Página|1

GUARANÍ
CENTURIA
INSTITUTO SUPERIOR EN CIENCIAS EMPRESARIALES

PROF. CATALINA LUQUE

Guaraní
MOÑE'ẽRÃ ÑEIKŨMBY1

Mbo’ehára:
Ko tembiapópe oĩ 4 tembiaporã oñondivepa orekóva 20 porandu nde
rembohováitava.
Rembohováita porandu rehechaukávo opyta porãvéva.
Teremba’apo porãite.

TEMBIAPORÃ 1
Moñe’ẽrã 1

Emoñe’ẽmína ko’ã ñomongeta ha upéi embohovái

Ñomongeta peteĩha Ñomongeta mokõiha

- Mba’éichapa neko’ẽ - Ha upéi, mba’etekópa che irũ

- Cheko’ẽ porã. Ha nde.
- Cheko’ẽporãnte avei.
- Iporãite upéicharamo. Maiteimi nde
sýpe.
- Aguyje ndéve.
- Alpélo, ha nde.
- Jaryiete. Ejúpy jahuga.
- Nahániri, ag˜uahẽsetereíma che rógape.
- Tereg˜uahẽ porãite chamígo.
- Ambue árape jahugáta.

1. Ñomongeta peteĩha ojehu:

a. Ka’arukue.
ã. Pyharevekue.
ch. Pyharekue.
e. Asajekue.

2. Ñomongeta mokõiha ojehukuaa:

a. Oimeraẽ aravópe ojehukuaa.
ã. Pyharevekue añoite ojehukuaa.
ch. Asajekue añoite ojehukuaa.
e. Ka’arukue añoite ojehukuaa.

3. Ñomongeta peteĩhápe oñe’ẽ:

a. Mokõi tapicha ojokuaa’ỹva.
ã. Mokõi tapicha ojokuaámava.
ch. Mbohapy tapicha ojokuaa’ỹva
e. Mbohapy tapicha ojokuaámava.

4. Ñomongeta mokõihápe oñomomaitei mokõi kuimba’e:

a. Añete.
ã. Japu.

5. Ñomongeta mokõihápe peteĩva oñe’ẽva oĩ kánchape.

a. Añete.
ã. Japu.
Tembiaporã 2

Moñe’ẽrã 2
Maitei che angirũ Cristina:

Ne membykuña Josefina ningo ombotyramoite 15 áño, ha ko’ág ˜a che

membykuña Paula, Josefina irũ mbo’ehaópe, ombotýta avei 15 ary. Ajoguapaitéma
chupe ijaorã, katu nda’isapatúi gueteri, ha aipotaite ikatúramo reiporukami chupe
Josefina sapatu morotĩ oiporuva’ekue hi’arambotyhápe.
Reiporukakuaátaramo eme’ẽmi che memby Josépe togueru chéve, ỹrõ chete
aháta agueru. Aramboty hague ko’ẽme arahauka jeýtama ndéve.
Aguyje ko’ag˜aite guivéma.
Añua.Ramona Pirivevúi, 28 jasypateĩ 2013-pe

6. Máva mba’épa sapatu:

a. Ramona memby mba’e.
ã. Cristina memby mba’e.
ch. Ramona mba’e.
e. Cristina mba’e.

7. Sapatu ojeporuse:
a. Paula oraha hag˜ua facultad-
pe. ã. Paula oraha hag˜ua
jerokyhápe.
ch. Josefina oraha hag˜ua hembiapohópe.
e. Paula omonde hag˜ua hi’arambotyhápe.

8. Sapatu ojeguerahauka jeýta ijárape:

a. Ojepuru hague pyharépe voi.
ã. Aremi ojeporupa rire.
ch. Ojepurupa hague ko’ẽme.
e. Mokõi ára ohasa rire.

9. Mba’erãpa ohai Ramona Cristina-pe:

a. Oñemba’ejerurévo chupe.
ã. Omboaguyje hag˜ua chupe.
ch. Oja’o hetaite hag˜ua
chupe.
e. Omomarandu hag˜ua chupe.

10. Cristina ha Ramona niko:

a. Mokõivéva ojokuaa’ỹ gueteri.
ã. Mokõivéva isapatu heta.
ch. Mokõivéva imembykuña.
e. Mokõivéva oreko 20 áño rupi.
TEMBIAPORÃ 3
Emoñe’ẽmína moñe’ẽrã mbykymimi oúva ko’águi, umi ñeporandu hesegua ha
eiporavo ñembohovái oĩporãva.

Ehechauka oĩ porãva kuatia pevarã oñeme’ẽva ndévepe.

Moñe’ẽrã a
Marandu

Oñemomarandu temimbo’e, mbo’ehára, sy ha tuvakuérape Vy’aguasu San

Juan ára rehegua ko’ẽrõgua ohasaha ambue arapokõindýpe g˜uarã aravaietereígui.
1 jasypoteĩ 2011
Sãmbyhára

11. Vy’aguasu ndoikomo’ãi oamenaságui okytaha upe árape:

a. Añete.
ã. Japu.

