Está en la página 1de 19

VERBOS OTAQ SUTI SIMICHAQ

Es la palabra que indica lo que hace, siente o padece el sujeto expresando a su vez el modo, tiempo en
que se realiza la acción y también la persona que ejecuta esa acción o sufre la posición, el verbo
quechua usa como base la raíz verbal, cuando cualquiera de ellos admite la adición de sufijos.

Qhawarichiykuna = Ejemplos

MIKHUY UKYAY QHAWAY

PHAWAY PURIY PUKLLAY

TUSUY TAKIY SARUY

T’AQSAY MAQCHIY UPHAY


APAY Q’EPIY PUÑUY

HAPIY CHURAY HORQOY

En el español los verbos en infinitivo tienen tres tipos de terminación AR, ER, IR
En cambio en el Quechua se tiene las terminaciones AY, EY, IY, OY, UY.
Como se podrá observar la R del español se reemplaza por la Y en el Quechua

Qhawarichiykuna (ejemplos)

AY
Kawsa + y Kawsay = Vivir
Apa + y Apay = Llevar
P’ita + y P’itay = Saltar
Chura + y Churay = Poner

EY
Saqe + y Saqey = Dejar
Taqe + y Taqey = Depositar
Q’ewe + y Q’ewey = Doblar

IY
Q’emi + y Q’emiy = Apoyar
Hap’i + y Hap’iy = Coger/agarrar
Reqsi + y Reqsiy = Conocer

OY
Horqo + y Horqoy = Sacar
Qhorqo + y Qhorqoy = Roncar
Mosqho + y Mosqhoy = Soñar
UY
Tusu + y Tusuy = Bailar
Mikhu + y Mikhuy = Comer
Saru + y Saruy = Pisar

CLASIFICACIÓN

I POR SU ORIGEN Mencionaremos algunos

DERIVADAS – WACH’IRIQKUNA
Son las formadas de una raíz que tiene origen de otra categoría gramatical como sustantivos,
adjetivos, adverbios.

a. DE UN SUSTANTIVO – HUK SUTI


Tiene como raíz un sustantivo

Qhawarichiykuna (ejemplos)

Sutantivo + Y =
llant’a + y = Llant’ay Hacer leña
Ñakch’a + y = Ñakch’ay Peinar
Perqa + Y = Perqay Hacer una pared

- Iskayninchis perqa---sunchis = Los dos haremos la pared


- Ñañaykita ñakch’a---nki = Peinas a tu hermana
- Noqa llant’a--shani = Yo estoy haciendo leña

b. DE UN ADJETIVO - CHANINCHAQ
A la raíz del adjetivo se le adiciona los sufijos YAY, CHAY

Qhawarichiykuna = Ejemplos

Adjetivo + YA + Y
Allin + ya + y = Allinyay A mejorar/sanar/mejórate
Machu + ya + y = Machuyay Envejecer (para varon)
Paya + ya + y = Payayay Envejecer (para mujer)
Hunt’a rimaykuna = Oraciones

- Uskhaylla allinyay = Mejórate pronto /sanate pronto.


- Machuyayqa sasan = Envejecer es difícil

Qhawarichiykuna = Ejemplos
Adjetivo + CHA + Y
- Qhelli + CHA + Y = Qhellichay Ensuciar
- Misk’i + CHA + Y = Misk’ichay Endulzar
Hunt’a rimaykuna = Oraciones
- Misk’ichay chay matita = Endulza ese mate/infusión
- Qhellicha---shanki p’achaykita = Estas ensuciando tu ropa
c. DE UN ADVERBIO – SIMI CHAQPA
Se forma de una raíz adverbial adicionando el sufijo verbalizante Y, YAY, YUY

Qhawarichiykuna

Adverbio + Y =
Ñawpa + Y = Ñawpay Adelantar
Qhepa + Y = Qhepay Quedar/retrasar
Ch’isi + YAY = Ch’isiyay Quedarse todo el dia
Pisi + YAY = Pisiyay Disminuir
Ura + YUY = Urayuy Bajar

