Está en la página 1de 19

VOCALES EN EL QUECHUA

/a/ a ama ‘no’ (prohibición), ashnu ‘burro’, allpa ‘tierra’, allqu ‘perro’.
/ä/ aa Allaapa ‘mucho’, aahus ‘ajo’, aayay ‘abrir la boca’, waani ‘sombra’.
/i/ i Iski ‘liendre’, siki ‘poto’, inti ‘sol’, ishkay ‘dos’
/ï/ ii Umiita ‘humita’, chiina ‘muchacha, chica’, wiiñu ‘cántaro’, warmii ‘mi mujer’
/u/ u Uchpa ‘ceniza’, uqu ‘húmedo’, usya ‘sequía’, ukush ‘pericote’
/ü/ uu Uusha ‘oveja’, uusi ‘hoz’, yuuku ‘yugo’, allquu ‘mi perro’

CONSONANTES QUECHUA
p papa ‘papa’, pichu ‘revoltijo’, piqa ‘cabeza’, punku ‘puerta’
t tuku ‘buho’, tayta ‘papá (padre)’, tanta ‘pan’, turi ‘hermano de mujer’
k kuka ‘coca’, kuru ‘gusano’, kiru ‘diente’, kimsa ‘tres’
q Qaqa ‘roca’, aqu ‘arena’, qiru ‘madera’, qunqu ‘rodilla’
ts tsuku ‘sombrero’, tsaki ‘seco’, patsa ‘suelo’, tsatsa ‘anciana’
ch chipi ‘pollo’, chaki ‘pie’, pacha ‘estómago’, chiku ‘corral’
s Suwa ‘ladrón’, supay ‘diablo’, sasa ‘difícil’, sinqa ‘nariz’
sh Shimi ‘boca’ shamuy ‘ven’, shuukay ‘silbar’, shipash ‘señorita’
h Hara ‘maíz’, hunaq ‘día’, huytuy ‘cargar’, hipi ‘pelucón’
m Mama ‘madre’, mishi ‘gato’, millwa ‘lana’, mashtay ‘tender’
n Nina ‘fuego’, nuna ‘hombre’, Nuqa ‘yo’, naani ‘camino’
ñ Ñushpi ‘bebé, tierno’, aña ‘lunar’, ñaña ‘hermoso, bonito’, ñimpu ‘blando’
l Lichu ‘lechón’, laqway ‘lamer’, laaya ‘clase’, laqwa ‘metiche’
ll Llaki ‘mala suerte’, lluqi ‘zurdo’, llanu ‘delgado’, llilli ‘ingle’
r Rahu ‘nevado’, kakta ‘grueso’, raqa ‘babosa’, raway ‘surco’, ratash ‘ropa’
w Waru ‘puente’, wata ‘año’, winchus ‘colibrí, picaflor’, winchis ‘saludo’
y Yaqay ‘malograrse’, yakas ‘metete’, yachaq ‘sabio’, yaya ‘padre, padrillo'
PROCESOS FONÉTICOS

(1) Bajamiento vocálico


En el quechua ancashino las vocales altas cortas /i/ y /u/ se realizan como medias
[e] u [o] en algunos contextos de palabra, de manera muy especial cuando
anteceden o siguen inmediatamente a la consonante /q/, o en combinación vocal
alta /i/ o /u/ más consonante /q/. estas realizaciones como [e] [o] se dan como
alófonos; es decir, solo en el hablado. A continuación, las reglas:
 /i/ por la presencia de /q/ a su costado, se pronuncia o baja a [e]
 /u/ por la presencia de /q/ a su costado, se pronuncia o baja a [o]

