Está en la página 1de 91

U N I V E R S I D A D DE

SAN MARTIN DE PORRES


FACULTAD DE CIENCIAS DE LA COMUNICACIN, TURISMO Y DE
PSICOLOGA
ESCUELA PROFESIONAL DE PSICOLOGA

CURSO:
TCNICAS DE ENTREVISTA OBSERVACIN Y REGISTRO
PROFESOR:
Mg. DAVID LOZADA MARTINEZ
Centro de Produccin de M!teri!" did#ctico $!r! u%o
Docu&ento% de "! Uni'er%id!d P!rticu"!r e(c"u%i'o en c"!%e
de S!n M!rt)n de Porre%
III CICLO SEMESTRE 2005-II
PRESENTACIN
L! entre'i%t!, "! o*%er'!cin + e" re,i%tro %on tre% de "!% &#% i&$ort!nte%
-err!&ient!% con .ue cuent! e" $%ic"o,o $!r! reco"ect!r in/or&!cin !cerc! de"
co&$ort!&iento -u&!no, in/or&!cin .ue e% nece%!ri! $!r! .ue !.u0" $ued!
de%e&$e1!r e/ic!2&ente %u% !cti'id!de% de in'e%ti,!cin e inter'encin3
Se -! $re$!r!do e" $re%ente M!nu!" terico ! /in de .ue !*orde "o%
/und!&ento% de "!% t0cnic!% de entre'i%t!, o*%er'!cin + re,i%tro3 Se re'i%!n "!%
*!%e% teric!% de e%t!% t0cnic!%, !%) co&o "o% $rocedi&iento% &#% i&$ort!nte%3
E" M!nu!" terico co&$rende cu!tro ru*ro%3 Lo% tre% $ri&ero% %e re/ieren !
"o% $rinci$io%, c!r!cter)%tic!% + $rocedi&iento% de "!% t0cnic!% de o*%er'!cin,
re,i%tro, !utoo*%er'!cin4!utore,i%tro + entre'i%t! co&o &0todo% de e'!"u!cin,
en/!ti2!ndo "o% criterio% &etodo",ico% $!r! %u !decu!d! !$"ic!cin en "! $%ico"o,)!3
E" 5"ti&o ru*ro en/!ti2! + $ro$orcion! un! 'i%in de "o% $rocedi&iento% de !$"ic!cin
de e%t!% t0cnic!% en "!% #re!% de !$"ic!cin de "! $%ico"o,)! c")nic!, educ!cion!",
%oci!"4co&unit!ri! + or,!ni2!cion!"3
Mg. D!"# L$%# M&'()*%
6
INDICE DE CONTENIDO
CAPITULO I: FUNDAMENTOS B+SICOS DE LA TCNICAS DE ENTREVISTA OBSERVACIN Y
REGISTRO
I., E- .''/. 0"*)'(1"0$ #* -. '20)"0. #* *)'&*!".'3$4.*&!0"5) 6 &*g".'&$.

CAPITULO II: T20)"0. #* $4.*&!0"5)
II., E- P7*- 8/* D*.*97*: - O4.*&!0"5) *) - L4$& I)!*.'"g'"!
O7SERVACION COMO M8TODO CIENTFICO
LA E9PERIMENTACIN3
O7SERVACIN VERSUS E9PERIMENTACIN
II.2 C$)#"0"$)*. G*)*&-*. #* - O4.*&!0"5) C"*)'(1"0
PRO7LEMAS RELATIVOS A LA O7SERVACIN: ;</2 #*4*&= .*& $4.*&!#$>3 ;C59$
#*4*&*9$. $4.*&!&> Y ;</2 T20)"0. #* R*g".'&$ E97-*&*9$.>
II.? V-"#*% 6 0$)1"4"-"## #* -. O4.*&!0"$)*.
II3;3< V!"ide2 de "!% o*%er'!cione%
II3;363 Fi!*i"id!d de "!% o*%er'!cione%
II.@ S".'*9 #* C$)'&$- #* - O4.*&!0"5)
M2'$#$. 4=."0$. #* ")!*.'"g0"5) 8/* 0$)#"0"$)) *- 0$)'&$- #* - $4.*&!0"5)3
II3=3< M0todo% N!tur!"e%
II3=36 M0todo% Di/erenci!"e% o Se"ecti'o%: M2'$#$. C$&&*-0"$)-*.
II3=3; M0todo% E($eri&ent!"e%3 M$#-"##*. 9=. "97$&')'*. #*- 92'$#$ *A7*&"9*)'-:
<3 E($eri&ento% de C!&$o
63 E($eri&ento% de L!*or!torio
II.5 L O4.*&!0"5): A#*0/0"5) #* ./ /'"-"%0"5)
ESPECIFICACIN DE LAS SITUACIONES DE O7SERVACIN
<3 C!&*io% inter%e%ion!"e%3
63 C!&*io% intr!%e%ion!"e%3
;3 Di%ru$cione% te&$or!"e%34
UNIDADES DE O7SERVACIN
<3 Re,i%tro co&o un todo3
63 Inter'!"o% Te&$or!"e%3
;3 Unid!de% $rinci$io ! /in con %i,ni/ic!do $%ico",ico3
=3 Unid!de% $rinci$io% ! /in con %i,ni/ic!do $%ico",ico + en re"!cin con e" &!rco3
II.B S".'*9'"%0"5) #* - O4.*&!0"5)
O*%er'!cin no %i%te&!ti2!d!, oc!%ion!" o no contro"!d!
O*%er'!cin %i%te&!ti2!d! o contro"!d!: ti$o% de o*%er'!cin %i%te&!ti2!d!
o*%er'!cin $re$!r!d!.- : n!tur!", de "!*or!torio, c")nic!3
O*%er'!cin e.ui$!d!.-
O*%er'!cin &u+ %i%te&!ti2!d!

C+PITULO III.: TCNICAS DE REGISTRO
III3<3 D*1")"0"5) #* -. '20)"0. #* &*g".'&$
III.2 T"7$. #* &*g".'&$.
C Re,i%tro no Si%te&!ti2!do
>> Re,i%tro% %i%te&!ti2!do%
III.?. REGISTROS CONDUCTUALES
III3;4< Re,i%tro Auto&#tico
III3;363 Re,i%tro O*%er'!cion!"
63<> REGISTRO NO ESPECIFICO ?REGISTROS ANECDTICOS@
!3 Re,i%tro Continuo
636 >> REGISTROS ESPECFICOS
!3 Re,i%tro E'ento%3 *3 Re,i%tro de Dur!cin3 c3 Re,i%tro de Inter'!"o d3 Re,i%tro de
Mue%treo de Tie&$o3 e3 Re,i%tro de Producto% Per&!nente%
;
III.@. A/'$$4.*&!0"$)*. - A/'$&*g".'&$.
<3 Re,i%tro $!r! identi/ic!r "! $re%enci! de un! conduct!
63 Re,i%tro $!r! o*tener in/or&!cin de un! conduct! e%$eci/ic!
;3 Re,i%tro %i&u"t#neo, $!r! "! identi/ic!cin + o*tencin in/or&!cin de un! conduct!
e%$eci/ic!3
Re,"!% $!r! "! $r#ctic! de "! !uto4o*%er'!cin
Condicione% ! e(!&in!r en c!%o de /r!c!%o en "! !uto4o*%er'!cin
Li&it!cione% + contr!indic!cione% de "! !uto4o*%er'!cin
C=7"'/-$ IV: TCNICAS DE ENTREVISTA
IV.,. C&=0'*&(.'"0. 6 7&$0*.$ #* - E)'&*!".' P."0$-5g"0
C$)#"0"$)*. #* - *)'&*!".' 0$9$ 7&$0*.$ #* ")'*&00"5)
EL PROCESO DE LA ENTREVISTA
IV. 2 C&0'*&(.'"0. #*- E)'&*!".'#$&: R*.7*'$ $or e" Entre'i%t!do, Ace$t!cin de"
Entre'i%t!do + Inter0% $or "!% Per%on!%
CARACTERSTICAS DE LOS ENTREVISTADORES
Conoci&iento de S) Mi%&o, M!dure2 Inte"ectu!" + E&ocion!",
8tic! Pro/e%ion!" + Per%on!", E.ui"i*rio P%).uico + Ante$oner "o Au&!no ! "o Econ&ico
IV.? L *)'&*!".' #*.#* #"1*&*)'*. E)1$8/*. P."0$-5g"0$.
De%de e" $unto de 'i%t! din#&ico
De%de e" $unto de" An#"i%i% Tr!n%!ccion!"
De%de e" $unto de 'i%t! E(i%tenci!"
De%de e" $unto de 'i%t! Conductu!"
De%de e" $unto de 'i%t! de "! teor)! de "! no directi'id!d centr!d! en e" c"iente
De%de e" $unto de 'i%t! de "! teor)!% &oti'!cion!"e%
IV.@. E"e&ento% !%oci!do% ! "! Entre'i%t! P%ico",ic!
IV.5. TIPOS DE ENTREVISTA
No directi'! B In/or&!" B In/or&!" $ero ,ui!d! B E%tructur!d!% $ero !*iert!%3B Co&$"et!&ente
e%tructur!d!%34
GUA PARA LA CONFECCIN DE LA DISTORIA CLNICA CONDUCTUAL.
DISTORIA CLNICA E NIFO
CAPITULO V: TCNICAS DE ENTREVISTA OBSERVACIN Y REGISTRO EN LAS DIFERENTES
AREAS DE APLICACIN DE LA PSICOLOGIA
V3< T0cnic!% de o*%er'!cin, re,i%tro + entre'i%t! en e" #re! de "! $%ico"o,)! c")nic!
V36 T0cnic!% de o*%er'!cin, re,i%tro + entre'i%t! en e" #re! de "! $%ico"o,)! educ!ti'! + c")nic!
educ!ti'!
V3; T0cnic!% de o*%er'!cin, re,i%tro + entre'i%t! en e" #re! de "! $%ico"o,)! co&unit!ri!
V3= T0cnic!% de o*%er'!cin, re,i%tro + entre'i%t! en e" #re! de "! $%ico"o,)! or,!ni2!cion!"
LECTURAS OBLIGATORIAS
LECTURA O7LIGATORIA <3 M0todo% *#%ico% de in'e%ti,!cin .ue condicion!n e" contro" de "!
o*%er'!cin3
LECTURA O7LIGATORIA 6: Si%te&!ti2!cin de "! O*%er'!cin
LECTURA O7LIGATORIA ;: L! Entre'i%t! P%ico"o,)! 4 indic!dore% de &!neCo en e" $roce%o de
"! entre'i%t!
LECTURA OBLIGATORIA @: G&#$ #* P&'"0"70"5) #*- O4.*&!#$&
=
Capitulo I
TCNICAS DE OBSERVACIN
,. E- .''/. 0"*)'(1"0$ #* -. '20)"0. #* *)'&*!".'3
O4.*&!0"5) 6 &*g".'&$.
L!% de/inicione% de Dcienci!E '!r)!n !&$"i!&ente, $ero $ueden c!te,ori2!r%e en do%
?%o*re$ue%t!%@ de/inicione% de contenido + de $roce%o3 Un! de/inicin de contenido c!r!cter)%tic! e%
.ue "! cienci! e% un! !cu&u"!cin de conoci&iento% inte,r!do%, &ientr!% .ue un! de/inicin de
$roce%o $odr)! e($re%!r .ue "! cienci! e% "! !cti'id!d de de%cu*rir '!ri!*"e% i&$ort!nte% de "!
n!tur!"e2!, de re"!cion!r e%!% '!ri!*"e% + de e($"ic!r "!% re"!cione% ?"e+e%@3 Un! de/inicin %i&i"!r
%er)! .ue "! .ue $ro$one McGui,!n cu!ndo dice .ue "! cienci! e% un cuer$o de conoci&iento% %o*re
e" uni'er%o or,!ni2!do %i%te&#tic!&ente o*tenido $or e" &0todo cient)/ico3 Por con%i,uiente "! cienci!
e% e" 5nico $roce%o inte"ectu!" .ue $ro$orcion! re%u"t!do% not!*"e% + !cu&u"!cin or,!ni2!do% de
in/or&!cin3
L! cienci! e% entendid! co&o un conCunto de conoci&iento% %i%te&!ti2!do%, !cerc! de "o%
o*Ceto% + e'ento% re!"e% + e%te conoci&iento e% o*tenido &edi!nte e" &0todo cient)/ico3 Pero "!
cienci! e%t# re"!cion!d! e%trec-!&ente con "! /i"o%o/)!, $or un "!do, + con "! tecno"o,)!, $or e" otro3
En e" c!%o e%$ec)/ico de "! $%ico"o,)! t!" re"!cin %e not! c"!r!&ente %i con%ider!&o% "! e(i%tenci! de
"o% di/erente% Den/o.ue%E, t!nto de%de e" $unto de 'i%t! $ro$i!&ente cient)/ico, co&o !$"ic!do3 C!d!
en/o.ue tiene %u $ro$i! !$ro(i&!cin /i"o%/ic!, %u cuer$o de d!to% + teor)! ?cienci!@ + %u% &0todo% +
t0cnic!% !$"ic!d!%3 Con%ider!re&o%, entonce%, *re'e&ente, e%t! re"!cin3
E- )"!*- 1"-$.51"0$.
E% !.ue" en e" .ue %e di%cuten "!% *!%e% conce$tu!"e% o /i"o%/ic!% $!r! e" de%!rro""o de "!
cienci!3 E" ni'e" /i"o%/ico %e re"!cion! con "! *7".'*9$-$g(, o /i"o%o/)! de "! cienci!, .ue e% !.ue"
conCunto de re/"e(ione% !cerc! de" conoci&iento cient)/ico3 Por t!nto, !.u) %e $"!nte!n $ro*"e&!%
co&o e" de "! n!tur!"e2! de" conoci&iento cient)/icoF %u% di/erenci!% con e" conoci&iento co&5n + con
"! $%eudocienci!F "! e%tructur! de "!% teor)!% cient)/ic!%F "o% criterio% $!r! "! '!"id!cin de &0todo% +
conce$to% cient)/ico%F etc3 T!&*i0n %e di%cuten $ro*"e&!% &#% e%$ec)/ico% co&o "! nocin de
o*Ceti'id!d, c!u%!"id!d, e($"ic!cin, etc3
En e" c!%o e%$ec)/ico de "! $%ico"o,)!, !",un!% de "!% $re,unt!% .ue %e $"!nte!n ! ni'e"
/i"o%/ico %on: Gcu#" e% e" o*Ceto de "! $%ico"o,)!H GCon .u0 &0todo% tr!*!C!H GC&o de*e %er "!
e($"ic!cin $%ico",ic!H Un $ro*"e&! e%$eci!" de "! /i"o%o/)! de "! $%ico"o,)! e% e" $ro*"e&! &ente4
cuer$o, te&! !" .ue ! 'ece% %e deno&in! /i"o%o/)! de "! &ente3 E" tr!t!&iento .ue %e d0 ! e%to%
$ro*"e&!% -!ce %ur,ir di/erente% 1"-$.$1(. #* - 7."0$-$g(, t!"e% co&o e" &ent!"i%&o ?en %u%
di/erente% 'er%ione%@, e" conducti%&o, e" -u&!ni%&o + e" en/o.ue $%ico*io",ico3
L! /i"o%o/)! de "! $%ico"o,)! .ue %e !do$te deter&in! entonce% e" ti$o de $%ico"o,)! .ue %e '! !
de%!rro""!r3 Deter&in! c&o %e '! ! de/inir e" o*Ceto de e%tudio, c&o %e "e '! ! in'e%ti,!r, c&o %e
'! ! teori2!r !cerc! de dic-o o*Ceto3 E" en/o.ue /i"o%/ico deter&in!, $or eCe&$"o, e" ti$o de
e($"ic!cin .ue %e '! ! $ro$oner $!r! "o% /en&eno% $%ico",ico%3 E" -ec-o de .ue !ctu!"&ente
-!+! t!nto% ti$o% de $%ico"o,)!, %e de*e *#%ic!&ente ! "!% di/erenci!% /i"o%/ic!% %u*+!cente%3
Con%idere&o% co&o eCe&$"o, !.ue""!% %itu!cione% .ue %ue"en conocer co&o Dtr!%torno%
$%ico",ico%E3 L!% $%ico"o,)!% $%ico!n!")tic!% $!rten de un en/o.ue /i"o%/ico %e,5n e" cu!" e(i%te un
!$!r!to &ent!" .ue deter&in! "! conduct!, + .ue e%te !$!r!to &ent!" $uede %er conocido ! tr!'0% de
&0todo% di/erente% de" &0todo cient)/ico tr!dicion!"3 Por t!nto, "!% $%ico"o,)!% $%ico!n!")tic!%
conce$t5!n "o% tr!%torno% $%ico",ico%, co&o tr!%torno% .ue ocurren ! ni'e" de" !$!r!to &ent!" ?en
,r!n $!rte Dincon%cienteE@ + "! in'e%ti,!cin de t!"e% tr!%torno% %e re!"i2! &edi!nte "! e($"or!cin
c")nic!, &edi!nte un &0todo e%$eci!" deno&in!do $%ico!n#"i%i%3 Por otro "!do, "!% $%ico"o,)!%
conducti%t!% co&ien2!n en un en/o.ue tot!"&ente di%tinto, %e,5n e" cu!" "! conduct! e% e" re%u"t!do
de "! inter!ccin de" indi'iduo con "o% o*Ceto%4e%t)&u"o + e%t!% inter!ccione% $ueden + de*en %er
in'e%ti,!d!% &edi!nte e" &0todo cient)/ico ?inc"u+endo, cu!ndo %e! $o%i*"e, "! e($eri&ent!cin@3 Por
I
con%i,uiente, $!r! "!% $%ico"o,)!% conducti%t!%, "o% tr!%torno% $%ico",ico% %on inter!ccione% .ue
re%u"t!n no !d!$t!ti'!%, .ue %e -!n de%!rro""!do dur!nte "! e'o"ucin de" indi'iduo + de*en %er
in'e%ti,!d!% ! tr!'0% de &0todo% cient)/ico% ri,uro%o%3
Por con%i,uiente, e" 0$)#/0'".9$ ?7ueno, <JJ;, <JJK@ e% !.ue""! /i"o%o/)! de "! $%ico"o,)! .ue
de/ine ! e%t! di%ci$"in! con "!% %i,uiente% c!r!cter)%tic!%, entre otr!%:
<3 E% un! cienci! n!tur!"3
63 Cu+o o*Ceto de e%tudio e% "! conduct! de "o% or,!ni%&o% ?!ni&!"e% + -u&!no%@,
entendid! "! conduct! co&o "!% inter!ccione% de un or,!ni%&o indi'idu!" con o*Ceto%4
e%t)&u"o e%$ec)/ico%3 Lo% o*Ceto%4e%t)&u"o $ueden "oc!"i2!r%e en e" &edio !&*iente, o en e"
$ro$io cuer$o de" indi'iduo3 A%i&i%&o, "o% o*Ceto%4e%t)&u"o $ueden %er co%!%, $er%on!% o "!
$ro$i! !cti'id!d de" indi'iduo, inc"u+endo %u !cti'id!d 'er*!" o "in,L)%tic!3
;3 In'e%ti,! "! conduct! $or &edio de" &0todo cient)/ico ?e%$eci!"&ente, e" &0todo
e($eri&ent!"@F +
=3 E($"ic! %u o*Ceto ?"! conduct!@ co&o un $roce%o de inter!ccin de '!ri!*"e% de"
or,!ni%&o + de" !&*iente, t!nto $!%!d!% co&o !ctu!"e%3 Lo% /!ctore% or,#nico% ?*io",ico%,
etc3@ %e con%ider!n co&o $!rte de "! conduct!, $ero no e.ui'!"en ! e%t!, ni t!&$oco %on %u
c!u%!3
E- )"!*- 0"*)'(1"0$ 7&$7"9*)'* #"0G$.
E" ni'e" cient)/ico co&$rende todo "o .ue "o% cient)/ico% -!cen co&o in'e%ti,!dore%, !%) co&o e"
$roducto de %u "!*or3 Inc"u+e "o% &0todo% + t0cnic!% de in'e%ti,!cin cient)/ic!, "! uti"i2!cin de e%to%
&0todo% en "! in'e%ti,!cin, + /in!"&ente, e" $roducto de e%t!% !cti'id!de%, e% decir, "o% d!to% + "!%
teor)!%3 Por t!nto, e" ni'e" cient)/ico co&$rende un .7*0'$ 9*'$#$-5g"0$3 + un .7*0'$ '*5&"0$.
E" !%$ecto &etodo",ico %e re/iere ! "o% &0todo%, e%tr!te,i!% + t0cnic!% de%!rro""!do% $!r!
re!"i2!r "! in'e%ti,!cin cient)/ic!3 E""o !*!rc! de%de e" u%o de in%tru&ento% $!r! eCecut!r
$rocedi&iento% e($eri&ent!"e% + reco"ect!r d!to%F -!%t! "!% di/erente% t0cnic!% de re,i%tro, !n#"i%i% +
$re%ent!cin de dic-o% d!to%3 A%i&i%&o, co&$rende t!&*i0n "! ",ic! + "o% criterio% .ue $er&iten
tener con/i!*i"id!d en "o% d!to% + '!"id!r "!% o*%er'!cione%3 L! 9*'$#$-$g( + "! *.'#(.'"0 %on
!",un!% de "!% di%ci$"in!% .ue -!n de%!rro""!do "o% co&$onente% &etodo",ico% de "! cienci!3 E"
cient)/ico in'e%ti,!, + de "o .ue o*%er'! $uede ""e,!r ! ciert!% conc"u%ione%, %in e&*!r,o, $!r! .ue
%u% o*%er'!cione% con%titu+!n un 'erd!dero re%$!"do $!r! %u% conc"u%ione%, e% nece%!rio !$"ic!r "o%
criterio% &etodo",ico%3 Su$on,!&o%, $or eCe&$"o, .ue o*%er'!&o% e" co&$ort!&iento de un
$!ciente en un $!*e""n de -o%$it!", con e" /in de deter&in!r con .u0 /recuenci! %e co&$ort! de
&!ner! D!,re%i'!E3 E%te c!%o e% !$!rente&ente %enci""o, %in e&*!r,o, con%idere "! c!ntid!d de
$ro*"e&!% &etodo",ico% .ue de*en %er re%ue"to%, !nte% de co&en2!r "! in'e%ti,!cin: G.u0
co&$ort!&iento% %e con%ider!n D!,re%i'o%EH GCu#" e% e" criterio $!r! de/inir un! unid!d de
co&$ort!&iento !,re%i'o, de &odo .ue $od!&o% cont!r unid!de%, $!r! $oder deter&in!r "!
/recuenci!H GPor cu#nto tie&$o %e de*er# re!"i2!r "! o*%er'!cin ! /in de tener re%u"t!do% .ue
$od!&o% con%ider!r ,enuino% + no !t)$ico%H GC&o no% !%e,ur!re&o% de .ue "o% o*%er'!dore% no
co&et!n errore% en %u% re,i%tro%, o en todo, c!%o, c&o $ode&o% e'!"u!r e" $o%i*"e i&$!cto de e%o%
errore% %o*re "! 'er!cid!d de "o% d!to%H Co&o $uede 'er%e, %i "o% !%$ecto% &etodo",ico% no -!n
%ido de/inido%, no %e $uede re!"i2!r nin,un! in'e%ti,!cin %eri!3
Por otro "!do, e" !%$ecto terico e% !.ue" .ue co&$rende "! in'e%ti,!cin de "o% -ec-o% +
e'ento% .ue e%tudi! "! cienci!3 E%t! in'e%ti,!cin e% t!nto e&$)ric! co&o teric!3 L! in'e%ti,!cin
e&$)ric! %e re/iere ! "! reco"eccin de d!to% ?! tr!'0% de o*%er'!cione%F encue%t!%, e($eri&ento%,
etc3@ L! in'e%ti,!cin teric! %e re/iere ! "! con%truccin de teor)!%3 E" 0$)$0"9"*)'$ 0"*)'(1"0$ e%t#
con%tituido $rinci$!"&ente $or "!% teor)!%F "o% d!to% %ue"en &o%tr!r%e &#% .ue n!d! con "! /in!"id!d
de $re%ent!r "!% e'idenci!% .ue $er&iten Cu2,!r "!% teor)!%3 A",uno% cient)/ico% %e dedic!n
$rinci$!"&ente ! "! in'e%ti,!cin e&$)ric! + otro% ! "! teric!, %in e&*!r,o, !&*!% in'e%ti,!cione%
e%t#n e%trec-!&ente re"!cion!d!% entre %), no $uede -!*er un! %in "! otr!3 Lo% d!to% %on
inter$ret!do% ! "! "u2 de "!% teor)!%, + e%t!%, ! %u 'e2, %on !$o+!d!% o &odi/ic!d!% ! "! "u2 de "o%
d!to% .ue '!n %ur,iendo3
E- )"!*- '*0)$-5g"0$3
M
E% e" ni'e" en e" cu!", "o% d!to% + "!% teor)!% .ue con/or&!n e" conoci&iento cient)/ico %on
uti"i2!do% $!r! di%e1!r di%$o%iti'o% o $rocedi&iento% .ue, ! %u 'e2, %er'ir#n $!r! re%o"'er $ro*"e&!%
e%$ec)/ico% .ue !/ect!n ! un indi'iduo o ,ru$o3 E" conoci&iento cient)/ico e% !n!")tico $or.ue %e
dedic! ! de%cri*ir "!% $ro$ied!de% o c!r!cter)%tic!% co&une% ! todo% "o% c!%o%3 E" conoci&iento
tecno",ico e% %int0tico, $ue% %e e"!*or! $!r! c!d! c!%o $!rticu"!r3 Por eCe&$"o, !un.ue todo% "o%
indi'iduo% $ueden tener "!% &i%&!% c!r!cter)%tic!%, no -!+ do% indi'iduo% i,u!"e%, $ue% c!d! uno
contiene un! di/erente c!ntid!d de c!d! un! de dic-!% c!r!cter)%tic!%3
En e" c!%o de "! $%ico"o,)!, e" ni'e" tecno",ico e%t# con%tituido $or "o% di/erente% &0todo% +
t0cnic!% .ue uti"i2!n "o% $%ic"o,o% .ue $re%t!n %er'icio% $ro/e%ion!"e%3 A%), "o% $%ic"o,o% uti"i2!n
in%tru&ento% $!r! &edir c!r!cter)%tic!% $%ico",ic!% de "!% $er%on!% ?co&o inte"i,enci! o
$er%on!"id!d@3 Uno de "o% &edio% tecno",ico% de .ue di%$one e" $%ic"o,o $ro/e%ion!" %on "!%
t0cnic!% $!r! "! &edicin + "! &odi/ic!cin de "! conduct!3 Se -!n de%!rro""!do $rocedi&iento%
e%$eci!"e% de &edicin conductu!", !$ro$i!do% $!r! %er u%!do% en indi'iduo% -u&!no% en conte(to%
!$"ic!do% ?e" -o,!r, e" %!"n de c"!%e%, e" $!*e""n, etc3@
Entre e%!% t0cnic!% e%t#n -. '20)"0. #* $4.*&!0"5)3 &*g".'&$ 6 *)'&*!".', "!% cu!"e% %e
uti"i2!n en "o% $roce%o% de e'!"u!cin, di!,n%tico e inter'encin $%ico",ic!3 T!&*i0n e(i%ten "!%
t0cnic!% de &odi/ic!cin de conduct!, .ue %on $rocedi&iento% e/ecti'o% de%tin!do% ! !u&ent!r,
reducir o &odi/ic!r "! /recuenci! o inten%id!d de cierto% co&$ort!&iento% de "o% indi'iduo%3

G&=1"0$ ,: U*ic!cin de "!% t0cnic!% de o*%er'!cin re,i%tro + entre'i%t!
en e" tr!*!Co cient)/ico
N
FILOSOFICO
TECNOLOGIC
O
CIENTFICO
PROPIAMENTE
DICAO
TEORICO
METODOLOGICO
T8CNICAS :
T0cnic!% de o*%er'!cin,
T0cnic!% de re,i%tro% +
T0cnic!% de entre'i%t!
CAPITULO II
TCNICAS DE OBSERVACIN


II., E- P7*- 8/* D*.*97*: - O4.*&!0"5) *) - L4$&
I)!*.'"g'"!
OBSERVACION COMO MTODO CIENTFICO
L! cienci! co&ien2! con "! o*%er'!cin3 E% un -ec-o inne,!*"e de" cu!" !ctu!"&ente n!die
$uede dud!r + &eno% !5n dentro de" #&*ito de "!% Cienci!% -u&!n!%, donde "! o*%er'!cin e% e"
&#% !nti,uo + &#% &oderno &0todo de reco,id! de d!to%F de -ec-o, %u -i%tori! co&o cienci! -! %ido
e" de%!rro""o de $rocedi&iento% + &edio% in%tru&ent!"e% .ue e"i&in!n o corri,en ,r!du!"&ente "!%
de%'i!cione% o "!% di%tor%ione% !" e/ectu!r o*%er'!cione% ?A+&!n, <JN6@3 En e%te %entido, n!d!
$uede ree&$"!2!r ! "! o*%er'!cin3 V#2.ue2 + L$e2 Ri'!% ?<JM6,@ dicen: DP!r! !d.uirir "! cienci!
re!" de "o% -o&*re%, de "!% inti&id!de% + e%tructur!% de "! 'id! e% e%trict!&ente indi%$en%!*"e
$r!ctic!r $er%on!"&ente "! o*%er'!cin3 No %e tr!t! de un! o*%er'!cin %u$er/ici!", %ino de un!
$4.*&!0"5) 0"*)'(1"03 P!r! e""o e% $reci%o %itu!r%e en e%t!do de !tencin con%t!nte, un!
o*%er'!cin t!n o*Ceti'! co&o e% $o%i*"e, de%$u0% de -!*er to&!do "! /ir&e deci%in + "! !ctitud
$%).uic! de inc"in!r%e e%cru$u"o%!&ente !nte "o% -ec-o%E3
A.u) %e no% $re%ent! "! c"!r! di/erenci!cin entre 0$)$0"9"*)'$ $&#")&"$ + 0$)$0"9"*)'$
0"*)'(1"0$ !$"ic!d! ! nue%tr!% o*%er'!cione%3 Gener!"&ente, en un $rinci$io, %e tr!t! de
$erce$cione% c!%u!"e% u oc!%ion!"e%, co&$ro*!ndo "o% -ec-o% t!" + co&o %e $re%ent!n
e%$ont#ne!&ente, %in -i$te%i% $re'i!3 E%t! o*%er'!cin $odr)! re!"i2!r%e %o*re -ec-o% %in,u"!re%,
!$re-endido% ,"o*!" e in&edi!t!&ente, $ero "! P%ico"o,)! u otr!% Cienci!% Au&!n!%, inc"u%o %i %e "!%
de/ine co&o cienci!% de "! o*%er'!cin en %u &#% !&$"io %entido, no %!*r)!n uti"i2!r un &0todo de
o*%er'!cin !%) de/inido3 E" %i&$"e u%o de un "en,u!Ce o*"i,!, en e/ecto, !" e&$"eo de un %i%te&!
conce$tu!", cu+! e%tructur! %e i&$one !" o*%er'!dor co&o un &!rco !nterior ! "! o*%er'!cin &i%&!,
e" cu!" con%titu+e %ie&$re un! -i$te%i% i&$")cit!, o, en !",uno% c!%o%, &!" /or&u"!d!F 0%t! con%titu+e
"! 5nic! di/erenci! de ,r!do .ue di%tin,ue e" $!$e" otor,!do ! "!% -i$te%i% en "o% &0todo% de
o*%er'!cin3 M#% e(!ct!&ente, %e $odr)! decir, t!" 'e2, .ue e%o% &0todo% %"o %e di%tin,uen, ! e%te
re%$ecto, $or un! e($"icit!cin &#% o &eno% !&$"i! de "!% -i$te%i% .ue uti"i2!n3
L $4.*&!0"5) 0"*)'(1"0 e% !.ue""! .ue uti"i2! -i$te%i% e($re%!% + &!ni/ie%t!%3 De todo%
&odo%, con'iene %e1!"!r !.u) .ue e(i%te "! $o%i*i"id!d %ie&$re reducid! de .ue "!% o*%er'!cione% de
%i,ni/ic!cin cient)/ic! $ued!n %er oc!%ion!"&ente o*tenid!% $or !2!rF "! -i%tori! de "! cienci! no%
&ue%tr! de%cu*ri&iento% *!%!do% en o*%er'!cione% de !2!r no cone(ion!d!% con o*Ceti'o% de
in'e%ti,!cin .*&*)#"7"'6H e" de%cu*ri&iento de" r!dio + de "! $enici"in! %on do% de "o% &uc-o%
eCe&$"o% .ue $odr)!n cit!r%e3 E% &#%, de*e&o% di%tin,uir entre "! o*%er'!cin c!%u!" .ue !$unt! !
un /en&eno -!%t! !-or! de%conocido o %u,iere -i$te%i% i&$ort!nte% + "! %u*%i,uiente o*%er'!cin
%i%te&#tic! .ue tiene !",o de e%te don3
Si o*%er'!r e% !d'ertir "o% -ec-o% co&o e%$ont#ne!&ente %e $re%ent!n + con%i,n!r"o% $or
e%crito, en $ri&er "u,!r %e $erci*en t!"e% -ec-o%, "o% cu!"e%, de%$u0%, %e e($re%!n &edi!nte
$!"!*r!%, %i,no%, u otro% -ec-o%, + $reci%!&ente e" /und!&ento de "! o*%er'!cin cient)/ic! re%ide en
"! co&$ro*!cin de" /en&eno .ue %e tiene /rente ! "! 'i%t!, con "! 5nic! $reocu$!cin de e'it!r +
$rec!'er "o% errore% de o*%er'!cin .ue $odr)!n !"ter!r "! $erce$cin de un /en&eno, o "! correct!
e($re%in de 0%te3 En t!" %entido, e" o*%er'!dor %e di%tin,ue de" te%ti,o ordin!rio de "o% -ec-o%, +!
K
.ue e%te 5"ti&o no intent! ""e,!r !" di!,n%tico de uno de e""o%, +, !de&#%, %on &uc-o% "o% %uce%o%
.ue $!%!n de%!$erci*ido%3
An,er! <JK6 + C!%t!1ed! <JJK, &!ni/ie%t!n .ue e" -ec-o de .ue "! cienci! co&ien2! $or "!
o*%er'!cin e% un -ec-o inne,!*"e de" cu!" !ctu!"&ente n!die $uede dud!r + &enor !5n dentro de"
#&*ito de "!% cienci!% -u&!n!%, donde "! o*%er'!cin e% e" &#% !nti,uo + &#% &oderno &0todo de
reco,id! de d!to% + co&o t!", n!d! $uede ree&$"!2!r ! "! o*%er'!cin3 Por %u "!do Fr!i%%e + Pi!,et
?<JNO@ dicen .ue "! o*%er'!cin de%e&$e1! un $!$e" i&$ort!nte en "!% cienci!% C'ene% + $!r!
!*ord!r "o% nue'o% $ro*"e&!%, En $%ico"o,)! &uc-!% in'e%ti,!cione% no %on %ino o*%er'!cione%
%i%te&#tic!% + ri,uro%!%3 Y! %e tr!te de "o% $ri&ero% e%t!do% o de "o% &#% !'!n2!do% de un!
in'e%ti,!cin, uti"i2!&o% "! o*%er'!cin co&o in%tru&ento *#%ico $!r! e" "o,ro e&$)rico de nue%tro%
o*Ceti'o%, +! .ue %"o ! tr!'0% de e""! %e $uede ""e,!r ! "! o*tencin de conce$to% con %i,ni/ic!cin
o*Ceti'!F $or e""o, "! o*%er'!cin con%titu+e uno de "o% !%$ecto% &#% i&$ort!nte% de" &0todo
cient)/ico3 En &uc-o% c!%o%, %in ""e,!r ! recurrir ! &0todo% de o*%er'!cin &u+ e"!*or!do%, "! cienci!
-! con%e,uido ,r!n c!ntid!d de in/or&!cin + conoci&iento, !$ort!ndo d!to% '!"io%)%i&o% .ue -!n
$otenci!do enor&e&ente u"teriore% in'e%ti,!cione%3
La observacin se convierte en tcnica cientfica en la medida en que:
!3 Sir'e ! un o*Ceti'o +! /or&u"!do de in'e%ti,!cin3
*3 E% $"!ni/ic!d! %i%te&#tic!&ente3
c3 E% contro"!d! + re"!cion!d! con $ro$o%icione% &#% ,ener!"e% en 'e2 de %er $re%ent!d!
co&o un! %erie de curio%id!de% intere%!nte%3
d3 E%t# %uCet! ! co&$ro*!cione% de '!"ide2 + /i!*i"id!d
E($re%!do en otro% t0r&ino%, de*en /or&u"!r%e un!% -i$te%i% ! $!rtir de un! e($"or!cin
e&$)ric! de "!% %itu!cione% -u&!n!% .ue %e tr!t!n de e%c"!recer, + 'eri/ic!r ! continu!cin e%t!%
-i$te%i%, con/ront#ndo"!% con e" &!+or n5&ero $o%i*"e de -ec-o% re'e"!do% $or in'e%ti,!cione% o
in'e%ti,!dore% &etdico%, ""e,!ndo !%) ! un di!,n%tico '#"ido de "! %itu!cin co&$"et! con%ider!d! +
! "! e"!*or!cin de un! e($"ic!cin teric! !$"ic!*"e ! "! ,ener!"id!d de "o% -ec-o% de" &i%&o ti$o3
LA EIPERIMENTACIN.
L! e($eri&ent!cin, co&o cu!".uier otro ti$o de in'e%ti,!cinF e%t# /or&!d! $or un conCunto de
!cti'id!de% .ue tienden !" de%cu*ri&iento + co&$ro*!cin de /en&eno% nue'o% con o*Ceto de
con%e,uir e%.ue&!% terico% %i,ni/ic!ti'o%E3 En e/ecto, "! in'e%ti,!cin cient)/ic! $uede %er
con%ider!d! co&o un $roce%o o co&o un! %ecuenci! de !cti'id!de% enc!&in!d!% ! !&$"i!r e" #&*ito
de nue%tro% conoci&iento%3 A-or! *ien, $ode&o% con%ider!r e%te $roce%o, con e" .ue %e c!r!cteri2!
"! in'e%ti,!cin cient)/ic!, de%de do% $er%$ecti'!% di/erente%3
Por un "!do, $uede %er conce*ido co&o
<3 un conCunto de D/!%e% o !cti'id!de%E .ue /or&!n c!d! uno de "o% e"e&ento% .ue
deter&in!n %u e%tructur!F $or otro "!do, $uede %er inter$ret!do co&o e($onente de
63 un deter&in!do ni'e" de de%!rro""o, dentro de un #&*ito cient)/ico concreto3 De%de e%te
5"ti&o $unto de 'i%t!, e" $roce%o de in'e%ti,!cin re$re%ent! "o% di'er%o% e%t!dio% de
de%!rro""o -i%trico de un! cienci!F e% decir, %u e'o"ucin -i%tric!3 A %u 'e2, con%ider!do e"
$roce%o de in'e%ti,!cin co&o un conCunto de !cti'id!de%, eCercer# un! in/"uenci! deci%i'!
en "! /or&! en .ue e" cient)/ico $"!ni/i.ue + oriente %u in'e%ti,!cin -!ci! e" "o,ro de
conce$to% %i,ni/ic!ti'o%3
Sue"e ocurrir .ue e%to% do% !%$ecto% .ue "! in'e%ti,!cin $re%ent!, %e interre"!cion!n +
co&*in!n3 De -ec-o, e(i%te in'e%ti,!cione% .ue %e &ue'en ! ni'e"e% $ri&!rio% en e" de%!rro""o de
un! te&#tic! $%ico",ic! +, %in e&*!r,o, %e e&$"e!n &0todo% de o*%er'!cin !"t!&ente contro"!do%
+ encontr!r%e in'e%ti,!cione% con ni'e"e% de de%!rro""o terico &u+ e"e'!do%, en "!% .ue %e uti"i2!n
&0todo% de o*%er'!cin &u+ e"e&ent!"e% + %i&$"e%3
OBSERVACIN VERSUS EIPERIMENTACIN
A-or! *ien, record!ndo un!% /r!%e% de 7ern!rd ?<JNM, De" -o&*re no %e "i&it! ! 'erF $ien%! +
.uiere conocer "! %i,ni/ic!cin de "o% /en&eno% cu+! e(i%tenci! "e -! re'e"!do "! o*%er'!cin3 P!r!
e""o r!2on!, co&$!r! "o% -ec-o%, "o% interro,!, + $or "!% re%$ue%t!% .ue o*tiene co&$rue*! "o% uno%
con "!% otr!%3 E%te ,0nero de co&$ro*!cin $or &edio de" r!2on!&iento + de "o% -ec-o% e% "o .ue
J
con%titu+e, -!*"!ndo con $ro$ied!d, "! e($erienci!, + 0%t! e% e" 5nico $rocedi&iento .ue tene&o%
$!r! in%truirno% %o*re "! n!tur!"e2! de "!% co%!% .ue e%t#n /uer! de no%otro%E3 Re%u"t!, $ue%, c"!r!, "!
di/erenci! entre o*%er'!cin + e($eri&ent!cin ?De($erienci!E@F en "! $ri&er! e" in'e%ti,!dor
con%ider! ! "o% /en&eno% t!" co&o %e $re%ent!n, %in &odi/ic!r"o% ni !ctu!r %o*re e""o%, &ientr!% .ue
"! e($eri&ent!cin i&$"ic! un! '!ri!cin o $ertur*!cin $ro'oc!d! intencion!"&ente $or e"
e($eri&ent!dor %o*re "!% condicione% en "!% .ue %e de%!rro""! e" /en&eno3
Sin e&*!r,o, e""o no i&$"ic! .ue e" o*%er'!dor de*! %er in!cti'o, %ino .ue, %i *ien en !",uno%
c!%o% %e ""e'! ! c!*o "! o*%er'!cin /ortuit!&ente + %in ide! $reconce*id! ?o*%er'!cin $!%i'!@, en
otro% %e $retende co&$ro*!r un! conCetur! o -i$te%i% ?o*%er'!cin !cti'!@, + e%t! o*%er'!cin, de
!cuerdo con "o indic!do !nterior&ente, $odr# $o%eer e" !tri*uto de "! cienti/icid!d 7ern!rd ?<JNM@ cit!
e" eCe&$"o de un! en/er&ed!d end0&ic! cu!".uier! .ue !$!rece en un! co&!rc!F e" &0dico -!r#
un! o*%er'!cin $!%i'!, e%$ont#ne!, %in un! -i$te%i% $re'i!, de "!% c!r!cter)%tic!% de dic-!
en/er&ed!dF !-or! *ien, %i de%$u0% de -!*er o*%er'!do !",uno% c!%o% $ien%! .ue e" ori,en %e -!""!
en deter&in!d!% c!u%!% ?c"i&#tic!% diet0tic!%, -i,i0nic!%, etc3@, + $retende co&$ro*!r"!%
tr!%"!d#ndo%e ! otro% "u,!re% en .ue %e de%!rro""e "! &i%&! en/er&ed!d $!r! 'er %i !ct5!n
condicione% id0ntic!% .ue $odr)!n -!*er"! $roducido, e'idente&ente -! ""e'!do ! c!*o un!
o*%er'!cin !cti'!3
En e" &0todo e($eri&ent!" e% condicin e%enci!" .ue e" in'e%ti,!dor introdu2c! un e%t)&u"o o
&odi/i.ue !",uno% de "o% co&$onente% de "! %itu!cin, "o cu!" no ocurre en "! o*%er'!cin !cti'!,
donde no% "i&it!&o% ! /or&u"!r un!% -i$te%i% + co&$ro*!r %i %e cu&$"e3 Si, %i,uiendo e" eCe&$"o
!nterior, e" &0dico cree .ue "! en/er&ed!d tiene %u c!u%! en "! in,e%tin de deter&in!do !"i&ento A,
+ 0" !ct5! de /or&! .ue ! un ,ru$o de $er%on!% %e "e d0 un! do%i% con%ider!*"e, de A, ! otro ,ru$o
un! do%i% con%ider!*"e&ente &enor + un tercer ,ru$o no %e "e %u&ini%tr! e" !"i&ento A, !.u) -!*r#
inter'enido en "! %itu!cin, $ro'oc!ndo un! re!ccin $o%i*i"id!d de !$!ricin de "! en/er&ed!d .ue
"ue,o 0" o*%er'!r#3
En !&*o% c!%o% o*%er'!cin + e($eri&ent!cin e" ,r!do de contro" e% e" /!ctor di/erenci!dor
deter&in!nte, + $ue%to .ue en e" $ri&ero e% nu"o J$4.*&!0"5) 7."!K o &)ni&o J$4.*&!0"5)
0'"!K3 en e" %e,undo to&!% %u &#% !"to '!"or, +! .ue $er&ite .ue e" e($eri&ent!dor $ued! &!neC!r
+ do&in!r "! %itu!cin, to&!ndo deci%ione% %o*re "!% '!ri!*"e% inde$endiente% .ue !ct5!n, '!"ore%
.ue !do$t!r#n, /or&!cin de ,ru$o%, etc3, e% decir, !%e,ur#ndo%e de .ue "!% 5nic!% /uente% +
condicione% de '!ri!cin %on "!% .ue 0" -! e%t!*"ecido, %in .ue inter'en,!n '!ri!*"e% e(tr!1!% .ue
!"ter!r)!n "! $ure2! de" e($eri&ento, +, $or con%i,uiente, "! *uen! 'eri/ic!cin de "! -i$te%i%
?An,uer!, <JNI@3
No o*%t!nte, de*e&o% !d&itir .ue en todo e%t!dio de de%!rro""o de un! cienci!, +! %e! en %u%
et!$!% inici!"e% o &#% !'!n2!d!%, %e d!n, en e%enci!, "!% &i%&!% /!%e% o !cti'id!de% .ue /or&!n "!
e%tructur! *#%ic! de" $roce%o de in'e%ti,!cin, con "! 5nic! di/erenci! .ue en "!% et!$!% inici!"e%,
e%t!% !cti'id!de% %e $re%ent!n &uc-o &eno% %i%te&!ti2!d!% + di/erenci!d!%3 A $e%!r de e%to, co&o
-e&o% %e1!"!do, en cu!".uier e%tudio de de%!rro""o de un! cienci!, "!% /!%e% de" $roce%o de
in'e%ti,!cin %on /und!&ent!"&ente "!% %i,uiente%:
!3 P"!nte!&iento de" $ro*"e&!F
*3 Rec!*!cin + orden!cin de d!to%F
c3E"!*or!cin + !n#"i%i% de "o% &i%&o%F
d3 Inter$ret!cin de "o% re%u"t!do% +
e3 Co&unic!cin de "o% re%u"t!do%3
II.2 C$)#"0"$)*. G*)*&-*. #* - O4.*&!0"5) C"*)'(1"0
En e" $unto !nterior, -e&o% de%t!c!do "! i&$ort!nci! .ue tiene "! o*%er'!cin en todo $roce%o
de in'e%ti,!cin cient)/ic!3 Si *ien -e&o% !/ir&!do .ue tod! in'e%ti,!cin tiene %u $unto de !rr!n.ue
en "! o*%er'!cin, no o*%t!nte de*e&o% !1!dir .ue "! con%ecucin + /or&!cin de "o% conce$to%
cient)/ico% de$ende, en ,r!n $!rte, de" ri,or + "! $reci%in con .ue dic-! o*%er'!cin -!+! %ido
""e'!d! ! c!*o3 E%to e(i,e !" cient)/ico un con%t!nte $er/eccion!&iento de %u% t0cnic!% +
$rocedi&iento% de &edid! ! /in de o*tener d!to% c!d! 'e2 &#% /i!*"e% + $reci%o%3
Por otr! $!rte, -!+ .ue %e1!"!r .ue, de%de un $unto de 'i%t! ,ener!", %on do%, co&o &)ni&o,
"!% condicione% en "!% cu!"e% %e !$o+! e" $roce%o de conce$tu!"i2!cin cient)/ic!:
<3 L! co&$ro*!*i"id!d +
63 L! o*Ceti'id!d3
<O
E%t!% %on "!% do% condicione% /und!&ent!"e% .ue con%titu+en "! ,!r!nt)! *#%ic!, e" !cuerdo
uni'er%!" entre o*%er'!dore%, .ue re.uiere e" conoci&iento cient)/ico3
Si,uiendo, $ue%, e%t! "! ",ic!, dire&o% .ue e% condicin i&$re%cindi*"e en "! $re%ent!cin de
cu!".uier /en&eno cient)/ico, .ue %e indi.uen, ! &odo de $re%cri$cin, "!% condicione% en .ue %e
$odr# o*%er'!r, de nue'o, e" &i%&o /en&eno3 Con e""o %e con%i,ue un! ,!r!nt)! de %u
co&$ro*!*i"id!d uni'er%!"3 A%), %i un cient)/ico no% in/or&! .ue: %o&etiendo un deter&in!do
/en&eno 9 *!Co "!% condicione% Y, %e o*%er'!r# P, tene&o% "! %e,urid!d de .ue $ode&o% de nue'o
o*%er'!r P, !" %o&eter 9 *!Co "!% condicione% Y3 Por t!nto, $ode&o% conc"uir .ue e" criterio de
o*Ceti'id!d ?+ $or con%i,uiente, de co&$ro*!*i"id!d@ de un -ec-o de$ende de" ,r!do en .ue "!%
condicione% *!Co "!% cu!"e% %e $roduce -!+! .ued!do e%$ec)/ic!&ente e%t!*"ecid!3 E%to o/rece "!
$o%i*i"id!d de re$etir "!% &i%&!% o*%er'!cione% %i,uiendo "!% $re%cri$cione% e%t!*"ecid!% en e"
co&unic!do cient)/ico3 En e/ecto, e" de%!rro""o cient)/ico de$ende, en 5"ti&! in%t!nci!, de "!
o*Ceti'!cin de t!"e% condicione% &edi!nte e" de%cu*ri&iento $ro,re%i'o de "o% /!ctore% .ue $ued!n
""e,!r ! in/"uir en "o% -ec-o% de nue%tr!% o*%er'!cione%3
Uno de "o% ide!"e% de todo in'e%ti,!dor e% !"c!n2!r un! Do*%er'!cin &#(i&!&ente o*Ceti'!,
$!r! "o cu!" tiene .ue e&$"e!r un! %erie de $rocedi&iento% + t0cnic!% .ue e"i&inen !" &#(i&o "!%
$o%i*"e% /uente% de di%tor%in + error3 Por dic-! r!2n, e" $ro,re%i'o de%!rro""o cient)/ico '! unido ! un
contro" c!d! 'e2 &!+or de "o% /!ctore% di%tor%ion!nte%3 En 'erd!d, "! -i%tori! de "! $%ico"o,)! co&o
cienci! -! %ido e" de%!rro""o de $rocedi&iento% e in%tru&ento% de !+ud! .ue, ,r!du!"&ente, -!
e"i&in!do + corre,ido "!% de%'i!cione% + di%tor%ione% en "! re!"i2!cin de "!% o*%er'!cione% ?A!+&!n
<JM=@3
En e/ecto, "! e"!*or!cin + o*Ceti'!cin de t0cnic!% e in%tru&ento% de &edicin con%titu+e uno
de "o% $rinci$!"e% o*Ceti'o% de" $roceder cient)/ico3 E%t!% $er&itir#n !" in'e%ti,!dor o*%er'!r, !not!r e
inter$ret!r, con "!% ,!r!nt)!% nece%!ri!%, %u% o*%er'!cione%, de &odo .ue $ued!n co&$ro*!r%e en
%itu!cione% nue'!% ?A3 Pe!Q, <JI;@3
PRO7LEMAS RELATIVOS A LA O7SERVACIN
De%de un $unto de 'i%t! cient)/ico, cu!ndo %e $retende ""e'!r ! c!*o o*%er'!cione% con "!
&!+or o*Ceti'id!d $o%i*"e, de*e $"!nte!r%e $re'i!&ente un! %erie de cue%tione% de cu+! %o"ucin
de$ender# "! e(!ctitud de "!% &i%&!%3 Entre e""!% %e encuentr!n "!% re"!ti'!% !" ti$o de $rocedi&iento
! uti"i2!r, ! "! &!+or o &enor /i!*i"id!d de "!% &i&!%, ! "! $o%i*i"id!d de e&$"e!r nue'!% t0cnic!%, ! "!
"i&it!cin de "o% /en&eno%, etc3 En %)nte%i%, "! $ro*"e&#tic! re"!ti'! ! "! o*%er'!cin $uede
%inteti2!r%e en "o% %i,uiente% $unto%:
!3 GRu0 de*er# %er o*%er'!doH
*3 GC&o de*e&o% o*%er'!rH
c3GRu0 t0cnic!% de re,i%tro e&$"e!re&o%H
S"o de%$u0% de .ue %e -!+! !n!"i2!do + re%ue"to c!d! uno de e%to% tre% !%$ecto%, e"
cient)/ico $odr# cont!r con un! %erie de d!to% ! $!rtir de "o% cu!"e% $odr# in/erir conce$to% con
%i,ni/ic!do cient)/ico3
;</2 #*4*&= .*& $4.*&!#$>
Tod! o*%er'!cin tiene co&o /in!"id!d o*tener in/or&!cin %o*re !",5n !%unto concreto3 E%to
i&$"ic! .ue !nte% de co&en2!r ! o*%er'!r de*e tener%e ide!, !un.ue %e! !",o '!,!, de "o .ue %e
$retende o*%er'!r. Sin dud! !",un!, e%to no% o*"i,!r# ! un! "!*or de %e"eccin, en "! cu!" no% %er#
de ,r!n !+ud! e" $o%eer un! $re'i! e%tructur! teric! o e%.ue&! conce$tu!"3 Nue%tr! "!*or
in'e%ti,!ti'! + "! %e"eccin de &!teri!" !decu!do %e orient!r#, $ue%, en /uncin de e%e &!rco
conce$tu!"3
A%) $ue%, %i tene&o% e" $ro$%ito de in/erir, ! $!rtir de un! c"!%e de co&$ort!&iento, cu#" e% e"
ti$o de $roce%o *#%ico + "! /or&! en .ue %e &odi/ic! "! conduct!, "! %e"eccin de" &!teri!" ! o*%er'!r
de*e re!"i2!r%e de !cuerdo con $re%u$ue%to% terico%3 Por "o t!nto todo "o .ue %e de*er# %er
o*%er'!do nece%!ri!&ente tendr# .ue cu&$"ir con :
!3 %er identi/ic!do
*3 %er de/inido conce$tu!"&ente + o$er!cion!"&ente
c3 %er %e"eccion!do
<<
E'idente&ente, no e% "o &i%&o e%tudi!r e" /en&eno de "! !,re%in co&o &ec!ni%&o de
de/en%!, t!" co&o "o conci*e "! teor)! $%ico!n!")tic!, .ue co&o un i&$u"%o !d.uirido en un! %itu!cin
/ru%tr!nte, co&o %u,ieren !",un!% teor)!% neoconducti%t!%, ni co&o conduct! re/or2!d! $or %u%
con%ecuenci!%, co&o "! de/ine e" !n#"i%i% e($eri&ent!" de" co&$ort!&iento3
En e%o% c!%o%, !un.ue %e tr!t! de un &i%&o -ec-o, "!% o*%er'!cione% %e orient!r#n de
!cuerdo con e" &!rco terico, %iendo e%to "o .ue, en de/initi'!, no% '! ! indic!r .u0 conduct!% + .u0
%itu!cione% de*ere&o% o*%er'!r ! /in de con/ir&!r "!% i&$"ic!cione% e%t!*"ecid!% $or "! teor)!3
;C59$ #*4*&*9$. $4.*&!&>
L! o*%er'!cin, co&o -e&o% !/ir&!do, no %"o o*edece ! un $ro$%ito terico, %ino .ue, $or
otr! $!rte, %e !Cu%t! ! deter&in!d!% condicione%3 Tod! o*%er'!cin de*e %er re!"i2!d! en
condicione% e%$ec)/ic!&ente e%t!*"ecid!%, "!% cu!"e% !ct5!n ! &odo de re,"!% o $re%cri$cione% .ue
e%t!*"ecen, de /or&! $reci%!, "! n!tur!"e2! de "! %itu!cin en "! .ue %e re!"i2!r#n "!% o*%er'!cione% +
"o% $rocedi&iento% o in%tru&ento% .ue de*er#n %er uti"i2!do%3
E" !n#"i%i% de e%t!% condicione% ! "!% .ue -! de %o&eter%e "! o*%er'!cin no% ""e'! ! un! de
"!% te&#tic!% &#% )nti&!&ente conect!d!% con e" $ro*"e&! .ue e%t!&o% di%cutiendo: e" contro"3 E"
contro" con%titu+e un! de "!% cue%tione% c"!'e en todo $roce%o de in'e%ti,!cin +, $!rticu"!r&ente, en
"! /!%e de o*tencin cient)/ic!, e% %inni&o de "i&it!cin o re%triccin3 E" contro" i&$one un! %erie de
re%triccione% ! nue%tr! o*%er'!cin, "!% cu!"e% !/ect!n t!nto !" cient)/ico + !" o*%er'!dor ?e'it!ndo
.ue %u% $ro$i!% e($ect!ti'!% o de%eo% %e $ro+ecten en "o% re%u"t!do%@ .ue ! "o% $ro$io% %uCeto% cu+!
conduct! e% o*Ceto de o*%er'!cin, !%) co&o ! "! $ro$i! %itu!cin .ue %e $re%ent! ! "o% %uCeto% $!r!
.ue re!ccione3
En %u&!, en re/erenci! ! "! $re,unt!, Gc&o de*ere&o% o*%er'!rH, c!*e de%t!c!r tre%
!%$ecto% /und!&ent!"e%:
!3 Nece%id!d de $re$!r!r un det!""!do !n#"i%i% de "!% condicione% .ue con%tituir#n "! %itu!cin
.ue '! ! %er $re%ent!d! ! "o% %uCeto%, ! /in de o*%er'!r co&o re!ccion!n !nte "!% &i%&!%
circun%t!nci!% ?in%truccione%, t!re!%, !&*iente, "oc!", ruido%, etc3@
*3 Pre'er e" contro" de "!% $o%i*"e% '!ri!*"e% .ue %i%te&#tic!&ente $ueden !"ter!r "o%
re%u"t!do% de nue%tr!% o*%er'!cione%3
c3 E%t!*"ecer de un &odo $reci%o "o% $rocedi&iento o t0cnic!% .ue '!n ! e&$"e!r%e $!r! .ue
nue%tr!% o*%er'!cione% %e!n &#% /i!*"e% ?!$!r!to%, te%t%, cue%tion!rio%, encue%t!%, etc3@
Todo e%to %u$one, $or t!nto, un! det!""!d! de%cri$cin de "! %itu!cin t!" co&o -! de %er
$re%ent!d! ! "o% %uCeto%, !%) co&o un! e%$ec)/ic! de%cri$cin de "o% $rinci$!"e% deter&in!nte% .ue
$ueden !/ect!r "! conduct!3 E%to no% '! ! e(i,ir "! identi/ic!cin concret! de "!% '!ri!*"e% de"
%u*%i,uiente contro" !$"ic!ndo ! "!% &i%&!%3 S"o !%) o*tendre&o% no% ""e'!r#, "! &!+or)! de "!%
'ece%, ! inter$ret!cione% errne!% de "o% /en&eno% o*%er'!do%3
Co&o eCe&$"o i"u%tr!ti'o $ode&o% cit!r e" c!%o -i%trico de" e%tudio de "! inte"i,enci!3 S"o
$udo co&$ro*!r%e "! e%c!%! %i,ni/ic!cin .ue ten)!n "!% &edid!% to&!d!% de dic-o /!ctor, cu!ndo %e
de&o%tr "! $odero%! in/"uenci! .ue %o*re e" rendi&iento eCerc)!n "! &oti'!cin + "o%
condicion!&iento% %ocioecon&ico%3
Ae&o% de %e1!"!r .ue cu!ndo %e -!*"! de contro", /recuente&ente %e entienden $or t!", "!%
"i&it!cione% i&$ue%t!% direct!&ente %o*re "!% %itu!cione% e($eri&ent!"e% ?ti$o de in%truccione%,
c"!%e de e%ti&u"o, t!re!, eCercicio%, etc3@3 E%to tiene %u Cu%ti/ic!cin en e" %u$ue%to errneo de .ue "!%
'!ri!*"e% .ue '!&o% ! &!ni$u"!r %on inde$endiente% + .ue, $or t!nto, e" e/ecto .ue eCerce en "!
conduct! e% con%t!nte + e%t!*"e3 Contr!ri!&ente ! dic-! !ctitud t!n di/undid! entre "o%
in'e%ti,!dore%, e" contro" de*e e(tender%e ! "o% $ro$io% %uCeto% e($eri&ent!"e%, !%) co&o ! "o%
in'e%ti,!dore%, $ue%to .ue, co&o -e&o% indic!do !nterior&ente, %u% e($ect!ti'!% + de%eo% $ueden
""e,!r ! &odi/ic!r "o% d!to%3
A%) $ue%, e% de %u&! i&$ort!nci! $!r! "! in'e%ti,!cin !c"!r!r e" !%$ecto de Gco&o '! !
o*%er'!r%e "! conduct!H, ! /in de con%e,uir un! in/erenci! %o*re "o .ue %e e%t# e%tudi!ndo3
;</2 T20)"0. #* R*g".'&$ E97-*&*9$.>
Un 5"ti&o $ro*"e&! con re%$ecto ! "! o*%er'!cin no% "o% $"!nte! e" %i%te&! de &edid! +
re,i%tro3 Sin dud!, "! !%i,n!cin de unid!de% &0tric!% ! "!% o*%er'!cione% $o%ee un '!"or
indi%cuti*"e, +! .ue no% $er&itir# &!neC!r, de !",un! /or&!, "o% d!to% *ruto% o*tenido% de "!%
&i%&!%F %in e&*!r,o, "! &edicin, e%$eci!"&ente en e" #re! de "!% cienci!% de" co&$ort!&iento,
<6
$"!nte! un! %erie de $ro*"e&!% ,r!'e%3 En $ri&er "u,!r, GC"!%i/ic!re&o% nue%tr!% o*%er'!cione% $or
c!te,or)!%, "o cu!" %"o i&$"ic! e" recuento de "!% &i%&!%H O, Ge% &eCor &edir "!% di/erenci!% e
inc"u%o "! inten%id!d con .ue un! c!r!cter)%tic!% conductu!" e% $o%e)d! $or "o% %uCeto%3
Su$on,!&o% .ue %e -! decidido !do$t!r un %i%te&! de &edid! !decu!do ! "o% d!to%,
con%i,uiendo un deter&in!do ni'e" $or "! cu!nti/ic!cinF en e%te c!%o $ode&o% $re,unt!rno%,
t!&*i0n $or "! %i,ni/ic!cin de e%t!% c!ntid!de% nu&0ric!%3 E% decir, G"!% $uedo %u&!r, &u"ti$"ic!r o
corre"!cion!r co&o e%t!*"ece e" &ode"o &!te&#ticoH En otr!% $!"!*r!%, %i tr!n%/or&!&o%
o*%er'!cione% en un %i%te&! nu&0rico deter&in!do, con un! %erie de $ro$ied!de% !rit&0tic!%, no%
$ode&o% $re,unt!r %i e" re%u"t!do de "!% o$er!cione% con dic-o% n5&ero% re/"eC!r# "! n!tur!"e2! de
"o% $roce%o% $%ico",ico%, o &#% *ien %er# un! con%ecuenci! de "!% $ro$ied!de% nu&0ric!%3
C!d! uno de e%to% $ro*"e&!% de*er# %o"ucion!r%e &edi!nte "! !do$cin de un %i%te&!
!decu!do de &edid! .ue con/ier! ! "! cu!nti/ic!cin de "!% o*%er'!cione% e" ri,or de" %i%te&!
nu&0rico + no &odi/i.uen "! %i,ni/ic!cin de "o% /en&eno% o*%er'!do%3
II. ? V-"#*% 6 0$)1"4"-"## #* -. O4.*&!0"$)*.