Moñe’ẽrã ã
Pohã py’a vaípe g˜ uarã

Ojeporu:
- jaguareteka’a
- vóldo
- vurríto
- poleo’i
- eneldo
Mba’éichapa ojejapo
Oñembojehe’a oñondivepa ñana rogue ha oñembopupu mokõi kuimbe peteĩ lítro ýpe 5
aravo’i aja. Ojey’u yrõguáicha ára pukukue javeve. Oje’uva’erã haku vevuimi.

Oñenohẽ: Lengua y Literatura castellano guarani, 9º, MEC, hogue 246

12. Py’a vaípe g˜uarã pohã oje’u y ro’ysãme:

a. Añete.
ã. Japu.

Moñe’ẽrã ch
Guaira Vy’a Guasu oikókuri Villarrica-pe
Jepémo hayvi ha ho’ysã, Guaira Vy’a Guasu oraha teko momorã táva Villarrica-pe
arapoteĩ 1 jasypokõime, Centro Regional de Educación Natalicio Talavera-pe.
Oñenohẽ:http://www.cultura.gov.py

13. Guaira Vy’a Guasu aja oela tuicha Villarrica-pe:

a. Añete
ã. Japu
Moñe’ẽrã e

Kuatia moñe’ẽrã guaraníme

2

JAHAI, ÑAÑEMOÑE’Ẽ HA ÑAMBOSA’Y HAG˜UA

Jorge Román Gómez

(El Kunumi)

Apohára
Ituzaingó – Corrientes
Argentina

Oñenohẽ: http://www.educar.org/kunumi/Koeju1.asp (oñemoambuepyre)

14. Ko aranduka osẽ ñane retãme oñembo’e hag˜ua guarani:

a. Añete.
ã. Japu.

Moñe’ẽrã ẽ

Fondos Concursables oikuaaukáta mavamávapa ojeporavo

Oñemomarandu mayma tapicha omog˜uahẽva’ekue hembiaporã ha ojerure

Fondos de Cultura Mokõiha pytyvõ, omboguatáva Secretaría Nacional de Cultura,
ko’ẽrõ 28 ae ojekuaataha mavamávapa ojeporavo.
Oñenohẽ: http://www.cultura.gov.py (oñemoambuepyre)

15. Ojekuaaukáma mavamáva rembiaporãpa ojeporavóva Fondos de Cultura-pe

g˜uarã:
a. Añete.
ã. Japu.
TEMBIAPORÃ 4

Emoñe’ẽmi marandu mbeju’apo rehegua ha upéi emba’apo hese

Mba’éichapa ojejap

Oñeikotevẽ ko’ã mba’

Aramirõ
Kamby

Ojejapo kóicha:

Oñembojehe’ava’erã aramirõ ñandy rehe ha oñemyakỹ’imi ohóvo kambýpe ojehe’a porã hag˜ua ha
Upéi oñembyaku porã peteĩ páila ha ojepoi pype upe mása ha peteĩ kuchárape ojejopyjopy. Ojejopyporã

16. Mbeju ojejapo hag˜ua:

a. Oñembojehe’a porã aramirõ ha kamby.
ã. Ojepoipoi aramirõ ári ñandy ha kesu.
ch. Hykuporãva’erã pe mása ojejapóva.
e. Oñembojehe’a aramirõ, ñandy ha ambueve.

17. Mbeju ojejapo hag˜ua oñemyakỹ aramirõ:

a. Suéro pyahúpe.
ã. Kambýpe.
ch. Y ro’ysãme.
e. Ñandýpe.

18. Mbeju oje’uva’erã:

a. Hakuvaíre.
ã. Ho’ysãmbapyre.
ch. Hakuvýre.
e. Oñembyaku rire.

19. Mbeju oñembojy hag˜ua pe mba’yru oñembojytaha haku porãva’erã:

a. Añete.
ã. Japu.
20. Mbeju oñehembe’yjopyjopyva’erã osẽ porã hag˜ua:
a. Añete.
ã. Japu.
MOÑE'ẽRÃ ÑEIKŨMBY2
Mbo'ehára:
Ko kuaara’ãme oĩ 4 tembiaporã, oñondivepa orekóva 20 temiporandu
nde rembohováitava.
Rembohováita rehechaukávo peteî opyta porãvéva.
Teremba’apo porãite.

