penum-i (n.)
La cueva Specu Specus-us (m. y f.)

Ejercicio 108

1 Cursus vitae brevis est.


2 Fílius Regis práeerat equitátui.
3 Labor exércitus gravis fuit.
4 Naves erant pulsae flúctibus ad líttora
maris.
5 Ferunt (refieren) Alcibiadem vixisse in Vivo-is-vixi-victum-ere = vivir
domo Periclis.
6 Oves habent córnua cava et curva. Cavus-a-um = hueco
7 Cives magistrátibus parere debent,
magistratus légibus.
8 Ante ortum solis et post occasum densae Opério-óperis-opérui-opertum-ire = cubrir
ténebrae operuerunt terrae.
9 Corvi nidos fécerant in ramis quércuum. Róbur-roboris = Roble
10 Natura dedit homínibus quinque (cinco)
sensus: visum, auditum, gustum, odoratum,
tactum.

Ejercicio 53a GLI

1 Nostrarum domorum cubícula non sunt


vasta.
2 Prisci incolae terrarum habitabant in Specus-us = cueva, caverna
horrendis spécubus.
3 In nostra domo multae sunt commoditates.
4 Ex quércubus silvae Galli victorum spólia Suspendo-is-didi-sum-ere = suspender, colgar
suspénderant. Victor-is = vencedor, quien alcanza la victoria
5 Prisci Romani habitabant in angustis
dómibus.

Ejercicio 109

1 Es terrible el empuje de las olas


2 Los vientos contrarios retuvieron en (in,
con abl.) el puerto la flota de los Griegos.
3 Los toros atacan (con) los cuernos (abl).
4 Alejandro con (cum, con abl.) su ejército
atravesó (tránsiit) los desiertos de la Libia.
5 Los cónsules estaban a la cabeza de los
81

ejércitos.
6 Ceres presidía la agricultura, Diana la caza.
7 Licurgo suprimió el uso del oro y de la
plata entre los Lacedemonios.
8 El techo de la casa fue incendiado por un
rayo.
9 Los techos de las casas habían sido
incediados por los rayos.
82

QUINTA DECLINACIÓN

68. La quinta declinación. A esta declinación pertenecen pocos sustantivos masculinos y


femeninos. Hace su nominativo de singular en es y su genitivo de singular en ei. En la
quinta declinación no hay adjetivos.

Singular Plural
Dies (m.) Dies
Dies Dies
Diem Dies
Diei Dierum
Diei Diebus
Die Diebus

Vocabulario para ejercicio oral

Cosa Res-ei (f.) Mediodía Meridies-ei (m.)


Línea de batalla Ácies-ei (f.) Planicie Planíties-ei (f.)
Fe, lealtad Fides-ei (f.) Descendencia Progénies-ei (f.)
Aspecto, rostro Fácies-ei (f.) Furor, rabia Rabies-ei (f.)
Hielo Glacies-ei (f.) Aspecto, apariencia Species-ei (f.)
Ruina, muerte, Pernicies-ei (f.) Esperanza Spes-ei (f.)
perjuicio

Ejercicio 109

1 Magnam partem diei apud patrem tuum


consúmpsimus (pasamos).
2 Longitudo dierum et nóctium non semper Par-paris = igual, semejante
par est.
3 Post diem tértium profectionis ádsumus. Profectio-profectionis = partida
4 Prídie ejus (de aquél) diei legati ab Prídie (adv.) = la víspera, un día antes
hóstibus missi erant pacem rogatum (a
pedir).
5 Paucis diebus ante adventum meum aegri
fueratis.
6 Res humanae sunt frágiles.
7 Etiam (aún) in parvis rebus virum
sapientem agnóscere possumus.
83

Ejercicio 55 GLI

1 Augustus erat dóminus ómnium rerum.


2 Spécie rerum saepe decípimur (somos
engañados).
3 Raro (rara vez) spes hóminem deserit. Desero-is-rui-rtum-ere = desertar, abandonar
4 Spes omnes míserae matris vanae fuerunt.
5 Miles narravit rem omnem duci.
6 Dux signum pugnae aciei dedit.
7 Ómnia Animália lucem diei requirunt.
8 Acies in inmensa planítie constíterat
(había hecho alto).
9 Rem, non spéciem, quaero. Quaero-is-sivi-situm-ere = buscar, procurar
10 Hómines rebus nómina imposuerunt. Impono-is-sui-situm-ere = imponer

Ejercicio 110

1 Había ahí (ibi) una gran llanura. Llanura = platinties-ei


2 Cerca del (círciter con ac.) medio día
volvió el ejército al campamento.
3 Hombres mentirosos, habéis engañado a Mendax-cis = mentiroso
nuestra madre con una apariencia de
verdad.
4 Los germanos, alentados (inductus-a-um)
(con) la esperanza de salvarse (de
salvación), habían huído hacia el Rin.
5 César reconoció la lealtad de Diviciaco. Lealtad = fides-ei

Revisión de Vocabulario

Encina Quercus-us (f) Salida del sol Ortus-us (m)


Ejército Exercitus-us (m) Ocaso Ocasus-us (m)
Caballería Equitatus-us (m) Llegada Adventus-us (m)
Infantería Peditatus-us (m) Ola, flujo Fluctus-us (m)
Magistrado Magistratus-us (m) Sentido Sensus-us (m)
Ímpetu Ímpetus-us (m) Vista Visus-us (m)
Puerto Portus-us (m) Oído Auditus-us (m)
Miedo Metus-us (m) Gusto Gustus (m)
Caza Venatus-us (m) Olfato Odoratus (m)
Carrera Cursus-us (m) Tacto Tactus (m)
84

Ejercicio 112

1 In ramis quercus aves multae erant.


2 Exércitum omnem ducebat Semprónius;
equitátui práeerat Gracchus, peditátui
Marcellus.
3 Romani ímpetum fecerunt in hostes et in Impetum facere = acometer
fugam conjecerunt eos (los).

4 Romani creáverant magistratus ánnuos


cónsules nominatos (llamados).
5 Classis Graecorum in portum redíerat.
6 Discípuli metu magistri abdíderant sese Abdo-is-ábdidi-ábditum-ere = esconder,
(se) in specum. ocultar
7 Post merídiem redíimus ad patrem.
8 Non spe lucri ad te venimus. Lucrum-i = lucro, ganancia, provecho
9 Spécie boni ad malum dúcimur (somos Species-ei = apariencia
arrastrados).
10 Cursu et venatu júvenes quam plúrimum
(muchísimo) delectantur (se deleitan).

Ejercicio 113

1 En el mar el orto y el ocaso del sol son


admirables.
2 Tu llegada me fue muy grata.
3 Las olas del mar levantaban (atollebant) la
nave hasta (ad, con ac.) el cielo.
4 (Con) la vista (abl.) contemplamos la
hermosura de la naturaleza, con el oído
escuchamos las armonías de la música, con
el olfato percibimos el olor agradable de
las flores, con el gusto el sabor de los
manjares, con el tacto la suavidad de los
objetos (de las cosas) sensibles; más con la
inteligencia podemos llegar hasta Dios,
fuente de toda hermosura, armonía,
suavidad, perfección y belleza.
5 La fe es el fundamento de la vida social.

Revisión de verbos transitivos

Apério is Apérui Apertum ire Abrir


Claudo is Clausi Clausum ere Cerrar
Percútio is Percussi Percusum ere Golpear
Obsídeo es Obsedi Obsessum ere Sitiar
Pello is Pépeli Pulsum ere Impeler
85

Interfício is Interfeci Interfectum ere Matar


Móneo es Monui Mónitum ere Avisar
Móveo es Movi Motum ere Mover
Tríbuo is Tríbui Tributum ere Conceder
Trado is Trádidi Tráditum ere Entregar
Committo is Comisi Comissum ere Confiar
Relinquo is Reliqui Relictum ere Dejar
Invenio is Inveni Inventum ire Encontrar

Ejercicio 114

1 Ad ripam flúminis Tíberis aedificávimus


domum in urbe.
2 Non semper invenimus quod (lo que)
quaérimus.
3 Relinque istam rhedam fractam et séde in Rheda-ae (f) = coche
equo.
4 Graeci dolo (por medio de un engaño)
portas urbis Trojae aperuerunt et íncolas
omnes interfecerunt.
5 Percute canem latrantem (que está
ladrando)
6 Romani obsederunt oppidum bene Munitus-a-um = fortificado
munitum.
7 Mone púeros magistrum adesse.
8 Incolae urbis tradiderunt claves hóstibus.

Ejercicio 115

1 Cerrad las puertas soldados, y preparad las


armas (tela) para (ad) el combate.
2 Los buenos ciudadanos arrojaron a los
malos de (ex, con abl.) la ciudad.
3 A la lealtad del jefe confiaron los Romanos
el ejército.
4 La ciudad de Roma era la capital del
Imperio Romano y la principal de todas las
ciudades de Italia.
5 Cuentan que los griegos, por medio de un
engaño, se apoderaron de Troya y mataron
a todos los habitantes.
6 Virgilio dice que Príamo, el rey ultimo de
Troya, anciano y achacoso, pereció (infin.)
a manos (abl. sin prep.) de Neoptólemo.

70. Adjetivos de la primera clase. Los adjetivos latinos se dividen en dos clases: la
primera clase comprende los adjetivos que en la forma masculina y neutra siguen la
86

segunda declinación, y en la femenina, la primera. La segunda clase comprende los


adjetivos que siguen en todas sus forma a la tercera declinación.

Adjetivos de la Primera Clase

Masculino Femenino Neutro


Singular
Bonus – Bueno Bona – Buena Bonum – Bueno
Bone Bona Bonum
Bonum Bonam Bonum
Boni Bonae Boni
Bono Bonae Bono
Bono Bona Bono
Plural
Boni - Buenos Bonae - Buenas Bona - Buenos
Boni Bonae Bona
Bonos Bonas Bona
Bonorum Bonarum Bonorum
Bonis Bonis Bonis
Bonis Bonis Bonis

Adjetivos de la Segunda Clase

Primer Modelo Segundo Modelo


Parisilábicos Imparisilábicos
Singular
Masc. y Fem Neutro Masc. y Fem. Neutro
Fortis Forte Crudel Crudele
Fortis Forte Crudel Crudele
Fortem Forte Crudelem Crudele
Fortis Fortis Crudelis Crudelis
Forti Forti Crudeli Crudeli
Forti Forti Crudele Crudele
Plural
Fortes Fortia Crudeles Crudelia
Fortes Fortia Crudeles Crudelia
Fortes Fortia Crudeles Crudelia
Fortium Fortium Crudelium Crudelium
Fórtibus Fórtibus Crudélibus Crudélibus
Fórtibus Fórtibus Crudélibus Crudélibus

72. Adjetivos sustantivados. En latín, como en castellano, suelen tomarse los adjetivos en
forma sustantivada, principalmente los masculinos y los neutros:
Ej: Sapiens = El sabio Omnia = Todas las cosas (todo)
Mali = Los malos Mala = Las cosas malas (lo malo)
Bonum = Lo bueno Bona = Las cosas buenas (lo bueno)
Pulchrum = Lo bello Pulchra = Las cosas bellas (lo hermoso)
87

73. Delinación de unus. Unus, que significa uno, uno sólo, único, se delcina de la
siguiente manera:

Singular
Masculino Femenino Neutro
Unus Una Unum
Une Una Unum
Unum Unam Unum
Uníus Uníus Uníus
Uni Uni Uni
Uno Una Uno
Plural
Uni Unae Una
Uni Unae Una
Unos Unas Una
Unorum Unarum Unorum
Unis Unis Unis
Unis Unis Unis

74. Siguen la declinación de unus. Como unus se declinan otros adjetivos, entre ellos los
siguientes.

Ullus Ulla Ullum Alguno, alguna


Nullus Nulla Nullum Ninguno, ninguna
Solus Sola Solum Solo, solitario
Totus Tota Totum Todo, toda, todo entero

Ejercicio 116

1 Inter amicos ómnia sunt commúnia sine


ulla exceptione.
2 Res est nullius momenti. Momentum-i = importancia
3 (In) Nullam partem habúimus tantae Pars-partis = parte
praedae.
4 Hánnibal solus ad regem Antíochum Pervenio-is-perveni-perventum-ire =
pervenit. llegar
5 Dionysius tyranus uni Dioni indulsit. Indulgeo-is-indulsi-indultum-ere =
condescender, mostrarse amable
6 Asinus totis víribus súbito clamorem
sústulit (lanzó).
7 Toti Provínciae Caesar magnum númerum Totus-a-um = todo, (dat. toti)
mílitum imperavit (impuso).

Ejercicio 117

1 Aníbal había encerrado a Fabio en (in, con Desfiladero = aungustiae-arum


88

ac.) un desfiladero; sin embargo, éste pudo Escapar = Effugio-is-effigi-ere


escapar de ahí (inde) sin pérdida ninguna. Pérdida = detrimentum-i
2 En la vida de los tiranos no puede haber
(esse) lugar para la amistad.
3 Los lacedemonios se precipitaron sobre Precipitarse = Ímpetum fácere in
uno solo, (sobre) Epaminondas. Epaminondas = Epaminondas-ae
4 En una sola noche (abl. sin prep.) todas las Noche = Nox-noctis
estatuas de Mercurio fueron echadas por Estatua = Statua-ae
tierra con excepción de (praeter) una sola. Mercurio = Mercurius-ii
Echar por tierra = projicio-is-eci-ectum-
ere

75. Grados de significación del adjetivo. En latín, lo mismo que en castellano, los
adjetivos pueden tener tres grados de significación: positivo, comparativo y superlativo.

Positivo Comparativo Superlativo


Fortis Fortior (ius) Fortíssimus

Regla:
 Para formar el comparativo, se toma el caso del positivo y se convierte en ior (masc.
y fem.) – ius (neutro).
 Para formar el superlativo, se toma el caso del positivo y se convierte en issimus-a-
um.

Declinación del comparativo:

Adjetivo de la Primera Clase → Altus-a-um

Masc. y Fem. Neutro


Singular Plural Singular Plural
Altior Altiores Altius Altiora
Altior Altiores Altius Altiora
Altiorem Altiores Altius Altiora
Altioris Altiorum Altioris Altiorum
Altiori Altioribus Altiori Altioribus
Altiore Altioribus Altiore Altioribus

Adjetivo de la Segunda Clase → Fortis-e

Masc. y Fem. Neutro


Singular Plural Singular Plural
Fórtior Fortiores Fórtius Fortiora
Fórtior Fortiores Fórtius Fortiora
Fortiorem Fortiores Fórtius Fortiora
Fortioris Fortiorum Fortioris Fortiorum
Fortiori Fortioribus Fortiori Fortioribus
89

Fortiore Fortioribus Fortiore Fortioribus

77. Declinación del superlativo. La declinación del superlativo sigue a la primera clase de
adjetivos: bonus-a-um. Veamos el caso de las dos clases de adjetivos:

Adjetivo de la Primera Clases → Altus-a-um

Singular
Masculino Femenino Neutro
Altissimus Altissima Altissimum
Altissime Altissima Altissimum
Altissimum Altissimam Altissimum
Altissimi Altissimae Altissimi
Altíssimo Altissimae Altissimo
Altíssimo Altissima Altissimo
Plural
Masculino Femenino Neutro
Altissimi Altissimae Altissima
Altissimi Altissimae Altissima
Altissimos Altissimas Altissima
Altissimorum Altissimarum Altissimorum
Altissimis Altissimis Altíssimis
Altissimis Altissimis Altissimis

Adjetivo de la Segunda Clase → Fortis-e

Singular
Masculino Femenino Neutro
Fortissimus Fortissima Fortissimum
Fortissime Fortissima Fortissimum
Fortissimum Fortissimam Fortissimum
Fortissimi Fortissimae Fortissimi
Fortíssimo Fortissimae Fortissimo
Fortíssimo Fortissima Fortissimo
Plural
Masculino Femenino Neutro
Fortissimi Fortissimae Fortissima
Fortissimi Fortissimae Fortissima
Fortissimos Fortissimas Fortissima
Fortissimorum Fortissimarum Fortissimorum
Fortissimis Fortissimis Fortíssimis
Fortissimis Fortissimis Fortissimis

78. Doctior Petro. Hay dos maneras de expresar en latín el complemento de un


comparativo:
90

 Por medio de la conjugación quam, que equivale al que castellano, poniendo el


segundo término de la comparación en el mismo caso que venga el primero:

Paulus dóctior est quam Petrus. Pablo es más docto que Pedro.

 Por el ablativo, poniendo en dicho caso el segundo término de la comparación sin


poner el quam.

Paulus dóctior est Petro Pablo es más docto que Pedro

79. Altíssima árborum. El complemento del superlativo se pone generalmente en genitivo.

Harum árborum altíssima El más alto de estos árboles.

Ejercicio 118

Fórmense el comparativo y superlativo de los siguientes adjetivos:

Ausente Absensens-tis Audaz Audax-acis


Clemente Clemens-tis Falaz Falax-acis
Diligente Díligens-tis Locuaz Locuax-acis
Negligente Négligens-tis Mentiroso Mendax-acis
Elocuente Éloquens-tis Feliz Felix-icis
Enorme Ingens-tis Infeliz Ínfelix-icis
Poderoso Potens-tis Feroz Ferox-ocis
Reciente Recens-tis Atroz Atrox-ocis
Constante Constans-tis Veloz Velox-ocis

Fuerte Fortis, e, is Frágil Fragilis, e, is


Débil Imbellis, e, is Breve Brevis, e, is
Audaz Audax, audacis Enorme Ingens-entis
Prudente Prudens-entis Delicioso Suavis, e, is
Imprudente Imprudens-entis Dulce Dulcis, e, is
Sabio Sápiens-entis Fácil Facilis, e, is
Clemente Clemens-entis Difícil Diffícilis, e, is
Inclemente Inclemens-entis Fértil Fértilis, e, is
Constante Constans-antis Estéril Stérilis, e, is
Constante Inconstans-antis Util Utilis, e, is
Diligente Díligens-entis Inútil Inutilis, e, is
Elocuente Éloquens-entis Saludable Salutaris, e, is
Locuaz Locuax-acis Igual Par, is
Mentiroso Mendax-acis Desigual Impar, is
91

Ejercicio 119

1 Frater meus audácior est tuo.


2 Graeci fuerunt sapientiores et artis
pleniores quam Romani; Romani
constantiores et artis prudentiores quam
Graeci.
3 Vulpes sagácior fuit quam corvus.
4 Nullum ánimal poténtius est leone.
5 Haec (estas cosas) sunt clariora luce. Lux-lucis
6 Dúlcior est vita pura quam próspera.
7 Eloquentíssimus ómnium oratorum
Romanorum Cícero fuit; Graecorum,
Demósthenes.

Ejercicio Extra
Es (Sé tú)
Esto (Sed vosotros)

1 Es clemens pauperis, clementissimus


pauperrimis.
2 Imperium Alexandri latum fuit, sed brevis quam
imperium Persarum; imperium Romanorum
extensissimum fuit et diutissimum antiquorum.
3 Fabius constantior fuit quam inimici
Fabius constantior fuit inimicibus
4 Romani, in principio, potentiores fuerunt
barbaris
5 Formicae diligentissima animalia sunt.
6 Prudentissima est vulpes; sed prudentior quam
vulpes est serpens.