II.?., VALIDEZ DE LAS OBSERVACIONES
E" te&! de "! '!"ide2 de "!% o*%er'!cione% -! con%tituido un $ro*"e&! .ue, /recuente&ente, %e
-! %o%"!+!do en e" &o&ento de '!"or!r "o% %i%te&!% de o*%er'!cin3
P!r! Stou//er ?<JIO@ e" $ro*"e&! de "! '!"ide2 de "!% o*%er'!cione% %e reduce, en de/initi'!, !
un $ro*"e&! de $rediccin3 En "! &edid! .ue "o% d!to% concuerd!n con criterio% e(terno% ! "o% .ue %e
-!""!n direct!&ente 'incu"!do%, %e cuent! con un! *!%e $!r! di%cutir %u '!"ide23 Se $uede t!&*i0n
""e,!r ! co&$ro*!r "! '!"ide2 de "!% o*%er'!cione% $or &edio de "! deduccin teric!3 Co&o %e
!/ir&!r# &#% !de"!nte, ! &edid! .ue "!% di'er%!% i&$"ic!cione% deri'!*"e% de un! e%tructur! teric!
tienen un! co&$ro*!cin e&$)ric! en "o% d!to%, 0%to% %on c!d! 'e2 &#% '#"ido%3
De !cuerdo con "o .ue %e !c!*! de e($oner, $ode&o% e%t!*"ecer, en $rinci$io, do% %i%te&!%
/und!&ent!"e% de '!"id!cin:
E" $ri&ero con%i%te en co&$ro*!r -!%t! .ue $unto e(i%te de !cuerdo o re"!cin entre "!%
o*%er'!cione% re!"i2!d!% %o*re un!% '!ri!*"e% + "!% &edid!% o*tenid!% de "! &i%&!,
cu!ndo %e -! e&$"e!do un %i%te&! de &edid! inde$endiente3 E%te %i%te&! reci*e e"
no&*re de criterio3 E" e&$"eo de e%te $rocedi&iento e% con%ider!do co&o un! /or&! de
'!"id!cin e(tern!3 E" $ro*"e&! &#% i&$ort!nte .ue %e no% $re%ent! e% encontr!r e"
criterio3 DEn re!"id!d, "! %e"eccin de cu!".uier criterio %e *!%! en un! teor)! !cerc! de "!
re"!cin e(i%tente entre e" $roce%o &edido + "! %itu!cin o conduct!4criterio, $ero $or "o
,ener!" "! teor)! i&$")cit! e% !",5n %u$ue%to co&5n, t!" co&o "! nocin de .ue un! $er%on!
! .uien "e di%,u%ten "o% ne,ro% tender# ! 'ot!r $or "! %e,re,!cin &#% .ue otr! .ue "o%
'e! con !,r!do, o "! $re%uncin de .ue e% &#% $ro*!*"e .ue '!+! ! "! i,"e%i! .uien tiene
un! !ctitud /!'or!*"e -!ci! e""! .ue .uien e($re%e un! !&!r,o re%enti&iento en %u contr!E
?A3 Pe!Q, <JI;@3 A &edid! .ue %e con/ir&! "! corre"!cin e(i%tente entre e" criterio + "o%
d!to% o*%er'!do%, 0%to% '!n !d.uiriendo &!+or '!"ide2 + %i,ni/ic!cin o*Ceti'!F %in
e&*!r,o, e" $rinci$!" c!*!""o de *!t!""!, co&o +! -e&o% indic!do, con%i%te en encontr!r un
%i%te&! inde$endiente de &edid! .ue $or D-i$te%i%E, e%t0 !"t!&ente re"!cion!do con
nue%tr! '!ri!*"e3

Un %e,undo $rocedi&iento de '!"id!cin de$ende de" ,r!do en .ue nue%tr!%
o*%er'!cione% cu&$"!n con "!% i&$"ic!cione% deri'!d!% de "! teor)!3 En e%te c!%o, '!"id!r
"!% &edid!% u o*%er'!cione% con%i%tir)! en co&$ro*!r en e""!% "!% re"!cione% e%t!*"ecid!%
$or "! teor)!3 Si "! teor)! e%t!*"ece .ue "! conduct! !$rendid! de$ende de un eCercicio
re$etiti'o + t!"e% $rediccione% re%u"t!n correct!%, t!nto "! teor)! co&o nue%tr!% &edid!%
re%u"t!n *ene/ici!d!%3 En c!%o contr!rio, de*er)!&o% $"!nte!rno% e" $ro*"e&! de re'i%!r "!
teor)! o &odi/ic!r nue%tro% in%tru&ento% de o*%er'!cin3 Si, un! 'e2 $ro*!d! "! teor)! en
<;
%itu!cione% nue'!%, %e cu&$"en %u% $rediccione%, no% 'ere&o% o*"i,!do% ! &odi/ic!r
nue%tro% %i%te&!% de o*%er'!cin + &edid!3
E" criterio de '!"id!cin *!%!do en "! co&$ro*!cin de "! $rediccin teric! no deC! de %er un
t!nto $ro*"e&#tico, de*ido ! "! ,r!n c!ntid!d de /uente% de error, .ue $ueden no %"o /!"%e!r "!
%itu!cin, %ino inc"u%o di%tor%ion!r nue%tr!% o*%er'!cione%3 E%t! e% un! de "!% $rinci$!"e% r!2one%
$or "!% .ue %e tiende ! e&$"e!r %i%te&!% e(terno% de '!"id!cin3
Pen%!r .ue "! con/ir&!cin de un! i&$"ic!cin -!ce con%i,o un! co&$ro*!cin !uto&#tic! de
"! teor)! + de nue%tro% in%tru&ento% de &edid!, e% un! $re%uncin un t!nto con/i!d! e in,enu!3 En
todo c!%o, %ie&$re .ue o*ten,!&o% un! $rue*! %o*re "! '!"ide2 de un!% o*%er'!cione%,
conc"uire&o% .ue %"o e% !tri*ui*"e ! un! %itu!cin concret! + .ue cu!".uier !$"ic!cin de "!% &i%&!%
de*er# ir !co&$!1!d! de "! $re%enci! de condicione% .ue !%e,uren "! i,u!"d!d de "! %itu!cin3
II.?.2. FIABILIDAD DE LAS OBSERVACIONES
Si "! '!"ide2 e% un $ro*"e&! de %i,ni/ic!cin de o*%er'!cione%, "! /i!*i"id!d e% un $ro*"e&! de
e%t!*i"id!d de "!% &i%&!%, "! /i!*i"id!d de%c!n%! en un $rinci$io o %u$ue%to i&$")cito %e,5n e" cu!"
nue%tr!% o*%er'!cione% %er#n e%t!*"e% %ie&$re .ue %e den "!% &i%&!% condicione% de $roduccin de
"o% /en&eno%3 E%te criterio, /und!&ent!" $!r! "! *uen! &!rc-! de "! "!*or cient)/ic!, e%t!*"ece co&o
nor&! *#%ic!, .ue D"!% condicione% .ue -!cen '!ri!r "! conduct! %e!n %ie&$re "!% &i%&!% %i
.uere&o% o*tener o*%er'!cione% %i&i"!re%E3 Si 0%t!% %e !"ter!n %er#, de*ido ! un c!&*io en "!%
condicione% deter&in!nte% de "! conduct!3
Se,5n Loe'in,er J<J=N@, %on do% "!% c!u%! de "! ine%t!*i"id!d de nue%tr!% o*%er'!cione%3 Un!
%e de*e ! "! inc!$!cid!d, $or $!rte de "o% e%t)&u"o%, de %u%cit!r "!% &i%&!% re!ccione% en
%itu!cione% di/erente%3 L! otr! %e $roduce cu!ndo entre "! %itu!cin S e%t)&u"o + "! re%$ue%t! %e
inter/iere un! %erie de $roce%o%, co&o "!% !ctitude%, "o% &oti'o%, etc3, .ue $ueden ""e,!r ! !/ect!r "!
re%$ue%t! + "!% '!ri!cione% .ue $ueden $roducir%e en e" re,i%tro e inter$ret!cin de "o% /en&eno%
o*%er'!do%3 L! 5nic! /or&! .ue di%$one&o% $!r! e"i&in!r e%te 5"ti&o ti$o de error e% c!"cu"!r, de
!",un! &!ner!, e" ,r!do de !cuerdo entre "!% &edid!% de '!rio% o*%er'!dore%3 P!r! "! reduccin o
e"i&in!cin de "!% re%t!nte% /uente% de error $ode&o% !$"ic!r "!% t0cnic!% corriente% de contro"
e($eri&ent!"3
En conc"u%in, $ode&o% !/ir&!r .ue "! /i!*i"id!d no e% un! $ro$ied!d .ue de$ende
e(c"u%i'!&ente de" &!+or o &enor !cuerdo .ue %e con%i,ue entre un! %erie de o*%er'!cione% %o*re
un &i%&o /en&eno, %ino t!&*i0n en ,r!n $!rte, de "! con%t!nci! de todo% "o% deter&in!nte% .ue de
un! &!ner! u otr! $ueden in/"uir en "! conduct!3 De !-), .ue e" ,r!do de e%t!*i"id!d .ue $ued!
con%e,uir%e entre "!% di/erente% o*%er'!cione%, cu!ndo 0%t!% %e -!n re$etido, de$enden de" ,r!do
de contro" .ue %e -!+! "o,r!do de "o% /!ctore% .ue $ueden ""e,!r ! !"ter!r nue%tr!% o*%er'!cione%3
F"g/& 2.
SIGNIFICACIN
<=
VALIDEP DE LAS
O7SERVACIONES
CONFIA7ILIDAD
DE LAS
O7SERVACIONES
DE CRITERIO
TEORICA
GRADO DE
ACUERDO
ESTABILIDAD
II.@ S".'*9 #* C$)'&$- #* - O4.*&!0"5)
L! condicin e%enci!" $!r! .ue nue%tr!% o*%er'!cione% %e con'iert!n en d!to% cient)/ico%
e%tri*! en e" ,r!do de contro" .ue %e -!+! !$"ic!do3 Co&o $rinci$io *#%ico $ode&o% !/ir&!r .ue "o%
d!to% cient)/ico% %e ori,in!n de o*%er'!cione% $er/ect!&ente contro"!d!%3
E" contro" e(i,e .ue "!% o*%er'!cione% cu&$"!n uno% re.ui%ito% *#%ico%3 Dic-o% re.ui%ito%
i&$onen un! %erie de re%triccione% .ue !/ect!n ! "o% tre% co&$onente% inte,r!nte% de "! %itu!cin
.ue %e in'e%ti,!: E" o*%er'!dorF E" !&*iente + Lo% %uCeto% o*%er'!do%3
A-or! *ien, e" contro" no %ie&$re %ue"e !$"ic!r%e de un! /or&! e%trict! + ri,uro%! ! c!d! uno
de e%to% tre% co&$onente%3 En e/ecto, .*gL)3 - 97-"'/# 8/* #*9$. - 0$)'&$-, tendre&o% tre%
&0todo% *#%ico% de in'e%ti,!cin, "o% cu!"e% %ue"en di'idir%e en:
!3 M0todo% n!tur!"e%F
*3 M0todo% di/erenci!"e% o %e"ecti'o%, +
c3M0todo% e($eri&ent!"e%3
M2'$#$. 4=."0$. #* ")!*.'"g0"5) 8/* 0$)#"0"$)) *- 0$)'&$- #* - $4.*&!0"5) .
II3=3< M0todo% N!tur!"e%
En "o% e%tudio% n!tur!"e% e" o*%er'!dor no inter'iene !cti'!&ente en "! %itu!cin, ni
&odi/ic! e" cur%o n!tur!" de "o% $roce%o%3 Su $!$e" e% e&inente&ente $!%i'o, con%t!t!ndo
%o"!&ente .ue ""e,ue ! inter/erir "o% re%u"t!do% de %u% o*%er'!cione%3
M0todo .ue $ro$orcion "! *!%e $!r! "! e"!*or!cin de c"!%i/ic!cione% o t!(ono&)!%3
E%to% e%tudio% i&$"ic!ron o*%er'!cione% %i%te&#tic!% de "!% re!ccione% !ni&!"e% en
%itu!cione% n!tur!"e%3
Un! '!ri!nte de" &0todo n!tur!" "! con%titu+e e" &0todo c")nico3 E%te %e /und!&ent!,
*#%ic!&ente, en "!% o*%er'!cione% re!"i2!d!% $or un ter!$eut! dur!nte "! entre'i%t! + e"
tr!t!&iento de" $!ciente, en re"!cin con $ro*"e&!% $%ico",ico%3
Son e%tudio% de c!&$o, de*ido ! .ue "! conduct! ocurr! /uer! de" "!*or!torio, e%tri*! en
.ue con%titu+en un! /uente in!,ot!*"e de nue'!% ide!%3 L! cienci! uti"i2! $ri&ordi!"&ente
"! o*%er'!cin cu!ndo %e "!n2! ! "! *5%.ued! de nue'o% conce$to%, &#% *ien .ue cu!ndo
nece%it! un! con/ir&!cin &#% $reci%! de "o% &i%&o%3 T!&*i0n de "! o*%er'!cin %e
ori,in! ,r!n c!ntid!d de $ro*"e&!%, .ue con%titu+en "! *!%e de /utur!% in'e%ti,!cione%
e($eri&ent!"e%3 3
De*e&o% reconocer, no o*%t!nte, .ue "o% &0todo% o*%er'!cion!"e% eCercen un $!$e" deci%i'o
en e" concierto de "! &etodo"o,)! cient)/ic!, + .ue $o%ee %u% $ro$i!% t0cnic!% $!r! "! de%cri$cin +
rec!*!cin de d!to%3 E%t!% t0cnic!%, co&o ! "o% de "o% &0todo% &#% $er/eccion!do%, tienen $or
/in!"id!d e" de%cu*ri&iento de "!% re"!cione% e(i%tente% entre "o% di'er%o% /en&eno%, %ino t!&*i0n
re,i%tr#ndo"o% de un! /or&! $reci%! + con%er'#ndo"o% $!r! u"teriore% e%tudio%3
II3=36 M0todo% Di/erenci!"e% o Se"ecti'o%
A$ro'ec-!n "!% di/erenci!% e(i%tente% entre "o% $ro$io% d!to% co&o %i%te&! de
c"!%i/ic!cin de "!% o*%er'!cione%3
L! di/erenci! &#% i&$ort!nte% entre e%to% &0todo% + "o% e($eri&ent!"e% e% .ue en e%to%
5"ti&o% "!% condicione% de $roduccin de "o% /en&eno% %on &!ni$u"!d!% direct!&ente $or
e" e($eri&ent!dor, &ientr!% .ue en "o% $ri&ero%, e" in'e%ti,!dor !$ro'ec-!*! "!%
condicione% t!" co&o %e encuentr!n3
Sue"en $re%ent!r%e en /or&! de c!te,or)!% cu!"it!ti'!%, co&o e" %e(o, "! ed!d, "! c"!%e
%oci!", e" di!,n%tico $%i.ui#trico, etc3 Por otr! $!rte, %e $uede t!&*i0n con%e,uir "!
di/erenci!cin de "o% %uCeto% &edi!nte "o% $unt!Ce% o*tenido% en un deter&in!do te%t33 E"
<I
&0todo di/erenci!" $er&ite "! cu!nti/ic!cin de "!% o*%er'!cione% +, $or con%i,uiente, %u
o*Ceti'!cin3
M2'$#$. C$&&*-0"$)-*.
L! t0cnic! corre"!cion!" %e $uede e&$"e!r co&o un! %u*c"!%e de" &0todo di/erenci!"3 E%t!
t0cnic! tiene co&o o*Ceti'o $ri&ordi!" co&$ro*!r "! re"!cin e(i%tente entre do% o &#% G*0G$.
$4.*&!#$. 6 9*#"#$.3
ECe&$"o:
A!""!r "! re"!cin entre con%u&o de !"co-o" + co&$ort!&iento% de 'io"enci! en e" -o,!r3
A!""!r "! re"!cin entre -#*ito% de e%tudio + rendi&iento !c!d0&ico3
A!""!r "! re"!cin entre "! /recuenci! de" /u&!r + en/er&ed!de% re%$ir!tori!%3
A!""!r "! re"!cin entre $e%o !" n!cer + r!$ide2 en e" !$rendi2!Ce de" "en,u!Ce en ni1o%3
Medi!nte e" &0todo corre"!cion!" %e $retende de%cu*rir "!% re"!cione% .ue tienen "o%
-ec-o% $%ico",ico%, t!" co&o %e $re%ent!n en "! n!tur!"e2!3
No Pre%ent!n criterio /iCo $!r! "! e"eccin de "!% '!ri!*"e% inde$endiente + de$endiente3
L! e/ecti'id!d de t!"e% $rocedi&iento% %e -! de&o%tr!do %o*re todo en e%tudio%
re"!cion!do% con e" !$rendi2!Ce, c!&*io% de o$inin, e/ecto% de D&!%% &edi!E, c!&*io% de
!ctitud, etc3
Per&ite !/ir&!r .ue 0%to% no %"o con%titu+en e" $uente de unin entre "o% $rocedi&iento%
de o*%er'!cin n!tur!" + "o% e%tudio% e($eri&ent!"e%, %ino .ue, !de&#%, %e con'ierten en
un! in!,ot!*"e /uente de %u,erenci!% e -i$te%i% %u%ce$ti*"e% de co&$ro*!cin
e($eri&ent!"3

II3=3; M0todo% E($eri&ent!"e%
Se conoce $or e($eri&ento !.ue""! %itu!cin en "! .ue e" in'e%ti,!dor introduce un
e%t)&u"o o &odi/ic! !",uno de "o% co&$onente% de !.ue""!, + ! continu!cin o*%er'! c&o
re!ccion! e" indi'iduo3
En "! e($eri&ent!cin, e" in'e%ti,!dor $o%ee un contro" directo de "! '!ri!*"e
inde$endiente, "! &!ni$u"!, %e"eccion! %u% '!"ore%: en %u&!, de$ende tot!"&ente de 0"3
P!r! co&$render &eCor co&o /uncion! un e($eri&ento3
L! e($eri&ent!cin con%i%te en !ctu!r direct!&ente %o*re "!% condicione% .ue
in/"u+en en "o% %uCeto%, con e" /in de o*%er'!r de .ue &!ner! %u conduct! .ued! !/ect!d!
$or "! !ccin de t!"e% condicione%3
M$#-"##*. 9=. "97$&')'*. #*- 92'$#$ *A7*&"9*)'- :
,. EA7*&"9*)'$. #* C97$
E" e($eri&ento de c!&$o no% encontr!&o% e% n un ti$o de in'e%ti,!cin .ue con%titu+e e"
"!2o de unin entre "o% ""!&!do% e%tudio% de c!&$o + e" e($eri&ento $ro$i!&ente dic-o3
E" e($eri&ento de c!&$o, ! di/erenci! de "o% e%tudio% de c!&$o, i&$"ic! "! &!ni$u"!cin
direct! de "!% condicione% e($eri&ent!"e%3 En "o% e%tudio% de c!&$o% e" in'e%ti,!dor
$uede %e"eccion!r ! "o% %uCeto% + &edir "! condicione% e(i%tente% en !.u0", ! /in de
e%t!*"ecer o de%cu*rir $o%i*"e% re"!cione%3
En e" e($eri&ento de c!&$o, e" in'e%ti,!dor !ct5! direct!&ente %o*re "! '!ri!*"e
inde$endiente, !un.ue en &uc-o% c!%o% %e! di/)ci" "o,r!r"oF $or t!nto, ! .ue %e $rodu2c!
de un! /or&! n!tur!"3 E" e($eri&ento de c!&$o re.uiere, $ue%, .ue "!% condicione% %e
-!+!n $re$!r!do de !nte&!no3
2. EA7*&"9*)'$. #* L4$&'$&"$
E" e($eri&ento de "!*or!torio %e $odr)! c!r!cteri2!r co&o !.ue""! %itu!cin en "! .ue e"
in'e%ti,!dor $roduce "!% condicione% en "!% .ue '! ! o*%er'!r "! conduct!, con un !*%o"uto
contro" de "!% '!ri!*"e% re%t!nte%3 A.u) %e entiende $or contro" no %"o "! !ccin direct! +
&!ni$u"!ti'! de" e($eri&ent!dor %o*re "! '!ri!*"e inde$endiente, %ino t!&*i0n, %o*re
!.ue""!% '!ri!*"e% .ue, de un! /or&! u otr!, $ueden ""e,!r ! !"ter!r "o% re%u"t!do%3 De e%t!
&!ner!, %e $uede con%e,uir un! &edid! $reci%! + un! o*%er'!cin e(!ct! de c&o %e
co&$ort! e" %uCeto /rente ! un! %erie de e%t)&u"o%3

II.5. L O4.*&!0"5): A#*0/0"5) #* ./ /'"-"%0"5)
<M

L! o*%er'!cin, .ue $uede %er !%i%te&#tic! + !cient)/ic!, t!&*i0n !"c!n2!, $or %u$ue%to, "!
Cer!r.u)! de &0todo cient)/ico + $or t!nto, c!$!cid!d de de%cri*ir + e($"ic!r e" co&$ort!&iento, !"
-!*er o*tenido d!to% !decu!do% + /i!*"e% corre%$ondiente% ! conduct!%, e'ento% +Bo %itu!cione%
$er/ect!&ente identi/ic!d!% e in%ert!% en un conte(to terico3
No% intere%! $ue% en $ri&er "u,!r, 0$)$0*& - )*0*.&" #*-"9"'0"5) 7&*!"3
ESPECIFICACIN DE LAS SITUACIONES DE OBSERVACIN
L! o*%er'!cin, $or $rinci$io, e% %u%ce$ti*"e de %er !$"ic!d! ! cu!".uier conduct! o %itu!cin, +
e" o*%er'!dor de*e %er c!$!2 de e""o3 A-or! *ien, un! o*%er'!cin indi%cri&in!d! $erder)! inter0% !"
no -!*er %e"eccion!do un o*Ceti'o +, e(ce$to en "o% c!%o% en .ue $or D%erendi$it+E %e no% $re%ent!
oc!%ion!"&ente un n5c"eo u o*Ceti'o .ue e% e" Dte&!E ! o*%er'!r, en "o% de&#% c!%o%, cu!ndo no%
$"!nte!&o% "! nece%id!d de o*%er'!r "! conduct!, e% D!",un!E conduct!, o en un! deter&in!d!
%itu!cin, o no &ientr!% un %uCeto de%!rro""! un! !cti'id!d concret!, o cu!ndo %e -!""! *!Co e/ecto% de
tr!t!&iento% e%$ec)/ico%3 De "o contr!rio, no tendr)! %entido, + e(ce$to !.ue""! o*%er'!cin .ue %e
re!"i2! $!r! e" $ro$io !die%tr!&iento + /or&!cin de" o*%er'!dor, co&o en "! $re%ente o*r!, D%!*er
o*%er'!r e% %!*er %e"eccion!r, e% decir, $"!nte!r $re'i!&ente .u0 e% "o .ue intere%! o*%er'!r3
E%t! de"i&it!cin nece%!ri!, !de&#%, i&$"ic! e" e%t!*"eci&iento de tod!% !.ue""!% condicione%
o c!r!cter)%tic!% .ue de*en reunir "!% %e%ione% de o*%er'!cin, $!r! .ue "o% d!to% reco,ido% %e
!Cu%ten !" o*Ceti'o inici!" + $ued!n %er con%ider!do% co&o d!to% neto% +, $or t!nto, no rec-!2!*"e%3
L! %e"eccin de "!% %e%ione% de o*%er'!cin e%t# e%trec-!&ente "i,!d! con "! t0cnic! de"
&ue%treo e%co,id!, + $er&ite un &!+or !/in!&iento !nterior +! .ue in/"uir# !" e"e,ir e" &ue%treo &#%
!decu!do + $o%terior, $or %o&eter "o% d!to% reco,ido% ! un! 'eri/ic!cin de un! %erie de !%$ecto%
.ue de*en cu&$"ir%e3
EM*97-$
Intere%! o*%er'!r "o% di%tinto% ti$o% de %!"udo entre "!% $er%on!% !du"t!% de un $ue*"o .ue no
%o*re$!%! e" centen!r de -!*it!nte%, enc"!'!do en 2on! de !"t! &ont!1!, donde e% "! 5nic!
ocu$!cin3
Podr)! $en%!r%e .ue un! 'e2 /iC!d! e" t!&!1o de "! &ue%tr! ?$or eCe&$"o, cien %!"udo%@ %on
indi%tinto% e" d)! + e" &o&ento en .ue %e ""e'! ! c!*o e" re,i%tro, o *ien .ue %e re!"i2!r# %ie&$re de J
! <O de "! &!1!n!3 Pero no %e $re'0 .ue $ued!n d!r%e deter&in!d!% %itu!cione% .ue !"ter!r)!n "!
$ure2! de "o% d!to% reco,ido% + "o% -!r)!n rec-!2!*"e%3 Por eCe&$"o, no %e indic!, %i *ien %e
%o*reentiende, un &i%&o ni'e" cu"tur!", !un.ue $odr)! d!r%e e" c!%o de .ue en !",uno de e%to%
e"e&ento% &ue%tre!do% %e inc"u+er!n %!"udo% de o -!ci! !",5n %uCeto oriundo de e%t! "oc!"id!d, $ero
.ue cur% e%tudio% %u$eriore%, re%ide en "! ciud!d + !"") e%t# %"o de '!c!cione%3 E'idente&ente
0%to% no %er)!n "o% $!trone% $ro$io% de "! conduct! de %!"udo .ue intere%!n, co&o t!&$oco "o %er)!n,
$or eCe&$"o, "o% .ue %e diri,ier!n entre %) "o% -!*it!nte% de e%te $ue*"o en un! %itu!cin $re'i! ! un
entierro, +! .ue e'idente&ente no !$!recer)! %u /or&! -!*itu!" de %!"udo3
Preci%!&ente $!r! /!ci"it!r "! %e"eccin de "o% d!to% neto%, + co&o criterio de rec-!2o o no
rec-!2o, con'iene indic!r "o %i,uiente ?7iCou, <JN6@:
,. C94"$. ")'*&.*."$)-*..
Cu!ndo "!% circun%t!nci!% .ue !co&$!1!n ! "!% di%tint!% %e%ione% de o*%er'!cin $er&iten
%e"eccion!r"!% %e,5n %e !d!$t!n o no ! "!% condicione% re.uerid!%3
EM*97-$:
Se $ro$one "! o*%er'!cin de "! conduct! 'er*!" de do% ni1o% .ue e%t#n reci*iendo un! c"!%e di!ri!
de reeduc!cin de <6 ! "! un! de "! t!rde, de%$u0% de "!% -or!% nor&!"e% de c"!%e3 P!r! con%e,uir
ciert! -o&o,eneid!d en e" re,i%tro %e -! cuid!do .ue %ie&$re %e -!""en en "! &i%&! %!"! un!
$e.ue1! e%t!nci! de "! $"!nt! %u$erior de" &i%&o edi/icio en .ue %e -!""! "! e%cue"!, .ue "! c"!%e
$retend! un! recu$er!cin de" "en,u!Ce, t!nto e" reeduc!dor co&o e" o*%er'!dor %on conocido% +!
$or "o% ni1o% de%de e" $ri&er &o&ento, + %e e%t!*"ece .ue %i !",5n d)! uno de "o% do% ni1o% e%t#
en/er&o + no !%i%te, %e rec-!2!r# !.ue""! %e%in $or "! $o%i*"e re$ercu%in .ue $udier! tener en e"
otro ni1o3
P!rece, en $rinci$io, .ue %e -!*)!n $re'i%to tod!% "!% condicione% nece%!ri!% $!r! %e"eccion!r "o%
d!to% reco,ido%3 Pero re%u"t! .ue de%$u0% de c!%i tre% &e%e% ?octu*re ! dicie&*re@ de re,i%tro de
todo% "o% d)!% "ecti'o%, ""e,! "! $ri&er! ne'!d!, + !" e%t!r "! %!"! de recu$er!cin ! un! !"tur! .ue
<N
$er&ite di'i%!r &uc-o% teC!do% cu*ierto%, !"ter! tot!"&ente "! conduct! de e%to% ni1o%, ro&$iendo "!
din#&ic! de %e%ione% !nteriore%, + -!ciendo i&$o%i*"e un! continuid!d en "o% re,i%tro% de e%te d)!3
E'idente&ente, "! de%cri$cin de" c!&*io inter%e%ion!" detect!do, no% ""e'! ! con%ider!r co&o d!to%
rec-!2!*"e% "o% corre%$ondiente% ! e%te d)!, $or no !Cu%t!r%e ! "! %itu!cin Dnor&!"E re.uerid!3

2. C94"$. ")'&.*."$)-*..
Cu!ndo ! "o "!r,o de un! %e%in de o*%er'!cin tiene "u,!r un !conteci&iento o -ec-o .ue incide
en "! conduct! .ue %e de%!rro""!*!, re$ercutiendo ! $!rtir de entonce% en e" re%to de !.ue""! %e%in3
T!"e% !conteci&iento% $ueden ori,in!r e" rec-!2o de "o% d!to% reco,ido% de%de e" &o&ento de
$re%ent!r%e t!" circun%t!nci!3
EM*97-$:
Intere%! o*%er'!r "! !cti'id!d $o%tur!" de un ni1o .ue $re%ent! ciert!% de/icienci!% &otrice% ! "o "!r,o
de uno% eCercicio% de r)t&ic! .ue re!"i2! di!ri!&ente de M ! N de "! t!rde3 Se entiende .ue "! di/icu"t!d
.ue $re%ent!n $!r! 0" '! !u&ent!ndo &u+ "ent!&ente, e" !&*iente e% !,r!d!*"e, co&o &5%ic! de
/ondo, + %e "e $re%ent!n "o% eCercicio% en /or&! de Cue,o3
Dur!nte un! de "!% %e%ione%, ! "!% M:6O -r%3, c!e, %e -!ce un r!%,u1o, %e "e cur!, + %u !cti'id!d en "o
.ue re%t! de e%t! %e%in +! no e% "! -!*itu!"3 A! ocurrido un c!&*io intr!%e%ion!" con un!
re$ercu%in $o%terior en "! conduct! o*%er'!d!, $or "o .ue -!*r)! .ue rec-!2!r todo% "o% d!to%
reco,ido% de%de e" &o&ento de %u c!)d!3
?. D".&/70"$)*. '*97$&-*..
Tienen "u,!r cu!ndo dur!nte un! %e%in de o*%er'!cin %e $re%ent! un deter&in!do e'ento o
circun%t!nci! .ue !"ter! "! conduct! o*%er'!d!, ro&$iendo %u continuid!d, $ero dur!nte un corto
e%$!cio de tie&$o, + %in incidenci! ni re$ercu%in $o%terior3 S"o %er)! rec-!2!*"e e" re,i%tro reco,ido
en "o% &o&ento% en .ue dure "! ru$tur! en e" tr!n%cur%o de "! %e%in3
EM*97-$:
Intere%! o*%er'!r "! conduct! inter!cti'! 'er*!" de do% -er&!no% ,e&e"o% cu!ndo e%t#n en %u c!%!
re!"i2!ndo un! !cti'id!d concret!3 En un &o&ento d!do, %uen! e" te"0/ono + ro&$e "! continuid!d de
%u di#"o,o, $ero !'i%!n ! %u% $!dre%, %!*en .ue no "e% !/ect! en !*%o"uto, + %i,uen en "! &i%&!
%itu!cin !nterior, %in nin,un! re$ercu%in ori,in!d! $or e%t! circun%t!nci!3 Donde %) tendr#n un!
incidenci! "!% di%ru$cione% te&$or!"e%, %er# en e" &o&ento de -!""!r e" ,r!do de /i!*i"id!d, +! .ue %i
%e $!rte de" tie&$o en inter'!"o%, + !",uno de 0%to% en e" re,i%tro %e %it5! dentro de "! ru$tur!
indic!d!, %e,5n .ue e%to% inter'!"o% %e con%ideren co&o Dtie&$o '!c)oE ?+ $or t!nto %e e"i&inen@ o
no, re$ercutir# en e" ni'e" en .ue %e -! $roducido !cuerdo en e" re,i%tro entre di%tinto% o*%er'!dore%3
<OE 6OE ;OE =OE IOE MOE NOE KOE JOE <OOE <<OE
Di%ru$cin te&$or!"
UNIDADES DE OBSERVACIN
Un! 'e2 e%t!*"ecid!% "!% condicione% !decu!d!% $!r! ""e'!r ! c!*o "! o*%er'!cin, e% nece%!rio
#*-"9"'& 6 #$7'& $o%terior&ente *- '"7$ #* /)"## #* $4.*&!0"5) .ue re%u"t! &#% con'eniente3
Si *ien "! c!r!cteri2!cin de "!% unid!de% de o*%er'!cin e% un t!nto !rti/ici!", e% ",ico $en%!r .ue
%e,5n "! n!tur!"e2! de "! conduct! .ue o*%er'!&o% con'endr# di%tin,uir un ti$o de e"e&ento% u
otro%, co&o unid!de% de o*%er'!cin, .ue %e tendr#n en cuent! e'idente&ente !" e%co,er e" %i%te&!
de &ue%treo !decu!do3 7#%ic!&ente %on cu!tro "!% unid!de% de o*%er'!cin:
,. R*g".'&$ 0$9$ /) '$#$.
<K
Se !not!n r!%,o% de "! conduct! o c!r!cter)%tic!% de un e'ento no re/erido e%$ec)/ic!&ente ! un
!%$ecto concreto, %ino ! un! %itu!cin ,"o*!" o de%de %u% di%tint!% $er%$ecti'!%, en &uc-o% c!%o% !
$ince"!d!% + de /or&! n!rr!ti'!3
ECe&$"o:
Un o*%er'!dor entr! en un de$!rt!&ento de /erroc!rri" + $retende c!$t!r + de%cri*ir "! %itu!cin3 A"")
-!+ +! un!% $er%on!%, .ue entre %) $ueden o no conocer%e, !do$t!r deter&in!d!% $o%tur!%,
&!ntener con'er%!cione% e%$ec)/ic!%, /r!%e% $untu!"e% entre tie&$o% de %i"encio, &o%tr!r
e($re%ione% /!ci!"e% $ro$i!% de di%tinto% e%t!do% e&ocion!"e%, etc3
E% un! e($re%in ,"o*!", &o"!r, ! "! .ue ""e,!&o% ! $!rtir de in/or&!cione% %o*re tod! un! %itu!cin3
2. I)'*&!-$. T*97$&-*..
Co&o %u no&*re "o indic!, %u$onen un! $!rticin de" tie&$o en unid!de% i,u!"e% entre %) + de
"on,itud '!ri!*"e en c!d! c!%o, $er&itiendo conocer "! ocurrenci! de conduct!% dentro de" conte(to
te&$or!" inc"u%o &)ni&o en .ue %e $roducen, "o .ue /!ci"it!r# e" re!"i2!r $o%teriore% !n#"i%i% de
de%!rro""o e'o"uti'o, di%tincin en et!$!% o /!%e%, co&$!r!r "! di%tri*ucin en e" tie&$o de otr!%
conduct!% o entre di%tinto% %uCeto% o %e,5n "! %itu!cin de" entorno, etc3
ECe&$"o:
Se $retende o*%er'!r "! incidenci! de "! ten%in %o*re !"ter!cione% en "! conduct! 'oc!" en /or&! de
t!rt!&udeo3
P!r! e""o, en di%tinto% ,ru$o% de di%cu%in en %itu!cione% de cri%i% /!&i"i!r, de*er)! re,i%tr!r%e "!
conduct! 'oc!" con e($re%! indic!cin de "!% !$!ricione% de t!rt!&ude2 .ue corre%$onder)!n !
inter'!"o% $er/ect!&ente identi/ic!*"e%, ! "! 'e2 .ue %e -!n c!te,ori2!do "!% &!ni/e%t!cione%
$o%tu"!re% o 'er*!"e% de ten%in3
En e" %u*%i,uiente !n#"i%i% de d!to%, -!*r)! .ue re"!cion!r %i "!% conduct!% de t!rt!&udeo -!n
!$!recido en inter'!"o% en "o% .ue %e -!*)! detect!do ten%in de !cuerdo con e" corre%$ondiente
re,i%tro3
?. U)"##*. 7&")0"7"$ 1") 0$) ."g)"1"0#$ 7."0$-5g"0$.
Tti"e% *#%ic!&ente cu!ndo %e -! ""e'!do ! c!*o un &ue%treo de e'ento% $or intere%!r e" e%tudio
de un! conduct! c"!r!&ente de/inid! + di/erenci!d!, .ue $o%ee %entido $or %) &i%&!, %in .ue i&$orte
%u dur!cin, &!+or o &enor, %ino %u eCecucin co&$"et!3
ECe&$"o:
Se $"!nte! entre do% ni1o% .ue e%t#n en "! &i%&! %!"! un! co&$etenci! re%$ecto ! "! re%o"ucin de
deter&in!do $!%!tie&$o &!ni$u"!ti'o, + "o .ue intere%! e% e" !n#"i%i% de" di#"o,o o &on"o,o% .ue
&!ntienen, + .ue e'idente&ente tienen .ue 'er tot!"&ente con e%t! %itu!cin de co&$etiti'id!d3
A.u), "! conduct! 'er*!", de $rinci$io ! /in, e%t# tot!" + c"!r!&ente deter&in!d! $or e%t! %itu!cin
e%$eci!", "o cu!" $er&ite !n!"i2!r"! de%de e" $unto de 'i%t! de !,re%i'id!d encu*iert! o &!ni/ie%t!,
de%eo de %u$er!cin, e&u"!cin, etc3 No in/"u+e en !*%o"uto %u dur!cin3
@. U)"##*. 7&")0"7"$. 1") 0$) ."g)"1"0#$ 7."0$-5g"0$ 6 *) &*-0"5) 0$) *- 9&0$.
Se tr!t! de" &i%&o c!%o !nterior, $ero cu!ndo intere%! conocer "! incidenci! di/erenci!" de "o%
di%tinto% entorno% %o*re e" ti$o de conduct! .ue %e e%tudi! +, $or t!nto, c&o, en /uncin de e""o%,
'!ri!r# "! /or&! de $re%ent!cin, de%!rro""o + /in de "! conduct!3
ECe&$"o:
E" o*Ceti'o e% -!""!r c&o di/ieren "o% $!trone% de conduct! de en/!do en !du"to% de un deter&in!do
ni'e" cu"tur!", + !nte contr!ried!de% con%ider!d!% %i&i"!re%, $ero en %itu!cione% !&*ient!"e% di%tint!%3
L! conduct! de en/!do %e $uede o*%er'!r de%de e" $unto de 'i%t! de e($re%ione% /!ci!"e%, ,e%to%,
conduct! 'oc!", 'er*!", e%$!ci!", etc3 e% conduct! con un %i,ni/ic!do $or %) &i%&! .ue "e $er&ite %er
identi/ic!d!3 Pero %e,5n %e! en %u /!&i"i!, ,r!nde% !"&!cene%, entre 'ecino%, en un! ciud!d
de%conocid!, !nte un %u$erior Cer#r.uico, etc3, c!*e entender .ue e% $o%i*"e .ue d0 "u,!r ! $!trone%
di/erente% de &!ni/e%t!cione%, con "o .ue de*e&o% tener en cuent! *#%ic!&ente e%te co&$onente
!&*ient!" en e%te cu!rto ti$o de unid!de% de o*%er'!cin3
En cu!".uier c!%o, $!r! /!ci"it!r "! e"eccin, .ue en deter&in!d!% oc!%ione% $uede %er dudo%! o
di%cuti*"e, de*e %ie&$re enc!&in!r%e ! con%e,uir e" &#(i&o de e/ic!ci! en cu!nto ! "! reco$i"!cin
de in/or&!cin $!r! un! &eCor de%cri$cin de "! conduct! +3 %i !de&#% %e $retende un! /in!"id!d
e($"ic!ti'!, $!r! /!ci"it!r un! 'eri/ic!cin de "! -i$te%i% en donde e%t0n !u%ente% todo% "o% %e%,o% o
i&$reci%ione% .ue $ued!n d!r "u,!r ! re%u"t!do% incorrecto%3
SISTEMATIZACIN DE LA OBSERVACIN
<J
Se,5n "!% di/erente% &!ner!% de en/oc!r "! o*%er'!cin, %e -! e%tudi!do %u %i%te&!ti2!cin
con e" !/#n de c!$t!r "! re!"id!d o*Ceti'!, .ue -! ""e'!do ! "! cre!cin de un! %erie de contro"e% + "!
$onder!cin en "o% in%tru&ento% t0cnico% uti"i2!do%: ?Gr#/ico ;@
U
No Si%te&!ti2!d!,
oc!%ion!", o no
contro"!d! N!tur!"i%t!
Pre$!r!d! C")nic!
Si%te&!ti2!cin Si%te&!ti2!cin o
de "! o*%er'!cin contro"!d!
E.ui$!d! N!tur!"i%t!
Mu+ %i%te&!ti2!d! C")nic!
Gr!/ico ;: C"!%i/ic!cin de "o% %i%te&!% de o*%er'!cin %e,5n An,uer! ?<JNJ@3
OBSERVACIN NO SISTEMATIZADA3 OCASIONAL O NO CONTROLADA
Se,5n Youn,, Drecurre !" e%crutinio cuid!do% de "! %itu!cin de "! 'id! re!", %in intent!r u%!r
in%tru&ento% de $reci%in ni co&$ro*!r "! e(!ctitud de "o% /en&eno% o*%er'!do%E,
L! deter&in!cin de "!% %itu!cione% re"e'!nte% $!r! "! o*%er'!cin no %i%te&!ti2!d!, !%) co&o "!
e%$eci/ic!cin de "!% di&en%ione% de" co&$ort!&iento .ue -!n de %er %o&etid!% ! o*%er'!cin
de$enden de" $ro*"e&! .ue tr!t! de re%o"'er "! in'e%ti,!cin + de %u &!rco de re/erenci! terico
ESRUEMA DE LA O7SERVACIN NO SISTEMATIPADA
A $e%!r de %u no %i%te&!ti2!cin, co&o indic! e" no&*re, de*e d!r%e un &)ni&o de
e%tructur!cin3 entre e""!% tene&o% :
!3 E" conte(to %itu!cion!" de un %i%te&! %ociocu"tur!" deter&in!do3
*3 Condicione% inici!"e% *!Co "!% .ue !co%tu&*r! re$etir%e "! !$!ricin de e%!% o $!recid!%
%ecuenci!%3
c3 E%tructur! de $o%icione% de "! %itu!cin3
d3 Inter$ret!cin %u*Ceti'!3
e3 Con%ecuenci!% o*Ceti'!% t!nto $!r! "o% indi'iduo% de "! %itu!cin co&o, en deter&in!d!%
circun%t!nci!%, $!r! e" %i%te&! %ociocu"tur!" en cu!nto tot!"id!d3
Pe"i,ro% de "! O*%er'!cin no Si%te&!ti2!d!
A3 Ad.uirir "! %en%!cin de .ue %!*e&o% &#% de "o .ue -e&o% 'i%to3
73 Con/u%in de "! inten%id!d de "!% e&ocione% en re"!cin con "! e(ten%in de "o%
conoci&iento%3
C3 Ar*itr!ried!d en "!% o*%er'!cione% de di%tinto% in'e%ti,!dore% %o*re e" &i%&o o*Ceto, $ue% "!
/!"t! de unid!de% de &edid! o "! $re'i! /iC!cin de "o% !%$ecto% ! o*%er'!r -!cen c!%i
%ie&$re i&$o%i*"e "! co&$!r!*i"id!d de un &i%&o /en&eno o*%er'!do3 En e%te !%$ecto, +
$or "o .ue %e re/iere ! "o% o*%er'!dore%3
OBSERVACIN SISTEMATIZADA O CONTROLADA
E% e" &#% u%u!" en "!% in'e%ti,!cione% re!"i2!d!% en e" #&*ito de "!% Cienci!% Au&!n!%3 Aun.ue
en !",uno% c!%o% re%trin,e "! "i*ert!d de o*%er'!cin de deter&in!do% /en&eno%, %e $re/iere ! "! no
%i%te&#tic! $or %u &!+or $reci%in, %i e% .ue con%i,ue con%er'!r ciert! /"e(i*i"id!d + !d!$t!r%e ! "!%
%itu!cione% concret!%3
Frecuenci! L!tenci!,
Inten%id!d Dur!cin
Direccin C!ntid!d de e"e&ento% .ue inter'ienen
Correccin V!ried!d de "!% re%$ue%t!% + e($re%ione% uti"i2!d!%3
6O
Condicione%3 Rit&o
C!r!cter)%tic!% de "! O*%er'!cin Si%te&!ti2!d!
E% e%$ec)/ic! + cuid!do%!&ente de/inid!,
L! ti$o"o,)! de "o% d!to% ! reco,er %e /iC! $re'i!&ente3
E&$"eo de $rue*!% &ec#nic!% o !u(i"i!re% $!r! "! e(!ctitudF
E" ,r!do de contro" de$ende $reci%!&ente en ,r!n $!rte de "o% in%tru&ento% e&$"e!do%3
E(i%te i,u!"&ente contro" de" o*%er'!do, "i&it!ndo %u% $reCuicio% tendenci!%
Gener!"&ente, "! o*%er'!cin %i%te&!ti2!d! e% cu!nti/ic!*"e,
Se %ue"e e&$"e!r e%$eci!"&ente en e" De%tudio de $e.ue1o% ,ru$o%E, 3
Cierto% d!to% $ueden %er c!te,ori2!do% %o"!&ente en 'i%in retro%$ecti'!3
L!% unid!de% de tie&$o, "! c!ntid!d de 0%te inc"uido en un! !not!cin $or un o*%er'!dor 3
L!% c!te,or)!% de DtodoE o Dn!d!E %on !decu!d!% %i e" $ro$%ito de "! in'e%ti,!cin
No de*e o"'id!r%e e" conte(to en e" cu!" tr!n%curre "! %itu!cin o co&$ort!&iento
F!%e% de "! o*%er'!cin %i%te&!ti2!d!
!3 L! o*%er'!cin .ue $er&ite de%cu*rir "o% -ec-o% di,no% de e%tudio + conocer"o% con
$reci%in3
*3 E" e%t!*"eci&iento de -i$te%i% %o*re "!% re"!cione% .ue $ueden e(i%tir entre "o% -ec-o%3
c3 Veri/ic!cin de "!% -i$te%i%3
d3 E"!*or!cin de "o% re%u"t!do% + %u% inter$ret!cione%3
L! tercer! /!%e con%titu+e e" $roce%o de o*%er'!cin $ro$i!&ente dic-!, + o*%er'!cin cient)/ic!3
E%te e% e" &o&ento c"!'e .ue &!rc! "! di/erenci! e(i%tente entre o*%er'!cin + e($eri&ent!cin: e"
de "! 'eri/ic!cin de "!% -i$te%i%3
T"7$. #* $4.*&!0"5) .".'*9'"%#
O7SERVACIN PREPARADA.-
a. N'/&-3
b. D* -4$&'$&"$3
c. C-()"03