Hunt’a rimaykuna = Oraciones

- Chakraman Ñawpay = Adelantate a la chakra


- Wasiykiman urayuy = Baja hacia tu casa
- Wasiykiman urayu--saq = a tu casa bajare
- Ana qanqa qhepay = Ana tú quedate
- Ana qanqa qhepa---nki = Ana tú te quedaras

II POR LOS ELEMENTOS QUE LA FORMAN

a. VERBOS SIMPLES –
No llevan morfemas ni sufijos adicionales, están en modo infinitivo.

- Llank’ay = Trabajar Hanpiy = Curar


- Tapuy = Preguntar Tarpuy = Sembrar
- Pukllay = Jugar Asiy = Reír
- Ruway = Hacer Apay = Llevar
- Puñuy = Dormir Uyariy = Escuchar
- Mikhuy = Comer T’aqsay = Lavar
- Takiy = Cantar waqay = Llorar
- Tusuy = Bailar Rantiy = Comprar
- Pukllay = Jugar Oqllay = Empollar/abrigarse

b. VERBOS COMPUESTOS

Constan de dos o más voces simples, también puede ser con la repetición de la misma raíz verbal
añadiendo sufijos.
(También da a entender)
Apa(y) + KACHAY = Apa(y)kachay ------- Llevar de un lugar a otro con frecuencia
Waqa(y) + NAYAY = Waqanayay ------- Deseo de llorar/querer llorar
Mikhu(y) + PAKUY = Mikhupakuy ------- Ayudar a comer

Tanqa tanqa + YUSPA = Tanqa tanqayuspa ------- Empujando-empujando


Taki taki + YUSPA = Taki takiyuspa ------- Cantando-cantando (siempre)
Sama sama + RISPA = Sama samarispa ------- Descansa-descansando (una y otra vez)
Oqlla oqllay + KUSPA = Oqlla oqllaykuspa ------- Abriga-abrigandose (uno a otro)
Rima rimay + KUSPA = Rima rimaykuspa ------- Conversa-conversando/Habla hablando
(siempre)

Sama samarispa rima rimaykuspa taki takiyuspa

Hunt’a rimaykuna = Oraciones

Chay runaqa sama samarispa purín = Ese hombre descansando (frecuentemente) camina
Rimay rimaykuspa purisunchis = Hablandonos (siempre) caminaremos
Chay Sipasqa taki takiyuspa purishan = Esa joven cantando (siempre) esta caminando
Ñañay, waqanayawashan = Hermana, tengo deseos de llorar/estoy queriendo llorar
Chay wasipi mikhupakullanki = En esa casa solo ayudas a comer

c. VERBOS FRECUENTATIVOS

Indica con la frecuencia que se realiza la significación de un verbo, añadiendo a la raíz verbal el sufijo
KACHAY
(también da a entender)
Rimay + KACHAY = Rimaykachay Estar hablando frecuentemente (siempre)
Qhaway + KACHAY = Qhawaykachay Estar mirando frecuentemente (siempre)
Tusuy + KACHAY = Tusuykachay Bailar frecuentemente/siempre
Asiy + KACHAY = Asiykachay Rier una y otra vez

Asikachay rimaykachay qhawaykachay

Hunt’a rimaykuna = Oraciones

Haqay runaqa nishuta rimaykachan = Aquel hombre frecuentemente habla demasiado


Siempre habla mucho
Mariaqa asiykachallan = Maria siempre esta riendo
Juan, chay erqekunata allinta qhawaykachay = Juan, a esos niños constantemente observalos bien.
Siempre observalos bien

NOTA: la traduccion de estas palabras es que deben indicar frecuencia, al


traducirlas no se regiran tan literalmente.

d. VERBOS ONOMATOPEYICOS

En el quechua los verbos se forman también de las voces onomatopéyicas; es decir capta los ruidos
producidos por la naturaleza o de la función biológica y fisiológica de seres vivos.