Ejercicio 64 (GLI)

1 Culter est brevis, gladius est lóngior.


2 Ludus jucundus est, sed negotia utiliora.
3 Pater mei discípuli magnum hortum
habet; sed noster major est.
4 Iter exércitus facilíssimum erat.
5 Homo prudéntia et callíditate bestias Calliditas-atis = astucia, habilidad,
ferocissimas et validíssimas súperat. maña
Validus-a-um = sano, robusto, vigoroso
6 Líger est amoeníssimum flumen; ripas Liger = Rio Loira
pulchérrimas habet.
7 Vúlnera ducis gravissima erant.
8 Pastor viatóribus altissimum montem et Monstro-as-avi-atum-are = mostrar
pulchérrimam vallem monstravit.
92

9 Suavissimus est luscíniae cantus. Luscinia-ae = Ruiseñor


10 Gravis procella altíssimas arbores Posterno-is-prostavi-stratum-sternere =
prostráverat. derribar, derrotar
Procella = tempestad
11 Vidi alios ventos aliasque procellas.
12 Vivere summe Deo. Summe = grandemente, sumamente,
muy

Ejercicio 66 (GLI)

1 Nulla res magis necessaria homínibus


est quam labor.
2 Glácies lúbrica est, magis lúbrica Lubricus-a-um = resbaladizo
(sobreentendido est) ambitio.
3 Magna est perítia artificium, sed magis Artifex-icis = Artífice
mirum est artifícium naturae. Artiticium-i = Artificio
4 Nunquam vidi ducem magis egrégium.
5 Magis idóneum tempus non repéries Repério-is-répperi-repertum-ire =
(encontrarás). encontrar, descubrir, inventar
6 Constantinus erat prínceps máxime
pius.
7 Nunquam mílites magis strénui Strénuus-a-um = esforzado, valiente
sustinuerunt (sostuvieron) hóstium activo
ímpetum.
8 Sócrates morum mansuetudine sedebat, Morus-a-um = loco, extravagante
Mansuetudo-dinis = dulzura, bondad,
máxime obnoxios irae.
mansedumbre
Sedo-as-avi-atum-are = calmar
Maxime = principalmente, sobre todo
Obnoxius-a-um = expuesto-a-o

Ejercicio 68A (GLI)

1 Harum (de estas) insularum minor est


feracissima.
2 Audácior cónsulum victóriam tulit. Fero-fers-tuli-latum-ferre =
alcanzar, llevar
3 Eloquentior Graechorum Caius erat.
4 Sororum minorem natu vidi. Natu (abl.) = nacimiento
Maximus natu =mayor por nacimiento
5 Famulorum diligentior est senior.
6 Fratrum natu maior levis est.
7 A (de) patre duas epistolas (dos) accepi; Priori prius = Cuanto antes
respondebo priori prius (desde luego).
8 Imperator majorem partem exércitus Ammito-is-amisi-amissum-ere =
amisit (perdió). perder
93

Ejercicio 120

1 Sé clemente con (in, con ac.) los pobres;


más clemente con los más pobres.
2 El imperio de Alejandro fue más extenso,
pero más breve que el imperio de los
Persas; el imperio de los Romanos fue el
más extenso y el más duradero de los
antiguos.
3 Fabio fue más constante que sus enemigos.
4 Los Romanos fueron al principio más
poderosos que los Bárbaros.
5 Las hormigas son animales diligentísimos.
6 Prudentísima es la zorra; pero más
prudente que la zorra es la serpiente.
94

PRONOMBRES Y ADJETIVOS PRONOMINALES

80. Pronombres personales. En general, los pronombres personales, cuando son sujeto de
verbo, no se expresan en latín, si no es que sean enfáticos; pero cuando son
complemento sí se expresan.
Primera Persona

Singular Plural
Nom Ego Yo Nos Nosotros
Voc
Acu Me A mí, me Nos A nosotros.
Gen Mei De mí Nostri De nosotros
Nostrum
Dat Mihi A mi, para mí, me. Nobis A ó para nosotros
Abl Me(cum) Por mí, en mí… Nobis(cum) Por nosotros

Segunda Persona

Singular Plural
Nom Tu Tú Vos Vosotros, vos
Voc Tu Tú Vos Vosotros, vos
Acu Te A ti, te Vos A vosotros, os
Gen Tui De tí Vestri De vosotros
Vestrum
Dat Tibi A o para ti, te Vobis A o para vosotros
Abl Te(cum) Por ti, en ti… Vobis(cum) Por vosotros…

Obervación: Mecum (conmigo); Tecum (contigo); Secum (consigo); Nobiscum (con


nosotros); Vobiscum (con vosotros).

81. Tercera Persona

Singular Plural
Masc Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom Is Ea Id Ei (ii) Eae Ea
Voc
Acu Eum Eam Id Eos Eas Ea
Gen Eius Eius Eius Eorum Earum Eorum
Dat Ei Ei Ei Eis (iis) Eis (iis) Eis (iis)
Abl Eo Ea Eo Eis (iis) Eis (iis) Eis (iis)

Pronombre reflexivo

Nom
Voc
Acu Se (sese) Se, a sí; a él, a ellos; le los.
Gen Sui De sí; de él, de ellos.
95

Dat Sibi A sí; para sí, se: a él.


Abl Se (sese) Por sí; por él, por ellos.

Vocabulario

Ádjuvo as Adjuvi Adjutum are Ayudar


Dórmio is Dormivi Dórmitum ire Dormir
Fleo es Flevi Fletum ere Llorar
Rídeo es Risi Risum ere Reír

Ejercicio 121

1 Ego sum laetus, tu tristis es.


2 Tália tu dixisti ¡talia fecisti!
3 Ille nos éxpulit ex patria (abl). Expello, is, expuli, expulsum, ere = Expulsar
4 Epístulam tuam accepi in qua (en la Agnosco-is-agnovi-ágnitum-ere = Reconocer
cual) agnovi tuum amorem erga me.
5 Formica cicadae: “Dormire me, Cantus-us = canto
inquit, cantus tui non sinunt (dejan)”.
6 Mélior (la mejor) pars nostri animus
est.
7 Vere (voc. De Varus), redde mihi Legatio-nis = legación, dignidad, cargo
tuas legationes.
8 Non respondisti lítteris quas (que) a
me accéperas.
9 A vobis, ímprobi, recedant
(apártense) púeri.
10 Puellae, vobiscum matres in urbem
Romam venerunt.

Ejercicio 74 GLI

1 Ego sum diligens, tu es piger.


2 Tu es parvus, ille est magnus.
3 Ego, homo imperitus, ab (por)
hómine cálido lacessor (soy
apremiado).
4 Tu eras potens; ille poténtior fiet.
5 Non est útilis nobis futúrarum rerum
scientia.
6 Magister mihi pulchrum librum
dedit.
7 Me séquere.
8 Tua vox me delectat.
9 Frater magistri est maior quam tu.
10 Rura mihi placent. Placo-is-cui-cere = agradar
11 Majus mihi videtur (parece) déducus Deducus-coris = deshonra
96

malum quam dolor.


12 Quis nostrum patriam non diligit?
13 Natura dedit (ha dado) nobis amorem
nostri.

Ejercicio 77 GLI

1 Nostras valles et montes nostros amamus.


2 Tuam matrem, amice, vidi.
3 Mi pater, ignosce (perdona) filio.
4 Hóstium exércitus vestras domos
incéndio vastavit (ha devastado).
5 Liberorum virtutes ornamenta nostra
sunt.
6 Caesar adulescens totam rem familiarem
dissipáverat (había disipado).
7 Hómines vident mélius aliena vítia quam
sua.
8 Bonus civis non secernit (no separa) sua Commodum-i = utilidad, provecho, interés.
cómmoda a (de) público bono.
9 Generosi discípuli amant suos
praeceptores non minus quam doctrinam.
10 Fuge assentatores; blandítiae eorum Assentator-is = adulador
insídias habent. Blanditia-ae = caricia, lisonja
11 Cúrius Samnititium divitias contempsit Miror-miraris-miratus sum- mirari =
(despreció); Samnites eius paupertatem Admirar
mirati sunt (admiraron).

Ejercicio 122

1 ¡Yo! Jamás he tomado (tuli) las


armas contra mi patria.
2 Vuestra carta me ha sido muy grata.
3 Yo he hecho muchas cosas sin ti: tú,
ninguna sin mí.
4 Me has liberado de un gran temor.
5 Ellos han reído; nosotros hemos
llorado.
6 La patria es la madre común de todos
nosotros.
7 Amigo, dame un buen consejo;
ayúdame (con) tus exhortaciones.
8 Perdona fácilmente (saepe) a otro
(álteri), nunca a ti (mismo).
9 Oh dioses inmorales, exclamó
Cicerón, vosotros (sois los que) me
habéis inclinado a consagrar mi vida
97

a la sola salvación de mi patria.


10 Tú has dicho a mi maestro, que
habías leído conmigo el libro de
Cicerón sobre la vejez.
11 Venid conmigo.

Jn 1,19-28

19 Et hoc est testimonium Ioannis, quando miserunt Interrogarem-es-et-emus-etis-


ad eum Iudaei ab Hierosolymis sacerdotes et ent
Levitas, ut interrogarent eum: “Tu quis es?”.
20 Et confessus est et non negavit; et confessus est: confessor
“Non sum ego Christus”.
21 Et interrogaverunt eum: “Quid ergo? Elias es tu?”.
Et dicit: “Non sum”. “Propheta es tu?”. Et
respondit: “Non”.
22 Dixerunt ergo ei: “Quis es? Ut responsum demus
his, qui miserunt nos. Quid dicis de teipso? ”.
23 Ait: Aio-is-… = Decir, asegurar,
“ Ego vox clamantis in deserto: afirmar, ordenar
“Dirigite viam Domini”,
sicut dixit Isaias propheta”.
24 Et qui missi fuerant, erant ex pharisaeis;
25 et interrogaverunt eum et dixerunt ei: “Quid ergo
baptizas, si tu non es Christus neque Elias neque
propheta?”.
26 Respondit eis Ioannes dicens: “ Ego baptizo in Scio-is-scivi o scii-scitum-ire
aqua; medius vestrum stat, quem vos non scitis, = conocer
27 qui post me venturus est, cuius ego non sum
dignus, ut solvam eius corrigiam calceamenti ”.
28 Haec in Bethania facta sunt trans Iordanem, ubi
erat Ioannes baptizans.
98

Ejercicio 123

1 Rómulus urbem cóndidit eamque Cóndido-is-didi-ditum-condere = fundar


Romam vocavit.
2 Temístocles totum se dedit rei Gero-is-gessi, gestum, gérere = Llevar
públicae neque ulla res major sobre sí o consigo, conducir.
(importante) sine eo gerebatur.
3 Centúrio fortes viros elégerat atque Centurio-ionis = centurión
eos secum dúxerat. Atque = y, e
4 Illi (ellos) te vulneraverunt, tu eis
ignovisti.
5 Lucretia sese occidit cultro quem Tego-is, texi, tectum, tegere = Cubrir,
(que) sub veste téxerat. envolver.
6 Décius se in médios hostes (en
medio de los enemigos) immisit
(lanzó).
7 Augustus sibi Romanos conciliavit Concilio-as-avi-atum-are: reunir, juntar
prudentia et moderatione.
8 Hanníbal venenum semper secum
habuit.
9 Homerus ómnium poetarum
praestantíssimus fuit.
10 Infélix fuit ille, infelicior tu fuisti,
infelicissimus ego.
11 Ager meus agro tuo fertilior est.

PRONOMBRE REFLEXIVO Y PRONOMBRE RECÍPROCO

82. El pronombre reflexivo se refiere generalmente al sujeto del Verbo.


Ej. Se diligit = Se ama a sí mismo.
El pronombre no reflexivo jamás se refiere al sujeto del verbo de la misma oración.
Ej. Eum diligit = Le ama.
Se usa generalmente el pronombre is – ea – id para reproducir la persona o cosa de que
se viene hablando.

Idem e ipse. A la declinación de is, ea, id, pueden reducirse la de ídem, éadem, ídem
que significa lo mismo.
Ej. Idem locutus est = El mismo habló.
Ej. Idem populus = El mismo pueblo.
Ej. Éadem res = La misma cosa, el mismo asunto.
99

Singular Plural
Masc Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom Idem Éadem Idem Eidem(ii) Eaedem Éadem
Voc
Acu Eundem Eandem Idem Eosdem Easdem Éadem
Gen Eiusdem Eiusdem Eiusdem Eorumdem Earumdem Eorumdem
Dat Eidem Eidem Eidem Eisdem (iis) Eisdem (iis) Eisdem (iis)
Abl Eodem Eadem Eodem Eisdem (iis) Eisdem (iis) Eisdem (iis)

Es preciso distinguir bien el sentido de estos dos demostrativos ídem = el mismo; ipse =
él mismo, en persona. Ipse es más enfático y contundente que ídem.
Ej. Ipse scripsit = El mismo escribió, en persona – por su propia mano.
Ej. Ipse pópulus: El pueblo mismo.
Ej. Ipsa res = El asunto mismo, la cosa misma.

Verbum-i = palabra

Singular Plural
Masc Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom Ipse Ipsa Ipsum Ipsi Ipsae Ipsa
Voc
Acu Ipsum Ipsam Ipsum Ipsos Ipsas Ipsa
Gen Ipsius Ipsius Ipsius Ipsorum Ipsarum Ipsorum
Dat Ipsi Ipsi Ipsi Ipsis Ipsis Ipsis
Abl Ipso Ipsa Ipso Ipsis Ipsis Ipsis

83. Se amant – Inter se amant. Es necesario distinguir bien el sentido del pronombre se.
Cuando es reflexivo, es decir, que la acción se vuelve sobre el mismo sujeto que la
ejecuta, se contruye sin preposición.
Ej. Se amant = Se aman a sí mismos.
Cuando es recíproco, es decir, que la acción se ejecuta mutuamente entre dos o más
sujetos se construye con la preposición inter.
Ej. Inter se amant = Se aman entre sí ó se aman unos a otros.

Ejercicio 124

1 Pirro dijo: “La Italia está cercana a la


Sicilia (dat.) y no (neque) es difícil (n.)
ocuparla (por meido de) las armas (abl.)”.
2 La zorra invitó a comer a la cigüeña y le
sirvió (appossuit) un o líquido en un
plato.
3 Clelia escogió a la jóvenes y las
doncellas, y volvió con ellos.
4 Un niño (por) miedo (abl.) se metió entre
100

las turbas (de los hombres).


5 Miliciades colocó en los campos del
Quersoneso la multitud que había llevado
consigo.
6 Mucho se (dat.) perjudicó (a sí mismo).
7 Ve aquellos (illos) pobres y dales un
pedazo de pan.

8 Por las artes (abl. sin prep.) fue más


famosa la ciudad (de) Atenas (Athenae)
que la ciudad (de) Roma.

ADJETIVOS POSESIVOS

84. Al pronombre personal de la primera persona corresponden los siguientes adjetivos, que
a su vez, pueden usarse también como pronombres.

Primera Persona Segunda Persona Tercera Persona


Meus Mea Meum Tuus Tua Tuum Suus Sua Suum
Noster Nostra Nostrum Vester Vestra Vestrum = = =

Oservación: Todos los adjetivos se declinan respectivamente por los modelos bonus y
pulcher. El vocativo masculino de meus es mi.

85. Empleo de adjetivos posesivos. Los adjetivos en latín no se expresan cuando pueden
sobreentenderse fácilmente.
Ej. Díligo patrem = Amo a mi padre.
Diligas patrem = Amas a tu padre.
Diligit patrem = Ama a su padre.

86. El empleo del posesivo suus. El posesivo suus, se refiere ordinariamente al sujeto
mismo del verbo.
Ej. Canis in aqua imáginem suam vidit = El perro vio su imagen en el agua.

Pronombres y adjetivos

87. Hay en latín cuatro ponombres demostrativos que son: hic, iste, ille, is. A su vez pueden
fungir también como adjetivos.
101

88. Pronombre hic = este.

Singular Plural
Nom Hic Haec Hoc Hi Hae Haec
Voc
Acu Hunc Hanc Hoc Hos Has Haec
Gen Hujus Hujus Hujus Horum Harum Horum
Dat Huic Huic Huic His His His
Abl Hoc Hac Hoc His His His

89. Domus in hac regione cito edificantur. En castellano muchas veces la particula se no
es pronombre reflexivo ni recíproco, sino que se forma con oraciones pasivas: Ej. Se dice =
Es dicho por alguien. En este caso la oración castellana debe hacerse en latín por voz
pasiva.
Ej. Domus in hac regione cito aedificantur =
En este país se edifican rápidamente las casas.

Ejercicio 125

1 Hos mores ferre non possum.


2 Rápidus est hic fluvius: hac (por aquí)
transiri non potest.
3 In his máribus multi pisces sunt.
4 Haec sunt scuta nostra et tela.
5 Lácrimae horum ómnium moverunt
ánimum Cáesaris.
6 Huic puellae dédimus nuntium.
7 Haec matres amiserunt filios in bello. amitto, is, amisi, amissum, ere = perder
8 Haec est spes nostra, haec salus, haec
vita: crux Dómini Nostri Iesu Christi.

Ejercicio 126

1 No podré soportar la injuria de este


hombre.
2 Ve estas manos: con ellas he trabajado
toda mi vida (ac. sin prep.).
3 El que (qui) no sabe sobrellevar esta
vida, no podrá ganar la eterna.
4 Ni la muerte (caedes) de etas niñas pudo
ablandar el ánimo feroz de este cruel
emperador.
5 En este bosque anda (errat) un león, que
ha atemorizado a los pastores de esta
granja.
6 Esto no puede ser.
102

90. Pronombre ille = aquél.

Singular Plural
Masc Fem Neu Masc Fem Neu
Nom ille illa illud illi illae illa
Voc
Acu illum illam illud illos illas illa
Gen illius illius illius illorum illarum illorum
Dat illi illi illi illis illis illis
Abl illo illa illo illis illis illis

Pronombre iste-ista-istud = ese, esa, eso. Se declina igual que ille-illa-illud.

Singular Plural
Masc Fem Neu Masc Fem Neu
Nom iste ista istud isti istae ista
Voc
Acu istum istam istud istos istas ista
Gen istius istius istius istorum istarum istorum
Dat isti isti isti istis istis istis
Abl isto ista isto istis istis istis

Ejercicio 127

1 Cato, ille noster, mihi unus est pro


centum mílibus (cien mil).
2 Mors ademit súbito illam virtutem Adimo-adimis-ademi-ademtum-ere=Salvar,
Crasi. quitar arrancar
3 Quam magna illa tranquilitas Sócratis
etiam (aún) in máximis periculis!
4 Quis fuit similior illi Alesandro Magno?
5 In hac mensa pone libros, in illa scribe.
6 Iste homo me plúrimum vexavit. Vexo-as-avi-atum-are = molestar
7 Ista tu arma, haec ego polivi. Polio-is-ivi-itum-ire = pulir
8 Cum Gallis conflixerunt illi mílites, hi Confligo-is-flixi-flictum-ere = chocar,
cum sóciis. combatir, luchar
9 Hoc a vobis (a vosotros) pétimus, ut
(que) nos abire sinatis (permitáis).
10 Naves istae vetustae in altum ire non
póterant.

Ejercicio 128

1 Estas armas son de Pedro; esas, de tu


hermano Pablo, aquéllas (las) nuestras.
2 Aquella elocuencia de Cicerón ninguno
(nemo) de los Romanos la superó.
103

3 En esta ciudad hay muchos ciudadanos


perniciosos.
4 Esta es mi madre, que (quam) Dios me
dio y que nadie podrá quitarme.
5 El padre y el abuelo de este niño fueron
cónsules.
6 El espejo de estas aguas reproduce las
estrellas del cielo.
7 Aquel instrumento y aquellos arados
pertenecen (son del) al dueño de esta
granja.
8 Deja esa tristeza y recibe esta buena
notricia que (quem) te traigo (áffero).

91. Empleo del ejus o eorum. Cuando en castellano el posesivo su, suyo, no se refiere al
sujeto del verbo, en latín se emplea el genitivo ejus o eorum-earum-eorum, según a la
persona a que se refiere, sea del número singular o plural, y del género masculino,
femenino o neutro.
Ej. Magister discípulos suos amat, et vítia eorum odit =
El maestro ama a sus discípulos, pero aborrece sus defectos.