O7SERVACIN ERUIPADA.-
OBSERVACIN MUY SISTEMATIZADA
Se di/erenci! $or "!% %i,uiente% $ro$ied!de%
So*re "! *!%e de un! teor)! e($")cit! %e !)%"!n conce$tu!"&ente "!% c"!%e% de '!ri!*"e% de
co&$ort!&iento .ue "o deter&in!n3
L! teor)! co&$rende enunci!do% e&$)ric!&ente co&$ro*!do% ?o co&$ro*!*"e%@ !cerc! de "!
re"!cin entre '!ri!*"e%3
E" $roce%o de o*%er'!cin %e e%tructur! en c!te,or)!% de o*%er'!cin de/inid!% con
$reci%in, %o*re "!% .ue %e orden!n tod!% "!% o*%er'!cione% re"e'!nte% ?e%to e%, no %e
re,i%tr! n!d! .ue no c!i,! dentro de !",un! de e%t!% c!te,or)!%@3
L!% '!ri!*"e% -!n de %er o$er!cion!"i2!d!% $or &edio de indic!dore% !cce%i*"e% ! "!
o*%er'!cin direct!3
Un! di/icu"t!d e%$eci!" %e $re%ent! /recuente&ente !" deter&in!r "!% unid!de% de
o*%er'!cin, de*iendo /iC!r%e o .ue $udier! ""!&!r%e un! !ccin Dco&$"et!E o cerr!d!3
L!% condicione% %itu!cion!"e% de $!rtid! %on %o&etid!% ! contro" ! /in de $o%i*i"it!r
o*%er'!cione% co&$!r!*"e%3 De%de e" $unto de 'i%t! &etodo",ico ?M!d,e, <JM;@ %e
di%tin,ue:
o En $ri&er "u,!r, e" contro" %i%te&#tico de" conte(to %itu!cion!" + "!% condicione% inici!"e%
*!Co "!% cu!"e% %e -!n de in'e%ti,!r "o% $roce%o% de inter!ccin en $e.ue1o% ,ru$o%
ocu$!do%, %o*re todo, en "! %o"ucin de $ro*"e&!% concreto%F
o En %e,undo "u,!r, un! reco"eccin "o &#% !&$"i! $o%i*"e de -i$te%i% + ""e,!r ! "!
o*tencin de un! %erie de )ndice% e%t!nd!ri2!do%, en 'irtud de "o% cu!"e% %e $odr#n
$redecir !",un!% c!r!cter)%tic!% de" $roce%o,
6<
o En tercer "u,!r, e(i%te ,r!n di/icu"t!d de o*%er'!cin + re,i%tro, .ue r!dic! en "!
'e"ocid!d de" $roce%o + en "! nece%id!d de inter$ret!r e" co&$ort!&iento, $or "o .ue e%
$reci%o .ue e" o*%er'!dor do&ine con %o"tur! "! t0cnic! de c"!%i/ic!cin,
o En cu!rto "u,!r, e(i%te un %i%te&! det!""!do $!r! "! co&$ro*!cin, t!nto de c!d!
o*%er'!cin co&o de c!d! o*%er'!dor, + e""o &edi!nte "! !+ud! de $rue*!% e%t!d)%tic!%F
o Fin!"&ente, en .uinto "u,!r, "o% d!to% !%) o*tenido% $ueden "ue,o %er e"!*or!do% +
e'!"u!do% $!r! "o% &#% di'er%o% /ine%, re!"i2#ndo%e "o% ""!&!do% V$er/i"e%E, .ue d!n
re$re%ent!cin ,r#/ic! de "! di%tri*ucin de tod!% "!% !ccione% .ue -!n tenido "u,!r
dur!nte "! o*%er'!cin3
C+PITULO III.
TCNICAS DE REGISTRO
III.,. DEFINICIN DE LAS TCNICAS DE REGISTRO
Un re,i%tro de conduct! e% cu!".uier $rocedi&iento .ue $er&ite reco"ect!r + !"&!cen!r d!to%
!cerc! de "! ocurrenci! de "! conduct!, %e -!""! en e%trec-! de$endenci! de "! conduct! o de "!%
#re!% de conduct! re,i%tr!d!%3
III.2 TIPOS DE REGISTROS
REGISTRO NO SISTEMATIZADO
Se tr!t! de un! de%cri$cin %i&$"e, ""!n! +, en e%ti"o n!rr!ti'o, .ue reco,e cu!"it!ti'!&ente
tod!% "!% c!r!cter)%tic!% de "! conduct!, e'ento, e%cen! o %itu!cin .ue o*%er'!&o%3 Pueden %er:
!3 Re,i%tro% con o*%er'!cin $!%i'!: cu!ndo no i&$"ic! nece%!ri!&ente orden en "! e($o%icin, $or
"o .ue 0%t! $uede %er !n#r.uic!3 En e" $ri&er c!%o, ni %i.uier! $!rti&o% de un o*Ceti'o ?$ro*"e&!@
c"!r!&ente de/inido, + "! de"i&it!cin concret! %ur,ir#, co&o con%ecuenci!, de e%t! de%cri$cin3
ECe&$"o:
E" $!tio de "! e%cue"! e% un -er'idero de ,rito%, *u""icio, &o'i&iento3 En un rincn, %ent!do en un
*!nco, un! $er%on! 9 tr!t! de in/"!r un *!"n3 Todo% %u% co&$!1ero% corren, e(ce$to !",5n
$e.ue1o ,ru$o de Cue,o &#% %edent!rio, co&o e" de "!% Dc-in!%E, o e" de -!cer concur%o% de
tr!*!"en,u!%3 A!ce $oco .ue -! ""o'idoF %e re%$ir! !ire "i&$io + o"or ! tierr! &oC!d!3 Lo% intento%
de 9 $or in/"!r e" *!"n %on in5ti"e%F ! $e%!r de $ro*!r"o re$etid!% 'ece% no "o con%i,ue, + +! no
%e %iente c!$!2 de %o$"!r con "! /uer2! nece%!ri!3 No o*%t!nte, e" *!"n no e% ,r!nde3 9 e%t#
en/!d!do con%i,o &i%&o, + &#% !" 'er correr ! %u% co&$!1ero%3 Suen! e" ti&*re $!r! 'o"'er !
"!% c"!%e%, + e" $!tio %e de%$eC!3 Ao+ 9 %e -! .ued!do %in Cu,!r3
En e%te re,i%tro no %i%te&!ti2!do, + $or ende no cient)/ico, %e detect!n c"!r!&ente do% ti$o% de
de%cri$cin .ue !.u) %e $re%ent!n entre&e2c"!d!%: &o"!r + &o"ecu"!r ?FredericQ%en, <JN6@3
*3 Re,i%tro% con o*%er'!cin !cti'!: cu!ndo %e tiene c"!r! 'erte*r!cin + orden!cin de "!%
in/or&!cione% re,i%tr!d!%3
A" e"!*or!r un! t!(ono&)! conductu!" $re'i! ! "! de%cri$cin corre%$ondiente !" re,i%tro de "!
o*%er'!cin !cti'! di%tin,ui&o%:
<3 A.ue""o% t0r&ino% .ue %e re/ieren ! &!ni/e%t!cione% &o"ecu"!re% de "! conduct! o e'ento%
$untu!"e%, &u+ concreto%, + ! "o% .ue %e $uede ""e,!r, en e" c!%o e(tre&o, $or %e,&ent!cin de
un! $e")cu"! de deter&in!d! conduct! .ue -! %ido ret!rd!d! &edi!nte &o'io"!3 Un %i%te&!
t!(on&ico &o"ecu"!r de/ine c!te,or)!% re/erid!% ,ener!"&ente ! !ccione% &otor!% e%$ec)/ic!%3
66
En nue%tro c!%o, $or eCe&$"o, D9 tr!t! de in/"!r un *!"nE %e co&$ondr)! de un! %uce%in de
&in5%cu"!% unid!de% de conduct! en %ecuenci! te&$or!"3
63 En contr!%te, "! t!(ono&)! &o"!r uti"i2! un !"to ni'e" de !*%tr!ccin, con e" /in de in/erir !ccione%,
%itu!cione%, conduct!% o e'ento% de /or&! !&$"i! + ,en0ric! .ue re.uiere un! inter$ret!cin de
conCunto3 En e" eCe&$"o !nterior, De" $!tio de "! e%cue"! e% un -er'idero de ,rito%, *u""icio,
&o'i&ientoE3
Aun.ue un! t!(ono&)!, %e,5n e" o*Ceti'o concreto .ue %e o*%er'!r#, %e! *#%ic!&ente &o"!r o
&o"ecu"!r, c!%i %ie&$re %e re.uiere un! co&*in!cin de !&*!% ?Ro%en*"u&, <JNK@, en cu+o c!%o %e
e&$"e!r# + de*er# di%cutir%e $re'i!&ente "! $o%i*"e Cer!r.ui2!cin de "! conduct! ?Ye"!, <JN=@3
En cu!".uier c!%o, -!+ .ue de%t!c!r ?7iCou, Peter%on + Au"t, <JMK@ .ue: !3 Inc"u+!n /r!,&ento%
de de%cri$cione% de conduct! !i%"!d!% de e'ento%, ni de/inicione% c!te,ric!% o ,ener!"i2!cione%, ni
con%tructo% -i$ot0tico%, *3 Lo% conce$to% terico% + "!% "e+e% %e in/erir#n inducti'!&ente de "o%
conce$to% e&$)rico% + 0%to% de "o% d!to% o*%er'!cion!"e% reco,ido%, c3 Lo% e%tudio% de%cri$ti'o%
%u&ini%tr!n in/or&!cin /uncion!"e% o de %u% re"!cione% entre %i3
A!+ oc!%ione% en .ue con'iene tener en cuent! "! %uce%in crono",ic! en e" re,i%tro ! $!rtir
de inter'!"o% de tie&$o de &!+or o &enor "on,itud3 E%te ti$o de re,i%tro, entre "o% no %i%te&!ti2!do%
+ "o% .ue tiene ciert! Cer!r.u)! de t!"e%, e% e" .ue %e uti"i2! con ,r!n $ro/u%in en "!% o*%er'!cione%
n!tur!"i%t!% + tod!% "!% .ue %e en,"o*!n *!Co e" no&*re de $%ico"o,)! eco",ic!, en .ue &inuto !
&inuto %e ""e'! ! c!*o un! de%cri$cin e(-!u%ti'! de "! conduct! de un %uCeto ?o '!rio%@ en e%trec-!
interre"!cin con un &!rco ?7!rQer + Wri,-t, <JMM@
E" ti$o de re,i%tro, !d&ite i,u!"&ente "! de%cri$cin n!rr!ti'! + "! tr!n%cri$cin de /r!%e%
te(tu!"e%, !%) co&o "!% t!(ono&)!% &o"!r + &o"ecu"!r3
Re,i%tro no %i%te&#ti2!do
EM*97-$ Fr!,&ento de re,i%tro no %i%te&!ti2!do !cerc! de "! conduct! de C!r"o% en e" d)! de %u
cu&$"e!1o%:
10 h.: Carlos est sentado, y llama a su madre: su madre acude 10:0! h" y lo mira. Carlos sonre y le dice:
#$am, treme %u&uetes'. (u madre se sienta a su lado 10:0)" y le dice: #*oy celebramos que cum+les tres
a,os'- Carlos res+onde #voy a comer +astel', 10:0." y des+us a,ade #y vendrn mis ami&os'. (e queda con la
mirada fi%a. (u madre se levanta 10:0/" y lo besa. Carlos salta &o0oso 10:10" y re estre+itosamente. (u madre
lo abra0a 10:1!" y le +re&unta #12amos al +arque3' Carlos contesta moviendo la cabe0a afirmativamente.
10:1)". (alen los dos hacia el +arque- al salir a la calle, Carlos mira a un +erro enano que va +or all- y
su madre lo co&e de la mano. 4l contesta: #5o me da miedo el +erro, mam' 10:60". #7a hemos lle&ado',
le dice su madre. Carlos re y se sienta en el suelo 10:6!"- monta un castillo con +iedras +eque,as 10:6)".
Carlos se levanta y corre de un lado a otro, mientras su madre lee 10:6.". (u madre lo mira, y l toma ho%as del
suelo 10:6/". Carlos llama a su madre y le dice: #$am, 1ser muy &rande el +astel3', y su madre mueve la
cabe0a asintiendo 10:)0".
REGISTROS SISTEMATIZADOS
L! %i%te&!ti2!cin de" re,i%tro con%i%te en e($re%!r en t0r&ino% o*%er'!*"e% tod! "!
in/or&!cin contenid! en conduct!% o e'ento%, de &!ner! .ue no %e $rodu2c! $0rdid! de
in/or&!cin o de &!ti2 e($re%i'oF todo e""o en /or&! redund!nte .ue $er&it! /uncion!"id!d + r!$ide2
con un !decu!do !die%tr!&iento3
A!+ t!nto% %i%te&!% co&o o*%er'!dore%F c!d! uno $uede e"!*or!r e" %u+o, %ie&$re .ue %e
&!nten,! e" c!ud!" in/or&!ti'o + un! e%tructur! no e(ce%i'!&ente %o/i%tic!d!, !" &eno% $!r!
o*%er'!dore% no'e"e%3 En $ri&er "u,!r, %er# nece%!rio di%tin,uir entre "o% di%tinto% ni'e"e% o
&od!"id!de% de re%$ue%t! ?$!r! c!d! %uCeto %i e% nece%!rio@, e indic!r un %i,no o !*re'i!cin $!r!
"!% &!ni/e%t!cione% $re%ent!d!% en c!d! uno de e%to% ni'e"e%3
En nue%tro c!%o, $or eCe&$"o ?+ %er)! un! entre &uc-)%i&!% $o%i*i"id!de% de codi/ic!cin@3
P$.'/& A0'"!"## EA7&*."$)*.
10"-*.
C$)#/0'
*.70"-
C$)#/0' !*&4-
AX A,!c-!r%e
S X Sent!r%e o
e%t!r %ent!do
PX E%t!r o
$oner%e de $ie
MXM!ni$u"!ti'!
LX Leer
S XSonre)r
R XRe)r
MC X Mo'er "!
c!*e2!
!%intiendo
A XAnd!r
S XS!"t!r
C XCorrer
A X A/ir&!r
P X Pedir
I X Interro,!r
L" X L"!&!r
6;
CX Co,er de "!
&!no
MFX Mir!d! /iC!
M X Mir!r
7 X 7e%!r
P.$ @: Fin!"&ente %e $re%ent! e" corre%$ondiente re,i%tro %i%te&!ti2!do, en donde c!d! &od!"id!d
de re%$ue%t! %e corre%$onde con un! de "!% /i"!%3 ?t!*"! 6@
E%to% re,i%tro% %i%te&!ti2!do%, %i *ien tienen "! 'ent!C! de $er&itir un! ,r!n r!$ide2 en
o*%er'!cione% in %itu %i e" o*%er'!dor e%t# !die%tr!do en e" u%o de" %i%te&! de codi/ic!cin, $or otr!
$!rte, tienen o $ueden tener "! de%'ent!C! de .ue "!% re%$ue%t!% corre%$ondiente% ! "o% di%tinto%
ni'e"e% de conduct! no %e!n, ni con &uc-o, e(-!u%ti'!%, o %i "o %on, re%u"ten '!,!% $or %u e(ce%i'!
!&$"itud3 L! c!u%! %e -!""! $reci%!&ente en "! de"i&it!cin de" $ro*"e&!, e% decir, de "! conduct! o
e'ento .ue no% $ro$one&o% o*%er'!r3
En e" eCe&$"o .ue -e&o% tr!n%crito, e" %uCeto C!r"o% no re!"i2!*! nin,un! !cti'id!d $!rticu"!r o
concret!, + de !-) "! ine%$eci/icid!d de "!% conduct!% re,i%tr!d!% ! "o "!r,o de uno% &inuto% de
o*%er'!cin3 Si "o% inter'!"o% de tie&$o %on &u+ corto%, $uede o&itir%e e" n5&ero de orden
corre%$ondiente ! c!d! unid!d de o*%er'!cin3
T4- 2: R*g".'&$ .".'*9'"%#$
-or!: ,0 G ,0:02 G ,0:0@ G ,0:0B G ,0:0N G ,0:,0 G ,0:,2 ,0:,@G
Po%tur!
<S NS <6
P
<M
A*
E($re%in
/!ci!"
IS =M
<<
MF
<;7 <;7
<I
Y
<KZ
Acti'id!d
Conduct!
'er*!"
6L" MP JA KA <OA
<=?
S@
<NI
Conduct!
e%$!ci!"
;A
,0:,@ G ,0:?0 G ,0:?2 G ,0:?@ G ,0:?B G ,0:?N G ,0:@0G
Po%tur! 6<C 6IS 6NP ;<[
E($re%in
/!ci!"
6OM
F
6=R ;OM ;=Z
Acti'id!d 6MM 6JL
Conduct!
'er*!"
66A 6;A ;6
L"
;; I
Conduct!
e%$!ci!"
<JA <JA 6KC
III.?. R*g".'&$. C$)#/0'/-*.
<UE REGISTRAR Y COMO REGISTRAR
FRECUENCIA TIEMPO CALIDAD CONTROL DE ESTIMULO
TIPOS DE REGISTROS
III.?-, R*g".'&$ A/'$9='"0$
6=
PAUSA EN EL REGISTRO
VENTAOAS DESVENTAOAS
Preci%in $er&itid! $or "!
!uto&!ti2!cin
7!C! t!%! de %u$er'i%in direct!
F#ci" tr!duccin de $roducto
!uto&!ti2!do ! t0r&ino% nu&0rico%3
A"to co%to de" e.ui$o
M!no de o*r! e%$eci!"i2!d!3
F!"t! de /"e(i*i"id!d o -!*i"id!d $!r! re,i%tr!r
&uc-!% conduct!% e%$ec)/ic!%3
III.?.2. R*g".'&$ O4.*&!0"$)-
2., REGISTRO NO ESPECFICO JREGISTROS ANECDTICOSK
. R*g".'&$ C$)'")/$:
Se deno&in! t!&*i0n re,i%tro Anecdtico3
De%cri*e todo "o .ue ocurre con re%$ecto ! "! conduct! + !" !&*iente
Se re,i%tr!% "! tot!"id!d de "!% conduct!% de" %uCeto de !cuerdo co&o e%te "!% e&ite3
No e% e%$ec)/ico3
Sir'e co&o *!%e $!r! identi/ic!r conduct!% $ro*"e&!%, de/inir"! o$er!cion!"&ente, e"
e%t!*"eci&iento de "! tri$"e re"!cin de contin,enci! + "ue,o e"e,ir e" re,i%tro &#%
con'eniente $!r! re,i%tr!% de conduct!% e%$ec)/ic!% $o%teriore%3
VENTAOAS DESVENTAOAS
Per&ite %e"eccion!r "! conduct!
$ro*"e&! + "!% contin,enci!% .ue
"! deter&in!n3
Re.uiere un ,r!n n5&ero de tie&$o de"
o*%er'!dor + en "! &!+or)! de %itu!cione% no e%
$o%i*"e re,i%tr!r todo "o .ue ocurre3
2.2 REGISTROS ESPECFICOS
E" %uCeto o*%er'! + re,i%tr! todo "o .ue ocurre en e" !&*iente3
Se deno&in! re,i%tro o*%er'!cion!"
Tiene "! /uncin de d!r ! conocer "o% e/ecto% de" !&*iente %o*re 0" + $!r! e'!"u!r "o%
c!&*io% %u*%ecuente% de %u conduct!3
Puede %er : Continuo, de E'ento%, de Dur!cin, de Inter'!"o + de Mue%treo de tie&$o
*3 R*g".'&$ E!*)'$..
Se re/iere !" n5&ero de 'ece% .ue ocurre un! conduct! e%$ec)/ic! dur!nte un
inter'!"o de tie&$o: En un $er)odo de c"!%e, en n d)!, en un! -or!, etc3
E% !decu!do $!r! conduct!% di%cret!%3
VENTAOAS DESVENTAOAS
PROCEDIMIENTO SENCILLO RUE NO
INTERFIERE EN TAREAS
COTIDIANAS3
SOLO SE PRESENTA EN FORMA
NUMERICA Y EN PORCENTA\ES
EM*97-$ #* , 0$)#/0'
DOOA DE REGISTRO DE EVENTOS
NOMBRE: O$.2 A)'$)"$. OBSERVADOR: RL- R9(&*%
CONDUCTA: NL9*&$ #* !*0*. 8/* O$.2 7'* ./ 0$97:*&$ *) ?0 9")/'$.
SITUACION: D$& #* 0-.* NP DE SESIONES: ?
N5&ero de %e%ione% Frecuenci! Tot!"
6I
<O3OO ! <O3;O BBBBB BBBBB BBB <;
<O3<O ! <O3=O BBBBB BBBBB BBBBB BBBBB 6O
<<3<O ! <<36O BBBBB BBBB BB <6
R*7&*.*)'0"5) G&=1"0.
A7&*0"0"5) P."0$-5g"0
C. R*g".'&$ #* D/&0"5).
Se uti"i2! cu!ndo %e re.uiere conocer "! dur!cin de un! conduct! en $!rticu"!r dur!nte un
$er)odo deter&in!do de tie&$o3
Se re,i%tr! e" tie&$o .ue dur! "! conduct! e%$ec)/ic!, con un cron&etro o un re"oC, c!d! 'e2
.ue %uced! "! conduct!, $er&itiendo contro"!r "! -or! de inicio de "! conduct! + "! -or! de
t0r&ino de "! &i%&!3
E" $rocedi&iento %e re!"i2! en un $er)odo de tie&$o deter&in!do ?Se%in de ;O &inuto% $or
eCe&$"o@, e" cu!" %er# e" <OO] de" tie&$o uti"i2!do $!r! e" re,i%tro3
En e" tie&$o de "! %e%in, %e re,i%tr!r# c!d! 'e2 .ue ocurr! "! conduct! "ue,o %e %u&! "o%
tot!"e% de tie&$o .ue re!"i2o dic-! conduct!3
VENTAOAS DESVENTAOAS
PERMITE DO7LE INFORMACION RUE
EN ALGUNOS CASOS ES
NECESARIA: EL NUMEROOOOPO DE
VECES RUE REALIPA LA CONDUCTA
Y LA DURACION DE CADA UNA3
ES TRA7A\OSO Y RERUIERE UN
7UEN ENTRENAMIENTO
EM*97-$:
AO\A DE REGISTRO DE DURACION
No&*re: Fr!nci%co O*%er'!dor:
Conduct!: -!*"!r $or te"0/ono Fec-!: OI4OI4O;
Situ!cin: !"&uer2o en e" c!&$o Aor! de inicio: <;:OO
Aor! de t0r&ino: <;:=I
N^ de %e%in ?o d)!@ Dur!cin Tot!"
,
2
I_ <O_ ;_ 6_ M_
=_ ;_ ;_ M_ K_
6M _
6=_
R*g".'&$ #* I)'*&!-$
Se uti"i2! en c!%o de conduct!% di%cret!%, donde %e $uede o*%er'!r e" inicio + /in de "!
conduct!3
Se di'ide "! %e%in de o*%er'!cin en inter'!"o% i,u!"e% de tie&$o con "! /in!"id!d de re,i%tr!r
"! /recuenci! con .ue ocurre un! conduct! en c!d! inter'!"o de tie&$o3
Per&ite re,i%tr!r en n5&ero de 'ece% .ue ocurre "! conduct! en un inter'!"o de tie&$o3
ECe&$"o
AO\A DE REGISTRO DE INTERVALO
No&*re: Fern!ndo O*%er'!dor:
Conduct!: Morder%e "! u1!% Fec-!: <O4OM4O;
Situ!cin: C"!%e de *io"o,)! Aor! de inicio: <<:OO
Se%in N^ O< Aor! de t0r&ino: <<:=I
<OE <OE <OE <OE <OE <OE <OE <OE <OE
QQQ Q QQQQ QQ Q R R R R
6M
ECe&$"o de &#% de un! conduct!
AO\A DE REGISTRO DE INTERVALO
No&*re: Fern!ndo O*%er'!dor:
Conduct!%: P!te!r ?P@ Grit!r ?G@ Fec-!: <O4OM4O<
Situ!cin: Aor! de recreo Aor! de inicio: <<:OO
Se%in N^ O< Aor! de t0r&ino: <<:=I
<OE <OE <OE <OE <OE <OE <OE <OE <OE
PPG GPP PG GG PP R R R R
E. R*g".'&$ #* M/*.'&*$ #* T"*97$3
M/*.'&*$ #* T"*97$ T$'-: Se di'ide "!% %e%ione% en inter'!"o% de tie&$o, donde c!d!
inter'!"o tiene "! &i%&! dur!cin3 Se *u%c! re,i%tr!r "! $re%enci! o no de "! conduct! %in con%ider!r
cu!nt!% 'ece% ocurre "! conduct!3
M/*.'&*$ #* T"*97$ P&0"-: De "! &i%&! /or&! %e di'ide "!% %e%ione% en inter'!"o% de
tie&$o, donde c!d! inter'!"o tiene "! &i%&! dur!cin3 Se re,i%tr!r "! $re%enci! o no de "! conduct!
en un &o&ento deter&in!do de" inter'!"o, e% decir en cu!".uier &o&ento de" inter'!"o3 E%te e% un
re,i%tro .ue %e uti"i2! cu!ndo "! conduct! $re%ent! un! t!2! !"t! de /recuenci! + cu!ndo %e o*%er'!n
%i&u"t#ne!&ente '!ri!% conduct!%3
M/*.'&*$ #* '"*97$ M$9*)'=)*$: T!&*i0n %e di'ide "!% %e%ione% en inter'!"o% de tie&$o,
donde c!d! inter'!"o tiene "! &i%&! dur!cin3 Se re,i%tr!r "! $re%enci! o no de "! conduct! !" /in!"
de" inter'!"o3 E%te re,i%tro &o%tr!r# un! &edid! $ro$orcion!" de "! conduct!3
AO\A DE REGISTRO DE MUESTREO DE TIEMPO TOTAL
No&*re: Gi%e""! O*%er'!dor:
Conduct!: FiC!r "! &ir!d! %o*re e" "i*ro de "ectur!
dur!nte <O %e,undo% Fec-!: <O4OM4O<
Situ!cin: C"!%e de "ectur! Aor! de inicio: OK:;O
Se%in N^ O< Aor! de t0r&ino: OJ:<I
,0S ,0S ,0S ,0S ,0S ,0S ,0S ,0S ,0S ,0S ,0S ,0S
Q Q Q R R Q R R R Q Q R
Dur!cin de "! conduct! en <6O %e,undo% ?6 &inuto%@ X MO %e,undo%3
Porcent!Ce de dur!cin X IO ]3
F. R*g".'&$ #* P&$#/0'$. P*&9)*)'*.
Se re/ieren !" re,i%tro de conduct!% .ue $ueden %er cont!d!% + o*%er'!d!%3 ECe&$"o: cu!ndo
un ni1o re!"i2! un! t!re! cu!nto% eCercicio% re%o"'i, cu!nt!% $!"!*r!% $ronunci!
!decu!d!&ente de un! "i%t! de $!"!*r!%, etc3
E%te re,i%tro $er&ite -!cer re,i%tro% $reci%o%3
6N
III.@. A/'$$4.*&!0"$)*. - A/'$&*g".'&$.
L! !utoo*%er'!cin de*e %er entendid! co&o un do*"e $roce%o, $or un "!do co&o !tender
de"i*er!d!&ente ! "! $ro$i! conduct! ?!utoo*%er'!cin $ro$i!&ente dic-!@ + $or otro en re,i%tr!r"!
&edi!nte !",5n $rocedi&iento $re'i!&ente e%t!*"ecido3
Se con%ider! un! !cti'id!d co&$"eC! .ue i&$"ic! !de&#% de "! o*%er'!cin + e" re,i%tro de "!
conduct!, e" tr!%"!do de" re,i%tro ! un ,r#/ico .ue o/re2c! in/or&!cin 'i%u!" de "! conduct!, + e"
!n#"i%i% e inter$ret!cin de "o !not!do3 E" $roce%o de re$re%ent!cin ,r#/ic! %i *ien e% 5ti" no %ie&$re
%e u%!, ni e% nece%!rio en tod!% "!% oc!%ione%
Se de*e !$"ic!r en "o% c!%o% de
!3 Conduct!% )nti&!% + $ri'!d!% ?conduct!% %e(u!"e%, ciert!% $!ut!% de inter!ccin /!&i"i!r o
con+u,!"@
*3 Conduct!% $oco e'idente% ! o*%er'!dore% e(terno%? "i,er! !,re%i'id!d, cierto% %enti&iento% de
ti&ide2, re!ccione% $%ico%o&#tic!%@
c3 Conduct!% encu*iert!%, in!cce%i*"e% ! !" o*%er'!cin $or otro% ?to&!r deci%ione%, $en%!r,
/!nt!%e!r, etc3@
d3 A.ue""!% conduct!% .ue %e %u$onen e%t#n de%enc!den!% o $recedid!% $or re!ccione% intern!%
?$or eCe&$"o "! conduct! de /u&!r, co&er, co&$ort!r%e !%erti'!&ente, e%tudi!r, etc3@
e3 En todo% !.ue""o% c!%o% en .ue %e con%idere .ue "! !uto4o*%er'!cin $uede !+ud!r ! /!ci"it!r
"! &oti'!cin de" $!ciente ! inici!r + %e,uir e" tr!t!&iento3
/3 En todo% "o% c!%o% en .ue e" u%o de "! o*%er'!cin e(tern! re%u"te !nti4econ&ic! o in'i!*"e
SU UTILIDAD ES O7SERVADO EN LOS SIGUIENTES ASPECTOS
<3 Co&o &0todo de e'!"u!cin:
!3 En "! F!%e de e'!"u!cin:
!3< Identi/ic!cin de" $ro*"e&!
!36 o*tencin de "! ")ne! *!%e de" $ro*"e&!
*3 En "! /!%e de inter'encin
*3< co&o un! '!ri!*"e de$endiente $!r! e'!"u!r "o% e/ecto% de" tr!t!&iento
63 Co&o &edio de contro" ter!$0utico?'!"or ter!$0utico@
!3 F!ctor &oti'!dor de" c!&*io
*3 Co&$onente !cti'o de" tr!t!&iento3
LOS TIPOS M`S FRECUENTES SE RELACIONAN CON LOS SIGUIENTES CASOS:
<3 R*g".'&$ 7& "#*)'"1"0& - 7&*.*)0" #* /) 0$)#/0'
Cu!ndo Si&$"e&ente %e de%e! re,i%tr!r o %!*er %i %e d! o no un! deter&in!d! conduct! de
&odo re,u"!r dur!nte un tie&$o3
Vent!C!: re,i%tr! "! $re%enci! de "! conduct!, e'!"5! "! /recuenci! + rit&o .ue e%t! teniendo
?incre&ent!, %e &!ntiene o decre&ent!@
De%'ent!C!: O&ite &uc-! in/or&!cin co&o e" dur!cin de "! conduct!3
ECe&$"o:
Un! Co'en .ue de%e! !$render ! e%cri*ir ! &#.uin! re,i%tr! "!% di!ri!&ente "!% 'ece% en .ue
re!"i2! "! conduct!, dur!nte = %e&!n!%3 E" re,i%tro %e deduce .ue "! Co'en $re%ent! un! conduct!
irre,u"! .ue '! decreciendo + %e $re%ente e%$eci!"&ente "o% /ine% de %e&!n! ?T!*"! ;@
T!*"! ;: Re,i%tro %i&$"e de "! $re%enci! o !u%enci! de un! conduct! ?Conduct! de re!"i2!r
eCercicio% de &ec!no,r!/)!@
<er!3%e&!n! 6d!3 %e&!n! ;er! %e&!n! =t! Se&!n!
Lune% A
M!rte% A I
6K
Mi0rco"e% I
\ue'e% A
Vierne% A A I
S#*!do A A I I
Do&in,o A I A
63 R*g".'&$ 7& $4'*)*& ")1$&90"5) #* /) 0$)#/0' *.7*0"1"0
E% en donde conociendo "! e(i%tenci! de un! co&$ort!&iento 9 .ue e%t! $ertur*!ndo o
de%enc!den!do cierto% %uce%o% en "! $er%on! %e *u%c! o*tener un! in/or&!cin ,"o*!" de dic-!
co&$ort!&iento + e%$eci/ic!, .ue $er&it! %u,erir .ue "! conduct!%, t!nto interno% co&o e(terno%,
$odr)! e%t!r de%enc!den!d! e" co&$ort!&iento e%tudi!do3
P!r! e""o un! 'e2 .ue %e codi/i.ue "! conduct! o conduct!% &#% /recuente% en e"
co&$ort!&iento ! e%tudi!r, %e re!"i2! e" re,i%tro de "o% !ntecedente%, con%ecuenci!% +
c!r!cter)%tic!% de dic-o co&$ort!&iento3
Vent!C!: Per&ite &!+or in/or&!cin, identi/ic! "o% e"e&ento% e(terno% + interno% .ue $odr)!n
e%t!r de%enc!den!ndo "! conduct!3
De%'ent!C!: No "o,r! %er &u+ e%$ec)/ico
ECe&$"o:
En e" c!%o de un co&$ort!&iento !,re%i'o, de un $!dre -!ci! %u -iCo de M !1o%, %e codi/ic! tod!%
!.ue""!% conduct!% .ue con%titu+en %u co&$ort!&iento !,re%i'o, en e%te c!%o %e identi/ic! en I
conduct!% cu+o% cdi,o% %on P X$e,!r, RX re,!1!r, IX in%u"t!r, NRX no re%$onder"e3 ?T!*"! =@3 E"
re,i%tro $er&ite un! in/or&!cin $er&iti identi/ic!r .ue %on '!ri!% "!% %itu!cione% .ue de%enc!den!n
%u !,re%i'id!d + %o"o en un c!%o 0%t! e%t# re"!cion!d! con !",5n error de" ni1o3 En "o de&#% e"
de%enc!den!nte e%
T!*"! =: Re,i%tro %e&!n!" de "o% !ntecedente%, con%ecuente% + c!r!cter)%tic!% de "!% conduct!%
!,re%i'!% de un $!dre con %u -iCo3

D)!
Lu,!r -or! Per%on!%
$re%ente%
Accione% +
$en%!&iento%
!nteriore%
Co&$ort!
&iento
!,re%i'o
Accione% +
$en%!&iento%
$o%teriore%
Lune% C!%! <O $& C!r&en Antonio tir! "! "ec-e P L"or! + tir! otro
'!%o
M!rte% C!""e J$& 4 Vo+ ! ""e,!r t!rde !"
tr!*!Co $or tu cu"$!
P No .uiere ir !"
co"e,io3 P otr! 'e2
Mi0rco"e% C!%! 6,;O
$&
C!r&en L! co&id! e%t!
&!"!
R NR C!r&en %e '! %in
co&er
\ue'e% c!%! <6 $& M!dre de
C!r&en
C!r&en
Ruiero e%t!r %o"o I, 7 Mi %ue,r! no &e
-!*"!
;3 R*g".'&$ ."9/-'=)*$3 7& - "#*)'"1"00"5) 6 $4'*)0"5) ")1$&90"5) #* /) 0$)#/0'
*.7*0"1"0.
E% e" cu#" %e $uede re,i%tr!r "! /recuenci! de "! conduct! + "!% circun%t!nci!% en .ue !$!rece,
ECe&$"o "! conduct! de /u&!r, Donde %e codi/ic! "!% circun%t!nci!% en .ue !$!rece de "!
%i,uiente &!ner!: EX e%tudi!ndo, TX en e" tr!*!Co, TVX 'iendo te"e'i%in, CX !ntre% de co&er, SSX
%itu!cione% %oci!"e% inco&od!%, PX %o"o, OX otro% ?e%$ec)/ico%@ T!*"! I3
T!*"! I: re,i%tro di!rio de "! /recuenci! de /u&!r + circun%t!nci!% en .ue %e d!
D)!
Re,i%tro de "! $re%enci! de conduct!% + "! %itu!cin .ue %e
$re%ent!
Frecuenci!
M!1!n! T T T T T T C P K
T!rde C C E E E E E SS SS SS SS SS <6
Noc-e TV TV TV TV <=
T$'- 2@
6J
REGLAS PARA LA PR+CTICA DE LA AUTO-OBSERVACIN
<3 Di%cutir con "! $er%on! "! i&$ort!nci! de "! reco,id! de d!to%3
63 E%$eci/ic!r c"!r!&ente "! c"!%e de conduct! .ue %e tiene .ue o*%er'!r + %u% $!r#&etro%
?/recuenci!, dur!cin, inten%id!d, etc@
;3 Se"eccion!r "! t0cnic! de re,i%tro .ue %e! /#ci"&ente tr!n%$ort!*"e + no !"tere "! conduct! de"
$!ciente3
=3 en%e1!r !" $!ciente ! re$re%ent!r "o !not!do de /or&! ,r#/ic!3
I3 Pr!ctic!r dur!nte "! %e%in, + con eCe&$"o% concreto%, todo e" $roce%o indic!do3
CONDICIONES A EIAMINAR EN CASO DE FRACASO EN LA AUTO-OBSERVACIN
<3 E" ter!$eut! no -! %ido "o %u/iciente&ente e($"icito !" indic!r !" $!ciente "! conduct! concret! !
o*%er'!r3
63 L! conduct! e% un -#*ito &u+ e%t!*"e, .ue e" $!ciente re!"i2! %in !$en!% %er con%iente de e""o, +
e" $rocedi&iento de !uto4o*%er'!cin no -! &odi/ic!do en "o /und!&ent!" e%t! $!ut!3
M3 E" -ec-o de o*%er'!r%e e% de%!,r!d!*"e $!r! e" $!ciente + $or t!nto, "o e'it!3
N3 E" %i%te&! de re,i%tro e% de&!%i!do co&$"eCo3
PROCEDIMIENTOS Y T8CNICAS DE AUTO4O7SERVACIN
INDICADORES PR`CTICAS PARA ENSEaAR A LOS PACIENTES A UTILIPAR
AUTOO7SERVACIN
LOS EFECTOS TERAP8UTICOS DE LA AUTO4O7SERVACIN3
<3 L! !uto4o*%er'!cin co&o /!ctor &oti'!cion!" e in%ti,!dor de" c!&*io3
63 L! re!cti'id!d de "! !uto4o*%er'!cin + %u $!$e" !cti'o en e" $roce%o de
c!&*io3
V!ri!*"e% .ue contri*u+en ! !u&ent!r "! re!cti'id!d de "! !uto4o*%er'!cin:
!3 L! &oti'!cin de "o% $!ciente% $!r! inici!r un c!&*io en %u% conduct!%
*3 L! %ecuenci! te&$or!" en .ue %e re!"i2! "! !uto4o*%er'!cin
c3 L! n!tur!"e2! de "! conduct! .ue %e o*%er'!
d3 L! indic!cin $re'i! de "o% criterio%, &et! ! "! .ue "! conduct! de*er)! !Cu%t!r%e
e3 L! '!"or!cin !tri*uid! ! "! conduct! .ue %e o*%er'!
/3 E" n5&ero de conduct!% o*%er'!d!%
,3 E" ti$o de $ro,r!&! de re,i%tro
-3 L! 'i%i*i"id!d de "! t0cnic! de re,i%tro
3. Mode"o% terico% .ue e($"ic!n "o% e/ecto% ter!$0utico% de "! !uto4
o*%er'!cin3
LIMITACIONES Y CONTRAINDICACIONES DE LA AUTO4O7SERVACIN
;O
C+PITULO IV:
TCNICAS DE ENTREVISTA
IV.,. C&0'*&(.'"0. 6 7&$0*.$ #* - E)'&*!".' P."0$-5g"0
L! entre'i%t! e% un! t0cnic! de reco"eccin de in/or&!cin .ue uti"i2! "! inter!ccin 'er*!" entre
un entre'i%t!dor + un! $er%on! .ue re%$onde ! $re,unt!% -!c-!% $or e" $ri&ero de%tin!d!% ! o*tener
"! in/or&!cin e(i,id! $ro "o% o*Ceti'o% e%$ec)/ico% de un e%tudio3
L!% entre'i%t!% uno ! uno o c!r! ! c!r! %e c"!%i/ic!n %e,5n %u e%ti"o ! "o "!r,o de" r!n,o .ue '!
de $re,unt!% e%tructur!d!% ! $re,unt!% !*iert!%3 Se codi/ic!n "!% re%$ue%t!% ! $re,unt!% !*iert!%
u*ic#ndo"!% en c!te,or)!%, t!"e% co&o Dde i2.uierd!E o Dde derec-!E $!r! cue%tione% $o")tic!% o
c!"i/ic#ndo"!% en un! e%c!"! de uno ! die2 $!r!, di,!&o%, "! !,re%i'id!d3 En !",un!% encue%t!%, "o%
entre'i%t!dore% codi/ic!n "!% re%$ue%t!% en e" &i%&o "u,!r .ue "!% reci*en3 En e" ti$o &eno%
e%tructur!do de entre'i%t!, e" !n#"i%i% de re%$ue%t! e% un $roce%o "!r,o, co&$"ic!do + re"!ti'!&ente
%u*Ceti'o3 En "o% e%tudio% de in'e%ti,!cin cu!"it!ti'! $uede no -!*er inter0% !",uno en "!
cu!nti/ic!cin de re%$ue%t!% &#% !""# de "! c!te,ori2!cin *#%ic!3 E" 0n/!%i% %e $ondr# en coteC!r,
$riori2!r + re%u&ir tod! "! in/or&!cin !d.uirid! + .ui2# en %u,erir #re!% + e%tr!te,i!% de !ccin3 En
conte(to + $rocedi&iento $!r! "! entre'i%t! t!&*i0n $uede e%t! &#% o &eno% e%tructur!do% +
con%idere&o% cinco c!te,or)!% de entre'i%t!, e&$e2!ndo $or e" e(tre&o re"!ti'!&ente no
e%tructur!do de" continuo3
L! entre'i%t! /or&!" $uede %er &#% o &eno% /or&!", cu+!% re%$ue%t!% %e reco,en + %e
/or&u"!n de &!ner! e%tructur!d!3 En "!% entre'i%t!% in/or&!"e%, no %e uti"i2! un %i%te&! de $re,unt!%
$ro$i!&ente %ino te&!% centr!do% de" e%tudio !"rededor de "o% cu!"e% %e re!"i2! "! reco"eccin de
re%$ue%t!% + re!ccione% de "!% $er%on!% entre'i%t!d!%3