2 1 q 3

Caso Realización Realización Castellano


fonológica fonética

/qimay/ [qemay] [qemee] Escurrir

q–i /qiri/ [qeri] Herida

/qila/ [qela] Ocioso

/piqa/ [peqa] Cabeza

i–q /wiqi/ [weqi] Lágrima

/liqita/ [leqita] Barro

/qunqu/ [qonqu] Rodilla

q–u /quri/ [qori] Oro

/qucha/ [qocha] Laguna / lago

/uqsha/ [oqsha] Paja / ichu

u–q /uqa/ [oqa] Oca

/uqu/ [oqu] Humedecido

/pirqa/ [perqa] Pared / muro


i – C1 - q
/sinqa/ [senqa] Nariz / hocico / pico

1
Consonante
/isqicha/ [esqicha] Diarrea

/shunqu/ [shonqu] Corazón / centro


(interior)
u–C–q
/ullqu/ [ollqu] Varón

/urqu/ [orqu] Macho

ACTIVIDADES: Completa con la escritura ortográfica y su significado en castellano


a las siguientes realizaciones fonéticas.

Realizaciones
Escritura ortográfica En castellano
fonéticas

[itsoq] itsuq Izquierda

[aqesh] aqish Intestino, tripa

[choqa] chuqa Tos

[tseqlla] tsiqlla / chiqlla Cintura

[sheqshi] shiqshi Comezón

[shoqush] shuqush Carrizo

[esqiy] isqiy Pus

[qoyllur] quyllur Estrella

[ollqu] ullqu Hombre

[qemtsiy] qimtsiy / qimchiy Cerrar el ojo

(2) Monoptongación
La monoptongación aparece como consecuencia de la elisión de la semivocal, o
sea que los diptongos producidos por las secuencias: ay, uy, aw, pasan a tomar
una nueva caracterización fonética al transformarse en cantidad vocálica o vocales
largas: [ee], [ii] y [oo], respectivamente, en el Callejón de Huaylas, y en la zona de
Conchucos la monoptongación de aw > [uu]. Los otros diptongos no monoptongan.
ay > [ee]
uy > [ii]
aw > [oo]
aw > [uu]
El diptongo ay > [ee] (vv > v:)
/waray/ > [waree] : ‘mañana’
/machay/ > [machee] : ‘cueva, embriagarse’
/tsay/ > [tsee] : ‘ese’
/aytsa > [eetsa] : ‘carne’

El diptongo uy > [ii] (vv > v:)


/wañuy/ > [wañii] : ‘morir, fenecer, expirar’
/walluy/ > [wallii] : ‘trozar, leñar, podar, cortar árboles’
/mikuy/ > [mikii] : ‘comer’

Esto, a diferencia del caso anterior, ocurre solamente con la marca del infinitivo.
En otros casos no se monoptonga. Veamos:
/uyru/ > [uyru] : ‘redondo, circular’
/puywash/ > [puywash] : ‘pulmón’
/uywa/ > [uywa] : ‘animal’

El diptongo aw > oo [vv > v:)


Regla variada, pero en los sufijos /-naw/ (‘como’), /-chaw/ (‘en’) la monoptongación
es obligatoria en todo contexto, pero en algunas raíces que no contienen esos
sufijos muestra una gran irregularidad. Ejemplos:
/yaw/ > [yoo] : ‘ah’, ‘¡cuidado!’, ‘oye’
/paynaw/ > [peenoo] : ‘como él’
/tsaychaw/ > [tseechoo] : ‘allí’

El diptongo aw > uu (vv > v:)


La monoptongación de /aw/ > [uu] es exclusivo de la zona de los conchucos,
especialmente cuando una base es acompañada por los sufijos locativo y
comparativo: -chaw, -naw respectivamente. Aunque en algunos contextos no
presenta la monoptongación, sino que mantiene el diptongo. Ejemplos:
/tsaychaw/ > [tsaychuu] : ‘allí’
/chawpichaw/ > [chawpichuu] : ‘en el centro’, ‘en el medio’
/qiruchaw/ > [qiruchuu] : ‘en la madera’
ACTIVIDADES: Completa los cuadros vacíos con la escritura ortográfica o fonética
de Quechua.

