Está en la página 1de 22

Quechua Collao

Nivel básico
MÓDULO 7
Ñawinchay
Suti: Felipe Ramos
Wata: 19
Llaqta: Lambayeque K’aqllu:
270 los tulipanes P’unchawnin:

27 de mayo, 2001
Celularnin: 999568989
Tapukuykunata kutichiy
1. ¿Felipe Ramuschu? ‘¿es Felipe Ramos?’

Arí, Felipe Ramusmi ‘sí, es Felipe Ramos’

2. Pay, ¿Lambayequemantachu? ‘él, ¿es de Lambayeque?’

Arí , payqa Lambayequemantam ‘sí, él es de Lambayeque’

3. Felipe ¿250 los tulipanes k’aqllupichu tiyan? ‘Felipe ¿vive en la avenida los tulipanes?’

Manam 250 los tulipanespichu tiyan ‘no vive en la avenida los tulipanes 250’

4. ¿Felipep p’unchawnin 19 mayu killapichu? ‘¿el cumpleaños de Felipe es el 19 de mayo?’

Arí, chunka isqunninyuq mayo killapim ‘sí, es el 19 de mayo’


Ventura Cutipa ayllumanta ñawinchay
Paykunaqa Ventura Cutipa ayllum.
Paykunaqa Limapim tiyanku. Taytanpa
sutinqa Carlosmi, payqa Punomantam.
Pedrowan Anawanqa machu
taytamamankunam, paykunaqa
Punopim tiyanku. Carlospa warminqa
Martam, payqa kimsa chunka
watuyuqmi. Carloswan Martawanqa
phisqa wawayuqmi, ikay churiyuq, kimsa
ususiyuq. Paykunaqa mikhuqmi
richkanku.
Ñawinchasqaykimanta tapukuykunata kutichiy

1. ¿Paykunaqa Ventura Cutipa aylluchu? ‘¿ellos son la familia Ventura Cutipa?’

Arí, paykunaqa Ventura Cutipa ayllum ‘sí, ellos son la familia Ventura Cutipa’

2. ¿Taytamamankuna Punopichu tiyanku? ‘¿sus padres viven en Puno?’

Arí, Punopim tiyanku ‘sí, vive en Puno’

3. ¿Hayk’a watayuqtaq Martarí? ‘¿Cuántos años tiene Marta?’

Martaqa kimsa chunka watayuqmi ‘Marta tiene 30 años’

4. ¿Hayk’a wawayuqtaq Carloswan Martawanrí? ‘¿Cuántos hijos tienen Carlos y Marta?’

Paykunaqa phisqa wawayuqmi ‘ellos tiene 5 hijos’


Kay willakuyta ñawinchay

Carmenwan Raúlwanqa Carlap


wawankunam. Carlaqa qanchis chunka
phisqa watayuqmi. Payqa
Huarochirimantam. Payqa
willkankunawanmi wasinpi
ñawinchachkanku. willkankunap
taytanqa Carlap churinmi.
Kay tapukuykunata kutichiy
1. ¿Pitaq Carlarí? ‘¿Quién es Carla?’

Carlaqa Raúlpa paya mamanmi. ‘Carla es la madre de Raúl’

2. ¿Maymantataq Carlarí? ‘¿de dónde es Carla?’

Carlaqa Huarochirimantam. ‘Carla es de Huarochirí.’

3. ¿Imatataq wasinpi ruwachkanrí? ‘¿qué esta haciendo en su casa?’

Payqa willkankunawan p’anqata ñawinchachkan. ‘ella esta leyendo un libro con sus nietos’
4. ¿Hayk’a watayuqtaq Carlarí?
‘¿Cuántos años tiene Carla?’
Carlaqa qanchis chunka phisqa watayuqmi ‘Carla tiene 75 años’
5. ¿Pitaq willkankunapa taytanrí? ‘¿Quién es el padre de sus nietos?’

Willkankunap taytanqa Raúlmi ‘el papá de sus hijos es Raúl’

6. ¿Wasinkupichu p’anqata ñawinchachkanku?


‘¿están leyendo en su casa?’
Arí, wasinkupim ñawinchachkanku
‘sí, están leyendo en su casa’
1. puka  rojo
2. q’umir  verde
3. q’illu  amarillo
4. anqas  azul
5. yana  negro
6. kulli  morado
Llimp’ikuna 7. ch’umpi  marrón
8. yuraq  blanco
9. yuraq puka  rosado
10. lachu q’umir  verde limón
11. paqu  anaranjado
12. Uqi Gris/Plomo
13. Yuraq anqas Celeste
14. Alqa Bicoolor de blanco y negro
15. Ch’iqchi Multicolor (mistura)
Frases adjetivas
 puka wali  pollera roja

 q’umir sach’a  árbol verde


 q’illu llimp’i  color amarillo
 anqas ñawi  ojos azules
 yana phuyu  nube negra
 kulli sara  maíz morado
 ch’umpi tiyana  silla marrón
Los demostrativos
Los demostrativos se utilizan para identificar a una persona, animal o cosa señalando la distancia
que mantiene con respecto al hablante.