CONDICIONES DE LA ENTREVISTA COMO PROCESO DE INTERACCIN
<3 L! $er%on! .ue re%$onde de*e tener "! in/or&!cin re.uerid! $!r! .ue $ued! conte%t!r ! "!
$re,unt!3 Puede d!r%e e" c!%o de .ue no %e! re!"&ente "o .ue %e "e% e%t# -!*"!ndo, .ue no
entiende "! $re,unt!, .ue -!+! o"'id!do "! in/or&!cin .ue "! $re,unt! "e $rodu2c! un!
re!ccin e&ocion!" de t!" n!tur!"e2! .ue "e i&$id! conte%t!r3
63 L! $er%on! entre'i%t!d! de*e tener !",un! &oti'!cin $!r! re%$onder3 E%t! &oti'!cin
co&$render# t!nto %u di%$o%icin $!r! d!r "!% re%$ue%t!% re.uerid!% co&o $!r! entre,!r"!% de
un! &!ner! 'erd!der!3 En t!" %entido $odr# e%t!r *!%!d! en "o% de%eo% de in/"uir de !",un!
&!ner! en "! %itu!cin ! "! cu!" %e re/iere e" e%tudio, en "! nece%id!d de -!*"!r de %er
co&$rendid! o en otr!% r!2one%3
3. L! conduct! de" entre'i%t!dor de*e %er de 'it!" i&$ort!nci! DE(c"u%i'!E, dur!nte todo e%
$roce%o, e% decir de*e de%de e" inicio de "! entre'i%t! e%t!*"ecer un! re"!cin de &77$&'
$o%iti'o con e" entre'i%t!do3
=3 E" entre'i%t!dor de*e co&$render .ue %i *ien &uc-!% $er%on!% no tendr#n &!+or
incon'eniente $!r! re%$onder ! "!% $re,unt!% de "! encue%t!, otr!%, en c!&*io, no tienen ni
tie&$o $!r! re%$onder, o *ien %ienten de%con/i!n2!, etc3 Cu!".uier! .ue %e! "! %itu!cin,
!de&#% de e%t!*"ecer un *uen r!$$ort, e" entre'i%t!dor de*e e($"ic!r e" contenido ,ener!", en
.ue %e uti"i2!r#n "o% re%u"t!do%, etc3 Tod! e%t# in/or&!cin de*e -!cer%e *re'e + %in det!""e%
innece%!rio%3
I3 Se de*e !c"!r!r %i "! in/or&!cin '! tener un c!r#cter con/idenci!"3
;<
6. E" entre'i%t!dor $uede re!"i2!r ?7&$4*@ $re,unt!% !dicion!"e% %i&$"e% %i "!% circun%t!nci!% "o
re.uieren3
N3 Si e" entre'i%t!do %o"icit! %u o$inin %o*re e" te&! tr!t!do e" entre'i%t!dor de*e re%$onder con
e'!%i'!% $ero !&!*"e3
K3 A" ter&in!r "! entre'i%t! de*e d!r "!% ,r!ci!% $or %u co"!*or!cin e in%i%tir $or "! i&$ort!nci! de
%u% re%$ue%t!% d!d!%3
EL PROCESO DE LA ENTREVISTA
IV. 2 C&0'*&(.'"0. #*- E)'&*!".'#$&
RESPETO POR EL ENTREVISTADO
I&$"ic! con%ider!r"o co&o un! $er%on! + "o de&o%tr!&o% de%de e" inicio $or "! /or&! c&o "o
reci*i&o%, no interru&$i0ndo"o cu!ndo e%t# -!*"!ndoF en c!%o contr!rio e%t!&o% d#ndo"e ! entender
.ue e% &#% i&$ort!nte "o .ue ten,o en &i &ente %o*re 0" .ue "o .ue e%t# e($re%!ndo, + "ue,o de*e
!d!$t!r%e ! "o .ue +o con%idero &#% i&$ort!nte3
Ruiere decir di/erenci!r "o .ue tiene inter0% de "! %i&$"e curio%id!d3 L! di/erenci! $uede %er
%uti", %in e&*!r,o no% d!&o% cuent! cu!ndo dedic!&o% &#% tie&$o de "o de*ido ! deter&in!do
!%$ecto de "! co&unic!cin $or %!ti%/!ccin $er%on!" o $or conocer !" entre'i%t!do3 T!&*i0n %e
re/iere ! e%cuc-!r con !tencin !" $!ciente + no e%t!r !*%or*ido% $or nue%tr!% $ro$i!%
$reocu$!cione%F cu!ndo no -e&o% co&$rendido o e%cuc-!do "o .ue e%t# e($re%!ndo, e% -one%to de
nue%tr! $!rte dec)r%e"o $!r! .ue re$it! "o e($re%!do + no !ctu!r co&o %i n!d! -u*ier! $!%!do3
Por.ue e% nor&!" .ue e" entre'i%t!dor %e e.ui'o.ue + e" -ec-o .ue e" entre'i%t!do co&$rue*e e%t!
re!"id!d -u&!ni2! "! entre'i%t! en "u,!r de $erCudic!r"!3 E" %er -one%to% en "! entre'i%t! i&$"ic!
!",un!% 'ece% decir"e !" entre'i%t!do .ue no %ie&$re %e "e $uede !+ud!r !%) co&o %!*er e" ")&ite de
"o $er&itido $!r! no %er i&$rudente%3 Pero t!&*i0n de&o%tr!&o% $oco re%$eto $or e" entre'i%t!do,
%o*re todo en "!% entre'i%t!% inici!"e%, cu!ndo $en%!&o% en /or&! !n%io%! .ue '!&o% ! decir"e3 E%t!
$reocu$!cin no $er&ite .ue no% concentre&o% *ien o ,u!rde&o% e" %i"encio de*ido cu!ndo 0" e%t!
-!*"!ndo, .ue no% e($re%e&o% con in%e,urid!d o de&!%i!do entu%i!%&o + de&o% in%i%tente&ente
%e,urid!d !" $!ciente de "! $ri'!cid!d de "! entre'i%t!3 Su$er!r e%t!% "i&it!cione% no% ""e'! ! c!d! d)!
%er &#% con%ciente% de "!% &i%&!%3
;6
PERSONALIDAD
SITUACIN
INICIAL
INVESTIGACIN
DETALLADA
CIERRE DE
LA
ENTREVIST
A
ACEPTACIN DEL ENTREVISTADO
Si,ni/ic! !ce$t!r"o con %u /or&! de $en%!r + %entir, "o cu!" no .uiere decir e%t!r de !cuerdo con
0", %ino e%/or2!r&e $or co&$render %u /or&! de 'id!, to&!ndo en cuent! %u% ide!%, %enti&iento +
t!*"! de '!"ore% !nte% .ue &i% $ro$i!% creenci!% + %enti&iento%3 Lo .ue .uere&o% e% e'it!r .ue e"
$!ciente %e %ient! Cu2,!do3
L! !ce$t!cin t!&*i0n i&$"ic! re%$et!r %u cu"tur!, r!2!, re"i,in e%ti"o %e(u!" e ideo",ic!
$o")tic!3 No %e $uede !+ud!r ! un! $er%on! .ue %e "! rec-!2!3 En e%to% c!%o% "! 5nic! !ctitud
correct! e% %u,erir"e otro e%$eci!"i%t! .ue re!"&ente "o !ce$te3 %in e&*!r,o, nue%tro ni'e" de
!ce$t!cin !u&ent! con/or&e tene&o% &#% e($erienci! en "! 'id!3
INTERS POR LAS PERSONAS
E" entre'i%t!dor c")nico 'i'enci! un! re!" %!ti%/!ccin $or tr!t!r con "!% $er%on!%, &#% .ue e%t!r
'incu"!do ! "!% co%!%, &#.uin!%, !ni&!"e%, $roducto% .u)&ico%, etc0ter!F + %i e" $rCi&o tiene
con/"icto%, e%t! inc"in!cin !u&ent!3
Creo .ue no %o&o% &eCore% ni $eore% $or tener"!, %i&$"e&ente e% un! condicin indi%$en%!*"e
en e" $ro/e%ion!" .ue e&$"e! "! entre'i%t! co&o &edio i&$ort!nte en e" di!,n%tico + tr!t!&iento de"
$!ciente3 E%te inter0% $or "!% $er%on!% e%t# t!&*i0n %u%tent!do en un! /i"o%o/)! &#% o$ti&i%t! .ue
$e%i&i%t! de "! n!tur!"e2! -u&!n!, + %o*re todo /e en .ue $uede $roducir%e c!&*io% en e"
co&$ort!&iento3 E" $%ic"o,o c")nico $or /i"o%o/)! de 'id! + $or o/icio tiene ! %er to"er!nte con "!%
de*i"id!de% -u&!n!% + cree .ue $e%! !" !*%urdo cotidi!no, e" -o&*re e% c!$!2 de !ctitude% -eroic!%3
De e%t! &!ner! '!"ori2! %u e%$ecie + e%t# di%$ue%to ! !$render de" entre'i%t!do, .uien ! 'ece% "o
de%"u&*r! con %u c!&*io, %u% intento%, rie%,o% + $o%i*i"id!de%3 A" re%$ecto recorde&o% un
$en%!&iento &u+ -er&o%o de D3A3 L!brence: DUn $erro e% %ie&$re un $erroF un c!*!""o un c!*!""oF
un! /"or un! /"or3 Pero un -o&*re, G%i,ue %iendo un -o&*reH No, $or.ue tod!')! no e% un -o&*reE3
Lo !nterior&ente e($re%!do no% "e'! ! o$in!r .ue e" $%ic"o,o c")nico .ue re!"i2! un!
entre'i%t! un! entre'i%t! de corte ter!$0utico, tiene .ue incur%ion!r $or c!&$o% no %"o e(c"u%i'o% de
"! P%ico"o,)!, %ino de "! /i"o%o/)!, "iter!tur!, !rte + cienci!% %oci!"e% ! /in de tener un en/o.ue inte,r!"
de "o .ue ""!&!&o% co&$ort!&iento -u&!no, de %u tie&$o -i%trico + e(i%tenci!"3
A-or! *ien, c&o tr!%&ite e" entre'i%t!dor c")nico %u inter0% + !ce$t!cin de" entre'i%t!do: con
nue%tro co&$ort!&iento 'er*!" + no 'er*!" dur!nte "! entre'i%t! .ue e($re%! "o .ue $en%!&o% +
%enti&o% en re"!cin !" $!ciente3 Con nue%tro &odo de !ctu!r, con "o .ue deci&o% o c!"!&o%, "o .ue
-!ce&o% o deC!&o% de -!cer3 Todo "o cu!" con%titu+e "o .ue $ode&o% ""!&!r e" e%$!cio 'it!" de "!
entre'i%t!3 Y !",o &#%, "! /or&! co&o e" entre'i%t!dor re%$onde, de$ende de "! &!ner! c&o no%
$one&o% en cont!cto con 0"3
Frente ! "! $re,unt!: c&o de*e co&$ort!r%e e" entre'i%t!dor c")nico, %i,o e" en/o.ue
-u&!n)%tico ?M!+3 <JN;F Ro,er%, o*3cit3F M!%"ob, <JK<@3 E% decir, .ue !" &!r,en de cu!".uier otr!
con%ider!cin, e" entre'i%t!dor %e co&$ort! co&o un %er -u&!no + no e%enci!"&ente co&o un
t0cnico3 Se e($re%! t!" co&o e%, e%$er!ndo !+ud!r !" entre'i%t!do $!r! .ue t!&*i0n !$rend! !
e($re%!r%e %in te&or t!" co&o e%3 Si e" entre'i%t!dor e% in!ut0ntico, todo "o dic-o e%t# /uer! de %u
!"c!nce ?Ro,er%, <JN<@3 Ciert!&ente, e% "! condicin &#% di/)ci" de cu&$"ir: %er co-erente% +
,enuino% con no%otro% &i%&o3 E" en/o.ue -u&!n)%tico cree en "! re!"i2!cin de" $otenci!" -u&!no
?7u,ent!" <JNK@3 Y $!r! Ro,er ?O*3 Cit3@ tr!t!r !" $!ciente e% "i*er!r"o, !+ud!r"o ! e"i&in!r "!%
*!rrer!% .ue "o %o/oc!n, con%e,uir .ue !ce$te %u $ro$i! re!"id!d + %e !tre'! ! %er .uien e%3 P!r! "o
cu!", e" entre'i%t!dor "o !ce$t!, co&$rende + "e o/rece %u $ro$i! !utenticid!d3
CARACTERSTICAS DE LOS ENTREVISTADORES
;;
AONESTIDAD
CONOCIMIENTO DE S MISMO
Cu!nto &!+or %er e" conoci&iento .ue de no%otro% &i%&o ten,!&o%, &eCor '!&o% !
e'!"u!rno% + contro"!r nue%tro co&$ort!&iento en "! entre'i%t! + &eCor '!&o% ! co&$render + !
!$reci!r "! conduct! de" entre'i%t!do3 E% un re'!"u!r%e en /or&! %i%te&#tic! + d!rno% cuent! de
nue%tr! c!$!cid!d de c!&*i!r3 Conocer%e conduce ! %entir%e c&odo con uno &i%&o e%te -ec-o e%
i&$ort!nte en "! entre'i%t! $or.ue &oti'!&o% ! .ue e" $!ciente %e %ient! c&odo t!&*i0n + con/i0 en
no%otro%3 Si no% !ce$t!&o% t!" co&o %o&o%, no tendre&o% nece%id!d de e%conderno% detr#% de un!
&#%c!r!3
E" entre'i%t!do $erci*e + %iente e%t! re!"id!d + "ue,o %e 'e incenti'!do ! e%conder%e &eno%3 E"
conocer%e ! %) &i%&o &oti'! ! no te&er en/rent!r "o% con/"icto% de" $ro$io ter!$eut!, con ciert!
%!ti%/!ccin de %er uno &i%&o3 Gide dec)! Dno -!+ .ue cuid!r%e de $!recer, %er e% "o 5nico
i&$ort!nteE3
MADUREZ INTELECTUAL Y EMOCIONAL
Son "!% condicione% .ue '! ! orient!r !" entre'i%t!dor ! un e"e'!do ni'e" no %"o de
co&$ren%in %ino de to"er!nci! $!r! e%cuc-!r con !tencin + re%$eto, "o i&$ort!nte + cotidi!no de "!
'id! de" $!ciente3 M!dure2 $!r! !nte$oner "! $ro*"e&#tic! de" entre'i%t!do ! "!% nece%id!de%
;=
INTER8S
INTELIGENCIA Y EDUCACIN FORMAL
$er%on!"e% de" ter!$eut!3 M!dure2 $!r! no $retender .ue e" c!&*io .ue '! e($eri&ent!ndo e"
entre'i%t!do %e! %e,5n "! i&!,en o en/o.ue de 'id! de" ter!$eut!3
Vincu"!d! ! e%t! c!r!cter)%tic! %e encuentr! "! c!$!cid!d e&$#tic! de" entre'i%t!dor, co&o +!
o -e&o% indic!do e%t# re/erid! !"! %en%i*i"id!d de" ter!$eut! $!r! %itu!r%e en e" "u,!r + &o&ento
e(i%tenci!" de" $!ciente3 E% un! c!r!cter)%tic! %u*Ceti'! + %e 'incu"! e'idente&ente con "!
connot!cin !rt)%tic! de "! entre'i%t!3 cin,et ?o*3cit@ ""!&! ! "! e&$!t)! c!$!cid!d $!r! %u&er,ir%e en
e" &undo %u*Ceti'o de "o% de&#% + $!r! $!rtici$!r en %u% e($erienci! en "! &edid! .ue "!
co&unic!cin 'er*!" + no 'er*!" o "o $er&it!n3 Un 'er e" &undo co&o e" otro "o 'e3 Y A"!rco ?<JNJ@
no% dice .ue e" entre'i%t!dor de*e %er %en%i*"e, %o*re todo ! "! !n%ied!d de" $!ciente3
TICA PROFESIONAL Y PERSONAL
E%t# re/erid! en $ri&er "u,!r con "o% $!ciente%, $ero t!&*i0n con "o% de&#% co"e,!%, "! Le+, "!
%ocied!d + no%otro% &i%&o%3 Se re"!cion! e%enci!"&ente con "o con/idenci!" de "! entre'i%t!, %in e%t!
condicin no -!+ ,!r!nt)! .ue e" $!ciente e($re%e %u% %enti&iento%, !ctitude% + creenci!% con
%incerid!d3 Pero t!&*i0n tiene .ue 'er con "! $ro$i! t!*"! de '!"ore% de" entre'i%t!dor .ue !",un!%
'ece% e% &u+ o$ue%t! ! "! de" entre'i%t!do3 E% con'eniente en e%to% c!%o%, conte&$"!r cu#"e% %on
nue%tr!% re!"e% $o%i*i"id!de% de !+ud!, $or.ue no %ie&$re %e e%t# $re$!r!do ni &oti'!do $!r!
$enetr!r en e" &undo interior de" $!ciente3
ECe&$"o: Gu%t!'o e% un Co'en de 6M !1o%, *ien $!recido, "e$to%&ico, &u+ e($re%i'o + con un
e"e'!do C3I3 'er*!": <6O3 e% en/#tico + $er%u!%i'o en "! e($re%in de %u% ide!% + $ro$%ito%3 Vi'e con
%u !*ue"! + %u &!dre $ue% %u% $!dre% %e %e$!r!ron cu!ndo 0" ten)! K !1o%3 Lo 'i en con%u"t! cu!ndo
ter&in!*! "! %ecund!ri! $or $ro*"e&!% de di%ci$"in! en e" Co"e,io3 E%tu'o en tr!t!&iento $or e%$!cio
de %ei% &e%e% con con%u"t!% e%$or#dic!% un! 'e2 $or %e&!n!3 De%$u0% "o $erd) de 'i%t!3 De%de e"
inicio tu'e "! i&$re%in di!,n%tic! de un! $er%on! inte"i,ente con ric! i&!,in!cin ?e%cri*)! cuento%
+ $oe&!% con cierto '!"or e%t0tico@, $ero con un /ondo %ocio$#tico: co&et)! -urto%, ten)! un!
conduct! *i2!rr! con %u% co&$!1er!% de co"e,io, di%cu%ione% 'io"ent!% con !",uno% de %u%
$ro/e%ore% en %u% c!%! do&in!*! ! %u &!dre S &uCer inte"i,ente + %en%i*"e, $ero %in c!r#cter + ! %u
!*ue"! .uien "o $rote,)! en %u% !nd!n2!%3 A!ce !$ro(i&!d!&ente un !1o, tu'e "! 'i%it! ine%$er!d! +
!n%io%! de %u $!dre .uien &e %o"icit!*! un in/or&e $%ico",ico, docu&ento .ue $odr)! %er'ir $!r!
.ue %u -iCo no /uer! ! "! c#rce", %ino ! un -o%$it!" $%i.ui#trico3 G3 A!*)! co&etido ro*o% + !%!"to% !
&!no !r&!d! .ue "o -!c)!n !creedor de un! %!ncin $en!"3 Mi %or$re%! /ue ,r!nde cu!ndo -!ce
un!% %e&!n!% &e %o"icit un! entre'i%t!: %u intencin er! reinici!r e" tr!t!&iento, &e e($re% .ue %u%
$!dre% %e -!*)!n di%t!nci!do de" 0" + .ue e%t!*! 'i'iendo con un !&i,oF no %e -!*)! c!%!do $ero
ten)! un -iCo ! .uien no 'e)!3 No $o%e)! tr!*!Co /iCo, $ero dinero no "e /!"t!*!3 Dur!nte "! entre'i%t! &e
e($re% "o .ue 0" ""!&!*! %u D/i"o%o/)! $!rticu"!rE, e" dinero "o $uede todo: "o% -o&*re% %e en,!1!n
uno% ! otro% + n!die dice "! 'erd!dF "o i&$ort!nte e% ,o2!r de "o% $"!cere% de e%t! 'id, .ue e% &u+
*re'e + &orir Co'en3 Me cit ! M!.ui!'e"o, re!/ir& %u con'iccin de "!% tre% ,r!nde% &entir!% .ue
%u%tent!n nue%tr!% 'id!%: Dio% $!tri! + /!&i"i!3 DiCo otr!% co%!% .ue /r!nc!&ente &e i*!n
$roduciendo rec-!2o + -!%t! $en%0 en "! /r!%e de uno de "o% $er%on!Ce% de Do%toieb%Q+: %i Dio% -!
&uerto todo e%t! $er&itido3 E $!ciente 'en)! c-!nt!Ce!ndo ! %u $!dre con un! !&!nte .ue 0%te ten)!
con "o cu!" tod! "! /!&i"i! e%t!*! *!Co %u contro"3 T"ti&!&ente "ider!*! un ,ru$o de %ecue%tr!dore%3
Entonce% $en%0 .ue er! 0tico decir"e c"!r!&ente, .ue no $od)! co&$render"o + "ue,o no i*! !+ud!r"o3
C&o e&$!ti2!r con e%te entre'i%t!do, co&o %entir %u &undo interior3 Mi% conoci&iento% +
$er%on!"id!d %e 'ieron "i&it!do%3 En e%te %entido, creo .ue e" !%$ecto -u&!no de "! entre'i%t! tiene
%u% "i&ite%3
Lo !nterior&ente e($re%!do no .uiere decir .ue e" entre'i%t!dor c)nico %"o $uede !+ud!r ! "o%
entre'i%t!do% .ue e%t#n dentro de "o% e%t#nd!re% de nue%tr! cu"tur!3 Por.ue %!*e&o% + !ce$t!&o% "!
e(i%tenci! de '!rio% ,ru$o% -u&!no% .ue no %i,uen "o% $!trone% &or!"e%, ideo",ico% o %e(u!"e% de
"! &!+or)! + .ue !cuden ! no%otro% en *5%.ued! de orient!cin + con%eCo3 Tienen todo e" derec-o de
-!cer"o + no%otro% e" de*er &or!" de !tender"o%3 Pero en e" c!%o !nterior, to&0 c"!r! concienci! de &i
e%c!%! e($erienci! + "i&it!d! &oti'!cin $!r! co&$render ! e%t! $!ciente3
Otro !%$ecto 0tico de "! entre'i%t! de tr!t!&iento e%t# re/erido !" $e"i,ro de u%!r ! "o% de&#%
con /ine% e,o)%t!% + *!%t!rdo%3 E" ,r!n /)%ico nuc"e!r O$$en-ei&er ""e, ! !/ir&!r "o %i,uiente: De"
$%ic"o,o c!%i no $uede -!cer n!d!, %in co&$render .ue $!r! 0" "! !d.ui%icin de conoci&iento%
%o*re "o% de&#% !*re "!% &#% !terr!dor!% $er%$ecti'!% de contro"!r "o .ue "! ,ente -!ce, c&o
$ien%!, co&o %e co&$ort!n + c&o %ientenE3
E<UILIBRIO PS<UICO
;I
A &enudo "o% e%tudi!nte% de $%ico"o,)! %ue"en $re,unt!r %i $!r! %er $%ic"o,o -!+ .ue e%t!r
e(ento de r!%,o% neurtico%, con/"icto% + !n%ied!de%3 Aco%tu&*ro conte%t!r .ue no3 Lo i&$ort!nte e%
ir tr!*!C!ndo e%t!% di/icu"t!de% ! tr!'0% de un! e(i%tenci! di/erenci!d! .ue condu2c! !" !%$ir!nte !
$%ic"o,o ! un &!+or conoci&iento de %) &i%&o + $o%eer un &undo 'i'enci!" rico en e($erienci!%
-u&!n!%, dentro de %u cu"tur! + re!"id!d %oci!"3
E%te conoci&iento !d.uirido no $reci%!&ente en "o% te(to% o en e" !u"! uni'er%it!ri!, %ino en "!
'id! &i%&!, e% un tr!*!Co $er%on!" .ue "o %it5! en 'ent!C! cu!ndo de*e orient!r + e%c"!recer
$ro*"e&!% -u&!no%3 E($eri&ent!r con/"icto% + 2o2o*r!% en nue%tr! 0$oc! + concret!&ente en
nue%tro $!)%, %on %i,no% de "uc-! $or "! %o*re'i'enci! cu!ndo no de e%$eci!" %en%i*i"id!d .ue no
$ueden con/undir%e con "! en/er&ed!d3 Y! "o -!n diCo "o% e%tudio%o% de nue%tr! re!"id!d %oci!": %er
/e"i2 en e" Per5 e% %i,no de i&*eci"id!d3 De &!ner! .ue no de*e&o% de%!ni&!rno% $or "! !n,u%ti! +
"!% contr!diccione%3 C!%o di%tinto e% "! c!renci! de %!"ud &ent!"3
E% cierto .ue $!r! !",uno% $%ic"o,o% c")nico%, "! '!ri!*"e c&o &!neC!r &eCor %u% $ro$i!%
!n%ied!de% t!nto e(i%tenci!"e% co&o neurtic!%, -! %ido &#% deter&in!nte .ue co!d+u'!nteF
i,u!"&ente %entir un! nece%id!d de !/ecto e inti&id!d + de &!+or con/i!n2! en no%otro% &i%&o%3 Se!
co&o /uere, e" c!&ino $er%on!" .ue %e recorre !,udi2! "o% %entido%3 Y "! &ente $!r! de%cu*rir "!%
'erd!de% de "o% $!ciente% + !"ent!r"o% ! .ue en/renten %u% !n%ied!de%3
Ciert!&ente, %in n ,r!do e"e'!do de %e,urid!d interior, e" entre'i%t!dor no e% c!$!2 de tr!t!r
un! '!ried!d de %itu!cione% c!r,!d!% de e&ocin dur!nte "! entre'i%t! de tr!t!&iento3 A" re%$ecto
Fro&& Reic-&!nn ?o*3cit@ no% recuerd! .ue e% nece%!rio .ue e" entre'i%t!dor ten,! %u/iciente%
/uente% de %!ti%/!ccin + %e,urid!d en %u 'id! $er%on!": no %"o $!r! $ro+ect!r %e,urid!d interior,
%ino $!r! no u%!r ! "o% $!ciente% en e%t! *5%.ued! de %!ti%/!ccin + %e,urid!d3
Rued! /"ot!ndo "! $re,unt! %i e" entre'i%t!dor c")nico de*e e%t!r "i*re de con/"icto% + $ro*"e&!%
e&ocion!"e%, %i .uiere !+ud!r !" $!ciente3 Freud ?<JN=@ !d'ert)! .ue $!r! "e'!r ! c!*o "! "!*or
!n!")tico, %e re.uer)! un ,r!do con%ider!*"e de nor&!"id!d &ent!" + de correccin3 Sin e&*!r,o,
Sin,er ?o*3 cit@ no% recuerd! .ue $!r! Freud nor&!"id!d &ent!" no %i,ni/ic! c!renci! de $ro*"e&!%
'it!"e%F e" cre)! .ue e" de%contento er! ine'it!*"e + .ue /or&! $!rte de "! 'id! de" !n!"i%t!3 Lo cierto e%
.ue $or nor&!"id!d &ent!" e" cre!dor de" $%ico!n#"i%i% entend)! tener un !decu!do ,o*ierno de
nue%tr!% $ro$i!% /uer2!% i&$u"%i'!% + 'it!"e% &edi!nte "! %u*"i&!cin3
ANTEPONER LO DUMANO A LO ECONMICO
Rui2#% $!r! otr!% $ro/e%ione%, e%t! con%ider!cin $ued! $!recer un t!nto $"!tnic!, $ero
tr!t#ndo%e de "! $%ico"o,)! c")nic! + concret!&ente de "! entre'i%t! ter!$0utic!, no% $!rece .ue no3
E%t!&o% -!*"!ndo de "o% $!ciente% de e%c!%o% o nin,5n recur%o econ&ico3 E% cierto .ue !
entre'i%t! %e de%!rro""! dentro de un! re!"id!d $%ico %oci!" t!nto de" $!ciente co&o de" entre'i%t!dor3
Cierto e% t!&*i0n .ue 0%te cu&$"e un %er'icio $ro/e%ion!" .ue de !cuerdo ! nue%tr! re!"id!d cu"tur!"
de*e %er re&uner!do3
Sin e&*!r,o "! di%+unti'! %e $re%ent! $or.ue %e tr!*!C! con inti&id!de%, !n,u%ti!% +
de*i"id!de% + entonce% en &uc-o% c!%o%, ! $rec!ri! %itu!cin econ&ic! de" entre'i%t!do torn! di/)ci"
e" co*ro de -onor!rio% %i,ni/ic!ti'o%3
P!r! e $%ic"o,o c")nico e%te !%$ecto de %u .ue-!cer $ro/e%ion!" tiene i&$ort!nci! $or.ue e"
$!ciente no %e %iente ,r!ti/ic!do o /ort!"ecido de &!ner! in&edi!t! con un! $re%cri$cin
/!r&!co",ic! ?$!r! !",uno% $!ciente% e" !d.uirir un! &edicin! Cu%ti/ic! e" $!,o de "! con%u"t!3 A%)
&i%&o, co&$ro*!&o% .ue &uc-o% con/"icto% .ue !/"i,en ! "! &!+or)! de "o% $!ciente% &e re/iero !
"o% de" con%u"torio $%ico",ico de "! Uni'er%id!d M!+or de S!n M!rco% S %on ! &enudo un re/"eCo de
"! %itu!cin %oci!" en !" .ue e%t#n in&er%o%, de "! .ue $roceden o en "! .ue de*en 'i'ir3 Lue,o "!
'!ri!nte deter&in!nte en &uc-o% de e%to% c!%o%, e% ! "! $rec!ri! %!ti%/!ccin de %u% nece%id!de%
*#%ic!% co&o %ere% -u&!no%3 GC&o entonce% no cue%tion!r e" orden %oci!" + $o")tico e%t!*"ecidoH
Son e%to% &o&ento% de "! entre'i%t! de tr!t!&iento + /rente ! e%to% $!ciente% .ue e" !%$ecto 0tico de
nue%tr! e%$eci!"id!d tr!%ciende de "!% /ronter!% de "o% e%trict!&ente $%ico",ico%3
Lo !nterior&ente e($re%!do no% recuerd! nue%tro co&$ro&i%o %oci!" co&o $%ic"o,o%, $or.ue
no $ode&o% co&$render un co&$ort!&iento -u&!no de%"i,!do de %u re!"id!d %oci!", %o*re todo
cu!ndo e%t! e% !"ien!nteF !%i&i%&o, no% o*"i,! ! tener un! 'i%in cr)tic! de nue%tr! re!"id!d %oci!" +
! &oti'!r e c!&*io de e%tructur!% .ue en!Cen!n "! condicin -u&!n!3
;M
IV.? L *)'&*!".' #*.#* #"1*&*)'*. E)1$8/*. P."0$-5g"0$.
D*.#* *- 7/)'$ #* !".' #")=9"0$
D*.#* *- 7/)'$ #*- A)=-".". T&).00"$)-
D*.#* *- 7/)'$ #* !".' EA".'*)0"-
D*.#* *- 7/)'$ #* !".' C$)#/0'/-
D*.#* *- 7/)'$ #* !".' #* - '*$& #* - )$ #"&*0'"!"## 0*)'&# *) *- 0-"*)'*
D*.#* *- 7/)'$ #* !".' #* - '*$&(. 9$'"!0"$)-*.
M.-$T: E% "! .ue %e *!%! en "! conce$cin de .ue "! conduct!
e%t# re,u"!d! $or "! e(i%tenci! de cinco c!te,or)!% de nece%id!de% .ue %on :
!3 Fi%io",ic!%
*3 De %e,urid!d
c3 De /i"i!cin
d3 De reconoci&iento %oci!"
e3 De !utorre!"i2!cin
D*&4*&g: P"!nte! "! teor)! de "o% do% /!ctore%, Moti'!cion!"e% e -i,i0nico%
M0. C-*--)#: Con%ider!n .ue "!% $er%on!% %e &oti'!n *#%ic!&ente $or tre% /!ctore%:
!3 Re!"i2!cin: Con%i%te en "o,r!r &et!% con &ir!% ! o*tener un *ene/icio de e""!%
*3 A/i"i!cin: %e orient! ! e%t!*"ecer cont!cto% cerc!no% con "!% $er%on!%
c3 Poder: %e c!r!cteri2! $or e" de%eo de in/"uir %o*re "o% de&#%
o Teor)! de C!r"% Ro,er%, + "! /und!&ent! *#%ic!&ente en tre% conce$to%:
/3 Co-erenci!
,3 Ace$t!cin
-3 E&$!t)!
IV.4. Elementos asociados a la Ente!ista "sicol#$ica
;N
El appot
IV.5. TIPOS DE ENTREVISTA
,. N$ #"&*0'"!
A",uno% $ro/e%ion!"e% de "! $%ico"o,)! uti"i2!n entre'i%t!% en "!% .ue "o% entre'i%t!do% $ueden
-!*"!r de cu!".uier co%! .ue .uier!n + en "!% .ue e" $%ic"o,o no in/"u+e direct!&ente en "o% te&!%
$ero %) !+ud! + ,u)! "! di%cu%in3 E" o*Ceti'o $rinci$!" %er)! !+ud!r !" Dc"ienteE ! !u&ent!r "!
!utoconcienci! + ! &!neC!r "o% $ro*"e&!% $er%on!"e%3 E%te &0todo "o u%!n "o% $%icoter!$eut!% +
con%eCero% + no cont!r)!, $or "o t!nto, co&o in'e%ti,!cin en e" %entido ,ener!" uti"i2!do en e%te "i*ro3
Pero, $or %u$ue%to, "o% c"iente% en cierto %entido %) in'e%ti,!n %o*re %u $ro$i! $er%on!"id!d + e"
$%ic"o,o $uede nece%it!r in/or&!cin, reunid! de e%t! &!ner!, con e" /in de !+ud!r"o%3
E%te en/o.ue $uede uti"i2!r%e en e" !co$io de in/or&!cin .ue /or&! $!rte de un ESTUDIO DE
CASO, te&! di%cutido &#% !de"!nte3
L!% intro%$eccione% .ue %e deri'!n de t!"e% e%tudio% %ue"en !,ru$!r%e en un! teor)! $%ico",ic!
,"o*!", &ode"o o en/o.ue .ue %e !1!de ! %u tie&$o, ! "! ,r!n c!ntid!d de conoci&iento e ide!% .ue
%on e%t)&u"o $!r! un! &!+or in'e%ti,!cin &edi!nte otro% &edio%3 L!% intro%$eccione% de Freud, $or
eCe&$"o, in/"u+eron en 7!ndur! $!r! e" de%!rro""o .ue -i2o de "! teor)! de" !$rendi2!Ce %oci!", "! cu!"
!$o+ $rinci$!"&ente con e%tudio% de o*%er'!cin contro"!d!3
2. I)1$&9-
Un! entre'i%t! in/or&!" tiene co&o o*Ceti'o "! reco"eccin de d!to% ,"o*!"e%3 En e" e(tre&o no
e%tructur!do, "! %e%in e% %i&i"!r ! "! de" en/o.ue no directi'o reci0n de%crito3 E%t! %e e&$"e en un
e%tudio ! ,r!n e%c!"! ?!-or! /!&o%o@ %o*re re"!cione% indu%tri!"e% en "o% t!""ere% A!bt-orne de "!
We%tern E"ectric Co&$!n+ en C-ic!,o, co&en2!do en <J6N3 L!% $ri&er!% entre'i%t!% e%tructur!d!%
no tu'ieron 0(ito3
Lo% e&$"e!do% %e %!"ieron de "o% te&!% /iC!do% $or "!% $re,unt!% de "o% entre'i%t!dore%3 L!
D!$ro(i&!cin indirect!E .ue de%!rro""!ron $o%terior&ente "o% in'e%ti,!dore% i&$"ic!*! e" .ue "o%
entre'i%t!dore% e%cuc-!r!n $!ciente&ente, -icier!n co&ent!rio% inte"i,ente%, no o%tent!r!n !utorid!d
ni dier!n con%eCo% o di%cutier!n + .ue %"o $"!nte!r!n $re,unt!% cu!ndo /uer! nece%!rio3 Encontr!ron
.ue "o% e&$"e!do% %e e($re%!*!n &eCor +, co&o re%u"t!do ,"o*!" de" e%tudio, "! ,erenci! %e dio
;K
AISTORIA
PSICOLOGICA
E9AMEN
PSICOPATOLOGICO
E9AMEN
MENTAL
PRUE7AS
PSICOLOGICAS
cuent! de .ue "!% .ueC!% en !$!rienci! tri'i!"e% er!n %"o %)nto&!% e(terno% de $ro*"e&!%
$er%on!"e% + %oci!"e% &#% $ro/undo%, "o% cu!"e% re.uer)!n &#% .ue "! re%$ue%t! %u$er/ici!" ! "!%
.ueC!% de "o% e&$"e!do% .ue -!*)!n con%ider!do ori,in!"&ente3
En "! !t&%/er! re"!C!d! de "! entre'i%t! in/or&!" no directi'!, "o% entre'i%t!do% $ueden -!*"!r en %u%
$ro$io% t0r&ino%3 No tienen .ue conte%t!r $re,unt!% $redeter&in!d!% .ue $odr)!n $!recer"e%
con/u%!% o .ue %i&$"e&ente no .uier!n conte%t!r3 No %e "e% re%trin,e $or &edio de $re,unt!% con
re%$ue%t! /iC! "!% cu!"e% $roducen un! in/or&!cin *!%t!nte "i&it!d!3
E%te en/o.ue %e -! uti"i2!do en "! in'e%ti,!cin de "!% cienci!% %oci!"e% dur!nte !",5n tie&$o +
%e 'o"'i $o$u"!r &#% reciente&ente, en ,r!n &edid! en "! d0c!d! de <JKO, en #re!% de
in'e%ti,!cin !$"ic!d!, $!rticu"!r&ente $or "o% $ro$onente% de en/o.ue% cu!"it!ti'o%3
R*./9*) #* V*)'M. 6 D*.!*)'M. #* - E)'&*!".' I)1$&9-
V*)'M. D*.!*)'M.
, L! entre'i%t! $uede &o"de!r%e !"
indi'iduo, %itu!cin + conte(to3
, Gr!n '!"ide23
, In/or&!cin &#% ric! + &#% co&$"et!
$ro*!*"e&ente en "o% $ro$io% t0r&ino% de"
entre'i%t!do3
, E" entre'i%t!do %e %iente re"!C!do + %in .ue
"o e'!"5en3
, No %i%te&#tic! +, $or con%i,uiente,
di/erente in/or&!cin de di/erente%
indi'iduo%3
, E% di/)ci" !n!"i2!r "! '!ried!d de
in/or&!cin reco"ect!d!3
, Fuerte&ente in/"uid! $or '!ri!*"e%
inter$er%on!"e%3
, Re"!ti'!&ente $oco con/i!*"e3
?. I)1$&9- 7*&$ g/"#
Un! &!ner! de retener "! 'ent!C! de" en/o.ue in/or&!" e% &!ntener e" $rocedi&iento in/or&!", no
-!cer $re,unt!% $redeter&in!d!% e(!ct!&ente en e" &i%&o orden c!d! 'e2, %ino $ro$orcion!r ! "o%
entre'i%t!do% un! ,u)! .ue e%*oce "o% te&!% $or cu*rir + "!% $re,unt!% $or -!cer3 L! ,u)! "e $er&ite
!" entre'i%t!dor .ue decid!, !-) &i%&o, c&o tr!*!C!r en e" &o&ento + e"!*or!r "!% $re,unt!% %o*re
"o% di'er%o% te&!%3 En otr!% $!"!*r!%, con re.ueri&iento% de d!to% e%$ec)/ico%, e" entre'i%t!dor "o
Dtoc! de o)doE3
R*./9*) #* V*)'M. 6 D*.!*)'M. #* - E)'&*!".' I)1$&9- 7*&$ g/"#
V*)'M. D*.!*)'M.
, Au&ento en "! con%i%tenci! de "!
in/or&!cin3
, E" !n#"i%i% de d!to% e% &#% %i&$"e, &#%
%i%te&#tico3
, L! in/or&!cin e% d!d! !5n
,enuin!&ente3
, E" entre'i%t!dor tod!')! $uede %er /"e(i*"e3
, Gr!n '!"ide23
, L! di/erente /or&u"!cin de "!% $re,unt!%
cre!r# un! '!ri!cin en inter$ret!cin +
0n/!%i%3
, E" entre'i%t!dor $odr)! $erder $unto%
i&$ort!nte%3
, In/"uenci! %u%t!nci!" de '!ri!*"e%
inter$er%on!"e%3
, Poc! con/i!*i"id!d3
@. E.'&/0'/&#. 7*&$ 4"*&'.
P!r! e'it!r "! "!(itud e incon%i%tenci! .ue !co&$!1! ! "o% d!to% de entre'i%t! rec!*!do%
in/or&!"&ente, %e $uede uti"i2!r un $rocedi&iento e%t!nd!ri2!do3 E" entre'i%t!dor -!ce $re,unt!%
$ree%t!*"ecid!% en un orden $redeter&in!do ! c!d! entre'i%t!do3 E%to con%er'! en un &)ni&o "!
&u"ti$"icid!d de '!ri!*"e% inter$er%on!"e% i&$"ic!d!% en un! con'er%!cin de do% ')!% + !%e,ur!
&!+or con%i%tenci! en "o% d!to% reco"ect!do%3 Aun !%), e" re%$ondiente e% "i*re de conte%t!r de
cu!".uier /or&! .ue e"iC!3 L!% $re,unt!% %on !*iert!%, $ro eCe&$"o, %e "e $odr)! $re,unt!r DGC&o %e
%iente con re%$ecto ! "!% $o")tic!% de 'ent! de "! co&$!1)!HE, en 'e2 de DGA$rue*! u%ted "!% $o")tic!%
de 'ent! de "! co&$!1)!HE3
R*./9*) #* V*)'M. 6 D*.!*)'M. #* - *)'&*!".' *.'&/0'/&# 4"*&'
V*)'M. D*.!*)'M.
, L!% re%$ue%t!% %on &uc-o &#% /#ci"e% de
co&$!r!r3
, Lo% d!to% %e !n!"i2!n &#% /#ci"&ente3
, No %e $ierden te&!% o %e cu*ren
/u,!2&ente3
, Se $ierde "! /"e(i*i"id!d de" entre'i%t!dor
.ue $uede re%$onder ! di/erente%
indi'iduo%, %itu!cione% + conte(to%3
, L! /or&u"!cin de "! $re,unt! $uede
reducir "! ri.ue2!3
;J
, Reduccin de "! tendenci! inter$er%on!"3
, Puede uti"i2!r%e $or '!rio% entre'i%t!dore%
!" &i%&o tie&$o3
, Otro% in'e%ti,!dore% $ueden re'i%!r"!3
, Lo% re%$ondiente% no %e 'en re%trin,ido%
$or re%$ue%t!% /iC!%3
, Re%$ue%t!% &eno% n!tur!"e%3
, L! codi/ic!cin de re%$ue%t!% $uede no
%er &u+ con/i!*"e3
5. C$97-*'9*)'* *.'&/0'/&#.
En e%te ti$o de entre'i%t!, !%) co&o en e" !nterior, "!% $re,unt!% %on /iC!% + orden!d!%3 Ade&#%,
e" re%$ondiente $uede conte%t!r %"o de !cuerdo ! un %i%te&! /or&!"3 Podr)!n %er tre% eCe&$"o% de
e%tructur!, en co&$"eCid!d creciente:
<3 Conte%t!r $re,unt!% con D%iE o DnoE3
63 Re%$onder ! un! !/ir&!cin ?no ! un! $re,unt!@ con un! de "!% %i,uiente%:
Tot!"&ente de !cuerdo De !cuerdo Neutr!"
En de%!cuerdo Tot!"&ente en de%!cuerdo
;3 Se"eccion!r de entre '!ri!% !"tern!ti'!% un! %entenci! de tri*un!" !$ro$i!d! $!r! un 'io"!dor3
GUA PARA LA CONFECCIN DE LA DISTORIA CLNICA CONDUCTUAL.
<3 DATOS DE FILIACIN:
,., N$94&*. 6 7*--"#$..
,.2 E##.
,.? F*0G #* )0"9"*)'$.
,.@ L/g& #* )0"9"*)'$. J$70"$)-K
,.5 G&#$ #* ").'&/00"5).
,.B O0/70"5).
,.U E.'#$ C"!"-.
,.N L/g& *)'&* G*&9)$..
,.V I)1$&9)'*.
,.,0 D"&*00"5) 6 '*-21$)$ #*- 70"*)'*.
,.,, I)1$&9)'*.: #'$. 4=."0$..
63 PRO7LEMA ACTUAL:
63< Identi/ic!cin de "!% conduct!% $ro*"e&!%: e% e" e%t!*"eci&iento de "o% $ro*"e&!%
$rinci$!"e% + %ecund!rio% ?%)nto&!%@3
2.2 U4"00"5) 0&$)$-5g"0 #* 0# 0$)#/0' 7&$4-*9:
K ;D*.#* 0/=)#$ 7&*0*) -. 0$)#/0'. 7&$4-*9.>
4K ;E- :$ )'*&"$& '/!$ -gL) 7&$4-*9>
2.? D*.0&"70"5) #* 0# 7&$4-*9 J.()'$9.K
2.@ E.'4-*0"9"*)'$ #* 0$)#"0"$)9"*)'$. 6 *!$-/0"5) #* -. 0$)#/0'.
7&$4-*9.:
K P&*0".& -. 0"&0/).')0". 8/* &$#*&$) - ")"0"$ #* 0# /) #* -.
0$)#/0'. 7&$4-*9..
4K E.'4-*0"9"*)'$ #* &*1$&%9"*)'$..
0K E.'4-*0"9"*)'$ #* 0$)#"0"$)9"*)'$. #* .*g/)#$ $&#*): ."945-"0$ $
0$g)"'"!$.
2.5 E.'#$ 0'/- #*- ./M*'$ 6 ./ 94"*)'*:
2.5., D*.0&"70"5) 6 *!-/0"5) #*- *.'#$ #*- $&g)".9$: !&"4-*.
1"."$-5g"0.3 7."0$.$0"-*.3 $'&. !&"4-*. &*-*!)'*..
2.5.2 D*.0&"70"5) 6 *!-/0"5) #*- 9*#"$ 94"*)'*: *. - #*'*&9")0"5) #*
-. ."'/0"$)*. #* *.'(9/-$ 8/* $0."$)) *) *.'$. 9$9*)'$.
W&*1$&%9"*)'$S #* 0$)#/0'. ")#7''"!.3 10"-"')#$ ./
9)'*)"9"*)'$ $ #* 0$)#"0"$)*. 7&'"0/-&*. 8/* 0'L) 0$9$ W0$)'&$-
#* *.'(9/-$.S.
P&$0*#"9"*)'$:
=O
K D*.0&"4"& 6 *!-/& ')'$ - 0$)#/0' #7''"! 0$9$
")#7''"!.3 .*:-)#$ - 1&*0/*)0" #* *.'. &*.7/*.'. $
0$)#/0'..
4K E.'4-*0"9"*)'$ #* W-$. *.'(9/-$. &*1$&%)'*.S 0$9$: &*1$&%#$&*.
9'*&"-*.3 .$0"-*. 6 #* &*.7/*.'. 7&*7$'*)'*.. P$)*& *.7*0"-
0/"##$ *) -. 0$)'")g*)0". .$0"-*. 7&$7$&0"$)#. - 70"*)'*.
0K R*g".'&$ #* - 0$)#/0' #* -$. W*-*9*)'$. 8/* 0'L)S .$4&* *-
70"*)'* 0$9$ 9*#"#$&*.: 7#&*.3 G*&9)$.3 7&"*)'*.3
7&$1*.$&*.3 9"g$.3 *'0. J7& 9)*M&-$. #"&*0'9*)'* $ ")#/0"&
094"$. *) - 0$)#/0' #* *--$. 6 #*- 70"*)'*K.
#K I#*)'"1"0& 6 &*g".'&& -. ."'/0"$)*. $ 0$)#"0"$)*. 94"*)'-*.
8/* 0'L) 0$9$ *.'(9/-$. #".0&"9")'"!$..
*K R*g".'&$ )*0#5'"0$ #*- &*7*&'$&"$ 0$)#/0'/- 0$) *- 8/* 0/*)' *-
70"*)'*.
2.B T&'9"*)'$. 7&*!"$. &*0"4"#$. 7$& *- 0$)./-')'*.
2.U P*&0*70"5) $ "#* #* - 0$)#/0' 7&$4-*9 7$& *- 0$)./-')'* J70"*)'*K.
;3 ANTECEDENTES PERSONALES:
?., E94&%$3 7&'$3 *)1*&9*##*. &*-*!)'*. *) - ")1)0".
?.2 P."0$9$'&"0"##3 #*.'*'*3 *)/&*.".3 *'0.
;3; Co&$ort!&iento en "! $ri&er! in/!nci!: r!*iet!% + $!t!"et!%, !,re%i'id!d, /o*i!%, otr!%
conduct!% re"e'!nte%3
?.@ E.0$-&"## 6 ./. &*-0"$)*. .$0"-*..
8dolescencia:
?.5 R*-0"$)*. 0$) *- .*A$ $7/*.'$ 6 &*-0"$)*. 1*0'"!..
?.B C$)$0"9"*)'$. .*A/-*..
=3 ANTECEDENTES FAMILIARES:
=3< P!dre%: 'i'o%, ed!d, ocu$!cin, co&$ort!&iento &#% /recuente, en/er&ed!de%3
=36 Aer&!no%: 'i'o%, ed!d, co&$ort!&iento &#% /recuente, en/er&ed!de%3
=3; Inter!ccin /!&i"i!r:
!@ P!ciente% con $!dre% + -er&!no%3
*@ Entre &ie&*ro% de %u /!&i"i!3
=3= Otro% /!&i"i!re% con "o% .ue inter!ct5!3
=3I Entren!&iento re"i,io%o3
5. OTROS DATOS:
Si /uer!n nece%!rio% $!r! e" ti$o de c!%o ! tr!t!r3
I3< Antecedente% $%i.ui#trico%3
I36 Ai%tori! %e(u!"3
I3; Ai%tori! de" tr!*!Co3
B. AN+LISIS FUNCIONAL DE LAS CONDUCTAS PROBLEMAS:
M3< Identi/ic!r $!r! c!d! conduct! $ro*"e&! en e%$ec)/ico:
!@ E%t)&u"o% !ntecedente%3
*@ Re%$ue%t!% c!r!cter)%tic!% to$o,r#/ic!%3
c@ E%t)&u"o% con%ecuente%3
d@ V!ri!*"e% condicion!nte% $!r! c!d! conduct!3
U. EIAMEN PSICOPATOLGICO CONDUCTUAL:
N3< F)%ico ?e%t!do de" or,!ni%&o@3
N36 S)nto&!% ?%)ndro&e%@3
N3; Funcione% $%ico",ic!%3
N. EVALUACIN PSICOLGICA Y MEDICIN CONDUCTUAL:
K3< E'!"u!cin $%ico",ic! con te%t% o*Ceti'o%3
K36 Medicin conductu!":
?!@ Re,i%tro% o*%er'!cion!"e% directo% de "! conduct!3
=<
?*@ Li%t!% de c-e.ueo e In'ent!rio% de Autore$orte3
K3; Otro% e(#&ene% co&$"e&ent!rio%3
V. DIAGNSTICO:
J3< Di!,n%tico c")nico tr!dicion!": Cu!ndo %e e%t!*"e2c! e" di!,n%tico en e" c!%o de
$re%ent!r%e do% o &#% Dentid!de% c")nic!%E e%t!% de*er#n %er con%ider!d!% en orden
! %u i&$ort!nci! o D,r!'ed!dE3 ?U%!r e" DSM III 4 R@3
J36 Di!,n%tico /uncion!" conductu!": E% un! c"!%i/ic!cin de "!% re%$ue%t!% en t0r&ino%
de %u /recuenci! de ocurrenci!:
!@ E(ce%o% conductu!"e%3
*@ De*i"it!&iento% conductu!"e%3
c@ D0/icit% conductu!"e%3
d@ Conduct!% !d!$t!ti'!%3
,0. PLAN DE TRATAMIENTO:
Di%e1!r e" $ro,r!&! de tr!t!&iento conductu!" ! de%!rro""!r, %i,uiendo "!% $!ut!% $!r!
di%e1!r e i&$"e&ent!r $ro,r!&!r conductu!"e% $re%ent!do% $or \o%0 Anic!&! G3, ?<JK<@3
,,. PRONSTICO INICIAL:
7re'e co&ent!rio de "! dur!cin de" $ro,r!&!3
,2. TRATAMIENTO PSICOLGICO CONDUCTUAL: EVOLUCIN
A$"ic!r e" tr!t!&iento $!r! "o,r!r e" contro" de "!% conduct!% $ro*"e&!% + !n!"i2!r "! e'o"ucin
de" $ro,r!&!, !%) co&o %u% 0(ito%3
,?. PLAN DE SEGUIMIENTO:
E%.ue&!ti2!r un de%'!neci&iento ,r!du!" de "! inter'encin ter!$0utic!, &)ni&o M &e%e%,
de%e!*"e < !1o3
,@. PRONSTICO FINAL:
E% "! et!$! de e'!"u!cin tot!" de" $ro,r!&! ter!$0utico + de $rediccin de "! conduct! /utur!
de" c"iente3
NOTAS:
<3 Tener %ie&$re $re%ente en e%te ti$o de entre'i%t!%:
!@ L! direccin *!Co "! cu!" enc!&in!&o% "! entre'i%t!3
*@ L! &!ner! de $re,unt!r3
63 Lo% $unto% < !" 63; corre%$onden ! "! /!%e de o*%er'!cin + de%cri$cin de" &0todo cient)/ico3
Lo% $unto% 63= !" K corre%$onden ! "! /!%e de e($"ic!cin de" &0todo cient)/ico3 E" $unto J
corre%$onde ! "! /!%e de inter$ret!cin +, "o% $unto% <O !" <= corre%$onden ! "! /!%e de
contro" + $rediccin3
=6
DISTORIA CLNICA
,. DATOS DE FILIACIN DEL NIFO
No&*re + A$e""ido%
Ed!d con &e%e%
Fec-! de N!ci&iento
Se(o
E%co"!rid!d
Centro Educ!ti'o
Po%icin en "! F!&i"i!
2. DATOS FAMILIARES
2., PADRE
No&*re + A$e""ido%
Ed!d
Lu,!r de N!ci&iento
Ocu$!cin
Lu,!r de Tr!*!Co
2.2 MADRE
No&*re + A$e""ido%
Ed!d
Lu,!r de N!ci&iento
Ocu$!cin
Lu,!r de Tr!*!Co
N$': Si uno de "o% $!dre% tiene un nue'o cn+u,e $re,unt!r $or "o% &i%&o% d!to%3
4 Direccin
4 Te"0/ono
4 E%t!do Ci'i"
4 Fec-! de M!tri&onio
4 Condicin Socio S econ&ic!
4 N5&ero de -iCo%: orden de n!ci&iento + %e(o
- Ru0 otr!% $er%on!% 'i'en en e" -o,!r + .u0 re"!cin tienen con e" ni1o3
2.? DESCRIPCIN DE LA CASA
?4n5&ero de -!*it!cione% 4dnde Cue,! 4dnde duer&e, etc3@
?. MOTIVO DE CONSULTA
;3< De%cri$cin de" &oti'o de con%u"t!3
;36 Circun%t!nci!% de !$!ricin S De%!rro""o S E%t!do !ctu!" de" %)nto&! S A,r!'!cin o
&eCor)!3
;3; Actitud de "o% $!dre%: GRu0 &edid!% %e to&!ron $!r! co&*!tir e" %)nto&!H F!nt!%)!
de en/er&ed!d, GPor .u0 creen .ue !$!reci e" %)nto&!H
;3= Otro% Pro*"e&!%3
@. DISTORIA DEL NIFO
@., A)'*0*#*)'*. #*- E94&%$:
- GC&o /ue e" e&*!r!2oH
- De%e!do $or e" $!dre S $or "! &!dre3
- Intent interru&$ir"o de !",un! &!ner!H ?con%i,n!r %i !nterior&ente tu'o !",5n
!*orto@
- Si no /ue de%e!do, Gc!&*i dur!nte e" e&*!r!2o e" ,r!do de !ce$t!cinH
- Se(o de%e!do $or "! &!dre S $or e" $!dre3
@.2 C$)#"0"$)*. #* - 9#&* #/&)'* *- *94&%$:
@.2., F(."0.: V&ito%, n#u%e!%, -e&orr!,i!%, ede&!%, -i$er o -i$erten%in
!rteri!" S !ne&i! S tr!%torno% tiroideo%, tr!%torno% c!rdi!co%, etc3 Accidente% S
tr!u&!ti%&o% S -o%$it!"i2!cin3 Si tu'o !",uno de 0%to% %)nto&!% e%$eci/ic!r e" &e% +
cu!nto tie&$o dur3 A%i&i%&o, indic!r .u0 &edic!&ento% to&, en .u0 &e% + %i /ue
$or $re%cri$cin &0dic! o $or inici!ti'! $ro$i!3
@.2.2 P.(8/"0.: E%t!do de #ni&o S tri%te S !n,u%ti!d! S !ntoCo% S te&ore% en
re"!cin !" /eto, !" $!rto3 Re$ercu%in e&ocion!" de !",5n !conteci&iento i&$ort!nte
dur!nte e" e&*!r!2o ?en/er&ed!d o &uerte de !",un! $er%on! %i,ni/ic!ti'!@3 GL!
,e%t!cin /ue di%tint! de "!% de&#% .ue -!+! tenido "! &!dreH
Re"!cin de P!reC!
@.2.? C$)'&$- M2#"0$: Indic!r de%de cu#ndo S %i -u*o $re$!r!cin
$%ico$ro/i"#ctic!3 Au*o conoci&iento $re'io de" $ro/e%ion!" .ue "! !tendiH
@.? P&'$:
- A t0r&ino S inducido S e%$ont#neo S ce%#re!3
- GCu#nto tie&$o durH
- Au*o !ne%te%i! S /rce$% S '!cu&3
- Cu#" /ue "! $re%ent!cin ce/#"ic! S $od#"ic! S $ie S tr!n%'er%! circu"!r de
cordnH
@.@ C$)#"0"$)*. #*- N":$ - )0*&:
- Re%$irH S ""or en%e,uid! S cu#nto tie&$o %e de&or %in ""or!r S ci!no%i% S -u*o
icterici!3
- Pre%ent!*! !",un! !nor&!"id!d3
- Se u%o o(),eno Sincu*!dor!3
- C&o re!ccion !" 'er"o $or $ri&er! 'e2H
@.5 P*&"$#$ N*$ E N'- 6 P$.' N'-:
@.5., L0')0": Cu#nt!% -or!% de%$u0% de n!cer /ue $ue%to !" $ec-o S Se
$rendi *ien S re/"eCo de %uccin S $ro*"e&!% en e" $e2n S C!d! cu#nto tie&$o
&!&!*! S Cu!ndo %e e%t!*"eci un -or!rio re,u"!r S Di/icu"t!de% en "! "!ct!nci! S
Re!ccin de "! &!dre /rente !" rec-!2o S Fin de "! "!ct!nci! S De%tete /ue *ru%coH
@.5.2 M9#*&: De%de cu#ndo S Cu#nto tie&$o S Aor!rio S A!%t! .ue ed!d S
Ruien + c&o %e "e d!*! S rec-!2 "! &!&!der! + %i !%) /ue c&o re!ccion "!
&!dre3
@.5.? O'&$. A-"9*)'$.: A$!ricin de "o% $ri&ero% diente% S di/icu"t!de% ! $!rtir de
"! !$!ricin de "o% diente% S Co&i !"i&ento% %"ido% , $!$i""!% en .u0 &e% S
Di/icu"t!de%3
@.5.@ A-"9*)'0"5): C&o co&e S c!$ric-o% !"i&enticio% S %e !"i&ent! %"o S !
.u0 &edio% recurre "! &!dre $!r! con%e,uir .ue %e !"i&ente S Aor!rio re,u"!r3
Tiene re!ccione% !"0r,ic!% o di/icu"t!de% di,e%ti'!%3
Actitud de "! /!&i"i! -!ci! %u% -#*ito% de !"i&ent!cin3
@.5.5 S/*:$.: C&o dor&)! S tr!n.ui"o, irrit!*"e S .ueCu&*ro%o, etc3
- Dnde dor&)! S cu#nto tie&$o co&$!rti "! -!*it!cin de "o% $!dre%, c!u%!% +
&o&ento% de" c!&*io3
- Nece%it!*! co&$!1)!, "u2, in%o&nio3 C&o %e %o"ucion!*! S u%o de" c-u$n,
dedo o !",5n otro o*Ceto ?-!%t! cu#ndo &0todo de %u$re%in@3
- Pe%!di""!%, terrore% nocturno% S %on!&*u"i%&o S rec-in!&iento de diente% S
*!*eo3
==
- N5&ero de -or!% $!r! dor&ir%e S "e cue%t! dor&ir%e "e'!nt!r%e S te&e "!
o%curid!d S otr!% $!rticu"!rid!de%3
- Co-!*it!cin3
@.B D*.&&$--$ N*/&$-9/.0/-&:
- E%$eci/ic!r ! .u0 ed!d e" ni1o $udo %o%tener "! c!*e2! %o"o S %ent!r%e %o"o S
&!ntener%e $!r!do S ,!te!r S c!&in!r3
- Rui0n "e en%e1 ! c!&in!r S di/icu"t!de% !" c!&in!r S tendenci! ! c!er%e &uc-o
S ?$ie $"!no@ S re!ccin de" ni1o !nte %u% /r!c!%o%3
- Len,u!Ce: Sonri%! S reconoci&iento de $er%on!% S "oc!"i2!cione% $ri&er!%
$!"!*r!%, cu#"e% + cu#ndo /ueronH S $ri&er!% /r!%e% S "en,u!Ce co&$"eto S C&o
"e en%e1!ron ! -!*"!r3
- De/ecto% en e" "en,u!Ce: ?e%$eci/ic!r ! .u0 ed!d@ t!rt!&ude2 S di%"!"i!% S otro%
de/ecto% en "! $ronunci!cin3
- C&o -!*"! !-or!3
@.U C$)'&$- #* E.1()'*&*.:
- Cu#ndo co&en2 e" !$rendi2!Ce S .uien "e en%e1 S cu#nto tie&$o dur S
&0todo%3
- Cu#ndo /ue e" contro" 'e%ic!" S !n!" diurno + nocturno3
- Re!ccin de un! &!dre /rente ! "o% "o,ro% o /r!c!%o%3
- E"i&in!cin : Mue'e e" 'ientre ! di!rio S di!rre!% S e%tre1i&iento /recuenci! de
ene&!%, %u$o%itorio% o $ur,!nte%, etc3
- Enure%i% : Se1!"!r %i e% diurn! o nocturn!, circun%t!nci!% de "! !$!ricin S de%de
cu!ndo + -!%t! .ue ed!d S !ctitud + re!ccin de" ni1o + "! /!&i"i! S -!+ o -!
-!*ido otro% &ie&*ro% de "! /!&i"i! .ue %e orin!n3
- Enco$re%i%3
@.N D=4"'$. #* I)#*7*)#*)0" P*&.$)-:
- Co&e %o"oH De%de cu!ndo S %e cort! "! c!rneH S %e 'i%te %o"o S e"i,e %u ro$! S
%e *!1! +Bo "!'! %o"o S cru2! "!% c!""e% S -!ce &!nd!do% /uer! de c!%!3
5. ENFERMEDADES
- Se1!"!r .u0 en/er&ed!de% tu'o, ! .u0 ed!d, ,r!'ed!d + %i -u*o '!ri!cione% en
"! 'id! de" ni1o ! r!)2 de e""!%3 Ru*0o"! S %!r!&$in S '!rice"! S to% con'u"%i'!,
etc3 4 Re!ccin e&ocion!" de "o% $!dre%3
- O$er!cione% ?ed!d S in/or&!cin S $re'i! S !ne%te%i! S re!ccin de" ni1o@3
- Ao%$it!"i2!cione%3
- Tr!u&!ti%&o + !ccidente% ?.ue&!dur!%, c!)d!%, in,e%tin de %u%t!nci!%
$e"i,ro%!%@3
- Circunci%in S ! .u0 ed!d3
- Tr!t!&iento odonto",ico3
- Tr!%torno% Di,e%ti'o%: do"ore% de e%t&!,o S '&ito% S n#u%e!%3
- Tr!%torno% Circu"!torio%: $!"$it!cione% S enroCeci&iento S $!"ide2 S /!ti,!3
- Tr!%torno% Motore% o Mu%cu"!re%: ine%t!*i"id!d &otri2 S $!r$!deo S tic% S
e%$!%&o%3
- Sentido%: !,ude2 'i%u!" + !uditi'!3
- Tr!%torno% neuro4'e,et!ti'o% o neuro",ico%: con'u"%ione% S !u%enci!% S &!reo%
S C!.uec!% S de%&!+o% S &!reo% en circun%t!nci!% $!rticu"!re% S con'u"%ione%3
In/or&e neuro",ico S tiene E3E3G3H
- GSi,ue e" ni1o !",5n tr!t!&iento &0dicoH S Con .u0 /recuenci! tiene contro"
&0dico3
- Re!ccin de "o% $!dre% /rente ! "!% en/er&ed!de% de" ni1o3
B. DESARROLLO SOCIO - EMOCIONAL
B., D/9$&3 0$)#/0'.3 &*00"$)*. 1*0'"!.: 4 !"e,re S tri%te S !cce%o% de$re%i'o% S
!cti'o S %u&i%o S ,enero%o, crue", e,o)%t!, -!ce /#ci"&ente !&i,o%, %e !)%"!, ce"o%,
&entiro%o, /!*u"!dor, ""!nto% /#ci"e%, %!*e de/ender%e3
=I
B.2 O/*g$.: .u0 Cue,o% $re/iere S con .u0 Cue,! S con .ui0n Cue,! S !ctitud /rente ! "o%
Cu,uete% ?cuid!do%o, de%tructor@ S !ctitud /rente ! "o% co&$!1ero% de Cue,o: e% ")der S
%u&i%o S Pre/iere Cu,!r !i%"!do, no co&$!rte, etc3 S ! .ui0n re$re%ent! con
/recuenci!3
- Si 'e T3V3 .u0 $ro,r!&!%, con .u0 /recuenci!3
B.? T*9$&*. $ 9"*#$.: ! .u0 tiene &iedo S !ctitud de" ni1o + de "o% $!dre% ?tie&$o +
e'o"ucin@3 A",5n otro &ie&*ro de "! /!&i"i! tiene "o% &i%&o% &iedo% u otro%
di/erente%3
B.@ T&.'$&)$. #* -$. G=4"'$.: %e co&e "!% u1!% S %e c-u$! e" dedo S &iente S ro*! S
%e e%c!$! de "! c!%! S tic%3
B.5 I97&*."$)*. 1/*&'*.: re!ccin de "! ni1! + "! /!&i"i!3
B.B M2'$#$. #".0"7-")&"$.: cu#ndo %e c!%ti,! S c&o + .uien i&$!rte e" c!%ti,o S
re!ccin de" ni1o /rente !" c!%ti,o S re!ccin de "o% $!dre% + de&#% /!&i"i!re% S %e
$onen de !cuerdo "o% $!dre% %e ,r!ti/ic! cu!ndo cu&$"e ?%i&i"!re% $re,unt!%@3
U. EDUCACIN SEIUAL
- Ru0 in/or&!cin tiene %o*re: n!ci&iento, di/erenci! de %e(o%3
- Rui0n $ro$orcion "! in/or&!cin S c&o %e -i2o S no&in!cin .ue %e "e d! ! "o%
,enit!"e%3
- \ue,o %e(u!"e% S &!%tur*!cin: !ctitud de "o% $!dre%, /recuenci! S
circun%t!nci!%3
- Lo% $!dre% %e e(-i*en de%nudo% S %i e" ni1o toc! ! "! &!&# + %i 0%t! %e deC!
toc!r S %i %e *!1!n Cunto%3
- A! $re%enci!do re"!cione% %e(u!"e%3
N. DISTORIA ESCOLAR DEL NIFO
- Ed!d .ue in,re% !" C!rd)n S re!ccin de" ni1o3
- Ru0 ,r!do cur%! !ctu!"&ente S en .ue turno3
- C!&*io% de e%cue"!3
- Di/icu"t!de% en e" co&ien2o de" !$rendi2!Ce de: "ectur!, e%critur! S &!te&#tic!%3
- V!ri!cione% en e" rendi&iento + en "! !ctitud -!ci! "! &!e%tr! + "! e%cue"!3
- Preocu$!cin e(!,er!d! $!r! cu&$"ir "o% de*ere%3
- Pro*"e&!% de conduct! en "! e%cue"!3
- Re!"i2! otr!% !cti'id!de%: &5%ic! S idio&!% S de$orte%, etc3
V. RELACIN DE UN DA DE VIDA
- Ruien "o de%$iert! S -or! S .u0 -!ce en "! &!1!n! S de%!+un! + !"&uer2! con
.ui0nH S .u0 -!ce en "! t!rde S .u0 tie&$o "e dedic! "! &!dre S duer&e ! .u0
-or!% 4 %e re%i%te S $ro*"e&!% dur!nte e" d)! e%$eci/ic!r3
,0. RELACIN DE UN DA DE FIESTA: Do&in,o o /eri!do
,,. RELACIN DE UN DA DE CUMPLEAFOS: De" $!ciente o -er&!no% re!ccin /rente ! "o%
re,!"o%3
,2. ANTECEDENTES PSICOPATOLGICOS EN LA FAMILIA:
- D$er%on!% r!r!%E S &!" c!r#cter S ret!rdo &ent!" S e$i"e$%i! S !"co-o"i%&o S
ce,uer! S %order!, etc3
- Ru0 re"!cin tiene con e" ni1o3
,?. DISTORIA FAMILIAR
- C&o /ue "! in/!nci! de "o% $!dre%3 <@ GC&o /ue "! de "! &!dreH Ru0 dice e""!H
6@ GRu0 ti$o de &!tri&onio tu'ieron %u% $!dre%H Ru0 ti$o de ni1o% er!n, n5&ero
de -er&!no% S recuerdo% de" $!dre S recuerdo% de "! &!dre ?,r!to% e in,r!to%@ S
de%!rro""o de %u e%co"!rid!d S c&o /ue "! !do"e%cenci! S c&o %e conocieron S
re"!cione% $re S &!rit!"e% S de "! 0$oc! en .ue %e conocieron -!%t! "! !ctu!"id!d
=M
c&o /ue "! re"!cin, %i -u*ieron cri%i% co&o re!ccion!ron c!d! uno de e""o%, "o%
ni1o% S $en%!ron en %e$!r!r%e !",un! 'e2 S di%cu%ione%: dnde /ueron, .u0
-!c)! e" ni1o, %i $en%!ron .ue !un.ue no e%tu'ier! e" ni1o $odr)! $erci*ir e"
$ro*"e&!3
- Pr#ctic! re"i,io%! o ideo"o,)!3
- Vid! %e(u!" de "! $!reC!3
DISTORIA CLNICA E NIFO
NOM7RE Y APELLIDO: SE9O:
DOMICILIO: TELF3:
CIUDAD: FECAA DE NACIMIENTO:
LUGAR DE NACIMIENTO: EDAD ACTUAL:
NOM7RE Y APELLIDO DEL PADRE: EDAD:
NACIONALIDAD: OCUPACIN:
NOM7RE Y APELLIDO: EDAD:
NACIONALIDAD: OCUPACIN:
FECAA DE CASAMIENTO: RELIGIN:
IDIOMAS RUE AA7LAN EN LA CASA:
NTMERO DE AI\OS: NOM7RES EDAD SE9O
<3
63
;3
=3
I3
M3
N3
K33
SI AAY FALLECIDOS ANOTAR LA CAUSA:
ESTUDIOS CURSADOS POR LOS PADRES:

PADECIERON ALGUNA ENFERMEDAD EN 8POCA CERCANA AL NACIMIENTO DEL NIaO:

GCU`NTO TIEMPO DE CASADOS LLEVA7AN CUANDO NACI EL PACIENTEH
GE9ISTEN O AA E9ISTIDO EN LA FAMILIA ALGUIEN CON EPILEPSIA, PAR`LISIS, ASMA, DIA7ETES, ALCOAOLISMO, CEGUERA,
SORDERA O ATARUE DE CUALRUIER NATURALEPAH
GE9ISTEN O AAN E9ISTIDO PERSONAS DRARASE, DE MAL CAR`CTER, IRRITA7LES O VIOLENTAS, ENFERMOS MENTALES O CON
ATRASO MENTAL, SUICIDAS, MONGLICOS, ETC3H
DESCRIPCIN DE LA CASA EN RUE VIVE:


RUIENES VIVEN EN LA MISMA CASA O AAN ESTADO CERCA DEL NIaO EN LOS PRIMEROS AaOS DE SU VIDA34 APTITUD, CONDUCTA
Y SENTIMIENTOS CON RESPECTO A 8L:


RELACIN DEL PACIENTE CON LAS MADRES ?DESCRI7IR@:


RELACIN DEL PACIENTE CON LOS AERMANOS ?DESCRI7IR@:
=N


ENFERMEDADES PARECIDAS
ENFERMEDADES GRAVES DURANTE LOS DOS PRIMEROS AaOS DE VIDA:
- DESAIDRATACIN: ddddddddd
- TO9ICOPIS:
ENFERMEDADES DE LA INFANCIA:
4 PAPERAS ? @ 4 SARAMPIN ? @
4 ESCARLATINA ? @ 4 VARICELA ? @
4 TOS CONVULSA ? @ 4 TIFOIDEA ? @
4 OTROS ? @
SENTIDOS
- AGUDEPA VISUAL Y AUDITIVA:
D+BITOS NERVIOSOS O MANIPULACIONES DEL CUERPO
ACTITUD DE LOS PADRES FRENTE A ESOS A`7ITOS:
- SE CAUPA EL DEDOH:
- SE MUERDE LAS UaASH:
- AACE MANDADOSH:
- CONOCE EL VALOR DEL DINEROH:
- VIA\A SOLOH:
- VE DURANTE MUCAO TIEMPO TELEVISINH:
- GRU8 PROGRAMAS PREFIEREH:
- GES MIEDOSAH GTEMOR A RU8H
GCMO VIVE UN DA COMTN DE VIDA ?DESCRI7IR LOS AORARIOS@H:

GCMO VIVE UN DA DOMINGO O FERIADOH ?DESCRI7IR CON AORARIOS@:


DISTORIA CLNICA
MOTIVO DE CONSULTA:



ACCIDENTES:
INTERVENCIONES RUIRTRGICAS:
CONVULSIONES:
ESTADO ACTUAL DEL NIFO
SUEaO:GDnde duer&e e" ni1oH
Si duer&e %o"o GDe%de cu!ndoH
=K
C&o duer&e34 tiene $e%!di""!% ? @, terrore% nocturno% ? @, So&ni"o.u)! ? @,
%on!&*u"i%&o ? @, rec-in!4&iento de diente% ? @, in.uietud ? @H
-De*en !co&$!1!r"oH ddddddddddddddddddd
-"o !tienden %i %e de%$iert!H dddddddddddd
- Te&e ! "! o%curid!dHddddddddddddddddddddd
- N5&ero de -or!% de %ue1o, %ie%t!, -or!rio re,u"!r:dddddddddddddddddd
- Le cue%t! "e'!nt!r%eH ddddddddddddddddddddddddddddddddddddddd
- Le cue%t! dor&ir%eH ddddddddddddddddddddddddddddddddddddddd
ALIMENTACIN
- GCo&e de todoH ? @
- Aor!rio re,u"!r ? @
- GSe !"i&ent! %o"oH ? @
- GTiene c!$ric-o%H ? @
- GRecurren ! &edio% $!r!
con%e,uir .ue %e !"i&enteH ? @
TRASTORNOS DIGESTIVOS
Do"ore% de e%t&!,o ? @, '&ito% ? @, &!reo% ? @, di!rre!% ? @, con%ti$!cin ? @3
OTROS TRASTORNOS CONDUCTUALES
INSTRUCCIONES 7`SICAS PARA LA INTRODUCCIN DE UNA ENTREVISTA
D 7ueno% D)!%, %e1or ?!@ , o 44444, +o %o+ 444444444444444443 Me intere%! %!*er 444444444444443 Con e%te
$ro$%ito de%eo conocer 444444444444444444444444444444444443 Tu% re%$ue%t!% %er#n &u+ 5ti"
$!r! 3333333333333333333333333333333333 + $er&itir# *u%c!r %o"ucin ! !",uno% de "o% di'er%o%
444444444444444444444444444444444444444444444443 D
=J
CAPITULO V
TCNICAS DE ENTREVISTA OBSERVACIN Y
REGISTRO EN LAS DIFERENTES AREAS DE
APLICACIN DE LA PSICOLOGIA

V., TCNICAS DE OBSERVACIN3 REGISTRO Y ENTREVISTA EN EL +REA
DE LA PSICOLOGIA CLNICA
V.I., CARACTERISTICAS DE LA ENTREVISTA CLINICA
L! P%ico"o,)! c")nic! %e $uede de/inir co&o un! r!&! de "! $%ico"o,)! .ue in'e%ti,! + !$"ic! "o%
$rinci$io% de "! $%ico"o,)! ! "! %itu!cin 5nic! + e(c"u%i'! de un $!ciente, $!r! reducir %u% ten%ione%
+ !+ud!r"o ! /uncion!r en /or&! e/ic!2 + con &!+or %entido3
E% "! r!&! $%ico"o,)! .ue %e dedic! ! "o% $ro*"e&!% de !d!$t!cin $%ico",ic! de" indi'iduo,
deter&in!ndo + e'!"u!ndo %u% $o%i*i"id!de% de !d!$t!cin, e%tudi!ndo + !$"ic!ndo t0cnic!%
$%ico",ic!%3
En un $ri&er &o&ento e" P%ic"o,o c")nico re.uiere reco"ect!r d!to% .ue "o ""e'en !
co&$render "! %itu!cin $er%on!" e indi'idu!" de" %uCeto .ue '! tr!t!r3 P!r! e%t! reco"eccin de d!to%
"o% in%tru&ento% e%enci!" de" .ue %e '!"e %on "! o*%er'!cin + re,i%tro de "! conduct! o*%er'!d!, +
en $rocedi&iento co&o reco"ect! "o% d!to% "o re!"i2! e%enci!"&ente ! tr!'0% de "! entre'i%t!3
Por "o t!nto "! entre'i%t! %e con'ierte en e" &edio $or e" cu!" %e reco"ect! "! in/or&!cin, + "!
o*%er'!cin + re,i%tro "!% t0cnic!% $i"!re% de "! entre'i%t!
L! o*%er'!cin: Dentro de" #re! c")nic! "! o*%er'!cin re.uerid! e% de ti$o %i%te&#tic!, donde
de*e orient!r%e ! e(tr!er d!to% 'er*!"e% + no 'er*!"e% + e'entu!"&ente d!r "u,!r ! in/erenci!%
%o*re e%t!do% de interno%3 E%t! o*%er'!cin en "o% ni1o%, !do"e%cente + !du"to%3