Tembiaporã 1

Moñe’ẽrã 1

Emoñe’ẽmína ko haipy ha eiporavo peteĩva ñembohovái apytégui ohóva

ñeporandu rehe:
Paraguay oñesãmbyhy ñepyrũrõ guare
Upe 1541-pe ndaje Domingo Martínez de Irala omoheñoiraka’e pe Cabildo
Paraguaýpe. Upe guive Paraguay opyta peteĩ távaramo, hembiapo ha itendotatee
reheve. Cabildo-pe oike españaguakuéra ha karai ijyvy hetávante. Ndoikeiva’ekue
avakuéra ha imboriahúva.
Pe Cabildo oñangarekoraka’e tekombo’ére, tesãirãre, ombyaty viru hamba’e.
Oñangareko avei tekojoja ha ñande rekoteére. Cabildo upérõ pe ko’ág ˜a
Municipalidad. Upéi pe 1824-pe Doctor Francia ndive opa Cabildo, ha ohejapa
ipoguýpe opaichagua poder ha omoheñói hekovia peteĩ gobierno municipal.
Ha 1891-pe oñepyrũ oĩ pe Intendente Paraguaýpe. Upéi 1909 guive pe gobierno
municipal ryepýpe oĩma Intendente ha Junta Municipal, omoĩ chupekuéra tetã
Sãmbyhyhára Poder Ejecutivo.
Ho’a rire dictadura, 1990-pe kuatia oñe’ẽva mburuvichakuéra jeporavo rehe he’i
tetãyguakuéra oiporavotaha Intendente ha Junta Municipal itávape g ˜uarã. Ha
upéicha oiko ohóvo 1990 guive. Ojeporavo ichupekuéra ha hi’are hikuái po ary
hembiapo porãramo.
Oñenohẽ: Lengua y Literatura castellano guarani, 9º, MEC (Oñemoambuepyre)

1. Cabildo omoheñoiva’ekue karai Dr. Francia:

a. Añete.
ã. Japu.

2. Cabildo oñepyrũ guive Paraguay opyta peteĩ távaramo:

a. Añete.
ã. Japu.

3.Tetãyguakuéra oiporavo itáva motenondehára gobierno municipal oñepyrũ ypy

guive:
a. Añete.
ã. Japu.

4. Cabildo oñepyrũ ypy guive ñane retãme pype oikekuaa opaite tetãygua:
a. Añete.
ã. Japu.
5. Cabildo yma guare ko’ag˜ahína Municipalidad:
a. Añete.
ã. Japu.

TEMBIAPORÃ 2

Moñe’ẽrã 2
 Emoñe’ẽmína ko haipy ha upéi eiporavo peteĩva umi ñembohovái
apytégui oho porãvéva ñeporandu rehe:
Cooperativa oheka teko porãve

Opa henda rupi ñahendu oñeñe’ẽramo cooperativa rehe, opa mba’e oje’e hese,
iporãva ha ivaíva, ha katu, tekotevẽ ñahesa’ỹijomi ñande avei mba’épa péva.
Ymaite guive tapicha ombojoaju hembiapo oñondive akãrapu’ãrã; ko’ág ˜a rupi
hesakã porãvéntema ohóvo tembiapo joaju rupivémante ikatuha oñesẽ tenonde ha
ojekakuaa hekoitépe. Heta hendáicha ikatu oñemba’apo joaju: sapy’apy’agua,
oñepytyvõ hag˜ua peteĩ tapicha oikotevẽtereívape, térã katu tuichaveháicha. Ko’ã
tembiapo joaju apytépe jajuhu ikatuha oñemboheko cooperativa.
Cooperativaheñoiñepyrũva’ekue Gran Bretaña-pe, oñemboheko hag ˜ua tape
iñambuéva capitalista-gui. Ojehechakuaa tapicha oñeha’ãva ha’eño’eñorei
hasyetereitaha oñakãrapu’ã hag˜ua, ha upéicha avei ombojoajúramo hembiapo ha
oñopytyvõramo iporãveha hekovekuéra.
Ko’ág˜aramo g˜uarã iñasãima hetaiterei tetãpýre ha aremíma oñemboheko avei ñane
retã Paraguáipe.
Oñenohẽ: Lengua y Literatura castellano guarani, 9º, MEC, hogue 267

6. Cooperativa heñoiva’ekue:
a. Iñasãi hag˜ua opa hendápe yvy ape
ári. ã. Opavave tapicha iviru heta hag˜ua.
ch. Omboja’opa hag˜ua tapichakuérape.
e. Oheka hag˜ua maymavépe teko porãve.

7. Moñe’ẽrã ohesa’ỹijo:
a. Hasyha oñemba’apo joaju’ỹre.
ã. Mba’etepahína cooperativa.
ch. Ma’erãpa heñói cooperativa.
e. Teko porãve jehupytyrã.

8. Cooperativa og˜uahẽ Paraguáipe:

a. Aremína.
ã. Ramoiténte.
ch. Colonia aja.
e. Dictadura aja.

9. Cooperativa rupi ikatu oñepytyvõ máva oikotevẽtereívape:

a. Añete.
ã. Japu.