Realizaciones
Escritura ortográfica En castellano
fonéticas

[qeshyee] qishyay Enfermarse

[choopinoo] chawpinaw Como el centro

[rumichoo] rumichaw En la piedra

[ariikan] aruykan Está cocinando/trabajando

[keechoo] kaychaw Aquí

[wooqi] wawqi Hermano de varón

[ookisyee] awkisyay Envejecerse

[punii] Punuy / puñuy Dormir

[ollqunoo] ullqunaw Como hombre

[mikiinii] mikuynii Mi comida

[weewash] waywash Comadreja

[eeka] Ayka Cuánto

[noopa] Nawpa Antes / delante

[waree] Waray Mañana

[qotukii] Qutukuy Desvestirse

[weetanooshi] Waytanawshi Dice que como la flor

[teetallee] Taytallay Señor / señor mío

[wilii / wirii] Wiluy / wiruy Golpear (con palo)


[wayoo] Wa-yaw Aliso

[haliinoo] Haluynaw Como pisar

(3) Elisión
La elisión es un proceso fonológico mediante el cual se elimina segmentos
vocálicos o consonánticos de una emisión fónica. En el Quechua Ancashino
distinguimos dos casos generalizados de elisión de segmentos consonánticos: /h/
> [] en el norte del Callejón de Huaylas, y /q/ > [] en los Conchucos.
a. Elisión de /h/ en inicios de la palabra, h → 
/hirka/ > [irka] ‘cerro’
/huqta/ > [oqta] ‘seis’
/hampi/ > [ampi] ‘remedio, medicina’

b. Elisión de /q/ en final de palabra, q → 


/qampaq/ > [qampaa] ‘para ti’
/nuqaraq/ > [nuqaraa] ‘yo todavía’
/imataq/ > [imataa] ‘¿qué es?’

(4) Velarización y sonorización de /q/


El segmento oclusivo postvelar sordo /q/ se velariza y sonoriza en [g] libremente
en cualquier ambiente. Este proceso está ampliamente extendido en el Quechua
hablado en las zonas de Yanama (Yungay), Antonio Raymondi (Conchucos –
Ancash), Huamalies (Huánuco) y, parcialmente, en otros lugares de Conchucos y
Bolognesi.
/Nuqa/ > [noga] ‘yo’
/qachqa/ > [gachga] ‘áspero’
/qamkunapaq/ > [gamkunapag] ‘para ustedes’
CARACTERÍSTICAS LINGÜÍSTICAS

(1) Lengua aglutinante de tipo sufijante.


Según la terminología lingüística, el Quechua es una lengua aglutinante de tipo sufijante,
lo cual quiere decir que las palabras se forman mediante la adición a la raíz de un
conjunto de pequeñas partículas llamadas sufijos, que no cambia mayormente su forma
de combinarse dentro de una palabra.
-kuna
Desatentos

Raíz
Afijos (morfemas)
- Prefijo
- Sufijo
Waaka-a-paq-mi ‘es para mi vaca’
tulluukuna

Willka ‘nieto’
Willka-yki ‘tu nieto’
Willka-lla-yki ‘tu nietecito’
Willka-lla-yki-kuna ‘tus nietecitos’ ‘su nietecito (de ustedes)’
Willka-lla-yki-kuna-naw ‘como tus nietecitos’
Willka-lla-yki-kuna-lla-paq-chi ‘tal vez solo para tus nietecitos nomas’
Willka-a ‘mi nieto’

Rika-y ‘mirar’ ‘mira’ (mandato)


Rika-pa-y ‘mirar constantemente, vigilar’
Rika-pa(a)-tsi-y ‘hacer vigilar’
Rika-pa(a)-tsi-ku-y ‘hacer vigilar’
Rika-pa(a)-tsi-ku-yka-n ‘está haciendo vigilar’
Rika-pa(a)-tsi-na-ku-yka(a)-ya-n ‘se están haciendo vigilar entre sí’

Es notorio que cuando se va aumentado un sufijo, el significado inicial de la palabra va


cambiando o se va ampliando. De esta manera, en castellano, muchos conceptos que se
expresan con muchas palabras, en Quechua se expresan con una sola palabra formada
por vario sufijos. En los ejemplos vemos que se puede hacer con raíces sustantivas o
nominales y, con raíces verbales.

