Tema 1 (parte II)

A mediación comunicativa nos

procesos de integración e
exclusión social.
Tema 1. A mediación comunicativa nos procesos de integración e exclusión social.

RA1. Caracteriza o contexto da mediación en comunicación, analizando os procesos de

integración e exclusión social.
❏ CA1.1. Os sectores de intervención no ámbito da integración social.
❏ CA1.2. Procesos básicos do desenvolvemento evolutivo do ser humano.
❏ CA1.3. Procesos e factores influentes na socialización das persoas.
❏ CA1.4. Conceptos e procesos básicos de psicoloxía e socioloxía aplicables aos procesos
de integración social.
CA1.2. Procesos básicos do desenvolvemento evolutivo do ser humano.

1. Crecemento > aumentos estructurais do organismo.

2. Desenvolvemento > cambios estructurais e funcionais
3. Maduración > crecemento + desenvolvemento
4. Envellecemento > deterioro por acumulación de danos.
ENVELLECEMENTO

Telómeros Pérdida de Acumulación de daño

telomerasa
celular (oxidación)
debida ao estrés, á
exposición a
substancias tóxicas,
falta de exercizo,
exposición solar… etc.
Sistema
COMORBILIDADE
Morbilidade asociada

Presencia de dous ou máis

enfermidades ao mesmo
tempo nunha persoa.
Manual de diagnóstico da
OMS (referente na UE)
Clasificación “5 discapacidades”
ORDEN de 25 de noviembre de 2015 por la que se regula el
procedimiento para el reconocimiento, declaración y
calificación del grado de discapacidad en Galicia.

FÍSICAS SENSORIALES INTELECTUALES

MENTALES ENFERMEDADES RARAS

TRASTORNOS DA COMUNICACIÓN
RECEPCIÓN EMISIÓN PROCESAMENTO
TEL
REL
DISFASIA
AFASIA
MUTISMO
DISLEXIA
DISGRAFÍA
SORDOCEGUEIRA

DISCAPACIDADE AUDITIVA PROBLEMAS NA

RECEPCIÓN
DISCAPACIDADE VISUAL

TRASTORNOS DA ARTICULACIÓN

TRASTORNOS DA FLUIDEZ
PROBLEMAS NA
TRASTORNOS DA VOZ
EMISIÓN

TRASTORNO ESPECÍFICO DA LINGUAXE

RETRASO EVOLUTIVO DA LINGUAXE

DISFASIA (ORIXE FUNCIONAL)

AFASIA (ORIXE ESTRUTURAL)

MUTISMO
PROBLEMAS NO
PROCESAMENTO
DISLEXIA

DISGRAFÍA
Condicións para o Dº da linguaxe

Desenvolvemento do SNC

Estimulación sociocultural e emocional

La gran migración

20
21
El trayecto a su hogar definitivo, va
tejiendo miles de sinapsis y dendritas
con sus vecinas. Así, en el momento
del parto hay 10 trillones de sinapsis
conectando las neuronas del cerebro
infantil.

22
Synaptic pruning (poda sináptica) es
el nombre científico que describe cómo
la naturaleza trabaja como si se tratara
de una jardinera experimentada,
cortando tallos aquí y allá para permitir
a otros tallos crecer y fortalecerse.

23
Las neuronas supervivientes crecen y se fortalecen a lo largo de la
etapa infantil y juvenil, cuadruplicando el tamaño del cerebro
hasta llegar a la edad adulta.

Mientras tanto, las dendritas que

emergen alrededor van
paulatinamente desarrollando una
cobertura grasienta (a mielina), que
las hace mucho más hábiles en la
transmisión de las señales
electroquímicas.

24
El último paso para que las neuronas
funcionen óptimamente, es conseguir
que su largo cableado axonal quede
protegido por una vaina de grasa
dentro del entorno protector que
ofrecen las células de la glía, proceso
que se conoce como “mielinización”.
Sólo una vez que ha finalizado este
proceso, podemos decir que la
maduración del cerebro ha sido
completada.
Los investigadores observaron la
mielinización en 1500 cerebros y
comprobaron que este proceso se
desarrolla de manera gradual durante toda
la veintena, e incluso se prolonga
durante la treintena temprana.
El cerebro maduro

La maduración neuronal no se produce al

mismo ritmo a lo largo y ancho del cerebro
humano. Algunas regiones completan este
proceso mucho antes que otras, y el lóbulo
frontal es el último en hacerlo.