Verbos
Conficio (tr.) is Confeci Confectum ere Terminar , acabar
Convenio (intr.) is Conveni Conventum ire Concurrir

Ejercicio 129

1 Dona nobis tuam gratiam.


2 Omnia mea tua sunt.
3 Tibi tuos libros réddidi: redde mihi
meos.
4 Fábius Dorso sacrificium confecit,
deinde ad suos rédiit.
5 Vitam Deo trádidi, quia sua est.
6 Vitam pátriae vovistis. Voveo-es-vovi-votum-ere = ofrecer, consagrar
7 Multi Sabini ad ludos cum líberis et
conjúgibus convénerant.
8 Fabros ex (por) opéribus eorum
cognóvimus.
9 Leónidas atque ejus cómites gloriam Comes-comitis = compañero
inmortalem sibi comparaverunt. Atque = igualmente
Comparo-as-avi-atum-are = adquirir
10 Hércules leonem silvae Nemeae Intérimo-is-emi-emptum-ere = matar, mandar
interemit ejusque pellem postea semper matar.
gessit. Gero-is-gessi-festum-are = llevar-hacer-tener.
104

Ejercicio 130

1 Vuélveme lo mío.
2 Todos aquellos campos son míos.
3 A vosotros he confiado mi salvación.
4 Los Germanos habían venido al
territorio de los Eduos y habían
devastado sus campos.
5 Los galos se habían escondido (ellos
mismos) y (habían escondido) sus cosas
(pl. n. suus) en (in, con ac.) la plaza de
Burgos.
6 Después que hubimos estudiado la
gramática, volvimos a nuestros juegos.
7 Cuando (cum, con ind.) tú terminaste la
obra, ya había acabado yo la mía.
8 Cicerón (por) sus obras adquirió para sí
gloria y renombre inmortales (este
adjetivo debe ir en singular, concertado
con nomen).

PRONOMBRE Y ADJETIVO RELATIVO

92. Qui, quae, quod. En latín, el principal pronombre relativo es qui, quae, quod = quien,
que, cual, el que, el cual.

Singular Plural
El que La que Lo que Los que Las que Las cosas
Nom Qui Quae Quod Qui Quae Quae
Voc
Acu Quem Quam Quod Quos Quas Quae
Gen Cujus Cujus Cujus Quorum Quarum Quorum
Dat Cui Cui Cui Quibus Quibus Quibus
Abl Quo Qua Quo Quibus Quibus Quibus

Nota: Qui, quae, quod también se declinan como quicumque, quaecumque,


quodcumque = cualquiera que. En este adjetivo-pronombre la segunda partícula es
invariable.
Nota: Quisquis (nominativo masculino), quidquid (nominativo y acusativo neutro),
quoquo (ablativo masculino neutro). Quisquis y quidquid son siempre pronombres. Con el
significado de cualquiera que.
105

Ejercicio 131

1 Lacus Lemannus qui in flumen Lemanus-Lémano (de Ginebra)


Rhódanum influit (desemboca), est inter
Gálliam et Helvétiam.
2 Vercingétorix perduxit ad suam Perduco-is-duxi-ductum-ere = llevar, atraer
senténtiam Gallos, qui adversus Sententia-ae = parecer, sentir, opinión
Caésarem arma ceperunt.
3 Xerxes interfecit Atheniénsium Interficio-is-feci-fectum,ere = matar,
sacerdotes quos in Arce invenérant. mandar matar, dar muerte.
Invenio-is-veni-ventum-ire = encontrar
4 Senatus núntios misit ad regiones
quibus cónsul praéerat.
5 Séquana, in cujus ripis multae et Sequana = Sena
pulchrae urbes aedificatae sunt, flumen Edificantur = Son edificadas
est lentum et plácidum. Aedificatae sunt = Fueron edificadas
6 Libros quos accepi ad te remisi.
7 Púeri quibus dona dedisti, tibi grátias
agerunt.
8 Hómines a quibus auxílium petebamus Nolo-is-ui-nolere = No querer
noluerunt (no quisieron) audire.
9 Templum quod dicatum erat Dianae
incensum est (fue incendiado).
10 Quas volebamus accepimus.

Ejercicio 85 GLI

1 Fortunae, quaecumque áccidet (sea),


experiemur (probaremos).
2 Quoscumque audivi (he oído), omnes
ídem dixerunt (han dicho).
3 Quaecumque práemia próditor Proditor = traidor, delator.
propósuit (propuso), ea milites
spreverunt (despreciaron).
4 Quisquis me vísitat, tua in (para con) se
mérita práedicat (elogia).
5 História, quoquo modo est (sit) scripta,
delectat.
6 Quidquid facis, réspice ad eventum. Respicio-is-it-respectum-ere = atender
Eventus-us = resultado
7 Quoscumque inveni erga (hacia) me Refero-refers-retuli-relatum-referre = llevar,
benignos, iis grátiam rétuli. volver, regresar, pagar.
8 Cuiscumque Júppiter vult (quiere) Everto-is-i-sum-ere = voltear, destruir.
evértere fortunam, ei ínjicit malam Injicio-is-it-injectum-ere = inspirar, arrojar
mentem.
106

93. Concordancia del relativo. El relativo latino concierta siempre con el antecedente en
género y número, pero se pone en el caso que le corresponda, según el oficio que
desempeñe en la oración.
Ej. Litterae, quas scripsisti mihi, jucundissimae fuerunt =
Las cartas que me escribiste fueron para mí muy gratas.
En este caso, el relativo quas va en la terminación femenina del plural porque está
concertado con litterae, y en acusativo porque es el complemento directo del verbo
scripsisti.

Ejercicio 132

1 Grandes honores fueron tributados a


Milcíades, que había salvado a Atenas y
a la Grecia entera.
2 El hombre a quien habías confiado toda
tu fortuna, ha huído.
3 La tumba en que Temístocles había sido
sepultado, estaba cerca de Atenas.
4 Los Griegos inscribieron en el templo
de Apolo los nombres de los pueblos
(estados) por los que habían sido
vencidos los Persas.
5 Los Lacedemonios fueron
completamente debaratados en tres
(tribus) batallas (abl. sin prep.) en las
cuales perdieron doscientos (ducenti-ae-
a) navíos.

Ejercicio 133

1 Adamus habuit multos liberos, inter Numeror-aris-atur-amur-amini-antur = Ser


quos Cainus et Abel numerantur (se contado, ser numerado → Numerarse,
cuentan). contarse.
2 Hic fuit pastor, ille agricola.
3 Uterque (uno y otro) óbtulit dona Offero-es-óbtuli-oblatum-offerre = ofrecer
Dómino: Cainus quidem fructus terrae,
Abel autem oves egregias.
4 Dona Abelis placuerunt Deo, non autem Fero-fers-tuli-latum-ferre = llevar, tolerar,
dona Caini: quod Cainus aegre tulit. llevar a mal
5 Dominus dixit Caino: Cur ínvides
fratri?
6 Si recte facies (obras), recipies Sin autem = si no
(recibirás) mercedem: sin autem, lues
(sufrirás) poenam peccati.
107

PRONOMBRE Y ADJETIVO INTERROGATIVO

94. Quis, quae, quid? El interrogativo quis? puede ser pronombre y adjetivo.

Singular Plural
¿Quien? ¿Quien? ¿Qué? ¿Quiénes? ¿Quiénes? ¿Qué cosas?
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom Quis? Quae? Quod? Qui? Quae? Quae?
Qui? Quid?
Voc
Acu Quem? Quam? Quod? Quos? Quas? Quae?
Gen Cujus? Cujus? Cujus? Quorum? Quarum? Quorum?
Dat Cui? Cui? Cui? Quibus? Quibus? Quibus?
Abl Quo? Qua? Quo? Quibus? Quibus? Quibus?

Nota: El nominativo quis? se emplea generalmente como pronombre; qui?, generalmente


como adjetivo.
Ej. Quis vocat me? = ¿Quién me llama?
Qui locus est hic? = ¿Qué lugar es éste?

Ejercicio 134

1 Quis venit?
2 Qui venerunt, fílii an (o) nepotes
agrícolae?
3 Venerunt filiae reginae, quae erant apud avunculus-i = tío
(en casa) avúnculum?
4 Quem patrem nisi óptimum virum, nisi = si no, si no es que
quam matrem nisi omnium óptimam a quien el padre si no
mulíerem habuistis?
5 Cujus est hic liber?
6 A quibus auxílium petisti? Peto-is-ivi (ii)- itum-ire = pedir

7 Quam percussit fulmen?


8 Ex laboribus tantis, quod lucrum
habuistis?

Ejercicio 135

1 ¿De quién es el caballo, de tu padre o


(an) de tu hermano?
2 ¿A quien dijiste que había venido tu
padre?
3 ¿De quién son los jardines que están a la
orilla del mar?
108

4 ¿A qué hombre, a qué mujer has visto?


5 ¿Qué armas portas, (las) de tu padre o
(las) de tu abuelo?
6 ¿Qué tienes?

Uter. Pronombre es un pronombre interrogativo que significa ¿quién de los dos?

Singular
Quién de los dos? Quién de las dos? Qué de los dos?

Nom Uter? Utra? Utrum?


Voc
Acu Utrum? Utram? Utrum?
Gen Utrius? Utrius? Utrius?
Dat Utri? Utri? Utri?
Abl Utro? Utra? Utro?

Uterque = Uno y otro


Utraque = Una y otra
Utrumque = Una cosa y otra

Ejercicio 88 GLI (impares)


diligit?
non
patriam
Quis
1

2 Uter vicit (salio vencedor)? Vinco-is-vici-victum-ere = vencer


3 Quem júdicas beatum?
4 Utrum est melius?
5 Cujus literas affers (traes)?
6 Utram domum júdicas pulchriorem?
7 Cui vita est omnino (del todo) ingrata?
8 Utrius orátio tibi vehementior videtur
(te parece)?
9 Quid agit tuus fílius? Ago-is-egi-actum-agere = hacer
Ago-agis-agit-agimus-agistis-agunt
10 Quem fortunam non vexavit (ha
atormentado)?
11 Utri puellarum Regina coronam dedit?
12 Quod premium discípulo proponis
impigro?
13 A quibus regionibus venit haec porque que direcciones/rgiones
pestilentia? Viene/viene
Esta enfermdad
14 Quos senes taedium vitae cepit?
15 Qui homo venit? Que hombre vino? Vine?
109

16 Quae vita est improborum? Improbus-a-um = malo, malvado, vicioso


17 Qui finis erit discordiarium? Que frontera

18 Qua via venit hostium exercitus?


19 Horum uter es insanior? Insanus-a-um = loco, insano, insensato
Quien de
20 Quae litora invises (visitarás)?
21 Quibus militibus haec praeda contigit
(ha tocado)?
22 Quem librum legis?
23 Quae verba áudio?
24 Quorum hóminum fidem
implorábimus?
25 Utra via profectus est (ha marchado)
exércitus?
110

PRONOMBRE Y ADJETIVO INDEFINIDO

95. Aliquis, aliqua, aliquid(od). El pronombre indefinido áliquis se puede emplear como
pronombre y como adjetivo.

Singular Plural
Alguno Alguna Algo Algunos Algunas Algunas
cosas
Nom Áliquis pr. Álicua Áliquid pr. Álicui Áliquae Áliqua
Áliqui adj. Áliquod adj.
Voc
Acu Áliquem Áliquam Áliquid pr. Áliquos Áliquas Áliqua
Áliquod adj.
Gen Alicujus Alicujus Alicujus Aliquorum Aliquarum Aliquorum
Dat Alícui Alícui Alícui Alíquibus Alíquibus Alíquibus
Abl Álicuo Álicua Álicuo Alíquibus Alíquibus Alíquibus

Ejercicio 136

1 Alicui mílites qui cum Caésare


pugnáverant ad nos venerunt.
2 Aliquas rosas collegerunt puellae, Colligo-is-egi-éctum-igere = recoger,
áliquos pisces prehenderunt púeri. juntar, reunir, sujetar
3 Alíquibus homínibus non placet recte Insanus = loco, insano, inmoderado
vívere; sed volunt (quieren) insani! Pero quieren los insentaos morir santamente
beate mori (morir).
4 Aliquorum hóminum est haec senténtia,
sed stulta; homines post mortem ad
astra migrare.
5 Cui tália dixisti?

Ejercicio 91 GLI

1 Potest quis errare. Puede


2 Nunquam vidi injústius quid.
3 Cónsules morte eos affecerunt
(castigaron) qui adversus (contra).
4 Romanos aliquid dixerant.
5 Si quid in (contra) te pecavi, ignosce.
6 Praetor ad contionem venit non sine contio-contionis = asamblea
aliqua spe.
7 Discipulus ímpiger áliquod práemium
sperat.
8 Hostis aliquis profecto (sin duda) in
castra obrepsit (se ha escurrido).
9 Aliquis ad me venit.
10 Si cui quid ego promisi (he prometido),
111

id praestabo (daré).
11 Si qui rex, si qua nátio áliquid contra jussum-i = orden, mandato
jussa pópuli Romani fécerat in senatus
aegre (con disgusto) ferebat.

Ejercicio 137

1 Nos darás alguna merced, si nuestro


trabajo te place.
2 Algunos hombres quieren morir bien,
pero no quieren vivir rectamente.
3 A alguno de estos solados (gen.) has
dado tus armas, puesto que tú no las
tienes.
4 A algunos niños no (los) quiso recibir el
maestro, porque en la escuela se
portaron muy mal (male se gesserunt).
5 La vida para algunos nombres es
fastidiosa, porque la vida para ellos es
una carga, no el camino para (ad) el
cielo.

DEL VERBO

96. Verbos transitivos e intransitivos. En latín, lo mismo que en castellano, se dividon los
verbos en transitivos e intransitivos. Los verbos transitivos tienen complemento directo
que siempre va en acusativo:
Ej. Amo patrem = Amo a mi padre.
Los intransitivos no tienen complemento directo; pueden tenerlo indirecto, en dativo:
Ej. Mihi placet = Me gusta.

97. Voz activa y voz pasiva. En latín como hay también como en castellano, voz activa y
voz pasiva. La voz activa indica que el sujeto ejecuta la acción significada por el verbo:
Ej. Amo = Yo amo.
La pasiva indica que el sujeto recibe la acción significada por el verbo.
Ej. Amor = Yo soy amado.

Nota 1: Los verbos intransitivos no tienen voz pasiva.


Nota 2: En latín hay algunos verbos deponentes, que tienen forma pasiva pero con
significación activa.
Ej. Imitor = imito. Profiscor = Me marcho

98. Gerundio – Supino. La voz activa posee en latín una forma breve verbal llamada
gerundio y otra llamada supino cuya significación y uso se verán en los números 109 y
110.

99. En latín hay cuatro conjugaciones que se caracterizan por la forma del presente de
infinitivo de la voz activa:
112

Primera Segunda Tercera Cuarta


Amare Delere Legere Audire
Capere
(e larga) (e breve)
113

100. VERBO ESSE

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO


Yo soy Yo sea Sé tú Ser No tiene
Presente Sum Sim
Es Sis Es
Est Sit Esse
Sumus Simus
Estis Sitis Este
Sunt Sint
Yo era Fuera, Sería o
Fuese
Copretérito Eram Essem
Eras Esses
Erat Esset
Eramus Essemus
Eratis Essetis
Erant Essent
Yo seré Sé tú Haber de ser El que será
Ha de ser
Para ser
Futuro Ero
Eris Es o Esto Fore
Erit (invariable) Futurus-a-um
Erimus
Eritis Este o Estote
Erunt Futurum-am-
um
(os-as-a) esse
Yo fui Yo haya sido Haber sido
He sido
Hube sido
Pretérito Fui Fúerim
Perfecto Fuisti Fúeris
Fuit Fúerit Fuisse
Fuimus Fuérimus
Fuistis Fuéritis
Fuerunt Fúerint
Yo había sido Hubiera sido Nota: El verbo esse no tiene gerundio ni supino.
Habría sido
Hubiese sido Se conjugan igual que esse:
Pretérito Fúeram Fuissem Abesse Áfui Estar ausente
Pluscuam- Fúeras Fuisses Adesse Adfui Estar presente
perfecto Fúerat Fuisset Praeesse Praefui Presidir
Fueramus Fuissemus Obesse Obfui Dañar,
Fueratis Fuissetis perjudicar
Fúerant Fuissent Deesse Defui Faltar
Yo habré sido
Futuro Fúero 2º Posse = poder. Presenta algunas irregularidades.
perfecto Fúeris Pres. Possum – Potes – Potet – Póssumus – Potestis –
Fúerit Possunt. Copretérito: Poteram – Poteras – Poterat.
Fuérimus Fut.: Potero – Poteris – Poterit. Pret. Perf. Potui –
Fuéritis Potuis – Potuit; Plusquam: Potúeram – Potúeras –
Fuérint Potúerat. Pres. de subj.: possem – posses - posset
114

El verbo ESSE en la VOZ ACTIVA


Tiempos SIMPLES del verbo ESSE en modo INDICATIVO

Presente Copretérito= Pretérito imperfecto Futuro


Sum Yo soy (estoy) Eram Yo era (estaba) Ero Yo seré (estaré)
Es Eras Eris
Est Erat Erit
Sumus Eramus Erimus
Estis Eratis Eritis
Sunt Erant Erunt

Tiempos COMPUESTOS del verbo ESSE en modo INDICATIVO

Pretérito perfecto Antecopretérito= Antefuturo = Futuro perfecto


Plusquamperfecto
Fui (ó estuve), he sido Yo había sido (estado) Yo habré sido (estado)
o hube sido
Fui Fuéram Fuero
Fuisti Fuéras Fueris
Fuit Fuérat Fuerit
Fuimus Fueramus Fuerimus
Fuistis Fueratis Fueritis
Fuerunt Fuérant Fuerint

Modo SUBJUNTIVO
Simples Compuestos
Presente Copretérito Pretérito perfecto Antecopretérito
Yo sea Yo fuera (fuese) Yo haya sido Yo hubiera (hubiese) sido
Sim Essem Fuerim Fuissem
Sis Esses Fueris Fuisses
Sit Esset Fuerit Fuisset
Simus Essemus Fuerimus Fuissemus
Sitis Essetis Fueritis Fuissetis
Sint Essent Fuerint Fuissent

IMPERATIVO
Presente Futuro
Singular Plural Singular Plural
Es Este Es o esto Este o estote
(sé tú) (sed vosotros) (sé tú) (sed vosotros)

INFINITIVO
Simple Pasado Futuro
Esse Fuisse Futurum (a-um)
(ser) (haber sido) Futuros (as-a)
(Haber de ser)

Formas verbales que siguen al verbo ESSE

Adesse Estar presente Deesse Faltar


Abesse Estar ausente Obesse Dañar
Inesse Hallarse en Prodesse Aprovechar
Interesse Intervenir Subesse Estar debajo
Praeesse Presidir Superesse Sobrar
115

101. PRIMERA CONJUGACIÓN


AMARE

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INTIFINITIVO PARTICIPIO


Yo amo Yo ame Ama tú Ser Amante
Presente Amo Amem Amans
Amas Ames Ama Amans
Amat Amet Amare Amantem
Amamus Amemus Amantis
Amatis Ametis Amate Amanti
Amant Ament Amanti
Yo amaba Amara, Amase
Copretérito Amabam Amarem Amantes
Amabas Amares Amantes
Amabat Amaret Amantes
Amabamus Amaremus Amantium
Amabatis Amaretis Amantibus
Amabant Amarent Amantibus
Yo amaré Ama tú (fut.) Haber de amar El que amará
Ha de amar
Para amar
Futuro Amabo
Amabis Ama ó Amaturus-am- Amaturus-a-
Amabit Amato um esse um
Amábimus
Amábitis Amate ó
Amábunt Amatote
Amé Haya amado Haber amado
Pretérito Amavi Amáverim
Perfecto Amavisti Amáveris
Amavit Amáverit Amavisse
Amavimus Amavérimus (ó Amasse)
Amavistis Amavéritis
Amaverunt Amáverint
Había amado Hubiera o Gerundio
hubiese amado
Pretérito Amáveram Amavissem Nom
Pluscuam- Amáveras Amavisses Voc
perfecto Amáverat Amavisset Acu Amandum A amar
Amaveramus Amavissemus Gen Amandi De amar
Amaveratis Amavissetis Dat Amando Para amar
Amáverant Amavissent Abl Amando En amar
Habré amado Significado Verbo Supino
Futuro Amávero Acusar Accusare Amatum A amar
perfecto Amáveris Gritar Clamare Amatu De amar
Amáverit Huir Fugare
Amavérimus Juzgar Judicare
Amavéritis Alabar Laudare
Amáverint Contar Narrare
Adornar Ornare
Preparar Parare
Pelear Pugnare
Conservar Servare
Evitar Vitare
Llamar Vocare
116

