Está en la página 1de 10

WARISATAN CH`AMAPA

Relator

Ma uruxa ma yatiqaña utanxa ma yatiqiriwa yatichiriparuwa sikt´atayna


kunjamasa escuela ayllu warisataxa ch´akuntasiwayi sasina.

Entonación de marcha de condores durante la clase.

Estudiante.

Profe……

Profesor

Digame estudiante…

Estudiante.

¿nos puede contar la historia de la creación de la escuela ayllu de warisata?

Profesor.

hace mucho tiempo

Relatador

Ma waranqa llatunka patakani kimsa tunka paya maranxa ma q’ara janqu jaqiru
uñjapxatana sarnaqiri markata marka, nayaraqatasti Santiago de huata markaruwa
puritayna, ukjarusti kalaqui, tiquina, Copacabana, ukharusti Achacachi markaruwa
purinitayna sutipasti satanawa Elizardo Pérez, wali qaritawa purintayna
nayrakhatasti jamiwa khitisa jupatxa jatiña mukanati q’ara jaqitapa.

yatichiri avelino

Aski alwakipanaya wawanaka

Estudiantes: Aski alwakipanaya tio

yatichiri avelino

¿Kamisakisipktasa?

Estudiantes walikisipktwa

yatichiri avelino

¿kuna jiskt´awinakacha utji?

Estudiante 1

¿Tio akana tiwulaxa utjiti?


yatichiri avelino: Tiwulaxa utjipi kunawsatixa jaqinaka uñstkixa ukhaxa
imantasipxiwa

Estudiantes: aaaaaaaaaa

Estudiante 1: ¿kawkinsa jaki?


yatichiri avelino: Utapaxa pachamamawa ukana jakasi

Estudiante 2: ¿Tio jamp´atusti?

yatichiri avelino: jamp`atuxa aka chusp`itjamawa ukhamawa jamp`atuxa

Estudiante 2:Janiwa jamp`atjamakitixay

yatichiri avelino: kunjamarakisti jani jamp`ajamanisti akaxa uñjapjama waq`a waq`a

Estudiantes: se ríen

yatichiri avelino: Jichaxa qilqañani kunsa jaytkayanata uka

Estudiantes.Ya ya ya

yatichiri avelino: Aka kunasa casa

Estudiantes: casa

yatichiri avelino: Mayampi arst’asipxama casa

Estudiantes: casa

yatichiri avelino: ¿Aka kunarakinsa? tierra

Estudiantes: tierra

yatichiri avelino: Mayampi arst´asipxama tierra

Estudiantes: tierra

yatichiri avelino: Aka tierra pachamamawa

Elizardo Pérez

Rostro turo tés morena mirada desconfiada orgulloso de su lengua con el poncho
raído por el tiempo lo vi hay, hay mismo en el templo delante de un monto de ojitos
curioso caritas morenas como la tierra, en otro tiempo lugar este hombre de
palabras duras y mirada desconfiada uvierasido honrado por la sociedad, pero como
nación en un medio ambiente feudal por más fuerza de espíritu que tenga siempre
fue trata con otro individuo de la baja condiciones sociales

Elizardo Pérez Buen día jilata avelino


yatichiri avelino: Aski alwakipanaya tata

Kunsa akana munta qitisa akaru jutam jisitam ch`akunakata taqinakatsa karitajapwa
janiwa kunsa yatiña mujapxti

Elizardo Pérez: Déjame no más pues que te explique, durante todo este tiempo he
estado buscando un lugar para poder construir una escuela, pero quiero que sea en
medio del ayllu, aquí, y quiero que sea de ustedes para ustedes.

Waliki tata kunti muntaxa ukaxa ,uq`amaxa jaqinakaruwa paljat`ajañani ma


tantachawi ut`ayañani sarañani tata

Relatador

Ukhamawa elizardo Pérez q`ara jaqixa, tata Avelino siñaninpi uñtasiwapjanxa


nayraqataxa avelinuxa janiwa kunsa yatiña jupata munkanati, uka q’ara jaqisti wali
suma amuyunakampiwa jutana mä yatiqaña uta jupanakataki sayt’ayaña munana
jichaxa uñjañaniwa tantachawinxa katuqapxakiniti janikicha, arktaskakiñani.

Achachila:

Ay akha ch’amaxa sarnaqañasti, ay¡ wawa jawsthapiri sarañani jaqinakaru, wawa


jawst’ama

Acompañante al achila: yaw tata (toca el pututu)

Achachila:Tatanaka mamanaka jutapxama ma tantachawiwa utjani jilata Avelinuwa


ma q´ara jaqi puriyanini jutapxama jutapxama

Toca el pututu.