(2) Orden oracional SOV


La lengua Quechua presenta el orden sintagmático oracional de tipo SOV, o sea, en las
oraciones declarativas2:
Sujeto : S
Objeto : O (Ob. Directo, Ob. Indirecto, Ob. Circunstancial)
Verbo : V

Yo como pan ‘Nuqa tantata mikuu’


s v o s o v

A la vez, es necesario aclarar que las preguntas no siempre presentan ordenaciones


rígidas, ni que tales ordenaciones no pueden cambiar; de hecho, vistas las lenguas a gran
profundidad temporal (miles o cientos de años atrás), constatamos que todas han tenido
ordenaciones diferentes a las que actualmente exhiben. Así, el castellano es hoy del tipo
SVO, pero cuando era latín (hace 2000 años) tenía el orden SOV. En cuanto al Quechua,
Solis (1999) precisa, que algunas de las variantes, por ejemplo el quechua de Cajamarca
pareciera estar cambiando a SVO.

El orden sintáctico SOV del Quechua va a permitir presentar algunas características


propias como: la ubicación del elemento modificador antes del núcleo. Cuando en una
oración Quechua aparecen dos objetos, estos tienen el siguiente orden: el objeto directo
es precedido por el objeto indirecto, y cuando aparece una frase circunstancial, esta
precede a ambos objetos.
2
Oración declarativa.
Pay chakra-chaw malli-ta papa-ta qu-rqa-n / ‘Él le dio papa a María en la
chacra’
Suj. Circ. O.I. O.D. Verbo Suj. V. O.D. O.I.
Circ._____
Objeto Objeto.

(3) El adjetivo precede al sustantivo


Existen relativamente pocos adjetivos en el Quechua. En esta lengua, el adjetivo siempre
se ubica antes del sustantivo. En algunas construcciones nominales, un sustantivo puede
cumplir la función de adjetivo cuando este se ubica antes de otro sustantivo.

Yuraq wayta ‘flor blanca’


Adj. Sust.

Rumi wasi ‘casa de piedra’


Sust.(Adj.) Sust.
___________
Perro negro ‘yana allqu’

(4) El poseedor precede a la cosa poseída


En el quechua, el poseedor (primera, segunda o tercera persona en singular o plural) se
ubica antes de la cosa poseída.

Malli-pa allqu-n ‘el perro de María’


de María su perro

Qampa uushaykikuna ‘las ovejas de ti’


de ti tus ovejas

(5) El adverbio precede al verbo


Para modificar a un verbo, el adverbio siempre se ubica antes de este.

Kananmi tushunki ‘bailarás ahora’


Adv. Verbo

Atskata qumarqan ‘me dio bastante (mucho)'


Adv. Verbo
(6) Carece de artículo (el, la, los, las)
El quechua, como muchas lenguas del mundo, carece de artículo. En la traducción de
castellano a quechua se quita el artículo, y en la traducción contraria se pone el artículo
adecuado.
Allquqa anikunmi / hakchikunmi / kanikun ‘el perro muerde’
Markaachaw wayikuna ‘las casas en mi pueblo’

(7) Carece de preposición y conjunción (como palabra)


Las palabras del quechua son expresiones que generalmente aparecen ligadas con otros
elementos conocidos como sufijos. La traducción de éstas equivale a frases y hasta
oraciones en castellano. Esto justifica por qué es definida como lengua sufijante. Carece
de elementos relacionadores como conjunciones y las preposiciones. A falta de estos
elementos el quechua utiliza sufijos que introducen los mismos conceptos (Chavez,
1986:78). Ejemplos.