Qhawarichiykuna = Ejemplos:

- Roqhoqoqoy (raqhaqaqan) = Trueno (referido al sonido)


- K’iririy = Rechinar, crujir.
- Qhorqoy = Roncar
- Loqloy = Sorber (por ejm: sorber la sopa ruidosamente)
- T’oqyay = Reventar

Hunt’a rimaykuna = Oraciones

Qhorqoy raqhaqaqan

- Chay warmiq qosan nishuta qhorqon = El esposo de esa mujer ronca mucho
- Llaqtaypiqa sinchitan roqhoqoshan = En mi pueblo esta tronando demasiado
- Mantaypa punkun k’iririshan = La puerta de mi mamá esta rechinando

III POR EL MODO DE TRANSMITIR SU SIGNIFICADO

A. VERBOS TRANSITIVOS

La acción que hace el sujeto recae al objeto directo con el sufijo acusativo TA = A, a el, a las, las
y estos responden a las preguntas:

 Pitan? = ¿A quién? Para personas


 Imatan? = ¿Que cosa? Para animales o cosas
Qhawarichiykuna = Ejemplos
TARPUY MUCH’AY

MIKHUY HAP’IY

- Taytayqa papakunata tarpun = Mi papá siembra papas


S O V
Imatan taytayki tarpun? = ¿Qué cosa siembra tu papá?

- Raul wallpaq chakanta mikhushan = Raúl esta comiendo la pierna de la gallina


S O V
Imatan Raúl mikhushan? = ¿Que está comiendo (objeto) Raúl?

- Jorge Mariata much’an = José besa a María


Pitan Jorge much’an? = ¿A quién besa Jorge?

- Maria kayta apay = Maria lleva esto


Imatan Maria apan? = Que lleva María?

Nota
- Según Armando Becerra señala que los verbos transitivos son aquellos cuya acción realizada por
el sujeto pasa a otro que la recibe directamente. Siendo que a la raíz verbal se adicionan los
morfemas YKI: yo a ti; SUNKI: él/ella a ti; WANKI: tú a mí; WAN: él/ella a mí.

Qhawarichiykuna
Por ejemplo con el verbo hamuy

- Hamuyki = Te vengo
- Hamusunki = Te viene
- Hamuwanki = Me vienes
- Hamuwan = Me viene

Hunt’a rimaykuna = Oraciones


Noqa watukuqniyki hamuyki = Yo te vengo a visitar / Yo vengo a visitarte
Pay watukuqniyki hamusunki = Él te viene a visitar / Él viene a visitarte
María watukuqniy hamuwan = Maria viene a visitarme/ maría me viene a visitar
Qan watukuqniy hamuwanki = tú me vienes a vistar / tú vienes a visitarme

Ejemplo con el verbo Qhaway


- Qhawayki = Te veo
- Qhawasunki = Te ve/mira
- Qhawawanki = Me ves/ miras
- Qhawawan = Me ve