Kay ‘este, esta, esto’ Chaqay taruka


Chay ‘ese, esa, eso’
Chaqay / wak ‘aquel, aquella, aquello’

Chay misi

Kay allqu
¿Imataq chayrí?
Kayqa ñawiy ‘este es mi ojo’
kayqa ninriy ‘este es mi oreja’
kayqa simiy ‘esta es mi boca’
¿Imataq kayrí?
chayqa rumim ‘esa es una piedra’
chayqa hamp’aram ‘eso es una mesa’
chayqa tiyanam ‘ese es una silla’

¿Imataq chaqayrí?
chaqayqa pumam ‘aquel es un puma’
chaqayqa wakam ‘aquella es una vaca’
chaqayqa tarukam ‘aquel es un venado’
Wasipi tiyaq uywakuna (los animales domésticos)
1. Misi ‘gato’
2. Allqu ‘perro’
3. Waka ‘vaca’
4. Wallpa ‘gallina’
5. Quwi ‘cuy’
6. Chiwchi ‘pollito’
7. K’anka ‘gallo’
8. Khuchi ‘chancho’
9. Asnu ‘burro’
10. Uwiha / chita ‘oveja’
Salqa uywakuna
¿Ima uywakunatataq kay siq’ipi rikuchkankiri?

1. Ñuqaqa atuqta rikuni. ‘yo estoy viendo un zorro’

2. Ñuqaqa tarukata rikuni. ‘yo estoy viendo un venado’

3. Ñuqaqa añasta rikuni. ‘yo estoy viendo un zorrillo’

4. Ñuqaqa pumata rikuni. ‘yo estoy viendo un puma’

5. Ñuqaqa challwakunata rikuni. ‘yo estoy viendo peces’


¿Imaynataq kay uywakunarí?

1. Añasqa huch’uy uywam.


‘el zorrillo es un animal pequeño’
1. Atuqqa malta paqu uywam.
‘el zorro es un animal mediano de color anaranjado’
1. Tarukaqa malta uqi uywam
‘el venado es un animal mediano de color gris’
1. Wariqa hatun paqu uywam.
‘la vicuña es un animal grande de color anaranjado’
1. Challwaqa huch’uy uywam.
‘el pez es un animal pequeño’
¿Ima uywakunatataq riqsinkichikrí?

1. Ñuqaqa machaqwayta riqsini. ‘yo conozco la serpiente’

2. Ñuqaqa tarukata riqsini. ‘yo conozco el venado’

3. Ñuqaqa urpita riqsini. ‘yo conozco la paloma’

4. Ñuqaqa warita riqsini. ‘yo conozco la vicuña’

5. Ñuqaqa allpachuta riqsini. ‘yo conozco la alpaca’


¿Ima salqa uywakunataq kaykunarí?
‘¿qué animales salvajes son estos?’

Chayqa huk’ucham
Chayqa kurum Chayqa hamp’atum
‘ese es un gusano’ ‘ese es un sapo’ ‘ese es un ratón’

Chayqa añasmi Chayqa pumam Chayqa atuqmi


‘ese es un zorrillo’ ‘ese es un puma’ ‘ese es un zorro’
¿Ima salqa uywakunataq chaykunarí?
‘¿qué animales salvajes son esos?’

kayqa huk’ucham
kayqa kurum kayqa hamp’atum
‘este es un gusano’ ‘este es un sapo’ ‘este es un raton’

kayqa añasmi kayqa pumam kayqa atuqmi


‘este es un zorrillo’ ‘este es un puma’ ‘este es un zorro’
Salqa uywakunata imayna kasqanta qhillqay

kayqa añasmi Añasqa huchuy yana alqa uywam.


‘el zorrillo es animal pequeño de color negro y blanco’

kayqa pumam Pumaqa malta paqu uywam.


‘el puma es un animal mediano de color anaranjado’

kayqa atuqmi Atuqqa malta yana q’illu uywam.


‘el zorro es un animal mediano de color amarillo’

kayqa qaraywam Qaraywaqa huch’uy q’umir uywam.


‘la lagartija es un animal pequeño de color verde’
Simikunata tupanachikpa rimaykunata qispichiy
Yana / allqa / añas / mikhun / wiqruta

Yana alqa añas wiqruta mikhun. ‘El zorrillo de color negro y blanco come el loro’

Uqi /ayqikun / taruka / atuqmanta

Uqi taruka atuqmanta ayqikun. ‘el venado gris huye del zorro’

Puma / yana / chitata / mikhun

Yana puma chitata mikhun ‘el puma gris come la oveja’

Yana / q’illu / mikhun / atuq / chitata

Yana q’illu atuq chitata mukhun. ‘el zorro amarillo oscuro come la oveja’
Tupananchikkama

También podría gustarte