Abundo,as,avi,atum,are abundar Denuntio,as... denunciar Laudo,as... alabar


Ádjuvo,as,adjuvi,adjuctum,are ayudar Devoro,as... devorar Levo,as... aliviar, aligerar
Aedifico,as,avi,atum,are edificar Dico,as... dedicar Maculo,as.... manchar
Ámbulo,as,avi,atum,are pasearse Disputo,as... disputar Mando,as... mandar
Appello,as,avi,atum,are apelar, llamar Do,as... dar Narro,as... narrar
Apto,as,avi,atum,are aptar Dono,as... donar Nato,as... nadar
Aro,as,avi,atum,are arar Efflo,as... exhalar, morir Neco,as... matar
Asporto,as,avi,atum,are transportar Énato,as... salir a nado Número,as... numerar
Ávoco,as,avi,atum,are divertir Erro,as... errar Núntio,as... anunciar, avisar
Ávolo,as,avi,atum,are volar Éxcito,as... hacer salir Observo,as... observar
Canto,as,avi,atum,are cantar Exclamo,as… exclamar Occupo,as... ocupar
Castigo,as,avi,atum,are castigar Expecto,as... esperar, espectar Oppugno,as atacar,tomar una plaza
Célebro,as,avi,atum-are celebrar Fugo,as... espantar, hacer huir Opto,as... desear, optars
Celo,as,avi,atum,are ocultar Ignoro,as... ignorar Orno,as... adornar
Ceno,as,avi,atum,are cenar Ímmolo,as... inmolar Paro,as... preparar
Commendo,as,avi,atum, are... encomendar Ímpero,as... imperar, ordenar Placo,as... aplacar
Comparo,as,avi,atum,are comparar Íncrepo,as... reprender Postulo,as... pedir, rogar, exigir
Concilio,as,avi,atum,are conciliar Inerro,as... andar errante Presto,as,praéstiti,are aventajar, superar
Concito,as,avi, atum,are cublevar Insínuo,as... insinuar Pronuntio,as pronunciar, recitar
Condemno,as,avi,atum,are condenar Intérrogo,as... interrogar Pugno,as... pelear
Cremo,as,avi,atum,are quemar Invito,as... invitar Puto,as... juzgar, creer, pensar
Creo,as,avi,atum,are crear Írrigo-as... regar Quasso,as... sacudir
Crucio,as... atormentar Júdico,as... juzgar Révoco,as... Llamar, revocar
Delecto,as... deleitar Lácero,as... destrozar Rogo,as... Rogar, pedir

CONJUGACIÓN PERIFRÁSTICA
VOZ ACTIVA

INDICATIVO SUBJUNTIVO
Presente Presente
He de amar Haya de amar
1ª Amaturus-a-um sum 1ª Amaturus-a-um sim
Singular 2ª Amaturus-a-um es Singular 2ª Amaturus-a-um sis
3ª Amaturus-a-um est 3ª Amaturus-a-um sit
1ª Amaturi-ae-a sumus 1ª Amaturi-ae-a simus
Plural 2ª Amaturi-ae-a estis Plural 2ª Amaturi-ae-a sitis
3ª Amaturi-ae-a sunt 3ª Amaturi-ae-a sint
117

SEGUNDA CONJUGACIÓN

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INTIFINITIVO PARTICIPIO


Destruyo Destruya Destruye tú Destruir Destruyente

Presente Deleo Deleam Delens


Deles Deleas Dele Delens
Delet Deleat Delere Delentem
Delemus Deleamus Delentis
Deletis Deleatis Delete Delenti
Delelent Deleant Delenti
Destruía Destruyera
ó Destruyese
Copretérito Delebam Delerem Delentes
Delebas Deleres Delentes
Delebat Deleret Delentes
Delebamus Deleremus Delentium
Delebatis Deleretis Delentibus
Delebant Delerent Delentibus
Destruiré Destruye tú Haber de El que destruirá
(fut.) destruir Ha de destruir
Para destruir
Futuro Delebo
Delebis Dele ó Deleturum-am- Deleturus-a-
Delebit Delete um esse um
Delebimus
Delebitis Delete ó
Delebunt Deletote
Destruí Haya Haber
destruido destruido
Pretérito Delevi Deléverim
Perfecto Delevisti Deléveris
Delevit Deléverit Delevisse
Delevimus Delevérimus (ó Delesse)
Delevistis Delevéritis
Deleverunt Deléverint
Había Haya Gerundio
destruído destruído
Pretérito Deléveram Delevissem Nom
Pluscuam- Deléveras Delevisses Voc
perfecto Deleverat Delevisset Acu Delendum A destruir
Deleveramus Delevissemus Gen Delendi De destruir
Deleveratis Delevissetis Dat Delendo Para destruir
Deléverant Delevissent Abl Delendo En destruir
Habré Supino
destruido
Futuro Delévero Deletum A destruir
perfecto Deléveris Deletu De destruir
Deléverit
Delevérimus
Delevéritis
Deléverint
118

TERCERA CONJUGACIÓN
PRIMER MODELO

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INTIFINITIVO PARTICIPIO


Leo Lea Lee tú Leer Leyente
Sing.
Presente Lego Legam Legens
Legis Legas Lege Legens
Legit Legat Légere Legentem
Légimus Legamus Legentis
Légitis Legatis Légite Legenti
Legunt Legant Legenti
Leía Leyera ó
Leyese Pl.
Copretérito Legebam Légerem Legentes
Legebas Légeres Legentes
Legebat Légeret Legentes
Legebamus Legeremus Legentium
Legebatis Legeretis Legentibus
Legebant Légerent Legentibus
Leeré Lee tú (fut.) Haber de leer El que leerá
Ha de leer
Para leer
Futuro Legam
Leges Lege ó Lecturum-am- Lecturus-a-
Leget Légito um esse um
Legemus
Legetis Légite ó
Legent Legitote
Leí Haya leído Haber leído
Pretérito Legi Légerim
Perfecto Legisti Légeris
legit Legerit Legisse
Légimus Legérimus
Legistis Legéritis
Legerunt Légerint
Había leído Haya leído Gerundio
Pretérito Légeram Legissem Nom
Pluscuam- Légeras Legisses Voc
perfecto Légerat Legisset Acu Legendum A leer
Legeramus Legissemus Gen Legendi De leer
Legeratis Legissetis Dat Legendo Para leer
Légerant Legissent Abl Legendo En leer
Habré leído Supino
Futuro Légero Lectum A leer
perfecto Légeris Lectu De leer
Légerit
Legérimus
Legéritis
Légerint
119

TERCERA CONJUGACIÓN
SEGUNDO MODELO

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INTIFINITIVO PARTICIPIO


Tomo Tome Toma tú Tomar Tomante
Sing.
Presente Capio Capiam Capiens
Capis Capias Cape Capiens
Capit Capiat Cápere Capentem
Capimus Capiamus Capientis
Capitis Capiatis Cápite Capienti
Capiunt Capiant Capienti
Tomaba Tomare ó Pl.
Tomase
Copretérito Capiebam Cáperem Capientes
Capiebas Cáperes Capientes
Capiebat Cáperet Capientes
Capiebamus Caperemus Capientium
Capiebatis Caperetis Capientibus
Capiebant Cáperent Capientibus
Tomaré Toma tú (fut.) Haber de tomar El que tomará
Ha de tomar
Para tomar
Futuro Capiam
Capies Cape ó Capturum-am- Capturus-a-
Capiet Cápito um esse um
Capiemus
Capietis Cápite ó
Capient Cápitote
Tomé Haya tomado Haber tomado
Pretérito Cepi Céperim
Perfecto Cepisti Céperis
Cepit Céperit Cepisse
Cépimus Cepérimus
Cepistis Cepéritis
Ceperunt Céperint
Había tomado Haya tomado Gerundio
Pretérito Céperam Cepissem Nom
Pluscuam- Céperas Cepisses Voc
perfecto Céperat Cepisset Acu Capiendum A tomar
Céperamus Cepissemus Gen Capiendi De tomar
Ceperatis Cepissetis Dat Capiendo Para tomar
Céperant Cepissent Abl Capiendo En tomar
Habré tomado Supino
Futuro Cépero Captum A tomar
perfecto Céperis Captu De tomar
Céperit
Cepérimus
Cepéritis
Céperint
120

CUARTA CONJUGACIÓN

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INTIFINITIVO PARTICIPIO


Oigo Oiga Oye tú Oir Oyente
Sing.
Presente Audio Audiam Audiens
Audis Audias Audi Audiens
Audit Audiat Audire Audientem
Audimus Audiamus Audientis
Auditis Audiatis Audite Audienti
Audiunt Audiant Audienti
Oía Oyera ú Oyese Pl.
Copretérito Audiebam Audirem Audientes
Audiebas Audires Audientes
Audiebat Audiret Audientes
Audiebamus Audiremus Audientium
Audiebatis Audiretis Audientibus
Audiebant Audirent Audientibus
Oiré Oye tú (fut.) Haber de oír El que oirá
Ha de oír
Para oír
Futuro Audiam
Audies Audi ó Auditurum-am- Auditurus-a-
Audiet Audito um esse um
Audiemus
Audietis Audite ó
Audient Auditote
Oí Haya oído Haber oído
Pretérito Audivi (Audi) Audíverim
Perfecto Audivisti Audíveris
Audivit Audíverit Audivisse ó
Audivimus Audivérimus Audisse
Audivistis Audivéritis
Audiverunt Audíverint
Había oído Haya oído Gerundio
Pretérito Audíveram Audivissem Nom
Pluscuam- Audíveras Audivisses Voc
perfecto Audíverat Audivisset Acu Audiendum A oír
Audíveramus Audivissemus Gen Audiendi De oír
Audíveratis Audivissetis Dat Audiendo Para oír
Audíverant Audivissent Abl Audiendo En leer
Habré oído Supino
Futuro Audívero Auditum A oír
perfecto Audíveris Auditu De oír
Audéverit
Audivérimus
Audivéritis
Audíverint
121

106. Para conjugar un verbo latino, es preciso conocer el presente de infinitivo, el pretérito
perfecto de indicativo y el supino, que son los tiempos de donde se forman todos los demás.
En los verbos de la tercera conjugación es necesario conocer también la primera
persona del presente de indicativo, para saber si el verbo debe conjugarse por el primer
modelo, lego, o por el segundo, cápio.

107. De los infinitivos se forman: todos los presentes, todos los imperfectos, el gerundio.
Del pretérito de indicativo se forman: todos los perfectos y plusquamperfectos. Del supino
el participio de futuro en urus y el supino en u.
Para formar del infinitivo de los tiempos mencionados, basta quitar las desinencias
propias del infinitivo are, ere, ere, ire, y añadir a la radical las desinencias de los tiempos
que allí se forman.
Lo mismo se hace para formar los perfectos y plusquamperfectos del pretérito
perfecto de indicativo, cuya desinencia es siempre en i.
Para formar el participio de futuro en urus y el supino en u, se sustituyen estas
terminaciones a la terminación um del supino.

Observaciones sobre el uso de los tiempos y modos de la conjugación latina

108. Perfecto. El perfecto latino corresponde a las formas siguientes: pretérito indefinido,
pretérito perfecto y pretérito anterior.

Amavi: Amé, he amado ó hube amado.

El contexto de la frase nos indicará si el perfecto latino corresponde al definido o al


indefinido castellano; el pretérito próximo va precedido de formas latinas correspondientes
a las castellanas así que, después que, etc. con las cuales construimos respectivamente ese
pretérito.

109. Gerundio. Para comprender mejor la significación propia del gerundio, compárese las
frases siguientes:
Acu: Natus ad agendum = Nacido para obrar.
Gen: Cúpidus videndi = Deseoso de ver.
Dat: Aptus agendo = Apto para obrar.
Abl: Legendo doctus evasit = Leyendo se hizo sabio.
Voluptatem ponit in discendo = Pone todo su gusto en aprender.

Se adevertirá por estas expresiones que el gerundio latino corresponde ordinariamente al


infinitivo castellano precedido de preposición y dependiendo de un nombre sustantivo o
adejetivo.

110. Supino. El supino en um se traduce generalmente al castellano por el infinitivo


precedido de la preposición a llevando por determinante un verbo que indica movimiento
como ir, venir, correr, enviar, etc.

Venio lusum = Vengo a jugar


Venit narratum eam rem = Ha venido a narrarnos este asunto.
122

111. Voz pasiva, primera conjugación.

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INTIFINITIVO PARTICIPIO


Yo soy amado Yo sea Se tú amado Ser amado
Presente Amor Amer
Amaris Ameris Amare
Amatur Ametur Amari
Amamur Amemur
Amámini Amémini Amámini
Amantur Amentur
Yo era amado Fuera amado
Copretérito Amabar Amarer
Amabaris Amareris
Amabatur Amaretur
Amabamur Amaremur
Amabámini Amarémini
Amabantur Amarentur
Yo seré amado Se tú amado Haber de ser
(fut.) amado
Futuro Amabor
Amáberis Amare Amatum iri
Amábitur
Amábimur
Amabímini Amámini
Amabuntur
Fui, he sido o Haya sido Haber sido Amado
hube sido amado amado Habiendo sido
amado amado
Pretérito Amatus-a-um sum Amatus-a-um sim
------------------ es ------------------ sis
Perfecto ------------------ est ------------------ sit
Amati-ae-a sumus Amati-ae-a simus Amatum-am- Amatus-a-um
-------------- estis -------------- sitis um
-------------- sunt -------------- sint Amatos-as-a

Yo había sido Hubiera o El que será


amado hubiese sido amado(a-o)
amado
Pretérito Amatus-a-um eram Amatus-a-um essem Nom
---------------- eras ------------------ esses
Pluscuam- ---------------- erat ------------------ esset Voc
perfecto Amati-ae-a eramus Amati-ae-a essemus Acu Amandus-a-um A amar
-------------- eratis -------------- essetis
-------------- erant -------------- essent Gen De amar
Dat Para amar
Abl En amar
Habré sido Significado Verbo Supino
amado
Futuro Amatus-a-um ero Soy acusado Accusor
---------------- eris
perfecto ---------------- erit Soy encantado Delector
Amati-ae-a erimus Soy alabado Laudor
-------------- eritis
-------------- erunt Soy contado Narror
Soy adornado Ornor
Soy preparado Paror
Soy conservado Servor
Soy evitado Vitor
Soy llamado Vocor
123

112. SEGUNDA CONJUGACIÓN


VOZ PASIVA

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO


Soy destruido Sea destruido Sé tú destruido Ser destruido
Presente Deleor Delear
Deleris Delearis - are Delere
Deletur Deleatur Deleri
Delemur Deleamur
Delémini Deleámini Delémini
Delentur Deleantur
Era destruido Fuera ó fuese
destruido
Co- Delebar Delerer
pretérito Delebaris-are Delereris-rare
Delebatur Deleretur
Delebamur Deleremur
Delebámini Delerémini
Delebantur Delerentur
Seré destruído Sé tú destruido Haber de ser
destruido
Futuro Delebor
Deléberis-are Delere Deletum iri
Delébitur
Delébimur Delémini
Delebímini
Delebuntur
Fui, he sido o hube Haya sido Haber sido Habiendo
sido destruido destruido destruido sido
destruido
Pretérito Deletus-a-um sum Deletus-a-um sim Deletum-am- Deletus-a-um
Perfecto = es = sis um esse
= est = sit
Deleti-ae-a sumus Deleti-ae-a simus Deletos-as-a
= estis = sitis esse
= sunt = sint
Había sido Hubiera sido
destruido destruido
Pretérito Deletus-a-um eram Deletus-a-um essem
Pluscuam = eras = esses
- = erat = esset
perfecto Deleti-ae-a eramus Deleti-ae-a essemus
= eratis = essetis
= erant = essent
Habré sido El que será
destruido Ha de ser o será
Destruído
Futuro Deletus-a-um ero Soy llorado Défleor Defletus sum Delendus-a-um
perfecto = eris Soy llenado Impleor Impletus sum
= erit Soy enseñado Dóceor Doctus sum
Deleti-ae-a erimus Soy avisado Móneor Mónitus sum
= eritis Soy movido Móveor Motus sum
= erint
124

113. TERCERA CONJUGACIÓN: PRIMER MODELO


VOZ PASIVA

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO


Soy leído Sea leído Sé tú leído Ser leído
Presente Legor Legar
Légeris Legaris - are Légere
Légitur Legatur Legi
Légimur Legamur
Legímini Legámini Legímini
Leguntur Legantur
Era leído Fuera ó fuese leído
Co- Legebar Légerer
pretérito Legebaris-are Legereris-rare
Legebatur Legeretur
Legebamur Legeremur
Legebámini Legerémini
Legebantur Legerentur
Seré leído Sé tú leído Haber de ser
leído
Futuro Legar
Legeris-ere Légere Lectum iri
Legetur
Legemur Legímini
Legémini
Legentur
Fui, he sido o Haya sido leído Haber sido Habiendo
hube sido leído leído sido leído
Pretérito Lectus-a-um sum Lectus-a-um sim Lectum-am- Lectus-a-um
Perfecto = es = sis um esse
= est = sit
Lecti-ae-a sumus Lecti-ae-a simus Lectos-as-a
= estis = sitis esse
= sunt = sint
Había sido leído Hubiera sido leído
Pretérito Lectus-a-um eram Lectus-a-um essem
Pluscuam = eras = esses
- = erat = esset
perfecto Lecti-ae-a eramus Lecti-ae-a essemus
= eratis = essetis
= erant = essent
Habré sido leído El que será
Ha de ser o para
ser leído
Futuro Lectus-a-um ero Soy comprado Emor Emptus sum Legendus-a-um
perfecto = eris Soy vestido Induor Indutus sum
= erit Soy conducido Ducor Ductus sum
Lecti-ae-a Soy enviado Mittor Missus sum
erimus Soy oprimido Premor Pressus sum
= eritis
= erint
125

114. TERCERA CONJUGACIÓN: SEGUNDO MODELO


VOZ PASIVA

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIV INTIFINITI PARTICIPIO


O VO
Soy tomado Sea tomado Sé tú tomado Ser tomado
Presente Cápior Capiar
Cáperis Capiaris - iare Cápere
Cápitur Capiatur Capi
Cápimur Capiamur
Capímini Capiámini Capímini
Capiuntur Capiantur
Era tomado Fuera ó fuese
tomado
Co- Capiebar Cáperer
pretérito Capiebaris-are Capereris-rare
Capiebatur Caperetur
Capiebamur Caperemur
Capiebámini Caperémini
Capiebantur Caperentur
Seré tomado Sé tú tomado Haber de ser
tomado
Futuro Capiar
Capieris-ere Cápere Captum iri
Capietur
Capiemur Capímini
Capiémini
Capientur
Fui, he sido o hube Haya sido tomado Haber sido Habiendo
sido tomado tomado sido tomado
Pretérito Captus-a-um sum Captus-a-um sim Captum-am- Captus-a-um
Perfecto = es = sis um esse
= est = sit
Capti-ae-a sumus Capti-ae-a simus Captos-as-a
= estis = sitis esse
= sunt = sint
Había sido tomado Hubiera sido
tomado
Pretérito Captus-a-um eram Captus-a-um essem
Pluscuam = eras = esses
- = erat = esset
perfecto Capti-ae-a eramus Capti-ae-a essemus
= eratis = essetis
= erant = essent
Habré sido El que será
tomado Ha de ser o para
ser leído
Futuro Captus-a-um ero Soy arrojado Abjicior Abjectus sum Legendus-a-um
perfecto = eris Ábjici sumus
= erit Soy visto Aspicior Aspectus sum
Capti-ae-a erimus Aspici sumus
= eritis Soy Confodior Confossus sum
= erint traspasado Cónfodi sumus
Rapior Raptus sum
Soy raptado
126

115. CUARTA CONJUGACIÓN


VOZ PASIVA

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIV INTIFINITI PARTICIPIO


O VO
Soy oído Sea oído Sé tú oído Ser oído
Presente Audior Audiar
Audiris Audiaris - iare Audire
Auditur Audiatur Audi
Audimur Audiamur
Audímini Audiámini Audímini
Audiuntur Audiantur
Era oído Fuera ó fuese oído
Co- Audiebar Audirer
pretérito Audiebaris-are Audireris-rare
Audiebatur Audiretur
Audiebamur Audiremur
Audiebámini Audirémini
Audiebantur Audirentur
Seré oído Sé tú oído Haber de ser
oído
Futuro Audiar
Audieris-iere Audire Auditum iri
Audietur
Audiemur Audímini
Audiémini
Audientur
Fui, he sido o hube Haya sido oído Haber sido Habiendo
sido oído oído sido oído
Pretérito Auditus-a-um sum Auditus-a-um sim Auditum-am- Auditus-a-um
Perfecto = es = sis um esse
= est = sit
Auditi-ae-a sumus Auditi-ae-a simus Auditos-as-a
= estis = sitis esse
= sunt = sint
Había sido oído Hubiera sido oído
Pretérito Auditus-a-um eram Auditus-a-um essem
Pluscuam = eras = esses
- = erat = esset
perfecto Auditi-ae-a eramus Auditi-ae-a essemus
= eratis = essetis
= erant = essent
Habré sido oído El que será
Ha de ser o para
ser oído
Futuro Auditus-a-um ero Soy aplacado Lénior Lenitus sum Audiendus-a-um
perfecto = eris Soy ablandado Móllior Mollitus sum
= erit Soy castigado Púnior Punitus sum
Auditi-ae-a erimus
= eritis
= erint
127

116. Formación de la voz pasiva.


1º Como en la voz activa, del infinitivo de la voz activa se forman todos los presentes de
voz pasiva, todos los imperfectos, el adjetivo verbal.
2º El participio de pretérito se forma directamente del supino, cambiando las terminación
de um en us.
3º El pretérito perfecto de indicativo se forma con el participio de pretérito del verbo que
se conjuga y el presente de indicativo del verbo sum.
De igual manera se forman:
- El plusquampefercto de indicativo, con el participio pasado y el auxiliar eram.
- El futuro perfecto de indicativo, con el participio pasado y el auxiliar ero.
- El pretérito perfecto de subjuntivo, con el participio pasado y el auxiliar sim.
- El plusquamperfecto de subjuntivo, con el participio pasado y el auxiliar essem.
- El pretérito de infinitivo, con el participio pasado y el auxiliar esse.
4º El futuro de infinitivo se compone del supino en um y del infinitivo en iri.