10. Ñane’año’año ñasẽ pya’eve tenonde.

a. Añete.
ã. Japu.
TEMBIAPORÃ 3
Moñe’ẽrã 3
 Emoñe’ẽ ha emba’apo ko moñe’ẽrã rehe embohováivo ñeporandu
hesegua:
Karai Octubre
Karai Octubre jeko karai karape, isombréro kakuaa, ha oraha ijapére peteĩ
vosa ky’ami. Oikévo octubre, oñepyrũ oikundaha ápe ha pépe, avave ohecha’ỹre
chupe. Pe ivosápe jeko oraha opaichagua mba’evai: mba’asy, mboriahu,
ñembyahýi, ñemano, ha hetave mba’e.
Ha’éjeko péicha oho porãitehágui oike sapy’a óga ahénope, ha oho derécho
kosináme. Ápe ojesareko tembi’úre, kóva ndaipóri térã michĩetereíramo ndaje
ha’e omboguejy ivosa upe ógape ha chugui osẽmbaite opa mba’e vai
iñasãimbáva tapỹi ryepýpe. Péva oikóramo he’isehína pe ro’y pukukue oĩtaha
upe ógape mboriahu, ñembyahýi, mba’asy ha ñemano hamba’e. Ani hag˜ua
Karai Octubre omboguejy, ivosa ñakosina tuichava’erã upe árape. Ikatu
ñambosako’i jopara, térã oimehaichagua tembi’u tuicháma guive. Ojuhúrõ
tembi’ueta ndaje ha’e ojerénte ha osẽjey pe ógagui.
Miguel Verón

11. Karai Octubre oike:

a. Óga porãme año.
ã. Taperépe año.
ch. Oimeraẽ ógape.
e. Oñemboty’ỹhápe óga rokẽ.

12. Ani hag˜ua karai Octubre omboguejy ivosa ñande rógape:

a. Ñamoĩ typycha okẽ kupépe.
ã. Ñasẽva’erã ñande rógagui.
ch. Ñakosina tuichava’erã.
e. Ñamboty porã ñande róga.

13. Mombe’u karai Octubre heñóineraka’e:

a. Oporomongyhyje hag˜ua octubre aja.
ã. Ojekuaaukávo mba’érepa oĩve vare’a ko jasýpe.
ch. Oporomyangekói hag˜ua octubre oikévo.
e. Oikuaaukávo octubre ipukuetereiha.

14. Karai Octubre oraha ivosápe mba’evaieta:

a. Añete.
ã. Japu.

15. Karai Octubre oikévo óga ahénope oma’ẽ mba’épa oñekosina:

a. Añete.
ã. Japu.
TEMBIAPORÃ 4
Moñe’ẽrã 4
 Emoñe’ẽmína ko moñe’ẽrã ha embohovái ñeporandu hesegua:
Táva Arroyos y Esteros
Héra he’ipaitémavoi mba’éichapa pe táva, hese ojere ñu ha ysyry. Ymájeko
oho karai Carlos Antonio López ohechamívo iñangirũ Pa’i Fidel Maíz-pe, ha
og˜uahẽre he’i chupe: "ag˜uahẽ hag˜ua... ahasa ajúvo, “ríos”, “arroyos” ha “esteros",
ha upe guive pe táva ojehero Arroyos y Esteros.
Hese ojere ysyry tuicháva, Pirivevúi ha Manduvirã; ko’ãva ohykuavo y heta ñu
ha ysyry michĩvéva ho’a mboyve ysyry Paraguáipe.
Ifundahare, Mburuvicha Pedro de Melo de Portugal, ohero chupe
“Capill
a Duarte”; Carlos Antonio López, 1849-pe, ombohéra “Arroyos y Esteros”.
Ndojekuaái rupi araka’épa oñefunda, ojejapyhy ivy’a guasúramo Pa’i Fidel
Maíz heñói ha omanohague ára, 9 jasyapy.
Arroyos y Esteros hetaitemi ika’avo; ko’ã mba’e porãita oreko hi’y heta rupi.

16. Arroyos y Esteros opyta:

a. Mokõi ysyry mbytépe.
ã. Ka’aguy mbytépe.
ch. Ñu guasu mbytépe.
e. Ysyry Paraguái ykére.

17. Arroyos y Esteros vy’a guasu hína 9 jasyapýpe:

a. Upe árape oñefunda rupi ko táva.
ã. Karai Carlos Antonio López ojerurégui.
ch. Pedro Melo de Portugal oipotáre upe ára.
e. Pa’i Fidel Maíz heñói ha omanóre upe árape.

18. Arroyos y Esteros héra péicha:

a. Oheróre chupe Pedro Melo de Portugal.
ã. Carlos A López oheróre chupe upéicha.
ch. Pa’i Fidel Maíz heñói ha omanóre pépe.
e. Ika’avo heta ha iñu porã tupi ko táva.

19. Mboy jeýpa oñemoambue ko táva réra:

a. Peteĩ jey.
ã. Mbohapy jey.
ch. Mokõi jey.
e. Irundy jey.