Sapa tutaymanta haqay runa qhawawan = cada mañana aquel hombre me mira

Tusuyki tususunki Tusuwanki Tusuwan


PATRICIA ANDRADE ALARCÓN
16:23
Te bailo Te baila Me bailas Me bailo
NOEMI MARGOT TITO VALERIANO
16:24
Muchayki- te beso
Muchasunki- te besa
ALEXANDRA MARYNE MERINO CONDORI
16:25
apayki: te llevo, apasunki: te lleva apawanki: me llevas, apawan: me lleva
KINBERLY MARLEY TTITO SIVINCHA
16:25
Waqayki = te lloro Waqasunki = te llora Waqawanki = me lloras Waqawan = me llora
NOEMI MARGOT TITO VALERIANO
16:26
Muchayki- te beso, muchasunki- te besas, muchawanki - me besas, muchawan- me besa
BLANCA CECILIA GONZALES ACHATA
16:26
wayk 'uyki= te cocino wayk 'usunki=te cocina wayk 'uwanki=me cocinas wayk 'uwan=me cocina
GABY ODILE CONCHOY ARAGON
16:26
1. P'itayki - te salto 2. P'itasunki - te salta 3. P'itawanki - me saltas 4. P'itawan - me salta
DAVID APOLINAR HUAMAN SURCO
16:26
Munakuyki=te quiero munasunki=te quiere munawanki=me quieres munakuwan=me quiere
PATRICIA ANDRADE ALARCÓN
16:26
Tusuyki te bailo Tususunki Te baila Tusuwanki Me bailas Tusuwan Me bailo
KAREN JOVITA EGUIA CANDIA
16:27
Waylluyki = te amo Wayllusunki = te ama Waylluwanki = me amas Waylluwan = me ama
CAROL MAGUISSA CANDIA LOPEZ
16:27
Qellqayki= te escribo Qelqasunki=te escribe
Qellqawanki= me escribes Qellqawan= me escribe
FLOR YADHIRA LIMPI CCALA
16:28
T'áqsapuýki=te lavo t'aqsapusunki=te lava t'aqsapuwanki=mé lavas t'aqsapuwan=me lava
JHIMY ALCIDES RAMOS ENRIQUEZ
16:29
Qelqayki= te escribo Qelqasunki = te escribe Qelqawanki= me escribes Qelqawan = me escribe
GUILMER MENDOZA UCHARO
16:29
Takipuyki=i te canto . Takipusunki =te canta . Takiwanki =me cantas . Takiwan = me canta
MARIA FERNANDA VALDEZ HUILLCA
16:29
Tusupuyki Tusupusunki Tusuwanki Tusupuwan
r

Deyni Berrios Q
16:35
Tusuyki = te bailo Tususunki = te baila Tusuwanki = me bailas Tusuwan = me baila
JHIMY ALCIDES RAMOS ENRIQUEZ
16:36
Willayki= te aviso Willaysunki= te avise Willaywanki= me avisastes Willawan = me avisas
GABY ODILE CONCHOY ARAGON
16:39
Uyariyki-te escucho Uyarisunki-te escucha Uyariwanki-me escuchas Uyariwan-me escucho

HUNT’ARIMAYKUNA = ORACIONES

NOEMI MARGOT TITO VALERIANO


16:43
Mamitaymi sapa ph'unchay mat'iypi muchawan.

ALEXANDRA MARYNE MERINO CONDORI


16:44
pay qhatuna wasiman apasunki

CAROL MAGUISSA CANDIA LOPEZ


16:45
Chay wayna sumaqta qelqawan

GUILMER MENDOZA UCHARO


16:47
Sapa ph'unchay sumaqllata takipuyki

Deyni Berrios Q
16:47
Ñañaymi tusupuwan pampapi sapa punchay

BRAULIA PATRICIA ARENAS VILLASANTE


16:47
sapa p'unchay rimashayki yachaywasipi

KAREN JOVITA EGUIA CANDIA


16:48
Sapa p´unchaymi qhawashayki.
BLANCA CECILIA GONZALES ACHATA
16:48
mamaymi lawata wayk 'upuwan

y
PATRICIA ANDRADE ALARCÓN
16:50
Haqay qhari wayna Qespichiwan
DAVID APOLINAR HUAMAN SURCO
16:50
Noqa sinchita munakuyki

GABY ODILE CONCHOY ARAGON


16:51
Taytayki willakusqaykita uyarisunki
….
FLOR YADHIRA LIMPI CCALA
16:51
Qan p'achata t'aqsapuwanki / tu me lavas la ropa

MARIA FERNANDA VALDEZ HUILLCA


16:55
Wawaymi puñusunki sinchita
JHIMY ALCIDES RAMOS ENRIQUEZ
16:55
Panaymi willawan yachanaypaq
KINBERLY MARLEY TTITO SIVINCHA
17:01
sapa p`unchaymi paylla waqawan

B. VERBOS INTRANSITIVOS – MANA PURICHIQ SIMICHAQKUNA

Según Antonio Cusihuaman, los verbos intransitivos son aquellos cuya acción
realizada por el sujeto, no se proyecta a ningún objeto si no que queda en el mismo actor.

