Está en la página 1de 110

“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.

“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”. 2019


Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

SHUARNA SHIRAM AUJMATMA


“MISAMÚNUA”, ECUADOR-NUM
AUJTAI 1

AÁRARU:
Saant Marian Marco
Sanchim Wamputsrik Piedad

“MISAMÚNUA”-LA PRISIONERA DE GUERRA


“Kakárma Nuwé”-La Esposa del Guerrero Shuar. 2019

Nanki-Lanza: Significa valentía, guerra, fortaleza, independencia, libertad, autonomía, defensa, orgullo en la filosofía shuar. (Nanki Juamu).
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”. 2019
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

INIAKMAMU

AARU : Marco Saant Marian


EJEMAKNUMANI UKUPTAI: masama1970@live.com
PUJAMU : Cuchaentza-Morona-Morona Santiago-Ecuador
YAJACHAT : 0980243291

2
AARU : Sanchim Wamputsrik Piedad
EJEMAKNUMANI UKUPTAI: piedad180@hotmail.com
PUJAMU : San Carlos Shamkaim, Chiguaza- Huamboya.
Km. 46 vía Macas-Puyo.
YAJACHAT : 0991682720

AARARU TIMIANTRI ARANTUKMARI:


Aujsatsar tura jusatsar ju aujtai papi nerentin seatniuiti.

AUJTAI NAARI SHUAR CHICHAMJAI AARMA.


“MISAMÚNUA”.
“Kakárma Nuwé”.

UWI : 2019.

AUJTAI PAPI IISU : Marco Saant Marian


AUJTAI PAPI JIIRMA : Jimiar (2)
AUJTAI PAPI NEKAPMARMARI : Washim nawe chikichik.

SHUAR CHICHAMJAI AARARU: Saant Marian Marco nuya Sanchim Wamputsrik Piedad.

NAKUMKAMURI JUARMA: Wakan “Aja-Kampunti”, Marco Saant nuya Piedad Sanchim


Wamputsrik. Shamkaim Km. 46. Vía Macas-puyo.

Nanki-Lanza: Significa valentía, guerra, fortaleza, independencia, libertad, autonomía, defensa, orgullo en la filosofía shuar. (Nanki Juamu).
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”. 2019
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AÁRARU TIMIANTRI

UNUIKIARTIN MARCO SAANT MARIAN

1. Unuikiartin unuimiatai, “Alfredo Pérez Guerrero”, Kuchantsanmaya.


2. 23 uwi unuimiatnum taka.
3. Uunt unuimiatai jintiatin unuimiatra Micha Nunkanam Cuenca.
4. Tarimiat shuar unuimiatairi jintin.
5. Tarimiat shuar unuimiatairin anintrus unuimiatra.

UNUIKIARTIN PIEDAD SANCHIM WAMPUTSRIK

1. Unuikiartin unuimiatai, “Tunta”, Uúnt Chiwias San Juan Bosco.


2. 23 uwi unuimiatnum taka.
3. Uunt unuimiatai jintiatin unuimiatra Guaranda.
4. Tarimiat shuar unuimiatairi jintin.
5. Tarimiat shuar unuimiatairin anintrus papín aákmau.

Nanki-Lanza: Significa valentía, guerra, fortaleza, independencia, libertad, autonomía, defensa, orgullo en la filosofía shuar. (Nanki Juamu).
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”. 2019
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

SUTAMEK ETSERMA

Unuikiartin Saant Marian Marco nuya Sanchim Wamputsrik Piedad, mashi nunkanam,
penker aarma aujsatin, Shuarna Shiram Aujmatma iniakmainiawai, shuar aarma ainiawai. Aujtai
papi shuar chichamjai nuya apach chichamjai aarmaiti. Ju papikia shuar aarma awai, Arutma
enentaijiai, shuar najantairin penker iniakmawai, nii nunken penker pujustinian chikitjiai aujmatas
pujustinian iniakmawai. 4
Ju shiram aujtai papikia ii uuntri yaunchu mankartin armiania, nu enetaimsar najanamuiti.
Nu uuntka ii nunken tura Achuiminiam Perú-nunkanam pujusaruiti; y nunkénka Samurnum nuya
Morona Santiago pujusaruiti.
Ju aujtai papikia Shuarna Shiram Aujmatma “Misamúnua”. “Kakárma Nuwé”. Ecuador-
num Aujtainti.
Ju autai shiram papikia nawe akankamuiti: Meset juamu; Jintia aintma mankartuatsar;
Mankartuatsar nakamma; Misamúnua ajasu; Misamúnua juamu; Misamúnua tsantsa
ijiamtamunam pachiniu; Misamúnua mankartinian nuari; Misamúnua irunar pujamuri; Mankartin
jaamu nuya Misamú uchiri, nawantri nuya tiranki.
Shiram aujtai papi aarmaiti, ii uuntri yaunchu mankartin puju armiayi, uwi numapanti
yarush washi pujamunam, nankamasuiti ii nunken. Samurnum Ujúk1 nuya Intiansanam
Yawákajén2 nekamu amiayi.
Ii uuntri mankartin: yachi, saint, uchirin Charip wekas ipia, apari maamun yapajmiakmiayi.
Nii shuarin aintiuk nantu wekas ipiama, chichaman jurus, Achuim wearmiayi.
Pitiuk jeen tentakar, eweja tsawant nakakar, maawar muuken tsupirak jurukiarmiayi.
Iwiaku juakarun, Nantarnua nuya Arantnua, Misamúnua amajsar Ecuador nunkanam
itiarmiayi.
Jimiara nua surimkiamu, mankartinia nuari ajasarmiayi. Shiram armiayi, kajen, kakaram,
mitiaik, apatramuri kajerkamu armiayi.
Aishri jainiakui, nuari asar wainkiarmiayi. Penker nua armiayi, naakam nua armiayi.
Ju aujtai papikia, yaunchu ii uuntri itiur matsamin armiania, nuna penker jintiawai,
yaunchu nankamasun, shuarna shiram aujmatmaiti.
Jua aujtai papinium aujmatajnia, shuar Ecuador-num nuya Perú-nam pujajnia nunaiti tura
mashi nunkanam aentsnaiti.

Saant Marian Marco nuya Sanchim Wamputsrik piedad, Aáraru.

1
Ujúk: Yajasma ujuké.
2
Yawákajén: Uuntyawá kajén.

Nanki-Lanza: Significa valentía, guerra, fortaleza, independencia, libertad, autonomía, defensa, orgullo en la filosofía shuar. (Nanki Juamu).
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”. 2019
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

WAINTIAI (CONTENIDO)
INIAKMAMU.............................................................................................................................2
AÁRARU TIMIANTRI......................................................................................................................3
UNUIKIARTIN MARCO SAANT MARIAN ........................................................................................3
UNUIKIARTIN PIEDAD SANCHIM WAMPUTSRIK ...........................................................................3
SUTAMEK ETSERMA .............................................................................................................4
WAINTIAI (CONTENIDO) ......................................................................................................0
AKANKAMU CHIKICHIK: MESET JUAMU .......................................................................1
Meset Juamu ............................................................................................................................4
Pakints.....................................................................................................................................7
Chumpias ...............................................................................................................................19
PUMPUIS .............................................................................................................................39
WAÁKIS ...............................................................................................................................45
KAAKAS...............................................................................................................................50
INTIANKAS.........................................................................................................................52
MENTE .................................................................................................................................55
PATUK NUYA SUKÚU .....................................................................................................55
MAKAT .................................................................................................................................56
KURI NUNKA.....................................................................................................................56
CHIWIÁS ..............................................................................................................................56
PAASTAS..............................................................................................................................57
SAMUR WÁKETU ..............................................................................................................57
NUMIWAA SHAIMINMAYA ............................................................................................58
AKANKAMU JIMIAR: MANKARTUATSAR JINTIA AINTMA .....................................60
AKANKAMU AINTIUK: MISAMÚNUA AJASU ................................................................72
AKANKAMU EWEJ: MISAMÚNUA JUAMU .....................................................................74
Tsantsa ijiamprartsar iwiareamu .............................................................................................77
Nukuach ujajá jintin tamiayi jintiatsa ....................................................................................78
Tsantsa ijiama ...........................................................................................................................78
Misamúnua nii shuar ajainia ....................................................................................................80
AKANKAMU TSENKEN: MISAMÚNUA KAKARMA NUARI ........................................82
AKANKAMU YARUSH: MISAMÚNUA IRUNAR PUJAMURIN ....................................89
AKANKAMU USUMTAI: KAKARAM JAAMU ..................................................................92
AKANKAMU NAWE: MISAMÚNUA UCHIRI, NAWANTRI NUYA TIRANKI ...........96
PAPÍ AUJSAMU....................................................................................................................101
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU CHIKICHIK: MESET JUAMU

Uwi numpanti yarush washim pujamunam, Zamurnunkanam akiniamiayi Ujúk,


Wichinkiat uchiri. Shiram nunkamam, kampuntin tepakamanum, entsa uuntri iruntmanum,
entsa Samur, Nankaisajai3 amanum, nui akiniamiayi.

Ujúk tunanmaya uchiriti; Arutma4 uchiri, Ayumpuma kakarmarin shuarnum


takumiayi, mankartuatniunam. Tsantsa najatniun unuimiatra amiayi, nukap iwiaku pujusta
tura mankartinia kakarmarin paant amajsatsa. Tuke misataknuan, shiram ainian Perú-
nunkanmayan juyayi. Tuke mashi awakniuyayi. Arantukma, ishamkamu auyayi.

Ujuké nunkeka, chikit aents taar, nunkan achikiar pujusarmiayi: puju apach, nunka
wakerin ainia, suntar tura franciscanos. Penker nu aentsjai aujmatas pujuyayi. Ujukén
chichasar nunkansha Nankaisan achikiarmiayi nuya Samurnumsha achikiaruiti.

Apari Wichinkiat5, uchirin Ujúk Arutma nekatairin penker jintintiamiayi: itiur


mankartuatniuit, itiur misataknua ii nuari najantain tura itiura tsantsa najantain, nii
iwiakmarin ikiakartasa.

Ujúk uchich asa apari Wichinkiat unuimiatramiayi: tsaank umartin, maikiuamatin,


natematin, tuna karamatin, uwi ijiampratin, napi suartin, uyush ijiampratin nuya tsantsa
ijiampratniun unuimiatramiayi. Tura nii aparijiai nii shuarin irastinian unuimiatramiayi
aran wekas: Pumpuis, Waakis, Itiankas, Mentes, Patuk, Sukuu, Paus, Kiamup, Yaup, Taish,
Chiwias nuya Pupunás. Shaimnumani wear, Achuiminiam, Perú-nunkanam jeamiayi
mankartuiniak airijiai tura kana apari Numiwaa.

Ujúk natsa asa, mankartin Nankaisayajai tsantsa ijiamtainiam achiniar pujusmiayi;


tura nukap nuan nuatkamiayi. Nawe ujuk apatramun nuarin takumiayi: Atsut, Ipiak, Suwa,

3
Nankais: Yurank yutai.
4
Arútam: Dios del Shuar. Es el ancestro antiguo que protege y orienta la vida espiritual del shuar, para el
logro de los objetivos y fines personales y sociales, en un estado de bienestar (taramak pujustin).

5
Wichinkiat: Shuar jaka apachur Wichi ajasuiti. Shuar eemkaka Perú nunkanam pujuawar nuya Samur
pujusuaruiti uwi nupanti aintiuk washim nuya nupanti ewej washim pujamunam, Jesús akiniamunam
nakaiki. Manikiar Wichinkiat uchiri, Samur pujuawaruiti, tura Shaim, Yantsats, Panki, Pakints tura Morona
Santiago nunkanam wear pujuawaruiti: Chumpias, Pumpuis, Waakis, Tiink, Kaakas, Intiankas,
Kamanchaim, Patuk, tura chikitkia Yaup, Sukúu, Macas pujuawaruiti. Chikitkia Kanusa katinki Yukias, Angel
Rouby, Sevilla Don Bosco, Mankukash, Kiamup nunkanam pujusaruiti. Chikit yachikia kanusa aintrar
Kiamupnum tura Wapunumsha pujusaruiti shuarka. Nunka paka wainkiar Wichinkiata uchiri Kuchants
nuya Chiwias wearuiti. Kuchants wearuka Makuma katinki nuisha pujuawar tura Taishnum pujuawaruiti.
Chikit yachikia Pupunas amainini wear pujuawaruiti. Apach kautrarmatai tura Apachi arutmarin etserin
ainiana, uwi pujamunam nupanti tseken washim nuya nupanti usumtai washim, shuara irur apachi
nekatairin jintiatan juarkiarmiayi. Shuarka mashi Perú-nmaya Samur kaunkar, nuya Morona Santiago tura
Pastas wearuiti. Mashi shuarka tsantsa ijiamin ainiawai. Tuke misamúnuanka ju armiayi kakaram asar,
pujutairi jurukiaru asar. Shuar waimiakuka kakaram, mankartin, apatra, iwishin arantukma, ishamtai
auyayi. Kakaram shuar waimiaku jakamtaikia nii wakanikia Arutam ajauyayi. Shuara enentaimtairinkia
Arutam ajastin auyayi, tuke yamaisha shuarka Arutam ajastasa wakerin ainiawai.

1
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Pauch, Atinia, Tsunkinua, Anchumir, Miik, Yaun, Sekuut, Jimianch, Shamich, Shuirpip,
Arak, Punu y Nantarnua.

Etsa6 uchiri nuya Nunkui7 nawantri anis, yamai Samurnum pujuiniawai, Yaguazongo-
nunken, Ujukma uchiri, nawantri nuya tiranki pujuiniawai. Antsank Yunkuankas
(Intiankas) mankartin Yawákajén nuwe tsenken nuan apatramun takumiayi. Tura
Arantnua, mistaknuan Perú-nmaya nuatak itiamiayi, nu shuarak pujuiniawai.

Ujúk nuarikia: Natsa, shiram, penker armiayi; makartua nua jukir nuatkamu
armiayi. Nuwaka: Shirman, penker pamparminian nuya shuar nua najantniun iis, juki
nuatniuyayi. Nuarinkia Perú-nmaya, Samuria, Morona Santiago nuya Pupuntsanmaya
armiayi.

Yachi Yawákajén Intianksanmaya, nu nunkanmayak nuatkauyayi. Nuarikia, apari


mantuawar jukimiu armiayi. Nuarinkia nawe meniant nuya nawe ewej uwin takakun juki
nuatniuyayi. Nua uuntnaka apartiuk mamu armiayi.

Ujuké nuarikia ju armiayi: Atsut, Ipiak, Suwa, Pauch, Atinia, Tsunkinua, Anchumir,
Miik, Yaun, Sekuut, Jimianch, Shamich, Shuirpip, Arak, Punu y Nantarnua. Mashi shiram,
takakmau, Ujukén arantin, aishrin ishamin armiayi. Ujúk najantairin etsercha armiayi, tuma
asa Ujúknaka ananka surukcharuiti. Tumiatkiusa kai apatramurijia Ujukén akasmatin
armiayi, tsanink aishrijia pujustasa.

Ujúk nuarin mashi turatsaka warik tepenuyayi, nawe ujuk nuartiniuyayi, nukap
armiayi; tura peaknum nuarin tepan, tura, nankaiki; tura nankaiki, tsawakui nuarijiai tura
tsawainiuyayi.

Ujuké nuarin penker, esetar takustasa kajenuyayi nuya akasmauyayi. Nuari


nuakmatainkia mashiniun katsumniuyayi. Tura kajekar, chichaman najanawar, tseasan susa
mantuawarai tusanka, eemka nijiamchin nuya apatkun yuamtai niisha umar yurumniuyayi.

Ujúk kanak, tuke nanki peaknum ayamas upujas kaniniuyayi nuya peaka
wakenmarin kuchin ateas kaniniuyayi aneram asa.

Ujúk nuarinkia matajme tusa awakniuyayi. Tura uwishin asa waweajtajme tusa
awakniuyayi. Nuni penker nuarinsha awakak takuyayi, untsuri asarmatai.

Ujúk kampuniunam aran pujuyayi, nii shuarchanka jeenka itiachuyayi, nuarin


turutrawarai tusa; nuari chunkurmawarai tusa.

Ujúk jimiara uwi nankaiki nuarin mashi ajaprumtikniuyayi, uchiri nukuri anenak,
niinsha aneasarat tusa.

Ujúk nuarinkia ajam suyayi, yurumkan nuya nijiamchin tuke takusarat tusa, ajami
su armiayi.

6
Etsa: Shuarka Etsa uchiri aji, tiniu ainiawai. Etsa jintiamu nekau ainiawai shuarka.
7
Nunkui: Nua jintiniaiti. Nuwa nukuriti. Mashi ajanam takakmatairin jitiniaiti.

2
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk jeeka uuntauyayi, chikichik jean takumiayi.

Tankunsha takuarmiayi, Ujuké nuarikia: shiampan, atashin, ayumpan, patun nuya


kuuknasha takuarmiayi. Nu atashi jeenmak mashi takuarmiayi tura kuuka penkramunam
mashi takuarmiayi. Yawa mantiniasha takuarmiayi; tura chuu, kawa tankumamunsha
takuarmiayi.

Ujuké nuarinkia mashi irunar takakmau armiayi. Nii takakmarinsha mashi wainin
armiayi, ajansha, takunsah irunar wainin armiayi. Ajansha penker irunar nupansha takasar,
arakmawar, asaak ajasmatai, yamarman ajan Ujukam najatawar su armiayi.

Ujuké nuarikia uruchin arawar, jukar Ujukén su armiayi. Ujukam uruchin nasayar,
kutama, yamakaijiai yakauyayi: Kapakujai, kapantaku nuya kinkiajai. Iwiarmamtainkia,
jinkia ainiana nunaka nuak ju armiayi, tura tsunkaka najanatniunka chinkir urenka, Ujúk
itiauyayi, chinki shirmachin tuku.

Ujúk Etsa uchiri asa: kakaram, waimiakiuyai tura eamak nuarin, uchirin uyurin
armiayi.

Ujúk Ayumpuma8 kakarmarin takumiayi, tuma asa mankartiniuyayi, mankartua nii


numasri iwiakmarin juyayi tura nii iwiakmarin, kakarmarin paant amajniuyayi.

Ujúk Shakaimia kakarmarin takumiayi, tuma asa nuarin ajarin takarniuyayi.

Ujúk, Tsunki uchiriyayi, tuma asa iwishniuyayi, nui nii shuarin tsuar, wainkiniaiti.

Ujúk nayachuyayi, tura ishitiupchichuyayi. Irkarikia yampitakuyayi; tii núkap


kakarmauyayi; chichampri tantaapatin, kakaram chichau nuya iimiarikia winchauyayi,
kapaku.

Ujúk muukan nuya misamúnuan Perú-nmaya itiatsa kashi nuya tsawaisha


wekainiuyayi.

Ujúk Pakumaijiai, Awajunjai, Wampis shuarjai maniniuyayi, kakarman


atanaikiatsar.

Ujúk nii uuntri tuke kakarma takustusa muukan tsupikiar ijiamin asarmatai, niisha
nuna Najana, misatkanuan juyayi.

Ujúk, nawe ewejen nuwan nuatka amiayi tura nawantri, uchirisha núkap armiayi.
Kakaram shuar asa nanki juki nii shuarijiai Morona Santiago nuya Pastaza pujuiniajai
aujmatsamiayi. Perú-nmaya shuaran mankartua Misataknua, jukitsa mesatan
aujmatsamiayi.

8
Ayumpum: Mankartinia Arutmari, mashi mankartuatniun neka asa aishmankan jintiniuyayi. Tsantsa
najanatniun tura misamunuan jukitniun, tsantsa ijiampratniun mashi jintiniuyayi. Mankartin shuarka
muukan tura misamúnuan maniamunmaka wakeriniuyayi tuke, Ayumpum jintiamu asa.

3
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Meset Juamu
Irutkamu Nankais9, yamaikia, Zamora Chinchipe nunken. Tsawamunam, ankant
Jimiar enkemsamunam, Ujúk Peaknum10 Punujai nuya uchirijia tepena shintiar; tarimta
nuaruin Atsutan juni tawai:

Ujúk:- “Nuar Atsuta, tsawawai, nantaktia. Kaim ishintiarta, apatkun iniarkarat


nuya nijiamchin waitsarat.”

Nuari Atsut, warik umik, nantaki, chinkia shiniamunam, aunts, jirum nuya ayump
shiniamunam, kaint juni tawai:

Atsut: -“Kairua, Ujúk nuariya, shintiartarum, Apatuk iniarkarum nuya nijiamanch


waintsatarum; ii iashirikia tsukamawai nuya kitiamawai. Ii aisrikia tsukan nuya kitiakan
waitsachtiniaiti. Ame kair Punu, yamaram nua ii aishriniuitme, ii kaiyana antsarik aneaji,
nanatakim, ii najanajnia antsamek amesha najanata.”

Atsut11 chichakaman mashi Ujúk nuarikia uminiak ajarmiayi. Shiripkin


ekemainiawai, jeaka tsapnin ajas pujawai. Tsawamuka michauyayi, warawar tsawaimiayi
tura kuntutsha tsawaimiayi; nakam tsawant tsawaimiayi. Nu tsawantka Ujúk nii shuarin,
yachin nuya sain iis, karan atirtiniuyayi. Nanki juamunka, nuarinkia penke nekacharmiayi.

Samurnum yachin iiktiniuyi: Ayumpuman12, Pakintsanam; Chumpiasnumka


Kayan13 iistiniuyayi; Pumpuisnumka Achutaishan14 iiktiniuyayi; Waaksanmaka sai Kunkuk
nuya Kaakaska sai Tintiukin iiktiniuyayi. Intiansanam yachi Nanki nuya Yawákajén
iikiartiniuyayi; Mentenam nekas Kamanchaiminiam yachi Kamanchán iistiniuyayi; tura
Sukuumka yachin Kampankan iistiniuyayi; Nuyanka Makatnumka yachin Kumain, tura
Kiamupnumka yachin Kirikiun nuya Wankan iiktiniuyayi; Chiwiasnumka yachi Chiwian;
Nuyanka Pastaz-numka Kupat nuya Kupatsan iistiniuyayi. Amuak, Shaiminiam Aparin
Numiwaa15 iistiniuyayi.

Ujúk16 nunkania iraki arak jea, nii shuarin ipiama, yachin, sain nuya uchirin ipia;
ataksha nunkanini we, nuish ipiama, nii jeen Nankais, Samurnum nijiamanch umartai tusa,
iraktiniuyayi ipiamak.

9
Nankais: Yurank yutainti. Ujúk nunkaiti, entsa uuntri Nankais awai, yamaikia Irutkamu Nankais,
Samurnum achitkiawai.
10
Peak: Shuar kanutai.
11
Atsut: Nayaimpiniam nua ainiawai. Ayumpumjai puju ainiawai. Miikian nunka itiaruiti. Week yu
ainiawai Atsutnaka. Nuwa nayaimpiniam waka aa pujan, weekan wenka yuamtai, jea itiawaruiti.
Ayumpum muukan sukuakui, Atsut ichinknan entsan ukú ainiawai.
12
Ayumpum: Samuria shuar mankartin, Patukmaijiai maniniuyayi, tura nuari misama nuatak juyayi nii
nunken.
13
Kaya: Apachur Chumpiasia, mankartin.
14
Achutaish: Apachur mankartin Pumpuisia.
15
Numiwaa: Numi waa tamaiti. Shaiminia pujuwiti. Patukmaijiai tuke mankartiniuyayi. Mankartua muuke
tsupik tura nua misamúnuan juki nuatniuyayi.
16
Ujúk: Yajasma ujukete. Kashi ikiamau wekainiaiti, Ujúk. Nakaisia mankartiniaiti, aparinkia Wichinkiat.
Nuwe Misamúnua Nantarnuan nuatkamiayi, aparin Mantua ijiamar. Samurnum nii uchirin núkap pampar
matsakniuiti.

4
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk nii shuarin iyaka jea waya aujmatniuyayi nii pujamurin nii shuarijiai pujamun.
Tura meseta, Kara atiak, yaja, aran, kampunniunam, numi uunt amanum, kampuin, nui
aujmatniuyayi. Ewejejai wenen epenak, karan atiniunayi. Tsawantnaka nantujai tesa, Samur
jeatritia tiniuyayi, tura wajasmarinkia nawejai japiniuyayi, paant juakai tusa. Nuyanka
ewejnum tsaankun upujsar, umarar, jea waketin armiayi. Jea jeawar nijiamchin umu puju
armiayi. Nuarinkia chincham juamunka penke nekachu armiayi. Ayetek mai mankartiniak,
nanki juamunka, Kara atirmanka nekau armiayi. Nuya numik Kara atirmanka nekauyayi.