Relatador

Ukhamawa tatanakaxa mamanakaxa uka tantachawi ist´asinsti wali jist`asipxana


kunjamapachasa uka q’ara jaqixa jach’apachati jisk’apachacha kunjamapachasa
kuna amuyumpisa jutpacha uka q’ara jaqixa wali axsarapxanxa, añcha lup´isisawa
jupanakaxa sarantapxanxa tantachawiru, kunarukisa puripxani tantachawinxa
arktaskakiñani.

Mallku

Warmi, laqa sarañani

Mallku tayka:ya tata sarañani tata

Mallku jutama ratuki

Mallku tayka:Ya tata nayaxa wali k’achawa sarnaqastha

Mallku Kamisaraki ukhama sarnaqatasti


Mallku tayka: ukhamxaya sarnaqasthxa

Mallku Ratuki sarañani Mama, ratuki sarañani.

Mallku tayka: ya tata

Jilaqata: mama ratuki sarañani

Mama: ya tata ratuki sarañani kunsa munpacha uka avelinuxa kunsa munpacha

Aski arumapipanaxa tata ukjamaraki mama

Mallku tayka: arumt´asimaya

Autoridad: mama apurasimaya

Ya tata ratukiya sarañani kunataqirakipachasti

Ukampi sarañani ratuki

Aski arumatipanaya tata aski arumakipanaya mama

Entran varios comunarios saludandose

(aski arumaqipana tatanaka mamanaka)

Mallku

Mama kuka ucht´ama

Mallku tayka

ya tata uskuniwa

comunario:9 ¡Jilatanaka kullakanaka! (Corriendo)…….pampacht´apxitatawa


qhipt´antwa, (se saluda a todos)

Achachila

Lunthatasiriwa jutpacha nanakaxa janiwa akana uñjaña munapkti, nayra


pachanakaxa jachayapxistanawa lawanakampi chikutinakampi jawq`asipxirina.

Sarjañapawa uka q’ara jaqija

Mallku

Aski arumakipanaya jilatanka kullakanka jicha arumasti tantachastanawa kunatixa


jilata avelinuxa ma janqu q’ara jaqi irpasinitayna, ukatsti akullt`aphañani ma
laphikamsa akullt`aphañani jilatanaka kullakanaka

Comunarios:(lisiñchhampi jilata mallkunaka)

Achachila. Lisiñchhamampi jach’a mallkunaka ukhamaraki tatanaka mamanaka


Autoridades: jumankiwa achachila

Las mujeres se alzan coca

Relatador

Akulliñkamasti tatanakaxa mamanakaxa wali jist’asipxana kuna kasta q’ara jaqisa


purinpachini, jupanakaxa ukhamatxa walipuni axsarapxana, phiñasipxana, jichhaxa
istañaniwa, kansapkakini jupanakaxa amut’apxama, taqinisa ist’apxañani
katuqapxaniti janikicha, arktaskakiñani.

Entra el avelino y Elizardo Pérez

Avelino

Jilatanaka kullakanaka aski arumakipanaya jichha arumasti ma janq’u jaqi puriniwayi


jupasti elizardo perez satawa jupaxa ma amtampi puriniwayi jilatanaka kullkanaka
ist’apxañaniya (tata)

Bullisco de los comunarios

Mallku

Walikiwa jilatanaka kullkanaka uñjaptawa, jilata Avelino puriniwa ma janq’u jaqimpi,


jumanakankiwa aruxa

Mallku tayka: Jiliri irpirinaka nayaxa arsusiña munaraktwa, jiwasakaxa janiwa


katuqsnati aka janq’u q’ara jaqiru, jupaxa jachayirikiwa jiwasaru jutpacha,
sarxañapawa sarxapana akata.

Comunaria1:Jilatanaka kullakanaka jiwasaruxa k´arintañataki munpachistuxa ukata


apnaqaña munpachistuxa taqini amuyt´asipxañani

Comunario (abuelito) 2:Aka janqu jaqiru kunatakisa apanipxta akhamaxa


walikisktanwa sarxañapawa

Achachila

Walikiwa jiliri irpirinaka Avelino jumaxa wali juchanitawa aka q’ara jaqi irpanaqiri
nanakaxa janiwa uñjaña munapkti jumaki kunarusa tukuyasiskana nanakaxa
sarxapxawa jilata Avelino

Comunario3 Jisa jilatanaka kullakanaka uka janq’u jaqixa ¡sarxañapawa!