Markantami aywa-n ‘va a su pueblo (preposición)


Qamwan nuqa-mi aywashun ‘tú y yo iremos (conjunción)
Huaraspita ‘desde Huaraz’
Warmipaq ‘para la mujer’

(8) Carece de morfema género


El género cumple la función de señalar el sexo a que pertenece tanto las personas como
los animales y fenómenos asociados a lo sagrado. Así, cuando se quiere especificar el
género de los animales, fenómenos naturales y plantas se recurre a los adjetivos “urqu”
(macho) para masculino y “china” (hembra) para el femenino. Ejemplos:
Urqu allqu ‘perro’
China allqu ‘perra’
Urqun turmanyay ‘arco iris macho’
Chinan turmanyay ‘arco iris hembra’
Urqun qucha ‘laguna macho’
Chinan qucha ‘laguna hembra’
En cuanto a las personas también se puede utilizar para nombrar el género, pero esto
tiene una connotación más genérica. Es “ullqu” para masculino y “warmi” para femenino.
Ejemplos:
Ullqu wamra ‘niño’
Warmi wamra ‘niña’
Ullqu willka ‘nieto’
Warmi willka ‘nieta’

(9) El diptongo Quechua


El diptongo en la lengua quechua es la unidad de articulación conformada por una vocal
corta y una semivocal: VV. Es decir, es la secuencia vocal corta (a, i, u) y semivocal (w,
y). ejemplos:
- Pa-qay ‘lavar’ - Ay-way ‘irse’
- Aw-kis ‘viejo’ - Mi-kuy ‘comer’
- Tsay-naw ‘así’ - Ya-cha-kuy ‘aprender’

DIPTONGO = Es la unión de una vocal (corta) + una semivocal en una misma sílaba
PP4: En base a la lectura contesta las preguntas y redacta un cuento
en quechua

ÑAWIRINA

UTISHQA ASHNUKUNA

Huk kutish Waylas markachaw allaapa usya


kanaq. Chayshi awkin Aliichu Ayha
markakunaman aywayta munanaq papa,
triigu, sara, ayllupakuychaw
yanapakunanpaq. Chaynaw nirshi Sukcha
markaman aywanaq, achka hunaqkuna
uryapakuyninchawnash achka mikuykunata
ayllupakunaq. Chaynash Shutu markanman
kutimuyta munanaq; chaychawshi warmillan
Mallshi shuyaanaq.

Chaynawnash, awkin Aliichuqa Sukchapita


pachay shamunaq, ashnunkunaman achka
chakra mikuykunata shawakurkur. Kunkush hirkaman chayraq chaaraykaptinshi
ashnunkunaqa utishqa kayaanaq. Chayllachawna hitakar qipapuraanakur
qallaykuyaanaq.

Mana imatapis rurayta yachar, Aliichuqa ashnukunata haytar, champir kanaq. Ni


chaynawpis ashnukunaqa manash shaariyaqtsu.
Chaynash Aliichuqa allaapa yarpakachaanaq, chayllachawnash yarpaarinaq
mirkapa apanqanta, mirkapaata mikurishaq ninaq. Chaynash mirkapan pikshapita
huk uchuta hurqarinaq. Shumaq mikuykarnash yarpakachaarinaq, maa ashnupa
uqitinman yakaykushaq ninaq. Chaynash huklla shaarirkur ashnukunaman
aywanaq, niykurnash hukllayllapayan chupankunata qalirkur qatsashqa uchutaqa
yakakacharkunaq. Ashnukunanash huklla ayaq uchuta maakuriykur wiplla
shaarikuriyaanaq, niykur ayqir qallaykuyaanaq. Naanikunapis allaapa
quntataakunaq ashnukunapa ayqiyninkunawan. Qipallantanash awkin
Aliichuchuqa ayqinaq.

Ñawin pukyuman chaaraykaayaptinnash ashnukunaqa illakaariyaqna, Aliichuqa


allaapa utishqana kanaq, qallun aqtukashqana hapanaqnapisnachu...