Ujúk nanki jukitniun chichama najanatsaka, aintiuk nantuk wekatusmiayi. Jea


waitirin, shunkajai aar nii wemarinkia takuyayi. Tura menaint tsawant tatin tamkui, nii
nuari nijiamchin nawawar nakau armiayi. Ujúk jeen Nanakais, Samurnum jeamtai, yachikia
nuya siakia, jimiara atsakamun iniankasar jeatin aarmiayi, nijiamchin umartasan.

Ujúk Chimpirin17 Ekemas, nankin makuin patas, ewej untsurjai nankinkia achis,
tawaspan etsenkraku, ipiakun nuya suwan usumpra, kakar nuarin timiayi:

Ujúk:-“Wiinia nuaru, Atumi nijiamchiri aneasar nawamu surustarum. Yamai wii


shuarun iistasan weajai. Muranmani weajai, arakanini weajai, auya tánaka nunkani wetatjai.
Aintiuk nantu pujusan tatatjai. Jimiara nantu wetin tura waketeaknaka anik jimiara nantu
amustatuk jeatajai. Menaint tsawant wii tatin tasmatai, nijiamanch najanarum
nakarsatarum. Waitiniam tesakan ikiuajai, nu iisrum nakarsatarum”.

Mashi nuarik, nawe ewej nuarik, penker tarachin entsaru, tsukankan, akiararu,
Nunkuinua anis. Tii shiram asar, arantukar, aneamujai nuya umirainiak. Amamuk uuntnum,
kapakunam nijiamchin Ujúk waintsarmiayi. Aishri mankartinkia mashiniu nuarin
nijiamchirin umutar, umutar iniaisamiayi penker karikiuiti tusa. Aishri sutsuk, emka mashi
nuari umararmiayi nijiamchirin.

Nijiamchin Ujúk umar, chichamkamiayi. Apatuk enkerum, Namank ashirum


upujsatarum tura uchir, nawantur mashi ishintiartarum, wenen entsajai nijiamarar, tente
amajsar ekemsar yurumawarti timiayi.

Ujúk tarimtari Atsut, mashi kaint Atumi uchiri ishintiarum. Tura muntsuakuka
kanararti timiayi.

Atsut:-“Wiinia kairua, ii uchiri ishintiatarum. Wene entsajai yukunmiar apatkun


yuawarti. Muntsuaku pachisairap, kanu ajarti.Ii aishri anturkarme, warinia seama. Apatuk
susatai. Inchi, paantam nuya mama enkerum pujtustarum. Nuya namak awai, paki
namanke, waa namanke, namaksha awai, ukairum wainmastarum. Yau Ujúk eamak
itiamai”.

Ujúk chimpirin Ekemas kakaram asa nijiamchin umu ekemiayi, mashi nawe ewej
naurin takumiayi. Nuarinkia mashi umirin armiayi, tura chunkurmachu armiayi, nankijiai
makurui ijiutin tusa tura kuchijiai muukarui awati tsupirkai tusa, umirin armiayi mashi
nuarikia.

17
Chimpí: Uúnt wea ekemtai.

5
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Warik nuari paantma nuke nunka ainkiarmiayi, tura nui maman, inchin, paantman
matsasarmiayi. Nuya ween tura jimia ijiurmansha upujsarmiayi. Tura chankinium kunitnia
Namankrin ashikman upujsarmiayi. Nuari, uchiri, nawantri tente amajsar pujusarmiayi,
Ujúk paunam ekemanu ayam. Pauka Etsa iniakmawai, nui jea paurin, tuntupmas Ujúk
ekemiayi. Tura yurumak mashi ikiankamu akui, Ujúk sukartak timiayi:

Ujúk:- “Atsuta namank achikta aminiu nuya uchirna; Suwachi Namank achikta
aminiu nuya uchirirna; Paucha namank achikta aminiu nuya uchirna; Atinia namank achikta
aminiu nuya uchirna; Tsunkinua Namank achikta aminiu nuya uchirna; Achumra namank
aminiu juitia nuya uchirna; Nuar Miikia namank juitia nuya ii uchiriniu; wiinia nuar Yaun
Namank jurumaita nuya uchirna; wiinia nuar Sekut Namank jurumaitia nuya ii uchiriniusha;
Jimianch namank jurumaitia nuya ii uchiriniusha; nuar Shamicha Namank jurumaitiai nuya
ii uchiriniusha; nuar Shuirpip Namank jurumaitia nuya ii uchiriniusha; nuar Arak namank
jurumaitia nuya ii uchiriniusha; nuar Punu wijiai yurumaitia”. Ujúk nuarin, uchirin nuya
nawantrin penker uyurkamniuyayi.

Ujúk nuarinkia chikitkimias wekeramurin suyayi. Kashikia nuarinkia chikitkimias


wakeramurijiai suyayi tura tsawamunam Yamaram nuwejai Punujai tsawainiuyayi. Tuma
asa Ujúk nuarinkia mashi jimiara uwi nankamastai ajamtin amajniuyayi. Tsanirmawarai
tusanka ajamtin amajniuyayi nuarinkia, irastasa nukape tsawant weak. Naikiatin ajamtin
amajniuyayi tura uwitin taku armiayi uchinkia, Kuntin, namak, yurank núkap akui. Tuma
asa uchiri jacha, penker, kakaram armiayi. Ujúk nii shuarijiai penker aujmatas pujuyayi.
Wakaninsha penker takuyayi tura nii pujamurinsha penker arantuk pujuyayi. Arutman
seuyayi anentjai tura ijiamtak.

Ujúk Arutam jintiamun jintiniuyayi tura nii enentaimtairikia shuar penker


matsamsatin, nii uuntri matsamin armianinia nuna enentainiuyayi.

Ujúk nuarijiai nuya uchirijiai waras yurumniuyayi. Yuruma amikmatai, nuari Punu,
tsapanam entsan itiarniuyayi, nijiamarat tusa.

Ujúk yuruma amik timiayi:

Ujúk:-“Wakeramur Nuarua, yurumak tiarainia nuka justarum. Ii uchiri


shintiararmatai uyuratarum”.

Warikmas Ujúk nuarin nijiamchin seamiayi juni chichak:

Ujúk:-“Wiinia nuaru nijiamchi sawe waetneasrum surustarum, wii shuarun arakanini


iisartasan weajai tura aintiuk nantu pujusan tatatjai. Mashi nuartiram juaktarum, ii uchiri
penker wainkiatarum, Yajauch tumawairap. Wii pujachkui shuar nekashtai jea
awayawairap. Uchirun Charpin juajai nii shuarin nekat tusa. Kukai nuya nijiamanch
wempenkunam upujtustarum, jintia yuatin.

Tsawamunam Tsapnit ajaki winiakui, Ujúk uchirijiai Charip, jeaya jinkiar


wearmiayi. Ayatek Ujúk nekamiayi karan atirtasa weamunka, niinki nekamiayi nunaka.

Ujúk nuarikia kuntuts juakarmiayi nii aishri wematai. Aishri tatimpiash nunaka
nekacharmiayi, nui tarimtari nuari Atsut kain chicharkamiayi juni:

6
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Atsut:-“Wiinia kairua ii aishrikia waketki tatatui, Ujúk tana, nu amirkataji. Ii uchiri


penker uyuratarum, atash nuya kuuksha penker wainkiatarum. Yawasha namirkatarum.
Etsa jinchamunmak ajanam yurumak utitsar wetatji, ajanam Nunkui nakarmaji”.

Pakints

Ujúk uchirijiai Charpijiai, uumin entsaku, tsentsaknum tseasa paink tuntanam


chumpia nunkuaru, Samurnumani ayamach wear Encuentros jeawar, nuna nankatsuk eemka
Yantsasan nankaikiarmiayi.

Núkap wekasar, kiarai Encuentros-num jeawearmiayi, Yantsatsnaka kashik


nankaikiar ukiukiarmiayi. Kashi ajachmanum ampakai nuya terena nukejai aakan
najanawarmiayi. Tura jinia eakar, irumprar, jinia ekemakarmiayi. Nui kuntinian
iniarkarmiayi. Jiniaka kaya namparjai Ujúk ekemakmiayi. Nu kayanka yaunchu nii amikrin
Sarango Samurian jimiaran kayan, kuuk jimiarjai yapajiamiayi. Yapajiamuka nawe uwi
weawai. Ujúk uchirin Charip Encuentros jeatsuk juni timiayi:

Ujúk:-“Wiinia uchir Charip kakarmaitme, tumaitkiusha unuimiartiniaitme nuya


aneram wekasatniuitme, napi irunui, pankisha awai, uuntyawasha yujainiawai, takarsasha
irunui, titinsha awai, tseresha awai, waasha awai, janki, numisha awai, kayasha irunui,
nuakmin irunui. Jimi penker uraram wekasata, yurank tseas ainiana nu yuawaip.
Kanakmesha anermak kanartiniaitme. Wii neachma nuakmatainkia, wekasachmin tura
iwiaku penke pujuchminietkuinkia, ameka nukui waketkitia”.

Charpikia apari chichareamunka penker atukmiayi tura niisha juní aikmiayi aparin:

Charip:-“Ayu aparu, mashi turutmena nunaka mashi umiktajai, núkap iwiaku


pujustasan”.

Encuentros jeatsuk, jintia Charip mashun tukuyayi tura aparikia chuun tukuyayi.
Ampujen iniarkar nuya namankenka penkawarmiayi, nii shuarin juruktiasa.

Ujúk chuu ampujen yunkuna uchirin timiayi:

Ujúk:-“Wakeramur uchir, chuu ampuje yunkunajna nu yuitia, kunturmaiti,


machaiti. Mashu ampujensha yunkunajai nusha yuitia. Yurumar umikiar, nijiamanch
umarar, anermak kanartatji”.

Uchiri Charip, waras, wishishit ajas, aparin yaintiamas aikmiayi:

Charip:-“¡Yuminsajme aparu¡ Tii tsukamajai, ame turutmena nuna umiktajai”.

Aaknum jimiarchik pujusar kashi yurumainiak pujuarmiayi. Yurumawar apari


nijiamchin entsama umar nuya uchirin susamiayi.

Ampakai nunken ainkiamunam tepesarmiayi nawenmani jii núkap ikiamkamu


amiayi. Chaiknumanikia kunchai kankapenini, muukmasar tepesarmiayi, uuntyawant
awemainiak. Uumrikia aaka numirin naka jinkiamu awajsamu pujuarmiayi nii tuntarijiai.

7
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Kampuniunam kashi Yantsa, newat, newat kearmiayi, numi teenam wajainian


tsapnin amajmiayi.

Ikiamnum wajatar ajasar, tsaramkurin kujin nuya ujukman takumiayi; kujikia


karisun yumiayi tura ujukmaka shuinian yuminian, chini mishkirin aniun mukuniarmiayi.

Mayai tapir ajamiayi tura yaja tsenkutsukyawa kajemiayi, jinia munkuintiurin


nekaper.

Entsa Nankaisanam nuya Samurnum, panki turu, turu ajarmiayi, ujukejai kuntinian
achiniak, entsa nankamianiak achiniak.

Akum nuya manchu ayashin mukuniarmiayi. Nuna awaktsarka jinium kaaman


epeawar awakak, nui kanararmiayi. Tsawamunam Chinki nanamtin shirmachin
shiniarmiayi, kampuniun yuminkiainiak, yamaram tsawant winiakui.

Tsawamunam Ujúk shintiarmiayi, jinia utsutak, kakar jinia umpuimiayi kekat tusa.
Jii Kekmatai, uchirin Charip shitia ishintiarmiayi tura uchirin nekas kampunniunam timiayi:

Ujúk:-“Uchir Charip shintiarta, tsawatekai, Arutam yuminsata, shir tsawamunam.


Ii jeatniurikia tii arantaiti, núkap nantu wekasataji. Tuma asamtai kakarmak pujustiniaitji
ii jeent waketkir jeatniuitji. Penker yurumatniutji, tii núkap wekasataji, etsa uumkui jeataji.
Yatsurka apa ainiawai, nii nawantrikia nuatkachminiaitme, ame umaim ainiawai.
Pakintsanam jeataji, wiinia yatsurui Ayumpum, Churuwianam jeataji.

Kampunniunam tsawamunam, chuun nuya mashun etsekar yuawarmiayi


paantmajai nuya jimian ayak yuawarmiayi. Tura tsapanam nijiamchin umararmiayi.
Nukajai ajiawar, Kuntin penkamunka shikranam enkea wajerin jurukmiayi.

Yurumawar amikiar, Ujúk uchirin Charip timiayi:

Ujúk: -“Uchiru uum, tunta entsakta, tura jintia yuatniusha entsakta, wiikia
namanken shikranam entsaktajai. Penker anearar wekasar wetatji, jeatemar kutin tukutaji,
wajer juruktin. Mitiatak wekasatniuitme, wii najanajna nu najanatniutme.

Charip uchiri penker anturu puja, waras, chicham kakarmajai aparin timiayi:

Charip:-“Aparu ame najanmena anink wiisha najanatniutji, nuakai tusan”.

Encuentros-numia Pakints jeatin chikichik tsawantauyayi wekasar tatin, yachi


Ayumpum nuya Churuwia pujamunam. Samur weamunam ainkir, tsukintiak wearmiayi,
niantniumani tentakar, warik tsupirkuta wearmiayi. Jintianan Napin wainiarmiayi,
uuntyawansha wainiarmiayi; pankinsha wainiarmiayi; yajasmach nunka iruniuana nunasha
mashi wainiarmiayi; tura nanamtinsha, kayuknasha, tsukankansha, waansha wainiarmiayi;
pankinsha nuya ikiamau ainiana nusha wainiarmiarmiayi wesar. Tii arant yachi jee asamtai,
kuntiniaka tukutsuk iniainiarmiai.

Kiakui, jea tijiuch ajasar kuntiniaka tukutin armiayi, warik ejeweartsa.

Jintia ipikmasmanum wekasar wearmiayi. Naintian, kampuntniun, ashintsann,


pakan nankamaki wearmiayi; numi iniarmanum nuninki, katinki wearmiayi; mukutin

8
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

amanumka tentakir nankamaki wearmiayi, mukunamu juakai tusa. Jimiar kakaram


kampunniunam nuni wekasar, uuntyawa nuke wearmiayi.

Etsa tutupin jeamtai, entsanam jeawar, kayanam ekemsar, nijiamchin entsamawar,


kitiamamun umararmiayi. Nuyanka mashu netsepen jimiaran tsupikman achikiar,
paantman kukaijiai apatruawar yuawarmiayi.

Yurumawar, nuka ajiamunka kampunniunam ajapawarmiayi, uwishin waweawai


tusa nuinchuka Iwianch waweawai tusa entsaka, jintiasha ajapachiarmiayi nii
yurumamurinkia.

Yurumawar Ujúk waras uchirin timiayi juni:

Ujúk:-“Uchir Charip yurumamek. Kakarmak nekapeam. Urum kiarai eamkataji,


yamaikia ajapen ajasji, wiinia yatsuru jeen jeatniuka. Juinkia tii núkap achu iruniuiti.
Pakisha nuya Chinki nanamtinsha iruniuiti. Wii titiatjame eamkatin jeamtainkia”.

Uchiri Charip, tii penker yuruma, aparin juni timiayi:

Charip:-“Apachi yuminkiajme penker yurumajai, yuminkiajme penker irakun wea


asan, kakarmaitjiai, ishamchaitjiai. Ame uchirmetjai, kakarmaitjiai tura eamniutjiai ame
anisnak. Ampusha tirankitjiai. Arutma uchiritjiai. Etsa uchiritjiai”.

Ujúk uchiri chichame antuk kakaram nekapramiayi. Ujúk uchirijiai wajas, takamat
Samur entsa weamunmani, arakani wearmiayi Entsa saa ajamunmani nuna ainkiar
wearmiayi. Kujuk kunkuan, sekuuta kunkuntrin ainkiar wearmiayi.

Naintniumia Samura kunarin iyam; kaya puju paka amanum, entsari kuna, saar
pujamunam; namaksha irunmanum. Tsunkinua, nua shiram panant jinki kayanam Ekemas
juakmiayi. Nui Ekemas aishmank aneakur anentrutain anetruamiayi:

Tsunkinua:-“Kampuniunmaya mankartinia”;

“Aishmank kakarmaitrume”;

“Winia kunturui warik tatarum”;

“Aneamun amastasan tajarme”;

“Entsa kunarin”;

“Winia aneamur umuitiarum”;

“Winia intiashur achiktarum”;

“Penker aneamun amastarume”;

“Shuar kakarmaitrume”;

“Winia apar wakeratmarme”;

“Yaunchu uunt mankartin”;

9
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

“Winia nukuchrun wakeramujai aneasmiayi”;

“Winia nukuchur núkap aneasmiayi”;

“Piriprin usukrurmiayi”;

“Uunt juarkamiayi”;

“Manakartin shuarka tii wekeruk anenkaiti”;

“Tuke yayamurun suriniaiti”;

“Waineasam winini tarutia”.

Tsunkinua anentri jimiara kakarman kunanmani anenki wetasa wake wakeru


ajasarmiayi, muuspan. Tura ananmak mankartin nekamawar naintnumani wearmiayi, kuna
muuspamunka ikiukiarmiayi. Tura ukunam Samura entsarin panki patimiayi, Tsunki kuukri
asa, anankma yuatsar wakerukaru.

Jintia achu núkap irunmiayi, tura panki naartinium nunka uunt tepakunam
kuchanam achu sakata irunmiayi. Nui pama jinkian yuiniak kakir amajiarmiayi, Pakisha
nuink tushar ajarmiayi. Kiarai ajasarmiayi, kashi ajastin ishichik amiayi. Aa ismaka etsaka
puwi ajamiayi, penke kintiamiarmiayi kampunniunam. Nui Ujúk chichakmiayi uchirin:

Ujúk:-“Uchiru mashu nuya waa tukutá, wiikia pakin tukutjai, nuku jurukiarmi”.

Apari Ujúk taman antuk, eamta juarkimiayi uunrijiai. Mashu mukusa uunt, nuji
kapaku, makairanam nanak ekemsamtai, tsentsakjai netsepnum ukutamiayi. Ukutam, titiu
juak, ijiatmar, sairit ajas nunka iniamiayi. Nuya apari timiayi:

Ujúk:-“Ucriru tsekentia, tukupitme, tsentsak ukuinkiata, ajapam mashu ewerta,


nanapeya nuya ujukeya ikiuktia, awajin nukunu najanamnium”.

Charip apari taman antuk, tsekenki, mashun achik, iis, juak, aimkiamiayi:

Charip:-“¡Aparu mashuka aishmankaiti, tii uuntaiti! Eweakun pujajai, nanapenka


ukuinkiashtatjai, awajtiun najanamij”.

Ujúk uchirin ewean ii wajatmiayi, nuya juni timiayi:

Ujúk:-“Uchiru kachiniak nukajai kamuyam nuya chinchipjai jinkiam entsakta.


Ureka nukajai yuturam ikiuktia shuar kajertama shikir18 ikuikin”.

Tentets warik umik, kachiniak nukajai nanamtinkia kamuya19, chinchipjiai jinkia,


entsak, nuya aparin timiayi:

Charip:-“Apa iwiarajai, yamaikia ayatek waanak tukutajai”.

18
Shiki: Shuara Shiki, kuntinia uren shikiram, eamniuka shimpianiuiti. Tusar ewetainti shikirarai tusar.
19
Kamuyamu: Nukajai kutin ajiamu tura chinchipjiai jinkiamu.

10
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Mashu nuya waa, nanamtin tii wakerukma shuarnum auyayi, namanke tii kunturam
asamtai. Ju Chinki nanamtinkia, tuke wajerin, nukurin, umain su armiayi, eamin junaka
sukartiniuyayi.

Wakaiki, wekaiki wearmiayi, neachma nunkaya waa nanaki chiminiam ekemsamiayi.


Charip uumrijiai entseptnum tukumiayi. Nanak Ekemas nunka iniarmiayi. Apara iimiu puja
timiayi:

Ujúk:-“Uchiru tsekenkim tsentsak tseasjai najanamuana ukuitkiata. Warik ewerta,


numiniam, jintiaka eweraip. Warik pakatsuk ewerta, nuinchuka katsuram ajastataui
ewerchamnia. Tura ajiata mashu ajaimna nunismek ajiata”.

Charip Natsa tii warik najaniuyayi aparin tamankam, tuma asa warik kamuya aparin
timiayi:

Charip:-“Mashi iwiarajai apchiru. ¡Warik wetai tii kiarai ajasai!

Ujúk uumin esarman entsaki weamiayi. Chuchukeka20 paki makui unkunchiya


najanar ukujkamun, tsentsak tseasjai21 painkman enkeamun takumiayi. Uumrikia
Suwanapi22 anin mukusauyayi.

Naintchinmani kaya23 muchink amanum nuní wekasar wearmiayi. Akamunam kisar24


amiayi, amaininí nakuach amanum, nui nusenaap wajamiayi. Nuya kankapeya kunamp
tsekenki weamiayi. Utsuripaki wininiakui awakmamak tsekeniuyayi.

Paki teter ajaki winiarmiayi. Paki uchiri juyai ajarmiayi; uchiri nakurainiak
Nuamtak esanainiak ajarmiayi kampunniunam. Untsuri, nupanti paki waijiari, nai jintraru
naka, naka ajasar winiarmiayi.

Niinki Yuranken nerentin armiayi. Pakikia nusenampin nereniuri asar, nuna


kautainiak kauniarmiayi. Ayatek niinki nusenamniaka jeariar yuatin armiayi, kunampka
nuinkia pujuchtiniuyayi. Ayatek pakik naampniaka yuatin ainiawai, Pakints nunkanmaka.

Nunkan ukuriarmiayi, numi nukeka muchitium ajarmiayi, nase atsayat, warik


naampin itiankrar naijiai yuawarmiayi; wajinkinkia ninki tashir, tashir ajarmiayi; jiru
nupanti ajintma nuke taker ajarmiayi nekas kampunniunam; jiru kampunniunam ajinma
antujat, ishamkamnia ajamiayi paki yurumainiak.

Ujúk paki uuntan wainiak, paenam emamkes, kakar uumin umpui ukutamiayi. Paki
tsentsakjai ukutam, nantea, nantea ajaki, tsekenki, wajasmiayi murushinumi wajamunam,

20
Chuchuke: Uumi chuchuketa paki ukunchiti, pujuiti.
21
Tseas: Nupa tseasjai ukuirar najanamuiti, tura tsentsak painkiar, perear umpuntir tukutainti Kuntin.
22
Suwanapi: Napi mukusaiti, warik shuar esaikia mankartuatin jeawai tseasri. Esarmaiti, uumia aniuiti
tuntu, mukusa. Mukusa asamtai suwa tutainti, suwanka shuar intiashin imiau ainiawai mukusa ajasat tusa,
nuasha intiashi katsuarat tusa suwan yumirijiai mawiti. Napi suamunam, shuar napi esaimiuka mashi napi
amankejai atainti, napi suamu tutainti. Mankartuatsa wenak yapin suwan usumakar kampunniunam wu
ainiawai. Waimiakmarin, yawan, pankin, amaken usumin ainiawai. Mankartuawar muuken tsupikiar,
ijiamar misamúnuan jukiar nuatin armiayi.
23
Kaya muchink: Kaya erek.
24
Kisar: Etsa isitiupach aká. Nankuachsha tutainti. Urik ishitiupach kisar tutainti.

11
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

nui ayam wajasmiayi pakikia. Nu numiniam kutsum, kutsum ajamiayi tsentsaka


ukuinkiatsa, tumaitkiusha kupiniak juakmiayi pereamu asa, tsentsaka juarkamiayi ayashin.
Pakikia wainchireak, ijiatmar, shikitmar nunka wetu iniarmiayi; tura nunka tepes
kurapujumiayi jaak. Chikit pakikia, uuntri maantuam, tsekearar kampunniunam
mekakarmiayi kashi ajasmatai. Ujúk tuntanmaya kuchin ukuiniak paki yapen makunmaya
tsupirkarmiayi tsekenki tusa. Nuyanka Ujúk uchirin timiayi:

Ujúk:-“Uchiru chinchip utsurata paki jinkiar muukanam entsaktaj, tijiuch ajasji


wiinia yatsuru Ayumpum nuya Churuwia jeen jeatin”.

Charip tii kakaram, enentaímin, warik najanin, itipin itiprua, senta jinkiama;
pujamurin iis, chinchipin wainiak, atsura nuya aparin timiayi:

Charip:-“Apachi tii uuntainti, entsaktin jeateameash, chinchipnaka utsurajai,


jinkiatin yaintajme warik wemí”.