Qhawarichiykuna = Ejemplos

- Kusikuy = Alegrarse
- Llakikuy = Apenarse
- Phiñakuy = Enojarse
- Laq’akuy = Caerse
- Waqay = llora
- Kawsay = Vive
- Onqon = Se enfermo

- P’itay = Salta
- Phaway = Corre
- Senq’ay = Respira
- Tusuy = Baila
- Puriy = Camina

Hunt’a rimaykuna = Oraciones

Laqay phiñay asiy


Pukllay --- p’itay

- Abelardo laq’akuran = Abelardo se tropezó


- Noqa asikuni = Yo me río
- Ines llakikushan = Inés está triste
- Inés phiñakushan = Ines esta enojada
- Warmi erqechakuna p’itashanku = Las niñitas estan saltando
- Taytay phiñakun = Mi papa se enoja
- Paykuna yachaywasipi puñushanku = Ellos estan durmiendo en la escuela
RUNAQ KURKUN

Uma
Qheñipa
Uya
Chukcha Senqa
Rikra kunka
Mak’a Ñuñu
Weqao
Puputi
Raka

Maki

Chaka

Chaki senqa
Chaki

Chaki panpa

Mat’i
Ñawi Ninri/rinri
Simi

Qhasqo
Waqta
mak’a khukuchu Wiksa

Teqnin Ullu

Qorota Maki

Moqo

Chaki
Ñosqhon
Sorq’an Sonqo

Wiksa Sullk’a ruk’ana


Kukupin Siwi ruk’ana
Rurun Chawpi ruk’ana
Rakhu Ch’unchull Hisp’ay puru T’uphsina ruk’ana
Ñañu Ch’unchull Mama ruk’ana

RUNAQ KURKUN
- Cabeza = Uma
- Cabello = Chukcha
- Cuero cabelludo = Uma qara
- Frente = Mat’i
- Ceja = Qheñipa
- Pestaña = Qhechiphra
- Nuca = Much’u
- Cerebro, Seso = Ñosqhon
- Oreja = Ninri/rinri
- Conducto auditivo = Ninri t’oqo
- Oído = Uyarina
- Pabellón de la oreja = Ninri qara
- Cara = Uya
- Nariz = Senqa
- Fosas nasales = Senqa t’oqo
- Vellos de la nariz = Senqa suphu
- Boca = Simi
- Labio superior = Sirphi
- Labio inferior = Wirp’a/wipha
- Diente = Kiru
- Incisivos = Ñawpaq kiru
- Caninos = Alqo kiru
- Muela, diente molar = Maran kiru
- Muela de juicio = Wiñaypaq kiru
- Diente de leche = Ñuñu kiru(ñukñu kiru
- Qallu = Lengua
- Paladar = Sanka
- Mentón = K’aki
- Mandíbula = Waqo
- Ojo = Ñawi
- Iris = Ñawi ruru
- Párpados = Ñawi qara
- Barba = Sunkha
- Cuello = Kunka
- Tráquea = Tonqor
- Esófago = Melq’oti
- Hombro = Rikra
- Brazo = Mak’a
- Codo = Mak’a khukuchu
- Mano = Maki
- Muñeca = Maki khukucha
- Palma de la mano = Maki panpa
- Dedos = Ruk’anakuna
- Dedo pulgar = Mama ruk’ana
- Dedo índice = T’uphsi/t’uphsina ruk’ana
- Dedo medio = Chawpi ruk’ana
- Dedo anular = Siwi ruk’ana
- Dedo meñique = Sullk’a ruk’ana
- Mano derecha = Paña maki
- Mano izquierda = Lloq’e maki
- Pecho = Qhasqo
- Seno = Ñuñu
- Uña = Sillu
- Costilla = Waqta
- Espalda = Wasa
- Corazón = Sonqo
- Pulmón = Sorq’an
- Hígado = Kukupin
- Riñón = Rurun
- Vesícula biliar = Hayaqen
- Barriga = Wiksa
- Páncreas = K’ayrapin
- Intestinos = Ch’unchull
- Intestino delgado = Ñañu ch’unchull
- Intestino grueso = Rakhu ch’unchull
- Recto = Oqoti
- Ano = Sip’uti
- Ombligo = Puputi/pupu
- Vagina = Raka
- Himen = Raka llika
- Pene = Ullu
- Testículo = Qorota/qolota
- Vejiga = Hisp’ay puru
- Nalga/glúteos = Siki/siki papa
- Cintura = Weqao
- Cadera = Teqnin
- Pierna = Chaka
- Rodilla = Moqo
- Canilla = Chaki senqa
- Talón = Takillpa
- Pie = Chaki
- Pie derecho = Paña chaki
- Pie izquierdo = Lloq’e chaki
- Planta de pie = Chaki panpa
- Vena = Sirk’a
- Nervio = Hank’u
- Axila = Wallwak’u/wallak’u
- Vello de axila = Suphu wallwak’u/ wallak’u