Comunaria4 Aski arumakipanaya jiliri mallkunaka ukhamaraki mamanaka nayaxa


arsusiña muniristwa sarxañapawa uka janqu q’ara jaqixa, janiwa nanakaxa akana
uñjaña munapkti sarxpana

Todos (sarxpana)
Mallku

Jilatanaka kullakanaka janiwa ch’axwañaxa wakiskiti, qullana jaqipxtanwa ist’añani


kunsa sañana muni aka jilataxa, ist’añani

Comunaria 5Jilatanaka kullakanaka uka q’ara jaqixa jani wali amuyumpiwa jutpacha
sarxpana kunarusa juti.

Avelino

Jilatanaka kullakanaka jiwasakirakisa parlastanxa aru churañaniya kunsa saña


munistu aka tataxa tata jumankiwa aruxa

Elizardo Pérez

Gracias Avelino

Hermanos y hermanas soy Elizardo Pérez, profesor de la cuidad de la paz, voy


hablar desde lo que mi corazón está sintiendo y quiero que mis palabras sean
escuchadas desde sus corazones, entiendo que están con miedo de mi presencia,
pero créame cuando les digo que yo no vengo a perjudicarles yo también tengo
raíces indígenas es por eso quiero fundar una escuela en la que participen todos y
sea de todos yo quiero que esta escuela sea de ustedes y para ustedes para que
asi podamos aprender juntos.

Avelino

Jilatanaka kullakanaka aka tata elizardo perez saña muniwa ma yatiqaña uta
sayt’ayaña muni ukatakixa yanapt`ita siwa ma yatiqaña uta jiwasataki taqini
irnaqañawa jilatanaka kullakanaka.

Todos aaaaaa uksiti

Mallku

Jilatanaka kullakanaka ist`apxtawa kuns sixa jilata avelinuxa kunatixa jiski ukaxa
nayakisti walikispawa uka nayaxa siristwa wali khusa amuyuniwa uka jilataxa
jumanakanxiwa aruxa arsusipxama.

Comunaria6 Jisa uka amuyupaxa walikiskiwa jiwasa ma yatiqaña uta muntanwa


wawanakasataki ukaxa walikispawa

Comunario 7
Walikiwa jilata mallkunaka ukhamaraki Avelino siñani, elizardo perez nayarakiwa
arsuña munarakta, nayatakixa wali askipuniwa aka yatiqaña utaxa ukata ullaña
qillqaña yatintapxañani

Comunario 8

Jilatanaka kullanaka jumanaka sapkta ukaxa walikispawa jichhaxa taqpachani


irnaqañani amtasa phuqhañataki

Comunario 9

Jilatanaka kullanaka nayaxa jisa siristwa walikispawa

Jilaqata

Jilatanaka kullakanaka nayaxa ya siristwa taqini irnakañani

Comunario 10 Jisa nayaxa uka pachpa muniristxa walikispawa

Mallku

Walikiwa jilatanaka kullakanaka jumanakaxa arsusipxtaja uka takisti taqini


yanapt`añani ma yatiqaña uta sayt`ayañataki jilatanaka kullakanaka jallallakipana

Todos ( jallalla)

Relatador

Tantachawi tukt’ayasinsti, tatanaka mamanakaxa wali kusisitawa jikxatasipxanxa,


jupanakaxa mä yatiqaña uta utacht’asipxani, jichhaxa amtawayapxiwa aka
tantachawinxa taqini irnaqaña, uñjañaniwa jupanakaxa kunjamsa irnaqt`apxani
askinjamati jan ukaxa jan jaltawinakacha utjani, uñjaskakiñani.

elizardo perez buenos días avelino

Avelino: aski alwakipanaya tata

Elizardo: dime Avelino ¿escogieron el lugar? ¿dónde va ser la construcción?

Avelino: jisa tata sarañaniya uñjatt`ayanimawa kakirusa yatiqaña utaxa kallatasini

Elizardo: además Avelino necesitamos materiales, necesitamos donde buscar y


conseguir esos materiales, y tengo un hermano que nos puede facilitar con el
transporte tiene su auto.

Avelino: ukhamapi khaysa Sorata tuqinxa jach’a quqanakawa utji ukattwa apansna
tata akjaruwa yatiqaña utaxa kalltasini akjaruwa irnaqasini.

Elizardo: está bien Avelino no perderemos más el tiempo comenzaremos yo te dije


que te voy a ayudar así que trabajaremos.
Avelino: waliki tata qalltañaniya

Empiezan a trabajar

achachila

wawanaka sarakiñaniya jach’a utawa qalltasini siwa.

aski alwakipanaya tata

Avelino: aski alwakipanaya achachila.

achachila yanapt´iriwa jutapxta ma jach´a utawa sayt´ayasini sarakisa tata

Avelino: saya irnaqañaniya yuspajara jilata kullaka.