– ¿Kananqa imatataq ruraa? –Ninaq–. Chayllachawnash yarpaarinaq uchun


kanqanta, maa nuqapis uchuu churakurkushaq nishpa waranta suqpiriykur
qatsashqa uchuta yakakurkunaq. Churaykuptin patsash wiq wayranawlla ayqir
qallaykunaq. Naanipis allaapash quntataakunaq Aliichupawan ashnukunapa
aqtukashqa ayqiyninkunawan qatipanakushpa…

Aliichu, Parqu hanan hirkaman chaariptinnash ashnukunataqa Shutu wayinman


yaykuraykaayaqtana rikaarinaq. Chaynash, warmin Mallshiman qayakuykunaq
qaparillapa:

¡Mallshi…! ¡Mallshi…! ¡Ashnukunata harkay…! ¡Ashnukunata harkay…!


Nuqaqa pasakushaqmi…

TAPUKUYKUNA:
1. ¿Pikunapaqtaq kay willaluy riman?
________________________________________________________________
________________________________________________________________

2. ¿Maychawtaq willakuypa markankuna kayan?


________________________________________________________________
________________________________________________________________
3. ¿Imapaptaq willakuy willakun?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
____________________________

4. ¿tayta Aliichu karqa, ashnuykikuna utiptin, imataraq rurankiman karqan?


________________________________________________________________
________________________________________________________________
5. Tsaynaw willakuyta qillqaqaramuy
PRONOMBRES
1. Pronombres personales
PRONOMBRES PERSONALES
PERSONA
QUECHUA CASTELLANO
1ra. Nuqa / ñuqa Yo
Singular

2da. Qam Tú
3ra. Pay Él / ella
1ra Incl. Nuqantsik Nosotros (Todos)
1ra Excl. Nuqakuna Nosotros (Pero tú no)
Plural

2da. Qamkuna Ustedes


3ra. Paykuna Ellos / ellas

Yo trabajo aquí Nuqa kaychawmi uryaa


Ella cocina mi comida Pay mikuyniitami arun
Ustedes comen papa qamkuna papatami mikuyanki
Nosotros vivimos lejos (Incl.) nuqantsik karuchawmi kawantsik

-: sufijo que marca posesión de 1° persona


-ni se usa cuando la palabra termina en consonante o vocal larga para
luego alargar la vocal ‘i’, con se marca posesión de 1° persona.
-yki Sufijo que indica posesión de 2° persona
-n Indica posesión de 3° persona
-kuna es pluralizador de nombres o sustantivos
-ya es pluralizador de verbos
-chaw marca objeto circunstancial / significa ‘en’
-ta marcador de objeto directo e indirecto
-mi evidencial
2. Pronombres desmostrativos
PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
SINGULAR PLURAL
Kay ‘éste, esta, esto’ Kaykuna ‘estos, estas’
Tsay ‘ese, esa, eso’ Tsaykuna ‘esos, esas’
Taqay ‘aquel, aquella, aquello’ Taqaykuna ‘aquellos(as)’

Esos animales toman agua tsay ashmakuna yakutami upuyan / upyayan


Este trabaja aquí kay kaychawmi uryan
Dame aquella olla Taqay mankata qumay

3. Pronombres interrogativos
QUECHUA CASTELLANO
¿ima? ¿qué? ¿cuál?
¿pi? ¿quién?
¿may? ¿maychaw? ¿dónde?
¿mayqan? ¿cuál? ¿cuál de ellos?
¿ayka? ¿cuánto?
¿imay? ¿cuándo?
¿imanaw? ¿cómo?
¿imaniptin? ¿por qué?
¿imanir? ¿por qué?
¿imaq? ¿a qué?
¿imapaq? ¿para qué?
¿imawan? ¿con qué?
¿imachaw? ¿en qué?
-taq / -tan / -mi / -shi

¿Imataq tsay? ¿qué es eso?