RUNA SAQRU – ESQUELETO HUMANO


Uma hanq’ara

Rikra tullu/chaka
Qhasqo tullu

Mak’a tullu
Wasa tullu/
Wank’alli Waqta/Waqtan tullu

Teqnin tullu

Ñawpaq tullu mak’akuna


Siki tullu

Maki tullukuna /Ruk’anakunaq tullun

Chaka tullu

Moqo tullu/Phillillu/Phillullu

Chaki senqa tullu

Chaki tullukuna

- Calavera = Sakaka
- Cráneo = Uma Hanq’ara
- Clavícula = Rikra tullu
- Húmero = Mak’a tullu
- Costilla = Waqtan tullu
- Esternón = (Ñawpa) Qhasqo tullu
- Columna vertebral = Wasa tullu/Wank’alli
- Radio y cúbito = Ñawpaq Mak’a tullukuna
- Iliaco = Teqnin tullu
- Coxis = Siki tullu/ch’upa
- Huesos de los dedos = Maki tullukuna/Ruk’anakunaq tullun
- Fémur = Chaka tullu
- Rótula = Moqo tullu/Phillillu/Phillullu
- Canilla = Chaki senqa tullu
- Huesos de los dedos de los pies = Chaki Tullukuna
- Tobillo = Wichu
- Tibia = Pichu
- Empeine del pie = Pichuski

C. VERBOS REFLEXIVOS

Son aquellos en las que la acción verbal que realiza el sujeto, vuelve hacia si mismo, para el cual se
agregara a la raíz del verbo el morfema KU = ME, TE, SE, NOS.

Qhawarichiykuna = Ejemplos utilizando la conjugación de pronombres personales

Sustantivo: Ñaqch’ay

- Noqa ñaqch’akuni = Yo me peino


- Qan ñaqch’akunki = Tú te peinas
- Pay ñaqch’akushan = Él/ella se esta peinando
- Noqanchis ñaqch’akunchis = Nosotros nos peinamos (I)
- Noqayku ñaqch’akurayku = Nosotros nos hemos peinado (solo)(E)
- Qankuna ñaqch’akunkichis = Ustedes se peinan
- Paykuna ñaqch’akunku = Ellos/ellas se peinan

Hunt’a rimaykuna = Oraciones

Pay ñaqch’akushan (ella se está peinando) Paykuna kinrunkuta maqchikushanku


Ellos se estan lavando sus dientes
K’usillo qhawakushan (el mono se está mirando) warmi erqe maqchikushan ()
La niña se esta lavando