O 4 . * & ! 0 " 5 ) 0 - ( ) " 0
Rit&o de" "en,u!Ce > E($re%in /!ci!"
F"uide2 'er*!" > &o'i&iento% e%tereoti$!do%
Voc!*u"!rio > Conduct!% !uton&ic!%
IO
VER7ALES
NO VER7ALES
L! /in!"id!d de "! $ri&er! entre'i%t! e% o*tener in/or&!cin de" c"iente !cerc! de %u%
$ro*"e&!%, de /or&! co&$ren%i'!, e/iciente, %i%te&#tic! + -u&!n!3 No e%, $ue%, %or$rendente .ue
%e!n &uc-!% "!% -!*i"id!de% i&$"ic!d!% en "! conduccin de "! &i%&! $!r! .ue e%te o*Ceti'o %e
cu&$"!3
E%t!&o% con'encido% .ue %i *ien "! t0cnic! e% nece%!ri!, 0%t!, %in dud!, re%u"t! in%u/iciente %i
e" c")nico e% $oco -#*i" $!r! inter!ctu!r con e" c"iente + -!cer"o de /or&! !"ent!dor!, c#"id! +
$ro/e%ion!"3 E" c")nico de*e %!*er e%cuc-!r $!r! $oder co&$render "o .ue e" c"iente dice + %iente +
$o%eer *uen!% -!*i"id!de% de co&unic!cin, de &odo .ue $ued! tr!%&itir"e %u co&$ren%in
!$ro$i!d! + con%tructi'!&ente3 Dic-!% -!*i"id!de%, .ue inc"u+en "! c!$!cid!d $!r! e($re%!r e&$!t)!,
!ce$t!cin + %o$orte $ueden &!ni/e%t!r%e en "! %e"eccin + &!ner! de /or&u"!r "!% $re,unt!%, en e"
tie&$o dedic!do ! "!% &i%&!%, -!ciendo not!r .ue %e -!n co&$rendido "o% %enti&iento% de" c"iente,
inc"u%o en &o&ento% de %i"encio3 Un! *uen! r!2n $!r! e'it!r e" u%o de un e%.ue&! r),ido de
entre'i%t! e% .ue 0%te no $er&itir)! re%$onder de &!ner! /"e(i*"e + -#*i" ! "! enor&e '!ried!d de
circun%t!nci!% .ue e% de e%$er!r !/"oren en "!% entre'i%t!% con "o% c"iente%, inc"u%o cu!ndo 0%to%
$!recen &!ni/e%t!r de /or&! o%ten%i*"e, id0ntico% $ro*"e&!% ,ener!"e%3 L"e,!do% ! e%te $unto,
intent!re&o% re$!%!r *re'e&ente "! %erie de -!*i"id!de% inter$er%on!"e% i&$"ic!d!% en "! conduccin
de "! entre'i%t! c")nic! e i"u%tr!r c&o dic-!% -!*i"id!de% $ueden $roducir un *uen re%u"t!do3
V.,.2 DABILIDADES DEL PSICLOGO CLINICO
DABILIDADES DE ESCUCDA
E% i&$ort!nte co&unic!r .ue %e e%t# intere%!do en e%cuc-!r !cti'!&ente ! "! $er%on! .ue %e
tiene de"!nte + .ue %e e%t# !tento ! "o% &!tice% &#% %uti"e% de %u e($o%icin3 P!r! e""o, %e re.uiere e"
u%o de !%$ecto% no 'er*!"e%, t!"e% co&o un! $o%turI! erect! $ero re"!C!d!, un ,r!do !$ro$i!do de
cont!cto ocu"!r + &o%tr!r inter0% &edi!nte "! e($re%in !ci!"3 E% $reci%o cuid!r de .ue "! di%$o%icin
de "o% !%iento% + %u di%t!nci! %e! re!"&ente con/ort!*"e $!r! e" 'i%it!nte3 Cu!ndo e" c"iente -!*"!, e%
i&$ort!nte e%$er!r -!%t! .ue cre! .ue -! ter&in!do tot!"&ente !nte% de conte%t!r"e3
Con /recuenci!, un! $!u%! $er&itir# .ue e" c"iente o/re2c! in/or&!cin !dicion!" o e($re%e
%enti&iento% &#% $ro/undo%3 E% $reci%o !%e,ur!r%e de .ue %e co&$renden "o% %enti&iento% +
e($erienci!% de" c"iente &ue%tr!n dur! "! entre'i%t!3 Si %e $re%t! tot!" !tencin ! "o .ue e" c"iente e%t#
diciendo, %e,ur!&ente %ur,ir# "! $re,unt! !$ro$i!d! $!r! !+ud!r ! c"!ri/ic!r !",5n !%$ecto con/u%o3
Si no %e e%t# %e,uro de -!*er entendido, e% &eCor %o"icit!r !",un! !c"!r!cin, diciendo $or eCe&$"o:
DNo e%to+ %e,uro de -!*er entendido correct!&ente, $ero creo co&$render .ue333 GE% e%to correctoHE
E%t! c"!%e de !/ir&!cione% d!n "! %en%!cin de .ue e%t!&o% di%$ue%to% ! co&$render +, en ,ener!",
!+ud!n ! tr!n.ui"i2!r !" c"iente3 E" c")nico de*e e%t!r !tento ! "! i&$ort!nci! o %i,ni/ic!do de "o%
co&ent!rio% de" c"iente, to&!ndo not! &ent!"&ente de "!% #re!% .ue de*er#n %er tr!t!d!%
$o%terior&ente, %i $re/iere no interru&$ir e" di%cur%o de in&edi!to3 Si e% $reci%o c!&*i!r de te&! $or
uno% &o&ento%, !",un!% $!"!*r!% de e($"ic!cin !cerc! de "! i&$ort!nci! de" #re! ! tr!t!r $ueden
%er'ir de !+ud!3 A" &i%&o tie&$o de*er# !%e,ur!r !" c"iente .ue 'o"'er#n &#% t!rde !" te&! en
di%cu%in3 L!% -!*i"id!de% de e%cuc-! inc"u+en, !%i&i%&o, %!*er o*%er'!r !tent!&ente en .u0 te&!%
e" c"iente %e &ue%tr! &#% c&odo + "!% '!ri!cione% .ue %e $roducen en e%te %entido3 En $reci%o
!d'ertir "o% c!&*io% en "! c!"id!d de "! 'o2, en "! e($re%in /!ci!", en e" cont!cto ocu"!r + en e"
&o'i&iento de &!no% + $iern!%3 L!% '!ri!cione% en e" !%$ecto no4'er*!" de "! co&unic!cin $ueden
%u,erir di%tinto% %i,ni/ic!do% e&ocion!"e% .ue %er# $reci%o $ro/undi2!r &#% det!""!d!&ente3
EMPATIA3 ACEPTACIN Y APOYO
E" t0r&ino *97'( %e re/iere ! "! tr!n%&i%in !" c"iente de nue%tr! co&$ren%in !cerc! de "o%
%enti&iento% e($re%!do% + de "o!% e($erienci!% de%crit!% de%de %u $unto de 'i%t!3 No %e tr!t! de
decir %i&$"e&ente: DS), entiendoE, %ino de $!r!/r!%e!r "o e%enci!" de" %i,ni/ic!do de %u% !/ir&!cione%
o de re%u&ir e" contenido, %e1!"!ndo ! "! 'e2 cu!".uier cue%tin .ue conecte "o% di'er%o% te&!%3
T!&*i0n e% i&$ort!nte co&unic!r "! 0*7'0"5) de "!% re!ccione% + %enti&iento% de" c"iente, &#%
!""# de cu!".uier Cuicio $er%on!", &or!" o cu"tur!"3 Ace$t!cin .ue de*er# &o%tr!r%e e'it!ndo
e($re%ione% de e'!"u!cin, i&$")cit! o e($")cit!&ente3 A!+ .ue cuid!r t!&*i0n "! /or&! de !*ord!r
ciert!% cue%tione% .ue en ,ener!" %ue"en ir !co&$!1!d!% de $reCuicio% %oci!"e%3 Por eCe&$"o, !"
$re,unt!r !cerc! de "!% e($erienci!% o re"!cione% %e(u!"e%, de*e conte&$"!r%e "! $o%i*i"id!d de .ue
I<
"! inter!ccin %e! -o&o%e(u!", + no $re%u$oner .ue "!% re"!cione% -!n de %er %ie&$re
-etero%e(u!"e%3 Si %e "e d! ! entender !" c"iente .ue %e "e e%t# Cu2,!ndo e% $oco $ro*!*"e .ue 0%te
e($re%e cue%tione% .ue "e re%u"ten e&oti'!% o do"oro%!%3
E" 7$6$ e% un conce$to di/)ci" de de/inir, $ero .ue de*e /or&!r $!rte de "! conduct! de"
ter!$eut! ! /in de !ni&!r ! "o% c"iente% ! e($re%!r %u% %enti&iento% + e&ocione%3 E" e%ti"o de"
entre'i%t!dor de*e %er $!ciente, c#"ido + !tento3 E% i&$ort!nte d!r "! i&$re%in de .ue u%ted $uede
entender"o todo con c"!rid!d, $ro$orcion!r !+ud! e in/undir #ni&o, ! "! 'e2 .ue $er&!necer
ecu#ni&e + $ro/e%ion!", inc"u%o cu!ndo "!% co%!% %e!n di/)ci"e%3
V.I.? TIPOS DE PREGUNTAS
L!% $re,unt!% $ueden c"!%i/ic!r%e de /or&! c"!r! en do% c!te,or)!%: !*iert!% + cerr!d!%3 L!%
cerr!d!% %on !.ue""!% .ue $ueden conte%t!r%e 5nic!&ente &edi!nte un D%)E o un DNoE, t!"e% co&o
DGSe %iente !n,u%ti!do cu!ndo333 GE A&*o% ti$o% de*en %er tenido% en cuent!3 L! t0cnic! de "!
entre'i%t! ide!" inc"u+e "! &e2c"! de $re,unt!% !*iert!% ?! /in de o*tener "! &#(i&! in/or&!cin con e"
&)ni&o de di%.ui%icione% de*id!% !" contenido o ! "! $re,unt! en %)@ + de $re,unt!% cerr!d!%, .ue
'!n diri,id!% ! $ro'eer de re%$ue%t!% e%$ec)/ic!% ! cue%tione% concret!%3
En "o% ,uione% $!r! entre'i%t!% %e encuentr! un! &e2c"! de !&*o% ti$o%, re/"eC!ndo "!
nece%id!d de -!*"!r de cue%tione% e%$ec)/ic!% + ,ener!"e% concerniente% ! di%tinto% te&!%3 En
oc!%ione%, e% $reci%o -!cer un! $re,unt! !*iert! $!r! !c"!r!r !.ue""o .ue %e -! $re,unt!do de
&!ner! cerr!d!3 En dic-!% %itu!cione% $uede %er de ,r!n !+ud! /or&u"!r "! &i%&! $re,unt! con
$e.ue1!% '!ri!cione%3 E% e%$eci!"&ente i&$ort!nte !%e,ur!r%e de %i "! $er%on! -! conte%t!do
re!"&ente ! nue%tr! $re,unt! o %i $or e" contr!rio -! re%$ondido ! otr! cue%tin, +! %e! $or.ue -!
-!*ido un &!"entendido en "! /or&u"!cin de "! &i%&!, o $or otr!% cue%tione% co&o e" intento de
e'it!r cierto% te&!%3
E" u%o .ue %e -!,! de" "en,u!Ce e% un! -err!&ient! i&$ort!nte en e" $roceder de "! entre'i%t!3
De%de e%te $unto de 'i%t! e% $reci%o %e"eccion!r "!% $!"!*r!% + "!% e($re%ione% cuid!do%!&ente, !
/in de .ue %u %i,ni/ic!do %e! c"!ro $!r! e" c"iente3 Un! $!rte de e%t! -!*i"id!d inc"u+e "! no uti"i2!cin
de Cer,! e%$eci!"i2!d!, /r!%e% o $!"!*r!% t!"e% co&o De%t)&u"oE, Dre/uer2oE, Dco,nicione%E,
D!uto!/ir&!cione%E + otr!% $!recid!%3 A%i&i%&o, e% $reci%o Cu2,!r %i e" ni'e" de 'oc!*u"!rio e&$"e!do
e% e" !decu!do $!r! c!d! c"iente en $!rticu"!r, !d!$t!ndo nue%tro "en,u!Ce en /uncin de %u%
c!r!cter)%tic!%3
V.,.5 EL PROCESO EN LA ENTREVISTA CLINICA
F!%e < F!%e 6 F!%e ; F!%e =
V.,.B METAS DE LA EVALUACIN CLNICA
V.,.U TIPOS DE ENTREVISTA ESPECFICAS EN EL AREA CLINICA
I6
P"!ne!&iento "o%
$rocedi&iento%
$!r! "!
reco"eccin de "o%
d!to%
Reco$i"!cin
de "o% d!to%
de "!
e'!"u!cin
Proce%!&iento
de d!to% +
/or&!cin de "!%
-i$te%i%
Co&unic!cin
de "o% d!to% de
"! e'!"u!cin
CLASIFICACION PREDICCION
DESCRIPCIO
N
V.2 TCNICAS DE OBSERVACIN3 REGISTRO Y ENTREVISTA EN EL +REA
DE LA PSICOLOGIA EDUCATIVA Y CLINICA EDUCATIVA
V.2 ., CARACTERISTICAS DE LA ENTREVISTA EDUCATIVA Y CLINICA EDUCATIVA
Dentro de" #&*ito educ!ti'o "! e'!"u!cin tiene di%tint!% /!%e% de co&$!r!cin + !un.ue "!
in/or&!cin de "! e'!"u!cin $uede %er u%!d! con di%tinto% /ine%, t!&*i0n %e $uede u%!r en di%tinto%
ni'e"e%3 Se reconoce = ni'e"e% de e'!"u!cin:
J3 E'!"u!cin de" !"u&no
<O3 E'!"u!cin de $ro,r!&!% o co&$onente%
<<3 E'!"u!cin de "! e%cue"!
<63 E'!"u!cin de" %i%te&!3
E" ni'e" *#%ico + /und!&ent!" de "! e'!"u!cin $%ico",ic! e%t! diri,id! ! "! e'!"u!cin de" !"u&no3
P!r! e""o e% nece%!rio !'eri,u!r ! tr!'0% de "! e'!"u!cin di!,n%tic!3 L! e'!"u!cin di!,n%tic!
i&$"ic! ""e'!r ! c!*o "! reco"eccin de d!to% ! tr!'0% de in/or&!cin e%crit! + entre'i%t!%, '!"i0ndo%e
de "o% %i,uiente% in%tru&ento%:
!3 Moti'o de con%u"t!: $unto inici!" de "! e'!"u!cin donde %e re!"i2! "o% %i,uiente% $!%o%3
!3< !n#"i%i% de" !%unto ! tr!t!r
!36 E"!*or!cin de -i$te%i% de tr!*!Co3
!3; De"i&it!cin de" $ro*"e&!
!3= De%!rro""o de "! -i%tori! e%co"!r3
*3 Ai%tori! c")nic!: i&$"ic! $oner 0n/!%i% en "o% !ntecedente% /!&i"i!re% + $er%on!"e%, de%t!c!ndo e"
re,i%tro de conduct!% de" de%!rro""o $%ico",ico de" ni1o, !do"e%cente o %uCeto con%u"t!do
*3<3 !ntecedente% $re + $o%t n!t!"e%
*36 de%!rro""o $%ico&otor3
*3; De%!rro""o de "en,u!Ce
*3= de%!rro""o educ!cion!"3
c3 O*%er'!cin %e con'ierte en e" in%tru&ento *#%ico, + en e%t! $!re! e%t! diri,id! e%$eci!"&ente -!
re!"i2!r un e%tudio cuid!do%o de" &odo de !d!$t!cin ! "! e'!"u!cin, e% decir:
c3< Modo de re"!cion!r%e3
c36 Modo de e($re%!r%e
c3; Modo de co&$ren%in de" "en,u!Ce
S) co&o un! %erie de conduct!% dur!nte "o% $roce%o% de e'!"u!cin ! tr!'0% de te%t% $%ico",ico%3
Co&o %on
c3= co&$ren%in de con%i,n!%3
c3I Atencin3
c3M Re!ccin
c3N inde$endenci!
c3K $er%i%tenci!3
C3J c!n%!ncio
d3 Ad&ini%tr!cin de Prue*!%: %on "o% .ue $ro$orcion!n d!to% $%ico&0trico%3
V.2.2 EL PROCESO EN LA EVALUACIN EDUCATIVA
F!%e < F!%e 6 F!%e ;
I;
R*0$-*00"5) #*
")1$&90"5)
P&$0*.9"*)'$
#* -
")1$&90"5)
)=-".". 0/-"''"!$ #*
-$. #'$.
V.2.?. CRITERIOS DE EVALUACIN EN EL AREA EDUCATIVA
I=
FACTORES
INTELECTUALES
FACTORES
INSTRUMENTALE
S
ADRUISICIONE
S
ESCOLARES
FACTORES
AFECTIVOS
Re,i%tro cu!"it!ti'o + cu!ntit!ti'o de
4Ni'e" inte"ectu!"
4c!$!cid!de% co,niti'!% : !*%tr!ccin,
,ener!"i2!cin, ti$o de $en%!&iento,
r!2on!&iento, !n#"i%i% + %)nte%i% +
re$re%ent!cin &ent!" + %i&*"ic!
4inte"i,enci! $r#ctic! + %oci!"
4c!$!cid!de% %o*re%!"iente% +
de/icit!ri!%
Funcione% e%tudi!d!% ! tr!'0% de "!
o*%er'!cin + &!teri!" reco,ido $or "!%
$rue*!% $%ico",ic!%3 Entre e""!%
e%enci!"&ente "en,u!Ce, $erce$cin,
coordin!cin, orient!cin, etc3
Ni'e" de conoci&iento !ctu!", ni'e" de
in/or&!cin ,ener!", de%e&$e1o !c!d0&ico3
In/or&!cin en cu!nto !" de%!rro""o de "!
$er%on!"id!d ?ni1o@, *u%c!ndo un de%c!rte de
$ro*"e&!% !/ecti'o%, !utoconce$to, u*ic!cin
/!&i"i!r,etc3
V.? TCNICAS DE OBSERVACIN3 REGISTRO Y ENTREVISTA EN EL +REA
DE LA PSICOLOGIA COMUNITARIA
V.? ., CARACTERISTICAS DE LA ENTREVISTA COMUNITARIA
O7SERVACION PARTICIPANTE
Pretende co&$render "! %itu!cin de e%tudio3
E" o*%er'!dor $!rtici$! co&o &ie&*ro de" ,ru$o
L!% o*%er'!cione% e inter$ret!cione% e%t# diri,id!% ! entender "!% re"!cione% de "o%
indi'iduo%
E" $rinci$io de conte(tu!"i2!cin re.uiere .ue todo% "o% d!to% %e!n con%ider!do% %o"!&ente
en e" conte(to en e" .ue /ueron o*tenido%3
INCONVENIENTES3
Se .uiere un! ,r!n !tencin + o*%er'!dore% &u+ e($erto%
Se re.uieren o*%er'!cione% continu!d!%
L! '!"ide2 de "o% d!to% $uede 'er%e !/ect!d! $or "!% c!r!cter)%tic!% $er%on!"e% de"
o*%er'!dor
O7SERVACION NO PARTICIPANTE
E" /en&eno de e%tudio e% reducido ! un n5&ero de '!ri!*"e% &edi*"e% + conduct!%
o*%er'!*"e%
L!% '!ri!*"e% %on de/inid!% o$er!ti'! + conce$tu!"&ente !nte% .ue "! o*%er'!cin %e!
re!"i2!d!
Con "! o*%er'!cin %e o*tienen d!to% %o*re dic-!% '!ri!*"e% $!r! deter&in!r "!% re"!cione%
-i$oteti2!d!% entre e""!%
A tr!'0% de t0cnic!% e%t!d)%tic!% %e con/ir&!n o no dic-!% re"!cione%
Su $rinci$!" 'ent!C! e% "! o*Ceti'id!d + re$"ic!*i"id!d
E" o*%er'!dor e% inde$endiente de "! %itu!cin de o*%er'!cin
Di/erente% o*%er'!dore% $udier!n o*tener "o% &i%&o% re%u"t!do%
G&#$ #* P&'"0"70"5) #*- O4.*&!#$&
E% /recuente .ue "o% in'e%ti,!dore% recurr!n ! di%tint!% c"!%e% de o*%er'!cin, + .ue -!+!n
e"!*or!do di'er%!% c"!%i/ic!cione%F %in e&*!r,o, .ui2# "!% &#% -o&o,0ne!% %e!n "!% .ue %e re/ieren
! "! &edid! en .ue $!rtici$! e" o*%er'!dor3
A tenor de e%te e%.ue&! ?An,uer!, <JNJ@ ire&o% de%!rro""!ndo %u% di%tint!% $o%i*i"id!de%:
Direct!
E(tern! o no
P!rtici$!nte Indirect!
Gr!do de P!%i'!
P!rtici$!cin de" Intern! o
O*%er'!dor $!rtici$!nte Acti'!
Autoo*%er'!cin
V.@ TCNICAS DE OBSERVACIN3 REGISTRO Y ENTREVISTA EN EL +REA DE
LA PSICOLOGIA ORGANIZACIONAL
II
Ante% de entr!r ! "!% t0cnic!% e%$ec)/ic!% de entre'i%t! en e" !&*ito or,!ni2!cion!", e%
nece%!rio 'er !" entre'i%t!dor en e" conte(toF e(!&in!r "o% re.ui%ito%, "!% de&!nd!% e inter!ccione%
.ue %e "e inter$onen en un! entre'i%t! t)$ic! de %e"eccin3 Un! re$re%ent!cin e%.ue&#tic! de un
entre'i%t!dor Dco&$"etoE
V.@., DABILIDADES DEL ENTREVISTADOR ORGANIZACIONAL
CONOCIMIENTOS
DConoci&iento e% $oderE diCo Fr!nci% 7!con3 Un! entre'i%t! con conoci&iento e% &#% e/ecti'!
.ue un! con i,nor!nci!3 GRu0 c"!%e% de conoci&iento nece%it! e" entre'i%t!dor $!r! re!"i2!r *ien %u
t!re!H
E" conoci&iento .ue nece%it! e" entre'i%t!dor $uede %er di'idido en do% c!te,or)!% !&$"i!%3
Un! c!te,or)! e% e" conoci&iento de" tr!*!Co + "! cu"tur! de" tr!*!Co, "! otr! e% "! cienci! de"
co&$ort!&iento -u&!no3
Ide!"&ente, e" entre'i%t!dor de*e conocer no %"o e" tr!*!Co e%$ec)/ico en con%ider!cin %ino
t!&*i0n un! '!ried!d de otro% tr!*!Co% en "! or,!ni2!cin .ue $odr)!n re"!cion!r%e con e%e tr!*!Co3
Nece%it! conocer *!%t!nte !cerc! de" !&*iente de" de$!rt!&ento en e" .ue e" %o"icit!nte $uede
tr!*!C!r + de%!rro""!r %u c!rrer!3 M#% !5n, de*e %er con%ciente de "! cu"tur! + %ocied!d &#% !&$"i!%,
t!nto "oc!" co&o ,ener!"3 Di/)ci"&ente %e $uede e'!"u!r ! un c!ndid!to $!r! un tr!*!Co de%conocido
en un! co&$!1)! %in reno&*re en un! co&unid!d i,not!3 E" entre'i%t!dor de*e conocer "o% re.ui%ito%
de" tr!*!Co + e" !&*iente en e" .ue %e e%$er! .ue e" c!ndid!to %o*re'i'! + $ro%$ere3
P!r! e" entre'i%t!dor, "! cienci! de" co&$ort!&iento -u&!no $odr)! -!*er rotu"!do !" !rte de
entender ! "!% $er%on!%3 De*e %er con%ciente de "!% di/erenci!% indi'idu!"e% en t!"ento% + r!%,o%3
Nece%it! entender c&o "!% $er%on!% !$renden + c&o &!dur!n3 De*e de%!rro""!r nor&!% de
co&$ort!&iento $or &edio de "!% cu!"e% Cu2,!r ! un! $er%on!3 Por eCe&$"o, GE" c!ndid!to e% "o
%u/iciente&ente inte"i,enteH GE% de&!%i!do inte"i,enteH GE% &u+ tr!*!C!dorH O Ge% $ere2o%oH
GC&o %e co&$!r! con otro% c!ndid!to% o e&$"e!do%H E" entre'i%t!dor nece%it! entender !"
%o"icit!nte co&o un indi'iduo con un! inte,r!cin 5nic! $!r! $oder $redecir %u co&$ort!&iento /uturo3
AA7ILIDADES
E(i%ten cu!tro c!te,or)!% $rinci$!"e% de -!*i"id!de% $!r! "! entre'i%t!: %oci!"e%, de
co&unic!cin, !n!")tic!% e inter$ret!ti'!% + de to&! de deci%ione%3
A",un!% $er%on!% de%!rro""!n n!tur!"&ente *uen!% -!*i"id!de% %oci!"e%, c!%i %in intent!r"o3
Otr!%, tienen .ue e%/or2!r%e $!r! !$render Dc&o ,!n!r !&i,o% e in/"uir en "!% $er%on!%E3 Muc-!%
$er%on!% !d.uieren $orte, t!cto + !utocon/i!n2! .ue !u&ent!n %u e/ecti'id!d %oci!"3 S!*er .u0 e%
correcto -!cer o decir en di'er%!% %itu!cione% %oci!"e% re.uiere /"e(i*i"id!d, e%$ont!neid!d +
%en%i*i"id!d3
L!% -!*i"id!de% de "! co&unic!cin %on cruci!"e% $!r! e" entre'i%t!dor $or.ue "! entre'i%t!
&i%&! e% un! inter!ccin 'er*!"3 L! c"!rid!d e% t!&*i0n i&$ort!nte cu!ndo e" entre'i%t!dor $re$!r!
%u re$orte %o*re "o% re%u"t!do% de "! entre'i%t!3
L!% -!*i"id!de% !n!")tic!% e inter$ret!ti'!% %on &#% /#ci"e% $!r! !",un!% $er%on!% .ue $!r!
otr!%, $ero %u do&inio re.uiere de tr!*!Co !rduo !un $!r! "! $er%on! de &ent!"id!d !n!")tic!3 P!r!
d!r %entido ! "! in/or&!cin o*tenid! en un! entre'i%t!, %e "e de*e tr!t!r %i%te&#tic! + ",ic!&ente3
Se de*en ,ener!r + $ro*!r -i$te%i% !cerc! de" c!ndid!to, t!nto dur!nte "! entre'i%t!, co&o de%$u0%
de e""!3
L!% -!*i"id!de% de to&! de deci%in $ueden %er &eCor!d!% $or "! con%ider!cin de "o%
di'er%o% /!ctore% .ue contri*u+en !" $roce%o3 E" entre'i%t!dor de*e e%t!r /!&i"i!ri2!do con "o%
re.ui%ito% $!rticu"!re% de" tr!*!Co3 De*e e%t!r con%ciente de" e%t!do !ctu!" de" &erc!do de tr!*!Co + "!
di%$oni*i"id!d de %o"icit!nte%3 Sin e&*!r,o, !" e'!"u!r ! un c!ndid!to, de*e e%t!r !"ert! ! otro%
/!ctore% &#% %uti"e%3 Por eCe&$"o, de*e tener cuid!do en no deC!r%e ""e'!r $or e%tereoti$o%3 No de*e
$reCu2,!r ! un c!ndid!to $or %u %e(o o !ntecedente% 0tnico%3 T!&*i0n -!+ $e"i,ro !" /or2!r un!
deci%in !cerc! de un c!ndid!to &u+ !$re%ur!d!&ente3 A 'ece%, "! $erce$cin in&edi!t! de"
entre'i%t!dor re%$ecto de un c!ndid!to e%t# $reCuici!d! de*ido ! "! tor$e2! o ! "! *ri""!nte2 de un
c!ndid!to 'i%to $re'i!&ente3 L!% -!*i"id!de% de" entre'i%t!dor $!r! to&!r deci%ione% $ueden &eCor!r
IM
con "! $r#ctic!, e%$eci!"&ente %i "!% corro*or! con "!% de otr!% $er%on!% .ue $o%e!n "! &i%&!
in/or&!cin .ue 0" tiene3
LAS DEMANDAS IMPUESTAS POR LATAREA
E" $!$e" de" entre'i%t!dor $uede %er %"o uno de "o% '!rio% .ue un! $er%on! de%e&$e1! en
un! or,!ni2!cin3 GCu#"e% %on !",un!% de "!% re%$on%!*i"id!de% + de&!nd!% i&$ue%t!% ! un!
$er%on! cu!ndo !ce$t! "! t!re! de entre'i%t!r c!ndid!to% $!r! un! contr!t!cinH
L!% de&!nd!% i&$ue%t!% $or e" $!$e" de" entre'i%t!dor $ueden entr!r en con/"icto entre %) o
con "!% $re/erenci!% de un! $er%on!3 Se e%$er! .ue un entre'i%t!dor %e! cordi!" + !&i,!*"e en %u
/or&! de der, $ero /r)!&ente !n!")tico + o*Ceti'o en %u% Cuicio%3 Puede e%t!r *!Co "! $re%in de un
de$!rt!&ento u otro, $!r! contr!t!r c!ndid!to% en contr! de "!% nor&!% .ue %on irre!")%tic!&ente
!"t!% o *!C!% $!r! tr!*!Co% .ue e%t#n &!" de/inido%3 E" entre'i%t!dor $uede %er /or2!do ! -!cer Cuicio%
di/)ci"e% r#$id!&ente, cu!ndo $re/erir)! con%ider!r"o% $or un $er)odo &!+or3 Puede %er $re%ion!do !
'ender e" tr!*!Co, &#% .ue ! e'!"u!r !" c!ndid!to3 L!% "i&it!cione% de tie&$o "e $ueden i&$edir "!
in/or&!cin !decu!d! $!r! -!cer %u !n#"i%i% e inter$ret!cin3
E" entre'i%t!dor Dco&$"etoE nece%it! %er con%ciente de "!% &5"ti$"e% $re%ione% + de&!nd!%
.ue !/ront! en %u $!$e"3 De*e $er&!necer %ereno !nte "! $re%enci! de de&!nd!% con/"icti'!%3
LAS NECESIDADES PERSONALES DEL ENTREVISTADOR
P!r! -!ce %u tr!*!Co *ien, e" entre'i%t!dor de*e %er con%ciente de %u% $ro$i!% nece%id!de% +
de "!% de&!nd!% .ue "e $"!nte! %u $ro$i! 'id! $er%on!"3 Mientr!% .ue "o% %enti&iento% o $ro*"e&!%
$er%on!"e% $ueden -!cer%e ! un "!do en &uc-!% ocu$!cione%, en "! entre'i%t!, t!"e% !n%ied!de% !
&enudo %e /i"tr!n con e/ecto% !d'er%o% en "! eCecucin3 Un! nece%id!d de c!te,or)!, de do&in!nci! o
!ce$t!cin $uede ""e'!r ! " entre'i%t!dor !% in'o"ucr!r%e de&!%i!do en "! con'er%!cin3 L!
e'!"u!cin $uede %er di%tor%ion!d! de*ido ! %u e&oti'id!d %o*re cierto% te&!%3 Por eCe&$"o, un
'eter!no condecor!do no $odr)! Cu2,!r !$ro$i!d!&ente "o% re.ui%ito% de tr!*!Co de un o*Cetor de
concienci!3 Un entre'i%t!dor re"i,io%o $uede e%t!r $redi%$ue%to en contr! de un c!ndid!to .ue
$ro/iere *"!%/e&i!%3 Si e" entre'i%t!dor e%t# $!deciendo "!% &o"e%ti!% de un! di%$e$%i! o %e
encuentr! indi%$ue%to, $uede no $re%t!r "! de*id! !tencin ! c!ndid!to3 Su Cuicio $uede %er
&!"o,r!do $or %u $ro$i! indi%$o%icin3
LA INTERACCION
L! entre'i%t! $uede con%ider!r%e co&o un $roce%o din#&ico o inter!ccin GRu0 e% "o .ue "!
di%tin,ue de otr!% re"!cione% inter$er%on!"e%H
E" entre'i%t!dor de*e conducir "! entre'i%t! e/iciente&ente, $ero no %e de*e 'o"'er &ec#nico,
!rti/ici!" o re*u%c!do en %u /or&! de %er3 Cu!ndo cu!"e%.uier! do% $er%on!% %e con/ront!n o !/ront!n
un! t!re! co&5n, %e de%!rro""! un ')ncu"o e&ocion!"3 E" entre'i%t!dor de*e %er con%ciente de "!%
&odu"!cione% e&ocion!"e% de "! re"!cin .ue %e de%!rro""! + &!ntener"!% en un ni'e" !$ro$i!do de
inten%id!d + c!"id!d3
L!% !%oci!cione% + "o% %enti&iento%, !$rendido% $or un entre'i%t!dor en otr!% re"!cione%,
$ueden cont!&in!r ! "! entre'i%t! + $roducir de%!,r!do $!r! !&*!% $!rte%3 Por eCe&$"o, "! ,!"!nter)!
o e" corteCo !" entre'i%t!r ! un! &uCer !tr!cti'! $ueden !nu"!r e" $!$e" $ro/e%ion!" de un -o&*re co&o
entre'i%t!dor3 Un! &uCer entre'i%t!dor! %e $uede %entir inc&od! !" !do$t!r e" "ider!2,o o e" contro"
en un! con'er%!cin con un -o&*re &u+ cor$u"ento3 Un entre'i%t!dor ne,ro $uede e($eri&ent!r
!n%ied!d !" entre'i%t!r ! un! $er%on! *"!nc! o 'ice'er%!3
E" entre'i%t!dor Dco&$"etoE !$rende ! entre'i%t!r di%cret!&ente + %in !n%ied!d3 Se d! cuent!
de .ue "! re"!cin entre'i%t!dor4c!ndid!to de*e tener c!r#cter $ro/e%ion!", &#% .ue $er%on!" %i e%
.ue de*e e'!"u!r !" c!ndid!to con Cu%tici!3 S!*e .ue de*e %u*ordin!r %u% $ro$i!% nece%id!de% +
%enti&iento% ! "! t!re! $or re!"i2!r3 E" entre'i%t!dor de*e %er %incero + !,r!d!*"e, $ero no o*%t!nte
,u!rd!r ciert! di%t!nci! e&ocion!" con e" c!ndid!to3
EL CANDIDATO
E" entre'i%t!dor inter!ct5! con &u+ di/erente% ti$o% de c!ndid!to%3 GC&o $uede "!
indi'idu!"id!d de" c!ndid!to !/ect!r e" co&$ort!&iento de" entre'i%t!dorH
Di/erente% $er%on!% cre!n di/erente% $ro*"e&!% + o$ortunid!de% $!r! e" entre'i%t!dor3 Por
eCe&$"o, e" entre'i%t!dor de*e !d!$t!r %u 'oc!*u"!rio + %u% /or&!% de e($re%!r%e, !" ni'e" educ!ti'o
IN
o cu"tur!" de un indi'iduo3 De*e !$render ! %er $!ciente + $!rco ! /in de e%ti&u"!r ! un! $er%on!
"!cnic! o t)&id! !" -!*"!r3 Tiene .ue contro"!r + c!n!"i2!r "! 'er*orre! de un c!ndid!to "ocu!23 Un
c!ndid!to -o%ti" ! 'ece% $uede %er con.ui%t!do !" tr!t!r direct!&ente de %u -o%ti"id!d3 Entre'i%t!r !
&ie&*ro% de ,ru$o% &inorit!rio% $uede cre!r $ro*"e&!% ! !",uno% entre'i%t!dore%3
Un entre'i%t!dor e($erto no re$roc-!r# !" c!ndid!to %i "! entre'i%t! no %e de%en'ue"'e t!n
/"uid!&ente co&o %e e%$er!*!3 A",uno% c!ndid!to% %on e(tre&!d!&ente di/)ci"e% $!r! %er *ien
entre'i%t!do%3 En t!"e% c!%o%, e" entre'i%t!dor de*e cuid!r%e de no deC!r .ue "o% %enti&iento% de
/ru%tr!cin o in/"u+!n en %u Cuicio3 En /or&! %i&i"!r, no de*e $er&itir .ue e" $"!cer .ue e($eri&ente en
un! entre'i%t! de"icio%!, !nu"e %u cr)tic! en "! e'!"u!cin de" %o"icit!nte3
EL PAPEL DEL ENTREVISTADOR
E" entre'i%t!dor %e encuentr! en un! $o%icin c"!'e co&o &edi!dor o di%t!nci!dor entre "!
or,!ni2!cin + e" c!ndid!to3 GC&o e.ui"i*r! e" *iene%t!r de" indi'iduo /rente !" de "! or,!ni2!cinH
L! entre'i%t! de %e"eccin co&5n&ente e% inici!d! $or "! or,!ni2!cin de !cuerdo con %u%
$ro$io% intere%e%3 T!nto e" entre'i%t!dor co&o e" c!ndid!to de*en reconocer e%to3 Sin e&*!r,o, e"
entre'i%t!dor de*e re%$onder %ie&$re ! "!% nece%id!de% + %enti&iento% de" %o"icit!nte3 En un!
entre'i%t! de de%!rro""o ?$or eCe&$"o, direccin de" tr!*!Co, re'i%in de "! eCecucin, u orient!cin@ e"
0n/!%i% %e orient! &#% -!ci! e" *ene/icio de" indi'iduo3 De*ido ! .ue e" entre'i%t!dor e% un
re$re%ent!nte de un! co&$!1)!, co&o .uier! .ue %e!, no $uede !nte$oner "!% nece%id!de% de"
indi'iduo "!% de "! or,!ni2!cin3
A",uno% entre'i%t!dore% %e encuentr!n ! %) &i%&o% &o'ido% $or un %enti&iento de %i&$!t)! +
un de%eo de %er 5ti"e% ! "o% c!ndid!to%3 En cierto ,r!do, un entre'i%t!dor $uede o/recer con%eCo u
orient!cin de%$u0% de un! entre'i%t! de e'!"u!cin3 Si e%t# indic!d! orient!cin 'oc!cion!" o
$ro/e%ion!", no o*%t!nte, un *uen $rocedi&iento con%i%te en re/erir ! "! $er%on! ! un orient!dor o
!,enci! !$ro$i!d!3
En re%u&en, e" entre'i%t!dor Dco&$"etoE no %"o de*e tener conoci&iento% + -!*i"id!de%
!$ro$i!do%, %er con%ciente de "!% de&!nd!% de %u tr!*!Co, %er %en%i*"e ! %u% nece%id!de%
$er%on!"e% + entender "! n!tur!"e2! de" $roce%o de "! entre'i%t!, %ino .ue de*e t!&*i0n conocer %u%
$ro$i!% "i&it!cione% co&o un! $er%on! .ue de%e&$e1! un $!$e" i&$ort!nte, $ero "i&it!do3
V.?.?. CRITERIOS DE EVALUACIN EN LA PSICOLOGA ORGANIZACIONAL
ETAPAS DE LA ENTREVISTA EN EL AMBITO
DE LA PSICOLOGA ORGANIZACIONAL
IK
NIVEL
INTELECTUAL
AA7ILIDADES
RASGOS DE
PERSONALIDA
D
PRESENTACI
N PERSONAL
4 Soci!"e%
4 De co&unic!cin
4 An!")tic!%
4 Inter$ret!ti'!%
4 De to&! de deci%ione%
4 Autoconoci&iento
4 Auto!ce$t!cin
4 Autocon/i!n2!
4 Autore!"i2!cin
4 De$ende de" "u,!r, or,!ni2!cin +
ni'e" en .ue %e ""e'e ! c!*o "!
entre'i%t!3
Re,i%tro cu!"it!ti'o + cu!ntit!ti'o de 4Ni'e"
inte"ectu!"
4c!$!cid!de% co,niti'!% : !*%tr!ccin,
,ener!"i2!cin, ti$o de $en%!&iento,
r!2on!&iento, !n#"i%i% + %)nte%i% +
re$re%ent!cin &ent!" + %i&*"ic!
4inte"i,enci! $r#ctic! + %oci!"
4c!$!cid!de% %o*re%!"iente% + de/icit!ri!%
APERTURA
RAPPORT
APPROCX
EMPATIA
DESARROLLO
CIMA
CIERRE
V3;3= FORMAS DE AACER ENTREVISTAS
Un entre'i%t!dor $uede !do$t!r "! &od!"id!d de Entre'i%t! co"ecti'!, e% decir, diri,ir%e $or "o
&eno% ! do% c!ndid!to%, "o% cu!"e% conte%t!r#n ! tod!% "!% $re,unt!% .ue %e "e% -!,!n, teniendo
cuid!do de no &o%tr!r $re/erenci! $or nin,unoF "!% $re,unt!% %er#n de ti$o !*ierto3 ECe&$"o:
DCo&0nte&e %u e($erienci! "!*or!"E3
Un! &od!"id!d &#% %er)! .ue do% entre'i%t!dore%, $or "o &eno%, cue%tion!r!n !" c!ndid!to,
con e" /in de !*ord!r !&$"i!&ente "!% #re!% de inter0%, o *ien, $ro/undi2!r en un! o '!ri!% de e""!%3
Puede uti"i2!r%e ! ni'e" eCecuti'o, de $re/erenci! $!r! o*tener d!to% .ue %ir'!n $!r! to&!r
deci%ione%3
Por 5"ti&o %e &encion!r# "! entre'i%t! .ue %e -!ce con un %o"o c!ndid!to, e" cu!" %er#
entre'i%t!do $or do% o &#% entre'i%t!dore% .ue re$re%ent!n ! %u% re%$ecti'!% ,erenci!% ?de
C!$!cit!cin, de Rec"ut!&iento + Se"eccin de Per%on!", de Recur%o% Au&!no%, etc0ter!@3
L! entre'i%t! $uede ""e'!r%e ! c!*o e" &i%&o d)!, o *ien cit!r"o un d)! di/erente con c!d!
,erenci!3 Su o*Ceti'o $rinci$!" %er)! 'eri/ic!r %u con%t!nci! en d!to%, !ctitude%, $er%on!"id!d,
conoci&iento%, !rre,"o $er%on!", &!neCo de "! %itu!cin, etc0ter!3
V3;3I ETAPAS DE LA ENTREVISTA
APERTURA
E% "! rece$cin /or&!" de" entre'i%t!do, donde %e conocen $or $ri&er! 'e2 !&*!% $!rte%:
entre'i%t!do4entre'i%t!dor, + rec)$roc!&ente tienen "! $ri&er! i&$re%in o i&$!cto, de" cu!"
de$ender# &uc-!% 'ece% e" tr!n%cur%o de "! entre'i%t!3
RAPPORT
E% !.ue""! corriente !/ecti'! + de co&unic!cin .ue %e d! entre entre'i%t!do + entre'i%t!dor3
E" r!$$ort e% i&$re%cindi*"e +! .ue cu!ndo %e e%t!*"ece de &!ner! !decu!d!, di%&inu+e "! !n%ied!d
de" %o"icit!nte, cre! un c"i&! de con/i!n2!, e%$ont!neid!d, + $ro'oc! .ue e" entre'i%t!do %e co&$orte
de &odo n!tur!" de !cuerdo con "!% circun%t!nci!% de" &o&ento3
E(i%ten !",uno% co&$ort!&iento% + !ctitude% .ue contri*u+en ! e%t!*"ecer e" r!$$ort co&o:
tr!t!r con corte%)!, intere%!r%e !" e%cuc-!r, !c"!r!r .ue "! in/or&!cin %e tr!t!r# con/idenci!"&ente +
*u%c!r $ri'!cid!d en "! entre'i%t!3 E(i%ten !",un!% $re,unt!% .ue $ueden %er'ir co&o ,u)!, $or
eCe&$"o: DGNo tu'o $ro*"e&!% $!r! e%t!cion!r%eHE DRu0 *ien cort!do e%t# %u tr!CeE3 Si %e o*%er'!,
e%te ti$o de $re,unt!% tienen co&o /in $ri&ordi!" reducir "!% ten%ione% de" entre'i%t!do3 De%$u0% de
e%to% co&ent!rio% + !" 'er .ue e" entre'i%t!do %e -! e($"!+!do + re"!C!do, e" entre'i%t!dor $uede
$re%ent!r%e3 D7ien &i no&*re e%e3 + ten,o e" enc!r,o o "! /uncin de re!"i2!r e%t! entre'i%t!, en "!
.ue e%$er!&o% o*tener un! in/or&!cin &utu!3 U%ted de "! e&$re%! + no%otro% de u%tedE3
De "! &i%&! &!ner! co&o $ued!n e(i%tir co&$ort!&iento% + !ctitude% .ue /!ci"it!n e"
e%t!*"eci&iento de r!$$ort, -!+ otro% .ue $ueden $erCudic!r"o, t!"e% co&o: e" %!rc!%&o, conte%t!r e"
te"0/ono, &o/!r%e de e'ento% .ue $!recen e%t5$ido% $!r! e" entre'i%t!dor, $ero no $!r! e"
entre'i%t!do3 A%) &i%&o, otro de "o% errore% .ue %e $ueden co&eter en e%t! $!rte de "! entre'i%t! e%
tr!t!r con conde%cendenci! !" entre'i%t!do, -!cer $re,unt!% en %uce%in r#$id! o $oner ! $rue*! "!
'er!cid!d de" entre'i%t!do de &!ner! !*iert! o c"!rido%!3
APPROOCc
E%te $rocedi&iento %e -! de/inido co&o un! t0cnic! .ue $er&ite $"!nte!r, !cerc!r%e,
!$ro(i&!r%e, !*ord!r3 De%de e" $unto de 'i%t! %ocio$%ico",ico, %e "e -! deno&in!do co&o
IJ
Ddi%t!nci! %oci!" o di%t!nci! $%ico",ic!E .ue e(i%te entre do% $er%on!% + .ue %e c!r!cteri2! $or e"
!i%"!&iento + e" cont!cto3 P!r! e" $ro$%ito de "! entre'i%t!, e% nece%!rio .ue e" entre'i%t!dor de%de
e" inicio e%t!*"e2c! un! di%t!nci! %oci!" de !cuerdo con e" ti$o de entre'i%t! + con e" o*Ceti'o .ue %e
$retend!3 GRu0 di%t!nci! %oci!" de%e! con%er'!rH GDe !$ro(i&!cin $!r! /!ci"it!r e" $roce%o de
co&unic!cinH, e" e%critorio no de*er# %er un! *!rrer!3 GE" de !utorid!dH, entonce% con%er'!r# e"
e%critorio3 Se -!*"!r# de Du%tedE co&o un! &!ner! de &!ntener e" re%$eto + &!rc!r ")&ite% en "!
entre'i%t!, o *ien, %e $uede -!*"!r de Dt5E $!r! 'er c&o re!ccion! e" entre'i%t!do3 De%$u0% de .ue
e" entre'i%t!dor e%tu'o tute!ndo !" entre'i%t!do, e% nece%!rio o*%er'!r %i 0%te %e &ue%tr! in/"e(i*"e en
e" &!neCo de Du%tedE, o %i !ce$t! e" tuteo -!ciendo "o &i%&o3 Se $uede uti"i2!r e" t)tu"o uni'er%it!rio
co&o un! /or&! de &!rc!r ni'e"e%3 DSo+ e" In,3 t!"eE + ten,o e" enc!r,o de re!"i2!r e%t! entre'i%t!,
DMire %e1or in,enieroE, dice e" entre'i%t!dor diri,i0ndo%e !" entre'i%t!do, + de &!ner! reiter!d! %e
$uede re/erir ! 0" co&o D%e1or in,enieroE3
En "! entre'i%t! no e(i%ten re%$ue%t!% !*%o"ut!%3 Todo de$enden con .u0 /in %e re!"ice3 Si "!
e&$re%! e% con%er'!dor! + %e "e d! &uc-o '!"or ! "o% t)tu"o% !c!d0&ico%, e% reco&end!*"e .ue %e
detecte c&o %e &!neC! e" entre'i%t!do en un! %itu!cin en "! .ue %e e%ti&u"e e" tr!to .ue '! !
reci*ir dentro de "! or,!ni2!cin3 Si '! ! inter!ctu!r con ,ente Co'en, e% nece%!rio o*%er'!r %i "e
c!u%!r)! con/"icto .ue no "e to&!r!n en cuent! %u t)tu"o + no "e -!*"!r!n de Du%tedE3
Si e" entre'i%t!do $"!nte!% DG$or .u0 no no% -!*"!&o% de t5HE, en e%e &o&ento e"
entre'i%t!dor de*e conte%t!r de !cuerdo con "o% o*Ceti'o% de "! entre'i%t!, con "! in/or&!cin .ue
de%e! o*tener + no $er&itir .ue %e "e e%c!$e e" contro" de "! entre'i%t!3 En c!%o de .ue conte%te de
&!ner! !/ir&!ti'!, de in&edi!to de*e reto&!r "! inici!ti'! %e1!"!ndo: D7ien, e%to+ de !cuerdo3 GMe
$odr)!% -!*"!r %o*re tu tr!+ecto "!*or!"H3 En c!%o ne,!ti'o, DCon%idero .ue no e% $rudente $or "!
%itu!cin &i%&! de "! entre'i%t!3 A-or! d),!&e cu#ndo ter&in %u c!rrer!E3
EMPATA
Se "e -! ""!&!do %en%i*i"id!d, conoci&iento o e(!ctitud en "! $erce$cin %oci!"3 E% "!
c!$!cid!d de %entir "o .ue otro% %ienten, de $erci*ir "o .ue otro% $erci*en, de co&$!rtir + co&$render
"o% %enti&iento% de "! otr! $er%on!3 En "! !$ertur! de "! entre'i%t!, "! e&$!t)! Cue,! un $!$e" &u+
i&$ort!nte, +! .ue !" !%u&ir e%t! !ctitud e% $o%i*"e $erci*ir e" e%t!do e&ocion!" de" entre'i%t!do +
!ctu!r, en con%ecuenci!, con certe2! + no con *!%e en in/erenci!% !&*i,u!% e in/und!d!%3 Por
eCe&$"o: en e" &o&ento en .ue %e e%t# entre'i%t!ndo ! un o*rero, %er e&$!tico i&$"ic! $oner%e en
%u "u,!r + co&$!rtir "!% 'i'enci!% .ue e($one3 Ser)! $erci*ir .ue tu'o
Todo e%to -!+ .ue to&!r"o en cuent!, $erci*ir de &!ner! inte,r!" e in/erir "o .ue e%t! $er%on!
$uede !$ort!r ! "! or,!ni2!cin3 De i,u!" &!ner!, %e $uede -!cer e%te !n#"i%i% %i %e re!"i2! un!
entre'i%t! con un! $er%on! Co'en de" %e(o contr!rio + .ue e% un eCecuti'o3 Re%$on%!*i"id!d de"
entre'i%t!dor e% co&$!rtir con c!d! un! de "!% $er%on!% "!% $o%i*i"id!de% .ue tiene en "! 'id! +
re%$et!r"o $ro/und!&ente, t!" + co&o c!d! %er -u&!no &erece3
DESARROLLO
E" de%!rro""o e% "! et!$! de "! entre'i%t! .ue i&$"ic! un! ,r!n c!$!cid!d de $erce$cin $or
$!rte de" entre'i%t!dor $!r! re,i%tr!r tod!% + c!d! un! de "!% conduct!% + !ctitude% .ue e&ite e"
entre'i%t!do3 Se $odr)! decir t!&*i0n .ue e% "! et!$! donde %e o*tiene "! &!+or c!ntid!d de
in/or&!cin3 E%to e% $o%i*"e +! .ue %u$one .ue e" r!$$ort e%t# e%t!*"ecido + e(i%te un c"i&! de
con/i!n2!, donde e" entre'i%t!do $re%ent! un! &!+or %o"ide2 + %e o*tiene in/or&!cin c!d! 'e2 &#%
%i,ni/ic!ti'!, .ue $ued! conducir ! to&!r un! deci%in !decu!d!3 Pre,unt!% t!"e% co&o: DGDonde
'i'e u%tedHE DGDnde e%tudio "! $ri&!ri!HE, etc3 So*re d!to% .ue o*'i!&ente %e conocen de
!nte&!no ! tr!'0% de "! %o"icitud o de" curr)cu"o3 Co&o %e $uede 'er, e" ti$o de $re,unt!% %on
direct!%, $ero no !&en!2!nte%, + ! de&#%, e" entre'i%t!dor e% e" .ue tiene &!+or $!rtici$!cin3
L!% #re!% .ue %e %u,iere toc!r en e%t! et!$! %on: e" #re! ,ener!" + e%co"!r3
CIMA
MO
Mientr!% en ! et!$! !nterior e" o*Ceti'o *#%ico er! o*tener in/or&!cin cu!ntit!ti'! %o*re "!%
di/erente% #re!% tr!t!d!% + "! %itu!cin &i%&! de "! entre'i%t!, en e%t! et!$! e" o*Ceti'o %e centr!r#
en o*tener in/or&!cin cu!"it!ti'! &#% %i,ni/ic!ti'!, +! .ue %e %u$one .ue en e%te &o&ento e(i%te e"
c"i&! $ro$icio de con/i!n2!, e%$ont!neid!d + %e,urid!d3
E%t! et!$! %e c!r!cteri2! $or un! &!+or $!rtici$!cin $or $!rte de" entre'i%t!do + un! &)ni&!
inter'encin de" entre'i%t!dor3 E% e" &o&ento de re!"i2!r $re,unt!% de ti$o !*ierto, .ue !",uno%
!utore% "!% ""!&!n $re,unt!% e($"or!tori!% o de %ond!3 A.u) %e $uede !*ord!r un #re! .ue no -!+!
.ued!do c"!r! $!r! e" entre'i%t!dor, $or "o .ue $uede $re,unt!r + decir: DA#*"!&e %o*re %u
tr!+ectori! ocu$!cion!"E, DA#*"e&e &#% %o*re %u% e%tudio%E3 DCu0nte&e &#% %o*re %u /!&i"i!E, +
-!%t! !"") "e,! ! inter'encin de" entre'i%t!dor, d!ndo $!ut! ! .ue %e e($"!+e %u inter"ocutor3
L!% #re!% .ue %e %u,iere toc!r $!r! in'e%ti,!r d!to% de ti$o cu!"it!ti'o %on: ocu$!cion!",
conce$to de %) &i%&o + &et!%3 Y co&o un $unto de tr!n%icin entre "! ci&! + e" cierre, %e $uede
in'e%ti,!r &#% %o*re "!% #re!% /!&i"i!r, %!"ud + $!%!tie&$o%3
CIERRE
Cinco o die2 &inuto% !nte% de ter&in!r "! entre'i%t!, e% con'eniente !nunci!r .ue %e !cerc! e"
/in!" con un! tr!n%!ccin co&o "! %i,uiente: DU%ted &e -! $ro$orcion!do un! &u+ *uen! re'i%in de
%u% !ntecedente% + e($erienci!E3 DAe di%/rut!do -!*er con'er%!do con u%tedE3 DLe !,r!de2co -!*er
co&$!rtido e%t! in/or&!cin con&i,oE3 DE%t! in/or&!cin '! -! %er &u+ '!"io%! $!r! to&!r nue%tr!
deci%inE3
E% reco&end!*"e t!&*i0n e" u%o de !",un!% /r!%e% co&o: DAnte% .ue ter&ine&o%, G.u0
$re,unt!% "e ,u%t!r)! -!cer&e %o*re e" tr!*!Co, nue%tr! or,!ni2!cin o cu!".uier otr! co%!H, o *ien,
D!nte% de ter&in!r 'o+ ! -!cer"e do% $re,unt!% &#%E3 DNo% e%t!&o% !cerc!ndo !" /in!", $ero !nte%
.ui%ier! .ue &e diCer!333E, todo% e%to% recur%o% !+ud!n !" entre'i%t!do ! $re$!r!r%e con 0(ito $!r! e"
/in!" de "! entre'i%t!3 E%te e% e" &o&ento de decidir "o% $!%o% ! %e,uir e in/or&!r c"!r!&ente !"
entre'i%t!do "o .ue '! ! %uceder3 ECe&$"o%:
DLe !'i%!re&o% $or c!rt! "! deci%in ! "! .ue ""e,ue&o%E3
DCo&un).ue%e con&i,o e" $r(i&o "une% ! "!% << de "! &!1!n!E
Cu!ndo $ued! continu!r%e e" tr!&ite de in&edi!to, %e "e !+ud!r# ! d!r e" %i,uiente $!%o3 Si e"
c!ndid!to ?en e" c!%o de un! entre'i%t! de %e"eccin@, no e% !ce$t!do, $or 0tic! $ro/e%ion!" %e "e
de*e orient!r -!ci! dnde &#% $uede recurrir3 Sie&$re de*e re%$et!r%e %u di,nid!d, -!cer"e %entir
.ue "! entre'i%t! '!"i "! $en! + no deC!r .ue %e '!+! con "! ide! de .ue %!"i derrot!do3
LECTURAS OBLIGATORIAS
M<
LECTURA OBLIGATORIA ,
M2'$#$. 4=."0$. #* ")!*.'"g0"5) 8/* 0$)#"0"$))
*- 0$)'&$- #* - $4.*&!0"5)3
M8TODOS DIFERENCIALES O SELECTIVOS
E%to% $rocedi&iento% !$ro'ec-!n "!% di/erenci!% e(i%tente% entre "o% $ro$io% d!to% co&o
%i%te&! de c"!%i/ic!cin de "!% o*%er'!cione%3 Si no% intere%!, $or eCe&$"o, e%tudi!r "! in/"uenci!% de"
%e(o %o*re "o% ni'e"e% de !%$ir!cin, &edire&o% e%to% ni'e"e% ! $!rtir de &ue%tr!% di/erenci!d!% de
un! /or&! n!tur!"3 E% decir, "! '!ri!*"e inde$endiente de nue%tro e%tudio, e" %e(o, %e $re%ent! !
dicoto&i2!d! en "! n!tur!"e2!, !nte% de .ue e" in'e%ti,!dor inter'en,!3
Uno de "o% r!%,o% di/erenci!dore% &#% i&$ort!nte% entre e%to% &0todo% + "o% e($eri&ent!"e%
e% .ue en e%to% 5"ti&o% "!% condicione% de $roduccin de "o% /en&eno% %on &!ni$u"!d!%
direct!&ente $or e" e($eri&ent!dor, &ientr!% .ue en "o% $ri&ero%, e" in'e%ti,!dor !$ro'ec-!*! "!%
condicione% t!" co&o %e encuentr!n3
A",un!% de e%t!% condicione% %ue"en $re%ent!r%e en /or&! de c!te,or)!% cu!"it!ti'!%, co&o e"
%e(o, "! ed!d, "! c"!%e %oci!", e" di!,n%tico $%i.ui#trico, etc3 Por otr! $!rte, %e $uede t!&*i0n
con%e,uir "! di/erenci!cin de "o% %uCeto% &edi!nte "o% $unt!Ce% o*tenido% en un deter&in!do te%t3 L!
c!r!cter)%tic!% &edid! $or e" te%t .ued! e($re%!d! en un! di&en%in *#%ic! cu+o% '!"ore% e(tre&o%
%er'ir#n $!r! /or&!r dicoto&)!%F $or eCe&$"o, %uCeto% neurtico% + no neurtico%, intro'ertido% +
e(tro'ertido%, !n%io%o% + no !n%io%o%, etc3 For&!do% "o% ,ru$o% con *!%e en e%t! dicoto&)!%,
$ode&o% e%$er!r .ue cu!".uier c!&*io .ue %e o$ere en "! conduct! o*%er'!d! de "o% indi'iduo% %e!
e/ecto de e%t! c!te,ori2!cin $re'i!3
L! !ctu!" in'e%ti,!cin $i!,eti!n! %e orient! -!ci! "! co&*in!cin de "o% &0todo% c")nico% con
"o% di/erenci!"e%3 Pi!,et uti"i2! inici!"&ente e" &0todo c")nico $!r! o*tener !",5n conoci&iento %o*re
"! e%tructur! de" $roce%o de" $en%!&iento de" ni1o + "ue,o intent! co&$ro*!r "!% '!ri!cione% en "!
e%tructur! de" $en%!&iento, o*%er'!do !" ni1o en /uncin de "! ed!d3 L! r!2n *#%ic! $or "! .ue e"
&0todo e&$"e!do $or Pi!,et %e deno&in! c")nico + no di/erenci!" e%tri*! en .ue %u% $rocedi&iento%
no no% $er&iten re$roducir + 'eri/ic!r %u% o*%er'!cione% de un! /or&! e%t!nd!ri2!d!3 Su%
o*%er'!cione% no %on %u%ce$ti*"e% de un! !decu!d! cu!nti/ic!cin, .ue no% $er&it! e%t!*"ecer "!
'!ri!cin de" rendi&iento $!r! "!% di/erente% ed!de% de" ni1o3
Ae&o% de tener en cuent! .ue e" &0todo di/erenci!" $er&ite "! cu!nti/ic!cin de "!%
o*%er'!cione% +, $or con%i,uiente, %u o*Ceti'!cin3 Un intento de !$"ic!cin de" &0todo di/erenci!" !
"! te&#tic! de Pi!,et "o encontr!&o% en e" tr!*!Co de Goodnob3 En %u e%tudio Goodnob ?<JM6@ uti"i2
t!re!% &u+ %i&i"!re% ! "!% de Pi!,et, co&o "o% Cuicio% de $e%o, 'o"u&en + e%$!cio, + "!% e%t!nd!ri2F
e% decir, e"!*or un conCunto de in%truccione%, con%tru+ un! %erie de $ie2!% de id0ntic! /or&!, etc3
Goodnob no% $re%ent! en %u tr!*!Co un! e%$eci/ic!cin concret! de t!re!% e in%truccione%, de t!"
/or&! .ue .uien $retend! re$etir %u e($erienci! $ued! ""e'!r"! ! c!*o, con "! %e,urid!d de .ue "!%
condicione% %er#n e(!ct!&ente "!% &i%&!%3
MTODOS CORRELACIONALES
L! t0cnic! corre"!cion!" %e $uede e&$"e!r co&o un! %u*c"!%e de" &0todo di/erenci!"3 E%t!
t0cnic! tiene co&o o*Ceti'o $ri&ordi!" co&$ro*!r "! re"!cin e(i%tente entre do% o &#% G*0G$.
$4.*&!#$. 6 9*#"#$.3
Medi!nte e" &0todo corre"!cion!" %e $retende de%cu*rir "!% re"!cione% .ue tienen "o% -ec-o%
$%ico",ico%, t!" co&o %e $re%ent!n en "! n!tur!"e2!, e% decir, no% $er&ite ""e,!r !" conoci&iento de
"!% $o%i*"e% cone(ione% entre "o% /en&eno% $%ico",ico%F $!r! e""o, e" in'e%ti,!dor $uede uti"i2!r "!%
'!ri!*"e%, %in .ue -!,! /!"t! un! $re'i! &!ni$u"!cin de "!% &i%&!%3
Otr! de "!% c!r!cter)%tic!% .ue $re%ent!n "o% e%tudio% corre"!cion!"e% e% "! /!"t! de criterio /iCo
$!r! "! e"eccin de "!% '!ri!*"e% inde$endiente + de$endiente3 E" -ec-o de .ue, en un e%tudio d!do,
un! '!ri!*"e %e uti"ice co&o de$endiente o inde$endiente e% &#% *ien un! cue%tin !r*itr!ri!,
de$endiendo, *#%ic!&ente, de "o% $ro$%ito% .ue $er%i,uen "! in'e%ti,!cin3 Si $ode&o% con%t!t!r
.ue "! re"!cin entre do% '!ri!*"e% e% &u+ !"t!, cont!&o% con un! *uen! *!%e $!r! $oder $redecir
M6
"!% /utur!% '!ri!cione% de "!% '!ri!*"e%, ! &edid!% .ue !u&ente nue%tro conoci&iento %o*re "o%
e"e&ento% co'!ri!nte%3
A $e%!r de "!% di/icu"t!de% .ue %u$one e" e&$"eo de" &0todo corre"!cion!", no %"o en cu!nto !"
e%t!*"eci&iento de re"!cione% entre '!ri!*"e%, %ino t!&*i0n en cu!nto ! "! %e"eccin de %uCeto%, en
cu!nto !" contro" de "o% /!ctore% di%tor%ion!nte%, etc3, e%to% &0todo% con%titu+en un! '!"io%! !+ud!, +
!$ort!n un! in/or&!cin e%ti&!*"e en #re!% donde "! in'e%ti,!cin e($eri&ent!" e% di/)ci" de !$"ic!r3
L! e/ecti'id!d de t!"e% $rocedi&iento% %e -! de&o%tr!do %o*re todo en e%tudio% re"!cion!do% con e"
!$rendi2!Ce, c!&*io% de o$inin, e/ecto% de D&!%% &edi!E, c!&*io% de !ctitud, etc3
Un! 5"ti&! con%ider!cin de "o% &0todo% di/erenci!"e%, en ,ener!", no% $er&ite !/ir&!r .ue
0%to% no %"o con%titu+en e" $uente de unin entre "o% $rocedi&iento% de o*%er'!cin n!tur!" + "o%
e%tudio% e($eri&ent!"e%, %ino .ue, !de&#%, %e con'ierten en un! in!,ot!*"e /uente de %u,erenci!% e
-i$te%i% %u%ce$ti*"e% de co&$ro*!cin e($eri&ent!"3