Ujúk mankartin asasha tii eamniuyayi. Nuari nawe ewej nuya uchiri untsurin
uyurkamatsa tii penker eamniuyayi. Mai nawek chinchipjiai jinkiawar, entsatai aitkiawar,
numiniam awank entsakmiayi. Ewejnum uumin achik, tuntan nunkur. Wajaki uchirin
Charip timiayi:

Ujúk:-“Uchiru warik wetai. Kuntinkia eamkaji, Pakints ii shuar juruktinkia”.

Ayumpum nuya Churuwia nuari ajanam wetainmani jeawearmiayi. Núkap aja


amiayi. Penker takasar wainkiamu aja irunmiayi. Núkap yurumak irunmiayi, inchis,
sankush, kenke, wapai, wanchup, Chiki, Miik, maya, namau, nusepaat, yaas, wampa, paant,
aramu irunmiayi. Nunkui ajari anin armiayi, araka nukuri anin aramu armiayi.

Warik nekawarmiayi taramak pujuinianka, penker pujuarmiayi. Núkap nijiamchin


takuarmiayi. Arutma kakarmarin takuarmiayi, tii núkap takakmau armiayi nuya aishrikia
kakaram mankartinium armiayi. Ujúk ayatek ajan iisank, nuni enentaimiayi.

Ujúk:-“Arak aramu iruna nu najatkaip nuya arak takasaip”.

Ajanmaya jinkiar kampunniunam ataksha wayawarmiayi, kampunniunam numi tii


uunt wajatar ajarmiayi, uunt sumpa anis wajatar ajarmiayi numikia. Etsaka naintnium
awamas puwi ajamiayi. Warik wekasar wearmiayi mayai tapir ajana anis.

Yamajanam jeawearmiayi, numi esaram napi anis tepetar ajamunam


nankamakarmiayi. Paka amanumsha nankamakarmiayi, nuyasha akaikiar wearmiayi,
initkia entsa saar wincha amiayi nekas kampuntniunam.

Esaram shinki katitiai awamiayi nawe ewej esanti, tsuramta numiri anis awamiayi,
uunt panki esarmari aniuyayi. Nuninkir katitiaikia tamenkuyayi, nawek asar au núkap
tamenkuyayi, tamenkunmak unuimiatru armiayi; mukusa shinkinmak kuntinian entsakiar
katinkiarmiaiyi.

Churuwia nuya Ayumpum jeen jeatniunam, jintin weamunan sasa kenkujai awajamu
amiayi. Nui tsapa entsa shikitiai upujmsamu amiayi.

12
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Sasanmaya entsa iniaimiayi, ichinkian amiayi, nui entsa mete ajas amiayi nuya tsapa
uunt enkemiayi kanu anis.

Kayanam Sekemur kayajai nekenma nuya nekenchamusha awamiarmiayi; nujai


maiwiar nuya itipin, tarachrin nijiau armiayi.

Kisaran nankaikiarmiayi. Jeanka waincharmiayi. Ujúk ajinkianam pankinkia awas


untsumkamiayi:

Ujúk:-“¡Tuuu, jaiiiiiiiii! ¡Tuuu, jaiiiiiiiii! ¡Tuuu, jaiiiiiiiii!, ¡Wiitjiai, wiitjiai, winiajai!


¡Ujuketjai! Uchirjai winiajai”.

Jea tijiuch ajaki wenakui, yawa takea, takea, jau, jau, jau ajarmiayi. Tura tuntui tuntuiyamu
tunk, tunk, tunk ajamiayi. Tura Ayumpum nuya Churuwia jeeya chicham kakaram jimiayi
juni tusa:

Ayumpum:-“¡Tuuu, jaiiiiiiiii! ¡Tuuu, jaiiiiiiiii! ¡Tuuu, jaiiiiiiiii! ¡Yaitiam! ¡Yaitiam¡


¿Winia Yatsur Ujukétjai, Samuria Ujukétjai, winitia, winitia yatsuru?”

Ujúk yachi chichamen untsumainian anturak; yawa kajenan anturak nuya tuntui
tuntuiyamu antuk. Uchirin Charip timiayi:

Ujúk:- “Uchiru wiinia yatsurui jeaji, penker wekasata. Ame apa amikmawarta wii
amikmamtai, Nuyanka Kuntin apa susarta nuarin susarat, wii aitkiatajna anismek amesha
najanata”.

Charip, Ujuké uchiri Atsutnumia, emkari uchiri, tuma asa, iramunam aparin
atamprutniuyayi tuke, nii shuari nekatniuyayi, nii apari jakamtai. Tuma asamtai, apari
mashi nii shuarijiai najanmanka neka unuimiatratniuyayi.

Ujuké uchiri chirak iniais, pakin entsakmiayi, nuya ajanam wekasar nankaikiarmiayi,
ajanam yurumak núkap irunmiayi, mama, inchi nuya paantam. Naintchiniam jea uunt
tentetaku pujumiayi; mukuin jeaya jinmiayi, jeanam wishiarmiayi, yawaka itiatkiarmiayi.

Jea aari wankaram ampaimiu nakurutai timiau amiayi, jean tentak. Nui kuntintrin
upujsamiaryi. Ayatek umin entsaku nuya tuntan nunkuaru wajasar juakarmiayi. Nuya waiti
shimiutna uranmiai. Initia jimiara aishmank penker iwiarmampra, tawaspan upujsa, intiashi
mukusa esaram, jinkiarmai. Jinkiaruka, naya, nueram, kajemtin, ayashi pushutaku armiayi.

Muukenka yantsan jiniumia wincha ajas jiniainian takuarmiayi. Yapikia suwan nuya
ipiakun usumpra armiayi, pakin nuya uuntyawan amaken usumpra armiayi. Kuishinkia
karisun akiaru, tsukankajai najanamun akiaru armiayi. Itiprikia pushu, mukusa nuya
kapakujai ukuntiurman itiprua wajarmiayi. Netsepenka asantimian yawajniarun upujmama
wajarmiayi, shukema amanke anis netsepmarar wajarmiayi. Kunturinkia tayu ukunchin
awankeaku takuarmiayi nupijiai najanamun, wekainiak shak, shak ajarmiayi. Ewejenka
nankin mukusan uuntan achikiar wajarmiayi, nii Arutmari Ayumpum kakarmarin
ikiurkimiun takuarmiayi.

Uchikia jea arinkia penke atsumiayi, yawasha penke atsumiayi. Ayatek mitiat ajas,
nii yachi mankartin wainiaiyamun asamtai, penke wekaicharmiayi.

13
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Neachma Ayumpum nuya Churuwia nankijiai nant ajaki jinkiar Ujúk ijiutsa
amajarmiayi, saya, saya, pana, pana amajarmiayi. Anematan juariarmiayi, yachin
amikmainiak juaramiayi.

Ayumpum nuya Churuwia:- “¿Yaitiam? ¿Yaitiam? ¿Yaitiam?”

Ujúk uumrin achik niisha anemamiayi juni:

Ujúk:- “Wiitjiai, wiitjiai, wiitjiai, Ujuketjai, Wichinkiata uchiritjiai, yatsuru.”

Ayumpum nuya Churuwia Pakintsanmaya, Wichinkiata uchiri, yachin anematan


pujuriarmayi:

Ayumpum nuya Churuwia:-“¿Winiamek, winiamek, winiamek? ¿Mesetchakai,


mesetchakai, anankchakai? ¿Yatsur Ujuké winiamek?”

Ujúk uumrijiai, wene epenak, tsuntsuma, jiin yachin iis anemamiayi:

Ujúk:-“¡Atsa, atsa, atsa, anankchaiti, mesetchaiti! Ayatik irakun wekajai.

Ayumpum nuya Churuwia anintriarmiayi:

Ayumpum nuya Churuwia:-“¡Ja, ja, ja, ja!” ¿Penkerak pujarum? ¿Ausha yait? ¿Yait?
¿Yait?”

Ujúk uchiruiti timiayi yachin:

Ujúk:-“Juka wiinia uchir Charpiti, emkar uchiruiti. Atumi uchiriti yatsuru. Uchirun
nekamtikiakun wekajai”.

Yachi Ayumpum nuya Churuwia, Charpin iisar, nankijia emamkeawar anematan


juarkiarmiayi:

Ayumpum nuya Churuwia:-“Amekaitiaim uchirua, ameka winia uchiruitme. Penker


tata uchirua”.

Nuna Charip antuk, apari wiinia uchiruitme taman antuk, niisha kakar anematan
juarkimiayi:

Charip:-“Wiitjiai, wiitjiai aparu, Charipitjiai, Ujuké uchiritjiai, atumi uchiritjiai.


Aparjai irakur wekaji”.

Nii shuar asamtai Ayumpum neka, uchirin jea awayamiayi.

Ayumpum:-“Yatsur Ujúk jea wayata. Uchir Charpiaa amesha jea wayata. Nuarua
Wari, Wari, kutank upujsata, yatsur, uchir ekemsarat. Warik, warik nijiamanch susarta.
Apatuk iniarkam surutsarta. Pimpikiaruiti”.

Ayumpuman nuari Yampauch juni tawai:

Yampauch:-“Ayu Aishru. Wajeru pujusta. Uchiru pujusta. Nijiamanch umarta.


Amesha uchiru nijiamanch umarta”.

14
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk nijiamchin umar yachin Ayumpuman tawai:

Ujúk:-“Yatsur Ayumpuma, aa, jintia pakin maan ikiujiai, wajer chicharkum


yuatarum titia”.

Ayumpum, nuarin Yampauchin tawai:

Ayumpum:-“Nuaru, yatsur pakin maa itiayi, ekenum jukim, iwiaram yatsur nuya
uchir uyurtuawarta.

Yampauch, wajeri Churuwia pakin jukitin yaimiak ekenum wenkartasa jukiarmiayi.

Charip, niisha kuntinian takaku asa, aparin Ayumpuman timiayi juni:

Charip:-“Apachi Ayumpuma, nanamtinia aminiun jintia tukujai. Waetneasam


achikta, aminiuiti”.

Ayumpuma nuarin Yampauchin juni untsuawai:

Ayumpum:- “Nuar yampauchia, nanamtin juitia, ii uchiri itiarmaji. Iniarkata.


Yuminkiajme uchiru, yuminkiajme.

Yampauch nanamtinian nuya chuuun penkamun achik ekenum jukimiayi.

Ayumpuma nawantri natsa Shamich, takamashnum nijiamchin itia


wainmamiayi.Nijiamchin karian enkenumia namuk, amamkunam itia wainmamiayi.

Shamich penker iwiarnaru, tarachi peaku, tsukankan akiaru, shakapan akachuma,


ipiakjai usumra, nijiamchin wainmamiayi. Nijiamchin mamanum wainmak juni timiayi.

Shamich:-“Wii shuar, wii numpa asarum nijiamanch umartarum; wii, wiiki nawamjai
wiinia usukrujai; nijiamanch umakrum ii numpe tuke achiniair atatui. Iikia tuke jakachtatji,
Tuntaimi tunarin wetatji, ii apachri pujuiniamunam. Wiikia ame nawantrumetjiai, ameka
wiinia umaruitme Samuria. Tii núkap aneajrume, ju nampetan nampereajrume: “Apachir”.

Apachir, wiinia apachirua;


Nunkania winiamek, Samur jiniarmanumia;
Uchirmijiai tsaniasmek winiam;
Nase anisan weame;
Wiinia umar natsaiti;
Nuanu tii shirmaiti;
Wiinia ayamprutkatin niiti;
Mesetnum tuke ayamprutkatui;
Misamúnua aink;
Wiikia penker wakeratsjai;
Ja, ja, ja, jai.

Aneamujai nampetjai, nekanaiyamu nii shuarin nuya ayampruktin. Ayumpum


tampuran achik, makichan jinkiama juni nampesmiayi:

Ayumpuma:-“Yatsur, yatsurua;

15
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Etsa anismek wincha ajakim winiamea;

Tii aran pujamea;

Aranka iiniuka atsawa;

Wiinia jiruka ii apari anis iirmainiawa;

Charip nuya ipiamtajai mesetan etserainiawai;

Wii iwiarnaran pujajai;

Wiinia numpar aminin pujawai;

Wakeramur yatsur;

Metek nijiamanch umartai;

Ii uchiri Natsa pujawai;

Nii ii shuarin ayampruktatui;

Yatsuru nijiamach umartai;

Warajai, warajai, wara pujajai;

Ujúk arantukmajai, yachin seamiayi kampuntin Kashik nekatsa nii eamtairin.


Uchirikia jea juaktiniuyayi.Nampetsuk, yachin kashin najanatniun seamiayi.Tura wajerin
wainiayamun nampetan nampersatajme timiayi:

Ujúk:-“Wajerchiruta, wajerchiruta;

Yatsur penker wainkiata;

Uchir penker wainkiarta;

Penke anankawaip;

Wiikia anermak aminin pujutajai;

Yatsur jakamtainkia;

Juitsan winitiajme;

Uchirun wainkiartasan;

Wajerchiru, warjerchiruta;

Yatsur penker wainkiata;

Kashi mesekramprajai, nekas nuni najaneakmeka;

Núkap iwiaku pujustatme;

Ja, ja, ja, jai.”

16
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Churuwia, wajeyayi, Ayumpuman jeen, yachin pujuyayi, Pakintsanmaya


Ayumpum, Chumpias ayamach pujuyayi. Naka wajas, iraran jii penker iras timiayi:

Churuwia:-“Yatsur Ujuké wiikia uchik waje juakuitjiai, uchinsha yajutmarchaitjiai,


nuarnaka makanch esatri manturtuamai. Warajai Uchirun Chiriap wainkian, ju nunkan
jukitin asamtai. Nijiamanch umarar nuya yurumatai.

Ayumpum nuarin chichareak Apatuk yatsur nuya uchir surutsatarum timiayi.


Yuminiam entsan itiariarmiayi ewejen nijiamararat tusa. Pininknum eketrar nunka
upujtusarmiayi yuawarar tusa. Jimian nuya ween eketsarmiayi. Warasar yuawarmiayi.
Yurumawar umikiarmatai, entsan susarmiayi wenen nuya ewejen nijiamararat tusar. Nuya
Ayumpum chichakmiayi:

Ayumpum:-“Nuaru sawe nijiamanch yatsur Ujukea nuya uchir Charpia waintsarta,


wiijiai jantsemawarat”.

Nuari amamkunam nijiamchin sawen itia aishir susa, nuya wajerin Ujukén susa,
uchirin Charpin waintsamiayi. Nampekar nuya jantsemawar ajampek ajasarmiayi. Nui jeenti
nuarin chichareak paantam nuka aitkiarta ayamprarat. Nuari shiripkijiai aa we, paantman
nuke tsupik, jinium anar, aitkiarmiayi. Tura ainiak aishrin timiayi:

Yampauch:-“Wiinia aishur Ayumpuma, nukanka ainkiajai, Ujúk nuya Charip


ayampratniunka”.

Ayumpum yachin Ujukén timiayi:

Ayumpum:-“Yatsur Ujukea, uchirmijiai ayamrata nunka ainkiamu ana nui,


waitneasam ayamrata tii kashi ajasay”.

Ujúk, Charip yuminkmasar nuka nunka ainkiamunam tepesarmaiyi. Jinium


nawemas tepesarmiayi, nawen tsuwe amajam.itiprim ukuinkiar, esekmarar kanararmiayi.

Tsawamunam, ayump shiniamunam, aintiuk tsawant ajasmanum, Ayumpum nuarin


ishintiar juni timiayi:

Ayumpum:-“Nuaru shintiartarta, yau yatsur Ujúk tamai, uchir Charpisha yau tamai.
Apatuk iniarkata, entsa susata wenen yukunmararat, ewejen nijiamararat. Nijiamchi saweri
susarta. Waitneasam ishintiarta”.

Ayumpum nuari, peaknum tepa nantakmaiyi, nanataki jiinia utsutkamiayi. Kakar


naarin aniatiuk wajerin nuya uchirin ishintiarmai. Yurumkan pakar ekenkamai, paantman
nuya maman, ichinknanan enkea jinium ekenkamai. Chikit jinium Ichinknanam paki
ampakaijiai ajaimiun ekenkamai. Shiripkin ekemak jean tsapnin amajsamiayi nui mashi
Pujutainiam nanatakiar eketar ajarmiayi. Ayumpum nauri jimiara yumijiai ewejejai takuki
tankamashnum jeamiayi. Tura shirmach chichas timiayi:

Yampauch:-“Aishur Ayumpuma, ewejem, wenum ju entsajai nijiamarata. Wajer


Ujukea, uchirmijiai nijiamartarum wenem nuya ewejrum. Nijiamanch umarmintrum nuya
apaApatukamniuram”.

17
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ayumpum, Ujúk nuya Charip entsajai nijiamarar, yuminkia nereniurin


awakikiarmiayi.

Ujúk yachin Churuwia anintrusmiayi:

Ujúk:-“Yatsur Ayumpum, ii yachi Churuwiasha tui puja waintsujai”.

Ayumpum juni aikmiayi:

Ayumpum:-“Kashik namakan achiktasa Samurnum weye, atum yuatniun achik itini.


Niinkia tii núkap namakan achiniaiti”.

Warik Ayumpum nuarin timiayi:

Ayumpum:-“Nuachiru, nuachiru warik, warik, yatsur, uchir nijiamanch surutsata.


Kampuniunam warik Yatsurjai kampunniunam weaji. Warik tajamna nu warik
najaneachmeka kaimjiai apatkatajme timiajme, warik najanamnium.”

Ayumpum nuari warik nijiamchin itia aishir armiayi, nuya aishri chichamkamtai
wajerin Ujukén nuya uchirin Charpin susamiayi. Ekentnum waketki, patakun namankjai
piniknum enker itiamiayi. Yurumawarmatai entsa susarmiayi nijiamararat tusa Nuyanka
nijiamchin wainmasmiayi.

Etsa jinmanum, Ayumpum nuya Ujukjai kampunniunam tsaankun ajiamun jukiar


wearmiayo. Tutupin ajasmatai, kampuntin yaja, Shuarsha penke atsamunam jeawearmiayi.
Shuar penke wekachatainiam jeawearmiayi. Numi uuntan wajan eakar wainkiarmiayi. Numi
ichintan uuntan wajan wainkiar, kampuin, kankape uuntan takumiayi. Nui ayam
wajasarmiayi. Nui tsaankun mushutkar, nuya umararmiayi, nui nampekarmiayi tsaankun.
Nankin achikiar, numi ichinknan iisar, wenen ewejai epenkar, yaitias Ujúk, Ayumpuman
anintrusmiayi:

Ujúk:-“Wiinia yatsur, kakaram Ayumpum, wari tunanmasha wainkiamam,


waimiaku Ayumpum, ame kakarmarmin wakerajai, yainkia tusan atsumajme, Achuiminiam,
Perú-nam weri numpa umarmi. Aiyan nuan wakerajai, Misatkan wakerajai nuar ajasat, tusan
wakerajai. Nii ii aparin maawar tsantsan najanawaruiti. Tsawant jeayi yapajmiaktin, ii apari
ayamruktin yatsuru. Yaitiasam turutia, yaksha antukain, yaitiasam turutia. Numiksha
antukai tajame. Ayumpum antukain, Jempe etsatmawaij, warik turutia yatsuru”.

Ayumpum yachi Ujúk seama anturak timiayi, yaitias timiayi, wene ewejejai epenak
timiayi, chikit ewejai nanki achik timiayi juni:

Ayumpum:-“Yatsuru warik ati: Wii tunanam wainkiamjai, mainkiuan umaran


uuntyawan wiinian wainkiamjai, kuntujnum ewejrujai achikian, kuntuje kupirkan numpen
umutramjai. Nu karaka mankartuatniuiti. Urutai jeataj, warik yatsuru turutia”.

Yachi kara atirman Ujúk antuk, juni timiayi:

Ujúk:-“Penkeraiti yatsuru, wiisha nateman umaran, pankin wainkiamjai, nankijia


tantanen ijiun nakarkamjai, nuya muukenka kuchijiai tsupirkamjai, Nuyanka tuntuprui
entsakan kampunniunam jukimjai. Ii nanki juamuka penker atatui, awakmaktatji,

18
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

mankartuataji. Ju nantu pujajnia, nuya ewej anantu amukam wiinia jearui Samurnum
jeatritia nijiamanch umarmi. Nukete”.

Meset juamu, nanki juamu, Meset kuektin, yachijiainkia najanamu, aujmatsamu


juakmiayi. Jea waketkiarmiayi eamtsuk, anik waketkiarmiayi. Jea jeawar yurumkan yuawar
nuya nijiamchin núkap umararmayi. Núkap aujmatsarmiayi nii shuar pujamuri. Tura kashi
ajasmatai, nuka ainkiamunam kanararmiayi.

Tsawamunam Ujúk shintiarmiayi nuya uchirin ishintiarmiayi, iwiarnarat tusa, wetin


jeamtai.

Ayumpum peaknumia nantaki nuarin chichamkamiayi, apatkun nuya nijiamchin


Iwiar yachin nuya uchirin susat tusa.

Wajeri nijiamchin nuya apatkun susamiayi. Nuya ajia, anuja susarmiayi jintia yuatin
nuya umartin. Ayumpum, yachi weachmanumak timiayi:

Ayumpum:-“Yatsur Ujukea, penker weta, nearum wetarum, mashi ii shuar iistarum.


Waketeakmin nakastatjame”.

Ujúk uchirijai wajakiar, yachin nuya wajerin weajai tusar ikiukiarmiayi.

Chumpias

Etsa jinmiayi, tsapnin ajaki weak paant amajsarmiayi. Chinki shiniainia weer
ajarmiayi. Warik, warik wear kampunniunam wearmiayi.

Chumpias jeatin armiayi, yachi Kaya nuya Uwi jeatin armiayi. Yachikia Chumpias
amainini pujuarmiayi. Chumpiaska entsa uuntriti, kakarmaiti, entsarikia sawiti, Saar namak
núkap iruniuyayi.

Pakintsanmaya wekasar entsa sawi, kunartinium Chumpiasnum jeawearmiayi,


jimiara aakan wekasarmkayi. Entsa tii núkap namakan takumiayi, najemp nuya kuwin
irunmiayi. Pankisha nuya uuntyawasha entsa pujuarmiayi. Ju entsaka Samurnum
iniakmiayi arakanini.

Numijiai ushukruaway Chumpiasnaka katinkiarmiayi. Misu itipiprinkia jusar


katinkiarmiayi, inijiarai tusa. Ujúk uchirin juni timiayi:

Ujúk:-“Tijiuk yatsur Kaya pujawai, wiinia wajerun Masuinknua nuatkaiti. Kashik


jeataji. Kiarai ame eamkata, wii yatsur Shikijiai aujmatkui. Kashin wiinia yatsur Kaya
iistatji, Masuinkian kain nuatkaiti Ipiaknuan. Mai yachik nu nuanak nuatkaruiti: shiram
asaramatai, anentak asarmatai tii takakmau asarmatai”.

Uchiri Charip aparin anintrusmiayi, yaunchusha jui irawaushi tusa, juni


anintrusmiayi:

Charip:-“¿Apachi yaunchusha apa Kaya iistasam taukiam?”

19
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk juni aikmiayi:

Ujúk:-“Wiiki tuke yatsurun Kayan nuya Uwin iistasan tawitjiai, nawe irastasan
tawitjiai”.

Kunanam ayam pujusar aujmatu pujuarmiayi Chumpiasnum, panki turu, turu,


chuwiwiwi, chuwiwiwi, turu, turu ajamu antunamiayi nekapmar. Panki nekapmar uutmiayi,
yajaya shuar asarmatai yuawartsa wakerukiarmiayi. Uutman antuk, Ujúk uchirin timiayi
warik wekasata yatsuru Kaya jeami, tusa warik wearmiayi. Entsa ayam wearmiayi,
pintiunmani, kenku amanum wearmiayi, nui paki nuya pama matsatainia tsekenkiar
wearmiayi. Numiniam tsukanka, kawa nuya Yampuna enkemsar shiniarmiayi. Ujúk kawan
timiatman wainiak uchirin tukutá timiayi. Achu kautiarmiayi kawaka. Charip aintiuk
yampunan tukumiayi, jimiara kawan tukumiayi nuya tuishan tukumiayi. Ewer, kamuya,
jinkia entsakmiayi. Nui Ujúk uchirin timiayi:

Ujúk:-“Warik uchiru wekasata, Wajer Masuinknua ajarin jeaji, aja tsukintri wetai.
Uwinin ajinkiari ana nui wajasta, yatsurun Kayan untsuktatjai, yawan jinkiat tusan
untsuktatjai. ¡Tuuuuu, jai! ¡Tuuuuu, jai¡ ¡Tuuuuuu, jai¡ ¡Yawa achirtukta yatsur Shikiya,
wiitjiai Ujuketjai, ame yatsumetjai!¡Samuria Ujuketjai, uchir Charpijiai winiajai!”.