- Lauracha chukchanta ñaqch’akun = Laurita se peina el cabello


- Paykuna kirunkuta moqch’ikunku = Ellos se lavana los dientes
- K’usillo uyanta qhawakun = El mono se mira la cara
- Noqa makiyta maqchikuni = Noqa me lavo las manos
- Pay chukchanta ñaqch’akushan = Ella se esta peinando su cabello
- Qankuna uyaykichista qhawakunkichis = Ustedes se miran vuestra cara
- Qankuna uyaykichista qhawakurankichis = Ustedes se miraron vuestra cara

Jhimy
Juana se esta secando = Juana ch’akikushan
Guilmer
Kusisqa maqllikushan = alegre se esta lavando
n
CAROL MAGUISSA CANDIA LOPEZ
17:42
Chay wayna qochapi qhawakushan
PATRICIA ANDRADE ALARCÓN
17:42
Noqa qhawakuni
KAREN JOVITA EGUIA CANDIA
17:43
Juancha arwakushan.
BRAULIA PATRICIA ARENAS VILLASANTE
17:43
paykuna makinku maqchikunku
NOEMI MARGOT TITO VALERIANO
17:44
Ñañaymi chukchanta mayupi t'aqsakushan
ALEXANDRA MARYNE MERINO CONDORI
17:45
noqa uphakushani
DAVID APOLINAR HUAMAN SURCO
17:46
Noqa chukchayta maqchikushani
KINBERLY MARLEY TTITO SIVINCHA
17:49
Paykuna chakinkuta maqchikunku
JHIMY ALCIDES RAMOS ENRIQUEZ
17:50
Juana ch'akikushan

FLOR
Pay p’achata mit’akushan = ella se esta cambiando la ropa

n
BLANCA CECILIA GONZALES ACHATA
17:56
juan uyanta maqchikun
GABY ODILE CONCHOY ARAGON
17:56
Sinchita manchakuranki

Verbos cuasireflejos .- Expresan la accion que recae en el mismo sujeto, se usa el sufijo PU en
ocaciones sufijo KU

Qhawarichiykuna = Ejemplos (PU)

- Takipuy = Cántaselo (para una tercera persona)


- Rantipuy = Compraselo
- Qopuy = Devolver algo que no le pertence

Hunt’a rimaykuna = Oraciones

Juanpaq takipuy = Cantaselo para Juan


P’achata wawaykipaq rantipuy = Cómpraselo ropa para tu hijo
Qopuy mankanta = Devuelvele su olla

PATRICIA ANDRADE ALARCÓN


17:59
Jhonpaq tusupuy
BRAULIA PATRICIA ARENAS VILLASANTE
18:00
wawaypa rantipuy pañalta
NOEMI MARGOT TITO VALERIANO
18:01
Claudia ñañaykipaq ruwankunata ñawinchapuy
BRAULIA PATRICIA ARENAS VILLASANTE
18:01
wawaypaq rantipuy pañalta
GABY ODILE CONCHOY ARAGON
18:03
Apapuy P'achanta
CAROL MAGUISSA CANDIA LOPEZ
18:04
Yachacheq disculpe tengo que retirarme
FLOR YADHIRA LIMPI CCALA
18:04
Paypaq p'achata t'áqsapuy
BLANCA CECILIA GONZALES ACHATA
18:04
carlospaq wallpata wayk 'upuy
GUILMER MENDOZA UCHARO
18:05
Rantipuy iskay wallpata
KAREN JOVITA EGUIA CANDIA
18:06
Paypa wallpanta qhawapuy.
DAVID APOLINAR HUAMAN SURCO
18:07
Juanpaq llank'apuy allpanta

Jhimy
Juan ranapushan = Juan se lo esta vendiendo

Qhawarichiykuna = Ejemplos (KU)

- Llank’akuy = trabaja para si (mismo)


- Ripukuy = Irse (vete)

Hunt’a rimaykuna = Oraciones

- Qanpaq llankakuy = Trabaja para ti


- Ripukuy Qosqo llaqtaman = Vete a la ciudad del Cusco

También podría gustarte