Revisión de vocabulario

cado is cecidi cassum cadere caer intr.


áccido is áccidi - accidere suceder intr.
duco is Duxi ductum dúcere conducir tr.
perduco is perduxi perductum perdúcere llevar tr.
facio is feci factum fácere hacer tr
perficio is perfeci perfectum perfícere acabar tr
scribo is scripsi scriptum scribere escribir tr
inscribo is inscripsi inscriptum inscribere inscribir tr
converto is converti conversum convertere convertir tr
inverto is inverti inversum Invertere invertir tr
video es vidi visum vídere ver tr
provideo es providi provisum provídere proveer tr
vénio is veni ventum venire venir intr
covénio is conveni conventum convenire convenir intr
128

Ejercicio 148

1 De equo cécidit servus.


2 Nihil nobis áccidit.
3 Duxeramos exércitum trans montes
ultra flumen Rhenum
4 Haec insánia patris perduxit filios ad Perduco-is-xit-ctum-ere = conducir, llevar,
perniciem guiar
5 Naves longas (de guerra) Caesar
instituit fácere.
6 Opus suum nondum perfécerat. Peficio-is-eci-éctum-ícere = acabar,
perfeccionar, hace completamente
7 Scripseras epístolam, cum venit frater.
8 Ex navibus videramus tormenta quae in
littore habebant milites Romani.
9 Omnia sibi providit.
10 Veni, amice, ádjuva.
11 In id convenire non potuistis.
12 Regina haec inscripserat in lápida.

Ejercicio 149.

1 No habíamos visto que el siervo se


había caído del caballo.
2 Nada (le) sucedió al siervo; pero el
caballo huyó hacia el bosque que está
más allá de la llanura.
3 Me había propuesto escribir una carta,
cuando llegó mi padre y me llamó a
comer.
4 ¿Qué vistes desde el monte? – Vimos a
los soldados que estaban en el litoral.
¿Qué hacían? – Conducían unas
máquinas de guerra hacia la orilla del
mar.
5 No hemos acabado aún nuestro trabajo.
6 Nos habíamos provisto de todo.

Revisión de vocabulario
víncio is vinxi vinctum vincire atar --
devincio is devinxi devinctum devincire encadenar tr.
sepelio is sepelivi sepultum sepelire sepultar --
dormio is dormivi dormitum dormire dormir intr.
tego is texi tectum tegere cubrir tr
celo as celavi celatum celare ocultar --
adjuvo as adjuvi adjutum adjuvare ayudar --
despício is despexi despectum despícere desdeñar --
129

éligo is elegi electum elígere elegir --


flecto is flexi flexum fléctere doblar --
evello is evelli evulsum evellere arrancar --
respóndeo es respondi responsum respóndere responder --
rídeo es risi risum rídere reir intr
fleo es flevi fletum flere llorar --

Ejercicio 150

1 Ducem vinctum in urbem duxerunt.


2 Devinxerunt milites eum et in cárcerem Conjicio-is-conjeci, conjectum-ere = arrojar
conjecerunt.
3 Antiqui non sepeliebant mórtuos, sed
cremabant in rogo.
4 Ad vésperum dormiveratis
5 conmilitones téxerant Mílitem conmilitones = compañeros de armas
vulneratum scutis.
6 Celavit me pater mortem sui fratris
7 Adjuva nos, Dómine, quia perimus.
8 Adjuvavi te; ántea adjúveras me.
9 Elati Graeci et Romani, servos elatus-a-um = elevado, noble, alto
despexerant, quos plúrimum dilexit
Iesus.
10 Animum Caesaris non flexerunt preces
Barbarorum.

Ejercicio 151

1 Los bárbaros llegaron hasta (ad)


nosotros y arrancaron la palizada.
2 ¿Qué respondió mi hermano a su padre?
Que tú no habías querido (noluisse) ir
con él (secum) al litoral.
3 ¿De qué (abl) te ríes?
4 No reímos sino lloramos.
5 Habíamos dormido hasta la salida del
sol.
6 No debemos despreciar a nadie
(néminem).
7 Habían atado al reo y le habían
conducido a la presencia del (ad con
acu.) pretor.

117. Complemento de voz pasiva. Amor a Deo. - Moerore confícior. El complemento de


los verbos pasivos puede ir:
1º En ablativo precedido de la preposición a o ab, si el complemento es nombre de
persona.
130

Amor a Deo = Soy amado por Dios

2º En ablativo sin preposición, si el complemento es nombre de cosa.


Confícior moerore = Soy consumido por la tristeza.

Ejercicio 152

1 Epaminondas multum a suis aequalibus


diligebatur.
2 Virtus amatur ab ómnibus.
3 Liber hic a tuis amicis lectus erat.
4 Duces hi interfecti sunt ab hostibus.
5 Qui diligit Deum, diligetur ab eo.
6 Ab Háeduis ad Cáesarem legati missi Haedui-haeduorom = Eduos
sunt.
7 Magna caede urbs illa capta est. caedes-is = matanza, muerte violenta
8 Nisi prótinus ignem extinxissent, protinus = al momento
templum incensum esset.
9 Si boni érimus, ab ómnibus amábimur.
10 Cum studiosi eratis, a magistris
dilegebámini.

Ejercicio 153

1 Catilina fue expulsado de Roma por


Cicerón.
2 Estos árboles fueron plantados por Ciro
en este hermoso jardín.
3 Los jardines de Ciro habían sido muy
alabados por Lisandro.
4 Estos frutos no serán cortados del árbol,
hasta que (dum con subj.) estén (sean)
bien sazonados por el sol.
5 La ciudad de Roma fue incendiada
muchas veces por los bárbaros.
6 Los malos son arrojados a la cárcel (ac.
in).
7 Fui enviado por mi madre a casa de mi
hermano.
8 En aquel lugar no éramos vistos por
nadie (a nullo).

Oraciones impersonales

118. Acriter pugnatum est. Las oraciones impersonales se hacen generalmente en latín por
las terceras personas de la voz pasiva.
Amatur = se ama; Legebatur = se leía
131

A esta forma se le llama pasiva impersonal, porque no lleva expreso el


sujeto del verbo.
Cuando hay que tomar un tiempo compuesto del participio deberá tomarse
en la forma neutra.
Ácriter pugnatum est = Se peleó valientemente.
Auditum est = Se ha oído.

Nota: Hay muchos verbos que en castellano son pronominales y en latín no


lo son: Ej. Profiscisci = Marcharse; dolere = dolerse

Ejercicio 154

1 Ab antiquis tradebatur Homerum, tradebatur = se contaba


máximum poetarum Graecorum,
caecum fuisse.
2 Olim fabulis multis credebatur.
3 Inter Cáesarem et Helvetios diu
pugnatum est.
4 Decretum est apud Romanos parricidas
projiciendos esse in mare.
5 Saepe inconsideratione erratur.
6 Non eis créditum esset, nisi a tantis
viris dictum (sobrent.: esset).
7 Ignoratum esset a Syracussanis disco-is-didici-ere = aprender, saber.
sepulcrum Archimedis, nisi a Cicerone
didicissent.

Ejercicio 155

1 Se pelea con gran denuedo cerca de las


trincheras.
2 De todas partes (úndique) acudía la
gentes (se concurría).
3 No se dio crédito a aquel hombre,
porque se dijo, y con razón, que era un
traídor.
4 Se le anunció a Cincinato, cuando
estaba arando (aranti, concertando con
Cincinato, en dat.), que (él) había sido
nombrado dictador.
5 Se avisaba a Cicerón que los partos (ya)
habían pasado el Éufrates con casi todas
sus tropas.
6 Se anunció a los pastores que Jesús
había nacido (natus esse) en Belén
(Bethlehem, indecl.).
132

Complemento de cualidad

119. Puer bonae índolis o puer bona índole. El complemento de cualidad se puede
poner en genitivo o en ablativo sin preposición.
Puer bonae índolis ó Puer bona índole = Un niño de buen natural.

Complemento de materia

120. Vas ex auro o vas áureum. El complemento que expresa la materia de que está
hecha una cosa, en latín no se puede poner en genitivo, sino que se pone en ablativo con la
preposición ex, o se toma el adjetivo derivado, el cual se concierta con el nombre.
Vas ex auro ó vas áureum = Vaso de oro.

Ejercicio 156

1 Cicero fuit cónsul summae vigilántiae et


orator máximae eloquentiae.
2 Rómulus et Numa fuerunt duo Reges
dissimillima (muy desemejante, diversa)
índole.
3 Roma habuit multos imperatores incredibili
crudelitate.
4 Goliathus erat miles ingenti statura.
5 Aristotele, vir summo ingenio, praeceptor
fuit Alexandri Magni.
6 silva infinitae magnitudinis tegebat Hostes.
7 Galli habebant simulacra immani immanis-e = cruel, inhumano, feroz;
magnitudine. desmesurado, enorme
8 Rhenus est amnis difficili tránsitu.
9 Marcus Pórcius Cato in ómnibus rebus industria-ae = habilidad
singulari prudéntia et industria erat.

Ejercicio 157

1 Séneca fue varón de mucho ingenio y


doctrina.
2 Los soldados consumían a veces aun trigo
de mala calidad.
3 César envió a Ariovisto un joven de mucho
valor y de muy buenas maneras.
4 Estos árboles son de mucha altura.
5 Ese hombre es de ninguna educación
6 Milciades, general de los Griegos, fue varón
de grande ánimo y de mucha pericia en el
arte de la guerra.
133

7 Los últimos romanos eran hombres de poco


valor y costumbres depravadas, mientras que
los Bárbaros eran aguerridos, de índole feroz
e inculta.

Complementos circunstanciales de lugar.

121. Ambulat in horto. Pregunta: Ubi = Dónde? Se pone en ablativo, precedido de la


preposición in, el complemento circunstancial que expresa el lugar en que se está o se
ejecuta alguna acción.
Ambulat in horto = Se pasea en el jardín.
Nota: Los nombres propios de ciudades no llevan preposición.
Athenis = en Atenas; Avenionne = en Aviñón.

122. Venit in hortum. Pregunta: Quo = A dónde? El complemento circunstancial de


lugar que expresa a donde uno se dirige, se pone en acusativo precedido de la preposición
in.
In hortum venit = Viene al jardín.
Nota: Los nombres propios de ciudades no llevan preposición.
Romam venit = Vino a Roma.

Ejercicio 158

1 Nuntius in Siciliam missus erat a


magistrátibus.
2 Romulus, primus Romanorum rex, Sabinos
in urbem Romam recepit.
3 Múlier de tecto demisit tégulam in caput tégula-ae = teja
regis Pyrri. demitto-is-demisi-demissum-ere = dejar caer
4 Venti adversi retinúerant classem Retineo-es-tinui-tentum-ere = Retener,
Graecorum diu in portu. retardar, no dejar marchar
5 In viis urbis vidimus magnum númerum
canum et félium.
6 Statua Jovis in terram dejecta est.
7 Aves in árbore conséderant. consedero-as-are = apaciguar, calmar
8 Romam revértimus.

Ejercicio 159

1 Caco jaló por la cola (abl. sin prep.) los


bueyes de Hércules a una caverna.
2 Amílcar llevó a su hijo Aníbal a España.
3 Habéis subido a la montaña con gran
celeridad.
4 Los pescadores han cogido en el mar gran
número de peces.
134

5 El aire es más puro en la montaña que en los


valles.
6 En los bosques hay fieras.
7 Marchó César a las Galias.
8 Cuando vino César a Roma, estaba yo en
Atenas.
9 Anbíbal no volvió a Cartago.

Complemento circunstancial de lugar

123. Ex horto venit. Pregunta Unde? = De dónde? El complemento circunstancial que


expresa el lugar de donde se viene, se pone en ablativo precedido de la preposición e o ex.
Ex horto venit = Viene del huerto.
Nota: Los nombres propios de ciudad no llevan preposiciones.
Roma venit = Viene de Roma.

124. Porta Nomentana profectus est. Pregunta Qua? = Por cuál? El complemento
circunstancial que expresa el lugar por donde se pasa, se pone en ablativo sin preposición.
Roma porta Nomentana profectus est = Partió de Roma por la puerta Nomentana.

Ejercicio 160

1 Ex urbe nos vénimus.


2 Naves solverunt (se hicieron a la vela) in
Hispaniam.
3 Ex Africa in Itáliam Carthaginienses
venerunt.
4 Hánnibal primum ex Africa in Hispaniam
tránstulit cópias, deinde in Galliam, postea
in Italia.
5 Noemus fenestra (abl) columbam misit, quae Fenestra-ae = ventana
in arcam revertit.
6 Ponte transíerat exércitus Romanorum.
7 Non via, sed ásperis jugis móntium yugum-i = yugo
exércitum duxit imperator.
8 Legati vénerant Romam Carthagine.
9 - Romani Roma pepulerunt Catilinam. pello-is-pepuli-pulsum-pellere =
arrojar, impeler

Ejercicio 161

1 Los enemigos enviaron embajadores de


Cartago a Roma.
2 Del río sacaron los pescadores un pez muy
grande.
3 Salieron del bosque unas fieras y devoraron
al niño.
135

4 Los bárbaros anduvieron errando (erraron)


por montes y bosques muchos años (ac. sin
prep.).
5 Por tierras y mares desconocidos anduvo
errando Ulises, hasta que (dum, con ind.)
llegó a su patria.
6 No pudimos pasar por los puentes de
madera, porque no podían soportar (ferre) al
peso de las máquinas de guerra.

COMPLEMENTOS CIRCUNSTANCIALES

ABLATIVO DE INSTRUMENTO

125. Ferire gladio. El complemento circunstancial que expresa el intrumento o el medio


con el que se ejecuta una cosa, se pone en ablativo sin preposición.
Ferire áliquem gladio = Herir a alguno con la espada.
Nota: Cuando la preposición con no expresa en castellano el instrumento o medio
con que se ejecuta alguna cosa, sino que expresa unión o compañía, se traduce por
la preposición con, con ablativo = cum.
Áderat cum gladio = Estaba presente con su espada.

Ejercicio 162

1 Albánius plaustro vexit cónjugem, liberos, plaustro = carro, galera


parentes; ipse pédibus ibat. vexo-is-vexavi-vexatum-are = agitar, sacudir,
molestar.
eo-is-ivi-itum-ire = ir, marchar, avanzar
2 Canes ávidis déntibus praedam rapuérant. rapio-is-rapui-raptum-rapere =
arrebatar, arrancar, retirar.
3 Constat Demosthenem superavisse Constat patrem amare filios
impedimenta naturae diligentia (abl.) atque
industria.
4 Pyrrhus rex láncea (abl.) léviter vulneratus leviter = ligeramente, levemente
erat.
5 Barbari jam flumen Rhodanum cymbis cymba-ae = barca, chalupa.
transierant.
6 Demósthenes in littore maris ambulabat et
versus multos magna voce pronuntiabat.
7 Prisci hómines frumentum igne torrebant et priscus-a-um = antiguo, viejo.
feras venábulis necabant. torreo-es-torrui-tostum-torrere = secar, desecar.
neco-as-avi-atum-are = matar, hacer morir
venábulus-i = arma arrojadiza
8 Formica cicadae dicebat: «Heri cantabas; Salto-as-avi-atum-are = saltar,danzar,
hodie salta» bailar.
136

Ejercicio 163

1 El trigo fue transportado (en) bajeles.


2 Amigos, jgaremos a las nueces (con las
nueces).
3 Cinegiro detuvo (con) su mano derecha un
bajel cargado de Persas (abl.)
4 Los toros atacan (con) los cuernos, los
perros con los dientes, los gatos con las
uñas.
5 El temor de una emboscada retenía a los
enemigos en su campamento.
6 Nosotros cultivábamos nuetros campos y
cultivábamos árboles frutales.
7 Dormía yo profundamente y los ladridos de
los perros no podían despertarme.
8 Errabas cuando decías que mi hermano se
había salvado.

ABLATIVO DE CAUSA

126. Fame intériit. Se pone en ablativo sin preposición el complemento circunstancial


de causa.
Fame intériit = Murió de hambre.

127. Magna voce locutus est. Se pone también en ablativo sin preposición el
complemento circunstancial de modo.
Magna voce locutus est = Habló en alta voz.

Ejercicio 164

1 Miltíades, Cimonis fílius, máxime flóruit et floreo-es-ui-floritum-ere = florecer, brillar


majorum glória et sua modestia. maxime = grandemente
majores-um (pl.) = los mayores, los
antepasados, los ancestros.
2 Parvum tigillium súbito missum in paludem tigillius-i = vigueta, madera corta, leño
terrúerat motu sonoque pávidum genus palud-paludis = pantano
ranarum. pavidus-a-um = pávido, tímido
genus-generis = raza, familia
3 Multi homines fame periérant.
4 A priscis homínibus ferae necabantur priscus-i = antiguo, viejo
sagitis et venábulis.
5 Lucéria, urbs Apúliae, a Samnitibus Obsideo-óbsides-obsedi-obsessum-
obsedebatur. obsidere = sitiar
6 Ab optimo magistro erudiebar.
7 Via longa (abl) (por un camino) sed tuta, a tutus-a-um = seguro
cónsule ducebamur.
8 Nullo metu movebámini.
137

9 Terra densis ténebris operietur.

Ejercicio 165

1 Gran parte de los soldados huyó, los demás


perecieron al filo de la espada (por la
espada) y por la sed.
2 La ciudad de Atenas estuvo mucho tiempo
floreciente (floreció) por sus leyes
equitativas.
3 Por casualidad se ha encontrado el lugar.
4 Entre los Romanos se mandaba duramente a
los esclavos.
5 Un escarpado monte había sido ocupado por
los enemigos.
6 Entre los Romanos los parricidas eran
metidos dentro de (in, con ac.) un saco y
arrojados al mar.
7 Se cuenta que entre los Romanos los
parrididas eran metidos dentro de un saco y
arrojados al mar.

ABLATIVO DE TIEMPO

128. Aestate, hieme. El complemento circunstancial que expresa cuándo se verifica una
acción o sucede alguna cosa, se pone en ablativo sin preposición.
Aestate = estío; Hieme = Invierno
Anno millésimo quadringentésimo quinquagésimo tertio = En el año de 1453.
Hora octava = a las ocho; Bello = cuando la guerra.
Nota: Las fechas se ponen en latín con los adjetivos ordinales y en ablativo, según la regla
anterior.
Las horas se designaban también por los adjetivos ordinales, la división del tiempo
era distinta de la nuestra.