El córtex prefrontal del cerebro, la región

más compleja, la cual nos proporciona las
capacidades de aprendizaje y de juicio.
 Son o conxunto de capacidades
Que son as cognitivas que nos permiten
controlar e regular a conduta
funcións para conseguir un fin
executivas? determinado.

Por exemplo: resolver problemas,

adaptarnos ao medio e dar respostas
integrando a información dispoñible.
Incluso a acción máis
sinxela que levamos a cabo
cunha meta en mente, por
trivial que sexa, implica unha
serie de procesos a nivel
cognitivo incriblemente
complexos.
Onde xurdiu?

É un termo que nace no ámbito da

Neuropsicoloxía, sendo acuñado por Muriel
Lezak en 1982, e que engloba un amplo
abano de capacidades cognitivas que, en
esencia, están orientadas ao futuro a
curto, medio ou longo prazo co fin de
desenvolver pautas de comportamento e
pensamento que nos fagan acadar os
obxectivos que nos fixemos.
Onde se desenvolven?

A nivel fisiolóxico, a rexión do cerebro máis

implicada no desenvolvemento das funcións
executivas é o lóbulo frontal, o maior dos
catro lóbulos que forman a cortiza cerebral,
estando situado na parte anterior do cranio.
É unha das rexións cerebrais máis
evolucionadas dos humanos e, grazas a iso,
somos capaces de ter as capacidades
cognitivas ligadas ás funcións executivas.
Tipos de funcións executivas

O abano de capacidades cognitivas vinculadas a elas é enorme, pero a

Neuropsicoloxía conseguiu diferenciar algúns tipos básicos.

Segundo a forma en que se procese a información e os obxectivos das

devanditas funcións executivas, as principais capacidades cognitivas vinculadas
ao control e regulación do noso comportamento e pensamento para acadar
obxectivos son as seguintes:
1. Organización

A organización é a función executiva que

consiste no conxunto de capacidades
cognitivas que nos permiten estruturar
a información dun xeito útil e eficaz.
Son todos aqueles procesos de
cognición que nos dan as ferramentas
para programar e distribuír tarefas,
sendo unha aptitude imprescindible para
acadar os nosos obxectivos.
2. Inhibición

A inhibición é a función executiva que

consiste no conxunto de capacidades
cognitivas que nos permiten ignorar todos
aqueles estímulos internos e externos
non relevantes e/ou que poden interferir
cos nosos obxectivos. É o proceso de
cognición mediante o cal silenciamos todo o
que non proporciona información
importante.
3. Toma de decisións

A toma de decisións é a función

executiva que consiste no conxunto de
capacidades cognitivas que nos
permiten escoller, entre diversas
alternativas, a mellor opción para os
nosos intereses futuros. Son o
conxunto de procesos cognitivos que
ponderan beneficios e prexuízos,
facendo a mellor elección posible.
4. Monitorización

A monitorización (seguimento) é a
función executiva que consiste no
conxunto de habilidades cognitivas que
nos axudan a analizar a nosa situación
actual para ver como estamos e se
imos segundo o que temos
establecido para outras funcións como
a organización. Fainos controlar o noso
estado.
5. Memoria de traballo

A memoria de traballo é aquela función

executiva que mantén e procesa
temporalmente a información para permitir
o desenvolvemento de funcións cognitivas
máis complexas. Esta función executiva
baséase na capacidade de almacenar e
procesar información simultáneamente,
permitíndonos conservar, durante un
breve período de tempo, os elementos
que precisamos para realizar unha tarefa.
6. Anticipación

A anticipación é a función executiva que

consiste no conxunto de capacidades
cognitivas que nos levan a “ver o
futuro”. É dicir, é a capacidade de
cognición que nos permite prever os
resultados máis probables dunha
acción ou situación, así como as
súas consecuencias. Permítenos
prever os efectos dun acontecemento
sen necesidade de realizalo,
baseándose no sentido común e na
experiencia.
7. Flexibilidade