Aran yawa kajeamu paant antunamiayi tura chicham kakaram arakani jinmiayi,
wampu uunt wajamunam nuni, japa jinkiain yuwana. Nu chichamka juni timiayi:

Kaya:-“¿Yait, yait, yait? ¿Shuarchakai, shuarchakai, shuarchakai? ¡Tuuuu,tuuu, jai¡


¡Tuuuu, tuuu, jai! ¡Tuuuu, tuuu, jai!

Yachi nekacham, nuna antuk, Ujúk ataksha untsumkamiayi awena juni:

Ujúk:-“¡Tuuuu, tuuu, jai! ¡Tuuuu, tuuu, jai! ¡Tuuuu, tuuu, jai! ¡Yatsur Kaya wiitjiai,
Ujuketjai, Wichinkiata uchiri Ujuketjai, Samuria Ujuketjai! ¡Ame yatsum Ujuketjiai!”.

Ujúk yachin penker jintiamai, nui Kaya antuk nekamiaiyi, tura wiinitia, yawankan
jinkiajai timiayi.

Wekasar wear entsa Tunimnum jeawarmiayi, numiniam nuninkiar


nankamasarmiayi, amaini aja turunku, timiu aramu, masusha, núkap arak aramunam
jeawearmiayi.

Aran uwi tsamakaru, wampa tankaku, yaas nuya kai tsamakaru wajarmiayi. Chikit
yantanum chiu nuya wapai tsamakaru wajátjat armiayi.

Yaasnum natem napi nunisak penunairu wajamiayi, nuink nakarin maikiua nuya
tsank aramu wajatar ajarmiayi.

Tijiuch ajasar jea aanini uunt, wankaram amaiyi, jeaka ajapen pujumiayi. Jea terin
mukuin puju jinmiayi.

Waintinmani wakan jinmiayi, aishmank nueram, kakaram, sutartaku, itipi entsaru


nuya tawaspan etsenkraku.

20
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Yapi shirinki ijiumaru, panki aamanken nuya ipiakjai usumpra uuntyawan amaken
amiayi.

Makuinkia uunt armiayi nuya naweka wankaram armiayi, tuup nuya tuupruku,
kunkuimianu aniun takumiayi.

Weneka uuntauyayi, suwan nuya ipiakun yua tuma asa, kiankia, mukusa kiatsun
takumiayi.

Netsepenka asantim nupi nuya etsejai najanamun upujsauyayi.

Kunturinkia tayu ukunchin nupi nuya etsejai najanamun nunkuaruyayi.

Wanusrin makichan jinkiaman takumiayi. Makich nuya ukunch antiniak wekak


shak, shak, tsak, tsak ajamiayi.

Intiashikia mukusa, esaram, tuup, tikishia timianai tsakaruyayi.

Kuishiya atunini jimiara akajik senta kapakujai nuya kinkiajai chapikmarman


takumiayi.

Tawasparikia tsukankanu najanamuyayi, iirkarikia kapaku, puju, mukusa nuya


unkumajai paantin najanamuyayi.

Ewejen nankin niinsha nankakamun takumiayi.

Kaya naka wajasmiayi, jii iras wajasmiayi, nankirin umuch, umuch amajmiayi,
Ujukman emamkema, emamkema amajmiayi nankirijiai, ukunmanini we nuya emak we
ajamiayi. Tura mai25 anematramiayi juni:

Kaya:-“¡Yauncha jaa!”

Ujúk:-“¡Kame, Kame, jaa, jaa!”

Kaya:-“¡Yauncha jaa!”

Ujúk: -“¡Jaa, jaa!”

Kaya:-“¡Winiamek, winiamek!”

Ujúk:-“¡Ee, ee!”

Kaya:- “¡Mesetchakai, mesetchakai!”

Ujúk:- “¡Atsa, atsa!”

Kaya:- “¿Amesha, yatsuru Penkerak pujarum Samurnumsha, mesetka atsawak?”.

Ujúk:-“Atsa, yatsuru Samurnumka, mesetka atsawai. Penkerak pujaji”.

25
Mai anemartin: Shuar mai anemau armiayi, Maemtek chichau aarmiayi.

21
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Kaya:-“¿Wajersha Penkerak pujuinia nuya uchirsha, nawantrusha Penkerak


pujuinia?”

Ujúk: -“¿Atumsha Penkerak pujarum, mesetka atsuak?”

Kaya: -“Ee, iisha Penkerak pujaji, mesetka atsawai”.

Ujúk:-“Wiisha irastasan uchirjiai wekajai yatsuru”.

Kaya:-“¡Jaa, jaa! ¡Nekasak, nekasak!”.

Ujúk:-“¡Ee, ee”!

Kaya:-“Jaja, nuinkia yatsuru penker taume, jea wayar aujmatsatai”.

Ujúk:- “¡Ayu!

Anematan amukar, Kaya yachin Ujúk nuyan uchirin Charip jea awayamiayi
tankamashnum, aishmank nuya irakar pujutainiam.

Shuar jeaka tii uuntauyayi. Yamarmauyayi, turujijiai jeamuyayi nuya tanishrikia


shinkijiai jeamuyayi. Awentrar jeamuyayi numasri mantuawai tusa.

Niinkia mankartiniuyayi, núkap tsantsan takumiayi, pitiaknum ikiusma takumiayi.


Jea pikrin ikiusma takumiayi.

Tankamashi waitirinkia tuupauyayi, pushu, numi kankape awarmauyayi. Waitikia


jimiara asaktain shinkiniun takumiayi.

Jea paurikia jimiar naya ukurma wajarmiayi, uwi nereku wajana timiau naya ukurma
wajamiayi. Jea netunkri núkap neturma armiayi nui turuji jeamu, pipis jeamu penker naka
jeamu amiayi. Pau awajamuka teerin achitkia amiayi, tankamashia pauri nuya enkentnumia
paurisha teerin achitkia amiayi.

Jeaka shinkijiai jimiarnum nakarma pujumiayi. Pau aishmanknunka Menaintiu


nanki uunt jinkiarma atusma amiayi nuya ewej uum jimiara tuntajai, tsentsak tseas
painkman ikiusman takuarmiayi.

Tanishnumka kuntinia muuke ukunch netar ajarmiayi: Paki muuke, kayuka muuke,
shushui muuke, pama muuke, chuu muuke, yakuma muuke, tsere muuke, sema muuke,
ayatek ukunch netar amiayi tanishnum.

Chikit tanishnumanikia shusui ujuke nuya awajin nanamtinia netar ajarmiayi:


mashunu, kuuyunu, awachanu, awajin najanamu atentar armiayi tanishnumka.

Tanish paenumani juamunka namaká muuke atentar ajarmiayi, najempa muuke


yukamu amiayi.

Tura piiknium kunampe ujuke irunmiayi. Nuya tawasap tsunkankanu, sepuurna,


kunamna tura sentajaish najanamusha irunmiayi.

22
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Tanish ekenumanikia tuntui nemamiayi. Tura yakikia tuntuitia atearma irunmiayi:


Tampur, kaer, pinkiui, peem, tumank nuya kantash. Ekenumka iischamnia amiayi tanish eja
asamtai, ayatek ichinkian pujuinia wainkiamiaji.

Nuna Ujúk, yachi Kaya jeen irunun iis, mankartiniaiti, tura tii eamniuiti,
iwishiniusha iwishniuiti timiayi. Nui shiir nekapramiayi waimiaku asamtai, Arutma
kakarmarin takumiayi.

Kayaka yamaram chimpiniam, uuntyawa muuken najantramunam ekemiayi tura


Ujúk nuya Charpikia kutank kutsa najantramunam, panki muuke najanamunam, naka
Ekemas pujuarmiayi.

Kashikiyayi, etsa yama wajamunam, ajinkian nankaiki pujamunam, nawe etsa


ekemsamunam, nu kashik. Jea pujuarmiayi. Ujúk Kawan tukur yachin Kaya jurimiayi,
yachin susatsa.

Kaya kakar, chichamejai nuarin Masuinknuan timiayi, Masuinknuaka, Ipiaknua kai,


Uwi nuari. Niinki nu arak pujuarmiayi Shimiuta naintrin. Shiki juni chichamkamiayi:

Kaya:-“Nuarua, Masuinknua, warik, warik, nijiamanch sawe namukam yatsur Ujúk


tura uchir Charip, pimpikiar tarai, kitiamainiawai, warik surarta. Apatkusha atsuak, warik
upujsata. Yumisha upujsata nijiamarat. Yatsurjai chichastasan tajai. Ameka Masuinkia
nékame, kitiamtainti, tsukamtainti. Yatsur, uchir waitsamaj turutiarain, jeen jeawar”.

Masuinknua, Kaya nuari, Chumpiasia, nua tii shirmauyayi, aishri nuni


sutartakuyayi. Ayashi pujutka aniuyayi, intiashi tsumurin awakuyayi. Tarachrikia
kinkiauyayi, shakapa emenmama tura tsukanka akiaruyayi; ipiaku usumra tura tukuna
takumiayi, chichak nuya wishiak umuch, umuch amajmiayi, nuka mashi aishriniuyayi,
shirmarinkia.

Nati natik wekaimiayi aishrin anenkan suak. Warik wekaimiayi, shakapan shak,
shak, shak amajki wekaimiayi. Wishitrikia nuya iimkiarikia ayatek aishri Shikiniuyayi tura
wishitsuk wajerinkia Ujukén nuya uchiri Charpin iischatniuyayi. Etsa akasmatairin Kaya
jukin asa tii akasmauyayi nuarin.

Neachma Masuinknua wauras wajerin iismatainkia, Kaya yachin Ujúk maatin


jeawai, mesetnasha kuiktin jeawai, tuma asamtai Masuinknuaka esetar enentaimniuyayi.

Masuinknua aishri chichaman antuk, warik entsa yuminiam itia irainian susarmiayi
nijiamararat tusa.

Ekenum we amamuk kapakunam, etsa nakumkar arempramunam, nijiamchin itia timiayi:

Masuinknua:-“Aishur Kaya nijiamanch sawe umarta, aminiun nawaitjiai, aneasan


nawaitjiai”.

Aishri Kaya, amamkun mete nijiamchin aan achik, chimpirin wincha ajamunam
Ekemas, perek, perek, perek umar, ajapen amajsamiayi. Nuya nijiamchin umar Kaya
chichamkamiayi juni:

23
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Kaya:-“Wiinia nuarua, shiram nuarua, nijiamchiram seresret kariaiti, penkeraiti,


yatsur Ujúk nuya uchir Charip waintsarta, ame wenemin umararat timiayi”.

Masuinknua amamkun ajapen nijiamchirin amajasamun achik, ekenum we ataksha


mete amajas itiamiayi. Naka wajas, tsuntsuma wajas, aishri iis, paem amamkun wajerin Ujúk
susamiayi. Suak chichakmiayi:

Masuinknua:-“Ju Wajeru, wiinia nijiamchir umarta”.

Ujúk nijiamchin wajeri Masuinknua susamun aneas umarmiayi. Suak chichakmiayi.

Ujúk:-“Wiinia waje Masuinknua, ame nijiamchiram seresret nawamuiti. Timiau


nawa asakmin wiinia yatsur anenmawiti. Uchir Charip chinki tukurumna nu apa Kaya susata
nuku Masuinknua susat”.

Charip kawa ajiamun achik aparin Kaya suak timiayi:

Charip:-“Apachi, apachia Kaya, ju aminiuti, nukur Masuinknua susata yuat, wii


tukujai”.

Kaya ajiamun waras achik, nuarin untsuk suak timiamiayi:

Kaya:-“Wiinia nuar Masuinknua winitia, ii uchiri Samuria imiatkinian itiayi.


Iniarkata ajamasminiam. Iniartsuk nijiamanch susata tii kitiamatsuash. Uchiru tii
yuminkiajme, pamparam jakata”.

Masuinknua nuari uchirin yuminkias nuya ekenum warik wemaiyi. Tura


katsuinkianam nijiamchin namuk susamiayi uchirin. Nijiamchin suak, jii iiras timiayi:

Masuinknua:-“Uchir Charip, nijiamanch aminiuiti, kitiamamuiti, yuminsajme,


kawan tii penker núkap yuwaitjiai, tii wakeriniaitjiai. Ame iwiakmarmin penker pujusta,
pamparam pujusta. Ame iwiakmarmin penker najaniuitme”.

Uchiri umarmatai, katsunkian achik ekenum juki wemiayi Masuinknuaka.

Kaya timiayi, Apatuk itiata yatsurna nuya uchirna. Nuya nijiamanch namukam
itiata, Yatsurjai aujmatsatajai.

Masuinknua, ekenumia pininknum enker mete inchin, maman, kenken, paantman


nuya sankunsha itiamiayi. Tura chikit ewejnumka pumpunam kashai nuya pakin namanken
achampin najanamujai itiamiayi. Nukajei wenkuk upujas timiayi:

Masuinknua:-“Wajeru yuata Apatuk. Uchiru yuata Apatuk. Penker yurumatarum”.

Irarka apatkun yuiniak pujuarmiayi, tura jeeniuka yurumainikui iis aujmatu


pujumiayi. Tsawant iraktinian aujmatu pujumaiyi jeeniuka.

Ujúk nuya Charip yurumawar umararmiayi, jeeniun yuminsar, aujmatsatsa


nakasarmiayi.

Kaya, nankin paunam aan achik nuarin timiayi:

24
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Kaya:-“Masuinknuarua, nijiamanch itiata, yatsur Ujukjai umartasan tajai”.

Masuinknua aishri taman antuk, amamkunam nijiamchin mete itia, aishri susatsa
timiayi:

Masuinknua:-“Aishur Kayá, nijiamanch umarta, yamaikia yatsumjai umartatme, tura


wajerun nampersatajai”.

Kaya nijiamchin umu pujakui, nuari ajapen wajas, winiamun nampetan


nampersamiayi:

Masuinknua:-“Wajerchi Ujúk winitia;

Winitia, winitia, winitia;

/Ja, ja, jai. /

Samuria Ujukechikia;

Jek, jek, jek ajawitmea;

/Ja, ja, jai. /

Nijiamchichir umutrusakia;

Chumpiasa nuwa nijiamchichirisha;

Umutruskia, umutruskia.

/Ja, ja, jai. /

Chumpiasa nuawachitjiasha;

Kaya nuawachiritjiai;

Sawech umutrusta;

/Ja, ja, jai/”.

Masuinknua wajerin Ujukén napersamiayi. Kaya enkemiayi, yachin wajeram


jantsemtikiata timiayi. Jantsematin chichamkamu, uraimiu juakmiayi. Kashi asamtai
Ampush juwea, juwea, tsukutsku, juwea ajarmiayi nuya yawasha jau, jau, jau ajarmiayi
kashi. Tura shirikip newa ajamunam Ujúk wajaki timiayi:

Ujúk:-“Wiinia yatsur, yunksajme waker umirtukume, anink wajerun yuminkiajai.


Yuminkiakun Tsukanjan nampersatajrume tura jantsematajai”.

“/Chumpiasa Tsunkaka/;

Wii /tamatainkia/;

/Amamuk takurkuta ajaume/.

/Ja, ja, jai/”.

25
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Yachi Kaya tampuran susamiayi, nampes Jantsemat tusa. Ujúk wajerijiai


Masuinknuajai nampes jantsenmiayi, tampuran tuntuiyak. Mai we, mai we jantsemuk
ajarmiayi. Nampes Jantsemainiakui, Kayaka waras ikiakaimiayi yachin nuya nuarin,
timiatruata, timiatruata ajamiayi.

Ajampek ajasmatai, aja tsukin, kampunniunam jirum ji, ji, ji, ji ajamiayi, kashi
ajampek ajasmatai. Tii tsetsek ajamiayi, kashi tii tee ajasuyayi; shirikip ishichik tsapninian
amajmiayi. Kaya kakar nuarin Masuinknuan timiayi:

Kaya:-“Nuar Masuinknuaya, peak iwiarturta, yatsur Ujúk Kanarat, nuya uchir


Charipsha peak iwiarturta. Jii ikiamtukarta, iniamawarat, patachnum nawe awasar”.

Masuinknua peakan Iwiar, jinia ikiamak. Aishrin Kayan timiayi:

Masuinknua:-“Aishur Kayá, peaknaka iwiarajai, kanararti titia”.

Peaka aintiuk tsekenjai najanamuiti, tikishiana nui tsenkentrikia awajamuiti nunka,


ishichik akuta najanamuiti. Nawenmaka Patach awai, jimiara tsenkenjai najanamuiti, tura
wakenmarinkia jii ikiamkamu awai. Jii ikiamkamuka nawen kashi tsuwe amajniuiti.
Kenkujai peak najanamuiti. Shuar kanaka, itiprin aishmanka, tarachrin nuaka, ukuiniak
esekmau armiayi. Nawenka nukuchu armiayi, jinia patachmas kanuiniana asar. Shintianiak
tuke jiniaka utsutin armiayi. Jiikia tuke menaint ikiuamun takuwiti. Tuma asamtai, Ujúk
nuya Charip shintiainiak jiinia tuke utsutkar iniamiarmiayi, tsetsearaik tusa.

Ayum ataksha tsawamunam shiniukmatai, Kaya shintiar puja, nuari Masuinknuan


ishintiar iniankimiayi jinia ikiapar, apatkun iniarak nuya nijiamchin waintmasat tusa.
Masuinknua nantaki, shiripkin ekemak, tsapnin amajas pujumiayi. Jinia ekemakmiayi. Tura
tankamashin nuya ekentan japimkiamiayi. Nuyanka apatkun ekenak tura namank
ajaimiunsha ekenkamiayi. Mashi apatkun nuya nijiamchin iwiar aishrin Kayan timiayi:

Masuinknua: -“Aishur Kayá, apatkunka iniarkajai. Yatsum ishintiaram itiata”.

Nuari Masuinknua taman Kaya antuk timiayi:

Kaya:-“Nuaru shintiaram pujajai. Yatsur Ujúk, uchir Charip nantaktiarum, Apatuk


yuami, nijiamanch umararmi. Penkerak mesekramprarum. Warik nantaktiarum”.

Ujúk yachi taman antuk, nakuemar, wainimiar nantakmiayi, tura timiayi:

Kaya:-“Yatsur Ujukea nantakjiai. Uchir Charpia nantaktia”.

Uchiri Charpikia kanu pujumiayi, warik nantakchamiayi, peaknum Ekemas nantaki,


itiprin itua nantakmiayi. Tura jiinia utsutkamiayi. Ujuksha jiinia utsutak wajerin timiayi:

Ujúk:-“Wajerua entsa surustá yukumitiaj”.

Masuinknua26 nuna antuk, wajerin entsan yuminiam susamiyi yukunmit tusa tura
eweje nijiarat tusa, uchirinsha nijiamarat tusa susamiayi.

26
Masuinknua: Masu, namak nijiatai. Nuwa naari. Namak masujai nijiamuka waurak jau ainiawai.

26
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Aishri Kaya timiayi yachin Ujukén, winitia, kutanknum ekemaitia aujmatkur


nijiamanch umarmi. Ujúk uchirijiai wajakir wear, kutanknum naka ekemsarmiayi jeentin
pujamunam. Chumpiasia shuar, penker iwiarnaru, chimpirin Ekemas, paunam tuntumar,
nankin takus ekemiayi, Ekemas chikakmiayi:

Kaya:-“Nuarua wari nijiamanch yatsur surutsata, tura uchir Charip apatuk susata.
Nuya tsaank kupikiam shikranam chumpirtuata. Tsawartasar Yatsurjai weajai”.

Nuwe nijiamchin parantsanusejai najanamun sawen amamkunam susamiayi. Tura


uchirin pninknum inchin susamiayi tura chikit pininknumka namak ampakaijiai ajiamun
susarmaiyi. Tsawamunam ayump shiniakui, nijiamchin núkap umarar, Chumpiasa amainini
wearmiayi kashi kampunniunam Kaya nuya Ujúk.

Nanki shutukamawar wearmiayi. Kaya uumin nuya tuntajai, tsentsak tseasjai


painmak jumiayi kunkukna najanamun.

Kuchin akachuma jumiayi tsentsakan atsakatniun. Ujuknaka shikranam tsaank


enkeam entsakta timiayi. Ujuknaka tsaankun jumiayi shikranam. Jintia wenak yaitias
chichaki wearmiayi.

Entsa Tunim, namakukru numiniam nuninki katinkiarmiayi. Amaini aja turunku


awamiayi, paantam tankaku, tsamakarunka jeencham yuiniak nanamki ajarmiayi.

Wekasar, wekasar shaa kaakunam jeawearmiayi. Shaa amunamunam kampuntin


juarmiayi, yurank tsamakaru núkap irunmaiyi, nuna ujukam nuya kuji kautiarmiayi,
Yuranken papar amajairmiayi.

Ampush nankamas juwea, juwea ajarmiayi chichainiak.

Yaja yampinkia jurur, jurur ajamiayi.

Chimi wajamunam waa shinimiayi.

Kampuntin amunamunam senta esaram nuya wankaram yurankin anis puju amiayi,
nuka Chumpiasa27 kaanmatkari amiayi.

Kaya:-“Yatsur Ujúk entsa jeaji, juka Chumpiasaiti. Itiprum ikuimiakta, inijiaraim.


Katintaji, achimkiata. Nankirmijiai shutukmata muntuchnumani. Kaya nankiatjai panki
werumat”.

Kashi amanum, Chumpias entsari puju amiayi, nui jimiara mankartin misu
kaantmatak wekainiarmiayi nuya katinkiarmiayi.

Entsa mashi katinkiarmiayi. Kaantmatak jeawearmiayi, naikim nuya kaya uchich


micha armiayi etsa atsakui.

27
Chumpias: Entsa naariti. Entsa washimiam núkap namak washimnium chumpimniuiti. Núkap namak,
tsarur, kunankit, kumpa, kuwink, kantash iruniuiti. Warik namak jukchamka washimian kupik juwiti. Nui
chikit entsasha tunim entsa naakam, washimiam núkap chumpimin ainiawai, nui humpias naartin juakuiti,
ii uuntri anaikiaruiti.

27
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Entsa Chumpias nankamakmiarin aumatu pujuarmiayi. Nankamakiar itipin


itipruawarmiayi. Eamtain achikiarmiaiyi. Pintiu anturamunam, tsuatjai amanum,
nankamaki kampunniunam jeawearmiayi.

Tsapnin ajaki winiakui, chinki kakantar núkap shiniarmiayi. Ampush, Auju nuya
ikiamau umiarmiayi numi nukeen.

Ashintsa entsari saar kayanam ajiniak yaitias chicha anis ajarmiayi.

Naka jimiara kaya uunt entsayanupa amuamu pujuarmiayi. Nui Kaya yachin Ujúk
tsaankun ejempratjai timiayi. )

Kaya natipnium tsaankun ajampar ikusmiayi kayanam jamperat tusa. Tsawa ajai
nii pujamurin yachijiai aumatu pujuarmiayi.

Nii uuntri ya armia, nii shuar ya armia, nuya nii numasri ya armia nuna
aujmatiarmiayi.

Tsaank ajampramu jampermatai, Kaya yachin Ujúk tawai:

Kaya:-“Yatsur Ujúk Tsaank umartai”.

Ujúk juni tawai:

Ujúk:-“Ayu, Arútma tsaankri umartai: Junaku umartasan wekaja”.

Kaya yachin Ujúk timiayi ewejem iniakmasta, nui ewejen tsaanku ijiura
upujtusmiayi, nuya umarmiayi. Tura Ujúk yachin Kaya ewejnum tsankur ijiurtuamiayi,
nuya umarmiayi.

Kayanam ekemsarmiayi tsaankun nampeman. Nampetek Ujúk yachin Kaya timiayi:

Ujúk:-“Yatsur Kaya takat yainkia tusan tarijme, Perú nuan nuatkatsan wakerajai”.

Kaya timiayi:

Kaya:-“Yatsur Ujúk nuka itiurchatchaiti, kaya antukain, nunkanini wampu uunt


wajáwai, wekachatai, nui kara atirtai”.