M8TODOS NATURALES
En "o% e%tudio% n!tur!"e% e" o*%er'!dor no inter'iene !cti'!&ente en "! %itu!cin, ni &odi/ic! e"
cur%o n!tur!" de "o% $roce%o%3 Su $!$e" e% e&inente&ente $!%i'o, con%t!t!ndo %o"!&ente .ue ""e,ue
! inter/erir "o% re%u"t!do% de %u% o*%er'!cione%3 A",uno% !utore% ?C!&$*e"" + St!n"e+, <JM;@ %e -!n
re/erido ! t!"e% &0todo% co&o e%tudio% $ree($eri&ent!"e%3
De%de un $unto de 'i%t! -i%trico, "! &!+or)! de "o% e%tudio% *io",io% re!"i2!do% ! "o "!r,o de"
%i,"o $!%!do %e ""e'!ron ! c!*o de !cuerdo con dic-o &0todo3 Un! cuid!do%! o*%er'!cin de "o%
!ni&!"e% + "!% $"!nt!% $er&iti ! "o% in'e%ti,!dore% e%t!*"ecer c!r!cter)%tic!% e%tructur!"e% o
&or/o",ic!% co&une%3 E%te %i%te&! $ro$orcion "! *!%e $!r! "! e"!*or!cin de c"!%i/ic!cione% o
t!(ono&)!%3
7!%#ndo%e en t!"e% $rocedi&iento%, D!rbin, en "! %e,und! &it!d de" %i,"o $!%!do, $udo
$ro$oner %u re'o"ucion!ri! teor)! de "! e'o"ucin3 E%t! teor)! -! con%e,uido i&$u"%!r + e%ti&u"!r "!
in'e%ti,!cin cient)/ic! en c!&$o% t!n di%$!re% co&o "! $%ico"o,)! !ni&!" co&$!r!d!, "! neuro"o,)! +
"! ,en0tic!3
Concret!&ente en Euro$!, "! corriente eto",ic! -! o/recido de%cri$cione% &u+ intere%!nte% de
conduct!% !ni&!"e% e%$ec)/ic!%, re"!ti'!% ! "o% -#*ito% de !"i&ent!cin, conduct! de !$!re!&iento,
&!ternid!d + !,re%in3 E%to% e%tudio% i&$"ic!ron o*%er'!cione% %i%te&#tic!% de "!% re!ccione%
!ni&!"e% en %itu!cione% n!tur!"e%3 Gr!ci!% ! e%t! det!""!d! in/or&!cin %e cuent! con un! *!%e
inter$ret!ti'! $!r! "o% re%u"t!do% de !",uno% e($eri&ento% de "!*or!torio3 Muc-o% de "oe% e%tudio%
n!tur!"e% re!"i2!do% con !'e% + &ono% -!n !$ort!do nue'o% conoci&iento% %o*re %u e%tructur! %oci!"
+ -!n !$ort!do nue'o% conoci&iento% %o*re %u e%tructur! %oci!" + -!n $er&itido inter$ret!r
!decu!d!&ente e($eri&ento% &#% contro"!do%3
Un! '!ri!nte de" &0todo n!tur!" "! con%titu+e e" &0todo c")nico3 E%te %e /und!&ent!,
*#%ic!&ente, en "!% o*%er'!cione% re!"i2!d!% $or un ter!$eut! dur!nte "! entre'i%t! + e" tr!t!&iento
de" $!ciente, en re"!cin con $ro*"e&!% $%ico",ico%3 E" &0dico !"e&#n E&i" cr!e$e"in, e&$"e!ndo
t!n %o"o "! de%cri$cin + "! c"!%i/ic!cin, $ro$u%o do% ,r!nde% c!te,or)!% de "!% en/er&ed!de%
&ent!"e%: "! $%ico%i% &!ni!code$re%i'!, + "! e%.ui2o/reni!F %i%te&! tod!')! 'i,ente en e" &o&ento de
dict!&in!r "e,!"&ente "! en/er&ed!d &ent!"3 Todo% "o% e%tudio% $%i.ui#trico% e($eri&ent!"e% to&!n,
co&o $unto de !rr!n.ue, dic-! c"!%i/ic!cin3 T!&*i0n Freud uti"i2 e" &0todo c")nico, $re%ent un
det!""!do !n#"i%i% + de%cri$cin de "! di/erenci! entre "!% $!r#"i%i% -i%t0ric!% ten)!n %u ori,en en
/uerte% *"o.ueo% e&ocion!"e% re"!cion!do% con "o% r,!no% $!r!"i2!do% de" cuer$o + .ue, $or
con%i,uiente, tod! ter!$i! tendr)! .ue orient!%e ! ro&$er t!" re"!cin3
Otro de "o% eCe&$"o% i&$ort!nte% de "! !$"ic!cin de" &0todo n!tur!" dentro de" c!&$o de "!
$%ico"o,)! "o tene&o% en e" tr!*!Co de" %ui2o \e!n Pi!,et3 E%te -! dedic!do tod! %u o*r! !" e%tudio
de" de%!rro""o de" $en%!&iento + e" "en,u!Ce en e" ni1o, e&$"e!ndo $!r! e""o un &0todo de
o*%er'!cin .ue e" &i%&o -! de/inido co&o &0todo c")nico3 Lo% e%tudio% de Pi!,et e%t#n $re%idido%
$or o*%er'!cione% n!tur!"e% de" co&$ort!&iento in/!nti"3 Pi!,et $udo ""e,!r ! e%t!*"ecer di'er%!%
c!te,or)!% o e%tructur!% &ent!"e%, !%) co&o un! %erie de %itu!cione% e $rue*! + $re,unt!% e%t#nd!r
.ue !$"ic ! "o% ni1o% en u"teriore% in'e%ti,!cione%3
E" c!r#cter $ro$io de "!% o*%er'!cione% n!tur!"e% + c")nic!% con%i%te en reducir !" &)ni&o "!%
re%triccione% %o*re "! o*%er'!cin + "! %itu!cin o*%er'!d!3 De e%t! &!ner!, !" inter'encin
de"i*er!d! de" in'e%ti,!dor, &edi!nte &!ni$u"!cin direct!, %e e'it! !" &#(i&o de*ido ! "!%
interru$cione% .ue %u$ondr)! $!r! e" de%!rro""o e%$ont#neo de" co&$ort!&iento, !"ter!ndo,
con%ecuente&ente, todo e" $roce%o conductu!"3
M;
L "97$&')0" #* -$. *.'/#"$. #* $4.*&!0"5) )'/&-, ""!&!do% t!&*i0n e%tudio% de
c!&$o, de*ido ! .ue "! conduct! ocurr! /uer! de" "!*or!torio, e%tri*! en .ue con%titu+en un! /uente
in!,ot!*"e de nue'!% ide!%3 L! cienci! uti"i2! $ri&ordi!"&ente "! o*%er'!cin cu!ndo %e "!n2! ! "!
*5%.ued! de nue'o% conce$to%, &#% *ien .ue cu!ndo nece%it! un! con/ir&!cin &#% $reci%! de "o%
&i%&o%3 T!&*i0n de "! o*%er'!cin %e ori,in! ,r!n c!ntid!d de $ro*"e&!%, .ue con%titu+en "! *!%e
de /utur!% in'e%ti,!cione% e($eri&ent!"e%3 En %u&!, "o% &0todo% de o*%er'!cin n!tur!" con%titu+en
in%tru&ento% de tr!*!Co $ro$io% de "o% e%tudio% inici!"e% de "!% cienci!%, en donde "! cre!ti'id!d, "!
i&!,in!cin + c!$!cid!d or,!ni2!dor! de" in'e%ti,!dor de%e&$e1! un $!$e" &u+ i&$ort!nte3
De*e&o% reconocer, no o*%t!nte, .ue "o% &0todo% o*%er'!cion!"e% eCercen un $!$e" deci%i'o
en e" concierto de "! &etodo"o,)! cient)/ic!, + .ue $o%ee %u% $ro$i!% t0cnic!% $!r! "! de%cri$cin +
rec!*!cin de d!to%3 E%t!% t0cnic!%, co&o ! "o% de "o% &0todo% &#% $er/eccion!do%, tienen $or
/in!"id!d e" de%cu*ri&iento de "!% re"!cione% e(i%tente% entre "o% di'er%o% /en&eno%, %ino t!&*i0n
re,i%tr#ndo"o% de un! /or&! $reci%! + con%er'#ndo"o% $!r! u"teriore% e%tudio%3
D!do, $ue%, e" !&$"io u%o + 'i,enci! .ue %i,uen teniendo "o% &0todo% de o*%er'!cin, %o*re
todo en deter&in!d!% #re!% de" co&$ort!&iento, !",uno% de e""o% -!n e($eri&ent!do un ,r!n
de%!rro""o ! "o "!r,o de e%to% 5"ti&o% !1o%3
M8TODOS E9PERIMENTALES
Se conoce $or e($eri&ento !.ue""! %itu!cin en "! .ue e" in'e%ti,!dor introduce un e%t)&u"o o
&odi/ic! !",uno de "o% co&$onente% de !.ue""!, + ! continu!cin o*%er'! c&o re!ccion! e"
indi'iduo3 E%to no% $er&ite e($eri&ent!" e% $ro'oc!r "! re%$ue%t! de" %uCeto3 Cu!ndo %o&ete&o% !
un indi'iduo ! un! $rue*! o "e $edi&o% .ue re!"ice un! t!re!, e%t!&o% *u%c!ndo %u $o%i*"e
re%$ue%t! ! /in de con'ertir"! en d!to3
L! /or&! en .ue e" e($eri&ent!dor $uede ""e,!r !" do&inio tot!" de "! %itu!cin e% &edi!nte e"
contro"3 En "! e($eri&ent!cin, e" in'e%ti,!dor $o%ee un contro" directo de "! '!ri!*"e inde$endiente,
"! &!ni$u"!, %e"eccion! %u% '!"ore%: en %u&!, de$ende tot!"&ente de 0"3 P!r! co&$render &eCor
co&o /uncion! un e($eri&ento, '!&o% ! $ro$oner e" %i,uiente eCe&$"o3 Su$on,!&o% .ue %e $retende
e%tudi!r "! in/"uenci! de" i&$u"%o %o*re "! c!$!cid!d di%cri&in!ti'! de "o% !ni&!"e%3 P!r! e""o
/or&!&o% tre% ,ru$o% de r!t!% + "o% %o&ete&o% re%$ecti'!&ente ! < -or!, K -or!% + <M -or!% de
$ri'!cin de co&id!3 Podr)!&o%, inc"u%o, /or&!r un cu!rto ,ru$o $!r! con%e,uir un! ")ne! de *!%e o
criterio de co&$!r!cin3 En c!%o de .ue e" e($eri&ent!dor $ien%e .ue e(i%ten '!ri!*"e%
inde$endiente% .ue de*er)!n %er contro"!d!%, $uede uti"i2!r%e cu!".uier t0cnic! de contro"
e($eri&ent!", con o*Ceto de !%e,ur!r .ue "!% 5nic!% condicione% de '!ri!cin %on "!% i&$ue%t!% o
&!ni$u"!d!% $or 0"3 A%), $o%ee un !r,u&ento + un! *!%e $!r! "! co&$ro*!cin de %u -i$te%i%3
Ae&o% de %e1!"!r .ue e" e($eri&ent!dor, !nte% de $oner en &!rc-! %u $ro+ecto de
in'e%ti,!cin, de*er# -!*er re%ue"to un! %erie de !%$ecto% i&$ort!nte%F concret!&ente, tiene .ue
-!*er decidido %o*re "o% '!"ore% .ue '! ! uti"i2!r de %u '!ri!*"e inde$endiente, de c&o '! ! /or&!r
"o% ,ru$o%, cu#" '! ! %er e" t!&!1o de %u e($eri&ento, etc3 Tod!% e%t!% deci%ione%, .ue de*en %er
to&!d!% !nte% de inici!r e" tr!*!Co, /or&!n "o% e"e&ento% *#%ico% de "! $"!ni/ic!cin e($eri&ent!", "!
cu!" %ue"e reci*ir e" no&*re de di%e1o $ro$io, .ue no% $er&ite re%o"'er un! %erie de cue%tione% ! /in
de o*tener un! &#(i&! in/or&!cin con un &)ni&o co%to3 Co&o dire&o% &#% !de"!nte, e(i%te en "!
$r#ctic! un! %erie de di%e1o% tot!"&ente $"!ni/ic!do% e inc"u%o eti.uet!do%, .ue en &uc-o% c!%o%,
$ueden /!ci"it!r ,r!nde&ente nue%tr! "!*or $"!ni/ic!dor!3 A-or! *ien, !nte% de decidirno% $or "!
uti"i2!cin de uno de e%to% di%e1o% -e&o% de tener en cuent! un! %erie de !%$ecto% co&o "! c!ntid!d
de in/or&!cin .ue $uede con%e,uir%e $or unid!d de o*%er'!cin, "! c!ntid!d de '!ri!*"e% .ue
&erece "! $en! e%tudi!r %i&u"t#ne!&ente, %i e" !2!r e% "! &eCor e%tr!te,i! de %e"eccin, etc3
En %u&!, $ode&o% !/ir&!r .ue e" $rinci$io /und!&ent!" de "! e($eri&ent!cin con%i%te en
!ctu!r direct!&ente %o*re "!% condicione% .ue in/"u+en en "o% %uCeto%, con e" /in de o*%er'!r de .ue
&!ner! %u conduct! .ued! !/ect!d! $or "! !ccin de t!"e% condicione%3 E%to i&$"ic! un conoci&iento
de c&o "o% %uCeto% %e -!*r)!n co&$ort!do en c!%o de .ue no -u*ie%en e(i%tido t!"e% condicione%3
E%to con%titu+e, en de/initi'!, nue%tro criterio de co&$!r!cin $!r! !%) $oder in/erir "! e/ic!ci! de "o%
tr!t!&iento%3
M$#-"##*. 9=. "97$&')'*. #*- 92'$#$ *A7*&"9*)'- : e" e($eri&ento de c!&$o + e"
e($eri&ento de "!*or!torio3
M=
,. EA7*&"9*)'$. #* C97$
Ae&o% !/ir&!do !nterior&ente .ue "! e($eri&ent!cin $uede di'er%i/ic!r%e en do% ,r!nde%
&0todo%, "o% e($eri&ento% de c!&$o + "o% de "!*or!torio ?o e($eri&ento% en e" %entido &#% e%tricto
de "! $!"!*r!@3 En e" e($eri&ento de c!&$o no% encontr!&o% con un ti$o de in'e%ti,!cin .ue
con%titu+e e" "!2o de unin entre "o% ""!&!do% e%tudio% de c!&$o ?$uede deno&in!r%e !%) "! &!+or)!
de "o% &0todo% e%tudi!do% -!%t! !-or!@ + e" e($eri&ento $ro$i!&ente dic-o3
E" e($eri&ento de c!&$o, ! di/erenci! de "o% e%tudio% de c!&$o, i&$"ic! "! &!ni$u"!cin
direct! de "!% condicione% e($eri&ent!"e%3 En "o% e%tudio% de c!&$o% e" in'e%ti,!dor $uede
%e"eccion!r ! "o% %uCeto% + &edir "!% condicione% e(i%tente% en !.u0", ! /in de e%t!*"ecer o de%cu*rir
$o%i*"e% re"!cione%3 En e" e($eri&ento de c!&$o, e" in'e%ti,!dor !ct5! direct!&ente %o*re "! '!ri!*"e
inde$endiente, !un.ue en &uc-o% c!%o% %e! di/)ci" "o,r!r"oF $or t!nto, ! .ue %e $rodu2c! de un!
/or&! n!tur!"3 E" e($eri&ento de c!&$o re.uiere, $ue%, .ue "!% condicione% %e -!+!n $re$!r!do de
!nte&!no3
GRu0 'ent!C!% no% de$!rte e" e($eri&ento de c!&$oH Con dic-o e($eri&ento %e e%tudi!n
"o% $ro*"e&!% en conte(to% re!"e%3 Se tr!t!, $ue%, de e'it!r "!% %itu!cione% !rti/ici!"e% .ue %e cre!n en
"o% "!*or!torio%3 Con e""o %e $retende .ue "o% indi'iduo% re!ccionen en condicione% t!n n!tur!"e%
co&o %e! $o%i*"e + .ue %u conduct! re/"eCe un! !ctu!cin dentro de un! %itu!cin re!"3 Se -! $odido
co&$ro*!r .ue "o% %uCeto%, !" %er e%tudi!do% dentro de un "!*or!torio, !%u&en e" $!$e" de %uCeto de
e%tudio, "o cu!" $uede &odi/ic!r tot!"&ente ! %itu!cin3 No %"o e(i%te e%t! ,r!'e di/icu"t!d, %ino .ue
!de&#%, "! %itu!cin de "!*or!torio %u$one "! !$"ic!cin de un! %erie de re%triccione%, con "o .ue "!
$o%i*i"id!d de ,ener!"i2!r "o% re%u"t!do% .ued! tot!"&ente "i&it!d!3
En 'irtud de "o dic-o, no% $ode&o% cue%tion!r "! !rti/ici!"id!d, inc"u%o, de "o% e($eri&ento%
de c!&$o3 De%de un $unto de 'i%t! e%tricto, %in con%ider!&o% .ue en un e($eri&ento de c!&$o
e%t!&o% !$"ic!ndo contro"e%, %o&ete&o% ! "o% %uCeto% ! deter&in!d!% condicione%, "e% d!&o%
in%truccione%, etc3, Gno con'erti&o%, t!&*i0n, "! %itu!cin de c!&$o en un! %itu!cin !rti/ici!"H E%t!
con%ider!cin no% i&$ide e%t!*"ecer un! ")ne! di'i%ori! t!C!nte entre "o D!rti/ici!"E co&o c!r!cter)%tic!
$ro$i! de" tr!*!Co de "!*or!torio, + "o Dre!"E co&o !tri*uto $ro$io de "o% tr!*!Co% de c!&$o3 P!rece
&#% *ien .ue entre e%to% do% conce$to% e(i%ten t!n %o"o di/erenci!% de ,r!do3
2. EA7*&"9*)'$. #* L4$&'$&"$
E" e($eri&ento de "!*or!torio %e $odr)! c!r!cteri2!r co&o !.ue""! %itu!cin en "! .ue e"
in'e%ti,!dor $roduce "!% condicione% en "!% .ue '! ! o*%er'!r "! conduct!, con un !*%o"uto contro" de
"!% '!ri!*"e% re%t!nte%3 A.u) %e entiende $or contro" no %"o "! !ccin direct! + &!ni$u"!ti'! de"
e($eri&ent!dor %o*re "! '!ri!*"e inde$endiente, %ino t!&*i0n, %o*re !.ue""!% '!ri!*"e% .ue, de un!
/or&! u otr!, $ueden ""e,!r ! !"ter!r "o% re%u"t!do%3 De e%t! &!ner!, %e $uede con%e,uir un! &edid!
$reci%! + un! o*%er'!cin e(!ct! de c&o %e co&$ort! e" %uCeto /rente ! un! %erie de e%t)&u"o%3
Ae&o% d!do un! de/inicin de" e($eri&ento de "!*or!torio .ui2# de&!%i!do e%trict!, +! .ue,
en *uen! ",ic!, e" e($eri&ento de "!*or!torio e(i,ir)! de" e($eri&ent!dor "! uti"i2!cin de un!
t0cnic! &u+ $er/eccion!d!3 De &o&ento, + %o*re todo en e" #re! de "! conduct!, no %e cuent! con
in%tru&ento% $reci%o% + e/ic!ce% co&o $!r! !%e,ur!r un !*%o"uto contro" de "!% %itu!cione%
e($eri&ent!"e%3 No o*%t!nte%, $uede $en%!r%e en "! uti"i2!cin de "o% e($eri&ento% de "!*or!torio
%ie&$re .ue %e !ce$te "! e(i%tenci! de di'er%o% ,r!do% de contro" + $reci%in3
Se -! critic!do "o% e($eri&ento% de "!*or!torio, co&o indic#*!&o% !nte%, $or cre!r
%itu!cione% !rti/ici!"e% +, $or con%i,uiente, $or.ue no %e e%tudi! "! conduct! en %u di&en%in re!", "o
cu!" "i&it! enor&e&ente "! $o%i*i"id!d de ,ener!"i2!r "o% re%u"t!do%3 A-or! *ien, co&o
!cert!d!&ente !/ir&! Fe%tin,er ?<JI;@, "o% e($eri&ento% de "!*or!torio no $retenden, ni -!n
$retendido !n!"i2!r e" co&$ort!&iento en %u co&$"eCid!d re!", %ino cre!r un! %itu!cin en "! cu!" %e
'e! en /or&! c"!r! co&o o$er!n "!% '!ri!*"e% en %itu!cione% de "!*or!torio no %e!n re!"e% de/inid!%3
E" -ec-o de .ue "!% %itu!cione% de "!*or!torio no %e!n re!"e% + .ue, $or t!nto, C!&#% "!%
encontr!re&o% en "! 'id! re!", no con%titu+e un! o*Cecin ,r!'e ! e%t! /or&! de tr!*!Co3 En e/ecto,
"o% e($eri&ento% e%t#n $en%!do%, $ri&ordi!"&ente, $!r! co&$ro*!r e" ,r!do en .ue un! deter&in!d!
'!ri!*"e !/ect! "! conduct! en condicione% !"t!&ente contro"!d!%3
Sin dud! !",un!, "! $"!ni/ic!cin de un e($eri&ento de "!*or!torio i&$"ic! un! %erie de
,r!'e% di/icu"t!de% .ue -e&o% de tener en cuent!F en $ri&er "u,!r, "! %itu!cin de "!*or!torio e% $oco
$ro$ici! $!r! .ue "!% '!ri!*"e% &!ni$u"!% !ct5en con "! &i%&! inten%id!d con .ue !ct5!n en "! 'id!
re!"3 Por un! $!rte, otro de "o% ,r!'e% incon'eniente% .ue $re%ent!n "o% e($eri&ento% de "!*or!torio
e% .ue con e""o% e% &u+ di/)ci" e%tudi!r "! !ccin %i&u"t#ne! de '!ri!% '!ri!*"e%3 De*ido ! "! $reci%in
+ "! ri,uro%o contro" .ue %e con%i,ue dentro de" "!*or!torio, e% c!%i i&$o%i*"e '!ri!% %i&u"t#ne!&ente
MI
do% o &#% '!ri!*"e%3 De*ido ! e%to, tod!% "!% conc"u%ione% .ue o*ten,!&o% de "o% e($eri&ento% de
"!*or!torio de*er#n %er inter$ret!d!% en /uncin de "!% "i&it!cione% .ue e" &0todo i&$one3
Por tod! e%t! %erie de di/icu"t!de%, "o% e($eri&ento% de "!*or!torio %"o $er&iten $ro*!r
!%$ecto% o -i$te%i% &u+ concret!% re/erente% ! "!% re"!cione% &u+ e%$ec)/ic!% entre /!ctore%3 Lo%
e($eri&ento% de "!*or!torio no %on, $or t!nto, &u+ %u,erente%, +! .ue ! c!u%! de" ri,uro%o% contro",
%"o $er&itir#n !n!"i2!r, con &uc-o det!""e, !%$ecto% &u+ concreto% de "! conduct!3
,. EA7*&"9*)'$. #* -4$&'$&"$ *) $7$."0"5) *.'/#"$. #* 097$
L!% in'e%ti,!cione% de c!&$o ?+ con e%te t0r&ino no% re/eri&o% ! todo% "o% tr!*!Co%
re!"i2!do% en condicione% n!tur!"e%@ no% $er&ite e%tudi!r "! conduct! dentro de un %i%te&! !*ierto,
en e" .ue %e -!""! $re%ente un conCunto de '!ri!*"e% inter!ctu!"e%3 L!% c!r!cter)%tic!% $ro$i!% de
e%t!% in'e%ti,!cione% %on "! ,r!n '!ried!d de /!ctore% .ue de*ere&o% !/ront!r + "! /!"t! de contro"
ri,uro%o3 Por dic-! r!2n, "!% conc"u%ione% .ue $ode&o% o*tener de t!"e% in'e%ti,!cione% no %ie&$re
%er#n de/initi'!% e ine.u)'oc!%3 No o*%t!nte, "o% e%tudio% de c!&$o con%titu+en un! /uente in!,ot!*"e
de nue'!% ide!% e -i$te%i%3 E%t!% -i$te%i% $odr#n %er !decu!d!&ente $ro*!d!% en e($eri&ento%
de "!*or!torio, $rocedi&iento idneo $!r! "! con%ecucin de re%u"t!do% $reci%o%3
En "o% e($eri&ento% de "!*or!torio %e "o,r! un !*%o"uto contro" de tod!% "!% condicione%, !%)
co&o un! direct! &!ni$u"!cin de "! '!ri!*"e e($eri&ent!"3 Co&o con%ecuenci! de e""o %e $ueden
o*tener re%u"t!do% conc"u+ente%, en "! &edid! en .ue "!% -i$te%i% %e!n %u/iciente&ente concret!% +
e%$ec)/ic!%3 E" e($eri&ento de "!*or!torio contr!$one ! "! 'e,ued!d e i&$reci%in de "!%
in'e%ti,!cione% de c!&$o, "! $reci%in + re"e'!nci! de %u% re%u"t!do%3
En contr!$!rtid!, "! in'e%ti,!cin de c!&$o o/rece "! $o%i*i"id!d de e%tudi!r "! conduct! en
%itu!cione% re!"e%, co&o e/ecto de un! &u"ti$"icid!d inter/uncion!" de '!ri!*"e%3 Su% re%u"t!do% no
%er#n .ui2# t!n $reci%o%, $ero !*rir#n nue'o% c!&ino% ! "! in'e%ti,!cin + %u&ini%tr!r#n "o%
e"e&ento% nece%!rio% $!r! "! in'e%ti,!cin de "!*or!torio3 De e""o $ode&o% conc"uir .ue e%to% do%
$rocedi&iento%, &#% .ue o$oner%e, %e co&$"e&ent!n, no $udiendo conce*ir%e e" uno %in e" otro3
Frente ! "! !&$"itud de "o% e%tudio% de c!&$o no% encontr!&o% con "! "i&it!cin de "!%
in'e%ti,!cione% de "!*or!torio .ue, ! %u 'e2, no% $ro$orcion!n e" ri,or + "! $reci%in de .ue e%t#n
de%$ro'i%to% "o% $ri&ero%3
CUESTIONARIO DE LA LECTURA OBLIGATORIA 1
<3 GEn .ue con%i%te e" &0todo di/erenci!"H
63 GEn .ue con%i%te e" &0todo Corre"!cion!"
;3 GEn .ue con%i%te e" &0todo n!tur!"H
=3 GEn .ue con%i%te e" e%tudio de c!&$oH
I3 GRu0 %on &0todo% e($eri&ent!"e% + co&o %e c"!%i/ic!nH
M3 E%t!*"e2c! un! di/erenci! entre "o% e($eri&ento% de c!&$o + "o% de "!*or!torioH
N3 A %u Cuicio .u0 &0todo e" $%ic"o,o de*er)! con%ider!r $!r! "! o*%er'!cin de "! e'!"u!cin de "!%
%i,uiente% conduct!%:
!3 Conduct! de"icti'!,
*3 Conduct! 'er*!" de un ni1o
c3 conduct!% c")nic!% +
d3 Conduct! !,re%i'! de un! !ni&!"
MM
LECTURA OBLIGATORIA 2
S".'*9'"%0"5) #* - O4.*&!0"5)
No Si%te&!ti2!d!,
oc!%ion!", o no
contro"!d! N!tur!"
Pre$!r!d! C")nic!
Si%te&!ti2!cin Si%te&!ti2!cin o L!*or!torio
de "! o*%er'!cin contro"!d!
E.ui$!d!
Mu+ %i%te&!ti2!d!
Gr!/ico 6: C"!%i/ic!cin de "o% %i%te&!% de o*%er'!cin %e,5n An,uer! ?<JNJ@3

O7SERVACIN NO SISTEMATIPADA, OCASIONAL O NO CONTROLADA
L! di%tincin entre o*%er'!cin contro"!d! + no contro"!d! %e e%t!*"ece corriente&ente %e,5n
%e re!"ice o no con $re'i! %i%te&!ti2!cin o $reci%in cient)/ic!3 Ae&o% de conocer e" ,r!n '!"or de "!
o*%er'!cin no contro"!d!, .ue, %e,5n Youn,, Drecurre !" e%crutinio cuid!do% de "! %itu!cin de "!
'id! re!", %in intent!r u%!r in%tru&ento% de $reci%in ni co&$ro*!r "! e(!ctitud de "o% /en&eno%
o*%er'!do%E, $ero $uede %er un &edio 5ti" $!r! "! *5%.ued! de un! $ro*"e&#tic! .ue orient! -!ci!
un! in'e%ti,!cin $o%terior, de%t!c!ndo !de&#% %u $rinci$!" &0rito de no in/"uir en !*%o"uto %o*re "o%
-ec-o% o*%er'!do%3
L! o*%er'!cin oc!%ion!" no o*edece ! nin,un! re,"!F e% !.u0""! .ue $ode&o% ""e'!r ! c!*o
en "! 'id! de c!d! d)!, di%&inu+endo %u $!$e" dentro de" de%!rro""o ,ener!" de cu!".uier! de "!%
Cienci!% Au&!n!% ! &edid! .ue %e con%titu+en co&o un cuer$o de conoci&iento%3 De entre e%t!%
o*%er'!cione%, c!*e %e1!"!r "!% .ue tienen "u,!r !ccident!"&ente ! "o "!r,o de un! !cti'id!d
$ro/e%ion!" + "!% de c!r#cter re$etiti'o, !%) co&o "!% .ue ori,in! en e" cur%o de "! re!"i2!cin de un
tr!*!Co $r#ctico ?Fr!i%%e, <JNO@3 Por eCe&$"o, P!'"ob de%cu*ri "o% re/"eCo% condicion!do% !
con%ecuenci! de %u% e($erienci!% %o*re e" $roce%o /i%io",ico de "! di,e%tin, o*%er'!ndo "!%
%ecrecione% .ue no $od)!n e($"ic!r%e $or !ccione% *io.u)&ic!%3
L! deter&in!cin de "!% %itu!cione% re"e'!nte% $!r! "! o*%er'!cin no %i%te&!ti2!d!, !%) co&o
"! e%$eci/ic!cin de "!% di&en%ione% de" co&$ort!&iento .ue -!n de %er %o&etid!% ! o*%er'!cin
de$enden de" $ro*"e&! .ue tr!t! de re%o"'er "! in'e%ti,!cin + de %u &!rco de re/erenci! terico
?M!+nt2, Ao"& + AL*ner, <JNI @3 A &edid! .ue %e! &!+or "! co&$"eCid!d de" $ro*"e&! in'e%ti,!do +
&eno% de"i&it!do% %u% &!rco% terico% de re/erenci!, %er# &#% !decu!d! "! o*%er'!cin no
%i%te&!ti2!d!3 E%te ti$o de o*%er'!cin %e !$"ic!, $ue%, e%$eci!"&ente, cu!ndo !5n %e %!*e
re"!ti'!&ente $oco en torno !" o*Ceto ! in'e%ti,!rF "! o*%er'!cin re!"i2!d! en e%te e%t!dio
e($"or!torio e%t# c!r!cteri2!d! $or un! !tencin $oco e%tructur!d!, $ero !*iert! !" &#(i&o en tod!%
"!% direccione% + ! todo% "o% co&$ort!&iento% .ue %e %uced!3 En de/initi'!, %e !cu&u"!n, %i no
in'o"unt!ri!&ente, !" &eno% en /or&! &#% o &eno% &!r,in!", un!% o*%er'!cione% .ue $ueden, %in
e&*!r,o, %u%cit!r un! orient!cin, un! ide! de in'e%ti,!cin3 E% un! !ctitud ,ener!", .ue con%i%te en
e%t!r $re$!r!do $!r! c!$t!r "o% -ec-o% %i,ni/ic!ti'o% .ue $ued!n !$!recer en e" c!&$o de "!
o*%er'!cin3
E" $ri&er interro,!nte .ue %e no% $re%ent!r)! e%: DGRu0 de*e %er o*%er'!doHE DTodoE e% un!
&edid! in!"c!n2!*"e, $ue%to .ue ni e" &eCor o*%er'!dor o e.ui$o de o*%er'!dore% $uede e%$er!r e"
$ro$orcion!r un! in/or&!cin co&$"et! ni %i.uier! de "o% !conteci&iento% !$!rente&ente %enci""o%3
A%), $or eCe&$"o, en e" tr!n%cur%o de un! c"!%e de &!te&#tic!% en un !u"!, e" $ro/e%or %e -!""!
ocu$!do en un cierto n5&ero de !cti'id!de%, + c!d! uno de "o% treint! !"u&no% e%t# -!ciendo !",o
"i,er!&ente di%tintoF e% de %u$oner .ue e%t# re!"i2#ndo%e e" !$rendi2!Ce, $ero t!&*i0n tienen "u,!r
&o'i&iento% + c-!r"!% no direct!&ente re"!cion!do% con e%te $roce%o ?Se""ti2 + otro%, <JMI,@3 E%
i&$o%i*"e reco,er todo% "o% det!""e%, &#(i&e cu!ndo %"o $ueden $erci*ir%e de cinco ! %iete
MN
e%t)&u"o% 'i%u!"e% %i&u"t#neo%3 E%to no% !*oc! !" $ro*"e&! de "! %e"eccin, .ue de*e&o% !/ront!r
de%de e" $rinci$io, +! .ue no %e %!*e .u0 !%$ecto% de "! %itu!cin no% re%u"t!r#n &#% intere%!nte%3
E" conoci&iento de" o*%er'!dor con re%$ecto ! "! %itu!cin tiene &uc-!% $ro*!*i"id!de% de
!"ter!r%e con/or&e %e '! !'!n2!ndo en "! o*%er'!cin, e%to, $or otro "!do, $uede i&$oner c!&*io%
en "o .ue %e e%t# o*%er'!ndo, !" &eno% en "! &edid! en .ue $uede -!cer &#% concreto e" contenido
de "! o*%er'!cin, + ! &enudo 0%to% $ueden %er *!%t!nte r!dic!"e%, "o cu!" no e% un incon'eniente,
%ino todo "o contr!rio, +! .ue re$re%ent!n e" u%o $ti&o de "! o*%er'!cin no %i%te&!ti2!d!3
Su$on,!&o% .ue un o*%er'!dor de%e! e($"ic!r "!% $r#ctic!% de cri!n2! de "o% ni1o% en cu"tur!%
e(tr!nCer!%: $ro*!*"e&ente co&en2!r# $or o*%er'!r "!% %itu!cione% en "!% .ue "! &!dre + e" -iCo
e%t#n Cunto%F en e" cur%o de "!% o*%er'!cione% inici!"e% $uede de%cu*rir .ue t!"e% %itu!cione% %on
&uc-o &eno% /recuente% de "o .ue !ntici$ de*ido ! .ue "!% &!dre%, en e%te ,ru$o cu"tur!", '!n !
tr!*!C!r, en t!nto .ue "o% $!dre% o ni1o% &!+ore% tienen e" cuid!do de "o% $e.ue1oF t!n $ronto co&o
e" o*%er'!dor recoC! "o% d!to% .ue nece%it! %o*re e%te -ec-o, "! !tencin de %u% e%/uer2o% de
o*%er'!cin %e diri,ir#, $o% %u$ue%to, -!ci! "!% $er%on!% re%$on%!*"e% + !utori2!d!% %o*e e" te&! de
"! cri!n2! de "o% ni1o% ?Se""ti2 + otro%, <JMI@3
E%te c!&*io de "! !tencin ! &enudo '! de "! &!no con e" e%trec-!&iento de" c!&$o de "!
o*%er'!cin3 Su$on,!&o% .ue un o*%er'!dor de%e! e%tudi!r !cer! de "!% re"!cione% %oci!"e% entre
"!% /!&i"i!% de un *!rrioF e&$e2!r# /iC!ndo %u !tencin en "! c!""e, co&ercio%, centro% de e($!n%in,
reunione%, &e2c"#ndo%e con "o% $!dre% .ue e%$er!n ! "! %!"id! de "! e%cue"!, etc3 Su% o*%er'!cione%
inici!"e% $ueden re'e"!r deter&in!do% !%$ecto% de%conocido%, de "o% cu!"e% e(c"uire&o% "o% .ue no
no% re%u"ten intere%!nte% + "i&it!re&o% nue%tro /oco de !tencin ! "!% %itu!cione% &#% $ro'ec-o%!%
$!r! nue%tro o*Ceti'o3
No o*%t!nte, !un.ue e" e%trec-!&iento de" n5&ero de %itu!cione% ! o*%er'!r /!ci"it! "!
o*%er'!cin, deC! %in re%$ue%t! ! "! $re,unt! %o*re .u0 o*%er'!r3 Entre "o% !%$ecto% de un!
%itu!cin .ue -! %ido reconocid! co&o intere%!nte, G.u0 de*e&o% tener en cuent!H Se""it2 et3 !"3
?<JMI,@, ! $e%!r de indic!rno% .ue no $uede e%t!*"ecer%e re,"!% !$re%ur!d!% ni irre/"e(i'!%, no%
%u,iere direccione% en "! o*%er'!cin .ue en otro c!%o $!%!r)!n de%!$erci*id!%3
1. P&'"0"7)'*..- Se $reci%! %u c!r!cteri2!cin: ed!d, %e(o, $ro/e%in, re"!cin de "o% $!rtici$!nte%
entre %), $o%i*"e% e%tructur!% o !,ru$!cione% .ue "o% en,"o*en, etc3
2. A94"*)'*.4 Un! %itu!cin $uede tener "u,!r en di%tint!% "oc!"i2!cione% ?e%cue"!, encruciC!d! de
c!&ino%, re%t!ur!nte, t!""er, etc3@, + %o*re e%te $unto e% con'eniente %!*er, !de&#% de %u
!%$ecto, .u0 c"!%e de co&$ort!&iento e% /!ci"it!do, $er&itido, de%!"ent!do, o $re'enido3 L!%
c!r!cter)%tic!% $%ico",ic!% o %oci!"e% de" !&*iente $ueden %er de%crit!% en t0r&ino% de .u0
c"!%e de conduct! e% $re%u&i*"e&ente e%$er!d! o no, !$ro*!d! o no, con%ider!d! co&o nor&!"
o !nor&!"3
3. O4M*'"!$.4 Fin!"id!d o $ro$%ito .ue -! unido ! "o% $!rtici$!nte%, %i e% .ue -! e(i%tido, + re!ccin
de 0%to% ! t!" /in, co&$!ti*i"id!d o no de "o% $ro$%ito% de "o% di%tinto% %uCeto%, otr!% /in!"id!de%
e(i%tente% !de&#% de "! $rinci$!", etc3
4. C$97$&'9"*)'$.4 For&! de de%en'o"'er%e de "o% $!rtici$!nte%, .ue $uede re/erir%e !: !3 Cu#"
/ue e" e%t)&u"o o !conteci&iento .ue "o iniciF *3 Cu#" $!ree %er %u o*Ceti'oF c3 A!ci! .u0 o .ui0n
%e orient! "! conduct!F d3 Ru0 /or&! de !cti'id!d %e d! en "! conduct! ?c-!r"!r, correr,
,e%ticu"!r3333@F c3 Cu#"e% %on "!% cu!"id!de% de "! conduct! ?inten%id!d, $er%i%tenci!, no
-!*itu!"id!d, !decu!cin, dur!cin, !/ecti'id!d, !&!ner!&iento@F /3 Cu#"e% %on %u% e/ecto%, e%
decir, .u0 conduct! e'oc! en "o% de&#%3
5. F&*0/*)0" 6 D/&0"5).4 N5&ero de oc!%ione% en .ue tiene "u,!r "! %itu!cin, ti$o 5nico o
-!*itu!", c!u%!% .ue "! $ro'oc!n, dur!cin uni/or&e o no, etc3
ESRUEMA DE LA O7SERVACIN NO SISTEMATIPADA
A $e%!r de %u no %i%te&!ti2!cin, co&o indic! e" no&*re, de*e d!r%e un &)ni&o de
e%tructur!cin, %i %e de%e! .ue %e con%idere o*%er'!cin cient)/ic!3 Cu!nto &#% e($")cit! %e! "! teor)!
%o*re "o% /en&eno% o*%er'!do% + cu!nto &eCor de/inido% + o$er!cion!"i2!do% e%t#n "o% conce$to%
en /or&! de c!te,or)!% de o*%er'!cin, t!nto &#% /#ci"&ente $odre&o% e%t!*"ecer un e%.ue&! de
MK
o*%er'!cin, e" cu!" '!r)!, n!tur!"&ente, con "! te&#tic! de "! in'e%ti,!cin, $ero e% $o%i*"e indic!r
!",uno% $unto% ,ener!"e% $!r! e" e%t!*"eci&iento de "!% c!te,or)!% de o*%er'!cin ?M!+nt2, Ao"& +
AL*er, <JNI, $#,%3 <66 + %%3@:
!3 En $ri&er "u,!r, todo co&$ort!&iento %e d! en e" conte(to %itu!cion!" de un %i%te&!
%ociocu"tur!" deter&in!do, + %e tr!t!, $or t!nto, de e%t!*"ecer e" co&$"eCo de re"!cione% de"
co&$ort!&iento o*%er'!do, "! %itu!cin + e" %i%te&! %ociocu"tur!"3
*3 Tod! %ecuenci! o*%er'!d! e% de%!t!d! $or /!ctore% $ro$io% de "! %itu!cin3 Por e""o e%
nece%!rio deter&in!r con "! &!+or $reci%in $o%i*"e "!% condicione% inici!"e% *!Co "!% .ue
!co%tu&*r! re$etir%e "! !$!ricin de e%!% o $!recid!% %ecuenci!%3
c3 E" co&$ort!&iento o*%er'!do e%, "! &!+or $!rte de "!% 'ece%, de $er%on!% .ue de%e&$e1!n
ro"e% concreto%, $or "o .ue e% nece%!rio deter&in!r "! e%tructur! de $o%icione% de "!
%itu!cin3
d3 Inter$ret!cin %u*Ceti'!3
e3 Tod! %ecuenci! de co&$ort!&iento% re"!ti'!&ente cerr!d! ,ener! con%ecuenci!% o*Ceti'!%
t!nto $!r! "o% indi'iduo% de "! %itu!cin co&o, en deter&in!d!% circun%t!nci!%, $!r! e"
%i%te&! %ociocu"tur!" en cu!nto tot!"id!d3 E%t!% con%ecuenci!% /or&!n "!% condicione%
inici!"e% de tod! un! %erie de nue'!% %ecuenci!%3 A-or!, *ien %u c!$t!cin e% de%de "ue,o
di/)ci", $or.ue /recuente&ente !$!recen %"o /uer! de" $er)odo de o*%er'!cin3
E% e'idente .ue en "! o*%er'!cin de un! %o"! %ecuenci! oc!%ion!" nunc! $odr#n detect!r%e
e%to% /!ctore% ! $!rtir de "o direct!&ente o*%er'!*"e3 Sin e&*!r,o, $!r! co&$render un! %ecuenci!
$!rticu"!r re%$ecto ! %u /or&!cin, %entido %u*Ceti'o o %i,ni/ic!cin o*Ceti'!, -!*r#n de conocer%e e"
&!+or n5&ero de det!""e% $o%i*"e% %o*re "o% cinco !%$ecto% indic!do%, con e" /in de .ue %e! $o%i*"e
in/erir "! concurrenci! de un! deter&in!d! con%te"!cin de /!ctore% ! $!rtir de c!r!cter)%tic!% de
co&$ort!&iento direct!&ente o*%er'!*"e%3
Por %u ,ener!"id!d, e" &ode"o /or&!" de %itu!cione% c!r!cteri2!d!% $or e%o% cinco !%$ecto%
re%u"t! c!%i %ie&$re !$"ic!*"e, !un.ue re.uiere en c!d! c!%o un! e%$eci/ic!cin3 Co&o %e tr!t! de
un! o*%er'!cin no o e%c!%!&ente %i%te&!ti2!d!, e" e%.ue&! $odr)! con%i%tir en un! %erie de
$re,unt!% !*iert!% re/erid!% ! "o% cinco $unto% cit!do%3 Podr)! -!cer%e t!&*i0n un! %u*di'i%in &#%
det!""!d!, %ie&$re n!rr!ti'!, re/erid! ! !",5n !%$ecto &u+ concreto, + teniendo %ie&$re en cuent! "!%
$!rticu"!rid!de% de" %i%te&! in'e%ti,!do ?e%cue"!, /!&i"i!, co&!rc!, etc3@3

R*0$g"# #* D'$. *) - O4.*&!0"5) )$ S".'*9'"%#
De*e tener%e en cuent! do% !%$ecto% e%enci!"e% ?Se""ti2 + otro%, <JMIF@
A3 E" &o&ento en .ue de*e to&!r not!% e" o*%er'!dor de*e %er en e" "u,!r + tie&$o de ocurrenci!,
+! .ue !%) o*tene&o% un &)ni&o de de%'i!cin de %e"eccin + de di%tor%in $or "! &e&ori!, !"
e'it!r d!to% retro%$ecti'o%3
E(i%ten &uc-!% %itu!cione%, %in e&*!r,o, en "!% cu!"e% no e% $o%i*"e "! !not!cin in %itu, $or.ue:
- Pertur*!r)! "! n!tur!"id!d de "! %itu!cinF
- Pro'oc!r)! %o%$ec-!% en "! $er%on! o*%er'!d!F
- L!% con%t!nte% !not!cione% $odr)!n inter/erir "! c!"id!d de "! o*%er'!cinF
- Le o*%er'!dor $odr)! /#ci"&ente $erder !%$ecto% %i,ni/ic!ti'o% de "! %itu!cin %i di'ide %u
!tencin entre o*%er'!r + e%cri*ir3
En "!% %itu!cione% en "!% .ue no e% $o%i*"e un! !not!cin in&edi!t! + det!""!d!, $uede .ued!r
e(ce%i'!&ente rec!r,!d! "! &e&ori! de" o*%er'!dor %i t!"e% !not!cione% %on $o%$ue%t!% -!%t!
.ue ter&in! e" $er)odo de o*%er'!cin3 En t!"e% c!%o% e% con'eniente !not!r *re'e&ente "!%
$!"!*r!% S c"!'e %i,ni/ic!ti'!% de /or&! c!%i i&$erce$ti*"e, de &!ner! .ue no %e ""!&e "!
!tencin3 Si "! c!ntid!d de o*%er'!cione% ! re!"i2!r e% t!n ,r!nde .ue e%te &0todo no %!ti%/!ce
!" o*%er'!dor, $uede decir%e, %i e% re!"i2!*"e, retir!r%e de" "u,!r de o*%er'!cin uno% &inuto%
c!d! deter&in!do $er)odo de tie&$o $!r! ""e'!r ! c!*o !not!cione% &#% det!""!d!%3
73 L! &eCor /or&! de reco,er "! not!% e% ! tr!'0% de un in/or&e e%crito, de e%ti"o n!rr!ti'o,
re!"i2!ndo t!n $ronto co&o %e! $o%i*"e de%$u0% de un $eriodo de o*%er'!cin, con un! re"!cin
det!""!d! de todo "o .ue %e de*e record!r de "! %itu!cin3 C!d! in/or&e de un $er)odo de
o*%er'!cin contiene un ,r!n !cer'o de in/or&!cin, $or "o .ue e% &u+ nece%!rio !do$t!r un
%i%te&! de )ndice%3 De tod!% /or&!%, "o% in/or&e% de*er)!n contener %ie&$re, $or "o &eno%, "!
%i,uiente in/or&!cin:
- N5&ero + /ec-!% de "!% not!% de o*%er'!cinF
- SuCeto% ! .ui0ne% !/ect! /und!&ent!"&enteF
- No&*re% de "o% %uCeto% o*%er'!do% + de "!% $er%on!% &encion!d!% $or e""o%F
- 7re'e re%u&en de "o .ue !*!rc!n "!% not!%
MJ
Con/or&e %e '! centr!ndo e" e%tudio, e" in'e%ti,!dor $uede de%!rro""!r un %i%te&! de )ndice &#%
e"!*or!do3 Por eCe&$"o, en e" cur%o% de un e%tudio %o*re un! *!nd! c!""eCer! %e $uede decidir
$ro'i%ion!"&ente un e%tudio en &!+or $ro/undid!d %o*re !%$ecto% co&o cone(in intern!,
re"!cione% con "o% !du"to%, !%$ecto "!*or!", recre!ti'o, etc3F c!d! uno de e""o% $uede entonce%
con'ertir%e en un! c!te,or)! en e" )ndice3 Si e" o*%er'!dor -! -ec-o co$i!% de %u% not!% ?%ie&$re
reco&end!*"e@, $uede de%e!r deC!r un! de e""!% $!r! co&$"e&ent!r "o% di%tinto% ite&% re"e'!nte%
%e,5n "!% c!te,or)!% o c!$)tu"o% de )ndice, no o*%t!nte, $!r! e'it!r e" e(tr!')o de" conte(to de un
deter&in!do ite&, .ue $uede %er i&$ort!nte en %u inter$ret!cin, e% de%e!*"e con%er'!r un!
co$i! de "! o*%er'!cin en /or&! n!rr!ti'! ori,in!" + crono",ic!3 Pueden -!cer%e !not!cione%
&!r,in!"e% e($re%!ndo e" c!$)tu"o corre%$ondiente !" )ndice + %e,5n "! re"!cin de "o% di%tinto%
$#rr!/o% con !.u0""o%3
P*-"g&$. #* - O4.*&!0"5) )$ S".'*9'"%#
E%t! o*%er'!cin no $uede !ce$t!r%e ! cie,!%3 Si *ien %on indud!*"e% "!% 'ent!C!% .ue no%
$ro$orcion!, no $ode&o% -!cer c!%o o&i%o de "o% errore% ! .ue e%t# e($ue%t! ?Se""ti2 + otro%, <JMI,
$#,%3 6=6 + %%3F V#2.ue2 + L$e2 Ri'!%, <JM6, $#,3 K;@:
D3 Ad.uirir "! %en%!cin de .ue %!*e&o% &#% de "o .ue -e&o% 'i%to3
E3 Con/u%in de "! inten%id!d de "!% e&ocione% en re"!cin con "! e(ten%in de "o% conoci&iento%3
F3 Ar*itr!ried!d en "!% o*%er'!cione% de di%tinto% in'e%ti,!dore% %o*re e" &i%&o o*Ceto, $ue% "! /!"t!
de unid!de% de &edid! o "! $re'i! /iC!cin de "o% !%$ecto% ! o*%er'!r -!cen c!%i %ie&$re
i&$o%i*"e "! co&$!r!*i"id!d de un &i%&o /en&eno o*%er'!do3 En e%te !%$ecto, + $or "o .ue %e
re/iere ! "o% o*%er'!dore%3
O7SERVACIN SISTEMATIPADA O CONTROLADA
E% e" &#% u%u!" en "!% in'e%ti,!cione% re!"i2!d!% en e" #&*ito de "!% Cienci!% Au&!n!%3
Aun.ue en !",uno% c!%o% re%trin,e "! "i*ert!d de o*%er'!cin de deter&in!do% /en&eno%, %e
$re/iere ! "! no %i%te&#tic! $or %u &!+or $reci%in, %i e% .ue con%i,ue con%er'!r ciert! /"e(i*i"id!d +
!d!$t!r%e ! "!% %itu!cione% concret!%3
L! o*%er'!cin %i%te&!ti2!d! inter'iene en un $ro+ecto $reci%o .ue reduce, $or e" -ec-o
&i%&o, e" c!&$o e%tudi!do, +, %e,5n P!%c!" + \enQin% ?<JM<@, %u $ro$%ito con%i%te en de%cu*rir +
$reci%!r con e(!ctitud deter&in!do% e"e&ento% de conduct! .ue $o%een cierto '!"or $redicti'o +
-eur)%tico3 C!d! uno de "o% e"e&ento% de conduct! $roducido% $or un or,!ni%&o $o%ee ciert!%
c!r!cter)%tic!% o*%er'!*"e%, .ue de*e&o% tener en cuent!, + .ue A"'!re2 Vi""!r ?<JNI, $#,3 <6M@
re%u&e en "o% %i,uiente% !$!rt!do%:
F&*0/*)0"3 .ue o%ci"! de%de cero ! ci/r!% !"t!%3 Por eCe&$"o, en un! o*%er'!cin de
"!*or!torio %o*re e" condicion!&iento 'er*!", "! /recuenci! de !$!ricin de un! $!"!*r! o c"!%e
de $!"!*r!% condicion!d!% %e $uede cont!*i"i2!r dentro de un $er)odo deter&in!do de tie&$o,
co&o die2 &inuto%3
L'*)0"3 .ue %e re"!cion! con "! /recuenci!F "o .ue %e tr!t! de !not!r e% e" tie&$o .ue
tr!n%curre entre "! $re%ent!cin de un e%t)&u"o + "! !$!ricin de un! re%$ue%t!3 Por eCe&$"o,
"!% o*%er'!cione% de tie&$o% de re!ccin3
R"'9$ / $&#*) !co&$!%!do con .ue %e $roduce un! re%$ue%t!3 Por eCe&$"o, "! 'e"ocid!d de
&!%tic!cin3
I)'*)."##3 %ie&$re .ue e(i%t! deter&in!d! unid!d de &edid!3 Por eCe&$"o, e" ni'e" %onoro de
un! con'er%!cin3
D/&0"5)3 o tie&$o dur!nte e" cu!" %e &!ntiene un deter&in!do e"e&ento de conduct!3 Por
eCe&$"o, e" "!$%o de tie&$o en .ue $er&!nece&o% en un deter&in!do "u,!r3
C)'"## de e"e&ento% .ue inter'ienen3 Por eCe&$"o, n5&ero% de %uCeto%3
NO
V&"*## de "!% re%$ue%t!% + e($re%ione% uti"i2!d!%3 Por eCe&$"o, di/erente% re!ccione% de "o%
ni1o% !nte un Cue,o3
C$)#"0"$)*.3 o !%$ecto% in%"ito% u con%i%tente% de "! %itu!cin e%ti&u"!nte .ue %e !%oci!n
con "! conduct! .ue %e -!""! %o&etid! ! o*%er'!cin3 Por eCe&$"o, -!+ %uCeto% .ue cu!ndo
e%tudi!n o+en &5%ic!, + %"o cu!ndo e%tudi!n3
D"&*00"5) -!ci! "! cu!" %e orient! "! re%$ue%t! conductu!"3 Por eCe&$"o, tendenci! !
deter&in!do% Cue,o% indi'idu!"e% $or $!rte de "o% ni1o%3
C$&&*00"5) o !decu!cin de un! re%$ue%t! !" o*Ceti'o .ue %e $ro$one3 Por eCe&$"o, e" !cert!r
"! c!""eC! !decu!d! en un "!*erinto de !$rendi2!Ce3
En de/initi'!, e" o*%er'!dor de*e &!ntener%e en un! !ctitud o*Ceti'!, $ero no $or e""o &eno%
%en%i*i"i2!d! !nte "! $ro*"e&#tic! .ue $retende in'e%ti,!rF %!*e .u0 !%$ecto% de "! !cti'id!d de"
,ru$o %on re"e'!nte% $!r! %u $ro$%ito in'e%ti,!dor, +, $or t!nto, %e -!""! en $o%icin de de%!rro""!r
un $"!n e%$ec)/ico $!r! "! re!"i2!cin e in/or&e %o*re o*%er'!cione% !nte% de co&en2!r "! reco,id!
de d!to%3 A con%ecuenci! de e""o, "! o*%er'!cin e% &#% %i%te&!ti2!d! en cu!nto %e concede &!+or
i&$ort!nci! ! "o% $rocedi&iento% .ue uti"i2! + ! "o% re%u"t!do% .ue o*tiene, "o .ue ""e'! ! $oner en
$r#ctic! %u% t0cnic!% en condicione% "o %u/iciente&ente de/inid!% co&o $!r! %er re$eti*"e%3
C&0'*&(.'"0. #* - O4.*&!0"5) S".'*9'"%#
?E'!"u!cin or!"@
Ae&o% 'i%to .ue "! o*%er'!cin %ie&$re e% 5ti" en "o% e%tudio% e($"or!torio%, $or.ue e"
in'e%ti,!dor %iente $!u"!tin!&ente "! nece%id!d de co&$"e&ent!r %u% not!% + cue%tion!rio% con
$"!ne% tr!2!do% con &!+or cuid!do + con &eCore% contro"e% $ue%to% !" %er'icio de "!% t0cnic!% de
o*%er'!cin3 Ade&#%, e% e($erienci! uni'er%!" de tod!% "!% cienci!% .ue "! $erce$cin de c!d!
o*%er'!dor tiene .ue corre,ir%e de di'er%o% &odo%, + !%), "!% co&$ro*!cione% de %u% inc"in!cione% +
$reCuicio%, %u $erce$cin %e"ecti'! + "! '!,ued!d de %u% %entido% tienen .ue .ued!r t!&*i0n inc"uid!%
en "! in'e%ti,!cinF i,u!"&ente, tiene .ue -!*er nor&!% o*Ceti'!% .ue %ir'!n $!r! corre,ir %u%
&edicione% +, de otro &odo, %e -!ce di/)ci" .ue di%tinto% o*%er'!dore% de%cu*r!n "o% &i%&o -ec-o%3
Pode&o%, $ue%, 'er "! o*%er'!cin %i%te&!ti2!d! o contro"!d! co&o un! et!$! &#% !'!n2!d! de"
de%!rro""o de "o% $ro+ecto% + con c!r!cter)%tic!% $ro$i!%
a. E. *.7*0(1"0 6 0/"##$.9*)'* #*1")"#,
E% e%$ec)/ic! + cuid!do%!&ente de/inid! "o .ue %u$one un e%tudio !nterior3 Nor&!"&ente, $or
t!nto, e(i%te &uc-! &enor "i*ert!d de e"eccin con re%$ecto ! contenido .ue en "! o*%er'!cin
no %i%te&!ti2!d!3 Pue%to .ue "! %itu!cin + e" $ro*"e&! +! -!n %ido $reci%!do%, e" o*%er'!dor %e
-!""! en di%$o%icin de deter&in!r $or !de"!nt!do "!% c!te,or)!% en "o% t0r&ino% en .ue de%e!
!n!"i2!r "! %itu!cinF en e" inicio de" e%tudio, $!rece di%$oner de un con%ider!*"e n5&ero de
c!te,or)!%, $er con/or&e 0%te '! !'!n2!ndo, $uede ir encontr#ndo%e con $ro*"e&!% en "!
o*%er'!cin + %u /i!*i"id!d, con "o .ue di%&inuir# o !u&ent!r# e" n5&ero de c!te,or)!%, "!%
co&*in!r#, o "!% /or&u"!r# &#% c"!r!&ente3 En e" &o&ento en .ue ten,! "u,!r "! o*%er'!cin
Dde/initi'!E, *ien en un !&*iente re!" ?n!tur!"@ o en uno de "!*or!torio, "!% c!te,or)!% -!*r#n %ido
"o %u/iciente&ente de/inid!% co&o $!r! $ro'eer de d!to% /i!*"e% ! "!% $re,unt!% .ue -!n de %er
conte%t!d!%3 A%), un in'e%ti,!dor /!&o%o, 7!"e% ?<JI< !@, uti"i2 !" $rinci$io &#% de IO c!te,or)!%
$!r! "! o*%er'!cin de %itu!cione% de ,ru$o, + con/or&e i*! !crecent#ndo%e %u e($erienci! +
de%!rro""!ndo %u% c!te,or)!%, di%&inu)! ,r!du!"&ente e" n5&ero de 0%t!%, -!%t! .ue "! 'er%in
/in!" /ue un! %erie de <6, con%ider!d!% co&o e%t#nd!r, re/erid!% !" co&$ort!&iento en !&$"io
r!n,o de %itu!cione% de ,ru$o3
4. L '"7$-$g( #* -$. #'$. &*0$g*& .* 1"M 7&*!"9*)'*.
c. E97-*$ #* 7&/*4. 9*0=)"0. $ /A"-"&*. 7& - *A0'"'/#F ! e%te re%$ecto, $uede
%e1!"!r%e "! uti"i2!cin de "! /oto,r!/)!, di%$o%iti'o% %incroni2!dore% &ec#nico%, o*%er'!cin en
e.ui$o, $"!ne% e in'ent!rio%, e%t!*"eci&iento de c!te,or)!% &u+ e%tudi!d!% $!r! %itu!r + ci/r!r
r#$id!&ente e" co&$ort!&iento e%tudi!do, re,i%tro &!,neto/nico, /i"&!cin, etc3, .ue no%
!%e,ur!n un! in/or&!cin o*Ceti'!, +! .ue, !de&#% de "o,r!r un! /i!*i"id!d, no% $er&iten o*tener
N<
d!to% %i&u"t#neo% de di%tinto% e"e&ento% de "! conduct!, +! %e! indi'idu!" o ,ru$!", !%) co&o
re,i%tr!r di/erente% ti$o% de e"e&ento% de "! conduct!, +! .ue, !de&#% de "o,r!r un! /i!*i"id!d,
no% $er&iten o*tener d!to% %i&u"t#neo% de di%tinto% e"e&ento% de "! conduct!, +! %e! indi'idu!"
o ,ru$!", !%) co&o re,i%tr!r di/erente% ti$o% de e"e&ento% %i,ni/ic!ti'o%3
d. E- g&#$ #* 0$)'&$- #*7*)#* 7&*0".9*)'* *) g&) 7&'* #* -$. ").'&/9*)'$. *97-*#$.3
e. EA".'* "g/-9*)'* 0$)'&$- #*- $4.*&!#$3 -"9"')#$ ./. 7&*M/"0"$. '*)#*)0".3 T!nto %i "o%
%uCeto% tiene concienci! de "! n!tur!"e2! de" e%tudio, co&o %i no "! tiene, cu!ndo %e $"!ne!, -! de
$en%!r%e e" $!$e" .ue de%e&$e1!r# e" o*%er'!dor3 No e% &u+ *ene/icio%o% $!r! "o% re%u"t!do%
.ue "o% %uCeto% no ten,!n dic-! concienci! %i, de todo% &odo%, "!% t0cnic!% uti"i2!d!% %on /"oC!%,
no %e -!n uni/or&!do, o %i cuent!n con un! c!ntid!d de%conocid! de de/or&!cin3 E" o*%er'!dor
-!ce "!% 'ece% de &edi!dor entre "! %itu!cin re!" + "o% d!to%, $or "o .ue $uede !/ect!r "!
%itu!cin re!", entro&eti0ndo%e !cti'!&ente, o *ien $uede !/ect!r "o% d!to%, +! %e! $or %u
-!*i"id!d en "! o*%er'!cin o $or %u% $rocedi&iento% re,i%tr!dore%3 En cu!".uier! de "o% c!%o% %e
!"ter! !" in'e%ti,!cin /in!"3 Por con%i,uiente, e" o*%er'!dor no de*e o"'id!r C!&#% .ue %u D$!$e"E
no %"o %i,ni/ic! "! $erce$cin de &!ner! en .ue e" in'e%ti,!dor $uede c!&*i!r o !"ter!r e"
co&$ort!&iento de" ,ru$o o de "!% $er%on!% .ue %e e%tudi!n, %ino .ue $uede re/erir%e !%i&i%&o
! tod!% "!% /or&!% en .ue e" o*%er'!dor $uede !/ect!r "o% re%u"t!do% /in!"e% de "! in'e%ti,!cin3
Puede %er'ir de eCe&$"o e" c!%o conocido en .ue %e $retende o*%er'!r e" $ro*"e&! $%ico/)%ico
de" rendi&iento de" tr!*!Co en di'er%!% condicione% &u+ e%tudi!d!% $!r! !%e,ur!r "! uni/or&id!d
+ $reci%in de "!% o*%er'!cione%, $or %i ""e,! ! re%u"t!do% !$!rente&ente !n&!"o% !" !u&ent!r
e" rendi&iento no %"o !" e"e'!r%e "! inten%id!d de "! i"u&in!cin, %ino t!&*i0n cu!ndo 0%t!
di%&inu+e -!%t! e.ui'!"er c!%i ! "! c"!rid!d de "un! ""en!, $ue% nin,uno de "o% contro"e%
re,u"!dore% + .ui2# nin,un! de "!% '!ri!*"e% .ue -!n de &edir%e re%u"t! t!n cruci!" co&o e"
-ec-o de %er o*%er'!do%3
f. G*)*&-9*)'*3 - $4.*&!0"5) .".'*9'"%# *. 0/)'"1"04-*, "o cu!" $er&ite un! &#% /#ci"
co&$ren%in de "o% re,i%tro%, con%truccin de di!,r!&!% .ue &ue%tren di%tinto% ti$o% de
re"!cione%, $ti&! c!te,ori2!cin, etc3
g. S* ./*-* *97-*& *.7*0"-9*)'* *) *- W*.'/#"$ #* 7*8/*:$. g&/7$.E, t0r&ino &#% *ien
,en0rico .ue %e e&$"e! $!r! de%i,n!r e%tudio% de !ccin rec)$roc! ?inter!ccin@ entre &ie&*ro%
de ,ru$o%, t!nto /or&!"e% co&o in/or&!"e%, .ue %e encuentr!n /rente ! /rente, + .ue !de&#%
%ue"e tener conoci&iento de .ue e%t#n %iendo o*%er'!do%F !-or! de*e de $!rtir%e de "! *!%e de
un c"!ro e%t!*"eci&iento de "!% c!te,or)!% de "o% d!to% + de "!% -i$te%i% $ro'i%ion!"e% +! .ue, de
"o contr!rio, e" !n#"i%i% de "! &!%! de d!to% re%u"t!nte %e con'ertir)! en un e%t!nc!&iento de
t!*u"!cione% %in %entido, +, $or t!nto, *!"d)!%3
h. C"*&'$. #'$. 7/*#*) .*& 0'*g$&"%#$. .$-9*)'* *) !"."5) &*'&$.7*0'"!3 A%), $or eCe&$"o,
e" -ec-o de %i un! o*%er'!cin $reci$it! o no "! ten%in de" ,ru$o %o"!&ente $uede %er
deter&in!do ! "! "u2 de "o% !conteci&iento% .ue %i,uen ! t!" o*%er'!cin3 Podr)!n %er %o"ucione%
$!rci!"e% e" recur%o, +! cit!do, de .ue %e ,r!*en en cint! &!,neto/nic! "!% %itu!cione%
o*%er'!d!%, + e" -ec-o de .ue e" o*%er'!dor -!,! $!u%!% $eridic!% $!r! 'o"'er %o*re %u% not!%
con o*Ceto de $oder c"!%i/ic!r ! "o% %uce%o% %u*%i,uiente%3
i. L. /)"##*. #* '"*97$3 - 0)'"## #* 2.'* ")0-/"#$ *) /) )$'0"5) 7$& /) $4.*&!#$&
$uede '!ri!r de uno% e%c!%o% %e,undo ! '!ri!% -or!%, e" $ro*"e&! centr!" con%i%te en e"
e%t!*"eci&iento de t!"e% unid!de% $!r! deter&in!r "! D&o"0cu"! $%ico",ic! %i,ni/ic!ti'!E3 A%), $or
eCe&$"o, .ui2# no %e! !decu!do -!cer un! c"!%i/ic!cin de" ,r!do de con%tructi'id!d de" Cue,o de
un ni1o con un deter&in!do Cu,uete c!d! do% &inuto%, %ino .ue %e $reci%e "! %ecuenci! co&$"et!
de "o% !conteci&iento% en e" u%o de" Cu,uete $or $!rte de" ni1o3 Se,5n Se""ti2 + otro% ?<JMI, $#,3
6IN@, un! /or&! t)$ic! de !*ord!r e%te $ro*"e&! e% "! e(i%tenci! de &#% de un o*%er'!dor: uno
de e""o% %e enc!r,! de o*%er'!r !.ue""o% !cto% .ue de*en %er !not!do% t!" co&o ocurren ?co&o
*re'e% co&ent!rio% o $e.ue1o% e%*o2o% de co&$ort!&iento &otor@, + otro de un! 'i%in &#%
!&$"i!, !not!ndo !.ue""!% conduct!% .ue .ued!n de%'irtu!d!% %i %e "!% !%oci! e%trict!&ente !"
tie&$o u otro% criterio% de &ue%tr!, c"!%i/ic#ndo"!% en t0r&ino% en un )ndice o e%c!"! cu!ndo
cre! .ue +! tiene %u/iciente% d!to% $!r! %u o*Ceti'o3
N6
j. L. 0'*g$&(. #* W'$#$S $ W)#S .$) #*0/#. ." *- 7&$75."'$ #* - ")!*.'"g0"5)
%o"!&ente re.uiere un in/or&e de "o% -ec-o% o*Ceti'o% de co&$ort!&iento, %in otr! cu!"i/ic!cin
$o%terior3 Por eCe&$"o, D-!*"!ndoE o Dno -!*"!ndoE, en donde e" o*%er'!dor %i&$"e&ente &!rc!
un! r!+! en %u -oC! de !not!cione% cu!ndo -!*"! un! $er%on!, + %"o entonce%3
k. N$ #*4* $-!"#&.* *- 0$)'*A'$ *) *- 0/- '&).0/&&* - ."'/0"5) $ 0$97$&'9"*)'$
o*%er'!do, $ue%to .ue en &uc-!% oc!%ione% %e tr!t! de" /!ctor deter&in!nte de "!% inter!ccione%
$er%on!"e% o de" de%en'o"'i&iento de "o% di%tinto% /en&eno%3 no $ode&o% ne,!r .ue !%) e% !5n
&#% co&$"eC! "! t!re! de" o*%er'!dor, .ue $uede re%o"'er !dCudic!ndo un %)&*o"o e%$eci!"
e%crito ! c!d! /or&! de conduct! + %u conte(to $!r! /!ci"it!r "! 'e"ocid!d de re,i%troF %"o %e
$reci%! !die%tr!&iento $!r! do&in!r e%te "en,u!Ce de %)&*o"o%, + cu!ndo %e "o,r!, %e $ueden
%incroni2!r '!rio% $rotoco"o% de t!" /or&! .ue en $e.ue1o% inter'!"o% cinco &inuto%, $or eCe&$"o
e% $o%i*"e recon%truir e%cen!% co&$"et!% cu!ndo %e !n!"i2!n "o% d!to%3
F.*. #* - $4.*&!0"5) .".'*9'"%#
Se,5n Fr!i%%e ?<JNO3@, %on cu!tro:
!3 L! o*%er'!cin .ue $er&ite de%cu*rir "o% -ec-o% di,no% de e%tudio + conocer"o% con
$reci%in3
*3 E" e%t!*"eci&iento de -i$te%i% %o*re "!% re"!cione% .ue $ueden e(i%tir entre "o% -ec-o%3
c3 Veri/ic!cin de "!% -i$te%i%3
d3 E"!*or!cin de "o% re%u"t!do% + %u% inter$ret!cione%3
L! tercer! /!%e con%titu+e e" $roce%o de o*%er'!cin $ro$i!&ente dic-!, + o*%er'!cin
cient)/ic!3 E%te e% e" &o&ento c"!'e .ue &!rc! "! di/erenci! e(i%tente entre o*%er'!cin +
e($eri&ent!cin: e" de "! 'eri/ic!cin de "!% -i$te%i%3
T"7$. #* $4.*&!0"5) .".'*9'"%#
Se e%t!*"ece un! di/erenci!cin en /uncin de" ,r!do de %i%te&!ti2!cin, de &enor ! &!+or
?Gr!bit2, <JNI@:
1. O7SERVACIN PREPARADA.-
E" in'e%ti,!dor reco,e "o% d!to% o*%er'!cion!"e% en un! e%/er! deter&in!d! de !nte&!no, .ue
-!ce re"!cin ! uno% /!ctore% $reci%o%, con%titu+endo $or t!nto, "! /!%e de 'eri/ic!cin de -i$te%i%3
A-or! *ien, "! o*%er'!cin %i%te&!ti2!d!% centr!d! en !%$ecto% +! deter&in!do% de "! conduct!
$uede tener "u,!r en di/erente% &!rco%:
a. N'/&-3 e%tudi#ndo%e e" co&$ort!&iento de "o% indi'iduo% en "!% circun%t!nci!% de %u 'id!
cotidi!n!3 L! P%ico"o,)! $ro/e%ion!" + !" %oci!" uti"i2!n $rinci$!"&ente e%t! t0cnic!:
o*%er'!cin de" co&$ort!&iento de co&$r!dore%, de o*rero% en %u tr!*!Co, etc3 E" contro"
.ue %e e(i,e %o*re e" o*%er'!do con%i%te en $rocur!r .ue e" !&*iente de "! o*%er'!cin %e!,
co&o indic! %u $ro$io no&*re, Dn!tur!"EF en con%ecuenci!, e" c"i&! de un! $er/ect!
o*%er'!cin r!dic! en .ue e" ,ru$o de $er%on!% o*%er'!d!% + "o% in'e%ti,!dore% %e
co&$orten Dnor&!"&enteE3
A c!u%! de .ue en e" e&$"eo de e%t! t0cnic! e" o*%er'!dor e%t# %uCeto ! &u+ cont!do%
contro"e%, tiene .ue %er 0" &i%&o .uien !$"i.ue con%ciente&ente ciert! '!ried!d de
in%tru&ento% $!r! "! %i%te&!ti2!cin + re,i%tro de "o% d!to%3 E" $ri&er /!ctor de or,!ni2!cin
$!r! cu!".uier in'e%ti,!cin tiene .ue %er, de%de "ue,o, e" $ro$io $ro*"e&! de e%tudioF de "!
-i$te%i% + e" $"!n ,ener!" de "! in'e%ti,!cin %e tienen .ue deducir "!% c!te,or)!% de "o%
-ec-o% $or o*%er'!r, de &uc-o% de "o% cu!"e% de*er# -!cer%e c!%o o&i%oF i,u!" ocurrir# con
otro%, ! &eno% .ue e%t0n inte,r!do% en e" %i%te&! de re,i%tr!r "o% /en&eno% .ue tienen
i&$ort!nci! o %i,ni/ic!cin $!r! e" $ro+ecto3
E" docu&ento /und!&ent!" %er#, $or n!tur!"e2!, !",5n ti$o de cu!derno de e%tudio% de
c!&$o ?Fe%tin,er + c!t2, <JN6, $#,3 MN + %%3@, .ue $ueden to&!r "! /or&! de un di!rio, o *ien
%er un re,i%tro de c!d! $unto e%tudi!do + !not!do *!Co %u*t)tu"o% !$ro$i!do% ?Goode + A!tt,
<JNO, $#,3 <I= + %%3@3 E% &#% $ro'ec-o%o !not!r !" &i%&o $!%o de "o% !conteci&iento%,
N;
!un.ue en oc!%ione% e""o no e% /!cti*"eF de todo% &odo%, e" re,i%tro de*er %er "o &#%
co&$"eto $o%i*"e, + e% c!%i %e,uro .ue no "o %er# %in e" e&$"eo de not!% to&!d!% dur!nte "!
Corn!d!, + %in e" concien2udo intento de -!cer un! re"!cin co&$"et! !" ter&in!r e" d)!3 E% un
/!""o /recuente e" creer .ue un co&ent!rio o %uce%o -! %ido t!n i&$re%ion!nte .ue no %e
o"'id!r#3 Tiene e%$eci!" i&$ort!nci! e" .ue %e !noten e" &#(i&o de det!""e% dur!nte "!%
$ri&er!% /!%e% de" e%tudio3
T!nto %i "!% not!% ori,in!"e% %e -!n re,i%tr!do *!Co %u*t)tu"o% co&o %i no e% !%), -!+ .ue
re!"i2!r"!% &#% t!rde + di%tri*uir"!% en %u% c!te,or)!% !decu!d!%3 Lo% &oti'o% %on
%u/iciente&ente c"!ro%, +! .ue %i e" e%tudio %e -! en/oc!do de*id!&ente -!*r# cierto% ti$o%
de d!to% .ue %er#n &#% i&$ort!nte% .ue otro%F %in e&*!r,o, e" !n#"i%i% de "!% not!% $uede
de&o%tr!r .ue %e -! -ec-o -inc!$i0 en otro% ti$o% de d!to%F t!&*i0n !" or,!ni2!r"!% %e
$ueden $roceder ! corre,ir errore% &ientr!% tod!')! %e e%t# ""e'!ndo ! c!*o "! in'e%ti,!cin,
+! .ue de no %er !%) %er# &uc-o e" tie&$o + dinero .ue $ued!n &!",!%t!r%e3 Ade&#%, con e"
intento continuo de or,!ni2!r "! o*%er'!cin, %ur,ir#n nue'!% c!te,or)!% + nue'o% $ro*"e&!%
re"!cion!do% con e" te&!3
E" in'e%ti,!dor $uede encontr!r .ue "e e% $ro'ec-o%o re,i%tr!r t!nto "! o*%er'!cin co&o "!
inter$ret!cin de "! &i%&!3 En ,ener!", e%to no e% $o%i*"e -!cer"o &etdic!&ente, + con
de&!%i!d! /recuenci! e(i%te "! tent!cin de !not!r %o"!&ente "! inter$ret!cin, $or e" %enci""o
-ec-o de .ue $!rece encerr!r un &!+or %i,ni/ic!do3 No o*%t!nte, e% &eCor %e$!r!r"!% +
re"!cion!r"!% &edi!nte un )ndice de contr!rre/erenci!3 Si e" tie&$o e% "i&it!do, e% &#% 5ti" un!
not! !cerc! de" $unto, !un %in inter$ret!cin !",un!3
Por otr! $!rte, e% !*%o"ut!&ente e%enci!" .ue %e re!"icen continuo% !n#"i%i% de "!% not!% +
re"!cione% &ientr!% !5n e%t# en &!rc-! e" tr!*!Co de o*%er'!cin n!tur!", "!% cu!"e% de*er#n
&o%tr!r%e ! in'e%ti,!dore% !Ceno% de /or&! .ue, $!r! "! reunin de &#% d!to%, %e $uede
uti"i2!r "! $er%$ecti'! .ue !.ue""o% o/recen, "! cu!" no% $odr)! ""e'!r ! un! ree%tructur!cin de
"o% /ine% de "! in'e%ti,!cin, o ! e(i,ir "! $rue*! de conc"u%ione% $ro'i%ion!"e% o
&o&ent#ne!%3
Co&o e% ",ico, $ode&o% uti"i2!r cu!".uier! de "o% &edio% !u(i"i!re% .ue $reci%e&o%, co&o
$e")cu"! cine&!to,r#/ic!, etc3
A $e%!r de .ue en "! o*%er'!cin %i%te&!ti2!d! n!tur!", co&o -e&o% indic!do, no %e
$re%ent! un ,r!do e"e'!do de contro", $uede co&$"e&ent!r%e $er/ect!&ente con un!
o*%er'!cin &u+ *ien e%tructur!d! + con un! e(!ct! cu!nti/ic!cin, uti"i2!ndo $!r! e""o "!%
t0cnic!% de" ci/r!do cu!"it!ti'o3
b. D* -4$&'$&"$3 !un cu!ndo no e% &u+ /recuente dentro de "! o*%er'!cin %i%te&!ti2!d!%
$re$!r!d!3 En e%te c!%o, e" o*%er'!dor $uede $re$!r!r "o% !%$ecto% $rinci$!"e% de "!
%itu!cin, de t!" &!ner! .ue $ued! %!ti%/!cer %u% /ine% de in'e%ti,!cin + reducir e" $e"i,ro de
inter/erenci!% ine%$er!d!% oc!%ion!d!% $or /!ctore% /or#neo%3
c. C-()"03 en donde "!% condicione% de" entorno %on /iC!d!% $or e" in'e%ti,!dorF %e tienen en
cuent! todo% + c!d! uno de "o% r!%,o% %e&io",ico% de un en/er&o, e" cu!", ,ener!"&ente,
%!*e .ue e%t# %iendo o*%er'!do3 Se tr!t! de "! inter!ccin de "! o*%er'!cin o*Ceti'! + de "!%
i&$re%ione% o intuicione% $er%on!"e% de" o*%er'!dor, %e1!"#ndo%e "! condicin $re'i! de "!
e(i%tenci! de un c"i&! /!'or!*"e + "! o*tencin de un! &utu! re"!cin de %i&$!t)! entre e"
o*%er'!dor + e" o*%er'!d3 E% $!rticu"!r&ente !cce%i*"e ! "! o*%er'!cin c")nic! "! !$!rienci!
e(terior de" e($"or!do ?!%$ecto /)%ico, !%eo + cuid!do de" $ro$io cuer$o, /or&! de 'e%tir%e,
etc3@, !%) co&o %u e%t!do + re!cti'id!d e&oti'!%, + "! /or&! + contenido de %u% "en,u!Ce +
&otrocid!d3
En e" &i%&o %entido $ode&o% -!*"!r de "!% e%c!"!% e'!"u!ti'!% o de !$reci!cin ?r!tin,
%c!"e%@, .ue tienen $or o*Ceti'o "! e'!"u!cin de" indi'iduo $or un o*%er'!dorF en un $rinci$io,
%on /und!&ent!"&ente id0ntic!% !" &0todo de o*%er'!cin c")nico, de" .ue di/ieren %"o en
.ue e" re%u"t!do e% e($re%!do nu&0ric!&ente, "o .ue $er&ite "! e"!*or!cin e%t!d)%tic! de
"o% re%u"t!do% + "! !$"ic!cin de t0cnic!% /!ctori!"e%
2. O7SERVACIN ERUIPADA.-
E% e" c!%o de" e&$"eo de te%t% u o*%er'!cione% contro"!d!% en "!% .ue e" o*%er'!dor $uede en
oc!%ione% 'er %in %er 'i%to ?! tr!'0% de e%$eCo% unidireccion!"e%@3 En e" #&*ito de "!% Cienci!%
N=
Au&!n!% $uede %u%tituir, i,u!" .ue "! o*%er'!cin $re$!r!d!, ! "! /!%e de 'eri/ic!cin de -i$te%i%,
%iendo &!+or %u ,r!do de %i%te&!ti2!cin3
Gener!"&ente %e re!"i2! en e" &!rco de" "!*or!torio, + ! e%te e/ecto, Goode + A!tt ?<JNO@
!/ir&! .ue de "!% %itu!cione% de o*%er'!cin !"t!&ente re/in!d!% ! "! %itu!cin 'erd!der!&ente
$ro$i! de" tr!*!Co de "!*or!torio, en "! .ue %e !$"ic!n contro"e% t!nto !" o*%er'!dor co&o !"
o*%er'!do, no -!+ &#% .ue un $!%o3 Muc-o% de e%to% e%tudio% %on Dcu!%i4e($eri&ento%E, +! .ue "e%
/!"t! %"o !",5n e"e&ento de $rue*! ?co&o, $or eCe&$"o, e" ,ru$o te%ti,o@ $!r! %er e($eri&ento%3 En
,ener!", e%to% e%tudio% de "!*or!torio i&$"ic!n re,i%tro% &ec#nico% + $ueden con%ider!r%e co&o un
ti$o indirecto de o*%er'!cinF de*ido ! e""o, + !" -ec-o de .ue "!% c!r!cter)%tic!% e%tudi!d!% %on
,ener!"&ente &u+ %i&$"e%, e%t!% in'e%ti,!cione% %e con%ider!n /recuente&ente co&o re%u"t!do%
!rti/ici!"e%, e%to e%, no t)$ico% de %itu!cione% nor&!"e% de "! 'id! ?Good, 7!rr + Sc!te%, <J=<@3 e%
cierto .ue, en %u &#% e%tricto %entido, e%t!% o*%er'!cione% de "!*or!torio no %on c!$!ce% de &edir
direct!&ente "o% ti$o% &#% co&$"eCo% de re%$ue%t!, $ero, %in e&*!r,o, no% o/recen re%u"t!do%
!"t!&ente 5ti"e% en tod!% "!% /!cet!% de "!% Cienci!% Au&!n!%3
En !",5n c!%o, $ueden de%!rro""!r%e en un &!rco c")nico, !cerc#ndo%e t!&*i0n &uc-o ! "!
e($eri&ent!cin, + donde "! di/erenci! re%ide e%enci!"&ente en "! "i*ert!d &#% o &eno% ,r!nde en
.ue %e deC! !" %uCeto, +! .ue "! o*%er'!cin, $!r! Cu%ti/ic!r %u no&*re, no de*e C!&#% !"ter!r "!
e%$ont!neid!d de "!% conduct!%3
C&('"0. /) $4.*&!0"5) .".'*9'"%#
Cierto% in'e%ti,!dore% te&en .ue $rocedi&iento% de o*%er'!cin + !"eCen !" o*%er'!dor de
-ec-o% i&$ort!nte% + %i,ni/ic!ti'o%, cu+! !d!$t!cin no e%t!*! $re'i%t! $or e" di%$o%iti'o uti"i2!do
?Reuc-"in, <JNO,@
E%to% $e"i,ro% -!n %ido %e1!"!do% $or cierto% $%ic"o,o% .ue -!n uti"i2!do $rocedi&iento% de
o*%er'!cin ri,uro%!&ente de/inido% + %i%te&!ti2!do%F t!" e% e" c!%o de A3 7inet, o de A3 Ge%%e", .ue
!/ir&!n .ue e" e%$)ritu + "! t0cnic! de "o% &0todo% o*%er'!cion!"e% !$"ic!do% !" e%tudio de ni1o% -!n
%ido &#% c")nico% .ue e%t!d)%tico%, + ri,uro%!&ente e($eri&ent!"e%, no &!nteniendo "o% &i%&o%
$rocedi&iento% de &!ner! uni/or&e en tod!% "!% ed!de%, %ino -!ciendo '!ri!r %u contenido + %u
i&$ort!nci! $!r! .ue concord!r!n con e" contenido c!&*i!nte + "o% &o&ento% &#% i&$ort!nte% de"
de%!rro""o3
I,u!"&ente, c3 Loren2, !" e%tudi!r "! P%ico"o,)! !ni&!", %e !%o&*r!*! de "! i,nor!nci! de "o%
in'e%ti,!dore% .ue uti"i2!*!n ! "! r!t! co&o &!teri!" de e($erienci!% ri,uro%!&ente or,!ni2!d!%
%o*re e" !$rendi2!Ce, %in conocer "!% co%tu&*re% de e%te !ni&!" en %u% condicione% n!tur!"e% de
'id!3 De%de i,u!" $unto de 'i%t!, A3 Ve("i!rd e%cri*e ! $ro$%ito de "o% &0todo% de o*%er'!cin .ue
en oc!%ione% '!"e &#% !rrie%,!r%e ! co&eter !",uno% errore% !nte% de i,nor!r "!% e($erienci!%
-u&!n!% &#% %i,ni/ic!ti'!%, .ue no $ueden %er de"i&it!d!%, de%co&$ue%t!% o &edid!%3
L! &!+or)! de e%t!% cr)tic!% %e in%$ir!n, ! t)tu"o% di/erente%, en "! !ctitud c")nic!, $ue% "!
o*%er'!cin c")nic!, .ue tiene $or o*Ceto, co&o +! -e&o% indic!do, "! tot!"id!d de "!% re!ccione de un
%er -u&!no concreto + co&$"eto, %o&etido ! un! %itu!cin deter&in!d!, concuerd! &u+ di/)ci"&ente
con un! de/inicin $re'i! ri,uro%! de e%t! %itu!cin .ue, $!r! con%er'!r un! %i,ni/ic!cin ! "o% oCo%
de c!d! %uCeto, de*e '!ri!r nece%!ri!&ente de uno + otro, + t!&*i0n de uno ! otro &o&ento3 Un
&0todo .ue %e /und! en e" e(!&en $ro/undo de c!%o% indi'idu!"e% no e%t# orient!do -!ci! "!
%i%te&!ti2!cin $or "o &eno% en un !"to ,r!do3
O7SERVACIN MUY SISTEMATIPADA
Se di/erenci! $or "!% %i,uiente% $ro$ied!de% ?M!+nt2, Ao"& + AL*ner, <JNI@3
!3 So*re "! *!%e de un! teor)! e($")cit! %e !)%"!n conce$tu!"&ente "!% c"!%e% de '!ri!*"e% de
co&$ort!&iento .ue "o deter&in!n3 L! teor)! co&$rende enunci!do% e&$)ric!&ente
co&$ro*!do% ?o co&$ro*!*"e%@ !cerc! de "! re"!cin entre '!ri!*"e%3
*3 E" $roce%o de o*%er'!cin %e e%tructur! en c!te,or)!% de o*%er'!cin de/inid!% con $reci%in,
%o*re "!% .ue %e orden!n tod!% "!% o*%er'!cione% re"e'!nte% ?e%to e%, no %e re,i%tr! n!d! .ue no
c!i,! dentro de !",un! de e%t!% c!te,or)!%@3 ! e%te re%$ecto, "!% '!ri!*"e% -!n de %er
o$er!cion!"i2!d!% $or &edio de indic!dore% !cce%i*"e% ! "! o*%er'!cin direct!3 Un! di/icu"t!d
e%$eci!" %e $re%ent! /recuente&ente !" deter&in!r "!% unid!de% de o*%er'!cin, de*iendo /iC!r%e
o .ue $udier! ""!&!r%e un! !ccin Dco&$"et!E o cerr!d!3
NI
c3 L!% condicione% %itu!cion!"e% de $!rtid! %on %o&etid!% ! contro" ! /in de $o%i*i"it!r
o*%er'!cione% co&$!r!*"e%3 E" !n#"i%i% inter!ccioni%t! de 7!"e% ?<JI< !@ e% .ui2# "! t0cnic! &#%
conocid! de e%te ti$o3 Reco&end!&o% %u "ectur! detenid!, + !.u) %"o de%t!c!&o%, de%de e"
$unto de 'i%t! &etodo",ico ?M!d,e, <JM;@ en $ri&er "u,!r, e" contro" %i%te&#tico de" conte(to
%itu!cion!" + "!% condicione% inici!"e% *!Co "!% cu!"e% %e -!n de in'e%ti,!r "o% $roce%o% de
inter!ccin en $e.ue1o% ,ru$o% ocu$!do%, %o*re todo, en "! %o"ucin de $ro*"e&!% concreto%F en
%e,undo "u,!r, un! reco"eccin "o &#% !&$"i! $o%i*"e de -i$te%i% + ""e,!r ! "! o*tencin de un!
%erie de )ndice% e%t!nd!ri2!do%, en 'irtud de "o% cu!"e% %e $odr#n $redecir !",un!%
c!r!cter)%tic!% de" $roce%o, en tercer "u,!r, e(i%te ,r!n di/icu"t!d de o*%er'!cin + re,i%tro, .ue
r!dic! en "! 'e"ocid!d de" $roce%o + en "! nece%id!d de inter$ret!r e" co&$ort!&iento, $or "o .ue
e% $reci%o .ue e" o*%er'!dor do&ine con %o"tur! "! t0cnic! de c"!%i/ic!cin, en cu!rto "u,!r, e(i%te
un %i%te&! det!""!do $!r! "! co&$ro*!cin, t!nto de c!d! o*%er'!cin co&o de c!d! o*%er'!dor,
+ e""o &edi!nte "! !+ud! de $rue*!% e%t!d)%tic!%F +, /in!"&ente, en .uinto "u,!r, "o% d!to% !%)
o*tenido% $ueden "ue,o %er e"!*or!do% + e'!"u!do% $!r! "o% &#% di'er%o% /ine%, re!"i2#ndo%e "o%
""!&!do% V$er/i"e%E, .ue d!n re$re%ent!cin ,r#/ic! de "! di%tri*ucin de tod!% "!% !ccione% .ue
-!n tenido "u,!r dur!nte "! o*%er'!cin3
CUESTIONARIO DE LA LECTURA 6
<3 Re!"ice &!$! conce$tu!"e% de c!d! ti$o de o*%er'!cin no %i%te&!ti2!d! + %i%te&!ti2!d!
63 E"!*ore un ,"o%!rio de t0r&ino% .ue de/in! "o% di/erente% ti$o% de o*%er'!cin de%de no
%i%te&!ti2!d! ! %i%te&!ti2!d!3
;3 Identi/i.ue "!% 'ent!C!% de "! o*%er'!cin %i%te&!ti2!d! + no %i%te&!ti2!d!
=3 Identi/i.ue "!% de%'ent!C!% de "! o*%er'!cin %i%te&!ti2!d! + no %i%te&!ti2!d!
I3 E($"i.ue con un! ,r#/ic! "! o*%er'!cin &u+ %i%te&!ti2!d!3