20. Arroyos y Esteros ika’avo heta:

a. Oñeñotỹre yvyra upépe.
ã. Ijyvy he’õ porã rupi.
ch. Heta ñu oreko rupi.
e. Ndojeitypái rupi yvyra.
ÑE’ẽTEKUAA HA ÑE’ẽNDY 4

Mbo'ehára:
Ko kuaara’ãme rereko irundy tembiaporã oñondivepa ipohýiva 30 kyta.
Remyenyhẽta pa’ũ opytáva peteĩva umi poravopyrã oñembohysýivagui.

TEMBIAPORÃ 1

Emyenyhẽ ko'ã pa'ũ nandi peteĩva umi ñe'ẽ jeporavorã apytéguipe.

Radio Fe y Alegría ningo arete guivéma omotenonde umi imaranduharakuérape

ikatukuaa hag˜uáicha oñe´ẽ ha (1) marandu ñane ñe´ẽ guaraníme.
Pyhareve guive _ (2) pukukue aja ha pyharekue oĩ heta programa osẽva
yvytu pepóre (3); ikatukuaa (4) opavave tapicha ohendu ha
(5) porã (6) marandu oñeme´ẽva avañe´ẽme.

Maranduhára katupyrypyry (7) tenonde hína upe tembiapo. Avei pukoe

renduharakuéra ikatu ohenói ha oñemongeta (8) umi programa osẽ jave.
à programa ikatu avei ohendu (9) paraguaigua oikóva (10)
tenda rehe, taha'e España, Estados Unidos, Argentina, Brasil ha Európa rehe, pe
internet rupive. Ikatukuaa hag˜ua (11) ko pukoe, reñatõikuaa: Radio Fe y
Alegría, ha oĩetéma.
Felipe Méndez (Oñemyatyrõ ha oñemombykypyre)
www.guaraniete.blogspot.com

1. a. ohai ã. oguerokirirĩ ch. omombe'u

2. a. ka'aru ã. ára ch. ko'ág˜a
3. a. guaranietépe ã. castellano-itépe ch. joparaitépe
4. a. haguére ã. rupi ch. hag˜uáicha
5. a. ohecha ã. hesakã ch. oikũmby
6. a. chupe ã. oréve ch. maymavépe
7. a. ombohape ã. ogueraha ch. omboguata
8. a. hendivekuéra ã. chendive ch. oñondivekuéra
9. a. mitã ã. tapicha ch. karai
10. a. heta ã. sa'i ch. ambue
11. a. rehendu ã. reikuaa ch. cherenói
TEMBIAPORÃ 2

Eiporavo peteĩ ñe'ẽ oho porãvéva emyenyhẽ hag˜ ua umi pa’ũ, ñe'ẽjojaju ha
ñe'ẽysaja rekópe.

12. - Aiporúta ko aranduka che ndive.

a. temimbo'ekuéra ã. remimbo'ekuéra ch. hemimbo'ekuéra

13. - Ahasase ko árape che sy rógape, katu ivaiete hóga .

a. tape ã. rape ch. hape

14. - Oúpiko nde ryke'y.

- Héẽ, oime og˜uahẽ angete che ndive.
a. teindýra ã. heindy ch. reindy

15. - Rohose Tovatĩme, moõ rupipa ag˜uive.

- Ka'akupe hi'ag˜uive
a. rehe ã. rupi ch. rupive

TEMBIAPORÃ 3

Ko'ápe ojehaiguy ñe'ẽ apesã, eiporavomína umi iguypegua apytégui oho

porãva hesekuéra:

16. - Mba'eteko, che irũ.

- Hendy kavaju resa chendive.
a. Okái che kavaju resa.
ã. Ikane'õiterei che kavaju.
ch. Cherasykatu’aína.
e. Ajejopy vaieterei.

17. Luisa, araka'épa ja'úta la sópa.

a. Araka’épa oĩta hi’arambotýva.
ã. Araka’épa resopa’apóta.
ch. Araka’épa remendáta.
e. Araka’épa cheinvitáta sópa.

18. Omondýi chupe jagua ha ipe ohóvo:

a. Odispara hatãiterei.
ã. Oñeno jaguágui.
ch. Oñemomirĩ jaguágui.
e. Oñembokarape jaguápe.
19. – Ou jeýma amo tapicha pohýi:
- Emoĩna ipýre havõ.
a. Embojepyhéi.
ã. Embohavõ.
ch. Eja’o porã.
e. Emosẽ chupe.

20. - Mba’épiko oikora’e nde jagua tuichaitévagui.

- Ha’é’ãnga ombojojáma kupy.
a. Oguata.
ã. Oñani.
ch. Omano.
e. Hasy.