Ejercicio 166

1 Ranae clamore magno petierunt regem ab


Jove.
2 Cimon tulit (sobrellevó) animo forti
invidiam ingratorum civium.
3 Magna cura eruditi sumus a magistris.
4 Pugna Marathónia, Miltiades Graeciam Servo-as-avi-atum-are = salvar
sua virtute servavit.
5 Romani Elephantos primum viderunt bello
adversus Pyrrhum.
6 Adventu hostium duces jusserunt milites a jubeo-es-jussi-jussum-ere = mandar,
138

(de) castris exhire. ordenar


7 Eo anno Impérium Romanum deletum est. eo = en tal estado, en eso, allí

Ejercicio 167

1 El río Sena corre con suma lentitud.


2 Los Atenienses emprendieron el combate
con ardor indomable.
3 Demóstenes declamaba versos en alta voz a
la orilla del mar.
4 Pocos días antes de mi llegada, habías
llegado vosotros con mi padre.
5 Cuando la segunda (áltera) guerra Púnica,
Fabio salvó a Roma con su prudencia,
Marcelo con su energía.
6 Cuando estéis libres (cuando estaréis)
correréis libremente.
7 Ahora somos niños, despúes serémos
jóvenes.
8 Mientras (quamdiu) puedas (podrás)
dominar tus pasiones, serás libre y feliz.

ABLATIVO CON PREPOSICIÓN

128. Algunos complementos se expresan en latín por medio del ablativo precedido de
preposición.

1º Ab o a, - “de” indicando procedencia, de parte de, de casa de.


Hostis ab eo loco recessit = El enemigo se alejó de aquel lugar.
A Cáesare venit = Viene de la casa de César.
- “desde”
a puero = desde niño; a pueris = desde niños
- “por”, “de”, con los verbos pasivos
Amor a patre = Soy amado de (por) mi padre.

2º Ex o e, - “de”, “de dentro”


Canis ex aqua egressus est = El perro salió del agua.
Nota: Antes de vocal o de h, se emplea ex; antes de consonante, unas veces ex, otras
e.

3º De, - “de”, “desde”, “de lo alto de”


De muro cécidit = Cayó de lo alto del muro.
De provincia decessit = Se retiró de la provincia.
- “sobre”, “de”, “acerca de”
Scribere de virtute = Escribir sobre la virtud.

4º Pro, - “delante de”, “por delante de”


Pro castris = Delante del campamento.
139

- “por”, “en lugar de”


Diógenes pro póculo mánibus utebatur = Diógenes en lugar de copa se
servía de sus manos.
- “por”, “en gracia de”, “en beneficio de”
Pro patria mori = Morir por la patria.

5º Cum, - “con”, “en compañía de”


Exii cum patre = Salí con mi padre.

6º Sine, - “sin”
Sine spe = Sin esperanza.

7º Coram - “en presencia de”, “delante de”, “ante”


Coram amico = en presencia del amigo.
3
Ejercicio 168

1 Temístocles a patre exheredatus est.


2 Post próelium adversum, ab óppido
recéssimus.
3 Heri ad patrem nostrum núntius vénerat
ab avunculo tuo.
4 Argílius acceptas lítteras a Pausánia statim Ephori-orum = magistrados
éphoris tradidit.
5 Solis occasu, cum caelum erit igneum, Denuntio-as-avi-atum-are =
ventum denuntiabit. pronosticar, denunciar, advertir
6 Scópulos maris magna cura vitabis.
7 Habenas sinistra, virgam dextera
tenébimus.
8 Bellum magnum confícient. Conficio-is-eci-ectum-ere = terminar,
acabar, completar
9 Si semper justi et probi érimus, sine ullo
metu vivemus.

Ejercicio 169

1 Después de una larga guerra, Cartago fue


destruída por los Romanos.
2 He recibido últimamente una carta de mi
madre.
3 Nos hemos paseado desde la salida hasta
(ad) la entrada del sol.
4 Si el otoño es (será) favorable, los futos
serán abundantes.
5 A la llegada de los enemigos, apenas
3
140

pudimos escapar ayudados de los


montañeses.
6 Coge con la mano esta vara y azota con ella
al caballo.
7 Los caballos buenos se manejan (son
gobernados) con la sombra de la vara.
8 Por causa de los malos los buenos son
aveces castigados.

Ejercicio 170

1 Hanníbal expulsus a suis cívibus ad


Antiochum regem Syriae confúgerat.
2 Ibi ab hospítibus suis invitatus est ut
audiret Phormionem philósophum, cujus
fama erat magna apud suos.
3 Homo copiosus, praeséntia tam clari viri, copiosus-a-um = abundante, elocuente
stimulatus, disserere coepit de officio dissero-is-serui-sertum-ere = disertar,
imperatoris et de omni re militari. discutir, hablar de, meter
4 Post áliquot horas tándem loqui desiit ( dejó aliquot (indecl) = algunos
de hablar). tándem = finalmente
5 Tum céteri qui eum audiverant vehementer quaeso-is-sivi-ere = buscar, preguntar,
delectati sunt et quaesiverunt ab Hanníbale rogar, suplicar.
(a Aníbal) quídam judicaret de illo Quídam-quaedam-quiddam = uno,
philosopho (que juzgaba de aquel famoso alguno
filósofo)
6 Quibus Poenus libere respondit se (que él) Poenus = Cartaginés
multos deliros senes vidisse, sed nunquam
vidisse qui deliraret (quien disparatase)
magis quam (más que) Phormio.

Ejercicio 171

1 Sus propios ciudadanos habían expulsado a


Aníbal, quien se refugió en la corte (ad, con
ac.) de Antíoco, rey de Siria.
2 Sus huéspedes lo invitaron a oír (ut, con sub.
– pret. imp.) al Filósofo Formión, de gran
fama (en gen. o abl.) entre los suyos.
3 El filósofo disertó largamente (copiose)
delante de (coram, con abl.) tan esclarecido
varón acerca de asuntos militares.

Ejercicio 172
141

1 Olim Athenis (loc.) spatiosa domus fuit sed


infamis.
2 Per silentium noctis sonus ferri et strépitus mox = luego, de aquí a poco, después
vinculorum audiebantur; mox apparebat macies-ei = flaqueza, delgadez, aridez
senex macie et squalore confectus, gerens squalor-oris = costra, aspereza,
(que tenía) promissam barbam, horrentem pobreza, miseria, suciedad, inmundicia
capellum.
3 Manibus catenas, cruribus cómpedes gerebat Crus-cruris = piernas
quatiebatque. Compedio-is-ire = sujetar
Gero-is-gessi-gestum-gerere = llevar
consigo, tener.
Quatio-is-quassum-quatere = sacudir,
golpear, blandir
4 Inde inhabitántibus (para los caseros) tristes inde = de ahí, desde ahí, desde entonces
diraeque noctes. dira-ae = presagio funesto
5 Interdiu etiam imáginis memoria inerrabat interdiu = durante el día
óculis eorum neque timor áberat. inerro-as-are = andar errante
6 Postremo deserta fuit domus tótaque illi Relictio-relitionis = abandono,
monstro relicta. dejación, separación
7 Plinius, scriptor Romanus, qui hoc narravit,
dicit se (que él) non vidisse sed crédere
affirmatibus (a los que tal cosa aseguraban).

Ejercicio 173

1 Cuenta Plinio que hubo en Atenas una casa


espaciosa, pero de malos antecedentes.
2 Los habitantes de la casa oían en la noche
fuido de cadanas y veían a un viejo
escuálido, que traía (gerentem) cadenas
enlas manos y grillos en los pies.
3 La barba del viejo estaba crecida y el pelo
hirsuto.
4 No sólo de noche (abl. sin prep.) sino
también de día (abl. sin prep.) perseguía a
los moradores de la casa la imagen del viejo.
5 Por lo que al fin dejaron la casa abandonada
en poder de aquel horrible fantasma.
6 No debemos ser tan crédulos como Plinio
(ut) ni fia más de nuestros oídos que de
nuestros (propios) ojos.
142

Ejercicio 174

1 Captivi nondam effúgerant e vínculis. Nondam = aún no


Effugeo-is-effugesi-ere = huir, escaparse
2 Mulíeres de móenibus argentum militibus Moenia-moenium (pl.) = murallas
jecerunt.
3 Mitte, quaeso (te suplico), librum Ciceronis
de légibus.
4 Cotídie Cáesar exércitum pro castris Produco-is-produxi-productum-ere = conducir
produxit. delante o lejos, hacer avanzar o salir
5 Germani nonnumquam pro víctimas
hómines immolaverunt.
6 Venite cum frátribus.
7 Sine virtute amicítia esse non potest.
8 Pueri, semper silete coram senibus et audite. Sileo-es-ui-ere = Guardar silencio
9 Animi puerorum libris poetarum ornabuntur. Orno-as-avi-atum-are = equipar,
adornar, honrar, distinguir
10 Cum solis globus nítudus erit (por pres. de Globus-i = globo, multitud, tropa
subj.), non terréberis núbibus.

Ejercicio 175

1 Un pájaro se había escapado de la jaula.


2 Las opiniones de los filósofos acerca de la
naturaleza de los dioses han sido
verdaderamente disímbolas.
3 Hemos combatido valerosamente por
nuestras leyes, por nuestra libertad y por
nuestra patria.
4 Los Helvecios abandonaron en otro tiempo
su patria con todos sus recursos.
5 Un ejército sin jefe es un cuerpo sin alma.
6 Habéis visto a mis hermanos en presencia
del maestro.
7 En la primavera florecerán las rosas.
8 En el tiempo de la recolección, vosotros,
labradores, espantaréis los pájaros haciendo
ruido (con el ruido).
9 Si el disco del sol está (por el fut. de indic.)
brillante, no temeremos la lluvia.
10 Si tú vienes, vendré yo.
143

Revisión de Vocabulario

aspicio is aspexi aspectum ere ver, mirar, tr.


video es vidi visum ere ver, tr.
júbeo es jussi juddum ere mandar, tr.
páreo es párui páritum ere obedecer, intr.
ludo is lusi lusum ere jugar, intr.
erúdio is erudivi eruditum ere instruir, tr.
educo as educavi educatum are educar, tr.
cognosco is cognovi cógnitum ere conocer, tr.
flóreo es flórui (sin s.) ere florecer, intr.
súpero as superavi superatum are superar, tr.

Ejercicio 176

1 Non aspéximus ullas ranas in palude. Ullus-a-um = alguno-a-o


2 Equitatus noster aspectos erat de móntibus a
Bárbaris.
3 Quid videramus ante adventum Jesu nisi Onustus-a-um = cargado, agobiado,
pópulos sua suma miseria et labóribus lleno
onustos, ignorantia rerum multum vexatos, Vexatus-a-um = maltratado
vitiis et voluptatibus déditos, exítio mortique Exitio-onis = salida, peligro
traditos?
4 Leo, postquam feras multas cepit, jussit Jubeo-es-jussi-jussum-ere = Mandar
ásinum vocem prémere (que se callara).
5 Púeri boni prudéntia senum erudiuntur.
6 Epaminondas (de Epaminondas) intégritas
tentata est a Diomedonte Cyziceno.
7 Cognovi te ex opéribus.
8 Cum flóruit Epaminondas, flóruit urbs
Thebae.
9 Caesar incessanti bello Helvetios, Gallos,
Belgas superavit.
10 Quis superavisset Cáesarem virtute (en
valor).

Ejercicio 177: Graciosa respuesta de un lacedemonio

1 Un individuo (quídam homo) que había


aprendido a estar mucho tiempo parado en
un solo pie, dijo una vez a un Lacedemonio:
2 “A que no hay ninguno de tus compañeros
que pueda hacer lo mismo (ídem) que
(quod) yo…
3 “Es (la cosa verdadera) cierto, respondió
(inquit) aquél; pero los gansos pueden estar
en un pie más tiempo que tú”.
144

Revisión de Vocabulario

duco (tr) is duxi ductum ere llevar


conduco (tr) is conduxi conductum ere conducir
produco (tr) is produxi productum ere producir, llevar lejos
demitto (tr) is demisi demissum ere arrojar
retineo (tr) es retinui retentum ere retener
revoco (tr) as revocavi revocatum are llamar, rellamar
rapio (tr) is rápui raptum ere arrebatar, robar
traho (tr) is traxi tractum ere arrastrar
pugno (tr) as pugnavi pugnatum are combatir, pelear
vúlnero (tr) as vulneravi vulneratum are herir

Ejercicio 178: Vercingetorix sublea la Galia contra los Romanos

1 Vercingétorix, Auvernus, sumae poténtiae Auvernus = de Auvernia


adulescens, omnem Gálliam adversus Concito-as-are = mover
Romanos concitare státuit.
2 Cógnito ejus consilio (sabido su proyecto) Undique = de todas partes
úndique ad arma concúrritur (pasiv. Concurro-is-concurri-concursu-ere = correr
impersonal). juntos, acudir, concurrir, luchar juntos
3 Ille autem a pátruo suo reliquisque Patruus-i = tío paterno
princípibus civitatis Arvernae expéllitur ex Reliquae-reliquarum (pl) = lo restante,
óppido Gergovia: et magnis cópiis in agris remanente, residuo, lo que sobra.
coactis (habiendo reunido muchas tropas en Expello-as-expuli-expulsum-ere =
los campos). arrojar, expulsar, echar, lanzar
4 Gergóviam óccupat armis et adversarios
suos expellit ex civitate.
5 Rex ab suis appellatur. Appello-is-puli-pulsum-ere = dirigir
hacia, aproximar, aplicar.
6 Tunc fere ómnibus civitátibus Galliae Obses-obsides = rehenes
óbsides imperat: celeriter milites ex cunctis Adducco-is-adduxi-aductum-ere =
regionibus ad eum adducuntur, arma in atraer, llevar, conducir
universa Gállia efficiuntur.
7 Ita magnum exércitum cogit Vercingétorix Cogo-is-coegi,coactum-ere = juntar,
et initium belli facit. reunir

Ejercicio 179

1 Romani milites armas quae ex hóstibus Colligo-is-égi-éctum-igere = recoger,


collégerant ad ducem miserunt. sujetar, ruenir, juntar
2 Mária feras et plantas producunt.
3 Demitte poma de árbore.
4 Magister pueros non secum ritinúerat.
5 Mater revoccáverat puellas.
6 Aquila Jovis rapúerat Ganymedem in
145

caelum.
7 Vix duo (dos) equi rhedam trahent. Vix = apenas
8 Militi detraxit scutum.
9 Pugnabimus pro patria, non pro civibus.

Revisión de Vocabulario

rumpo (tr) is rupi ruptum ere romper


díruo (tr) is dírui diructum ere demoler
incido (intr) is incidi incasum ere caer sobre
occido (tr) is occidi occisum ere matar
interficio tr) is interfeci interfectum ere matar
effugio (tr) is effugi (sin s.) ere escapar
eo (intr) is ii ó ivi itum ire ir
abeo (intr) is abii abitum ire irse
rédeo (intr) is rédii réditum ire volver
tránseo (intr) is tránsii tránsitum ire pasar
péreo (intr) is périi péritum ire perecer
fluo (intr) is fluxi fluctum ere correr
fero (tr) fers tuli latum ferre llevar

Ejercicio 180

1 Herodes occidit multos pueros.


2 Príncipes boni malos hómines interficiunt.
3 Non semper mali effugiunt mortem.
4 Non éxit donec rediisti.
5 Redi cito, puer.
6 Flumen transierunt Bárbari qua (por donde)
antea nulli homines transíerant.
7 Fluit aqua per silvas.
8 Quinque pueri ab uno ásino ferebantur.

Ejercicio 181: Diógenes, el Cínico

1 El filósofo Diógenes, llamado el Cínico,


acostumbraba (soleo, con inf.) llevar
consigo un vaso de madera con el cual
sacaba agua de la fuente pública.
2 Un día vio a un muchacho que sacaba agua
con las manos (sirviéndose de ellas) enlugar
de vaso.
3 Y al momento arrojó el vaso diciendo:
4 “¡Qué (quam) necio y despreciable he sido!”
5 Redi cito, puer.
6 El mismo (ídem) Diógenes ridiculizaba con
gracia la necesidad de los Megarenses, que
146

descuidaban a sus hijos, pero cuidaban


diligentemente a sus rebaños.
7 “Más vale (melius est), decía (inquiebat), ser
carnero (ac.) de un Megarense que hijo (ac.)
suyo.

Vocabulario

Cum páscerat Apacentando Palma-ae Palma (de la mano)


Animadverto-is- Advertir, ver Converto-is-verti- Convertir, invertir,
verti-versum-ere versum-ere voltear
Discedo-is-cessi- Apartarse, abrirse, Rursus (adv.) De nuevo, otra vez
cessum-ere henderse
Hiatus-us Hendidura, abertura In locum A su lugar
Aenus-a-um Bronceado Inverto-is-verti- Invertir, voltear
versum-ere
Fores-ium (pl.) Puerta, ventana Itaque (adv. y conj.) Y así, de este modo
Inusitatus-a-um Desusado, descomunal Exortus est Resultó, llegó a ser
Ipse El mismo Magnitudo-dinis Grandeza

Ejercicio 182. Versión

1 Gyges regis Candauli pastor erat.


2 Cum páscerat greges dómini sui in Imber-bris = lluvia, brisa, rocío,
móntibus Lídiae, forte animadvertit lágrimas
discessisse terram magnis ímbribus.
3 Gyges discendit in illum hiatum aspexit
aeneumque equum.
4 In latéribus equi fores erant; quibus
apertis (habiéndose abierto), corpus
hóminis mórtui vidit magnitudine
inusitata anulumque aúreum in digito.
5 Tunc impavide ánulum detraxit, ipse Detraho-is-axi-actum-ere = quitar,
índuit; deinde (después) in concilium separar, despojar
pastorum se cóntulit (se dirigió).
6 Ibi cum palmam ánuli ad palam Rursus = de nuevo, otra vez
convérterat, a nullo videbatur, ipse autem
ómnia videbat; rursus videbatur, cum in
locum (a su primitiva y natural posición)
invérterat.
7 Itaque, Regina adjutrice (con auyda de la Intérimo-is-emi-emptum-ere = matar,
reina), regem dóminum interemit et rex mandar matar.
Lydiae exortus est.
147

IMPERATIVO SIN NEGACIÓN

130. Scribe – Patriam amemus. El imperativo castellano, en segunda persona, se traduce


al latín por el imperativo, presente o futuro según el caso.
Scribe = Escribe Lege = Lee

El imperativo castellano, en la primera o tercera persona, se traduce al latín por el


presente de subjuntivo.
Patriam amemus = Amemos a la patria
Abeat = Que se vaya
OPTATIVO
131. Váleas! – Utinam domum hanc amicis ímpleam. El modo optativo, que en
castellano está incluido en el subjuntivo, se expresa en latín por este mismo modo.
Ut váleas! = Que goces de buena salud (que estés bien).
Utinam hanc domum ímpleam veris amicis = Ojalá que pueda ver llena esta casa
de verdaderos amigos.

Ejercicio 183. Versión

1 Puer, pare magistris, parentes dilige.


2 Parentes amemus eisque pareamus.
3 Sit eterna tanti benefícii memoria.
4 Caveat consul cívium saluti. Caveo-es-cavi-cautum-ere = proveer
5 Júvenis, prudenter agas (que te
conduzcas).
6 Cives páreant magistrátibus, magistratus
légibus.
7 Prósperam fortunam amicis semper
optemus.
8 Utinam hostes pátriae vincantur.
9 Utinam valeres!
10 Utinam felix fortunatusque sis!

Ejercicio 184. Tema

1 Si fuera (él) justo, no sería desgraciado.


2 Si algún día (olim) pudiera yo liberarte,
lo haría de buena gana.
3 La zorra dijo al cuervo: “Si tuvieras
buena voz, serías el rey de las aves”.
4 Si Alejandro, que venció (por medio de)
las armas muchísimas (plurimas)
naciones, hubiera también vencido sus
pasiones, hubiera vivido más larga vida
(diútius).
148

SUBORDINADAS DE SUBJUNTIVO

con ut ó ne

132. Nobis ímperat ut loquamur. Muchos verbos, entre ellos generalmente los que
expresan imperio o algún acto de voluntad, se construeyen con el verbo determinado en
subjuntivo precedido de la partícula ut.
Nobis ímperat ut loquamur = A nosotros nos manda que hablemos.