NM
LECTURA OBLIGATORIA ?
LA ENTREVISTA PSICOLOGIA: INDICADORES DE MANEOO EN EL
PROCESO DE LA ENTREVISTA
MODALIDAD EN EL PROCESO DE LA ENTREVISTA
Cu!ndo e" entre'i%t!do inici! "! entre'i%t!: En e%te c!%o e($one ! %u &!ner! e" &oti'o de %u
con%u"t!F %!*e&o% .ue no e% /#ci" $!r! 0"3 Co&o +! "o -e&o% e($"ic!do e" entre'i%t!dor "o !+ud! en
/or&! indirect!: con &o'i&iento% de c!*e2!, !ctitud cor$or!", "! &ir!d! e&$"eo de &ono%)"!*o% o
%onido% 'oc!"e%3
A",un!% 'ece% no% d!&o% cuent! de" e%/uer2o .ue e($eri&ent! e" $!ciente $!r! e($re%!r
deter&in!do% -ec-o% de %u 'id!, dud!% o interro,!nte%3 Pode&o% intuir "o .ue de%e! decir, $ero e%
&u+ di/)ci" e($re%!r"o3 Pode&o% intuir "o .ue de%e! decir, $ero "e e% di/)ci" e($re%!r"o3 GRu0 -!cer en
e%to% c!%o%H Por eCe&$"o $ode&o% !de"!nt!rno% ! decir3 DSi, u%ted te&e .ue %u e%$o%! "e %e! in/ie"E3
Si !cert!&o% .ued!&o% c&o &u+ $er%$ic!ce% /rente !" $!ciente3 Pero %i /!""!&o%, 0%te %e %entir#
con/undido, $en%!r# .ue no %o&o% co&$etente% + %o*re todo .ue no %e "e $er&iti e($re%!r "o .ue
re!"&ente de%e!*! d!r ! conocer !" ter!$eut! en e%t! entre'i%t!3 En ,ener!" e% con'eniente !+ud!r
!" entre'i%t!do ! .ue no% di,! "o .ue -! decidido e($re%!rno%3 Sin o"'id!rno% .ue %i -! re%ue"to 'enir
! 'erno%, e% &eCor d!r"e todo e" tie&$o $o%i*"e $!r! .ue e($on,! %u% $en%!&iento con %u% $ro$i!%
$!"!*r!%3
E" &eCor inicio de%$u0% de un %!"udo cordi!", e% in'it!r"o ! .ue to&e !%iento, e%cuc-!r"o con
!tencin + en %i"encio3 Si o*%er'!&o% .ue "e e% &u+ di/)ci" e&$e2!r o continu!r con %u $en%!&iento,
!cudi&o% en %u !+ud! en /or&! *re'e3 A%) $or eCe&$"o: DPor /!'or, d),!&e "o .ue -! $en%!do
cont!r&eE, DNo %e $reocu$e $or "! /or&! o e" orden de %u $en%!&ientoE3 DSi0nt!%e "i*re de e($re%!r
"o .ue con%ider! nece%!rioE3
Lo .ue no -!ce&o% en ! t0cnic! de "! entre'i%t!, e% !cudir ! "o% %!"udo% $rotoco"!re%: DMe
!"e,ro de .ue -!+! 'enidoE, DA.u) e%to+ $!r! !+ud!r"oE3 Son /r!%e% -uec!%, $or.ue e" $!ciente no
%!*e tod!')! en .ue /or&! %e "e $uede !+ud!r, ni -! $odido 'er*!"i2!r !%$ecto% e%enci!"e% de %u
$en%!&iento + con/"icto%3 E%t# e&*!r,!do $or "! dud! + de%con/i!n2!3
Otro% $!ciente% -!n ""e'!do -!n ""e'!do ! c!*o un! 'erd!der! "uc-! con%i,o &i%&o% !nte% de
decidir%e ! un! entre'i%t! c")nic! e" -ec-o de %o"icit!r !+ud! ! un e(tr!1o $or !%unto% $ri'!do%, !5n
cu!ndo e%te %e! un $ro/e%ion!", "e $roduce cierto %enti&iento de in/eriorid!d3 De e%t! &!ner! "!
$!"!*r! D!+ud!E $uede tener !rio% %i,ni/ic!do% no %ie&$re !,r!d!*"e%3
A%) &i%&o no e% con'eniente e($re%!r de%de e" inicio "! /r!%e: DCu#" e% %u% $ro*"e&!E3 L!
entre'i%t! co&ien2! &!", $or.ue %u$one&o% .ue "o .ue e" $!ciente e% un $ro*"e&! de" cu!" de*e
!"eC!r%e o $eor !'er,on2!r%e3 E% &eCor e%$er!r ! 'er "! re!ccin de" entre'i%t!do ! "o .ue 0"
con%ider! co&o un $ro*"e&!3 A",uno% $!ciente% %ue"en $re,unt!r3 DE%to+ &u+ con/undido $!r!
co&en2!rE3 DGU%ted e%t# $en%!ndo .ue +o de*o co&en2!rHE3
A "!% $ri&er!% interro,!cione% conte%t!&o% con "!% /r!%e% enunci!d!% !nterior&ente $!r! e"
inicio de "! entre'i%t!3 A "o 5"ti&o !co%tu&*ro -!cer un &o'i&iento !/ir&!ti'o de c!*e2!3 Por.ue
&eCor .ue n!die e" entre'i%t!do %!*e "o .ue re!"&ente de%e! decir o e%c"!recer3
E% con'eniente to&!r en cuent! en e%t! $!rte de "! entre'i%t! "o .ue no% dice D!'i% ?<JKJ@ .ue
c!d! uno nece%it!r# de" otro un! ciert! !$ro*!cin no 'er*!" &ientr!% -!*"!&o%F un! &ir!d!
re"!ti'!&ente /iC! + ciert!% $!ut!% de co&$ort!&iento: &o'i&iento% de !%ent!&iento con "! c!*e2!,
NN
re!ccione% /!ci!"e% !decu!d!% + cierto% &ur&u""o% de !$ro*!cin3 Si -!+ un! tot!" !u%enci! de e%to%
in,rediente%, "! co&unic!cin $uede interru&$ir%e *ru%c!&ente3
CUANDO EL ENTREVISTADOR INICIA LA ENTREVISTA
Y! -e&o% e($"ic!do $or .ue e" entre'i%t!dor de*e &oti'!r .ue %e! e" $!ciente .uien d0
co&ien2o ! "! entre'i%t!, $ero cu!ndo %e $roduce un %i"encio de&!%i!do $ro"on,!do o "!
inco&odid!d e in-i*icin de" $!ciente %on &u+ &!ni/ie%to%, e" ter!$eut! $uede $re,unt!r e" &oti'o
.ue -! deter&in!do "! 'enid! de" $!ciente3
Cu!ndo "! entre'i%t! e% de c!r#cter $%ico&0trico, e%to% inicio% %on &#% %enci""o% $or.ue e"
&oti'o e% concreto: e'!"u!r "! $er%on!"id!d de" entre'i%t!do3 I,u!"&ente %i %e tr!t! de un! entre'i%t!
de orient!cin $ro/e%ion!" o de %e"eccin de $er%on!"3 En e%to% c!%o% ,ener!"&ente e" $%ic"o,o
inici! "! entre'i%t!3
No% $er&iti&o% re!/ir&!r .ue e" -ec-o .ue %e! e" entre'i%t!do .uien co&ience "! entre'i%t!, e%
"! &eCor &!ner! de %!*er c&o $ien%! + %e %iente3 Le e%t!&o% De($re%!ndoE .ue "o !ce$t!&o% +
con%ider!&o% %u derec-o ! dud!r, ! no -!*"!r tod!')! + ! &o%tr!r%e rece"o%o en cu!nto ! %u
co"!*or!cin3 En e" c!%o contr!rio, co&o +! -e&o% dic-o, "! entre'i%t! $uede con'ertir%e en un
interro,!torio3
EIPLICACIN DEL ROL DEL PSICLOGO
No e% con'eniente, %!"'o c!%o% e%$eci!"e%, /!ti,!r !" entre'i%t!do con un! introduccin %o*re
nue%tr! e%$eci!"id!d, c!r!cter)%tic!% + o*Ceti'o%F o &encion!r "!% di/erenci!% con otr!% di%ci$"in!% o
e($"ic!r"e e" ro" e%$ec)/ico .ue cu&$"i&o% co&o $ro/e%ion!"e%, &uc-o% &eno% %e1!"!r t)tu"o%,
curr)cu"o + e($erienci! $ro/e%ion!"3 Si e" $!ciente no% -! *u%c!do %e -! in/or&!do $re'i!&ente %o*re
nue%tr! c!"id!d $ro/e%ion!"3 E% r!ro .ue -!+! !cudido deC#ndo%e ""e'!r %"o $or "! ,u)! te"e/nic!3
L! e($"ic!cin de nue%tro% ro" %e -!ce nece%!ri!, cu!ndo e" $!ciente %o"icit! .ue e" recete&o%
/#r&!co% o no% tr!en un EEG, un! r!dio,r!/)! o !n#"i%i% c")nico% $!r! .ue %e!n inter$ret!do% $or
no%otro%3 En e%t!% %itu!cione% "! !c"!r!cin de*e %er *re'e + $reci%!3
A%) &i%&o, co&$ete ! e%te ru*ro tener en cuent! nue%tro %entido de -one%tid!d $!r!
reco&end!r !" entre'i%t!do otro $ro/e%ion!" .ue %e! e%$eci!"i%t! en "!% di/icu"t!de% .ue e($one3
En e%to% c!%o% concreto% de $ro*"e&!% concreto% de !$rendi2!Ce + "i&it!cione% /)%ic!% +
%en%ori!"e%F ret!rdo &ent!", etc0ter!3 En "o% c!%o% concreto% de $ro*"e&!% neuro",ico% + cu!dro%
$%i.ui#trico% crnico% o !,udo%, e" $%ic"o,o inter'iene en e" tr!t!&iento, $ero no tiene "! direccin
de" &i%&o3 L! r!2n e% &u+ %enci""! nin,uno de e%to% $!ciente% %e cur!n %"o con $%icoter!$i!3 E%t!
!ctitud /r!nc! + -one%t! de" $%ic"o,o e% &#% nece%!ri!, cu!ndo e" entre'i%t!do $or %u /!"t! de
conoci&iento %o*re e" ro" de" $%ic"o,o, %o"icit! de 0%te, un e(!&en /)%ico3
EL FACTOR TIEMPO EN LA ENTREVISTA DE TRATAMIENTO
To&!r en cuent! e" /!ctor tie&$o e% un -ec-o i&$ort!nte en nue%tr! cu"tur! + "ue,o inter'iene
en un! entre'i%t! ter!$0utic!3 A%) re$!r!&o% %i e" $!ciente !cude ! "! entre'i%t! !nte% de "! -or!, con
t!rd!n2! o e(!ctitud3 E% con'enienci! de !&*o% %er con%ciente% de" tie&$o3 E% u%u!" .ue -!+! un
!cuerdo t#cito o indirecto en re"!cin ! "! -or! de "! entre'i%t! de e%t! &!ner! e" entre'i%t!dor %!*e
.ue e" $!ciente ""e,!r# ! deter&in!d! -or! o .uien "o e%t# e%$er!ndo3 Y no e% un! cue%tin de
corte%)! no -!cer e%$er!r !" $!ciente, %ino un! &!ni/e%t!cin de re%$on%!*i"id!d + "ue,o de &!dure2
de $!rte de" ter!$eut!3 Cu!nto &#% notori! %e! "! t!rd!n2!, &#% interro,!nte%, $o%i*i"id!de% +
!n%ied!d 'i'enci!n entre'i%t!do + entre'i%t!dor3 DE% un &ec!ni%&o de/en%i'oE3 DNo tiene concienci!
de %u e%t!doE, etc0ter!3 En e%t!% circun%t!nci!% un! !c"!r!cin de $!rte de" entre'i%t!dor e%
con'eniente3
A!+ c!%o% ur,ente% + %itu!cione% i&$re'i%t!% .ue no -!n $er&itido %o"icit!r un! cit! $re'i!3
Atender ! e%to% entre'i%t!do% $or uno% &inuto% + !cord!r un! $r(i&! %e%in e% "o &#% $ertinenteF
co&o t!&*i0n ""e'!r ! c!*o "! entre'i%t! !" /in!" de "!% $ro,r!&!%, %i e% .ue e" $!ciente $uede
e%$er!r o re,re%!r3 De$enden de "! %en%i*i"id!d de" ter!$eut! $!r! $oder concentr!r%e + re!"i2!r %u
tr!*!Co con %erenid!d, %!*iendo .ue "o% entre'i%t!do% e%t#n e%$er!ndo3 C!re2co de e%t! Dc!$!cid!dE3
Re"!cion!do t!&*i0n con e" tie&$o, tene&o% e" c!%o de "o% $!ciente% .ue $or di'er%o%
&oti'o%, no to&!n en cuent! .ue %u tie&$o de con%u"t! -! ""e,!do ! %u /in3 En e%t!% circun%t!nci!%,
NK
e" entre'i%t!dor con /ir&e2!, $ero con cordi!"id!d "e% e($re%! .ue "! entre'i%t! -! ter&in!do3 Puede
e&$"e!r !",un!% de "!% %i,uiente% /or&!%: DCo&en2!re&o% e(!&in!ndo e%te !%unto "! $r(i&!
entre'i%t!E3 DNo% .ued!&o% !c# -!%t! "! %i,uiente% entre'i%t!E3 Y de &!ner! indirect!: co"oc!ndo ! un
"!do %u cu!derno de not!%, c!&*i!ndo de $o%icin cor$or!" o %i e" c!%o "o e(i,e $oni0ndo%e de $ie3
To&!r en cuent! e" /!ctor tie&$o dur!nte e" de%!rro""o de "!% entre'i%t!%, %ir'e t!&*i0n $!r!
en%e1!r !" $!ciente .ue de*e orden!r %u $en%!&iento, no re$etir%e con%t!nte&ente ?%!"'o en e" c!%o
de co&$ort!&iento% o*%e%i'o%@ + .ue e% nece%!rio .ue e($re%e "o i&$ort!nte3 Pero t!&*i0n $!r!
de&o%tr!r"e .ue "! entre'i%t! $%ico",ic! no e% un! con'er%!cin %oci!" o !&i,!*"e, %ino un tr!*!Co
de !n#"i%i%, re/"e(in + con/ront!cin de "o .ue e% o .uiere %er3
A otro% entre'i%t!do% &u+ $!%i'o% o de$ri&ido%, "e% cue%t! tr!*!Co to&!r concienci! de" /in!"
de "! entre'i%t! + "e /!"t! "! deci%in + ener,)! %u/iciente%, $!r! "e'!nt!r%e !nte un! indic!cin 'e"!d!
de" entre'i%t!dor3 E%to% $!ciente% re.uieren un! !+ud! &#% direct! + ! "! 'e2 de"ic!d! $!r! d!r $or
ter&in!d! "! entre'i%t!F +! %e! $or nue%tr!% re,"!% de educ!cin o $or.ue ,ener!"&ente de%e! %e,uir
con "! %e%in3 Y "ue,o e%$er! un! indic!cin 'er*!" o ,e%tu!" de" ter!$eut! $!r! retir!r%e3
LA COMUNICACIN Y EL INTERROGATORIO EN EL PROCESO DE LA ENTREVISTA
Pode&o% !/ir&!r .ue %in co&unic!cin no -!+ entre'i%t!3 Sin e&*!r,o, -!+ entre'i%t!% en "!%
cu!"e% "! co&unic!cin e% de/iciente3 E" &oti'o de todo entre'i%t!dor e% incenti'!r e" de%!rro""o de
e%te !%$ecto de "! entre'i%t!3 Pero %e $re%ent!n '!rio% o*%t#cu"o% .ue "! co&$"ic!n + $ertur*!n3
En re"!cin !" entre'i%t!dor: cu!nt!% &!+ore% !ctitude% de/en%i'!% !do$te, &eno% $odr#
!+ud!r !" $!ciente ! %u$er!r %u% de/en%!%3 Cu!nto &#% 0n/!%i% $on,! en tr!%&itir %u t!*"! de
'!"ore%, ideo"o,)! + $rinci$io% &or!"e% !" entre'i%t!do, &eno% '! ! /!'orecer .ue 0%te to&e
concienci! de %u &odo de $en%!r + !n!"ice %u% creenci!%3 E" ter!$eut! no "o Cu2,!, "ue,o no %e %iente
!&en!2!do de e($oner %u% ide!%3
Lo .ue &!% /!ci"it! "! co&unic!cin e% e" $ro$io% conoci&iento + !ce$t!cin de" entre'i%t!dor,
co&o un! $er%on! c!$!2 de c!&*i!r: !",uno% '!"ore% $er&!necen con%t!nte% en 0", otro% no3 Y no
tiene te&or de e($oner %u re!"id!d3 E%to "o $erci*e e" entre'i%t!do + '! !$rendiendo ! co&unic!r "o
.ue en re!"id!d $ien%! + %iente, de*i"it!ndo %u% &ec!ni%&o% $rotectore% $or.ue no te&e ! "! cr)tic!
de" entre'i%t!dor3 Se '! cre!ndo !%) un! !t&%/er! $er&e!*"e !" !n#"i%i% de %u% creenci!%, %i%te&!
co,niti'o + %enti&iento%3 GP!r! .u0 de/ender%e, %i no %e %iente !t!c!doH GPor .u0 de%e!r .ued!r
*ien con e" entre'i%t!dor, %i no tiene .ue !d!$t!r%e ! %u t!*"! de '!"ore%H E" de*e encontr!r %u &!rco
de re/erenci!3
E3 e% un! Co'en de 6M !1o%, %o"ter! /)%ic!&ente !tr!cti'! + &enor de do% -er&!no%3 N!tur!" de
un! $ro'inci! !ndin!, %e educ en un -o,!r &u+ con%er'!dor + !u%tero3 Pertenece ! "! c"!%e %oci!"
&edi!3 Su $!dre &uri cu!ndo "! $!ciente ten)! <O !1o%3 Se encuentr! ter&in!ndo %u c!rrer!
uni'er%it!ri!3 Viene ! con%u"t! $or %entir &uc-! !n,u%ti!, cu"$!*i"id!d, *!Co rendi&iento en %u%
e%tudio% + %o"ed!d3 Not! .ue 5"ti&!&ente no $uede concentr!r%e, no o*%t!nte -!*er %ido un!
e(ce"ente !"u&n!3
L! $!ciente &!ntiene un! re"!cin %enti&ent!" -!ce do% !1o% con un -o&*re c!%!do &!+or
.ue e""! en once !1o%F -!ce uno% &e%e% e%t! $er%on! tu'o .ue 'i!C!r !" e(tr!nCero $or !%unto% de %u
tr!*!Co3 Le e%cri*e ! "! $!ciente continu!&ente ?c!%i ! di!rio@ + -! $ro&etido c!%!r%e, $ero "e e(i,e
/ide"id!d !*%o"ut!3 A!ce un!% %e&!n!% "! dud! + ten%in de "! entre'i%t!d! -!n !u&ent!do3 Por.ue
%u $!reC! de%e! en'i!r e" $!%!Ce $!r! .ue %e re5n! con 0"3 L! $!ciente 'iene %u/riendo "! cr)tic! +
rec-!2o de %u &edio /!&i"i!r + %oci!" $or e%! c"!%e de ')ncu"o3 E%t! %itu!cin -! deter&in!do .ue
'en,! ! e%tudi!r ! Li&!, 'i'e en un! $en%in + %e en/rent! ! %u %o"ed!d3
Un r#$ido e%tudio retro%$ecti'o de %u 'id! no% de&ue%tr! .ue /ue educ!d! con &uc-o te&or
-!ci! e" %e(o, cu+! %!ti%/!ccin %e 'incu"!*! con e" $ec!do + "ue,o "! %!ncin re"i,io%!3 L! re"!cin
con %u -er&!n! &!+or e% con/"icti'!, $ero con %u &!dre e% !decu!d!3 Recuerd! con !/ecto ! %u
$!dre3
No encontr!&o%, -!%t! e%e &o&ento, &!+ore% e$i%odio% %i,ni/ic!ti'o% .ue $ued!n e($"ic!rno%
%u co&$ort!&iento !ctu!"3
A-or! *ien, e" entre'i%t!dor co&ien2! ! $en%!r de%de "! $ri&er! entre'i%t!, .ue decir"e ! e%t!
$!ciente $!r! .ue 'e! c"!rid!d %u %itu!cin, "! c!u%! de %u !n,u%ti! + en/rente con o*Ceti'id!d %u%
$ro*"e&!%3 DGC&o -!cer $!r! .ue re'i%e %u% t!*"! de '!"ore% + creenci!% en .ue /ue educ!d!H A%)
&i%&o, c&o $uedo !+ud!r"! &eCor, G!c!%o &oti'!ndo un! &!+or intro%$eccin de %u% $ro*"e&!%H
Go de*o !do$t!r un &!rco de re/erenci! &#% directi'o $or.ue creo %!*er "o .ue de*e -!cerH G.u0 e%
"o &eCor $!r! e%t! $!ciente, .ue "! %i,! dur!nte %u e($o%icin o .ue %e! e""! .uien &e %i,!H E%t!% +
otr!% interro,!nte% $!%!ron $or &i &ente &ientr!% %e de%!rro""!*! "! co&unic!cin3
NJ
Si %e,u)! un en/o.ue de orient!cin $%ico!n!")tico, &e detendr)! en "!% con%ecuenci!% de un!
$o%i*"e re"!cin neurtic! $!dre S -iC! + en "o% con/"icto% + &ec!ni%&o% incon%ciente% .ue "! $!ciente
e%t! 'i'iendo3 Rui2#% e($"ic!r)! en $!rte %u en!&or!&iento con un! $er%on! &uc-o &!+or en .uien
-! encontr!do c!ri1o, %in un $edido coerciti'o de %!ti%/!ccin %e(u!" ?"! $!ciente con%er'!*! %u
'ir,inid!d@3 Seri! un en/o.ue 5ti", $ero Gen "!% condicione% de !n,u%ti! + !$re&io de "! entre'i%t!d!H
GDe*)! &!rc!r %u in&!dure2 !/ecti'!, e($re%!d! en e" ti$o de co&$ro&i%o .ue &!nten)!H fPero %i
e""! &i%&! "o -!*)! $en%!do '!ri!% 'ece%g GRu0 !&!r ! e%t! $er%on!, /o&ent!*! %u %e,urid!d /rente
!" &undoH fA c!%o no "o 'i'enci!*! todo% "o% d)!%g3
E" inicio de "! ter!$i! con%i%ti en &oti'!r "! co&unic!cin de "! $!ciente, &u+ *"o.ue!d! !"
co&ien2o $or %u% %enti&iento% de 'er,Len2!, in%e,urid!d + de%con/i!n2!3 Se "! !co&$!1 en "!
e($re%in de %u% %enti&iento%3 No /iC!&o% nue%tr! !tencin en e" te&or ! %u re!"i2!cin %e(u!", %ino
&oti'!&o% .ue e""! &i%&! co&$!r!r! %u% $rinci$io% con "! re!"id!d3 I,u!"&ente %e /ue de%$ert!ndo
%u inter0% $or otr!% /or&!% de re!"i2!cin $er%on!"3 Con'er%!&o% %o*re %u in/or&!cin %e(u!", %e
!/i!n2o %u 'oc!cin + cu!"id!de% $er%on!"e% con "! intencin de !u&ent!r %u %e,urid!d con e" /in de
.ue !&$"i0 %u c!&$o de !ccin %e torno &#% /"uid! + con nue'o% contenido% 'i'enci!"e%3 E"
entre'i%t!dor ni $re%ent %u% $ro$io% '!"ore% ni indic recet!% &or!"e%3 L! %e"eccin !(io",ic! e% un
derec-o de" entre'i%t!do3
De%$u0% de tre% &e%e% de tr!t!&iento, ! r!2n de un! con%u"t! %e&!n!", %e tu'ieron .ue
interru&$ir "!% entre'i%t!% dur!nte un &e%3 A!ce un! %e&!n! -e 'ue"to ! 'er ! e%t! $!ciente + $ien%o
.ue "! $%icoter!$i! /ue un '!"io%o e%t)&u"o, $ero "o &#% %i,ni/ic!ti'o "o re!"i2 !" 'id! &i%&!3
L! entre'i%t!d! -! to&!do concienci! de c&o %u in%e,urid!d de e($re%!r %u% %enti&iento%,
&oti'!*! %u% !ctitude% in/!nti"e% de -uid!, de$endenci! + rece"o en %u% cont!cto% -u&!no%, -!
decidido e/ectu!r %u tr!%"!do ! un! uni'er%id!d &#% "i*er!", -! $odido en!&or!r%e de un -o&*re de
%u ,ener!cin + reco*r!do %u entu%i!%&o $or %u% e%tudio%3 A&! %incer!&ente ! %u $!reC! con .uien
&!ntiene re"!cione% )nti&!%3 A-or! tiene un! re%$ue%t! $er%on!" %o*re "! 'ir,inid!d, e" &!tri&onio +
"! &!ternid!d3
Dur!nte "! co&unic!cin no "e diCe .ue e%t!*! e.ui'oc!d! o .ue %u /!&i"i! o +o co&o
$%ic"o,o e%t#*!&o% en "o cierto3 E" o*Ceti'o er! .ue e""! &i%&! %e dier! cuent! + to&!r! %u% $ro$i!%
deci%ione%3 Pien%o .ue e" ter!$eut! e%c"!rece, e%ti&u"!, in%in5! + d! co&$!1)!3 E" re%to "o re!"i2! e"
$!ciente en %u e(i%tenci! di!ri!3
Mientr!% no %e!&o% c!$!ce% de !c!*!r con "! de%con/i!n2!, 'er,Len2! + te&or de"
entre'i%t!do, "! co&unic!cin %e 'er# *"o.ue!d!3 Mientr!% e" $!ciente %i,! $en%!ndo: DLe ten,o
'er,Len2!, no &e in%$ir! con/i!n2!, no creo .ue &e co&$rend!E, "! co&unic!cin %e 'er# !/ect!d!3
Ciert!&ente, nin,5n entre'i%t!do, .u0 'e de 0" &i%&o en no%otro% o ! .uien "e record!&o%F %in
e&*!r,o, "! co&unic!cin %er# &eCor %i no% $erci*e t!" co&o %o&o% "o cu!" %u$one .ue e"
entre'i%t!dor %e! e" &i%&o %in &ec!ni%&o% de/en%i'o% dur!nte "! entre'i%t!3 I,u!"&ente no
/!'orece&o% un! &!+or co&unic!cin, %i nue%tr! in.uietud e% di!,no%tic!r !" $!ciente, !/ir&!r, ne,!r
o .ue !%i&i"e nue%tr! t!*"! de '!"ore%3
A3 e% un! $!ciente de 6J !1o%, c!%!d! con do% ni1o%, tr!*!C! co&o %ecret!ri! *i"in,Le en un!
i&$ort!nte co&$!1)!3 Viene ! con%u"t! $or.ue 'e .ue %u &!tri&onio /r!c!%!3 Se e($re%! con 'o2
&u+ !"t! + %u co&unic!cin ,e%tu!" e% en0r,ic!, $ero con e"e'!do ni'e" de ten%in + !n%ied!d3 Dice
no $oder %o$ort!r &#% "!% -u&i""!cione% + !,re%ione% 'er*!"e% + !",un!% 'ece% /)%ic!% de %u%
e%$o%o3 Rue "e e% in/ie" con /recuenci!, .ue "e -! .uit!do e" !uto .ue e""! !d.uiri con %u dinero, .ue
%e de%$reocu$! de" %u%tento de %u /!&i"i!, etc0ter!3 Ter&in! !/ir&!ndo fE% un &on%truog L! $!ciente
""or! + de%$u0% de un %i"encio $ro"on,!do, "e $ido .ue &e di,! c&o ""e,o !" &!tri&onio3 Con
di/icu"t!d e($re%! .ue %u co&$!1ero e%t!*! c!%!do cu!ndo "o conoci, e""! %!*)!, $ero %u !&or $or
0" er! &u+ $ro/undo3 A /in de ,u!rd!r "!% !$!rienci!% + %o*re todo $en%!ndo en "! o$inin de %u
/!&i"i!, con'inieron en e/ectu!r un &!tri&onio /icticio3 En e%te &o&ento, co&et) e" %i,uiente error .ue
*"o.ue "! co&unic!cin:
T3: GC&o %e %inti !" !cord!r e%te !$!rente &!tri&onioH
P3: M!"33333333 ?%i"encio &u+ $ro"on,!do@
T3: GAu&i""!d!H
P3: S) ?con 'o2 &u+ *!C!@
En e%te *re'e di#"o,o, e" entre'i%t!dor %in .uerer -! $erCudic!do "! co&unic!cin de "!
$!ciente: $or.ue c!"i/i.u0 %u co&$ort!&iento + no "e d) "! o$ortunid!d $!r! .ue e($re%!r! con %u%
$ro$i!% $!"!*r!% + %enti&iento% e%t! do"oro%! e($erienci!3 L!% $uert!% de "! co&unic!cin %e
cerr!ron cu!ndo "e $u%e "! eti.uet! de D-u&i""!d!E3
KO
Un !%$ecto &u+ di/)ci" de "! co&unic!cin e% !co&$!1!r !" entre'i%t!do en "! e($re%in de %u%
%enti&iento%3 Lo &#% c&odo: enc!%i""!r"o en nue%tro% &!rco% de re/erenci!, decir"e "o .ue "o% de&#%
+! "e -!n &!ni/e%t!do, o "o .ue 0" &i%&o %e -! dic-o '!ri!% 'ece%3 E" o*Ceti'o e%, co&o +! "o -e&o%
e($re%!do, .ue %e! e" $ro$io entre'i%t!do .uien !n!"ice %u %itu!cin3
L! co&unic!cin t!&*i0n %e *"o.ue! cu!ndo &edi!nte e" interro,!torio, e" $!ciente %iente "!
nece%id!d de $rote,er%e de nue%tro% Cuicio%3 E" -! 'enido no $reci%!&ente ! e%cuc-!r "! /i"o%o/)! o
$unto% de 'i%t! de" ter!$eut!, %ino ! !$render ! !n!"i2!r %u% di/icu"t!de%3
L! co&unic!cin %e !/ect! cu!ndo e" entre'i%t!dor -!ce %entir %u% !utorid!d, co"oc!ndo un!
*!rrer! entre 0" + e" $!ciente3 Co&o un &ec!ni%&o de/en%i'o .ue $uede ocu"t!r %u in%e,urid!d +
e%c!%! e/icienci!3 Con%titu+e un! !,re%in contr! e" entre'i%t!do, .uien ",ic!&ente %e de/iende "o
&eCor .ue $uede3 Y entre !t!.ue + de/en%! %e ec-! ! $erder "! co&unic!cin3
Ciert!&ente, e" entre'i%t!dor cu&$"e un ro" + un! /uncin $ro/e%ion!", co&o t!" tiene !utorid!d,
$ero de*e %!*er e&$"e!r"! cu!ndo "! circun%t!nci! "o e(i,e3 A%) $or eCe&$"o cu!ndo e" entre'i%t!do
%o"icit! in/or&!cin %o*re otro $!ciente e% $ertinente decir"e: D"o .ue u%ted $re,unt! e% un %ecreto
$ro/e%ion!"E, De%te !%unto no e%t! en di%cu%inE3 E" entre'i%t!do '! !$rendiendo .ue "! entre'i%t! %e
de%!rro""! dentro de un! re!"id!d de re%$eto -!ci! %u $er%on!, $ero .ue -!+ di/erenci!% de
conoci&iento, e($erienci! + $re$!r!cin $ro/e%ion!", $ero t!&*i0n .ue no %o&o% $er/ecto%3
Otr! *!rrer! en "! co&unic!cin e% "! !$"ic!cin de "o% te%t%, co&o &edio de/en%i'o3 Si nue%tr!
$ri&er! $reocu$!cin e% "! $%ico&etr)! + di!,n%tico, deC!&o% de o*%er'!r !%$ecto% i&$ort!nte% de"
co&$ort!&iento de" $!ciente3 Y nue%tro $ri&er cuid!do e% u*ic!r !" entre'i%t!do en un c!%i""ero
no%o,r#/ico3 E%to no .uiere decir .ue "! entre'i%t! de di!,n%tico no %e! i&$ort!nte3 Lo e% + &uc-o,
$ero con%titu+e un! $!rte de "! entre'i%t! de tr!t!&iento cu+! i&$ort!nci! %e /und!&ent!, en .ue
""e,!&o% ! conocer e"e&ento% '!"io%o% de "! $er%on!"id!d de" entre'i%t!do &edi!nte "! !$"ic!cin de
"!% $rue*!% $%ico",ic!% re%$ecti'!% en un *re'e tie&$o3 Sin e&*!r,o, "! e'!"u!cin $%ico",ic! no
'! ! $roducir c!&*io% %i,ni/ic!ti'o% en e" entre'i%t!do3
I,u!"&ente, e" Cu2,!r !" $!ciente con%titu+e *"o.ue!r "! co&unic!cin en "! entre'i%t!F "o
Cu2,!&o% dici0ndo"e .ue e% !,re%i'o, $!%i'o, e,oc0ntrico, etc0ter!3 Lo 'e&o% !%) + 0" $uede t!&*i0n
'er%e con e%!% c!r!cter)%tic!%3 Pero G-!%t! .ue $unto en %u &!ner! de %erH Gno con%titu+e un!
!$reci!cin $reci$it!d! de" ter!$eut!H Gc&o %!*e&o% .ue e% un! con%t!nte en %u $er%on!"id!d o
.ue '!ri! %e,5n "!% circun%t!nci!%H Rui2#% $ueden %er re!ccione% de" entre'i%t!do !" &odo co&o
e%t!&o% conduciendo "! entre'i%t! + e" interro,!torio3
Un! de "!% &!ner!% &#% corriente% de *"o.ue!r "! co&unic!cin e% -!*"!r &#% .ue e"
entre'i%t!doF co&o %i de%e#r!&o% -!cer"e %entir nue%tr! !utorid!d3 E%te $e"i,ro de "! co&unic!cin
no% ""e'! ! no re$!r!r en "!% $!u%!% + %i"encio% .ue %e %u%cit!n dur!nte "! entre'i%t!3 S!*e&o% .ue
-!+ $!ciente% .ue con &u+ $oc!% $!"!*r!% + e%t)&u"o%, tienen un! co&unic!cin 'er*!" + ,e%tu!"
/"u)d!%F otro% en c!&*io re.uieren de &uc-o e%t)&u"o $!r! -!*"!r, $ero e" %i"encio no "o% inco&od!3
En e%to% c!%o% e" ter!$eut! "o% !co&$!1! en %u /or&! de co&unic!r%e3
A 'ece% co&ete&o% e" error co&o +! "o -e&o% &encion!do de interru&$ir !" entre'i%t!do en "!
e($re%in de %u $en%!&iento o "o co&$"et!&o% $or 0"F o no% deC!&o% ""e'!r $or nue%tr! i&$!cienci! +
$en%!&o% en 'o2 !"t! $or e" $!ciente3 Son /or&!% de interru&$ir"o en %u% co&unic!cin3 Nue%tro%
&oti'o% $ueden %er %incero%F de&o%tr!r"e .ue "o co&$rendeo% t!n *ien, .ue $ode&o% ter&in!r %u
$en%!&iento3 Otr!% 'ece% %ucede .ue ro&$e&o% e" %i"encio + reinici!&o% e" di#"o,o !" un)%ono con e"
entre'i%t!do3 En e%to% c!%o% e% &eCor &oti'!r ! .ue %e! e" $!ciente .uien %i,! -!*"!ndo3
Cu!ndo e% e" entre'i%t!do .uien interru&$e !" entre'i%t!dor, ,ener!"&ente "o -!ce $or.ue no
%e 'e co&$rendido $or 0%te, o tiene !",o .ue !,re,!r ! "o .ue -! e($re%!do -!ce uno% &inuto%3
Creo .ue "o &eCor .ue $ode&o% -!cer e% ,u!rd!r %i"encio + e%cuc-!r"o3 De*e&o% reconocer .ue con
/recuenci! de&o%tr!&o% &!+or -!*i"id!d en -!*"!r .ue en e%cuc-!r3 Ciert!&ente e% un!
c!r!cter)%tic! -u&!n! .ue tene&o% .ue contro"!r en "! t0cnic! de"! entre'i%t!3
Otr! $reocu$!cin .ue tene&o% co&o entre'i%t!dore% c")nico% en re"!cin con "! co&unic!cin,
%e 'incu"! con nue%tr!% re%$ue%t!% ! "!% $re,unt!% de" entre'i%t!do3 GSon "o %u/iciente&ente c"!r!%H
GRe%$onden en re!"id!d ! "! in.uietud de" $!ciente o ! nue%tr!% nece%id!de%H GE%ti&u"! &i
re%$ue%t! .ue e" $!ciente %i,! co&unic#ndo%eH Son interro,!nte% .ue no% .ued!n en "! &ente
de%$u0% de "! entre'i%t! de tr!t!&iento3
GRu0 -!cer cu!ndo e" entre'i%t!do no -!*"!H No o*%t!nte .ue e" "en,u!Ce ,e%tu!" + cor$or!"
%on &u+ i&$ort!nte%, %in co&unic!cin 'er*!", e% &u+ di/)ci" .ue -!+! entre'i%t!3 E% uno de nue%tro%
reto% o un! %eri! di/icu"t!d cu!ndo e" $!ciente no -!*"! o interru&$e %u co&unic!cin 'er*!"3 Pien%o
.ue %i e" entre'i%t!do e%t# re!"&ente intere%!do en %u entre'i%t!, con un $oco de e%t)&u"o '! !
-!*"!r, $ero cu!ndo -! %ido /or2!do ! tener "! entre'i%t!, $uede torn!r%e &#% di/)ci" %u co&unic!cin3
Ade&#%, e% !",o .ue %e !$rende con "! $r#ctic!: no tod!% "!% $er%on!% de%e!n .ue %e "e% !+ude + no
K<
tod!% $ueden %er !+ud!d!% &edi!nte "! t0cnic! de "! entre'i%t!3 A$rende&o% t!&*i0n ! %er
rec-!2!do% en nue%tro de%eo de !+ud!r o !ce$t!r nue%tro% /r!c!%o% con "! entre'i%t!3 A",un!%
$!"!*r!% .ue $ode&o% decir"e% ! e%to% $!ciente%, $ueden %er: DMe $!rece .ue "e e% di/)ci" continu!r3
GRu0 cru2! $or %u &enteH3 GA!+ !",o &#% .ue de%e! !,re,!rHE3 DGAe dic-o !",o .ue "e -!
c-oc!doHE3 DGTiene !",un! di/icu"t!d $!r! e($re%!r con $!"!*r!% "o .ue %ienteHE3
Por 5"ti&o, e" *"o.ueo de "! co&unic!cin $uede 'enir de" $ro$io entre'i%t!dor3 So*re todo
dur!nte nue%tr!% $ri&er!% entre'i%t!%: e%t!&o% $reocu$!do% $en%!ndo .u0 %e,ui&o% $re,unt!ndo !"
entre'i%t!do3 E%t! ten%in no $er&ite .ue no% concentre&o% + e%cuc-e&o% *ien !" $!ciente, %ino .ue
e%t!&o% !*%or*ido% $or nue%tro te&or de /!""!r en "! entre'i%t!3 En un tener de&!%i!do $re%ente
nue%tro ro" $ro/e%ion!" + !'er,on2!rno% neurtic!&ente de co&eter !",5n error3 Si e" entre'i%t!dor
e%t# $reocu$!do de %) &i%&o dur!nte "! entre'i%t!, *"o.ue! %i,ni/ic!ti'!&ente "! co&unic!cin3 Si
%o&o% e%$ont#neo% e%ti&u"!&o% ! .ue e" $!ciente t!&*i0n "o %e!3
EL INTERROGATORIO
E% un !%$ecto i&$ort!nte de "! co&unic!cin + de "! entre'i%t!F %in e&*!r,o co&o +! no%
-e&o% re/erido, !",un!% 'ece% %e -!ce !*u%o de" &i%&o $!r! d!rno% &!+or %e,urid!d3 Entonce%
$re,unt!&o% %in e de*ido deteni&iento, en /or&! $reci$it!d! %o*re !%unto% %in i&$ort!nci!,
con/undi&o% !" $!ciente con nue%tr!% $re,unt!% o "o .ue e% /recuente, $re,unt!&o% de&!%i!do3
Si "! entre'i%t! %e con'ierte en un interro,!torio, e'it!&o% .ue e" entre'i%t!do -!*"e $or %)
&i%&o + e($"i.ue ! %u &!ner! %u% di/icu"t!de%3 A%i&i%&o, $uede creer .ue "! entre'i%t! %e reduce !
conte%t!r "!% $re,unt!% de" entre'i%t!dor3 Con /recuenci!, %o*re todo en "!% $ri&er!% entre'i%t!% e"
$!ciente dice: D7ueno, e%to+ e%$er!ndo .ue u%ted &e $re,unteE3 Toc! !" entre'i%t!dor e($"ic!r"e .ue
e% &#% i&$ort!nte .ue 0" -!*"e + $re,unte + .ue e" de%orden en %u co&unic!cin no de*e
inco&od!r"o3 Aco%tu&*ro !,re,!r: DV!&o%, fno i&$ort! .ue %e e.ui'o.uegE3
Si no% /iC!&o% ")&ite% !" interro,!torio de%de e" inicio, e" $e"i,ro e% .ue e" entre'i%t!do !do$te
un co&$ort!&iento $!%i'o + !%i&i"e un $!trn de entre'i%t! &ec#nico3 S"o e($re%! %u $en%!&iento
+ e&ocione% cu!ndo %e "e $re,unt!3 Si e" entre'i%t!dor e(!,er! e" interro,!torio, %u ro" $ro/e%ion!" +
de e($erto /rente !" entre'i%t!do, %e !cent5!, deC#ndo"e !" $!ciente "! /!"%! i&$re%in de .ue 0%t! e%
"! &eCor &!ner! de !+ud!r"oF o e" $!ciente $uede $en%!r .ue con t!nt!% $re,unt!% + re%$ue%t!%, +!
tene&o% "! %o"ucin ! %u% $ro*"e&!%3
L! entre'i%t! ti$o interro,!torio, i&$ide .ue %e /or&e un !&*iente c#"ido, !/ect!ndo "! re"!cin
inter$er%on!" de !&*o% inter"ocutore%3 En e%te %entido, no o"'ide&o% "o% o*Ceti'o% de "! entre'i%t!
c")nic!: .ue e" $!ciente !d.uier! un &!+or conoci&iento de %) &i%&o, de%cu*r! %u% $otenci!"id!de% +
%u% /"!.ue2!% + encuentre en "! entre'i%t! un! o$ortunid!d $!r! un &!+or creci&iento $er%on!"3
A-or! *ien, en .u0 con%i%te en %!*er $re,unt!rF !" re%$ecto $ode&o% ton!r en cuent! !",uno%
con%ider!ndo co&o: !@ .ue e" entre'i%t!do ten,! '!ri!% !"tern!ti'!% en %u re%$ue%t!F *@ .ue "!
$re,unt! .ue /or&u"o &oti'e "! continuid!d de "! entre'i%t!, !nte% .ue in-i*ir"!3 A%i&i%&o co&o "o -!
co&$ro*!do Mi%-"er ?<JKM@ nue%tr!% re%$ue%t!% %e encuentr!n !/ect!d!% $or .uien /or&u"! "!
$re,unt!3
En re"!cin !" ti$o de $re,unt!% dur!nte e" interro,!torio, %!*e&o% .ue "! $re,unt! !*iert!
!&$"i! e" &!r,en de "! re%$ue%t!F in'it! !" entre'i%t!do ! .ue ten,! un! $erce$cin &#% '!%t! de %u
$ro*"e&!F %o"icit! de" $!ciente %u% di%tinto% $unto% de 'i%t!, o$inione% + %enti&iento%3 Por 5"ti&o, "!
$re,unt! !*iert! $uede -!cer &#% e%trec-! "! re"!cin inter$er%on!"3
En c!&*io "! $re,unt! cerr!d!, reduce "!% $o%i*i"id!de% de "! re%$ue%t!, "i&it!ndo e"
entre'i%t!do ! un! %o"! r0$"ic! %o"icit! -ec-o% concreto%, ECe&$"o%:
A: GC&o %e %inti de%$u0% de "! &uerte de %u -er&!noH
C: U%ted %e %inti tri%te $or "! &uerte de %u -er&!no3333
A: GC&o %e %iente -o+ en d)!H
C: No "o 'eo &u+ *ien -o+ d)!333
A: E%tudi!r P%ico"o,)! e% un! $o%i*i"id!d, Gtiene !",un! ide! !" re%$ectoH
C: GDe%e! e%tudi!r P%ico"o,)!H
A: A ciert!% $er%on!% "e% ,u%t! e" de$orte, ! otr!% no3 GRu0 &e dice !" re%$ectoH
C: GLe ,u%t! e" de$orteH
E" entre'i%t!dor co&ete ! 'ece% e" error de /or&u"!r un! $re,unt! .ue encierr! "! re%$ue%t! "!
re%$ue%t!, co&o %i de%e!r! .ue e" entre'i%t!do e%t0 de !cuerdo con 0"3 ECe&$"o%:
U%ted no .ui%o !,redir 'er*!"&ente ! %u e%$o%!, Gno e% ciertoH
K6
U%ted $re/iere .ued!r%e en c!%!, G'erd!dH
Tene&o% "!% $re,unt!% direct! e indirect!3 ECe&$"o%:
D: Se re.uiere /ort!"e2! $!r! e%tudi!r de d)! + tr!*!C!r de noc-e3 G'erd!dH
I: De*e -!*er /ort!"e2! $!r! e%tudi!r de d)! + tr!*!C!r de noc-e
D: 7ien, "! 5"ti&! entre'i%t! /ue -!ce .uince d)!%, G.u0 tiene .ue cont!r&eH
I: 7ien, "! 5"ti&! entre'i%t! /ue -!ce .uince d)!%, de*e -!*er &uc-!% co%!% de "!% .ue
de%e! -!*"!r3
D: GRu0 $ien%! de "! %itu!cin uni'er%it!ri!H
I: U%ted de*e tener &uc-!% ide!% %o*re "! %itu!cin uni'er%it!ri! en e" $!)%3
PREGUNTA DOBLE
E% un error .ue "o% entre'i%t!dore% co&ete&o% de 'e2 en cu!ndo3 E" entre'i%t!do de*e
e%co,er entre do% $re,unt!%, un!3 Pode&o% con/undir"o $or.ue no %ie&$re %!*e $or cu#" decir%e3 A"
/in!" e% $ro*!*"e .ue %e %ient! o*"i,!do ! conte%t!r cu!".uier! de "!% do%3 Pero %ucede .ue $uede
$re/erir !&*!% re%$ue%t!% o nin,un! o un! tercer!F %in e&*!r,o, tiene %ie&$re .ue e"e,ir un! de "!%
do%3 ECe&$"o3
GDe%e! re,re%!r e" &i0rco"e% o e" 'ierne%H
GCon .ui0n %e %ient! &#% c&odo, con %u $!dre o %u &!dreH
INTERROGATORIO COMPULSIVO
Se d! cu!ndo o"'id!&o% .ue e" interro,!torio e% %"o un &edio de tr!*!Co de "! entre'i%t! + no
un !r&! contr! e" entre'i%t!do3 E%t! /or&! de $re,unt!r !/ect! e" !&*iente cordi!" + -u&!no de "!
%itu!cin de "! entre'i%t!3 E" $!ciente $uede %entir%e co&o un Dr!tnE $er%e,uido $or "! !utorid!d de"
entre'i%t!dor + e" *o&*!rdeo de %u% $re,unt!%3 ECe&$"o:
GRu0 tiene .ue decir&eH G$or .u0 no re%$ondeH
GNece%it! &#% tie&$o $!r! $en%!r, o no -e %ido c"!ro en &i $re,unt!H GDe%e! de%c!n%!r un
r!toH Etc0ter!3
Por %u$ue%to "! intencin de" ter!$eut! e% !+ud!r !" entre'i%t!do, $ero %e e.ui'oc! con e%te
ti$o de interro,!torio $or.ue no deC! -!*"!r con c!"&! !" $!ciente, "o interru&$e co&$"et#ndo"e %u
$en%!&iento + !$ro'ec-!ndo "! &enor $!u%! $!r! inter$o"!r otr! $re,unt!3
Pen%!&o% .ue "! $re,unt! de*e %er en "o $o%i*"e !*iert!, c"!r! + %enci""!3 Lo .ue %e .uiere e%
e'it!r un !&*iente de interro,!torio /r)o + directo, co&o %i e%tu'i0r!&o% indic#ndo"e !" entre'i%t!do:
+o $re,unto + u%ted re%$onde3
For&u"!d! "! $re,unt!, e% nece%!rio e%$er!r "! re%$ue%t!3
E" $!ciente %e to&! %u tie&$o, e%t# $en%!ndo333 Si e" entre'i%t!dor "o interru&$e o conte%t! $or
0", %e $ierde "! o$ortunid!d de o*%er'!r e" e/ecto .ue -! c!u%!do %u $re,unt!3
E% nece%!rio $re,unt!r cu!ndo no e%cuc-!&o% o no entende&o% *ien "o .ue e%t# e($re%!ndo
e" $!ciente3 ECe&$"o%3
Di%cu"$e, no -e e%cuc-!do *ien "o 5"ti&o
Perdone "! interru$cin, e%t# u%ted diciendo333
Ciert!&ente, no %on %itu!cione% de%e!*"e%, $ero %uceden3 E" entre'i%t!do $uede $en%!r .ue
no "e d!&o% "! i&$ort!nci! .ue &erece, $ero %er)! $eor !ctu!r co&o %i "o e%cuc-#r!&o% o
entendi0r!&o% en /or&! correct!, cu!ndo no e% !%), $or 5"ti&o e" $!ciente %e ""e'! un! i&!,en
nue%tr! de %ere% -u&!no% + $or "o t!nto /!"i*"e%3 E% un! &!ner! e%$ont#ne! de ""e'!r "! entre'i%t! +
.ue /!'orece "! con/i!n2! + e" !cerc!&iento de" $!ciente3
T!&*i0n $re,unt!&o% cu!ndo !*ri,!&o% !",un!% dud!% de .ue e" entre'i%t!do -!+! c!$t!do
con %u/iciente c"!rid!d, "o .ue "e e%t!&o% e($re%!ndo3 No% $reocu$! .ue $erci*e "o .ue re!"&ente
.uere&o% decir"e3 Se! co&o /uere, e% &eCor e($re%!r nue%tr!% dud!% .ue $er&!necer c!""!do% +
rece"o%o%3 L! incertidu&*re de !&*!% $!rte%, !/ect! "! entre'i%t!3 ECe&$"o%:
DTe&o no -!*er&e concentr!do en "o 5"ti&o .ue -e&o% con'er%!doE
GC&o &e -! entendidoH
DDi%cu"$e, creo -!*er e%t!do $oco c"!ro en "o .ue "e -e dic-oE
GRu0 i&$re%in "e -! c!u%!do &i $re,unt!H
D7ien, +! tene&o% cinco %e%ione%, G.ue $ien%! de "o .ue e%t!&o% con'er%!ndoHE
K;
A 'ece% %enti&o% "! nece%id!d de $re,unt!r !" entre'i%t!do, cu!ndo 'e&o% .ue e% nece%!rio
detenerno% en !",uno% !%$ecto% de %u $en%!&iento %enti&iento% .ue no% e%t# e($re%!ndo3 L!
intencin no e% de%'i!r"o de" te&! centr!", %ino !-ond!r en 0"3 ECe&$"o%:
DU%ted dice .ue %u e%$o%o %e $one 'io"ento, %o*re todo "o% /ine% de %e&!n! GRu0 r!2one%
$uede tenerHE
DGPuede de%cri*ir&e %u% in%o&nio%HE
DPor /!'or e($").ue&e un $oco &#% cu!ndo dice .ue %ie&$re -! de%con/i!do de "o% de&#%E
A!ce&o% u%o de" interro,!torio, cu!ndo nece%it!o% un! &!+or in/or&!cin, no $or %i&$"e
curio%id!d, %ino $!r! co&$render &eCor !" entre'i%t!do3 ECe&$"o%:
DGCu#nto tie&$o e%tu'o %in tr!*!CoHE
DU%ted dice .ue %u e%$o%o %e %iente cu"$!*"e de%$u0% de tener re"!cione% %e(u!"e%3 GPuede
decir&e un $oco &#% !" re%$ectoHE
DGCon cu#" de %u% -iCo% tiene un! &!+or co&unic!cinHE
Por 5"ti&o, e" interro,!torio e% o$ortuno cu!ndo o*%er'!&o% "! di/icu"t!d .ue tiene e" $!ciente
$!r! %e,uir -!*"!ndo, $ero en e" /ondo tiene &uc-o &#% .ue decirno%3 ECe&$"o%:
DCreo .ue -!+ &#% .ue de%e! !,re,!r ! "o dic-oE
DCo&$rendo .ue "e e% di/)ci" continu!r con e%t! e($erienci! de %u 'id!3 Pero .ui2#%
$odr)!&o% con'er%!r un $oco &#% cu!ndo e%tu'o en e" co"e,io3 GLe ,u%t!r)! -!cer"oH
DAnte% de tr!*!C!r, e%tu'o $re$!r#ndo%e $!r! in,re%!r ! "! uni'er%id!d3 GPodr)! decir&e .u0
$!% de%$u0%HE
Lo !nterior&ente e($re%!do, no% con/ir&! un! 'e2 &#%, .ue "! $er%on!"id!d de" ter!$eut! e% e"
/!ctor .ue e%ti&u"! o *"o.ue! "! co&unic!cin3 Y .ue de$ende de "! /or&! co&o condu2c! "!
entre'i%t! + e" interro,!torio, $!r! .ue e" $!ciente "o $erci*! co&o un $ro/e%ion!" c!$!2 de !+ud!r"o3