TEMBIAPORÃ 4

Eiporavo ñe'ẽpehẽtai ñe'ẽjoaju rekópe, emyenyhẽ hag˜ ua pa’ũ nandi:

Imarãngatu (21) ko’ã mitã (22) kóva che róga ykére. (23)
kuaáma moõguipa (24) u hikuái. Ha’e _ (25) (26)
kókuri (27) jarýi ndive táva Paraguaýpe. Pégui
(28) túva (29) gueru chupekuéra ñande rekohápe (30)
ke hag˜ua mbo’ehaópe.
21. a. se ã. ete ch. kuri
22. a. oi ã. o ch. ore
23. a. rei ã. ai ch. oi
24. a. oi ã. a ch. o
25. a. te ã. kuéra ch. se
26. a. je ã. o ch. oi
27. a. i ã hi ch. ja
28. a. hi ãi ch. o
29. a. o ã oi ch. hi
30. a. re ão ch. oi
ÑE’ẽTEKUAA HA ÑE’ẽNDY 5

TEMBIAPORÃ 1

Emyenyhẽ ko'ã pa'ũ nandi peteĩva umi ñe'ẽ aty jeporavorã apytéguipe.
Don Nicasio

Hetámi (1) amoite ka’aguy rovyũ mbytére ndavy’ái ha… nda’eiva’ekue

ahaséko ógape ahecha hag˜ua che symi (2) che ryvykuérandi.
(3) michĩmimi gueteri che asẽramo guare aha, peteĩ oreko mokõi ary
ha ambuékatu…. Oararecharamoite.
Ndoroikuaaiva’ekue ore amoite Cháko (4) roñorairõ ramo guare
mba’épa he’ise pe kane’õ, (5) ha ñembyahýi. Roñopytyvõmba ha
rosapukáivo ro’eva’ekue “Paraguay rayhupápe tañamano jepera’e”.
(6)he’íva chéve Don Nicasio ha osyrývo hesay okirirĩ. Ipytuhẽ sa’isa’i
ha noñe’ẽvéi. Ojupi (7)peteĩ pirĩ opave’ỹva ahendúvo chupe
mba’embyasy vaieta ohasava’ekue (8)ñane retã rayhupápe.
(9)rupi ñamañávo hesekuéra jahecha imbovypaitemaha hikuái ohóvo.
Oĩ katu opytámava tesaráipe karai Nicasio oikoháicha. Ha’éanga niko
ojeguerahava’ekue karai tujakuéra rógape ojeheja ha (10)
hogayguakuéra ndohovéiva ohechami mba’épa oikóva chugui. Tesaráipema opyta.
Alsides Ozorio rembiapokue, oñemyasãi kuatiahaipyre AYVUpe

1. a. yma ã. ko’ág˜a ch. ko’ẽrõ

2. a. arahava’ekue ã. amboykeva’ekue ch. ahejava’ekue
3. a. ha’e ã. ha’ekuéra ch. chupekuéra
4. a. mboyve ã. jaikehápe ch. ruguápe
5. a. y’uhéi ã. mborayhu ch. ñaña
6. a. amóicha ã. péicha ch. upérõ
7. a. isýre ã. hese ch. cherehe
8. a. hikuái ã. ityvyrakuéra ch. ñandekuéra
9. a. ha ã. ko’ág˜a ch. upérõ
10. a. márõnte ã. manterei ch. sapy’apy’a

TEMBIAPORÃ 2

Eiporavo peteĩ ñe'ẽ oho porãvétava remyenyhẽ hag˜ ua pa’ũ nandi, ñe'ẽjojaju
rekópe.

11. - Ko marandu osẽ ñande .

- Che avei ha’e upeichaha.
a. apytépe ã. apytégui ch. pa'ũme
12. - Mba'épiko péva.
- Pe mbarakaja ohasa nde auto .
a. rupi ã. guýpe ch. guy rupi

13. - Che róga oĩ peteĩ ñemuha. Ha'eñoite morotĩ, ndaipóri rekañy

hag˜ua.
a. jerére ã. pe ch. ykére

14. - Umi karai ñanerenói óga .

- Mba'épa oiméne oikotevê.
a. kupe ã. kupe guive ch. rováipe

15. – Moõpa chera'arõta.

- Roha’arõta tupão .
a. rovái ã. kupe guive ch. kupe rehe

16. - Umi mitã ndojeiséi isy .

- héẽ, ikoyguáningo hikuái, ndojepokuaái osẽ.
a. kupégui ã. kupe guive ch. kupépe

TEMBIAPORÃ 3
Ehai ñe'ẽriregua ha terarãngue ñe'ẽjoaju rekópe

Kuña Mbya Guarani imemby Plása Uruguájape

Rosita Vera niko hyeguasuete og˜uahẽvo Kapi’ivary (17) Paraguay
táva (18) sávado ohasava’ekue, oñemopyenda úle hũ mboriahumi (19)
ha upépe oĩ aja oñemongu’e ñepyrũ, ikyvy José Vera ohenói Emergencia Médikape, pero
(20) nopenái (21), upémarõ oñemoko’ẽtamante hikuái upépe, upéi
ave ho’aho’áma pyhare, pyharepyterei mitãmi oñemongu’eve ha ohenóimante hikuái peteĩ
partéra (22) komunidapeguápe, ko partéra chae omba’apo’imi ha oúmakatu
mitã kuimba’e kyrỹiguasu neporãva peteĩ.

