Está en la página 1de 11

QALLTAWI

Aka qillqasti saminaka tuqita qhananchapxawa. Sitija uñjsna taqi tuqiru


uñjtanwa taqi kunawa samini. Aka saminakawa taqi yänaka yakha yaha jaukasti
mayja mayja uñjayistu, akhamarakiwa k’uch’irtayistu ukhamaraki llakisiyistu
(sensaciones y emociones). Jiwasanakana yatiqapxañaniwa sustractivo
saminaka jani ukasti pigmento saminaka.

Uñt’anwa qillqatanapaka propiedades jaljanuq’añanakapa, nayriri saminaka,


payiri saminaka kimsisri saminaka, akhamarakiwa sami uñstawi ukanakax
akanakaspawa: saturación, khatawipa, k’ajtawipa, ukhamarawa
jaljanuqañanakapa; junt’u saminaka ukhamarusa alala saminaka, akampirusa
kuna chik’ansa jikhatasi sapa samija aka muyu saminaka akhama
sutinchatapxiwa akanakaxa: sami masinaka (colores análogos) purapacha
saminaka (colores opuestos o complementarios). Ukhamatwa jiwasanakaxa
aka qillqampi yanat’aña saminaka tuqita munapxtha.
MUYU SAMINAKA (SAMINAKATA)

1. Sami

Utjiwa walja kunaymama saminaka, aymara jaqinakaja puripxataynawa


saminakaru taqa taqa qallallt’aña, phuqhachana saminaka ukhamaraki mä sapa
samita, ukha uñjaraksnawa warminakana awayunakapana.

Aymarunakaxa kunaymana ch’ankhanaka samichapxi ukanakatxa sawupxi


ikiñanaka, awayunaka, p’itapxarakiwa kunaymana isinaka (lluch’unaka,
chumpanaka) uchapxana kunaymana jiquranaka payspa markanakata (suyu).

Saminaka utjarakiwa payaspa


pachamama uruqita uka
saminakaxa jikhatsnawa
puqutanakana, ch’uxña
achunakana, ch’uxña
ayrunakana ukhamaraki
laquna uñanchawi: bitirragata
mistsuwa murturiya sami.

2. Muyu saminaka

Akax satarakiw amuyu


tinkuyaña, jan ukasti muyu
saminaka, ukapachparakiwa
akaxa Newton ukan katjatawa
kunjamas saminakax lupi
qhananx amuyasi.
Akamuyu sami arusti
apnaqatawa uñacht´ayañtaki
tupunakana uka pachparaki
pampa saminaka,
ukapachparakiw may maya
saminakasti jithiqtapxarakiwa, jan ukasti jak´achasipxaraki ukhamawa
saminakaxa.
Aka muyu saminaka ukaxa askiwa mayachthapiñataki ukatsti jaljañataki,
Akanaksti apnaqapxarakiwa científicos, artistas ukanakawi kunaymani
lurapxi.

3. Samiknakax Mayak Sarapxi

Mayachasir saminakax mayakiwi sarantapxi, uka muyu saminakaxa ukax


ut´ayañtakirakiwi may, maya saminaka.

4. Saminakana tarpaña

Ukanaka tarpañakaxa turkapxarakiwa ukhamarakiwi ukaxa sapa samiru maya


sapakinapataki luri: qhantawipa (tono) saturacionapa ukhamaraki k’ajawipa.

 Qhantawipa
 Samin Qhana Ch´Amakapa
 Kàjawipa
4.1. Qhantawipa
Akasti pachpa qanapaw mä saminxa, uka pachparakiw amuyu sami,
nayriri, payiri, kimsiri jan mayachthapisa janq´umpi, ch´iyarampi.

Aka tono ukaxa qhanan samipawa ukwa yatiyistuxa kuna kasta, kuna
sutinis uka samix, ukxa, kunapachatix arustan aka larama samitxa ukhaxa
arustanwa qhanapa.

4.2. Samin Qhana Ch´Amakapa


Sañ muniwa qhanapa uka pachparaki saraksnawa ch´amakapa mä
samina, ukax amuyasirakiwa qananikaspas mä samix uka.

4.3. Kàjawipa

Akatx amuysnawa qhawqs mä samix qhant´aspa jank´u qhanaru.

5. Saminakakana jalanuqaña

Walja saminakana uñstawipaxa mistsuwa nayriri saminakata (color primario).

5.1. Nayrïri saminaka


Ukhama sutinchutawa kunatixa
phhichhunaka saminakaru,
ukamaja janiwa kuna ch’alutsa
apsknati, ukhamarakiw uka
nayriri saminakatawa mistsupxi
kunaymama saminaka.

Ukanakaxa akanakawa:
chupika, q’illu ukhamaraki
larama.

5.2. Payïri saminaka


Uka saminakaja apsnawa nayrïri taqa saminakata pä saminaka ch’alusa ukaja
chikata chikatanapawa uka saminakaxa akanakawa: larama chupika, ch’uxña
ukhamarakiw sirira.

Ukja uñstaynawa akhamata:

Q’illu + chupika = sirira

Q’illu + larama = ch’uxña

Chupika + larama = murturiya

5.3. Kimsïri saminaka

Akanakaxa uñstayanawa mä nayrïri taqita


saminaka ukhanaraki payïri taqata
saminakata.