Kaya nuya Ujukjai tsaankun namapekar, yaitias numi uunt entsa kisarnum tsukin
wajamunmani wearmiayi. Tsaankun nampekaruyayi, kampuniun patak iyarmiayi, tura
Kuntin ishamainiak tsekenan nunasha wainiarmiayi. Numi uunt wajamunam, nui
wajasarmiayi, kara atirtasa. Kaya wene epenak, nankin takus, tura uumniasha entsaku,
tuntan nunkuarun wajas timiayi yachi iis:

Kaya:-“Yatsur Ujúk, wiikia tsenkutsukyawant imiarmajai, shuaran numpen


umutramiajai, mashi kajertainianka umukmiajai.”

Kaya, waimiakmarin mankartuatniun yachin etserkamiayi, tura nawe untrurjai nii


wajasmarin nukajai japimiayi, wajasman asakeak. Uuntyawa nuke yachin Ujukén kuishin
ishishmas jurur, jurur amajmiayi.

28
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk tii penker yachi Kaya karan atian anturak timiayi:

Ujúk:-“Yatsur Kayá, nekas mankartuatin imiaruitme. Wiikia shiashian imiaruitjai,


shuaran aintran, jeen ejen, mashi yukartuan, ayatek nuwan yutsuk nuatkan jukimiajai”.

Kaya, Ujukea karan atian penker anturak niisha timiayi:

Kaya:-“Ujukea, nekas imiaruitme, awakmaktatji, tura nua Misatak jukim


nuatkatame.”

Kaya nuya ujukamajai, wampunam kampuin wajasar karanka atirarmiayi. Ayatek


wampuk nekamaiyi nii karan atairmarinkia. Tura yamaikia tsawant jeatniun nuke tamiayi
chichaktin.

Ujuke yachin Kaya timiayi:

Ujúk:-“Yatsur Kaya, ju nantu amukar, ewej nantunam wiinia jearui Samur jeatritia
nijiamanch umarmi. Nukete”.

Kaya waras timiayi juni:

Kaya:-“Ayu, nui aujmatmi”.

Nanki juamun chichaman najanawar jea waketkiarmiayi. Jintia Kaya chuun nuya
awachan tucumiayi.

Chumpiasan katiniak nuya mainiak, Ujukén nayumpi iniua achikmiayi, chikichik


tenteamun achikmiayi nayumpin. Naekjai wearmiayi nayum achikmanka.

Nayumniaka pumpujai kamuya, shikranam enkea jea jukimiayi.

Jintia waketainiak Chumpiasnum panki nuya namak iruniuana nuna


aujmatsarmiayi. Etsa jintsamunmak, Kashik jea jeawearmiayi.

Kaya jeeka penker japimkiamu pujumiayi, Masuinknua jampimiak penker


amajsauyayi.

Jea aarikia penker japimkiamu amiayi. Atash nuya patu untsuri shaana yuarmiayi.

Untsuri yawa aishmank nuya yawa nua iruniarmiayi. Juni naartin armiayi:
Wampikiat, Shuach, Makanch, Mukash, chikitsha naartin yawa armiayi. Chikitkimas
jakachin takuarmiayi.

Tankamashnum Charip tsentsakan atsakú pujumiayi. Tura ekenumka Masuinknua


nawantrijiai pujumai. Kaya eketu nuarin kakar timiayi:

Kaya:-“Masuinknuarua Kuntin juitia. Nijiamanch itiata. Apatuk ajamasta, yatsur


surutsata. Uwin iistasa weawai”.

Masuinknua enkenumia taa, kuntinia achik warik jumiayi. Amamkunam nijiamchin


itia aishrin Kaya waintsamiayi, ataksha enkenum waketki, nijiamchin namuk itia, wajerin
Ujúk nijiamchin susamiayi nuya uchirin Chiriapan susamaiyi.

29
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Nijiamachin umararmatai, Masuinknua pininknum inchin, paantman nuya maman


enkerman nunka menaintiun upujsamiayi. Nii shuar pujamunam naka upujtusarmiayi.

Ataksha ekenum waketki, pinink kapaku panki arempramujai, paki ymuirin ajaimiun
ijiujai nuya unkuchjai itia upujtusarmiayi. Apatatuk enker upujtusmanum ayam
upujtusmiayi paki yumiriamunka.

Nawantri Yamanuach, tsapanam jimia najanamun upujtusmiayi, ayak yuawarat


tusa.

Masuinknua ekenumia aishriniu apatkun aishriniun itia niisha tuntupmar ekemas


aishrijiai yurumuk ekemiayi.

Yurumainiak yachijiai eamkamun, paki mamun yuiniamun aujmatiarmiayi.


Yurumainiak chicharkuta nuya wishirar ajarmiayi Nuamtak shuar asar.

Yurumawar yuminmasarmiayi wajerin, nuarin nuya nukurin.

Kaya naka wajas, ewejen iniakmas nuarin timiayi:

Kaya:-“Nuarua, entsa itiata ewej ikijmiarmi ¡Yurumaji! ¡Yuminsajme! Nijiamanch


yatsur surutsata. Nijiamanch uchir surutsata. Yamaikia wenawai, yatsur Unkuchain”.

Kaya nuari, Masuinknua katsuink uuntnum nijiamchin sawen namuk itiamai.


Eemkaka japir, umar aishrin nijiamchin susamiayi. Tura aishri chichak yatsur Ujúk nuya
uchir Charip surutsarta nijiamanch waintsarta. Nuari ekennum we ataksha nijiamchi itia
wajerin Ujúk nuya uchirin Charip susamiayi, iitsuk susarmiayi nijiamchin.

Ujúk nijiamchin umar, yachin timiayi:

Ujúk: “Yatsur Kaya weajai. Yatsur Uwin iistasan weajai. Penker pujusta. Tajana nui
nijiamanch umarmi jearui jeata”.

Kaya, yachi weamun chichaman antuk timiayi:

Kaya:-“Yatsur Ujukea, iirsam weame. Aujmatsajnia nuke umiktai. Nijiamchin


umakun, jeatajai. Nuke atí.

Kaya chachaman juni amukmiayi.

Kaya:-“Ayu”.

Jimiara mankartin shuar, aujmatsar ikiunaikiarmiayi wenak. Uchirin juki


naintniumani wemiayi, entsa Shimiuta naintrini wearmiayi. Kuchan nankiakiar tura
tsuatnasha ikiukiarmiayi, nui makanch napi tii nukap irunmiayi. Jintia weamunam tii núkap
pumpu, pintiu, achu, shimpi, amapakai, teren, Kunkuk, tintiuk, tinkimi, chikit ijiusha
iruniarmiayi. Nuink uunt numi, naya wajatar ajarmiayi: shaik, yumpink, wampuish, pitiuk,
washik, tinchi numi tii penker armiayi katsunti. Nuken yajasam, karis, juu, yajasmach tuke
puju núkap iruniarmiayi.

30
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Jintianmaka nuka, numi nuya napisha tepetar ajarmiayi. Kaya uuntnum titin
enkenmiayi tura ajinkianam takarsa yumnkrin nakak ekemiayi.

Matut weatramunam, Ujúk nuya Charpijiai wekasarmiayi, nui tsukanka jinkiain


yuiniak matsamarmiayi.

Uumjai aintiuk tsukankan tukumiayi matutan kautun.

Tsukankan tuku, uchirin chicharuk eweraip tawasap najanami timiayi Ujúk.

Aparin taman anturak Tentetska ewetsuk shikranam tsukankanka enkeamiayi, tura


wekaikiar wearmiayi. Jintia wesar mashi wainiarmiayi numi uunt wajatar ajainiansha, nunka
paka asamtai tura chikintiuyayi.

Numi wajatar ajamunam, nusenaamp wajamiayi. Yankipik yuiniak ajarmiayi.


Yankipik paki uchirmaku armiayi. Paki, naampi Jinkiai ijiakainiak tsatsur ajarmiayi. Kuuka
anin armiayi pakikia. Pakikia naint jirar wajátjat ajarmiayi naampin yuiniak.

Nashipnium paki amanari naampin yuak uukmak pujumiayi. Ujúk wainiak uumjai
iniaktus makunam tsentsakajai tukumiayi. Pakikia tukum, tsekenki, naant ajaki, kuraki
nunka iniamaiyi. Pakikia shitiamki, shitiamki we, nui tepes jakamiayi.

Chikit naamp kakekan paki yuak pujumiayi, nuna Ujúk iis, tsentsakan tuntanmaya
ukuiniak, wampuishin upujtus, wenejai penker paink, uumnum upujsamiayi. Pakin paenam
tukumiayi tsentsakjai. Pakikia tukum, wajas juak, nunka iniarmiarmiayi tseas achikiam.

Ujúk paki uchirin achiktasa wakerimiayi. Uuntyawa nuke juru, juru ajas, pakin
uchirin awakamiayi tura muni nuken umuchtur nuyasha awakamiayi paki uchichirinkia.

Uuntyawa amiam pakikia tushakasa tsekeararmiayi tura uchichirikia nupachiniam


umkarmiayi, paant umkaru juakarmiayi. Ujúk wainiak tsekenki jimiara pakin uchirin
achikmiayi ure ajasun.

Charip apari paki uchiri achiakui iya waja asa, achikmatai warik chinchipin utsura
jinkiamiayi mai pakin, achikma utiarmiayi nuya asakratiarmiayi.

Ujúk paki achikmarinkia, warik tsukapen kunkuntin umushkamiayi enentat tusa.


Tura Ujúk waras uchirin paki uchirin achikman susamiayi.

Tura Ujúk tuntanmaya kuchin ukuiniak paki28 makuin mai akanmiayi, tseasan29
aneantar tsekenkiairai tusa.

Kampuniunmaya yaas wajamunam chinchip netar ajarmiayi, Ujúk núkap


utsuramiayi. Chinchipjiai pakin nawen jinkiatar entsaktinian najantramiayi. Chikit pakinsha
anik kankar jinkia ajinkianam Iwiar apujsamiayi entsaktasa.

28
Paki: Arutma aujmatairinkia yaunchu ii uuntri pakinnuan nuatka.
29
Tseas: Kuntin tukutai.

31
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk jimiara pakin entsak, nuya tuntan nunkur, uumrinsha mukusan, chuchuken
winchan juki wemiayi.

Ujúk pakin entsak, jintia penker neka asa uchirin timiayi:

Ujúk:-“Uchiru nuntumsaji, warik wekasata”.

Kampuniun shiaram irunum Charip iiki winimiayi, tura aparin waras timiayi:

Charip:-“Ayu aparu”.

Nuka kaaku asar wekam tsarir, tsarik ajamunam wearmiayi. Kuntinian pakin nuya
nanamtinian entsaki wearmiayi yachi nuya apari susartasa.

Shimiut entsanam jeawearmiayi, nui numi shimiut tuntui najantai wajatar ajarmiayi.
Entsanam tsarur, tsutsum, kunankit nuya kumpa núkap iruniarmiayi, juyai ajamiayi namak.

Entsaka sawi amiayi tura kunarinkia initkia mukusa pushutaku kayajai nuya numi
iniararu pujuarmiayi. Entsa katitiai shimpiniu najanamu amiayi, kenkunu anis shimpi
awasma amiayi.

Shimpinmani nuninkiar katinkiarmiayi, shimiuta pakarin wearmiayi, tuntui najantai


nunkanam jeawearmiayi. Kunchai ajinkiari amanum nui Ujúk wajas untsumkamiayi:

Ujúk:-“¡Tuuu jai, Tuuu jai, tuuu jai! Yatsur Uwi wiitjiai. Samuria Ujuketjai.
Yatsumetjai. Yawa achirtukta”.

Untsuma antuk Uwi yawai jau, jau, jau ajarmiayi. Ayumsha shiniarmiayi.
Kashikiyayi. Kashik tsenken etsa ekemsania, nuiyayi. Yurankim tee ajasu asa, etsaka
jinchamiayi, yutukmin kiriar amiayi nayaimpikia. Tii núkap nasenmiayi; numikia mai we,
mai we uchi nakura anis ajarmiayi, tura murushi nukeka papar ajarmiayi manchi aet iniainia
nuke. Chiachiaka weer ajarmiayi nuya puachsha krua, krua, krua, krua ajarmiayi. Tura
kampuniunmani chicham untsuma antunamiayi:

Uwi:-“Tuuu, jai. Tuuu, jai. Winitia, winitia yatsur Ujukea, yawanka wajeram Ipiak
jinkiayi. Wiinitia, winitia, ishamtsuk winitia yatsuru”.

Ujúk uchirin Charip iis timiayi:

Ujúk:- “Uchirua, apaka pujawai. Yatsurka jea pujawai. Yawanka nuku Ipiak
jinkiayi. Warik juikta”.

Wekasar, wekasar kuntinian nuya uumin entsakiar wearmiayi. Yamajanam


jeawearmiayi. Ajanam mama turunku, inchi kukujruku, jimia jiniat keer, nusepaat, timiu,
masu, uwi aramu núkap iruniarmiayi, Nunkui suramu.

Aja yantamin paantam nuya santanía aramu, tankaku, tsamakaru iruniarmiayi.


Mamaka ipiatmasua, inchisha ipiatmasua kapantaku ajasar iruniarmiayi ajanam. Ajaka
penker takaimiu amiayi.

32
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Aja tsukintrinini, kunchainiam ajakmanum wajas Uwi jeen wainkiarmiayi.


Jeanmaya mukuin puju yurankim anin jinmiayi, jinia ikiamkar nuya apatkun iniarainiak
pujuinia asa. Ampaimiamunam ajapen jea uunt pujumiayi.

Uwi jeeka yamarmauyayi. Jea awantramurikia shimpi nukejai nuya pumpujai


najanamuyayi. Tura tanishrikia ampakai nakarmajai tanishamarmauyayi.

Jea aarin Ujúk jeak timiayi:

Ujúk:-“Yatsur Unkucha winiajai, uchirjai winiajai. Wiitjiai yatsur Uwiya,


pujamek?”

Uwi untsurnumaní nankin achik jeya, itipin entsaru nuya tawaspan etsenkraku jinki
wajasmiayi. Itiashin esarman mukusan takumiayi. Sutartakuyayi. Nueram, kakarmauyayi.
Itiprikia pushutaku, mukjusa nuya kapakujai arempramuyayi, uruchjai najanamu, nuya
suwajai tura yamakaijia enkeamuyayi.

Uwi, yachin Ujukén shaut nankijiai iniaktak timiayi:

Uwi: -“¡Taa!

Ujúk anematan aikmiayi:

Ujúk:-“¡Taa!

Uwi: - “¿Yaitiam, yaitiam?”

Ujúk: - “¡Wiitjiai! ¡Ujuketjai! ¡Ame yatsumetjai!”

Uwi: - “Yauncha ja”.

Ujúk:- “Ee, ee”.

Uwi:-“Yauncha ja”.

Ujúk:- “Ee, ee”.

Uwi: - “Mesetchakai, mesetchakai. Anankchakai, anankchakai”.

Ujúk:- “Atsa, atsa”.

Uwi:- “Jaa, jaa”.

Ujúk:- “Yauncha jaa”.

Uwi:- “Ee, ee”.

Ujúk:- “Irakun wekajai”.

Uwi:- “Jaa, jaa”.

Ujúk:- “Kame, Wiisha, yamai, irakun wekajai, yatsuru, mesetnaka wekatsatjai”.

Uwi:- “Nekasak, nekasak”.

33
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk:- “Yatsuru chichamnaka wekatatsjai”.

Uwi:- “Jaa, jaa”.

Ujúk: -“Penkerak pujarum yatsurua?”.

Uwi:- “Ee, mesetka atsawai, penkerak pujaji”.

Ujúk:-“Juisha mesetka atsawai”.

Uwi:- “Atsa, atsa, atsawai mesetka”.

Ujúk:- “Ayatek, apach Samura atuniní, nukap kaunkar nunkan nukap achinia
tuiniawai.

Uwi: - “¡Jee, jee! ¡Nusha, nusha! Itiurait yatsurua.

Ujúk: - “Nuar, Jimianch aparin iutsa tukama, apach nukap wenan wainiak, ishamak
wakitkiniaiti”.

Ujúk: - “Nu chichamak awai. Chikitkia atsawai, yatsuru.

Uwi: - “Nuar Ipiaknuwa, wari, wari niajiamanch yatsuchir Ujúk surutsata. Ujúk
Samuria tainia, nijiamanch sawe namukam, uchir Charip surutsata. Niisha pimpikiar
yajaya kaunkarai anentainiak. Apatkusha surutsarta. Yatsurjai aujmatsan, urum kashi
nampesar jantsemataji, warastatji. Nawantur Chiki, iwiarnasti titia, ekenum pujatsuash.
Uchikia titiu pujusarti, yatsurjai aujmatkun pujajai.”

Aishri Uwi taman Ipiaknua antuk, warik tankamashnum warás jeamiayi. Wajerin
amikma tura uchirinsha amikmá, ekenumaní weak, shakaprin, shak, shak amajki
wemiayi. Ipiaka shiram nuayuyayi, itiash ajakniuyayi. Sutarchiyayi. Tsunkanka akiaru,
ipiaku usumpra.

Ujúk uchirin Charip chichareak, nuku kuntin majnia nu susata.

Charip apari tana nuna umirak kuntinian Ipiakun untsuk susamiay.

Uwi yachijiai, Ujukjai nii pujusmarin aujmatu pujuarmiayi.

Ipiaknua:- “Aishru Uwiya nijiamanch umarta, yatsumin nuya uchirmin susartaj.”

Uwi:- “Maj, nuarua nijiamanch surusta, penker sawe surusta umartaj. Papai umarjai
Ipiaknua, yatsur nuya uchirsha surutsata”.

Ipiaknua:- “Ayu aishru. Wajerun yamiakia susartajai. Wajer Ujúk Nijiamanch


umarta. Wiinia nijiamchir umarta. Amesha uchir Charip nijiamchir umarta”.

Ujúk: - “Wajerua nijiamchiram tii penker nawamuiti. Sereset kariaiti. Amamuk


jusata wajerua”.

Ipiaknua:- “Uchir Charip nijiamanch umarta”.

34
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Charip:- “Ayu nukur Ipiakua, nijiamchirmin umajai, tii penker nawaitme,


yuminsajme”.

Ipiaknua nii shuar asaramatai, nijiamchin susarmiayi. Nawantri Chiki yurumkan


iniarkamiayi susartasa. Pakin namajan ajai iniarkamiayi. Tura panman, ichin, maman
iniarkamiayi susartasa. Tura jimiansha ijiur najanamiayi.

Pininknum apatkun enker, Chiki upujtusarmiayi. Nuya Ipiaknuaka pininknum paki


namajai ajaimiujai tsueran upujtusarmiayi, nuya jimiansha tsapanam upujtusarmiayi.

Nuna susa Ipiaknua aishrin timiayi:

Ipiaknua:- “Aishrua apatuk yuata, yatsum yuata titia”.

Uwi: - “Yatsur Ujukea apatuk yuata. Uchir Charip apatuk yuata. Nuar Ipiaknuwa,
amesha wijiai yuitia”.

Nuna antuk, Ipiaknua kutankan itia, pujus aishrijiai yumiayi. Tura Ujuksha
apatkun aishirijiai yuarmiayi.

Ujúk apatkun yu pujus anintrusmaiyi yachin.

Ujúk:- “Yatsur Uwiya jusha tuya mamam”.

Uwi:- “Yatsurua, naampin kautun, shimiutnumani nuni, yau kashik yawajai awajran
tukumjai. Jimiaran mamjai. Juink utsuri pakinsha maan wajermensha uyurniuitjiai.
Chuunsha kashik char, char ajainiawai. Waasha yamaikia juruiniawai, urum kiarai
shinikiartatui. Atuminsha yatsurua kuntin irunchashit”.

Ujúk yachi aujmatma antuk, nii nunken Samurnum kuntin iruniun aujmatsamiayi.

Ujúk: -“Yatsur Uwiya wiinia nuakaruinkia tii nukap kuntin iruniuiti, ju kuntin
iruniuiti: Ikiamau, nanamtin, pamá, paki, kashai, kayuk. Tura chikit kuntinsha awai
unkumia nuya suntai”.

Chichas, chichas yurumawar amukarmiayi.

Ujúk yuruma timiayi:

Ujúk:- “Wajeru pinink jusata. Yurumajai, yuminsajme. Yatsur Uwiya kunturman


yuajai, jakashtatme, iwiaku pujustatme”.

Uwi: -“Nuar Ipiaknuwaya, pinink jusam, etsa susarta yuminiam ikijmiararat, nuya
nijiamanch waintsarta, yatsurjai aujmatsatajai”.

Ipiaknuwa warikmas wajaki, pininkian achik ekennum jukimiayi. Tura Chiki jimiara
yumin itia, aparin Unkuchan susamiayi tura chikitniaka apari Ujuken susamiayi.
Yumijiai ewejen nuya wenen nijiamararmiayi. Nijiarmararmatai yumin achik Chiki
ekenum jukimiayi. Ekenumia amamkunam sawen namuk Ipiak aishrin waintsamiayi.
Aishrin wainias wajerin Ujuken susamiayi tura uchirin Charpin susamiayi. Nuyanka
ashri yachijiai aujmatkui nijiamchin wainiu pujumiayi.

35
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Kiarai ajasmatai, Uwi nuya Ujuken nampekarmiayi nijiamchim.

Uwi nuarin timiayi:

Uwi:- “Nuar Ipiakua, iwiarnaram tata, tura nawantrusha itiata. Pinkiui, tampur,
kaer itiartitia, warasmi”.

Ujúk nuna antuk timiayi.

Ujúk:-“Yatsurua winiaka tampur ikiatsata, wajerun jantsempruataj”.

Uwi:- “Ayu yatsuru, ju tampurjai wajermejai jantsemata, wiikia pinkiuin


umpuartajai. Chiki ameka umaim Charip nampersam jantsempruata”.

Chiki:- “Ayu aparu, umarun Charip Nampersatjai, nampereajai Samuria


umachirun”.

Chiki:-“Samuria umachiruka.

Entsak, entsak winiamea.

Entsa jintiaimani winiamea.

Ame winiakum.

Mesekar ipiamki winiamea.

Nijiamchichir umutrusta.

Jempech jantsemu amajtrusta.

Ja, ja, ja”.

Charip nampeak timiayi umain.

Charip: - “Umachirua Japachin nampersatajme.

Samuria japachikia;

Aja tsukin wajatmasa;

Iniaichirin jiis wishirmaupai.

Chumpiasa japachikia;

Wiikia nekasjai, tajai.

Umachirun nuni wasurjai.

Ja, ja, ja, jai”.

Atuní Ujúk wajerin nampermiayi junis.

Ujúk:-“Wajerchiru wiikia awarmasan nampersatjame.

Chumpiasa awarmachikia;

36
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Iniakun yuak;

Shaa, shaa ajatmaupiayi.

Samuria kawachikia;

Wampachin kauteaku;

Kir, kir, kir ajatmauyapi.

Ukam ikiumka;

Uutu pujuyapi.

Ja, ja, ja, jai”.

Ipiaknua jantsemu puja, wajeri nampeream, kujin nampersamiayi.

Ipiaknua: - “Chumpiasa kujikia, kuji, kujikia.

Ji tente, tente atmayapi.

Samuria kujikia, tujunkach auyapi.

Kashi nantu jimkimtaiya, jimkimtaiya.

Uutu pujurmauyapi.

Kuyak, kuyak ajauyapi.

Ja, ja, ja, jai”.

Nuna antuk Uwi pinkiuin umpu waja yachin Ujukén nampersamiayi tsukankan.

Uwi:- “Nankaisia Tsukankachikia, tsukankachikia.

Matuta kashik yuakua, kuan, kuan ajatmauya.

Yajikchirin iniakmasa, kuan, kuan ajatmauyapi.

Wiisha yatsuchirjiai chapursan umasnaku kuan, kuan, kuan ajawai.

Wara warajai.

Ja, ja, ja, jai”.

Nuni jantsemawar nuya nampesar, nijiamchin umarar tsawararmiayi. Tsawankar,


Ujúk yachin Uwin ishishia, chichareak timiayi.

Ujúk: - “Yatsurua, Shimiuta naintrin wekasatai”.

Uwi:-“Ayu timiayi”.

Nuarin Ipiaknuan chichareak, apatuk iniaru ajata, yatsurjai nunkarun iniaktustasan


weajai timiayi. Tura akarun achikiar kampunianam wearmiayi.

Shimiutnum jeawar katinkiar wearmiayi.

37
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Numi Uunt tsaik wajamunam, kampuwarin wajasar. Wene epenkar chichaman


jikiarmiayi. Nanki juiniak.

Ujúk:-“Yatsur Uwin amesha wari wainkiaitiam shuar matniusha”.

Uwi:-“Wiikia yatsuru shuar matniunka Uuntyawan kajertan nankijiai weakan


mamiajai tura numpen umutramiajai”.