¿pitaq kanki? ¿quién eres?
¿maytaq tsay warmi? ¿dónde está esa mujer?
¿aykataq chanin? ¿cuánto cuesta?
¿imaytaq chaamunki? ¿cuándo llegas?
¿imanawtaq ruranki? ¿cómo haces?
¿imanawmi ruranki? ¿cómo haces?
¿imanawshi ruranki? ¿cómo dice que haces?
¿imaqtaq shamunki? ¿a qué vienes?
¿mayqantataq mikuu? ¿cuál como?
¿imataq / imami hutiyki? ¿cuál es tu nombre?
¿imanawtaq hutiyki? ¿cómo es tu nombre?
¿ayka watayuqtaq kanki? ¿cuántos años tienes?
¿maypitataq shamunki ¿de dónde vienes?
¿maytataq aywanki yanasa? ¿a dónde vas amiga?
¿por qué no haces? ¿imanirtaq rurankitsu?
¿por qué no preguntan? ¿imanirtaq tapukuyankitsu?
¿piwantaq kaykanki? ¿con quién estás?
¿imatataq ruranki? ¿qué haces?
¿imanawtaq ruranki? ¿cómo haces?
¿imaytaq ruranki? ¿cuándo haces? ¿cuándo harás?
¿imanirtaq ruranki? ¿por qué haces? ¿por qué harás?
¿aykataq kapushunki? ¿cuánto tienes?
¿mayqantaq ruran? ¿cuál de ellos hace?
¿imawantaq ruranki? ¿con qué haces? ¿con qué harás?
¿maychawtaq uryanki? ¿dónde trabajas? ¿dónde trabajarás?
¿imawantaq ruran? ¿con qué hace?
¿aykataq papaykipa chanin? ¿cuánto cuesta tu papa? ¿cuánto es el precio de tu papa?

TRABAJO: Hacer 05 oraciones con cada tipo de pronombres.


CHUKARU QUCHA
(Willakuq)

Huk kutish, huk hallqa

markachaw, ishkay ullqu

wamrakuna uusha mitsik

aywayaanaq. Uushakunata

mitsiyanqanchawnash, huk tsuya

quchaman chayaanaq. Tsaychawnash pukllar, chakinkunata awikur kayaanaq.

Tsaynaw kaykaayaptinnash, yaku rurinpita huk turmanyay yarqaramunaq.

Tsaynash wamrakunaqa mantsakashqa, llankillankunatapis haqirir aywakuyaanaq.

Tsaypita unay shuyarirnash, upaallayllapa llankinkuna aylluq kutiyaanaq, hina

llankinkunatapis tariyaanaqtsu. Tsaynash, mantsakashqa, kala chakillana

uushankunata qatikurkur wayinkunata kutikuyaanaq.

Tsaytanash, wayinkunaman chaarirna mamankunata willayaanaq. Paynash

mantsaqashqa ninaq: ¡Hisus Marya! Tsayqa chukaru quchachi kashqa, ima

manaraq ñuqtakurkuyaashurqunkipis. ¡Amana kananpitaqa tsaypa aywayaytsu!


Tsaypita patsash, runakuna tsaypa pasayaptinqa, turmanyay qucha hananpa

sharkun. Tsayshi, pipis maypis tsay chukaru qucha hiruruqninpa pasayta

mantsayan.

TAPUKUYKUNA:

1. ¿Imapaqtaq kay willakuy riman?

2. ¿Ima titulutataq qam churankiman?

3. Kimsa hatun ruraykunata qillqay

4. ¿Qam, tsay quchachaw kaykar, imataraq rurankiman karqan?

5. ¿Kay willakuy rasunpatsuraq karqan?, ¿Imanir?

6. Kastillaanuman tikratsiy kay shimikunata: hallqa, allqu, wamra, mitsiq,

uushakuna, turmanyay, llanqi, qala, chaki, ñuqtay.

7. Huk quchapiq rimaq willakuyta qillqamuy.

ÚLTIMO DÍA DE ENTREGA DE LOS TRABAJOS (ORACIONES Y PREGUNTAS) MARTES 16 DE


NOVIEMBRE.

También podría gustarte