Imemby (23) og˜uahẽ hendápe Región Sanitaria Décima Octava

(24), ha ogueraha Hospital-pe.
(25) kuñarakarai ha imembymíme Barrio Obrero

http://www.radionacionaldelparaguay.com.py/index.php/rnp-digital-guaranime/52-rnp-didital-guaranime/6886-kuna-mbya-
guarani-imemby-plasa-uruguajape
17. a. peve ã. gui ch. rupi
18. a. pe ã. meve ch. me
19. a. yke rupi ã. guy rupi ch. guýpe
20. a. avave ã. maymave ch. opavave
21. a. chupe ã. heseve ch. hese
22. a. ambueve ã. ambue ch. ko’ã
23. a. mboyve ã. kurive ch. riréma
24. a. guare ã. gua ch. pegua
25. a hikuái ã. chupekuéra ch. oréve

TEMBIAPO 4
Eiporavo ñe'ẽpehẽtai pa’ũ opytávape hyapu porã hag˜ uaicha umi ñe’ẽjoaju.
- Anive re nge (26) nde kyvýpe upe tupa'ípe, egueru chupe ko'ápe.
- Tekovetẽ ña gue (27) upe tata, anítei og˜uahẽ ñande rógape.
- Ja guerahaukáta (28) chupe.
- Pekirirĩ ỹrõ pe mosẽmbaitéta (29).
- Karaikuéra ogueru (30) imba'erepy Paraguaýpe.
- Pe mitãkuña ikane'õ, oguatáre Ka'akupe guive Tovatĩ (31).
- Iñanandypaite chugui ijavati (32).
- karuséramo (33) jaháta che sy rógape.

- Mba'éretepa ko'ã mitã oguapýi (34) sapy'a, ko'ẽ guive opopo.

- Ko'ã kuatia ningo _mbotavykuaaite (35), ijapueterei.

26. a. mo ã. mbo
27. a. mo ã. mbo
28. a. ñe ã. je
29. a. ñe ã. je
30. a. pa ã. mba
31. a. peve ã. meve
32. a. ty ã. ndy
33. a. ja ã. ña
34. a. n ã. nd
35. a. ñande ã. Ñane
JEHAIPY 1

Mbo´ehára:
Ko’ápe rehaíta mbohapy texto. Oñondivepa ohupyty 25 kyta.

Haipy peteĩha
Mba’épa rejapóta.
Reikese peteĩ mbo’ehaoguasúpe ha upevarã remyenyhẽva’erã marandu
nderehegua.
Emyenyhẽmína hekópe kuatia oñeme’ẽva ndéve

Haipy mokõiha
Mba’épa rejapóta.
Ne angirũ rehayhuvéva hi’aramboty ko árape. Ehaimi- peteĩ kuatia’atã’i -
embovy’apavẽvo chupe hi’arambotýre.
Tahesakã porã kuatia’atã’i ha toreko opaite marandu oikotevẽva.

Haipy mbohapyha
Mba’épa rejapóta.
Ñane retãme ningo akóinte oñemombe’u káso, ha opavave jareko ñamombe’uva’erã.
Emombe’umína peteĩ mba’e ojehuva’ekue ndéve térã nde rogayguápe.
Eiporu amo 60 térã 80 ñe’ẽ rupi.
OÑEMBA’APO HAG˜ UA
Haipy peteĩha

EMYENYHẼMI MARANDU NDEREHEGUA

NDE RERAJOAPY:

NDE RÉRA:

NE RETÃ:

MOÕPA NEREÑÓI:

ARAKA’ÉPA NEREÑÓI:

REIKO TAPE:

TÁVA:

CORREO ELECTRÓNICO:

NDE CELULAR:

REMENDÁVAPA: NE ÑEMOÑARÉPA/ MBOÝPA: MBA’ÉPEPA REMBA’APO: MOÕPA REMBA’APO: REIMÉPA AMB

MBA’ÉREPA REIKESE KOMBO’EHAÓPE

Arange:Teraguapy:
 Péicha ojehepyme’ẽta
Peteĩteĩ umi ojejerurévape oñeme’ẽta 1 kyta.
Ohupyty Ndohupytýi
Haipy peteĩha

Omyenyhẽ hekópe porã ojejeruréva

Omyesakã mbykyhápe mba’épa hembijerure
Oiporu tai guasu omyehyhẽ hag˜ua marandu ojejeruréva
Oñopẽ porã ojuehe ñe’ẽ ha ñe’ẽjoaju, guarani rekópe
Hesakã porã opytávo ohaiva’ekue
Oiporu hekópe guarani ñe’ẽndy ha tekotevẽtereíramonte ojeko
castellano rehe
Oiporu hekópe guarani taikuéra