Ujúk: “Wiikia panki yuruatsa kajertan, wenen achikian, jarkan mamiajai, tura
nawantrin tsunkinuan kasarkan nuatrukmiajai”.

Uwi:-“Nekas, nekas yatsuru amesha shuar makartuatniuka waimiakuitme, nua


misamúnua nuatkamniatme”.

Ujúk:-“Yatsur Uwiya, ju nantu amukar, ewej nantunam wiinia jearui Samur jeatritia
nijiamanch umarmi. Nukete”.

Uwi:- “Ayu”.

Ujúk:- Wetay yatsuru jea.

Ujúk yachijiai, jea wakitkiarmiayi. Jea jeawar, nuari Ipiaknua, nijiamchin


wainmastai, yurumawar, kanararmiayi.

Kashik tsawamunam, Ipiaknua nantaki, shirikpin ekemak, jea japimiak, jinia


ikiamkamiayi. Nuya apatkun iniarak, kuntinian penkamun painkiamiayi ichinknanam.
Nijiamchin sawen namuk ichinknanam ekentsamiayi. Aishrin ishintiar, wajerensha
ishintiarmiayi. Tura yumin susarmiayi. Nijiamararmatai, aishri Uwin nantaki eketu asa
chichamkamiayi.

Uwi:-“Nuar Ipiaknua, wari apatuk nuya nijiamanch yatsur tura uchir surutsarta,
kashikmatajai timiayi. Yatsur Ujukea uchirmijiai nantakim ekemsata apatuk yuar
nijiamanch umarmi”.

Ujúk: -“Ayu yatsuru, wiisha penker kanarjai. Mesekranam yawachin takajai. Wii
shuar tii anentainiawai. ¿Amesha itiur kanarum?”

Uwi:- “Wiisha yatsuru penker kanarjai. Mesekranam uchi apu mankarun wenkuajai.
Wiikia kuntuknarjai, kashain kanutrajai. Yawajai urum wekasatajai”.

Ipiaknua:- “Aishru nijiamanch umarta, tura Apatuk yuata”.

Uwi:-“Nijiamanch surustá nuaru, tura yatsur Ujúk surutsata”.

Ipiaknua:- “Wajer Ujúk nijiamchichir umutrusta”.

Ujúk:- “Ayu, wajeru nijiamchiram surustá”.

Ipiaknua:- “Uchir Charip nijiamanch umarta”.

Charip:- “Ayu nukur Ipiaknua, nijiamchirmin umajai”.

38
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Uwi:-“Nuaru narin, apatuk enkeram yatsur, uchirjai surutsata, yuawarat. Kashik


wenawai”.

Ipiaknua, aishri chichamun anturak, pininknium apatkun enker tura chikit


peninknium namank ijiujai ajaimiun ukati upujtusarmiayi. Aishrinsha apatkun
susamiayi. Tura jimiansha unkushpiniam upujtusarmiayi. Tura Ipiaknua aishrijia
tsanias yuak pujuarmiayi. Nawantri Chikikia, ekenum kaijiai yuak pujuarmiayi. Yawaka
jinkiarma, namikian yuiniak pujuarmiayi.

Mashi yurumawarmatai, Nawantri Chiki, entsa yuminiam susarmiayi yukunmiarat


tusa. Tura Uwi nuarin nijiamanch wainmasta timiayi, nuya yachijia aujmatainiak
pujusarmiayi.

Uwi: - ¿“Yatsur Ujukea weamek”?

Ujúk: -“Ee, yatsur Uwi, wiisha waketjai. Irakun wekajai. Wiinia uchirun Charip nii
shuaran nekamtikiakun ira wekajai”.

Uwi:- “Penkeraiti, wiisha nuarjai penker pujaji, chichamka atsawai, mesetsha


atsawai, pénkerak pujuiniaji. Wii irakun, nijiamchin umakun, nu nantutin jeatjai”.

Ujúk:- “Yatsuru wiisha iimsan weajai, penker pujame. Ame jeartitia, Aajmatsajnia
anik juaktai”.

Uwi:-¿“Uchir Charip amesha waketmek”?

Charip: - “Ee apar Uwisha wiisha nekampran, waketjai. Apar Ujúk iraktai turutkui,
Wiisha wekajai”.

Uwi: - “Penkeraiti uchiru, wii ame apan pujajai, ataksha iraitia, nankamakrum
nijiamanch umarum nankamaktiarum”.

Ujúk: - “Yatsur Uwiya pujujata, waketuwajai; nankamakun iiktiajme”.

Uwi: - “Ayu yatsuru, penker weta, penker wetarum, waketkurum tatarum”.

Ujúk:- “Ayu”.

Charip: “Ayu”.

PUMPUIS

Tsawant tsawaki weakui, Ujúk nuya uchiri Charip, jeaya jinkiar arakanini,
kampuniunmani wearmiayi Pumpuisnum jeawartasa.

Yachi, Achutaish nuya Kerua, Pumpuisnum pujuarmiayi, nuna iutsa wearmiayi.

Naintian warukar, akaikiar, pakak, pakak wearmiayi. Tura Kenkuim entsanam


jeawearmiayi. Nui namak núkap iruniarmiayi: Kumpa, jiur nuya kunankit. Nijiamarar

39
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

entsanka ikiukiarmiayi. Untsurnumani iyamka, Sámura naintri, Sámikim nait kikiajar


ajas ámiayi.

Jintia Weamunam, numinmaya tsenkutsukyawa: Aa, aa, jurur, jurur, jurur ajaki
numiniam pak, pemak; pak, pak, pemak winimiayi.

Yajasman wainkiar, tsenkenkiar ataksha, Kenkuimi kunarin wayawar,


winchumawar tampetnum uumkar juakarmiayi.

Tsenkutsukyawaka, yaki, jurur, jurur ajaki, wainmakach Samikmi naintrini kajeki


menkakamiayi sakajkamat chichamurikia.

Kunanam kenkenta pujuinia, yawa wematai, jiniainiakui, entsa init panki puja
nekapamar uutmiayi ushumak yuawartasa: Chuwiwiwi, chuwiwiwi, turu, turu ajamiayi.

Tura wainchi entsa peper, peper amajki, pankikia muuken jikmiayi. Nuyanka wene
uruai nai iniakmamiayi.

Pankikia, tente, kapaku, entse aniun jiinkia iniakmamiayi.

Panki misharikia churuaruyayi.

Ataksha panki wenen urai iniain mukusan iniakmakui, Ujukén uumin iniaktus,
tsentsak tseas painkmajai iniainium ukutamiayi.

Pankikia, tseasjai ukutamka entsa waya peper ajamiayi. Tseas najamin asamtai, jaak
tuninkia, tuninkia ajaki, kaantmatak jinki jakamiayi.

Ujúk pankin maa, entsanam nijiamar uchirijiai Pumpuisnumani wearmiayi, maamun


aujmatas.

Jintia wesar, numi uunt shaik nuya kunchai wajamunam chuu, chaar, chaar ajaki
nankamainian wainkiar tukutsuk nankamakiarmiayi warik wena asar.

Jintianmaya mashu nanaak supinminiam ekemsamiayi. Ujúk uumjai tukumiayi.


Tukum jukerus iniarmiayi, tura Charip tsekenki achik, kampuwanam urenka ewer,
nukajai yutur ikiukmiayi. Nanapenka ewerchamiayi. Kachinkiajai ajiamiayi tura
chinchipin atsura, kamuya shikranam enkea entsamiayi Charpikia, aparin tukumum.

Ujuké uchirin numiniam ekemas jintintiamiayi.

Ujúk: -“Juinkia uchiru yajasam kajen irunin ainiawai. Uuntyawa nunkaya kajen
yukakratin ainiawai. Anearar wekasatniuiti. Entsasha panki iruniuiti, shuara yuu
ainiawai. Napisha núkap irunin ainiawai. Entsaya napi, nunkaya napi tura yakiya
napikia numiniam nukeen patamin ainiawai. Uuntyawaka núkap ainiawai naarikia ju
ainiawai: Tsenkutsukyawa, shiashiayawa, japayawa, yampinkiayawa, suachyawa tura
entsaya yawasha irunui. Mashi shuaran yuu ainiawai tura kuntiniasha yuu ainiawai.
Pankisha núkap awai: entsayapanki, kukariapanki, kuchapanki, yakiyapanki,
yakumapanki. Mashi shuara yuu ainiawai tura kuntiniasha yuu ainiawai.

40
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Napisha núkap irunin ainiawai: Makanch, tseremakanch, sankusunmakanch,


puruskam, tunchim, tintinknapi, yamunk, suiknanapi, nukam, chichi, wekiam, maanapi,
chikitnapisha irunin ainiawai. Mashi esakratin ainiawai, tsuamachkrikia jakatin jeaji,
tuma asamtai penker Iimsar wekasatniuiti uchiru”.

Nuna antuk, uchiri Charip aparin timiayi:

Charip: -“Nuinkia aparu yamaikia nu aneram ajasan wekasatjai”.

Nuní uchirin jintintia, mashi anair, chichatsuk wearmiayi Pumpuisnumani.

Nunka chikintiu, kampa tasa amanum tsek jeawarmiayi. Nui untsuri paki pujuinian
jintrarmiayi. Iniakun majukan yuiniak pujuinian wainkiarmiayi. Kakir, kakir
amajiarmiayi Jinkiain ijiakainiak.

Tura uunt paki aishmank wajan, Ujukén paenam pisut tukumiayi tsentsakjai.
Pakikia tsekea, tsekea kuranki, nunka iniar, kutsum, kutsum ajaki jakamiayi.

Ujúk tsekentsak, kuchijiai mai kujapen yapen serea, serea tsupirkamiayi tsekenki
tusa. Nuyanka chinchipi utsura, mai nawenam jinkia entsakmiayi.

Ujúk paki entsak uchirijai jintianmani wearmiayi Pumpuis jeatsa. Kayaiminiam


jeawar, nui ayamprarmiayi. Nijiamarar, nijiamchin umarar, ataksha entsak wearmiayi.
Kiamiayi, apari Ujúk, uchirin uumin yanamtiksamiayi. Jeastatuk ajasar weamunam,
yawa jau, jau ajarmiayi, nui uchiri Tentets chichak timiayi.

Charip: - ¿“Aparu jeachjik”?

Ujúk: - “Ee, yatsur Achutaisha jeen jeatemaji. Nuink yatsur Keruasha ayamach
pujuwemiayi. Yatsur Achutaishai jeataji uchiru”.

Charip: - “Ayu”.

Yawa esatmij tusa Ujuken numiniam waka untsumkamiayi.

Ujúk:-“Tuuuu, jai; tuuuu, jai. Yatsur Achutaisha wiitjiai. Ame yatsum Ujuketjai.
Samuria Ujuketjai. Nakaishia Ujuketjai. Shaimnumia Ujuketjai”.

Yawa jau, jau ajarmiaja. Yawa takea, takea ajarmiayi. Yawa kajeamunam, uunt
Achutaish timiayi:

Achutaish:-“¡Jert tunke, jert tunke! ¡Chuuk, chuuk¡ ¿Shuarchakai? ¿Shuarchakai?


¿Yait? ¿Yait? ¿Yai? ¿Amekaitiam yatsur Ujuké? ¿Amekaitiam? ¡Chuwa! Nunaku
mesekrampraja, jimiara yawach nukatainiawa. Nuarua, Yampaniakia, nuinchuk taja. Ii
shuar tatatui tatsujak. Wari, wari yawa jinkiata. Winitia, winitia yatsur Ujúk”.

Ujúk uchirijiai nuna antukar jintia tunkanam jeawearmiayi, jea jeatniunam.


Arantaku Achutaish jee uunt yamaram pujumiayi. Jea, jii ikiamkamu mukuin ajamiayi.

41
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujuka pakinkia aja tsukin ikiukmiayi nuya uumin yanas, jea wayamiayi. Jea
wayamunam yachi Achutaish, chichame tantamtin, nanki achik anemartasa
wajatsamiayi. Achutaish nayauyayi watsamtakuyayi.

Achutaish:-“Yauncha jaa; yaucha jaa”.

Ujúk:- “Jaa, jaa; Kame, kame; jee, jee; ee, ee”.

Achutaish:- “Jaa, jaa; ee, ee; kame, Kame; jee, jee”.

Ujúk: - “Yaunchu jaa; yauncha jaa”.

Achutaish:-“Wiisha yatsuru, penkerak pujajai, mesetchakai”.

Ujúk:-“Atsa, atsa. Mesetka atsawai. Penkerak pujajai nunkaruisha”.

Achutaish:-“Amesha irakum wekatsmeash”.

Ujúk:-“Ee, ee; nekas, nekas; jaa, jaa”.

Achutaish: -“Ausha yait?”

Ujúk: -“Wiinia uchir Charipiti”.

Achutaish:- “Jaa, jaa”.

Ujúk:-“Irakun wekajai”.

Achutaish:-“Ee, ee”.

Ujúk:-“Irakun wekajai yatsuru”.

Achutaish:-“Yatsur Ujukea taume, iisha arum aujmatmi, pujusta”.

Ujúk:- “Ayu yatsuru, wiisha tajai, arum penker aujmatki weteiya”.

Achutaish:-“Ayu”.

Ujúk:-“Nuke atíya yatsuru”.

Achutaish yachi Ujukjai anemarar amukar, ekemsar, aujmatu pujuarmai. Nuya


Achutaish nijiamchin chichamkamai.

Achutaish: -“Nuar Yampaniakia, wari, wari nijiamanch namukam yatsur Ujúk,


yajaya pimpiki uchirjiai tainia surutsai”.

Yampaniak:- “Ayu wiinia Aishru, warik susartatjai nijiamchin”.

Yampaniak ekenumia warik nijiamchin namuk, amamuk uuntnum, ipiakjai


yakarmanum, takurkuta aishrin wenenam apa aarmiayi. Tura wajerin Ujukén susa nuya
uchirin susamiayi. Tura ataksha Yampaniak ekenum we nijiamchin itia susarmiayi shuar
tarun. Ataksha awainki sawe shikik itia susarmiayi nii shuarin.

Ujúk nijiamchin umar yachi Achutaish timiayi.

42
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk:-“Yatsur Achutaisha, aja tsukin, jintia ayamach uunt pakin entsaki itian
aepsan ikiukjai, achikiam itiam wajer surutsata”.

Achutaish:-“Tseej nusha yatsuru, ameka tii eamniuiti. Tuimpiait yatsuru ijiai ititiai”.

Jeentin wajaki weakui Ujúksha wemiayi. Jeawar, nunkanam uunt paki jaka
tempemiayi. Nuna Achutaish wainiak, waras nuarin timiayi.

Achutaish:-“Nuaru Yatsurka tii eamniuit, wii jakamtainkia ameka Ujúkjai


iniurtuktin ata. Yatsur Ujúkchikia, yainkiata jea jukimi. Ameka nawenam achikta,
ameka nuaru muuken achikta wiikia kujapen achiktajai.

Pakinkia achikiar jukiarmiayi jea. Tura jii ikiutainiam patasarmiayi urum


wenkarartasa.

Tura Charip, mashun ajiamun wajaki, nukurin Yampaniakin, untsuk susamiyi,


aparin tukumun.

Pakin jii ikiutainiam aepsar, jeentin chichamkamiayi, nuari apatkun nuya nijiamchin
waitmasat tusa.

Achutaish:-“Nuar Yampaniakia, wari, wari Apatuk itiata, apatuk yatsur surutsata,


uchir surutsata. Uyurawarta. ¿Yauchuk Pumpuisan nijiamaj, namakan achikchamkaj?
Nu wari surutsarta, penke kiarai ajasay, uyurkamata, tsukamainiawai”.

Nawantri Nunkuich pumpun ainiak aparin nuya umain amikma ekenumani wemiayi.
Tura tankamashnumia Achutaisha uchiri Shakai ekemsamiayi kutanknum, tura aparin
nuya yachin amikmamiayi.

Yampaniak namak yunkunamun wenkurkuta itia, aishrin atir upujtusmiayi tura


wajerin, uchirin nuya chikit uchirinsha upujtusmiayi. Nawantrikia pininknium maman,
paantman, inchin mukuin aja, nukanam tak, tak ekentramiayi. Tura nukurikia jimia
achampin nukanam atsajki upujramiayi. Nantip chimpinium eketu, timiayi:

Achutaish: -“Yatsur Ujúkea namak yuata, uchiru yuatarum namak. Yampaniaki


emesha wiijiai yuitia”.

Namakan, apatkujai apatruwar nuya jimian ijiukar yuawarmiayi. Yua amukmanum,


Kerua, yachi Achutaishan iyak tamiayi.

Kerua: -“¿Yatsur Achutaish Pujamek? ¡Aaj! ¿Ii yachi Ujúk tachakai?”.

Achutaish:- “Ee, ii yachi yamai kiarai uchirijai irsatsa tayi. Arum aujmatmi yatsuru.
Nuarua, wari nijiamanch nuya Apatuk wajeram Kerua surutsata”.

Nuari Yampaniak warik wajaki ekenum we, nijiamchin itia, aishri susa nuya wajerin
susamiayi; tura yunkurkan apatkujai susamiayi yuat tusa. Tura nijiamchinsha
susamiayi.

Kerua yurumamun Achutaishkia yachi Ujúkjai aujmatu pujuarmiayi. Yuruma


amukmatai, Kerua iniayarmiayi paki wekar akarat tusa.

43
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Achutaish: - “Yatsur Kerua, ame paki wenkaram akarai, wajeram iniarkat. Ii yachi
Ujúk tuku itiayi. Ii yachikia tii tukurniuiti, tii eamniuiti. Ii yachi tii kakarmaiti.
Mashunsha tuku wajerin itia susayi”.

Kerua warik jinia utsutak, shinkin aa irunum nakar, utsutak, suu, suu, umpuar,
keekmatai, pakinkia wenkar, nijiar akaar wajerin susamiayi.

Yampaniak, paki namankenka penkak tura akapenka yunkuna ajamasmiayi. Nuya


mashunsha painiak ayurkamamiayi.

Kashi ajasmatai aujmatu pujuarmiayi yachi Ujúkjai. Tura nijiamchin nukap umarar,
ajampek ajasmatai, Ujúk yachin timiayi.

Ujúk: - “Yatsur Nantipia kashin kashik ame nunkem iniaktursai tusan wakerajai”.

Achutaish: - “Ayu yatsuru tsawamunam wetai. Yamiakia ayampratai”.

Paantam nukan tankamashmum tsukin, wajeri ainkiamunam tepesar kanararmiayi


Ujukén uchirijia.

Tsawakui, ayum shiniakui nui, Achutaish nuarin ishintiar, nijiamanch namukta


timiayi.

Nuya Achutaish yachin ishintiarmiayi.

Achutaish: - “Yatsur Ujukea shintiarta, nantaktia, nijiamanch umarmi”.

Ujúk: -“Ayu yatsuru, yaunchu shintiaran enentaimia tepajai. Uchir Charip


nantaktia”.

Nuari entsa yuminiam itia, aishrin tura wajerinsha susamiayi yukumiarat tusa. Tura
nijiamchin namuk itia aishrin wainias nuya wajerinsha susamiayi. Tsawamunam
asamtai, shiripkin ekemak, tsapin amajas nijiamchin umuiniak pujuarmiayi.

Tsapin ajakui, Achutaish yachijiai Ujukjai jeaya jinkiar wearmiayi Samikmi


naintrin. Mura Kashik jeawar, numi uunt kapiruna wajamunam. Wene epenkar yaitias
chicharmiayi, Kara atiniak, meseta najanatsa.

Achutaish:-“Yatsur Ujukea wiikia Ujean waikiamiajai, kajeki winian, wenen


achikian janken uratkan ajapamiajai, tura numpen umutramiajai”. Wiikia
ayampruktatjame yatsuru. ¿Nusha tui, tui wetiniaiti?

Ujea, jeee; Ujea, jeee ajamiayi, ujea anis ajas, ishamkamnia chichamiayi
kampunniunam nanki takus.

Ujúk: -“Wiikia yatsuru kashi Nankaisa kanusrin wena, kaanmatak panki turu, turu
ajaki winian, tsenkin kayan uuntan achikian, wenenam enketan, akujran nuya ewejrujai
wenen japirkin jarkan mamiajai. Tura numpe umutramiajai. Nunaku waimiakmiaja.
Mesemakchamjai, yatsuru.

44
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Chuwiwiwi, turu; teteer, teteer ajas chichamiayi pakis anis, nankiri achik mai we, mai
we ajamiayi.

Achutaish:-“Nekas, nekas yatsuru waimiakuitme; shuar mankartuatin


waimiakuitme”.

Ujúk:-“Yatsur Achutaish, ju nantu amukar, ewej nantunam wiinia jearui Samur


jeatritia nijiamanch umarmi. Nukete”.

Kara atirar, nii wajasmarinkia nukajai nukukar ikiukiarmiayi. Tura jea


wakitkiarmai. Jea jeawearmatai, nuari nijiamchin nuya apatkun susarmiayi. Nijiamchin
umarar, apatkun yurumawar, urumka aujmatu pujuarmiayi nii pujusmarin.

Kanarar, kashin Kashik nantakiar, yachijiai aujmatsar, nijiamchin umarar, apatkun


yuawar. Wajeri ajiamun jintia yuawarat tusa nijiamchijiai wempenknum susarmiayi,
wetasa pujuiniakui.

Wenak yachijiai aujmatiarmiayi.

Achutaish:-“¿Yatsur Ujúkma weamen?”

Ujúk:-“Ee, weajai. Ii shuaran uchirun nekamtikiakun ewekamjai”.

Achutaish:-“Penkeraiti yatsuru, wiisha penkerak pujajai, jaatsjai. Waketkum wayam


irkitia. Wiisha jeatajai nijiamchin umartasan”.

WAÁKIS

Aujmatsar amukar, jeaya jinkiar wearmiayi uchirijiai, Waaksanmani. Pakanmak


wear, Kayamentsa nankaikiar, tsuat amanum ikiukiar, achu anturamunam jeawar,
numiniam nunirkuta nankamakiar, jintia penkernum jeawearmiayi Pumpuisia pakarin.

Tura kaanmatak jeawar, Pumpuis kuyus awanmanum, itiprin ukuinkiar misu, numin
ushukruawar katinkiarmiayi.

Katinkiar itiprin itipruawar Waakis anuk, anuk wearmiayi.

Kampunniunam pamá tsekenmiayi tushakasa.

Tura numiniam kawa núkap eketar ajarmiayi kunchain yuiniak.

Kunamp núkap waakin yuiniak ujuke takuk wekainiarmiayi numi iniarmanum.

Numi uunt iniarmanum, katurak ajasmanum, chai ijiun achir yuu wajamiayi, jii tenté
ajas imia pujumiayi.

Nuna iirkuta warik, warik nankamakiar, nankamakiar wearmiayi.

Kampunniunam numi uunt wajatar ajarmiayi: kunchai, setur, tsaik, wampu, Samik,
titinumi, kampaartin wajátjat amanum, nunkak, nunkak ajasarmiayi.

45
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Chinki tii núkap shiniamun nankamakiarmiayi.

Jintia Charip aparin anintrusmiayi.

Charip:-“¿Apachi tui yamaisha weaj?”

Ujúk:-“Uchiru yamaikia Waakis weaji, wiinia sair Kunkukin. Nui jear kanartatji.
Wiinia umarun Yampauchin nuatkaiti. Ameka uchiru nawantrikia nuatkakniaitme”.

Charip:-“Jaja”.

Jintia naint tserer weamunam, nuke, nuke wearmiayi. Waaksan katinkiar, anuk,
anuk ajasar wearmiayi. Jintia waa kantsan kautun tukumiayi. Tura kawa kunchain
kautunsha menaintiun tukumiayi. Nunaka mash uchiri ewer kamuya shikranam
enkeamiayi.

Entsa supichik sampi tankaku irunun washi mukunainiak wantar amajiarmiayi, nuna
uumjai Ujúk jimiaran tukumiayi. Washi tukuarma iniararmatai, achikiar, chinchipin
utsurawar, jinkiak, anai entsakmiayi Ujúk.

Ataksha entsan katinkiar muchink asamtai, kanmatak wearmiayi. Tura naintian


wakar, pakanam nui sai jeen aran pujan wainiarmiayi.

Jeatemawar Ujúk uchirin timiayi.

Ujúk:-“Uchiru jeatemaji, sairun untsuktajai, yawan umar jinkiat”.

Charip:-“Ayu apachi untsumkata”.

Ujúk kuntintrinkia, nunka upujas untsumkamiayi.

Ujúk: - “Tuuu, jai; tuuu, jai. Sair Kunkukia wii winiajai, Ujuketjia ame saimitjiai.
Yampauchi umaitjiai”.