CUESTIONARIO DE LA LECTURA ?

<3 Se1!"e "!% c!r!cter)%tic!% de" inicio de "! entre'i%t!
63 E%t!*"e2c! "! di/erenci! entre un! entre'i%t! P%ico&etric! + no P%ico&etric!
;3 Se1!"e cu#"e% %on ")&ite% de" ro" de" entre'i%t!dor
=3 Se1!"e cu#" e% "! i&$"ic!nci! P%ico",ic! de" /!ctor tie&$o en e" $roce%o de "! entre'i%t!
I3 Identi/i.ue <O erorre% &#% /recuente% en e" $roce%o de "! entre'i%t!3
K=
LECTURA OBLIGATORIA @
G&#$ #* P&'"0"70"5) #*- O4.*&!#$&
E% /recuente .ue "o% in'e%ti,!dore% recurr!n ! di%tint!% c"!%e% de o*%er'!cin, + .ue -!+!n
e"!*or!do di'er%!% c"!%i/ic!cione%F %in e&*!r,o, .ui2# "!% &#% -o&o,0ne!% %e!n "!% .ue %e re/ieren
! "! &edid! en .ue $!rtici$! e" o*%er'!dor3
A tenor de e%te e%.ue&! ?An,uer!, <JNJ@ ire&o% de%!rro""!ndo %u% di%tint!% $o%i*i"id!de%:
Direct!
E(tern! o no
P!rtici$!nte Indirect!
Gr!do de P!%i'!
P!rtici$!cin de" Intern! o
O*%er'!dor $!rtici$!nte Acti'!
Autoo*%er'!cin
OBSERVACION EITERNA O NO PARTICIPANTE
Por r!2n de" in'e%ti,!dor, "! o*%er'!cin e% e(tern! o no $!rtici$!nte cu!ndo !.u0" no
$ertenece !" ,ru$o o*Ceto de e%tudio3 Se co&$rende "! nece%id!d de e%te ti$o de o*%er'!cin, $ue%
",ic!&ente -!+ c!%o% en "o% .ue no %e $uede $!rtici$!r, co&o "! 'id! /!&i"i!r, conduct!% de"icti'!%,
etc3F no $uede con/undir%e con un! o*%er'!cin no $!rtici$!nte un %i&$"e notici!, ni !" .ue "! $r#ctic!
co&o un &ero e%$ect!dor de "o% /en&eno% ! in'e%ti,!r, !un cu!ndo !",uno% !utore% -!+!n ne,!do
%u $!$e"3
No 0%t! %uCet! /or2o%!&ente ! "! e(i%tenci! de un $"!n de o*%er'!cin %i%te&#ticoF %in
e&*!r,o, /!ci"it! "! e%t!nd!ri2!cin de "!% %itu!cione% %oci!"e% o*%er'!d!%, $er&itiendo un!
o*%er'!cin de "! tot!"id!d de" /en&eno + e" re,i%tro de "o% re%u"t!do%, $or.ue e" o*%er'!dor no %e
'e o*"i,!do ! $!rtici$!r !cti'!&ente en "o% $roce%o% de" c!&$o o*%er'!do3
A" no 'er%e !/ect!do direct!&ente $or "!% e(i,enci!% de "o% %uce%o% &i%&o%, $uede concentr!r
todo %u !tencin en "! o*%er'!cin de "o .ue !contece3
En situaciones naturales r!r!% 'ece% $uede ""e'!r%e ! c!*o %in conoci&iento de "o%
o*%er'!dore%, con "o .ue e" $!$e" de" o*%er'!dor e% introducido e($")cit!&ente en e" c!&$o de "!
o*%er'!cin, $ero e%to $uede &odi/ic!r e" %uce%o o*%er'!do, deC!ndo "! %itu!cin de %er Dn!tur!"E3
Por con%i,uiente, "! o*%er'!cin no $!rtici$!nte en %itu!cione% n!tur!"e% %"o $uede ""e'!r%e ! c!*o
KI
%i %e %!*e .ue "! introduccin de" ro" de o*%er'!dor no '! ! &odi/ic!r %en%i*"e&ente e" $roce%o, o %i
"!% $o%i*i"id!de% &odi/ic!d!% %on contro"!*"e%3
TIPOS DE OBSERVACIN NO PARTICIPANTE
V#2.ue2 + L$e2 Ri'!% c"!%i/ic!cin en direct! e indirect!:
1. Diecta 4 Co&$rende tod!% "!% /or&!% de in'e%ti,!cione% -ec-!% %o*re e" terreno en cont!cto
in&edi!to con "! re!"id!d, + %e /und! $rinci$!"&ente en "! entre'i%t! + e" cue%tion!rio3 En "!
$r#ctic!, e% "! $rinci$!" t0cnic! uti"i2!d! en "! in'e%ti,!cin %oci!"3, e% con%ider!do $or otro%
?Gr!bit2, <JNI, 'o"3 II, $#,%3 <64<;@ co&o !&*i,uo, +! .ue tod!% "!% t0cnic!% de re"!cione%
indi'idu!"e% $er&iten o*%er'!r direct!&ente !" indi'iduo ! .uien %e tiene $or &i%in interro,!r o
$oner ! $rue*!3
Con%ciente% de .ue "! nocin de o*%er'!cin direct! o indirect! no $!rece un! c!r!cter)%tic!
!$t! de c"!%i/ic!cin, "! !ce$t!&o% $or.ue e% &u+ !decu!d!, en c!&*io, $!r! cu!"i/ic!r no un!
/or&! de o*%er'!r, %ino un! /or&! de $roceder $!r! o*tener un!% in/or&!cione%F e% decir, un
&0todo .ue c!d! t0cnic! $uede !do$t!r3 A%), en e" c!%o de "! entre'i%t!, donde concurren do% o
&#% $er%on!% en un "u,!r deter&in!do $!r! tr!t!r de un !%unto, con%i%te en un! t0cnic! de
o*%er'!cin .ue uti"i2! un $roce%o de co&unic!cin 'er*!" $!r! reco,er un!% in/or&!cione% en
re"!cin con "! /in!"id!d e%$ec)/ic!, .ue e% "! $ro$i! de "! entre'i%t!F + en e" c!%o de" cue%tion!rio,
"! o*%er'!cin direct! no con%i%te en un interro,!torio !" %uCeto, ni %e recurre ! %u !n#"i%i%
con%ciente, %ino .ue e" re'e"!dor e% %u co&$ort!&iento /rente ! "!% $rue*!% de t!" cue%tion!rio3
2. Indiecta% E" /und!&ento de "! o*%er'!cin indirect! %e *!%! en "o% d!to% e%t!d)%tico% ?cen%o%,
etc3@+ /uente% docu&ent!"e% ?!rc-i'o%, $ren%!, docu&ento% $er%on!"e%, in%tru&ento% + uten%i"io%,
i&#,ene%, /oto,r!/)!%, di%co%, /i"&e%, ,r!*!cione% &!,neto/nic!%, etc0ter!@, + %u $rinci$!"
c!r!cter)%tic! con%i%te en e" -ec-o de .ue e" in'e%ti,!dor no eCerce contro" !",uno %o*re "! /or&!
en .ue "o% docu&ento% -!n %ido o*tenido%, + de*e %e"eccion!r, o*%er'!ndo, "o .ue intere%!,
inter$ret!r o co&$!r!r uno% &!teri!"e% $!r! -!cer"o% uti"i2!*"e%3
V*)'M. * I)0$)!*)"*)'*. #* - O4.*&!0"5) N$ P&'"0"7)'*
L! $rinci$!" venta%a con%i%te en e" -ec-o de .ue e" o*%er'!dor $uede dedic!r tod! %u !tencin
! "! o*%er'!cin + re!"i2!r "!% !not!cione% ! &edid! + !" &i%&o tie&$o .ue ori,in!n "o% /en&eno%F
$ue%to .ue *!Co t!"e% condicione% t!&*i0n $uede $r!ctic!r%e un! o*%er'!cin %i%te&#tic! con un!%
c!te,or)!% e%tructur!d!%, re%u"t! $o%i*"e t!&*i0n reco,er d!to% $!r! "! co&$ro*!cin e&$)ric! de "!%
-i$te%i%3 En e" c!%o de o*%er'!cin no $!rtici$!nte indirect!, $uede o*tener%e i,u!"&ente
in/or&!cin retro%$ecti'!3
En cu!nto ! inconvenientes, + %"o en e" c!%o de "! o*%er'!cin no $!rtici$!nte direct!, %e -!""!
en e" -ec-o de .ue "!% re$ercu%ione% de" conoci&iento de "! $re%enci! de un o*%er'!dor $ued!n
in/"uenci!r ne,!ti'!&ente "! '!"ide2 de "o% re%u"t!do%, %in .ue %e $ued! de%$reci!r *!Co nin,5n
conce$to e" ,r!do de e%! in/"uenci!3
OBSERVACION INTERNA O PARTICIPANTE
L! o*%er'!cin $!rtici$!nte con%i%te en un $roce%o c!r!cteri2!do, $or $!rte de" in'e%ti,!dor,
co&o un! /or&! Dcon%ciente + %i%te&#tic! de co&$!rtir, en todo "o .ue "e $er&it!n "!% circun%t!nci!%,
"!% !cti'id!de% de "! 'id!, +, en oc!%ione%, + !/ecto% de un ,ru$o de $er%on!%3 Su $ro$%ito e% "!
o*tencin de d!to% !cerc! de "! conduct! ! tr!'0% de un cont!cto directo + en t0r&ino% de
%itu!cione% e%$ec)/ic!% en "!% cu!"e% %e! &)ni&! "! di%tor%in $roducid! en "o% re%u"t!do% ! c!u%! de"
e/ecto de" in'e%ti,!dor co&o !,ente e(teriorE3 E% decir, e" o*%er'!dor .ue reco,e, re,i%tr! e inter$ret!
"o d!to% !" $!rtici$!r en "! 'id! di!ri! de" ,ru$o u or,!ni2!cin .ue e%tudi!, entr!ndo en "!
con'er%!cin de %u% &ie&*ro%, + e%t!*"eciendo !",un! /or&! de !%oci!cin o e%trec-o cont!cto con
e""o%3 P!r! e" !ntro$"o,o $uede tr!t!r%e de un $e.ue1! co&unid!d en un! %ocied!d e(tr!Cer!F $!r!
e" %oci"o,o $uede %er un! $!ndi""! c!""eCer!F $!r! e" $%ic"o,o, "!% $er%on!% intern!d!% en un
&!nico&ioF etc3
En t!nto .ue "! $!"!*r! Do*%er'!cinE !$"ic! ! "! t0cnic! %u$one di%t!nci!&iento, e" t0r&ino
Do*%er'!cin $!rtici$!nteE entr!1! incor$or!cin, +, $or t!nto, %oci!"i2!cin, o, con &!+or /recuenci!,
re%oci!"i2!cin3 L! o*%er'!cin $!rtici$!nte, t!nto ",ic! co&o te&$or!"&ente, e% !nterior ! otr!%
t0cnic!% &#% re,u"!re% + /or&!"i%t!% de "! in'e%ti,!cin en "!% Cienci!% Au&!n!%3
KM
Vere&o% .ue "! o*%er'!cin $!rtici$!nte %e re/iere ! un! !&$"i! ,!&! de !cti'id!de%, .ue '!n
de%de con'ertir%e en &ie&*ro !ut0ntico de" ,ru$o en e%tudio -!%t! o*%er'!r + entre'i%t!r ! %u%
co&$onente% de un! &!ner! &#% o &eno% in/or&!", co&o $er%on! e(tr!1! !" ,ru$o3 Sin e&*!r,o, e"
re.ui%ito *#%ico de tod! o*%er'!cin $!rtici$!nte, e% .ue e" cient)/ico %e ,!ne "! con/i!n2! de "!%
$er%on!% .ue e(!&in!, de t!" &!ner! .ue %u $re%enci! no $ertur*e ni inter/ier! de !",5n &odo e"
cur%o n!tur!" de "o% !conteci&iento% + .ue %e "e $ro$orcionen re%$ue%t!% -one%t!%, %in ocu"t!r"e
!cti'id!de% i&$ort!nte%3
A" incor$or!%e ! un ,ru$o e(tr!1o, e" e%tudio%o $uede !$render otro idio&! o !r,ot, o nue'!%
/or&!% de eti.uet! + &or!"id!dF re$re%ent! di%tinto% $!$e"e% nue'o%, !%u&e o*"i,!cione%, + reci*e
$ri'i"e,io%3 Si $o%ee t!"ento + "e !co&$!1! e" 0(ito, $uede ""e,!r ! !ctu!r + $en%!r con "! $er%$ecti'!
+ "o% %u$ue%to% *#%ico% de do% ,ru$o% co&$"et!&ente di%tinto%: !.ue" !" .ue $ertenece +, -!%t!
cierto $unto, e" .ue e%tudi! ?W!(, <JNI, $#,3 ;KJ@3 En oc!%ione%, t!&*i0n $odr# !%u&ir re%$ecto !
!&*o% un! o*Ceti'id!d cr)tic!3 Lo .ue con e%t! ten%in $uede con%e,uir de$ender# de %u c!$!cid!d +
/or&!cin, !%) co&o de %u -!*i"id!d $!r! identi/ic!r "o .ue -! 'i'ido + !$rendido, + $!r! co&unic!r"o
de &!ner! .ue e%c"!re2c! !",5n $unto de "!% Cienci!% Au&!n!%3 E/ecti'!&ente, re%u"t! &u+ di/)ci"
$!r! un cient)/ico introducir%e en un! nue'! %itu!cin con "! &ente co&$"et!&ente en *"!nco, %in
%o%$ec-! !",un! %o*re "o .ue -!*r# de de%cu*rirF no o*%t!nte, "! e%tr!te,i! ,ener!"F de "!
o*%er'!cin $!rtici$!nte e(i,e .ue intente e($u"%!r de %) "! &!+or $!rte de %u% $reconce$to%, +
reco,er en /or&! de"i*er!d! un! ,!&! t!n !&$"i! de -ec-o% co&o %e! $o%i*"e, %in $!%!r"o% $or
nin,un! cri*! ni inter$ret!r"o% -!%t! /!&i"i!ri2!r%e con "! $!ut! ,ener!" de "! 'id! de "o% %uCeto% .ue
e(!&in!
R*8/"."'$. B=."0$. *) - O4.*&!0"5) P&'"0"7)'*
<3 En $ri&er "u,!r, c!*e %e1!"!r "! o*Ceti'id!d en e" e(!&en de tod!% "!% Dre,"!%E e(i%tente% en e"
&!rco in'e%ti,!do ?7ru+n, <JM;, $#,3 6;6 + %%3@
63 Re/erir e" $ro*"e&! ! in'e%ti,!r dentro de un conte(to &#% !&$"io3 A%), $or eCe&$"o, en e" c!&$o
de "! P%ico"o,)! indu%tri!", e" $!$e" de" o*rero no %"o nece%it! e(!&in!r%e con re/erenci! ! "!
$o%icin o$ue%t! !" e&$re%!rio, %ino .ue !&*o% de*en re"!cion!r%e con e" re%to de "! co&unid!d
+ e" %i%te&! econ&ico en e" conCunto de "! %ocied!d3
;3 E(!&in!r + de%cri*ir e" $ro$io %t!tu% de" o*%er'!dor $!rtici$!nte en e" %i%te&! %oci!", +! .ue tiene
un! i&$ort!nci! 'it!" re%$ecto ! %u !ce$t!cin en e" ,ru$o ?\!ne%, <JM<@3
=3 O*%er'!r ! "o% %uCeto% en &!rco% !i%"!do% en "! &edid! de "o $o%i*"e, e'it!ndo !%) /!"%!%
inter$ret!cione% ?%in contr!decir e" $unto 6@3 A e%te e/ecto, 7ecQer ?<JIK, $#,3 MII@ %e re/iere !
un! o*%er'!cin re!"i2!d! ! un ,ru$o de e%tudi!nte% de Medicin!:
9e esta forma, los estudiantes en sus a,os de +rcticas +ueden e:+resar sentimientos
+rofundamente #idealistas' acerca de la $edicina cuando se hallan solos con el observador, +ero
+rocedern y hablarn de forma #cnica' cuando estn rodeados +or otros com+a,eros i&uales a
ellos. ;na alternativa a %u0&ar una o la otra de estas situaciones como ms fiable consiste en
evaluar cada dato como vlido en s mismo, +ero res+ecto a las distintas conclusiones. 4n este
e%em+lo, +odemos concluir que las normas de &ru+o no sancionaban su e:+resin.
I3 E'!"u!r "! in/or&!cin co&o cu!".uier docu&ento $er%on!"3
M3 Indic!r de .u0 $ro$orcin o %e,&ento de" ,ru$o %e -! re,i%tr!do "! conduct!3
N3 E%$eci/ic!r cuid!do%!&ente "o% $rocedi&iento% uti"i2!do% con e" /in de .ue otro% in'e%ti,!dore%
$ued!n re$etir e" e%tudio, ! $!rtir de $o%icione% %oci!"e% i,u!"e% o di/erente%, de "! &i%&!
%itu!cin + *!Co id0ntico &!rco3
K3 E(!&in!r "o% )ndice% de di%tor%in en e" in/or&e + e'!"u!r "o% d!to% re%$ecto ! e""o%
P&$0*.$ #* - O4.*&!0"5) P&'"0"7)'*
Co&o t0cnic!, "! o*%er'!cin $!rtici$!nte e% centr!" en tod!% "!% Cienci!% Au&!n!%3 7ecQer
?<JIK, $#,3 MI; + %%3@ de%cri*e !",un!% de "!% o$er!cione% !n!")tic!% *#%ic!% .ue de*e ""e'!r%e !
c!*o con e" /in de "o,r!r &!+or c"!rid!d, un! de%cri$cin &#% e($")cit! + %i%te&#tic!, + un re,i%tro .ue
$er&it! conc"u%ione% &#% !cce%i*"e%3
En $ri&er "u,!r, e" !n#"i%i% de*er %er %ecuenci!", de /or&! .ue %u% $!rte% i&$ort!nte% %e
e"!*oren &ientr!% e" in'e%ti,!dor tod!')! e%t# reco,iendo %u% d!to%3 E%to $re%ent! do%
con%ecuenci!% o*'i!%: "o% d!to% $o%teriore% reco,ido% to&!n un! direccin ! $!rtir +! de !n#"i%i%
$ro'i%ion!"e%F + "! c!ntid!d + ti$o de 0%to% e%t# "i&it!d! $or "!% e(i,enci!% de "! %itu!cin de" e%tudio
de c!&$o, de /or&! .ue e" !n#"i%i% e(ten%o /in!" no %e! $o%i*"e -!%t! -!*er co&$"et!do dic-o
e%tudio3
Pode&o% di%tin,uir cu!tro /!%e% de !n#"i%i%, di/erenci!d!% $or %u %ecuenci! ",ic! ?+! .ue c!d!
un! de e""!% de$ende de "! !nterior@, $or e" -ec-o de "o% di/erente% ti$o% de conc"u%ione% ! .ue %e
KN
""e,! en c!d! un! +, /in!"&ente, $or "o% di/erente% criterio% uti"i2!do%3 Dic-!% /!%e% %on: %e"eccin +
de/inicin de $ro*"e&!%, conce$to% e )ndice%F co&$ro*!cin de "! /recuenci! + di%tri*ucin de "o%
/en&eno%, incor$or!cin de "o% -!""!2,o% indi'idu!"e%, en un &ode"o de or,!ni2!cinF + reco"eccin
e inter$ret!cin de d!to%3 V!&o% ! e($"ic!r"!% *re'e&ente:
A. S*-*00"5) 6 #*1")"0"5) #* 7&$4-*9.3 0$)0*7'$. * ()#"0*.. En e%t! et!$!, e" o*%er'!dor
*u%c! "o% $ro*"e&!% + conce$to% .ue "e $ro&et!n un &!+or entendi&iento dentro de %u te&!
o*Ceto de in'e%ti,!cin, !%) co&o "o% ite&% .ue $ued! uti"i2!r co&o 5ti"e% indic!dore% de
/en&eno% co&$"ic!do%3 S!*e .ue e(i%te e" /en&eno d!do, .ue ocurre deter&in!do e'ento, o
.ue do% /en&eno% o*%er'!do% de*en re"!cion!r%e, $ero e%to no no% dice n!d! !cerc! de "!
/recuenci! o di%tri*ucin de dic-o% /en&eno%3
Mientr!%, e" in'e%ti,!dor uti"i2! %u% d!to% $!r! e%$ecu"!r !cerc! de %u% $o%i*i"id!de%, + en
e%t!dio% $o%teriore% /recuente&ente %e 'er# /or2!do ! de%c!rt!r "! &!+or)! de "!% -i$te%i%
$ro'i%ion!"e%3 No o*%t!nte, %ur,en $ro*"e&!% de De'idenci!E + e'entu!"&ente nece%it!r# un!
e($o%icin %i%te&#tic! de re,"!% .ue $ued! !$"ic!r"e%F &uc-!% de 0%t!% con%i%ten en
dec"!r!cione% de "o% &ie&*ro% de" ,ru$o .ue e%tudi! !cerc! de !",5n e'ento ocurrido o .ue %e
e%t# $roduciendo3 A%), $or eCe&$"o, "o% e%tudi!nte% de P%ico"o,)! re!"i2!r)!n in/or&e% !cerc! de
%u F!cu"t!d, "o cu!" !+ud!r)! ! %!c!r conc"u%ione% !cerc! de "!% re"!cione% F!cu"t!d S
e%tudi!nte%3
Muc-o% ite&% de De'idenci!E con%t!n de re"!to% $or $!rte de "o% in/or&!nte% !cerc! de e""o%
&i%&o%, u otro%, o de !",o .ue "e% -! ocurrido, + /"uct5!n entre "o% .ue %e d!n en un!
con'er%!cin c!%u!" + "o% .ue %ur,en de%$u0% de un! $ro"on,!d! re"!cin entre o*%er'!dor e
in/or&!nte3 I,u!"&ente, %u '!"or %er# di%tinto %i %e -!n re!"i2!do inde$endiente&ente de"
o*%er'!dor ?&!ni/e%t!cin e%$ont#ne!@, co&o %i -!n %ido diri,ido% $or 0%teF en e" $ri&er c!%o e"
$o%i*"e %e%,o e% &enor3
B. C$97&$40"5) #* - 1&*0/*)0" 6 #".'&"4/0"5) #* -$. 1*)59*)$.. E" o*%er'!dor, .ue +!
$o%ee $ro*"e&!%, conce$to%, e indic!dore% $ro'i%ion!"e%, de*e !-or! de%cu*rir %i "o% e'ento%
.ue "o% -!n /o&ent!do %on ,ener!"e% + di%tri*uir"o% en c!te,or)!%, o*teniendo conc"u%ione%
e%enci!"&ente cu!ntit!ti'!%3
L!% o*%er'!cione% $!rtici$!nte% %e -!n reco,ido oc!%ion!"&ente en /or&! e%t!nd!ri2!d! c!$!2
de tr!n%/or&!r%e "e,)ti&!&ente en d!to% e%t!d)%tico%F $ero "!% e(i,enci!% de" e%tudio u%u!"&ente
"o% %u%titu+en $or "o% Dcu!%i4e%t!d)%tico%E, +! .ue %u% conc"u%ione%, &ientr!% %e!n i&$")cit!&ente
nu&0ric!%, no re.uieren un! cu!nti/ic!cin $reci%!3
A $!rtir de !.u) %e $uede o*tener un! conc"u%in t!nto ciert! co&o /!"%!, +! .ue %e -! decidido
%o*re "! /recuenci! o di%tri*ucin de !",uno% /en&eno% en un! !$ro(i&!cin cu!%i4e%t!d)%tic!,
de &!ner! .ue e" ,r!do de De'idenci!E $uede '!ri!r con%ider!*"e&ente %e,5n "! n!tur!"e2! de "!
in/or&!cin, .ue $uede to&!r cu!".uier! de "!% %i,uiente% /or&!% ?7ecQer, <JIK, $#,3 MIM + %%3@3
<3 C!d! &ie&*ro de" ,ru$o -!*"! en re%$ue%t! ! un! $re,unt! direct!3
63 C!d! &ie&*ro de" ,ru$o -!*"! 'o"unt!ri!&ente con e" o*%er'!dor3
;3 Un! $ro$orcin d!d! de "o% &ie&*ro% de" ,ru$o re%$onden ! un! $re,unt! direct! o
'o"unt!ri!&ente %u&ini%tr!n in/or&!cin %o*re deter&in!d!% $er%$ecti'!, $ero no in/or&!n
de n!d! "o% re%t!nte%, .ue, !de&#%, t!&$oco %on interro,!do%3
=3 C!d! &ie&*ro e" ,ru$o e% $re,unt!do o %u&ini%tr! in/or&!cin 'o"unt!ri!&ente, $ero un!
deter&in!d! $ro$orcin &ue%tr! un! $er%$ecti'! di/erente de" e%$eci!"i%t!3
I3 Nin,uno de "o% &ie&*ro% e% $re,unt!do ni re"!t! n!d! 'o"unt!ri!&ente, $ero todo% e""o% %on
o*%er'!do% en %u conduct!, "o .ue $er&ite !" !n!"i%t! re!"i2!r in/erenci!%3
M3 E% o*%er'!d!, %"o un! $ro$orcin de" ,ru$o, .ue $er&ite e"!*or!r un!% $re&i%!% *#%ic!%
!cerc! de %u% !cti'id!de%3
N3 E% o*%er'!d! un! $ro$orcin de" ,ru$o ocu$!d! en !cti'id!de% .ue i&$"ic!n "! $er%$ecti'!
de "o% $ro$io% %uCeto%, &ientr!% .ue e" re%to de" ,ru$o %e o*%er'! cu!ndo de%!rro""! otr!%
.ue i&$"ic!n "! $er%$ecti'! de" e%$eci!"i%t!3
C!d! un! de "!% i&$re%ione% .ue %e o*tiene &ue%tr!n di%tinto% ,r!do% de con/i!n2! .ue re/"eC!n
e" -ec-o de .ue de*en reconce$tu!"i2!r%e co&o deduccione% o tenid!% ! $!rtir de un!
$ro$o%icin *#%ic! .ue de*er# 'eri/ic!r%e3
C. I)0$&7$&0"5) #* -$. G--%g$. ")#"!"#/-*. *) /) 9$#*-$ #* $&g)"%0"5). en e%te e%t!dio,
e" o*%er'!dor di%e1! e" &ode"o de%cri$ti'o .ue &eCor e($"ic! "o% d!to% reunido% ?An,uer!, <JNN
!@, o*teni0ndo%e ,ener!"&ente e" e%t!*"eci&iento de un! %erie de co&$"eC!% interre"!cione% entre
KK
&uc-!% '!ri!*"e%3 A $e%!r de .ue %e -! re!"i2!do un con%ider!*"e !'!nce en "! /or&!"i2!cin de
e%t! o$er!cin ! tr!'0%, $rinci$!"&ente de" !n#"i%i% /!ctori!" de "o% d!to% e(tr!)do%, "o%
o*%er'!dore% tod!')! uti"i2!n con de&!%i!d! /recuenci! t0cnic!% e%t!d)%tic!% in!decu!d!%3
Se,5n 7ecQer ?<JIK, $#,3 MIN + %%3@, "o% ti$o% de conc"u%ione% &#% /recuente% ! e%te ni'e"
inc"u+en:
<3 M!ni/e%t!cione% co&$"eC!% de "!% condicione% nece%!ri!% + %u/iciente% $!r! "! e(i%tenci! de
!",5n /en&eno3
63 A/ir&!cione% de .ue deter&in!do /en&eno e% un e"e&ento Di&$ort!nteE o D*#%icoE en e"
c!&$o de e%tudioF e%t!% conc"u%ione%, cu!ndo e%t#n e"!*or!d!%, ,ener!"&ente %e1!"!n e"
-ec-o de .ue t!" /en&eno eCerce un! in/"uenci! $er%i%tente + continu!d! en di'er%o%
e'ento%3
;3 Dec"!r!cione% .ue identi/ic!n un! %itu!cin co&o un eCe&$"o de !",5n $roce%o o /en&eno
de%crito &#% !*%tr!ct!&ente en "! teor)! corre%$ondiente3
A" o*tener e%to% ti$o% de conc"u%ione%, e" o*%er'!dor e&$ie2! $or con%truir &ode"o% $or $!rte%,
de%cu*riendo nue'o% conce$to% + $ro*"e&!%, + !n!"i2!ndo "! /recuenci! + di%tri*ucin de "o%
/en&eno%3 De%$u0% ir# !$"ic!ndo %uce%i'!&ente e" &ode"o + re'i%#ndo"o e%$eci!"&ente en "o%
c!%o% en "o% .ue no %e !Cu%ten "o% d!to%, + un! 'e2 !cu&u"!do% '!rio% &ode"o% $!rci!"e% de e%te
ti$o, *u%c! "!% cone(ione% entre e""o% + e&$ie2! ! e"!*or!r un ,"o*!"3
D. R*0$-*00"5) * ")'*&7&*'0"5) #* #'$.. E% "! /!%e /in!" de" !n#"i%i% %i%te&#tico de "!
o*%er'!cin $!rtici$!nte, + %e *!%! en un! Dre4co&$ro*!cinE de "o% &ode"o% !nteriore% + un &#%
!decu!do !n#"i%i% de "o% d!to% ?de*e record!r%e .ue "o% cu!"it!ti'o%, en contr!%te con "o%
cu!ntit!ti'o%, $re%ent!n un! &!+or di/icu"t!d@3 A.u) con'iene %e1!"!r "! tendenci! .ue e(i%te !
%u$oner .ue -!+ un! corre%$ondenci! entre "! ocurrenci! de un e'ento record!r !c"!r!cin de
Sc-b!rt2 + Sc-b!rt2 ?<JII, $#,3 ;==@ + e" re,i%tro + reco,id! de d!to% $or e" o*%er'!dorF !-or!
*ien entre !&*o% e(i%te un e%$!cio de tie&$o %i,ni/ic!ti'o, +, !de&#%, e" $roce%o de o*%er'!cin
con%t! de un! %erie de $!%o% entre "o% .ue %e incre&ent!n e%to% $er)odo% de tie&$o, dur!nte "o%
cu!"e% e% re,i%tr!do e" e'ento3 E""o $er&ite "! inter$ret!cin de %u %i,ni/ic!do dentro de" conte(to
en .ue ocurre, re%u"t!ndo un conoci&iento &#% !&$"io de" e'ento, + "! tr!n%cri$cin de e%te !
d!to% en /or&! de not!%3 De%de e%te $unto de 'i%t!, "! o*%er'!cin $!rtici$!nte %e con'ierte, en
$!rte, en un $roce%o .ue re,i%tr!, inter$ret! + ,r!*!3
En e" c!%o de intere%!r un! o*%er'!cin retro%$ecti'!, e" in'e%ti,!dor intent! recon%truir e" c!&$o
+ &!rco de e%tudio, en tod!% %u% di&en%ione%, + no %"o ! ni'e" $erce$ti'o3 De%e&$e1! e" $!$e"
de "o% de&#% %uCeto% en "! %itu!cin, + en%!+! e'oc!r en %) &i%&o "o% %enti&iento%,
$en%!&iento% + !ccione% !decu!do% en e" &o&ento en .ue ocurri e" e'entoF e(!&in! %u%
$ro$i!% re!ccione% e intent! inte,r!r"!% ! !.ue""!% de "o% $!rtici$!nte%, ""e,!ndo ! un! o &#%
Dde%cri$cione%E de" e'ento, + "ue,o tiene .ue re,i%tr!r e"F $roducto /in!" de "! e'!"u!cin dur!nte
e%te $er)odo retro%$ecti'o + "! .ue -u*ier! en !.ue" &o&ento ! c!u%! de" re,i%tro /)%ico de "o%
d!to%3 En e/ecto, "! o*%er'!cin e% un $roce%o continuo de e'!"u!cin3 T!" o*%er'!cin
retro%$ecti'!, &#% .ue un! cone(in %i&$"e + direct! entre "! ocurrenci! de" e'ento + %u
re$re%ent!cin co&o d!to% co&o !nte% %e e($"ic .ue er! un! %u$o%icin corriente, e% un!
e(ten%in de "o .ue e" o*%er'!dor $ien%! %o*re e" te&!, + "o% d!to% re$re%ent!n un! /u%in entre
e" &!teri!" D&!r,in!"E record!ndo ?.ue ori,in!ri!&ente %e !not en e" &o&ento de ocurrenci! de"
e'ento@ + e" e'oc!do ?.ue %ur,i en %u concienci! dur!nte "! recon%truccin retro%$ecti'!@3
E%te !n#"i%i% retro%$ecti'o ?Sc-b!rt2 + Sc-b!rt2, <JII, $#,3 ;=M@ $uede tener '!"or en "!
recti/ic!cin de re%triccione% $!rci!"e% en c!%o% de /!"t! de di%$oni*i"id!d de o*%er'!cione%, + %i
*ien e% di/)ci" "! e%ti&!cin + e(i%ten &uc-!% di/icu"t!de%, $uede incre&ent!r, !un.ue %"o %e!
$!rci!"&ente, "! '!"ide2 de nue%tr!% o*%er'!cione%3
En de/initi'!, + t!" co&o rec!"c! Vidic- ?<JII, $#,3 ;MO@, un! e'!"u!cin '#"id! de "o% d!to% de*e
inc"uir !de&#% nece%!ri!&ente un! co&$ren%in r!2on!*"e de "!% di&en%ione% %oci!"e% de "!
%itu!cin en "! cu!" /ueron reco,ido% "o% d!to%3
FORMAS DE LA OBSERVACIN PARTICIPANTE
Lo% ti$o% de d!to% .ue reco,e e" in'e%ti,!dor de$ender#n en $!rte de c&o 0" $!rtici$e co&o
o*%er'!dor3 Por %u $!rte e(i%ten do% /or&!% interre"!cion!d!% de $!rtici$!cin .ue !ct5!n
concurrente&ente, $er de*en di%tin,uir%e %e,5n e" $ro$%ito de" !n#"i%i%3 Son "! $!rtici$!cin co&o
KJ
un ro" o !cti'id!d de%e&$e1!d! en "! %itu!cin de in'e%ti,!cin, + "! $!rtici$!cin !/ecti'! donde %e
e'oc!n "!% re%$ue%t!% e&ocion!"e% de" o*%er'!dorF &ientr!% en e" $ri&er c!%o "! $!rtici$!cin e%
contro"!*"e en !",5n ,r!do, en e" %e,undo no $uede $re'er%e3
L! $ri&er! $!rtici$!cin co&o !cti'id!d, $ode&o% con%ider!r"! co&o un continuo, en e" cu!" "!
'!ri!*"e corre%$ondiente %er)! e" ,r!do en e" cu!" e" o*%er'!dor $!rtici$! ?Ae%%e"*!c-, <JN6, $#,3
<M6 + %%F We** et !"3, <JMM, $#,3 <II + %%3F Pe"ditc-, <JN<, $#,3 66O@F t!" e%c!"! %e e(tiende de "!
$!rtici$!cin D$!%i'!E ! "! D!cti'!E3
a. O4.*&!0"5) 7&'"0"7)'* W7."!S.- E" o*%er'!dor inter!ct5! "o &eno% $o%i*"e con "o
o*%er'!do, %iendo con%ciente de %u 5nic! /uncin de o*%er'!dor, "o cu!" !u&ent!r# %u
o$ortunid!d de $erci*ir e'ento% t!" co&o %e de%!rro""!3 E%te ro" $!%i'o %e uti"i2! co&o un! /or&!
de !i%"!r%e e&ocion!"&ente + de &ini&i2!r "!% inter/erenci!% oc!%ion!d!% $or "!% re!ccione% +
e'!"u!cione% e/ecti'!%3 E" o*%er'!dor $er&!nece co&o un e(tr!1o + e% !nni&o $!r! e"
o*%er'!do, con%ider!ndo 0%te .ue de%e&$e1! un $!$e" e%$eci!" no inte,r!do con "o% re%t!nte%
ro"e% en %u %itu!cin3 Si *ien %e intent! "o,r!r &!+or o*Ceti'id!d, e(i%ten !",un!% re%triccione%,
co&o e" -ec-o de .ue !*!ndone e%t! %itu!cin $!%i'!, o, en c!%o contr!rio, .ue %e $ued!
$ro'oc!r -o%ti"id!d en "o% o*%er'!do%3
b. O4.*&!0"5) 7&'"0"7)'* W0'"!S.- E" o*%er'!dor &!(i&i2! %u $!rtici$!cin en "o o*%er'!do
con e" /in de reco,er d!to%, e intent! inte,r!r %u ro" con "o% de&#% e(i%tente% en "! %itu!cin3 Su
!cti'id!d e% !ce$t!d! $or !&*!% $!rte%, + %u intencin e% "o,r!r !%) un! &eCor o*%er'!cinF
&ientr!% en !",uno% c!%o% %u conduct! e% %i&i"!r ! "! de "o% o*%er'!do%, en otro% de%e&$e1!
$!$e"e% co&$"e&ent!rio%, + !%) -!*"! in/or&!"&ente con e""o%, $!rtici$! en %u% !cti'id!de% +
Cue,o%, etc3, de /or&! .ue de%!$!re2c! "! di/erenci! e(i%tente, e inc"u%o en !",un! oc!%in $uede
introducir c!&*io% en "! e%tructur! %oci!" de" ,ru$o3 En "! o*%er'!cin $!rtici$!nte !cti'! %e d! e"
""!&!do D$roce%o "!n2!der!E ?Sc-b!rt2 + Sc-b!rt2, <JII, $#,3 ;=J@, %e,5n e" cu!" e" o*%er'!dor
in,eni! &ent!"&ente "o .ue ocurrir# en e" %i,uiente &o&ento, $ro%i,uiendo 0" %u $!rtici$!cin de
/or&! ininterru&$id!3
Co&$!r!ndo "o% ro"e% $!%i'o + !cti'o, 'e&o% .ue en e" 5"ti&o e" o*%er'!dor incre&ent! %u
identi/ic!cin con "o o*%er'!do %intiendo en %) &i%&o, Den $ro$i! c!rneE, "o% $ro*"e&!% + "!%
re!"id!de% de" ,ru$o, ! "! 'e2 .ue %e !cerc! &#% ! "! !utoo*%er'!cin3
L! &od!"id!d !cti'! o $!%i'! de "! o*%er'!cin $!rtici$!nte %e e"i,e en cu!".uier $ro+ecto de
in'e%ti,!cin de !cuerdo con "o% ti$o% de d!to% de%e!do%, + con "o .ue %e $ro-)*e + %e $er&ite en "!
%itu!cin o*%er'!cion!"F !-or! *ien, de*e tener%e &u+ en cuent! "! n!tur!"e2! de "o% %uCeto%
o*%er'!do% + "!% c!$!cid!de% + $re/erenci!% de" o*%er'!dor3
VENTAOAS DE LA OBSERVACIN PARTICIPANTE
Inde$endiente&ente de "! nece%!ri! di/erenci!cin entre "! $!%i'! + "! !cti'!, con %u% 'ent!C!%
e%$ec)/ic!% +! indic!d!%, e(i%ten o*r!% ?V#2.ue2 + L$e2 Ri'!%, <JM6, $#,3 KI@ &#% ,ener!"e%, entre
"!% .ue de%t!c!n:
<3 F!ci"it! "! D$erce$cinE, $re$!r!ndo "! co&$ren%in de "! %itu!cin + de" e%cen!rio %oci!" de "!%
interre"!cione% entre "o% &ie&*ro% + "! din#&ic! de" ,ru$o3
63 Tiene ,r!n '!"or $%ico",ico, !co%tu&*r!ndo ! "o% &ie&*ro% de" ,ru$o ! 'er !" o*%er'!dor -!%t!
.ue !c!*!n $or !ce$t!r"o, +, en "! o*%er'!cin !cti'!, ! incor$or!r"o co&o ! uno &#% de %u%
&ie&*ro%3
;3 E(i%te &!+or n5&ero de o$ortunid!de% de o*%er'!cin3
=3 F!ci"it! e" conoci&iento de d!to% ,u!rd!do% %ecret!&ente en e" ,ru$o, .ue no %e $ro$orcion! !
$er%on!% !Cen!%F %i "o -!cen, e% con e'!%ione%3
I3 Acce%o !" $e.ue1o &undo de "o .ue %e dice + %e -!ce, o/reciendo Cuicio% !cerc! de "! conduct!
.ue no $ueden %er o*tenido% de nin,un! otr! &!ner!
INCONVENIENTES DE LA OBSERVACIN PARTICIPANTE
<3 E" &#% ,r!'e de %u% $e"i,ro% e% "! %u*Ceti'id!d ?%o*re todo en "! D!cti'!E + retro%$ecti'!@,
!tri*u+endo !" ,ru$o %u% $ro$io% %enti&iento% o $reCuicio%, con "! circun%t!nci! de .ue e"
in'e%ti,!dor, $or "! no'ed!d de" !&*iente, $uede e($eri&ent!r un! %en%i*i"id!d &uc-o &!+or !
JO
c!u%! de %u educ!cin + cu"tur! .ue "!% $er%on!% .ue con%titu+en dic-o ,ru$o, ! "! 'e2 .ue
e(i%te "! $o%i*i"id!d de incidenci! de %u !n%ied!d co&o /uente de di%tor%in3
63 Po%i*"e /!"t! de e%$ont!neid!d3
;3 A*%orcin $or $!rte de" ,ru$o en !",uno% c!%o%, $erdiendo "! c!$!cid!d de cr)tic! ?e%$eci!"&ente
en "! o*%er'!cin !cti'!@
=3 Po%i*"e in/"uenci! en "! 'id! de" ,ru$o
I3 A!*itu!" c!renci! de e%t!nd!ri2!cin3
M3 L!% r0$"ic!% !$en!% e(i%ten3
N3 F!"t! de continu!cin de t!"e% e%tudio% de /or&! %i%te&#tic!, + en 'e2 de to&!r un! o*%er'!cin
$!rtici$!nte co&o $unto de $!rtid! $!r! /utur!% in'e%ti,!cione%, %e %e$!r! co&o c!%o 5nico3
K3 Se !tri*u+e &uc-! i&$ort!nci! ! "o% ""!&!do% D$e"i,ro% de %e%,oE
PERSPECTIVAS DE LA OBSERVACIN PARTICIPANTE
E" e%tudio de "! o*%er'!cin $!rtici$!nte e%ti&u"! nue'!% $er%$ecti'!%3 De "! &i%&! &!ner!
.ue e" e%$eci!"i%t! en "!% Cienci!% Au&!n!% -! tr!n%$ue%to + de%!rro""!do %u% t0cnic!% +
&etodo"o,)! ! $!rtir de "!% cienci!% /)%ic!% + or,#nic!%, %o&o% $er/ect!&ente con%ciente% de "!%
$o%i*i"id!de% de "! o*%er'!cin $!rtici$!nte en otr!% di%ci$"in!%, co&o "!% Au&!nid!de% + "!% Arte%, +
de "! e%$eci!" o$ortunid!d .ue $re%ent!n $!r! nue'!% co&*in!cione% + t0cnic!% de in'e%ti,!cin .ue
$er&it!n conte&$"!r cu!".uier e%cen! %oci!" en un! /or&! &#% -u&!n!3
Ci10ndo%e ! nue%tro #&*ito Cienci!% Au&!n!%, "! t0cnic! de "! o*%er'!cin $!rtici$!nte e%
*#%ic! + $er&ite un! reno'!cin con%ider#ndo%e e%enci!" en todo% "o% e%tudio% .ue $reci%!n de "!
co&$ren%in + %i,ni/ic!do ?Vidic-, <JII@3
CUESTIONARIO DE LA LECTURA O7LIGATORIA =
<3 E%t!*"e2c! "! di/erenci! entre "! o*%er'!cin no $!rtici$!nte intern! + e(tern!
63 Se1!"e "!% 'ent!C!% de "! o*%er'!cin no $!rtici$!nte
;3 Identi/i.ue "o% e"e&ento% inter'ienen en e" $roce%o de "! o*%er'!cin no $!rtici$!nte
=3 E%t!*"e2c! "! di/erenci! entre "! o*%er'!cin $!rtici$!nte $!%i'! + !cti'!
I3 Se1!"e "!% 'ent!C!% de "! o*%er'!cin $!rtici$!nte
M3 Identi/i.ue "!% 'ent!C!% e incon'eniente de "! o*%er'!cin $!rtici$!nte
N3 Red!cte "!% conc"u%ione% /in!"e%, %o*re o*%er'!cin $!rtici$!nte + no $!rtici$!nte

J<

También podría gustarte