Uka saminakaxa akanakapxiwa: chupika


murturiya, chupika sirira, q’illu sirira, q’illu
ch’uxña ukhamaraki larama murturiya.

6. Jalanuqaña Junt’uta Alala Saminakata

JUNT’U SAMINAKA ALALA SAMINAKA

Aka saminakana muyuna mankhanxa, ukanxa paya t’aq’aru jalanuqt\atawa,


ukhamarakiw akanakaxa sutinchatawa junt’u saminaka (del rojo hasta el
amarillo) (q’illunaka ukhamaraki chupikanaka), ukhamarakiwa alala saminaka
(ch’uxñanaka ukhamaraki laramanaka).
6.1. Junt’u Saminaka

Ukanakaxa taqpacha saminaka chupikatpacha sarki qillkama mä samiti chupika


saminini ukaja junt’u samiwa. Aka saminakaxa uñjsnawa ninana jut’u
ch’iqanakana.

Ch’iyara junt’u saminakaxa:


uñañchayistuwa, vitalidad, ch’ama,
qamiri, jaqankiri, kallisaya utt’ayaña
ukhamaraki junt’urt’awi.

Kunarsatxa kunaymana yä utjirinakaxa


junt’u saminakampi samichatakixa uka
yanakaraxa uñjayiwa jaknkaspasa
ukhama, yanakatixa alala saminakampi
samichatanixa uñañcha: kunarsatixa
uñjtana qullunaka jayaru uñjtanwa
laramanaka saminaka.

6.2. Alala Saminaka

Aka saminaka taqpacha laramata ch’uxñkama ukhamaraki ch’imaxanaka.

Kunarsatixa jila larama saminini juk’ampi alalaniwa.

Aka alala saminakaxa uñjasiwa aka thaya pachana, arumanakana, aka thaya
patana, larama qutana ukhamaraki qutana kana.
Khana alala saminakaxa uñanchistuwa: samart’awi, frescura ukhamaraki
delicadeza.

Ukhamarakiwa ch’iyara alala saminakaxa uñanchayistuwa:

7. Jalnuqaña Kuna Chiqansa


Muyu Saminakana Jikhatasipxi
7.1. Sami Masinaka
Aka saminakaxa jikhatasipxiwa thiya
thiyaru, taqi aka saminakaxa niya
kikipa taqpachani aka sami
masinakaxa, uñancha chupika
chupika sirira, sirira, sirira q’illu,
q’illu.
CHUPIKA WILA CHUPIKA MURTURIYA
MURTURIYA

CHUPIKA CHUPIKA SIRIRA QILLU QILLU


SIRIRA SIRIRA

LARAMA LARAMA CHUXÑA QILLU QILLU


CHUXÑA CHUXÑA
7.2. Purachaña Saminaka

Purapachaña saminakaxa jupanakaxa maysa saminakawa, jikha tasipxiwa


khurkhatita mä khurkhatita aka muyu saminakana, siti uch’sna pä purapachaña
saminaka mä samixa jak’apanki yakha sami, akanakaxa juk’ampiwa samipa
qhanstayi, ukanakaxa juk’ampi ch’amampi khanstani. Parapachaña saminaka
ch’altapisaxa uñstaniwa mä ch’alu uqi.

Purapachaña mayiri saminakatakixa urmt’atawa (uñt’ayaña) uka payiri


saminaka jilt’irinaka ukanakaxa akanakawa q’illumpi murturiyampi, sisirampi
laramampi ukhamaraki chupikampi ch’uxñampi.

Q’ILLUMPI CHUPIKAMPI SISIRAMPI


MURTURIYAMPI CH’UXÑAMPI.
LARAMAMPI
8. Saminakaxa kunaymana apnaqañanakachuristhaspa
8.1. Maya Sapa Saminaka

Kunarsatixa apnaqtana mä sapa sami ukatxa ch’aluntañawa ch’iara ukhamaraki


janqumpi ukhamawa kunaymana qhantawinaka, uñancha: chupika ch’iarantata,
chupika, anti, anti janqutata.

CHIARANTATA LARAMA SAJUNA SAJUNA


LARAMA JANQUTATA
8.2. Paya Saminaka

Kunasatixa apnaqtana paya saminaka jiwasana irnaqasana, jilpachaxa aka


purapachaña saminaka apnaqtanwa (bicromiyapataki) (paya saminakapataki),
kunatixa jiwaki uñtas, ukhamaraki sutpacha k’ajti, uñancha: sisirampi
laramampi.

8.3. Walja Saminaka

Saña muniwa walja saminaka, ukhamarakiwa kunarsatixa apnaqtana taqpacha


saminaka.
TUKUYAWI

Wakisiwa taqi saminaka uñt’aña propiedadanakapa, jaljanuqañanakapa


ukhamarakiwa atributurakapata, wali askiwa niya kitixa yanapistuwa uñt’aña
ixpirimintaña, kunaymana saminakana khantawinakapaukanakxa jikhatsnawa
mayja saminaka ch’alusa ukhamata wali suma artistika ya lurañataki.

Ukhamaraki Así también experimentar y descubrir la variedad de colores nos


permite desarrollar la creatividad, y nos damos cuenta que todo lo que nos
rodea tiene sentido y vida cuando hay color.

También podría gustarte