Untsuma antuk, yawa jau, jau ajarmiayi. Tura jea puja, sai niisha untsumkamiayi.

Kunkuk:-“¿Saichi amekaitiam? ¿Ujúkaitiam? Winitia, winitia. Yampauchia, umaim


Ujúk winiawai. Yawá jinkiakta, sairun esainin”.

Kunkukia sain wiinia wainiak, jea waya, tawaspan etsenkruk, asintimian upujas tura
nanki achik aa jinkimiayi.

Ujúka aja tsukin, uwi wajamunam ayamach aepsamiayi washinkia. Tura uumin
yanaki uchirijiai mai jea aarin wajasarmiayi. Tura sai Kunkuk anematratsa,
wajatsamiayi, penker yapi suwajai usumpra.

Kunkukia nayauyayi, nueram, tantan ajakniuyayi. Tantaneatsauyayi. Nawenmaka


makichan mai jinkiamauyayi. Tura Nankamai yachin anematramiayi juní.

Kunkuk:-“¿Yait? ¿Yait? ¿Yait?”

Ujúk: -“Wiitjiai, wiitjiai, Ujúketjai”.

46
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Kunkuk:-“Yauncha jaa; yauncha jaa; yauncha jaa”.

Kunkuk, nuna taku, nankin sain iniaktua, iniaktua amajmiayi. Tura Ujúk nankin
awemu anis ajamiayi. Mai tsek; main nant, ajamiayi.

Ujúk: -“Ee, ee; jaa, jaa, jee, jee”.

Ujúk wenen epenak uumin entsaku, mai we, mai we ajaki chichamiayi, jii sain iiras.

Kunkuk:-“¿Sairu amekaitiam? ¿Amek wekam? ¿Mesetchakai? ¿Antramek wekam?”

Anématan pujurmanum uchiri Charpikia wajamiayi shikrarin tsukapes nuya atash


untsuri wajat jat ajarmiayi. Jéenka aja tentakmanum amiayi. Uwisha tsamaku núkap
irunmiayi.

Anemak Ujúk timiayi.

Ujúk:-“Ee, ee wiitjiai, Ujúketjai. Ame saimitjiai. Mesetka atsawai, ayatek irakun


wekajai”.

Kunkuk:-“Jaa, jaa; nuchukai, nuchukai; nekaskai, nekaskai; ee, ee; eeta, eeta”.

Ujúk:-“¿Amesha saichi Penkerak pujam? ¿Mesetka atsawak”?

Kunkuk:-“Atsa, mesetka atsawai. Ayatek umaim jawai, wainchirui, waweacharias


tajai, urum iirtusta”.

Ujúk:-“Nusha, jaja; urum natem ukuirata iistajai”.

Kunkuk:-“ Uchisha yait?”

Ujúk:-“Wiinia uchir Charpiti, iimtikiun ewekamjai”.

Kunkuk:-“Sairu penker taume, jea wayatai, urum aujmatsami”.

Ujúk:-“Ayu, nuke ati”.

Jea wayawar, Nankamai chichamkamtai nijiamchim umararmiayi. Ujúk ishichik


umar, nateman seam ekenkamiayi umain iistasa.

Charip eketu, chinki ajiamun tsatsarin susamiayi. Nuya Ujúk washin sain susamiayi.

Ujúk:-“Sairu jintia washin tukujai, wekaram yuata, umar surutsata”.

Kunkuk: - “Sairu Yuminsajme, wenkartajai, iniarkar, penkakar yuami”.

Ujúka nateman yajijiai ekenak, ukuir tsapanam ikiusmiayi. Natema ukuir, machitian
achik, shishinkiun tsupik, jinkia aa ikiusmiayi. Sain tsaankun seami núkap
ajampramiayi. Tura shiripkin uuntan penuar najana ikiusmiayi. Nuyanka entsa Waakis
we, itiprin jusa misu maimiayi. Mai pujus, Kaya uunt iruneakui, nayumpin iniua núkap
achikmiayi. Nayumnaka nukajai ajia jea jukimiayi. Nayumnaka jea eje, umain
susamiayi.

47
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Kashi ajasmatai, natipnum natema ukai umar tura tsankun mushutkamiayi.


Yasanaka peaka numirin upujsamiayi.

Nankamai chichamprimiayi nuarin penker sai iis tsuarat tusa.

Kunkuk:-“Sair Ujúkea, umaim penker iisam tsuartura, yaki wawetrua. Penker


nampekam, tunchisha ukuitrukta”.

Ujúk:-“Sairu nampekjai, umachirua iniaka tepesta, tui najamprutma”.

Yampauchi:-“Umaimichi muukar mantawai nui mukutruata”.

Ujúk:-“Ayu iistajme umachiru”.

Ujúk kutanknum ekemas nampemiayi juni.

Ujúk:-“Wii, wii, wii, wii, wii. Panki tsetsaknaka takaku asan, winchar, winchar ajaja.
Uwi jankiri tsentsaknaka takaku asan, mashi take ajasan ekemsan pujaja. Wii, wii, wii,
wii, wii. Ujea tsentsaknaka takaku asan, mashi muunchin takakja. Wii, wii, wii, wii, wii.
Charpi tsentsaka takaku asan, chara, chara ajasan ekemja. Wii, wii, wii, wii, wii. Kusui,
Kusui, kusui. Tuit, tuit, tuit”.

Penker nampeku asa, kuranki wajaki, umain muuken achik, mukuta, mukuta
ukuitiak, suuu, suuu, suuu ajapmiayi mayainiam.

Ujúk ataksha nampes, nampes, Tsaankun mushutak, nuya umarmiayi. Ayashin


usukar, yasankun achik, awantiurmiayi umain. Ataksha mukuta, mukuta, mukuta
tunchin ukuitiak, aa jinki, suuu, suuu, suuu umpui ukupkamiaiy.

Tura jea waya, jeansha upui, Kusui, Kusui usukar, nuya aa jinki umpui, umpui.
Ataksha kutankrin ekemas Ujúk chichakmai.

Ujúk:- “Sairu shuar kajertama pujawai, nu umarunka aitkiaiti. Pee tukus, namurjai
maatsa tukama, umar tii ayashi kakaram asamtai tujinkiaiti. Tunchinkia mukutjiai,
ukuinkiajai. Umarka penker ajastatui. Umachi yamaikia etsampraip; wenkan yuawaip,
jimia, wee yuawaip. Tura sairjai tsaninkiaip. Tsuer yuawaip. Chikichik nantu ijiarmata.
Kuuka uwi ijiarmata. Nuinchuka yucha ata, tsentsakan menaintiun umpua ikiureajme,
tunchin awemprat tusa amasan ikiuajme. Nu ijiarmachmeka, tunamartatme, tura
wiiniasha awainkim itiurchat amastustatme”.

Ujúk chichak amukmatai, Kunkuk yuminkias, tseasan susa akikmiayi. Tura


nawantri, Pirish puja, nijiamchin wainmasmatai, peakan susarmiayi Kanararat tusa,
uchirisha nu peaknumak tepes kanarmiayi.

Ujúk kanutsuk, sain timiayi.

Ujúk:-“Sairu kashin Kashik nunkemin nekatsa wakerajai, juruktia”.

Kunkuk:-“Ayu sairu tsawamunam wetai”.

48
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Aujmatsar kanararmiayi. Washikia wenkarchamu kashin wenkartin tusa


ikiusarmiayi. Ayatek chinkiniak painkiar ikiusarmiayi, ampujenka Pirish yuamiayi.

Yampauchikia muuke najama nentemtuamtai, pakea ajas kanarmiayi, kanutsuk


puja asa.

Tsawakui Nankamai shintiarmiayi. Nukurí nawantrin Pirishan ishintiarmiayi. Mai


nantakiar, shiripkim ekemakar, jea japimkiar jinia utsutkarmiayi. Nuwaka yumijia
yukunmarar, ewejen nijiamarar, nawantrin nijiamanch wainmasta timiayi. Nawantri
nijiamchin waintmasmatai umarar kampunniunam wearmiayi Nankamai nuyá Ujúkjai.
Tsawa asamtai, Waakis jeawar, itiprin atiawar, entsa makar tura itipruawar jinkir
wearmiayi. Waaksa naintrin warukar wearmiayi. Suamtuk tsawant pujamunmak, pitiuk
uunt wajamunam jeawar, karan atikiarmiayi.

Ujúk:-“Sairu, wikia maikiuan umaran tsenkutsuk yawan etser irun, maan numpen
umutramiajai. Tura uunt Tsenkush najanar taruti chichartukmiayi:-“Awakachma ata,
mankartin ata, tusa Kusui, Kusui usukrur ikiurkimiayi, tuma asan tii mankartiniaitji
sairu. Ewej tsantsanka ijiampraitjiai. ¿Amesha sairu wari imiaruitiam, titia?”.

Kunkuk:-“Wiikia sairu nateman umaran, tuna main tepesan pujai, chai taruti
chichartukmiayi:-“Wiinia kakarmarun amajme, yaki mantamat. Kajertamainiakuinkia,
esaim numpe umutrata, tusa Kusui, Kusui usukrur, majur ikiurkimiayi. Tuma asamtai
saichi, shuar kajertanka, wiikia numpen umutratin jeajai, nankijiai ijiun tura ijiampratin
jeajai, kakarmarin atankitsan”.

Chichainiaka wene ewejejai epenak, pitiukan iis karanka atiarmiayi. Nawejai mai
najatnia, najatnia ajaki, usukmi, usukmi, chichatnaka amukarmiayi.

Nanki juamu, chicham najanma amuktasa, Ujúk juni timiayi sain.

Ujúk:-“Sair Kunkukia, ju nantu amukar, ewej nantunam wiinia jearui Samur


jeatritia nijiamanch umarmi. Nukete”.

Nuna antuk, sai Kunkuk timiayi.

Kunkuk:-“Ayu sairu, Jempe etsatmawaij, nuke atí”.

Karan atirar, nii wajasmarin, nukajai yuturar, wajaschamu anis amajsar


ikiukiarmiayi jea waketainiak.

Kara atirma nunkaka, naint chikintiuyayi. Kampartin. Ampakaisha tasa kunkukjai


iruniarmai. Kuntinsha tii núkap iruniarmai. Napisha, pankisha núkap matsamiarmiayi.

Ujúk waketsar sain timiayi.

Ujúk:-“Sairu jea jeanka Kaakas wetatjai, sair Tintiukin iistasan weajai, tura umarun
Nusinkiuran irmastiniaitjiai”.

Kunkuk:-“Sairu warik wetai”.

49
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Jea jeawarmatai, nawantri Pirish warik nijiamchin namuk wainmasmiayi tura


apatkunsha susarmiayi. Nukajai ajia, apatkun namankjai susarmiayi nuya wempekunam
nijiamchin unuja susarmiayi. Wenak Ujúk sain aujas ikiukmiayi.

KAAKAS

Jeayaka estsa jinkimtai, naintian amur ekemsamtai wearmiayi kaakasnum jeatsa


wenak.

Arakaniní wearmiayi, muran wakar, wakar yaja wearmiayi. Sai Tintiukin jeatsa
wearmiayi, umai Nusinkiur pujamunam wearmiayi, Kaakas wearmiayi.

Jintia wesar, Ujúk uchirin timiayi:

Ujúk:-“Uchir Charipia, yamaikia Kaakas jeatsar weaji. Kiarai jeataji, wiinia sairui
Tintiukin jeataji. Wiinia umarun Nusinkiuran nuatkaiti, nui kanartatji. Nawantrikia
nuatrukminiaitme”.

Kaakas nunkaka naint, paka tepetriniaiti. Tura entsa Kaakas tamaka uuntriti,
namaksha iruniuiti, panki tura entsaya yawasha núkap iruniuiti. Kampuniuiti.
Kayawanam ujea iruniuiti, uuntyawasha kajen matsamin ainiawai. Iwianchsha
matsamin ainiawai nu nunkanmaka, Jurijri30 matsamin ainiawai.

Weka wekakua, entsanam jeawar, pimpikiar apatkun yuawarmiayi tura nijiamchin


entsan utawar umararmiayi.

Weamunan yurankim tee ajas, kakirkasa ajas, chaarpijiai nuya nasejai tii núkap
yutukmiayi.

Yutakui numi ajatramunam wajasar chiwiarmatai warikmasar wearmiayi.

Jintia wear, chirumin tsamak aan, kuyu yuiniak patar ajainian jeariar, Ujúk
pisurkasa tukumiayi. Ewej kuyun tukumiayi, mashiniun ewerar, chikitkimsar ajiawar,
shikranam enkea Charip entsak jukimiayi.

Núkap yutuku asamtai, warik Kaakaska nujankruamiayi. Mete awamsamiayi. Anuk,


entsa anuk Jintiach weamunam ainkiar, ainkiar ajasarmiayi.

Kintia amunamunam, kunanam panki nekapmar turu, turu, ajamiayi; utmanumak


anuk namkamakiarmiayi.

Tsekea, tsekea ajasar, naintian wakar, ataksha akaikiar, numiniam nuninkiar


ashintsan katinkiar kaantmatak tsek jeawarmiayi.

Amainini Tintiuk pujumiayi. Jee paant amiayi. Tura entsanam, tsukin kanu jinkiamu
entsa inianasma amiayi. Entsaka nujankrua mete ajas awamiayi.

30
Jurijri: Iwianch shuar yuu. Jimiara wenen takaku. Yapinmanikia chichaktinian wenen takaku. Tura
wenmani weneka shuar yuatin takaku.

50
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk uchirin timiayi:

Ujúk:-“Uchiru sairun Tintiukin untsuktatjai, kanujai katinmi nujankruiti jakeraij”.

Nuna Charip antuk waras kayanam ekemsamiayi.

Ujúken Kaakas amainini pujus, kakaar sain utsukmiayi.

Ujúk:-“Tuuu, jai; tuuu, jai; tuuu, jai. Wiitjiai sairu Tintiuk. Samuria Ujukjai.
Juruitia, kanurmejai juruitia”.

Untsumkui, penker antukchamnia kanus saa ajamiayi. Tumaikiusha kakar


untsumkamu asamtai. Tintiukia antuk, jeaya jinki aa wajasmiayi. Tura sain wainiak,
kanaitiun achik timiayi.

Tintiuk:-“Sair Ujúkea nakamsata, winiajai, winiajai”.

Tintiuk, warik kanunam tatarat enkema, seret katinki sain enker ataksha katinmiayi.

Kaanmatak kanurinkia jinkia, sain amikma tura awensha amikma, kiarai asamtai
sain jeen awayamiayi. Tura nuarin untsuk tankamashnum itiamiayi.

Tintiuk:-“Nuar Nusinkiurua ame umaim Ujúk, wiinia sair tayi. Warik tame
amikmata. Awerjai tayi nusha amikmata. Nijiamanch itiam wainmasta. Apatkusha
surutsarta, Samuria, yajaya tarai. Ameka nekame pimpitiainti”.

Nusinkiur nuna antuk, waras taa, umain miniaksamiayi, tura awen Charpin miniakas
uutmiayi. Tura tsekenki ekenum we punun amamkunan yara itia, aishrin susa nuya
umain Ujukén takuras armiayi, nuink wajas punun ukai awen Charpin susamiayi. Tura
ataksha ukai, ukai umai waintsamiayi. Nuyanka nukan ainiak, piniknium inchi
pakarman enker upujtusarmiayi. Ekenum we, jimiara pininknum kashai yumiriamun
upujtusarmiayi. Nawantri Inchinkiur jimian tsapanam Najana upujtusarmiayi.

Ujúk uchirijiai apatkun yuawarmiayi. Chichas, chichas saijiai yurumawarmiayi.


Yurumawarmatai, entsan yumin Inchinkiur susamiayi, nijiamararat tusa. Nijiamarar
ekemsarmatai, Tintiuk chichamkamiayi nijiamchin saijiai chichastasa.

Tintiuk:-“¿Sairu winiamek? ¿Awerjain winiam? ¿Mesetchakai?”

Ujúk:-“Sairu, uchirjai tajai. Uchirka Charpiti. Ii shuaran nekamtikiatsan jukin


ewekamjai. Mesetka atsawai, iisha Samursha Penkerak pujaji. Amesha saitchi Penkerak
pujatsmeash”.

Tintiuk:-“Ee, penkerak pujaji, itiurchatka atsawai.

Aujmatainiak nijiamchin núkap umararmiayi saijiai. Kashi ajampek ajasmatai peak


iwiaramunam tepesar kanararmiayi. Tsawakui Ujúk nantaki ekemsamiayi tura saisha
nantakmiayi. Nuyanka aujmatainiak pujuarmiayi nijiamchin umuiniak.

Ujúk sain timiayi.

Ujúk:-“Sair Tintiuk, nunkemin nekatsan wakerajai, uchirka jea juakti tajai”.

51
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Tintiuk:-“Ayu, nijiamanch umarar, tsapnirmatai wetai”.

Tintiuk, nijiamchin chichamkamtai, umarar muranmani wearmiayi. Naintian


warukar, yaki wajasar, naint tserer weamunam, akamunam nui numi ichinkian uunt
wajamunam, wajasar karan atirarmiayi. Ujúk eemka karanka atirmiayi.

Ujúk:-“Wiikia uuntyawan achiaran numpen umutramiajai, maikiuman. Tuma asan


wiikia mankartiniaitjiai sairu.”

Tintiuk:-“Wiikia sairu, yantanan kajertan achiaran ajapamiajai entsa, nateman


pujusan. Nu karajai Wiisha sairu nemaktajai. Mesemakchaitjiai”.

Ujúk:-“Sair Tintiuk, ju nantu amukar, ewej nantunam wiinia jearui Samur jeatritia
nijiamanch umarmi. Nukete”.

Nuna antuk, sai Tintiuk timiayi.

Tintiuk: - “Ayu sairu nuke ati, wetai”.

Karín atirar, tsawantan tesawar, jea wakitkiarmiayi.

Nunka kara atirmanumka, tii núkap ampakai, wankajai irunmiayi. Ashi-entsanam


yuwi, jiur, tsarur mete ajas irunmiayi. Tii núkap naint, chauna, wankana irunmiayi.
Kuntinsha núkap wekakaru irunmiayi. Nakuach núkap irunmiayi. Nui shushui
maajkimiu núkap irunmiayi. Chinkisha núkap chicharmiayi. Chuwi, tsukanka, yakiya
Chinki saak núkap chinchaki kauteniak tsetser ajarmiayi.

Jea jeawar, Tintiuk chichamkamiayi, nui nuari nijiamchin itia wainmasmiayi, nuna
umarar, yurumawarmiayi.

Saijiai Ujúk aujmatas Intiankas weaji tusa wearmiayi muranini.

INTIANKAS

Intiansanmaka, yachi Nanki tura Yawákajén pujamunam jeatin asar wearmiayi.

Naintian warukar, akaikiar ataksha warukar, Samur entsa ayamach, ayamach


wearmiayi. Tii núkap kaya muchink irunmanum; murá nunkanam, michanunkanam
jeawar, tsekea, tsekea nankamakiarmiayi.

Jintia weamunam, yurankim núkap utsanar tee amajsamiayi. Kenkenta jainiayat,


kakarar wekasar, entsa uuntriniam jeawarmiayi. Nui nijiamchin apatkun yuawarmiayi
kakaram ajasartasa.

Ayamprar, numin wainkiar, kupikiar, itiprin aikiar, ushukruawar katinkiarmiayi.


Katinkiar ataksha itipruawar, entsak, entsak wearmiayi. Ataksha naintian peperkasa
warukar nunkanini akaikiarmiayi. Penke kiarai ajasar, ashintsa winiamunam, amainini

52
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Jimiar jea pujuarmiayi, aja Yamaram takasmanum. Nui Nanki yachi Yawákajén ayamas
pujuarmiayi.

Ashintsa nankaiki, Ujúk untsumkamiayi.

Ujúk: -“Tuuu, jai; tuu, jai. Wiitjiai yatsur Nanki. Wiitjiai yatsur Yawákajén.
Samuria Ujuketjai. Uchir Charip winiajai”.

Jeaya Nanki jinkimiayi tura chikit jeanmaya yachi Yawákajén niisha nankijiai
jinkimiayi. Tura nuarisha untsuri jintrar wajatar ajarmiayi.

Yawákajén, Nankijiai aujmatiarmiayi shuar wiinian wainkiar. Tijiuch ajasarmatai,


Yawákajén, Ujúknaka nekamiayi.

Ujúk:-“Yatsuru wiitjiai, atume yachitjia, Samuria winiajai, uchir Charip wekajai”.

Nuna antukar Yawákajén, neká timiayi.

Yawákajén:-“¿Yatsur Ujukchakaitiam? Wiinitia. Jea wayata. Juinkia uuntyawa


iruniuiti”.

Yachi Nankisha neka, niisha Yawákajén jeen wayamiayi. Waya yachin Ujúken
amikmamiayi.

Nanki:-“¿Yatsur Ujúkea amek irakum wekam?”

Ujúk:-“Ee, wii irakun wekajai, uchir Charip wekajai, nii shuarin nekamtikiakun”.

Nanki:-“Penker taume yatsuru urum aujmatmi”.

Yawákajén:-“¿Yatsur Ujúkea winiamek? ¿Mesetchakai? ¿Antramek wekam?”

Ujúk: -“Ee, wii irakun wekajai yatsuru, mesetka atsawai”.

Yawákajén, nuarimkia nawe tsenken armiayi. Chichamkamtai, mashi nuari


nijiamchin itiarmiayi amamkunam. Aishrin susar, wajerinsha surmiayi tura uchirinsha
nijiamchin wenenam upujtusar ararmiayi. Umararmatai, Yawákajén apatkun
chichamkamiayi, tura aishrinsha apatkun nuya namanken irutrar mashi nui
yuawarmiayi uchirijiai.

Yawákajénka tii akasmauyayi, apatramun nuarin takaku asa. Warik kaniniuyayi,


nuarin mashi miniaksatin asamtai. Tuma asamtai warik aitkiar, Ujúksha ikiantrarmiayi,
uchirisha kanarmiayi.

Tsawamunam Yawákajén nuari iniantar, chicharmiayi. Jea uunt asamtai, shiripkin


ekemakarmiayi, tura mashi jiinia utsutkar, apatkun awiniar iniarkarmiayi. Namanksha
painkiar iniarkarmiayi. Nijiamchin sawe shikikiar, tsatsamawar, namukar upujsarmiayi.
Aa jiniainiaka jimiar, jimiar jiniarmiayi akasma asamtai. Aishrin ujukar jiniarmiayi.
Kajekaikia warik, nuarin utsumiayi tui puja tusa. Tura nuari ain armiayi warik jui
pujajai tusa.

53
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Mashi nantakiar pujusarmatai, Nanki tamiayi jeeya. Yachin Yawákajén nuya Ujúk
amikma ekemsamiayi tii penker iwiarmamra. Tawaspan muuknum etsenkraku,
asantimian upujra, tayu ukunchnasha nunkuaru, karaira yua tamiayi.

Yawákajénsha tawaspan etsenkraku, ipiaku usumpra, karisu akiaru, akajkimra.


Asantimian netsepnum yawajniarun, tayu ukunchin nunkuaru. Nawensha makichan
kankajin jinkiama, shaak, shaak wekaimiai tankamashnum. Nuyanka chimpi panki
nakumkamunam ekemas, nanki awas aujmatu pujumiayi.

Mashi nuari nijiamchin takumum ajasar aishrin suiniak ajarmiayi. Nui Kajekai
yachin Ujúken aujmatmiayi antsak Nankijaish aujmatmiayi.

Yawákajén:-“¿Yatsur Ujúk, urutaimpia waketkitiam?”.

Ujúk:-“Urum wetatjai Mentenam. Jintia kanaran jeatajai. Yatsur Yawákajén,


wetsuk, tsawarmatai, ame nunkemin nekatsan wakerajai, yatsur nankisha nemakat tusan
wakerajai”.

Yawákajén:-“Ayu yatsuru, nijiamanch umarar wetai, Nankisha nemakti”.

Nanki:-“Ayu, Wiisha winiajai”.

Aujmatsar, tsapnirmatai, Intiansa naintrinini wearmiayi.

Yawákajén nunkeka paka tepretrinian aja takasma irunmiayi, tura naint núkap
amiayi. Aya murakeyi. Naintnium wenak, sunka, pitsa, awacha nanamainian
wainiairmiayi.

Mura jeawar, uunt numi kunchai wajamunam, wakenmarin wajasarmiayi. Nui


ayamach kaya uunt iwia shuara Iwiakma tama amiayi. Nui karan atirarmiayi. Ujúk
juarkimiayi karan atiak.