Si el verbo subordinado lleva negación, en lugar de ut se pondrá ne.


Nobis ímperat ne loquamur = A nosotros nos manda que no hablemos.

Ejercicio 185. Conciliábulo de los ratones (Versión)

1 Erat feles nomine Rodilardus, qui fécerat Feles-is (m. y f.) = Gato
tantam caedem murium (gen. de mus) ut Caedes-is = matanza
hi jam non auderent (ya no se atrevían) Exeo-is-ii-itum-ire = salir
exire domo (de casa).
2 Quadam autem nocte, Rodilardus in Longinquus-a-um = remoto
longinquam regionem abiit ut dúceret
uxorem (buscar esposa).
3 Dum (mientras) nuptiarum épulae Epulae-arum (pl.) = banquete
celebratur, mures, opportunitate usi
(aprovechándose de la oportunidad),
concílium habuerunt de salute (sobre las
manera de salvarse de las garras de aquel
cruel enemigo)
4 Natu maximus (el mayor de todos por su
edad) senténtiam produxit primus:
5 “Una est, inquit, via salutis, si collo felis Tintinabulum-i = capanilla, cascabel
tintinábulum aptábimus, dum somno Jáceo-es-ui-ere = Yacer
oppressus jacebit.
6 Sic enim de praesentia ejus móniti Sic = Así
(advertidos), fugam capiemus”. Enim = Pues, pero
7 Omnes senténtiam judicaverunt óptimam Plaudo-is-plausi-sum-ere = Aplaudir
et plauserunt: “Quia autem, inquit senex, Apto-as-avi-atum-are = Adaptar,
tintinábulum aptavit? aplicar, preparar
8 Universi tacent, concilioque dimisso
(dando por disuelto el conciliábulo),
domum (a su casa) redeunt.

ORACIONES CONDICIONALES

133. La conjunción si se construye en latín, como en castellano, unas veces con indicativo,
otras con subjuntivo. Se contruye generalmente con subjuntivo cuando se supone no
realizada o que difícilmente puede relizarse la condición. Con indicativo, cuando nada de
esto se presume.
149

Ejercicio 186.

1 El mismo (ipso) día de su muerte, le


advirtieron sus amigos a César que
evitase el peligro inminente; le
persuadían (a que) no fuera a (in. con ac.)
la curia.
2 Te ruego encarecidamente que veas por
tu vida.
3 Rogamos a nuestro padre que cuidase de
su vida.
4 Le pidieron las ranas a Júpites que les
(sibi) enviase un rey.
5 Te insto a que vayas (eas) a mi casa.
6 Ve a decir a Pablo que venga (avisa a
Pablo que venga).

Ejercicio 187.

1 Un día, en la conversación, Pirro, rey de


Epiro, dijo a Cíneas su consejero: Pronto
someteré la Italia a mi poder.
2 Cíneas le respondió: Si triufas de los
Romanos, ¿qué vas a hacer después?
3 Sicilia está próxima a Italia y no me será
difícil ocuparla por las armas.
4 Si tomas a Sicilia, ¿qué harás?
5 Pasaré al Africa.
6 ¿Y después? (quid deinde?), ¡oh rey!
7 Entonces, mi (querido) Cíneas,
pasaremos la vida en dulce ociosidad.
8 ¡Oh! Rey, dice entonces Cineas, obrarás
prudentemente (serás prudente) si desde
ahora (jam nunc) pasas la vida en dulce
ociosidad.

ORACIONES CONDICIONALES

134. Si vis pacem, para bellum. Cuando el verbo castellano está en indicativo,
ordinariamente por este propio modo debe hacerse la oración en latín.
Si vis pacem, para bellum = Si quieres la paz, prepara la guerra.

135. Si dives essem. Cuando el verbo castellano está en subjuntivo, por este propio moedo
debe hacerse la oración en latín.
Si dives essem te adjuverem = Si fuera rico, te ayudaría.

Por lo que toca al tiempo, atiéndase a la significación que tenga:


150

1. Si el condicional se refiere a un tiempo presente, deberá usarse en latín el imperfecto de


subjuntivo.
2. Si el condicional se refiere a un tiempo pasado, deberá usarse en latín el
plusquamperfecto de subjuntivo.
3. Si el condicional se refiere a un tiempo futuro, deberá usarse en latín el presente de
subjuntivo.

Ejercicio 188: Anédotas curiosas

1 Athenienses quondam ab Euripide


postulbat ut versus quosdam (ciertos) ex
tragóedia tólleret. At ille: “Fábulas (piezas
de teatro, obras), inquit, compónere soleo,
ut pópulum dóceam, non ut a pópulo
dócear”.
2 Xanthippe, Sócratis uxor, morosa
ádmodum fuisse dicitur (se cuenta que era
muy amorosa). Alcibiadi interroganti
(preguntando Alcibiades) cur mulierem
tam acerbam non expélleret domo (de
casa): “Ut assuescam, inquit Sócrates,
ceterorum petulántiam atque injúrias
ferre”.

ORACIONES FINALES

136. Hanc vestem tibi do, ut índuas. Las oraciones finales construídas generalmente en
castellano con para e infinitivo, o para que y subjuntivo, se construyen en latín con ut y
subjuntivo.
Hanc vestem tibi do, ut índuas = Te doy este vestido para que te lo pongas.

Cuando hay negación en la oración subordinada, en lugar de ut se pondrá ne.


Hoc tibi dico, ne ignores = Te digo esto para que no lo ignores.

Nota. Pueden construirse tambiepn de otros varios modos, lo mismo que las oraciones
siguientes de gerundio; pero esto se estudiará en los cursos superiores.

Ejercicio 189

1 Los romanos quitaron a Cincinato del


arado para hacerlo dictador.
2 Las gallinas calientan con sus alas a sus
hijuelos para que no sean molestados por
el frío.
3 Todos los ciudadanos están sobre (in con
abl.) las armas para defender la ciudad.
4 Todos los ciudadanos estaban sobre las
armas para defender la ciudad.
151

5 Platón muy enojado contra un esclavo,


mandó a un amigo suyo que señalase el
castigo, para no (ir a) traspasar (él) los
límites del castigo (merecido).

Ejercicio 190

1 Demócritus, cui pater ingentes divítiae


reliquerat, omne fere patrimonium suum
cívibus donavit ne domesticarum rerum
cura a (de) philosophiae stúdio
avocaretur.
2 Diogenes Cynicus, cum Myndum
venisset, quae urbs (ciudad que)
ádmodum parva era, sed magnis atque
magníficis portis ornata, Myndios monuit
ut portas cláuderent ne urbs exiret.

ORACIONES DE GERUNDIO

137. Ad fontem, cum bibisset, réstitit. Las oraciones castellaas de gerundio se traducen
ordinariamente al latín por la conjunción cum y el verbo subordinado en subjuntivo. Las
oraciones de gernundio simple se traducen por el imperfecto de subjuntivo; las de gerundio
compuesto, por el plusquamperfecto.
Venare, asello cómite cum vellet leo, contexit illum frútice = Queriendo un león
cazar en compañía de un asnillo, le cubrió con unas ramas.
Ad fontem cervus, cum bibisset, réstitit = El ciervo, habiendo bebido, réstitit.

Ejercicio 191

1 Dionysius, Siciliae tyranus, cum in fanum


Jovis venisset, detraxit ei anículum
áureum queo ornatus erat a tyranno
Gelone.
2 Archytas Tarentinus, cum ab intínere
revertisset agrosque suos neglectos
videret villici sui socórdia: “Graviter te
castigarem, inquit, si iratus non essem”.

Ejercicio 192. Versión

1 Pausanias Lacedemonius, elatus victoria


Platecensi in que infinitum Persarum
númerum parva manu fugáverat, nefária
consilia adversus pátriam suscéperat.
2 Proditionis (de traición) autem convictus,
jam in eo erat (estaba a punto de) ut
comprehenderetur, cum in eandem
152

Minerve confugit.
3 Hinc ne exire posset, statim éphori valvas
ejus sedis obstruxerunt tectumque sunt
demoliti ut celérius, sub divo interiret.
4 Mater Pausaniae, postquam filii scelus
congnovit, áttulit lápidem ad intróitum
aedis ut filius clauderetur.
5 Ille, cum semiaminis ex templo elatus Semiaminis-e = medio muerto
esset, confestim ánimum efflavit.
6 Sic Pausanias magnam belli gloriam turpi
morte maculavit.

ORACIONES DE ABLATIVO

138. Sic est locutus, pártibus factis, leo. Las oraciones subordiandas completivas que
pueden resolverse en castellano en oraciones de gerundio, pueden hacerse en latín poniendo
en ablativo el sujeto de la oración indeental y concertando con él el participio del verbo
subordinado. Pueden hacerse de este modo, siempre que el sujeto de la oración determinada
no entre como sujeto ni como complemento en la oración determinate.
Sic est locutus, pártibus factis, leo = Habiendo sido hechas las partes, o bien
hechas las partes, habló el león de esta manera.

Ejercicio 192.

1 Acceto responseo, núntius ábiit.


2 Hóstium exércitus, túrpiter armis
impedimentisque amissis, in urbem
confugit.
3 Vercingétorix, ómnibus póntibus ruptis,
ultra flumen íter fácere coépit.
4 Omnibus rebus ad perfeccionem
comparatis, Helvétii ex fínibus suir
exierunt.
5 Arverni currus impedimentaque sua in
silvas Adventu Cáesaris cógnito, celeriter
condiderunt.
6 Ardente urbe, omnes fugerunt.
7 Aspiciéntibus hóstibus, mílites evellerunt
vallum et projecerunt in flumen.
8 Moriente Alexandro, duces de primatu
disputabant.

Ejercicio 193.

1 El Pastor Giges, habiendo quitado un


anillo de oro del dedo de un hombre
muerto a quien había encontrado en una
153

grieta, se lo puso (ipse índuit).


2 Habiendo sido demolidos los muros de la
ciudad, los sitiados pidieron paz.
3 Dada la señal, el combate se empeñó con
ardor (acriter).
4 Reinando Tulio Hostilio, los Romanos
hicieron la guerra a los Albanos y
destruyeron la ciudad del Alba.
5 Siendo cónsul Cicerón, Catilina formó
una liga de hombres perdidos.
154

Apéndice: Voz deponente

139. Los verbos transitivos o intransitivos, que tienen forma pasiva y significación activa,
se llaman deponentes.
Imitor (tr.) = Imito
Nascor (intr.) = Nazco

140. La voz deponente posee un participio pasado que tiene significación activa, esto es,
significa una acción ya pasada.
Imitatus = el que ha imitado; Imitatus sum = He imitado
Polícitus = el que ha prometido; Pollícitus sum = He prometido
Secutus = el que ha seguido; Secutus sum = He seguido

141. La voz deponetnte tiene además, como la voz activa, participio presente, participio de
futuro y gerundio y supino.

Nota 1: Deponentes pasivos: Son aquellos verbos que tienen forma activa, pero su
significación es pasiva. Ej.

Vapulo Vapulas Vapulavi Vapulare Ser azotado


Veneo Venis Venii o Venitum Venire Ser vendido
venivi

Nota 2: Semideponentes. Algunos verbos son deponentes en tiempos derivados del tema
perfecto, pero no lo son en los demás tiempos. Por lo mismo se llaman semideponente.

Audeo audes Ausus sum audére Atreverse, osar


Gaudeo gaudes Gavisus sum gaudére Alegrarse
Soleo soles Sólitus sum solére Acostumbrarse
Fido fidis Fisus sum fídere Fiarse
Confido confidis Confisus sum confidere Confiar
Diffido diffidis Diffisus sum diffidere Desconfiar
155

VOZ DEPONENTE
PRIMERA CONJUGACIÓN

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERAT INTIFINITIVO PARTICIPIO


IVO
Yo imito Yo imite Imita tú Imitar El que imita
Imitaba o
imitando
Presente Ímitor Ímiter
Imitaris Imiteris - ere Imitare
Imitatur Imitetur Imitari Imitans-
Imitamur Imitemur imitantis
Imitámini Imitémini Imitámini
Imitantur Imitentur
Yo imitaba Yo imitara o
imitase
Copretéri Imitabar Imitarer
to Imitabaris-are Imitareris-rare
Imitabatur Imitaretur
Imitabamur Imitaremur
Imitabámini Imitarémini
Imitabantur Imitarentur
Yo imitaré Imita tú Haber de El que imitará
imitar o ha de imitar
Futuro Imitabor
Imitaberis-are Imitare Imitaturum- Imitaturus-a-
Imitábitur am-um (-os, -as, um
Imitábimur Imitámini a) esse
Imitabímini
Imitabuntur
Yo imité, he Yo haya imitado Haber imitado El que imitó o
imitiado o hube había imitado
imitado
Pretérito Imitatus-a-um sum Imitatus-a-um sim Imitatum-am- Imitatus-a-um
Perfecto = es = sis um esse
= est = sit
Imitati-ae-a sumus Imitati-ae-a simus Imitatos-as-a
= estis = sitis esse
= sunt = sint
Yo había imitado Yo hubiera, Gerundio
habría o hubiese
imitado
Pretérito Imitatus-a-um eram Imitatus-a-um essem Acu. Imitandum A imitar
Pluscuam = eras = esses Gen. Imitandi De imitar
- = erat = esset Dat. Imitando Para imitar
perfecto Imitati-ae-a eramus Imitati-ae-a essemus Abl. Imitando En imitar,
= eratis = essetis imitando.
= erant = essent
Habré imitado El que será
Supino Ha de ser o
será imitado
Futuro Imitatus-a-um ero Hortor Exhorto Imitatum Imitandus-a-
perfecto = eris Miror Admiro (a imitar) um
= erit Véneror Venero
Imitati-ae-a erimus Venor Cazo Imitatu
= eritis (de imitar)
156

= erint
Ejercicio 193.

1 Quis homo non miratur pulchritudinem


verae virtutis.
2 Animalia quaedam vocem humanam
imitantur.
3 Ulysses venerabatur deam Minervam
summa pietate.
4 Barbari urbi nostrae intéritum Interitus-us = muerte, desolación,
minabantur. destrucción, ruina
5 Per vastas solitúdines vagantur Scythae.
6 Stúdia litterarum nobiscum pernoctant,
peregrinantur et rusticantur.
7 Eorum mores imitamur, quibuscum
versamur.
8 Quis non delectat, cum laudatur a bonis?
9 Venari fórtium hóminum animus delectat.
10 Amicis prudenter hortántibus obtémpera.

Ejercicio 194.

1 Post próelium ad Issum commisum, Issus-i = Iso (ciudad de Cilicia)


Darius Alexandro magnam partem Asiae
pollícitus est.
2 Versare cum bonis homínibus, reverere Verso-as-are = Volver
senes. Revereo-es-revere = Respetar,
reverenciar
3 Semper parati érimus fines pátriae armis
fueri.
4 Milites, qui cónsulis salutem tutati erant,
máximum práemium acceperunt.
5 Egregium est mereri beneficia et dare.
6 Vir bonus pecata libenter confitetur.
7 Plínius scribit: nunc púeri statim ómnia Statim = a pie firme, de un modo
sciunt, néminem verentur, imitantur permanente
néminem, atque ipsi sibi exempla sunt. Vereor-eris-itus sum-vereri = temor
respetuoso
8 Non omnes ii sunt qui videntur esse.
9 Brutus bene méritus est de pópulo
Romano.
10 Honestissimum est de república bene
mereri.
157

VOZ DEPONENTE
SEGUNDA DECLINACIÓN

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERAT INTIFINITIVO PARTICIPIO


IVO
Yo prometo Yo prometa Promete tú Prometer El que promete
promtía o
prometiendo
Presente Polliceor Pollicear
Polliceris Pollicearis - eare Pollicere
Pollicetur Polliceatur Polliceri Pollicens-
Pollicemur Polliceamur Pollicentis
Pollicémini Polliceámini Pollicémini
Pollicentur Polliceantur
Yo prometía Yo prometiera o
prometiese
Copretéri Pollicebar Pollicerer
to Pollicebaris-are Pollicereris-erere
Pollicebatur Polliceretur
Pollicebamur Polliceremur
Pollicebámini Pollicerémini
Pollicebantur Pollicerentur
Yo prometeré Promete tú Haber de El que
(future) prometer prometerá o ha
de prometer
Futuro Pollicebor
Polliceberis-ere Pollicere Polliciturum- Polliciturus-a-
Pollicébitur am-um (-os, -as, um
Pollicébimur Pollicémini a) esse
Pollicebímini
Pollicebuntur
Yo prometí, he Yo haya Haber El que prometió
prometido o hube prometido prometido o había
prometido prometido
Pretérito Pollícitus-a-um sum Pollicitus-a-um sim Pollicitum-am- Pollicitus-a-
Perfecto = es = sis um esse um
= est = sit
Polliciti-ae-a sumus Polliciti-ae-a simus Pollicitos-as-a
= estis = sitis esse
= sunt = sint
Yo había Yo hubiera, Gerundio
prometido habría o hubiese
prometido
Pretérito Pollicitus-a-um eram Pollicitus-a-um essem Acu. (ad) pollicendum A prometer
Pluscuam = eras = esses Gen. Pollicendi De prometer
- = erat = esset Dat. Pollicendo Para prometer
Polliciti-ae-a eramus Polliciti-ae-a essemus (in) pollicendo
perfecto Abl. En prometer,
= eratis = essetis prometiendo.
= erant = essent
Habré prometido El que será
Supino Ha de ser o
será prometido
Futuro Pollicitus-a-um ero Mereor Merezco Pollicitum Pollicendus-a-
perfecto = eris Vereor Temo, (a prometer) um
= erit reverencio
Polliciti-ae-a erimus Pollicitu
= eritis (De prometer)
158

= erint
VOZ DEPONENTE
TERCERA DECLINACIÓN
PRIMER MODELO

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERAT INFINITIVO PARTICIPIO


IVO
Yo sigo Yo siga Sigue tú Seguir El que sigue
seguía o
siguiendo
Presente Sequor Sequar
Séqueris o Séquere Sequaris o sequare Séquere
Séquitur Sequatur Sequi Sequens-
Séquimur Sequamur Sequientis
Sequímini Sequámini Sequímini
Sequuntur Sequantur
Yo seguía Yo siguiera o
siguiese
Copretéri Sequebar Séquerer
to Sequebaris-are Sequereris-erere
Sequebatur Sequeretur
Sequebamur Sequeremur
Sequebámini Sequerémini
Sequebantur Sequerentur
Yo seguiré Sigue tú Haber de seguir El que seguirá o
(futuro) ha de seguir
Futuro Sequar
Sequeris-sequare Séquere Secuturum-am- Sececuturus-a-
Sequetur um (-os, -as, a) um
Sequemur Sequimini esse
Sequémini
Sequentur
Yo seguí, he Yo haya seguido Haber seguido El que suguió o
seguigo o hube había seguido
seguido
Pretérito Secutus-a-um sum Secutus-a-um sim Secutum-am- Secutus-a-um
Perfecto = es = sis um esse
= est = sit
Secuti-ae-a sumus Secuti-ae-a simus Secutos-as-a
= estis = sitis esse
= sunt = sint
Yo había seguido Yo hubiera, Gerundio
habría o hubiese
seguido
Pretérito Secutus-a-um eram Secutus-a-um essem Acu. (ad) sequendum A seguir
Pluscuam = eras = esses Gen. Sequendi De seguir
- = erat = esset Dat. Sequendo Para seguir
Secuti-ae-a eramus Secuti-ae-a essemus
perfecto Abl. (in) sequendo En seguir,
= eratis = essetis siguiendo.
= erant = essent
Habré seguido Supino Adjetivo verbal
Futuro Secutus-a-um ero Loquor (loqui) Hablo Secutum Sequendus-a-
perfecto = eris Nascor (nasci) Nazco (a seguir) um
= erit Utor (uti) Uso El que será
Secuti-ae-a erimus Secutu Ha de ser o
= eritis (De seguir) será seguido
= erint
159
160