Haipy mokõiha

Omohenda hekópe kuatia’atã’i vorekuéra

Ombovy’apavẽ iñangirũme hi’arambotýre
Oiporu ñe’ẽndy hekópe ha ohóva texto rehe
Hesakã porã moñe’ẽrã ohaíva
Omoapesã ñe’ẽ ha ñe’ẽjoaju mbykymimi guarani hekópe
Oiporu hekópe terarãngue ha omohenda porã ñe’ẽjoajúpe
Oiporu hekópe ñe’ẽjoajuha
Oiporu hekópe tai guasu ha tai michĩ
Oiporu porã kytakuéra (kyta ha kyguái)

Haipy mbohapyha

Oguerekopa haipyivore (Nepyrũmby, Hete, Paha)

Hesakã porã opytávo imba’emombe’u
Ñe’ẽ ha ñe’ẽpehẽtai oiporúva oipuru hekópe porã
Oiporu hekópe ñe’ẽpehẽtai araporu rehegua
Oipyaha ñe’ẽjoaju guarani rekópe
Oiporu ñe’ẽndy hekópe ojekoite’ỹre castellano rehe
Oiporu porã kytakuéra (kyta ha kyguái)
Oiporu hekópe guarani taikuéra
Oipuru hekópe myanduhehai ha tĩgua rechaukaha
 P á g i n a | 20

JEHAIPY
Mbo´ehára
Ko’ápe rehaíta mokõi moñe'ẽrã.

Haipy peteĩha
Mba’épa rejapóta.
Emoñe’ẽ porãmi ko ñe’ẽnga ha ehai ne remiandu hesegua:
“Paraguay jaipotáva ñande mante jajapóta”

- Emopyenda porã rehaíva.

- Tahetepy porã rehaíva.
- Ere, reimépa térãpa nereiméi ko ñe’ẽnga ndive, mba’érepa.
- Eiporu amo 80 ha 100 ñe’ẽ rupi.

Haipy mokõiha
Mba’épa rejapóta.
Ehaimína peteĩ kuatiañe’ẽ.
Nde rogaygua peteĩ ohova’ekue España-pe ha aréma ndapeikuaavéi ojuehegui
mba’eve, ha nde sy oikuaaukaseterei chupe mba’éichapa peime. Ehaimína
chupe peteĩ kuatiañe’ẽ emombe’u hag˜ua chupe mba’éichapa peime pende
rógape ha ejeruremi chupe avei tomombe’u peẽme mba’éichapa oĩ ha’e ambue
tetãme.
Nemandu’ákena mba’éichapa hetepy kuatiañe’ẽ.
Eiporu amo 80 ha 110 ñe’ẽ rupi.

Oñemba’apo hag˜ua

Haipy peteĩha

Guarani
 _

OÑEMBA’APO HAG˜ UA
Haipy mokõiha
 Péicha ojehepyme’ẽta

Moñe’ẽrã peteĩha Ohupyty Ndohupytýi

Ombohetepy hekópe ohaíva texto argumentativo háicha.

Oikuaauka mba’épa ombo’e chupe.

Oikuaauka hemimo'ã ñe’ẽngáre: omoneĩ térã ombotovépa.
Omopyenda hekópe hemimo’ã.
Omoñepyrũ, omohypy’ũ ha omohu’ã ohaíva.
Hesakã porã opytávo pe haipy.
Oipyaha ñe’ẽjoaju hesakãva ha hyru guaraníva.
Ndoiporujo’ái ñe’ẽnguéra ha upevarã oiporu: terarãngue, ñe’ẽ térã
ñe’ẽpesã he’isejojáva.
Oiporu hekópe ñe’ẽjoajuha.
Oiporu hekópe guarani taikuéra.
Omomyanduhe porã ñe’ẽnguéra.
Oiporu hekópe ñe’ẽtéva: omosũ porã ha oiporu ára hekópe.
Oiporu porã taikuéra: tai tuicháva ha michĩva.
Oiporu hekópe kytakuéra: kyta, kyguái, kytaguái, kyporandu.
Ipuku ojejerureháicha.
Moñe’ẽrã mokõiha Ohupyty Ndohupytýi

Kuatiañe’ẽ orekopa ivorekuéra.

Hesakã porã kuatiañe’ẽ.
Oiporu hekópe ñe’ẽndy ohaikuévo.
Omboprogresa porã marandu.
Ndoiporujo’ái ñe’ẽnguéra ha pevarã oiporu: terarãngue, ñe’ẽ térã
ñe’ẽpesã he’isejojáva.
Oiporu hekópe ñe’ẽjoajuha.
Oiporu hekópe ñe’ẽtéva: omosũporã ha oiporu ára hekópe.
Oipyaha ñe’ẽjoaju guarani rekópe porã.
Oiporu hekópe kytakuéra: kyta, kyguái, kytaguái.
Oiporu hekópe myanduhe hai ha tĩgua rechaukaha.
Ipuku ojejerureháicha.