Achachila: ya tata

relatador

ukhamawa tatanaka mamanakaxa purintanipxana lawasa, lampasa, ayt’asita


wawanaka chachanaka warminaka qala irt’asita, taqinisa uka amuyumpiwa
purintanipxanxa, yatiqaña jach’a uta sayt’ayañataki ukata jupanakaxa ukana qillqaña
ullaña yatintañataki, jichhaxa uñjañaniwa kunjamsa irnaqt’apxani jupanakaxa,
arktaskakiñani.

Todos trabajan

elizardo Pérez

el anhelo de aprender a leer escribir le hicieron cambiar de opinión de que no se


pudieron educar como han logrado así el desarrollo de la educación como
esperanza del futuro, fue una nueva forma de elegir

se sientan y hablan Elizardo Pérez y Avelino siñani

Avelino: Tata kunsa kamachtama kunatsa wali llakitata tata

Elizardo: estoy muy preocupado Avellino parece que hay mano negra en el
ministerio que está impidiendo que pasen nuestros recursos, en el ministerio en
persona me dijeron que ya estaba el presupuesto para Warisata, pero al parecer
tenemos muchos enemigos en La Paz Avelino.

Avelino: nayaxa lup’ipuniyatwa uka qullqi janjamakiwa churasipxirjamapkanati

Elizardo: Que hacemos. Y si paramos la construcción

Avelino: janiwa sat`snati irnaqawimpi janiw sat’snatiaka aka yatiqaña utaxa


jiwasankiwa janiwa ministerion utapakiti irnaqawinakampi janiwa sat`snati
Elizardo: Esta bien de todas maneras Avelino, nos vienen tiempos muy difíciles y
muy oscuros.

Avelino: jani llakisimti tata arumaxa ma urumpi sasiwa

Relatador:

Ukhamawa tatanaka mamanakaxa irnaqapxanaxa, wali qarjasipxanxa ukatsti


yant`anakaxa utjarakiwa wali ch’amanaka.

Elizador Perez:

Avelino Avelino, el auto que trae los materiales se ha plantado en el camino

Avelino Siñani: ¿kunjama? Janiwa ukaxa walikaspati

Elizardo perez: que hacemos Avelino

Avelino siñani: jani llakisimti, jilanakampi kullakanakampiwa yanapt´istani


aptaniña.

Jilanaka kullakanaka k´añaskuwa jipinukutayna siwa, sarapxañani.

Comunarios: sarañani, sarañani.

Elizardo perez: aquí está, a quí se ha plantado el auto que estaba trayendo
materiales.

Avelino Siñani: jani llakisimti taqiniwa aptawayapxañani.

Relator

Ukhamawa k´añasku jani walt´ipanxa, taqiniwa sarantapxana aptiri taqi


kunatixa jach´a jatiqaña uta tukuyxañataki muñaskana ukanaka, kuna k
´isimirinakakaspasa ukhamawa siqitt´anipxana.

Tukuwapxiwa ukasti amtanakapaxa phuqhasinwa uñjapxtati yatiqaña utaxa


sayt’ataxiwa, jupanakaxa yatiqaña qillqaña ullaña yatiqjapxaniwa, jichaxa uñjañani
kuna k’uchikisa jupanakaxa jikxatasipxi uñjapxañani

Mallku tayka: Mamanaka akharu ququnqkama apanipxama mirintasiñani

Comuncrias llewan fiambre

Mallku tayka:Mamanaka taqini manq’asiñani amtatasaxa phuqasiwa jichaxa wali


kusisita maq`asiñani akhatkama manq’asiñani.

Mallku
Tatanaka mamanaka apthapi maq`asiñani ukaxaya yatiqaña utaxa saytatawa
amtatasaxa phukasiwa ukaxaya wali sumawa jilatanaka kullakanaka maq`asiñani
todos ``walikiwa``

Wali sumarakisas

Comunaria

Mamanaka jiwasaxa sarapharakiñaniya

Elizardo Pérez y Avelino

Elizardo Avelino nuestro trabajo nuestro esfuerzo al fin ha concluido

Avelino: jisa Elizardo akaxaya yatiqaña utasaxa akanwa qillkaña ullaña


yatiqapxañani taqina chamapawa taqiniwa irnaqastanxa.
relatador:

Taxpacha jaqinakasti mayaki irnaqapxanxa, jupanakasti wali yant’anaka uñt’awapxi,


amtanakapxa phuqawapxiwa, yatiqaña utaxa saytataxiwa jupanakana ch’amapawa
ukatxa taqinina utapawa.

Suena el pututu

Warisata wawan ch’amapa taqi jaqin utapa

Elizardo jallalla warisata

jallallaaa

FIN

También podría gustarte