VOZ DEPONENTE
TERCERA DECLINACIÓN
SEGUNDO MODELO

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERAT INFINITIVO PARTICIPIO


IVO
Yo sufro Yo sufra Sufre tú Sufrir El que sufre
sufría o
sufriendo
Presente Patior Patiar
Páteris o Pátere Patiaris o patiare Pátere
Pátitur Patiatur Pati Patiens-
Pátimur Patiamur Patientis
Patímini Patiámini Patímini
Patiuntur Patiantur
Yo sufría Yo sufriera o
sufriese
Copretéri Patiebar Páterer
to Patiebaris-patiebare Patereris o Paterere
Patiebatur Pateretur
Patiebamur Pateremur
Patiebámini Paterémini
Patiebantur Paterentur
Yo sufriré Sufre tú Haber de sufrir El que sufrirá o
(futuro) ha de sufrir
Futuro Pátiar
Patieris o patiere Pátere Passurum-am- Pasurus-a-um
Patietur um (-os, -as, a)
Patiemur Patímini esse
Patiémini
Patientur
Yo padecí, he Yo haya padecido Haber padecido El que padeció o
padecido o hube había padecido
padecido
Pretérito Passus-a-um sum Passus-a-um sim Passum-am-um Passus-a-um
Perfecto = es = sis esse
= est = sit
Passi-ae-a sumus Passi-ae-a simus Passos-as-a esse
= estis = sitis
= sunt = sint
Yo había seguido Yo hubiera, Gerundio
habría o hubiese
seguido
Pretérito Passus-a-um eram Passus-a-um essem Acu. (ad) patiendum A sufrir
Pluscuam = eras = esses Gen. Patiendi De sufrir
- = erat = esset Dat. Patiendo Para sufrir
perfecto Passi-ae-a eramus Passi-ae-a essemus Abl. (in) patiendo En sufrir,
= eratis = essetis sufriendo.
= erant = essent
Habré padecido Supino Adjetivo verbal
Futuro Passus-a-um ero Aggrédior (agredi) Ataco Passum Patiendus-a-um
perfecto = eris Congrédior Encontrarse (a seguir) El que será
= erit (cóngredi) con alguno Ha de ser o
Passi-ae-a erimus Passu será seguido
= eritis (De seguir)
= erint
161

VOZ DEPONENTE
CUARTA DECLINACIÓN

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERAT INFINITIVO PARTICIPIO


IVO
Yo parto Yo parta Parte tú Partir El que parte
partía o
partiendo
Presente Pártior Pártiar
Partiris o partire Partiaris o partiare Pártire
Partitur Partiatur Partiri Partiens-
Partimur Partiamur Partientis
Partímini Partiámini Partímini
Partiuntur Partiantur
Yo partía Yo partiera o
partiese
Copretéri Partiebar Pártirer
to Partiebaris-partiebare Partireris o Partirere
Partiebatur Partiretur
Partiebamur Partiremur
Partiebámini Partirémini
Partiebantur Partirentur
Yo partiré Parte tú Haber de partir El que partirá o
(futuro) ha de partir
Futuro Pártiar
Partieris o partiere Pártire Partiturum- Partiturus-a-
Partietur am-um (-os, -as, um
Partiemur Partímini a) esse
Partiémini
Partientur
Yo partí, he Yo haya partido Haber partido El que partió o
partido o hube había partido
partido
Pretérito Partitus-a-um sum Partitus-a-um sim Partitum-am- Partitus-a-um
Perfecto = es = sis um esse
= est = sit
Partiti-ae-a sumus Partiti-ae-a simus Partitos-as-a
= estis = sitis esse
= sunt = sint
Yo había partido Yo hubiera, Gerundio
habría o hubiese
partido
Pretérito Partitus-a-um eram Partitus-a-um essem Acu. (ad) patiendum A sufrir
Pluscuam = eras = esses Gen. Patiendi De sufrir
- = erat = esset Dat. Patiendo Para sufrir
perfecto Partiti-ae-a eramus Partiti-ae-a essemus Abl. (in) patiendo En sufrir,
= eratis = essetis sufriendo.
= erant = essent
Habré partido Supino Adjetivo verbal
Futuro Partitus-a-um ero Adorior (Adoriri) Dirigirse Partitum Partiendus-a-
perfecto = eris hacia, atacar. (a partir) um
= erit Blandior Halagar, El que será,
Partiti-ae-a erimus (Blandiri) acariciar. Partu ha de ser o
= eritis (De partir) para ser
= erint partido
162

LOS NÚMEROS Y ADJETIVOS NUMERALES

142. Hay en latín, como en castellano, nombres y adjetivos numerales. De éstos, los
cardinales tienen una forma y los ordinales otra, anque derivada generalmente de aqeullos.

Cardinales Ordinales
1 Unus 1º Primus
2 Duo 2º Alter o secundus
3 Tres 3º Tértius
4 Quattour 4º Quartus
5 Quinque 5º Quintus
6 Sex 6º Sextus
7 Septem 7º Séptimus
8 Octo 8º Octavus
9 Novem 9º Nonus
10 Decem 10º Décimus
11 Úndecim 11º Undécimus
12 Duódecim 12º Duodécimus
13 Trédecim 13º Tértius décimus
14 Quattuórdecim 14º Quartus décimus
15 Quíndecim 15º Quintus décimus
16 Sédecim 16º Sextus décimus
17 Septéndecimo 17º Séptimus décimus
18 Duodeviginti 18º Duodevicésimus
19 Undeviginti 19º Undevicésimus
20 Viginti 20º Vicésimus
21 Viginti unus 21º Vicésimus primus
22 Viginti duo 22º Vicécismus alter o secundus
23 Viginti tres 23º Vicésimus tertius
28 Duodetriginta 28º Duodetricésimus
29 Undetriginta 29º Undetricésimsu
30 Triginta 30º Tricésimus
40 Quadraginta 40º Quadragésimus
50 Quinquaginta 50º Quinquagésimus
60 Sexaginta 60º Sexagésimus
70 Septuaginta 70º Septuagésismus
80 Octoginta 80º Octogésimus
90 Nonaginta 90º Nonagésimus
100 Centum 100º Centésimus
101 Centum unus 101º Centésimus primus
102 Centum duo 102º Centésimus alter o secundus
200 Ducenti-ae-a 200º Ducentésimus
300 Trecenti 300º Trecentésimus
400 Quadrigenti 400º Quadrigentésimus
500 Quingenti 500º Quingentísimus
600 Sescenti 600º Sescentésimus
163

700 Septingenti 700º Septingentésimus


800 Octingenti 800º Octingengésimus
900 Nongenti 900º Nongentésimus
1000 Mille 1000º Millésimus
1001 Mille unus 1001º Millésimus primus
1002 Mille duo 1002º Millésimus alter o secundus
2000 Dua mília (míllia) 2000º Bis millésimus
3000 Tria mília 3000º Ter millésimus
4000 Quatuor mília 4000º Quater millésimus
10000 Decem mília 10000º Décies millésimus
20000 Viginti mília 20000º Vícies millésimus
100000 Centum mília 100000º Cénties millésimus

143. Los adjetivos cardinales se declinarn todos según los modelos de la primera y segunda
declinación: bonus-bona-bonum, con excepción de alter, sgundo, que tienen su
declinación especial.

144. Los ordinales son casi todos indeclinables. Solamente se declinan los siguientes:

Unus, una, unum = Uno, uno sólo, único

Masculino Femenino Neutro


Nom unus una unum
Voc
Acu unum unam unum
Gen unius unius unius
Dat uni uni uni
Abl uno una uno

Duo, duae, duo = dos


Ambo-ambae-ambo

Masculino Femenino Neutro


Nom duo duae duo
Voc
Acu duos o duo duas duo
Gen duorum duarum duorum
Dat duobus duabus duobus
Abl duobus duabus duobus

Tres-tria-tres = tres

Masculino Femenino Neutro


Nom tres tres tria
Voc
Acu tres tres tria
164

Gen trium trium trium


Dat tribus tribus tribus
Abl tribus tribus tribus

Los nombres que expresan centenas son declinables siguen el modelo regular de los
adjetivos de la primera clase: boni-bonae-bona.
Ducenti-ducentae-ducenta
Trecenti-trecentae-trecenta

Ejercicio 195.

1 Una Plínii cura sciéntia studiem erat


2 Unus miles plures occidit.
3 Sápiens unus sine (sin) aegritúdine et metu
postest vivere.
4 Unius urbis íncolae innúmerum exércitum Innumerum = innumerable
hostium fugaverunt (hicieron huir).

1 La muerte era la única esperanza del soldado


herido.
2 Una sola legión hizo huir a todo un ejército.
3 Entre los Galos, sólo Vercingétorix venció (vicit)
a César.
4 Una sola tempestad destruyó (evertit) los trabajos
del año.

* En singular Mille = mil, es adjetivo indeclinable.


Nom y acu: Mille homines (homines mille) = Mil hombres
Gen: Mille hominum = De mil hombres.
Dat y abl: Mille homínibus = A o para mil hombres; por mil hombres.

* En plural Mília = miles o millares, se construye con genitivo.


Duo mília peditum = dos millares de infantes.

Ejercicio 196.

1 Tres naves trirremis una depressit (echó a


fondo).
2 Fulmen árbores dejecit (derribó).
3 Corvi duo accípitre fugabant (hacían Accipiter-is = gavilán
huir).
4 Quattor mília péditum flumen trajecerunt
(atravesaron).
5 Mílitum sex mília septingenti
duodesexaginta in (en) próeliu perierunt
(perecieron)
6 Mille hómines collem occupaverunt collis-is = colina
(ocuparon).
165

7 Hostiuem exércitus tres legiones in (en)


angustilis et sáltibus amisit (perdió).
8 Exploratores hóminum mille agmen Agmen-agminis = río
conspexerunt (descubrieron).

145. Empleo de los adjetivos ordinales. Hay casos en que en latín, se emplean
necesariamente los adjetivos ordinales, aunque en algunos de estos casos suelen, en
castellano, usarse los cardinales.

1º En las fechas:
Annus trecentésimus undesexagésimus = trescientos cincuenta y nueve.

2º En las enumeraciones de los libros, capítulos o partes en que está dividida la obra:
Liber quartus, caput tértius = Libro cuarto, capítulo tercero.

3º En los números de orden con que se dividen los miembros de una dinastía:
Antiochus tertius, Leo décimus tertius = Antioco cuarto, León 13.

Ejercicio 197.

1 Stultum consilium non modo (no sólo)


irritum est, sed etiam ad perniciem
homines trahit.
2 Córium depressum in fluvio diderunt Ebíbo-es-ebibi-ebitum-ere = beber,
canes, quod ut possent comédere, aquam chupar.
coeperutn ebíbere.
3 Sed rupti periterun (reventaron) prius Corium-ii = cuero
(antes) quam (que) córium contingerent
(cogieran).

146. Hay algunos verbos que son del todo irregulares en la formación de sus tiempos.
166

Verbo de Conjugación Especial = IRE (ir)

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INTIFINITIVO PARTICIPIO


Yo voy Yo vaya Ve tú Ir El que va, iba
o yendo
Presente Eo Eam
Is Eas I
It Eat Ire Iens-euntis
Imus Eamus
Itis Eatis Ite
Eunt Eant
Yo iba Fuera, Fuese
Copretérito Ibam Irem
Ibas Ires
Ibat Iret
Ibamus Iremus
Ibatis Iretis
Ibant Irent
Yo iré Ve tú (fut.) Haber de ir El que irá
Ha de ir
Para ir
Futuro Ibo
Ibis Ió Iturum-am-um Iturus-a-um
Ibit Ito esse
Ibimus
Ibitis Ite ó
Ibunt Itote
Fui, he ido o Haya ido Haber ido
hube ido
Pretérito Ii Ierim
Perfecto Isti Ieris
Iit Ierit Isse
Iimus Ierimus
Istis Ieritis
Ierunt o iere Ierent
Había ido Haya ido Gerundio
Pretérito Ieram Issem Nom
Pluscuam- Ieras Isses Voc
perfecto Ierat Isset Acu (ad) eundum A ir
Ieramus Issemus Gen eundi De ir
Ieratis Issetis
Ierant Issent
Habré ido Significado Derivados Supino
Futuro Iero Puedo Queo-quis- Itum A ir
perfecto Ieris quivi Itu De ir
Ierit
Ierimus No puedo Néqueo-
Ieritis nequis-nequivi
Ierunt
167

Verbo de Conjugación Especial =Velle (Querer)


Nolle (no querer), Malle (Preferir, más querer)

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INTIFINITIVO PARTICIPIO


Yo quiero Yo quiera Quiere tú Querer El que quiere,
quería o
queriendo
Presente Volo Velim
Vis Velis Noli
Vult Velit Velle, nolle,
Vólumus Velimus Nolite malle
Vultis Velitis
Volunt Velint
Yo quería Quisiera o
quisiese
Copretérito Volebam Vellem
Volebas Velles
Volebat Vellet
Volebamus Vellemus
Volebatis Velletis
Volebant Vellent
Yo querré Quiere tú (fut.) Haber de El que quiera
querer Ha de quere
Para querer
Futuro Volam
Voles Noli o nolite
Volet
Volemus Nolite o
Voletis nolitote
Volent
Quise, he Haya querido Haber querido
querido o
hube querido
Pretérito Volui Volúerim
Perfecto Voluisti Volúeris Volluisse –
Voluit Volúerit Noluisse
Voluimus Voluérimus Maluisse
Voluistis Voluéritis
Voluerunt Volúerint
Había querido Haya querido Gerundio
Pretérito Volúeram Voluissem
Pluscuam- Volúeras Voluisses
perfecto Volúerat Voluisset
Volueramus Voluissemus
Volueratis Voluissetis
Volúerant Voluissent
Habré querido Significado Derivados Supino
Futuro Volúero No quiero Nolo-is-nolui-
perfecto Volúeris nolle
Volúerit
Volúerimus Prefiero, Malo-is-malui-
Volúeritis más quiero malle
Volúerint
168

Verbo de Conjugación Especial = FERRE (llevar)


Voz activa

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO


Yo llevo Yo lleve Lleva tú Llevar El que lleva,
llevaba o
llevando
Presente Fero Feram
Fers Feras Fer
Fert Ferat Ferre Ferens
Férimus Feramus Ferentis
Fertis Feratis Ferte
Ferunt Ferant
Llevaba Llevara,
llevase
Copretérito Ferebam Ferrem
Ferebas Ferres
Ferebat Ferret
Ferebamus Ferremus
Ferebatis Ferretis
Ferébant Ferrent
Yo llevaré Lleva tú (fut.) Haber de llevar El que llevará
Ha de llevar
Para llevar
Futuro Feram
Feres Fer ó Laturum-am- Laturus-a-um
Feret Ferto um esse
Feremus
Feretis Ferte ó
Ferent Fertote
Llevé, he Haya llevado Haber llevado
llevado o hube
llevado
Pretérito Tuli Túlerim
Perfecto Tulisti Túleris
Tulit Túlerit Tulisse
Tulimus Tulérimus
Tulistis Tuléritis
Tulerunt Túlerint
Había llevado Haya llevado Gerundio
Pretérito Túleram Tulissem Nom
Pluscuam- Túleras Tulisses Voc
perfecto Túlerat Tulisset Acu (ad) ferendum A llevar
Tuleramus Tulissemus Gen Ferendi De llevar
Tuleratis Tulissetis Dat Ferendo Para llevar
Túlerant Tulissent Abl Ferendo En llevar,
llevando
Habré llevado Significado Derivados Supino
Futuro Túlero Latum A llevar
perfecto Túleris Latu De llevar
Túlerit
Tulérimus
Tuléritis
Túlerint
169

Verbo de Conjugación Especial = FERRE (llevar)


Voz pasiva

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO


Yo soy llevado Yo sea llevado Sé tu llevado Ser llevado
Presente Feror Ferar
Ferris Feraris Ferre
Fertur Feratur Ferri
Férimur Feramur
Ferímini Ferámini Ferímini
Ferunt Ferantur
Era llevado Fuera o fuese
llevado
Copretérito Ferebar Ferrer
Ferebaris Ferreris
Ferebatur Ferretur
Ferebamur Ferremur
Ferebámini Ferrémini
Ferebantur Ferrentur
Yo seré Se tú llevado Haber de ser
llevado (fut.) llevado
Futuro Ferar
Fereris Ferre Latum iri
Feretur
Feremur
Ferémini Ferimini
Ferentur
Yo fui , he sido Yo haya sido Haber sido Llevado,
o hube sido llevado llevado habiendo sido
llevado llevado
Pretérito Latus-a-um sum Latus-a-um sim
es sis
Perfecto Latum-am-um
est sit
Lati-ae-a sumus esse Latus-a-um
Lati-ae-a sumus
estis estis
sunt sunt
Latos-as-a esse

Había sido Haya sido Gerundio


llevado llevado
Pretérito Latus-a-um eram Latus-a-um sim Nom Ferendus El que será,
Pluscuam- eras sis Voc Ha de ser,
perfecto erat sit Acu (ad) ferendum Para ser,
Lati-ae-a eramus Lati-ae-a simus Gen Ferendi llevado
eratis sitis Dat Ferendo
erant sint Abl Ferendo
Habré llevado Significado Derivados
Futuro Latus-a-um ero Referir Refero-is-
perfecto eris retuli-referre-
erit relatum
Lati-ae-a erimus
eritis
erunt
170

Verbo de Conjugación Especial = FIERI (Ser hecho)

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO


Yo soy hecho Yo sea hecho Carece Ser hecho
Hacerse
Presente Fio Fiam
Fis Fias
Fit Fiat Fieri
Fimus Fiamus
Fitis Fiatis
Fiunt Fiant
Yo era hecho Yo fuera o
fuese hecho
Copretérito Fiebam Fierem
Fiebas Fieres
Fiebat Fieret
Fiebamus Fieremus
Fiebatis Fieretis
Fiebant Fierent
Yo seré hecho Haber de ser
hecho
Futuro Fiam
Fies Factum iri
Fiet (invariable)
Fiemus
Fietis
Fient
Fui, he ido o Haya sido Haber sido
hube sido hecho hecho
hecho
Pretérito Factus sum Factus sim
Perfecto Factus es Factus sis
Factus est Factus sit Factum (-am -
Facti sumus Facti simus um) (-o –as –a)
Facti estis Facti sitis esse
Facti sunt Facti sint
Había sido Haya sido Gerundio
hecho hecho
Pretérito Factus eram Factus essem
Pluscuam- Factus eras Factus esses
perfecto Factus erat Factus esset Facendus-a-um El que será, ha
Facti eramus Facti essemus de ser o para
Facti eratis Facti essetis ser hecho.
Facti erant Facti essent
Habré ido Significado Derivados Supino
Futuro Factus ero Caliento Calefacio
perfecto Factus eris Soy calentado Calefio
Factus erit Fui calentado Calefactus sum
Facti erimus Acabo Conficio
Facti eritis Soy cavado Conficior
Facti erunt Fui acabado Confectus sum
171

Verbo de Conjugación Especial = IRE (ir)

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO


Yo voy Yo vaya Ve tú Ir El que va, iba
o yendo
Presente Eo Eam
Is Eas I
It Eat Ire Iens-euntis
Imus Eamus
Itis Eatis Ite
Eunt Eant
Yo iba Fuera, Fuese
Copretérito Ibam Irem
Ibas Ires
Ibat Iret
Ibamus Iremus
Ibatis Iretis
Ibant Irent
Yo iré Ve tú (fut.) Haber de ir El que irá
Ha de ir
Para ir
Futuro Ibo
Ibis Ió Iturum-am-um Iturus-a-um
Ibit Ito esse
Ibimus
Ibitis Ite ó
Ibunt Itote
Fui, he ido o Haya ido Haber ido
hube ido
Pretérito Ii Ierim
Perfecto Isti Ieris
Iit Ierit Isse
Iimus Ierimus
Istis Ieritis
Ierunt o iere Ierent
Había ido Haya ido Gerundio
Pretérito Ieram Issem Nom
Pluscuam- Ieras Isses Voc
perfecto Ierat Isset Acu (ad) eundum A ir
Ieramus Issemus Gen eundi De ir
Ieratis Issetis
Ierant Issent
Habré ido Significado Derivados Supino
Futuro Iero Puedo Queo-quis- Itum A ir
perfecto Ieris quivi Itu De ir
Ierit
Ierimus No puedo Néqueo-
Ieritis nequis-nequivi
Ierunt

También podría gustarte