A flexibilidade é a función executiva que

consiste no conxunto de capacidades
cognitivas que nos permiten modificar
a nosa forma de pensar e actuar en
función do contexto no que nos
atopemos. É a capacidade cognitiva
que nos leva a adaptarnos aos
cambios, tanto positivos como
negativos, cambiando o camiño pero
sen alterar a meta.
8. Razoamento

O razoamento é a función executiva e a

facultade mental que nos permite
interconectar ideas entre si
utilizando as regras lóxicas que
están preestablecidas no noso
cerebro. O razoamento permítenos
chegar a conclusións que, polo menos
segundo a lóxica, sexan o máis
correctas posible.
9. Fixación de metas

A fixación de obxectivos é a función

executiva que consiste no conxunto de
habilidades cognitivas que nos levan
a poder establecer obxectivos
viables para o futuro a curto, medio
e/ou longo prazo. É unha capacidade
cognitiva moi ligada á motivación pero
tamén ao autocoñecemento, porque,
dentro da ambición, debemos ser
conscientes do que somos capaces de
facer e do que non.
10. Resolución de problemas

A resolución de problemas é a función

executiva que consiste no conxunto de
capacidades cognitivas que nos
permiten, despois de captar
información que representa un misterio
para o noso intelecto e mediante o uso
do razoamento, chegar a unha
solución que nos permita resolver dita
encrucillada.
11. Comezo e finalización de tarefas

Por comezar e rematar tarefas entendemos

todas aquelas funcións executivas que nos
levan a poder determinar cando
debemos comezar e cando debemos
rematar unha acción concreta. Estar
implicados na toma de decisións é ese
proceso de cognición o que nos leva a
saber cando debemos comezar unha tarefa
para ir segundo a organización e
planificación, pero tamén cando debemos
parala para non saturarnos.
12. Fluidez

A fluidez é a función executiva que

consiste no conxunto de habilidades
cognitivas que nos permiten xerar
nova información a partir dos
coñecementos que estamos
adquirindo. Neste sentido, é o proceso
de cognición o que nos leva a
aumentar o noso coñecemento a
través da experiencia e da
aprendizaxe.
13. Atención alternada

A atención alternada é a función

executiva que nos permite cambiar o
foco de concentración dun estímulo
a outro intencionadamente e sen
perder información relevante no
camiño. Así, é a capacidade que nos
axuda a cambiar a nosa atención entre
estímulos.
14. Actualización da memoria

A actualización é a función executiva e

a capacidade cognitiva que, sendo
parte fundamental da memoria de
traballo, permite renovar os contidos
almacenados na nosa memoria. Así,
é o conxunto de procesos que nos
permiten depurar e substituír pezas
de información.
15. Planificación

E rematamos coa planificación. A

función executiva que consiste no
conxunto de capacidades cognitivas
que nos permiten establecer obxectivos
futuros e, grazas ás capacidades e
aptitudes vinculadas á organización,
xerar unha secuencia de tarefas para
acadar os nosos obxectivos.
As funcións executivas nos trastornos do
desenvolvemento.
Os estudos cognitivos sobre os trastornos do
desenvolvemento e, máis concretamente, no
espectro do autismo (TEA), describen déficits
nas funcións executivas. As máis alteradas
soen ser a inhibición, a planificación e a
memoria de traballo.

Outras funcións cognitivas alteradas nestes

tipos de trastornos son a coherencia básica e
a teoría da mente (ToM), que aínda que non
se consideran funcións executivas
propiamente ditas, están moi relacionadas
con elas.
A coherencia básica

A coherencia básica é a capacidade de

integrar información para ofrecer
unha visión xeral e poñer a realidade
en contexto.

As persoas con autismo adoitan ter un

estilo de procesamento da información
que favorece o procesamento de
detalles sobre o significado global.
A teoría da mente (ToM)

É a capacidade de atribuír estados

mentais aos demais, por exemplo,
pensar nos pensamentos e sentimentos
doutras persoas e facer uso desta
información para comprender e
predicir o comportamento alleo.
A teoría da mente (ToM) considérase
un problema central no trastorno do
espectro do autismo (TEA).