Ujúk: - “Maikiuaman Churuwia pinchun muuken tsupirkamiajai, tura uchirin


shikranam enkean jukimiajai. Tuma asamtai mankartuan nawantrin misaman jukin
nuatkatniuitjiai”.

Ujúk chichak amukmatai, Yawákajén niisha karin atirmiayi.

Yawákajén:-“Wiikia yatsuru, murushinaintnium ayamtainiam tepamunam, kashi,


kushi núkap nuarijiai winitriarmiayi. Kushi wiiniamunam uuntyawa yampinkia, yuatsa
winian nankijiai ijiun mamiajai. Mesekranam, apachur Juwa, untsuri nuarin shutukas
winimiayi. Chichartak, wiikia Misamúnuan nuatkan juajai tusa Kusui, Kusui
usukrurmiayi. Tusank ayamprutkame, Kakarmaitme, pamparta turutmiayi weak.
Ataksha waketki turutmiayi: Mankartuam nuwa misamam jukin nuatkam paparta tusa
Kusui, Kusui umpuntrurmiayi. Nu karajai, Perúnmaya nuwan Misatkan itian, naari
yapajtiuan nuatkan pamparjai. Nuarka Yajanuaiti. Wiikia nunaka jikiatajai nuwa
shirman itiatsan”.

Yawákajén kanarmarin etsereakui, Nankisha nii waimiakmarin etserkamiayi juní.

54
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Nanki:-“Wiikia kayawanam wayan entsa supichik, nateman umaran tepesan


waimiakmiajai. Uuntyawá shiashian taruti, nukatar, nukatar chichartukmiayi juni:
Shuar kajertanka usukin kujatranka yuwitjiai, ishamtainjia. Kusui, Kusui, majur
ikiurkimiayi”.

Wene epenkar, yaitias kunchain kampuin etserkarmiayi kararinkia. Mesetan jusar,


Ujúk timiayi.

Ujúk:-“Yatsur Yawákajén tura yatsur Nanki, ju nantu amukar, ewej nantunam


wiinia jearui Samur jeatritiarum nijiamanch umarmi. Nukete”.

Karan atiniak wajasmarinkia nukajai nukukar, asakarar ikiukiarmiayi. Nuyanka jea


wakitkiar, yurmawar, nijiamchin umarar. Ujúka Menteniam wearmiayi.

Ujúk jea jeatsuk, nuyank Kamanchaim wearmiayi uchirijiai. Uchirikia jintia


nakamiayi.

MENTE

Itiansanmaniaka, nunkanini, naintian akaiki, akaiki; entsan aintrar, aintrar


wearmiayi. Naintian peperkasa wakar, Kamanchaiminiam Yachi Kamanchá pujamunam
jeawaearmiayi, jintia kanarar.

Kamancháka, menantiu nuan nuatkauyayi: Chinkias, Surik nuya Nujinua.


Naintnium pakarin jeam pujumiayi. Nunkan ashintsan yumirmarmiayi.

Tunkijiaisha aujmatas, karan atirar, mesemakchaitkui, tsawantan tesa, ipia


ikiukmiayi. Ujúken juní timiayi.

Ujúk:-“Yatsur Yawákajéna tura yatsur Nankia, ju nantu amukar, ewej nantunam


wiinia jearui Samur jeatritiarum nijiamanch umarmi. Nukete”.

Kamanchá yachinkia juní timiayi.

Kamanchá:-“Ayu yatsuru, nuke ati”.

Yachi Kayapka irastasa Yaupnum wuun awetramiayi.

PATUK NUYA SUKÚU

Kamanchainmaya Kashik uchirijai jinkiar, weamunam jintia tii núkap yutukmatai,


wechamnia ajasmatai, jintia aakmakar kanararmiayi. Kashin tsawamunam jinkiar
Patuka kanararmiayi. Tsawamunam jinkiar Sukunum, yachi Atamaintian jeen
jeawearmiayi. Aujmatsar, kanarar, kashin karan atirar, tsawanta tesa ikiukmiayi,

55
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Makaknum wenak. Yachi Chauka pausnum nuwejai namaká epeneak wearuyi, awetar
ikiukmiayi.

MAKAT

Makatnum kiarai, yachi Kumai pujamunam jeamiayi. Aujmatsar, nijiamchin umarar


kanararmiayi. Kashin Kashik kampunniunam karan atirar, Yajauch mesekramprachu
asamtai, waimiaku asamtai, ipia ikiukmiayi. Kumai uchirikia ju armiayi: Kupi, Yampits,
Wankesh, Chinkias. Charpinkia umai armiayi, nuatkashmin Kumai nawantrinkia.

KURI NUNKA

Kanusa amainini, Kiamupnum. Nunka paka tepakamanum, kenkurtinium, uunt aja


turunkunam Yamaram jea najanamunam, mukuin ajamiayi. Nui Kirik pujumiayi. Tura
Yukias supichik Wanka, Kumai tirankin Kintianua nuatka pujumiayi.

Yachin Kirikiui jea aujmatas, kara atir, ipiama ikiukmiayi. Tura Yachi Wankain
wemiayi uchiri Charip. Mankukash naintnium waka, akaiki Wanka jeenka amiayi nui
jeamiayi. Wanka aujmatas, Kara atirar, tsawantan tesawar ikiukmiayi. Nuyanka
Chiwiasanini uchirijiai wemiayi yachi: Chiwia, Ujúk nuya Ampush pujamunam.

CHIWIÁS

Kanusa ayamach, jintia uchich ipikmasar wekatainiam, nunink warik wekasar etsa
Wapunum jeawar, katinkiar tseke wearmiayi. Pakak, pakak, kampunniunam Kuchants,
jintiansha nankarakta wearmiayi. Chiwias entsanam jeawar, nijiamchin umarar,
kakarar; chinki shiniuinian anturkuta nankamakiarmiayi. Ataksha chiwiasa naintrin
wakar, pakanan jeawar, yawá kajeamunan tsek jeawearmiayi. Nuink wajas
untsumkamiayi. Yachi Ampush puja asa warik aikmiayi. Tura jintia winian yachi
wainiak, jean jukimiayi.

Ampush jeen ejewear, aujmatas, nijiamchin nuya apatkun chichampruk, penker


yachin wainkiamiayi. Kiarai irak wekainia, yachi Chiwia nuya Ujúk31 wainkiar
aujsarmiayi. Tura tsawamunam kampunniunam karan atirar, chichaman najanawar,
ipiama ikiukmiayi Ujúk.

31
Ujúk: Chiwiasia Ujukéte. Samuria Ujúka yachiti.

56
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

PAASTAS

Yachin jeen waketki uchirin Charip iiti, Paastas wearmiayi. Yachi Kupat nuya
Kupatas pujuinian iistasa. Kakar wekasar, tutupin ajasmatai Paastas kanmatkarin
jeawearmiayi. Untsumkar, amainini shuar puja, ikiatimin, Sharup kanujai amain
jumkiar miayi uchirijia.

Paastasa entsarinkia tii núkap namak irunmiayi: Tunka, akiam, penke namak.
Pankisha utiarmiayi shuaran nekapar antsan entsaya yawasha kanmatak wekakaru
nawesha tepetar ajarmiayi.

Paastas nunkanini, entsa tsukintiak weka, wekakua Chapints jeawar, ataksha


shakapnumani wakar, Pupunas jeawearmiayi, yachi Timias pujamunam. Nui yachin
timiasan aujas. Timias nijiamchin chichamkamtai umarar, yurumawar. Kanarar,
tsawamunam kampuniunam wear, karan atirar. Meset chichaman nakuekar
ikiukiarmiayi.

Kupatsaka wainkiachmiayi, irak Iwianam wuu asamtai. Nuyanka, Samur


Wakitkimiayi uchirijiai, Ayumpum tana nuna umik.

SAMUR WÁKETU

Jeen waketeaka, yachin tura saincha iitsuk, tentaki waketkimiayi. Kampunniunam


kanuiniak, kampuwanam tentakar, jinia ikiamkar kaniarmiayi, uuntyawa yuruawai
tusa. Numinmash wakar kaniarmiayi. Entsanmaka numijiai shutukmawar katiarmiayi.
Entsa tii uuntrinmaka, yukuakar katiarmiayi.

Ijiun, Yuranken yuarmiayi, tura entsan umiarmiayi.

Jea menaintiu tsawant jeatin ajasmatai. Kuntinian núkap tuku, penkak chankiniun
ikiusarmiayi, kampunniunam ayamainiak.

Ujúk jéenka: nuari, uchiri, nawantri, awe, tiranki penker pujuarmiayi. Ukunam
Atsut, tarimtari, kainsha matsas pujumiayi. Menaintiu tsawant tatin ajasmatai kain
chicharkarmiayi.

Atsut:-“Kairua ii aishri Ujúk jea tatin menaintiu tsawant ajasay, ii uchirijiai Charip
wearmania nu. ¿Ii uchirisha Penker wainkiamuk pujuinia, jainiatsuak? Yamai, ju
tsawantin nijiamanch ii aishri nautataji, nakaktasar. Mashi ii ajarin wetatji. Tura
yurumak itiataji”.

Mashi, Ujúk nuarikia chankinian entsakar, jinia akawar, ajanam jeawearmiayi.


Ipiaku usumprar, Nunkuin anentruawar, takasar, yurumkan ukuinkiar wakitkiarmiayi.

Ujúk nuarikia mashi yurumkan penker nawawar, inchi yumitkian ajuntawar, penker
yumikmatai, muitsnum ekeawarmiay. Tura pununsha ukarmiayi.

57
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Tsawant, Ujúk jeatin jeamtai. Nuarikia penker iwiarnarar, nijiamchirikia karikiar


muits ipiakjai yakarmanum pujutar ajarmiayi. Tura jea jampimkiar, apatkunsha
iniarkar upujsarmiayi, aishrin nakainiak.

Ujúk, uchirijiai kiarai, suamtuk ajasmatai, kunkinian penkakman entsaku


jeawearmiayi. Nuarin amikmawar, kuntinian chikitkimias nuarin susamiayi. Tura Ujúk
chichakmiayi.

Ujúk:-“Nuaru penker wekasan tajai, maikiua kupirturta maikiuamataj. Atsuta ame


kesarturta, uchirjai Samura kanmatkarin umartatji. Pujujatarum kashin kiarai tatatji”.

Maikiuan uchirijiai umararmiayi Nankaisa kanmatkarin, nui aakmakar tepesarmiayi,


kashin tsaarar, entsa makar, jeen waketkiarmiayi.

Jea taa, nijiamchinkia umarmiayi, apatkunsha yuamiayi nuari suiniam.


Nuarinjiainkia tsanink kanarchamiayi. Ninki tankamashnum, maminknum32 kanimiayi,
tsawant yachi ipiamu jeamam. Tsaanknaka tuke kashi mushutak kanimiayi.

NUMIWAA SHAIMINMAYA

Atsakamu amuk, nuarin chicharainiak, timiayi:

Ujúk:-“Nuaru yamiakia yatsur Numiwaa iistasan weajai, Shaim weajai.


Atsakamunak pujusan tatatjai. Nui tamatainkia, aintiuk tsawant nankamasmatainkia,
nijiamanch nawatarme. Yatsur, sair ipiamu muraya tartaui, nijiamchin umarartasa,
anentainiak tartatui. Pujujatarum”.

Nuarui, tarimtari nijianchi uuta, apatkun ajira shikranam enketa susamiayi.


Nankiniak juki wemiayi, Nakaisnumani wemiayi. Nuyanka kanujai waka, Shaim apari
Numiwaa pujamunam jeatniuyayi.

Ujúk uchirin timiayi:

Ujúk:-“Charpi jea ikiuajme, uunt ajasam pujusta. Nuku iisarta”.

Ujúk Samur jea, entsan kanujai katinkmiayi. Nuyanka jinki naintian waruk
Nankaisan jearmaiyi. Nuisha kanujai arak wakamiayi. Akaiki, anuk, anuk ajas; murá
wakamiayi tura akaiki, kanu tepan achik, enkemar wakamiayi Shaiminiam. Numiwaa
tuke mankartiniuyayi Achuim we, Perú-nunkanam. Aents pisar wemataisha, ai aintkiu,
numiniam waka, jinia mukuintiurin iis werí mankartua ikiuyayi. Aparí Numiwaa
pujamunam jeamiayi. Tuke irau asa, untsumak, aparin, kanmatak taa, jeen juki
awayamiayi.

32
Mamínk: Aishmank peakri, waimiaktasar kanutai.

58
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Numiwaa nijiamchin chichamkamtai, umarar, tii núkap irasmarin aujmatas ajampek


kanararmiayi.

Tsawamunam aparí Numiwaajai, tuke murá, pitiuk wajamunam tuke karan atitiairin
nui jeawearmiayi. Pitiuknum karán atirarmiayi.

Ujúk:-“Chikit atsakamu yatsur, muranmaya untsuri kaunkartatui. Nui ame nuwen


nijiamchin nawawar nakarsarti yatsuru, umarar wearmi Achuim.

Numiwaa:-“Ee, nui wetai, nuarnaka nawatarum titiartatjai yatsuru”.

Aparí Numiwaa jeen nijiamchin umar waketkimiayi. Tamak, nuke waketkiamiyi,


Samurnum pujutairin. Samurnum jea, naurin nijiamanch najantratarum tusa chichamak
upujusamiayi. Tsawant tesamu jeakat tusa naka pujumiayi, nawen yukunmin upujas
wekasachu nuke.

59
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU JIMIAR: MANKARTUATSAR JINTIA AINTMA

Ujúk yachikia nuya sainkia, ipiamu asar, tsawant jeatemantai, jeeya jinkiar jintia
kanarar, núkap tsawant kanarar winiarmiayi. Shuar pujmamunka jintian menankiar Ujúk
jeen nanki takau jeawearmiayi.

Nuarinkia ananka ikiukiar, nampernum weajai tusar winiarmiayi, mankartuatsa


wenayat.

Yachi Churuwia Pakintsanmaya, nanki uuntan najanamun tura kuchin ateaku


Samurka jeamiayi. Antsank yachi Ayumpum nankin maser Ujúk jeen ukunam tamiayi.
Taarmatai aujmatsar, nijiamchin umararmiayi. Nuyanka Jachan seamar, uwin shinkiran
ajakar, nakarar nankin masenak aa pujuarmiayi.

Kashin Kashik, yachi Kaya nuya Uwi, nanki achiaku jea tarmiayi. Nuyanka Ujúkjai
aujmatsarmiayi, tura niisha nankin najanainiak matsamiarmiayi. Ujuké nuarikia nijiamchin
tura apatkun suarmiayi aishri chichamkamtai.

Nu tsawantak kiarai, yachi Achutaish tura Keruajai, nanki yanaru kaunkarmiayi


Ujuké jeen.

Ujuké yachi nankijiai kaunainiakui, aumatas, aujmatas, nanki najantratarun tusa


chicharak upujmiayi. Chichamak, chichamak nuarinkia amajmiayi, nijiamchin wainmasarat
tusa.

Kashik sai Kunkuk Waaksanmaya jeamiayi. Nu tsawantak sai Tintiuk Kaakasnumia


niisha nankijia jeamiayi.

Kiarai, yachi Nanki nuya Yawákajén, Intiansanmaya niisha nanki entsaku


jeawearmiayi. Nuyanka yachi Kamanchá, Mentesia, nekas Kamanchainmaya niisha kashi
nanki achiaku jeamiayi.

Kashin wetin jeamtai, nu tsawant Sukuunumia Kampanak, nusha nankijiai tamiayi.


Nu tsawantak Makatnumia yachi Kumai; kanusa amainini Kiamupnumia, Kirik, nuya
Yukiasia Wanka; Chiwiasia Chiwia, Ujúk nuya Ampush; Pupuntsanmaya Kupat nuya
Kupatas Chapintsantmaya, mashi yachik nankijiai kaunkarmiayi.

Ujúk, yachin tura sain ipiawarmiayi juni tusa.

Ujúk:-“Ju nantu amukar, ewej nantunam wiinia jearui Samur jeatritia nijiamanch
umarmi. Nukete”.

Ujúk, uchich asa, apari Wichinkiat, mashi unuiniarmiayi: tsaank umutain,


maikiuamatniun, natematniun, tuna karamatniun, uwi ijiampratniun, Napisuartinian,
uyush ijiampratniun, tsantsa ijiamtamun. Aparijiai nii shauarin irás nekamiayi:
Pumpuisnum, Waaksanam, Itiankasnum, Mentenam, Patuka, Sukuunum, Pausnum,
Makatnum, Kiamupnum, Yaupnum, Taishnum, Chiwiasnum nuya Pupuntsanam. Mashi

60
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

iras nii shuarinkia nekampramiayi, nekampra asa, niinki ipia ikiukmia tariarmiayi, mesetan
pachinkiatsa, Achuiminiam, Perú nunkanam.

Antsank, Natsa Ujúk asa, aparijiai, Wichinkiatjai mankartuiniak Achuiminiam


jeawearmiayi apari Numiwaa. Entsa Shaiminmani wear, mankartuawar waketin armiayi.

Ujúk apari Wichinkiat jakamtai, Katsuar nuwan núkap nuatramiayi. Nuarinkia ju


aarmiayi: Atsut33, Ipiak34, Suwa35, Pauch36, Atinia37, Tsunkinua38, Anchumir 39, Miik 40,
Yaun41, Sekuut42, Jimianch43, Shamich44, Shuirpip45, Arak46 nuya Punu47.

Ujúk waimiaku asa, apari Wichinkiat mantuamu asa, Achuiminiam, Pérú nunkanak
jea, mankartua, yapajmiak, nuwan misama, itia nuatak, uchi susa pujustiniuyayi. Nuni
Arutam iwiaikiuyayi. Tuma asa, aparin ayampruktasa nii shuarin núkap ipiama nii jeen
nijiamchin umararmiayi, nanki masenak.

Ujúk Samuría mesetan jua, aparín Numiwaa Shaiminmaya, nii jeen nijiamchin
umartin aarmiayi. Yachi Churuwia nuya Ayumpum Pakintsanmaya niisha mesetnum
pachiniainia niisha nijiamchin umartin armiayi. Pakints tamaka, paki tii núkap irunin
asamtai nuni anaikiamuyayi nu nunkaka. Pakintsanmayaka Chumpias kanmatkarin ajanka
taku armiayi. Chumpias juinini, yachi Kaya nuya Uwi, niisha mesetan pachinkiartasa
Samurnum jeawearmiayi niisha nijiamchin umararmiayi apari Numiwaanam. Chumpias
tamaka entsa naariti, tii núkap namak washimian chumpimin asamtai nuni anaikiamuyayi.

Pumpuisia, yachi Achutaish nuya Kerua, niisha Samurnum jeawearmiayi meseta


pachinkiatsa, niisha Numiwaanam nijiamchin umararmiayi.

Pumpuiska entsa uuntri naariti. Pumpu tii núkap irunin asamtai nuní anaikiaruiti nii
uuntri. Nu nunkanmaka, achu nuya shimpi núkap iruniuyayi. Tura kuntinsha iruniuyayi:
paki, pama, chuu, washi, kayuk, kashai. Yajasmash iruniuyayi: uuntyawa, entsaya yawa,
panki, makanch, yamunk, takarsa, chikit yajasmasha núkap irunin armiayi.

33
Atsut: Nayaimpinmaya nuwa. Ayumpuman wainin. Miikian nunka aratniun nuwan jitiawiti.
34
Ipiak: Ipiaknuwaiti. Usumtai.
35
Suwa: Suwa usumtai tura itiash mukusa amajtainti. Napimiu suwajai suatainti.
36
Pauch: Jea paurinti, aishri penker wainin nuwaiti.
37
Atinia: Nua atimiau. Nuwa itiurchatan iwiarin. Nuwa tii núkap nekau.
38
Tsunkinua: Entsaya nuwa. Aishmankjai nijirmartinian jintia. Iwishniun jintia. Namaká nuya panki
nereniuri. Nua shiram Tsunki nawantri.
39
Anchumir: Achunua. Nua nueram, núkap uchin takaku.
40
Miik: Miiknua. Ayumpuma yurumke. Mankartinia yurumke.
41
Yaun: Ijiunua kunkuin. Yanuauunt. Nijiamchin kunkuinian najanin. Aishri nijiamchirin wakerin.
42
Sekuut: Nuwa kunkuin. Aishmankan nii kunkuntijiai itiau.
43
Jimianch: Nuwa jimia. Aishmanka yutairi.
44
Shamich: Nuwa Kuir nuka kunkuin. Kunkuin nuwa aishmanka itiau.
45
Shuirpip: Nuwa Shuirpip. Nuwa enentaimiarijiai nanamin.
46
Arak: Arak Nuwa. Araka nereniuri.
47
Punu: Punu Nuwa. Kitiaka aishrin imikin.

61
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Waakis nunkanmaya, Pumpuisa amaininí, entsa aputaku nuni naartiniaiti, nukas


waak irunin asamtai. Nuyanka sai Kunkuk, mesetan pachinkiatsa, Ujukén jeen, Samurnum
jeamiayi. Niisha nui nijiamchin umarmiayi saijiai.

Waaksaka, waak tii núkap irunin asamtai, entsa nuní upujmasaruiti uunt tuke
matsamin. Nunka paka, mura tepetriniaiti, nuní entsa Waakis naartin nankamawai.

Sai Tintiuk, Kaakasia niisha Samur jemiayi mesetan pachintiuktasa Ujúk nanki
juamun. Niisha nijiamchim pachintiukmiayi. Kaakaska entsaiti. Entsa uuntriti, namak
núkap iruniuyayi. Nunkeka naint tii núkap iruniuyayi, ayantatunam aja irunmiayi, tura
pakanam jeaka pujumiayi.

Intiankas pujuiniaka yachi Nanki Nuya Yawákajén, Samur jeawearmiayi.


Nijiamchin umaramiayi, mesetan pachintiuktsa niisha kaunkarmiayi. Nankijiai
kaunkarmiayi. Intiankas tamaka, entsanam jimiara kaya uunt ikiunais pujamunam entsa
Jimiar tukukainiawai. Nui núkap namak iruniuyayi. Nankikia nuya Yawákajén nunke
Intiansaiti. Pakachuiti, muraiti. Paka tepetrin irunmiayi. Pakanam Nanki nuya Yawákajén
jee pujuarmiayi.

Nu nunkanmaka, Kuntin núkap irunmiayi tura yajasam ujea nuya uuntyawash


irunmiayi. Muchink kaya kampuniunmaya waa uunt amiayi nui tuke Ujea uutu pujumiayi.

Mentesia, kamanchaimnumia Kamanchá, Ujuké yachi Samur jeamiayi, mesetan


pachintiuktasa.

Kamanchá nunkénka tii nukam mente irunmiayi. Nui numi naarin anaikiaruiti uunt
pujuinia. Nekas Kamanchá pujamunmaka ijiu kamancha, uwi anin, jankirtin núkap antura,
antura irunniuyayi, nui nuní apujsaruiti nii uuntri. Menteska, Itiansa nunka aniuiti, tii naint,
chauna, waa, kaya, muchink, ujea matsamtai, Jurijri Iwianch pujuarmiayi kayawanam.
Paka amanum nui ajan takas, jeansha tukumiayi Tunkikia. Menaintiu nuan nuatar tarimiat
ajas pujumiayi.

Sukuunumia yachi Kampanak, niisha nanki takaru Samurnum, Ujuké jeen


jeawearmiayi mesetan Achuiminiam pachinkiatsa. Niisha nijiamchin48 umarmiayi.

Sukuunumka tii núkap sukuu iruniayi, nui, nii uuntri nuni anaikiarmiayi. Sukuu
nunkeka pakauyayi. Núkap tintiuk iruniuyayi. Namaká achiniaka kanusa akaikar nijiau
armiayi.

Makatnumia, yachi Kumai, Kirik; Kiamupia yachi Wanka, Mankukash naintniumia,


mesetan jeariarmiayi Samurnum Ujúk Pujamunam. Niisha nijiamchin umararmiayi. Niisha
Achuim, Perú-nam wetasa jeawearmiayi.

48
Nijiamanch: Mankartuatsa wenak jeen nijiamchin umin armiayi.

62
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Makatu nunkeka entsa ententramunam pujumiayi, kenkurtin, taranunkauyayi.


Kuntinsha núkap irunin armiayi. Pausa katiniaka kanujai katin armiayi. Katinkiar Kiamup
wu armiayi.

Kanusa amainini, Kiamupin nankaiki, nunka tii pakaiti. Entsa Wapuun nankaiki;
Chiwias pujawai, entsa uuntriti. Nu nunkanam chiwia tii núkap iruniunam yachi Chiwia,
Ujúk nuya Ampush pujuinia, mesata pachinkiatsa, nanki jukiar Samur jeawearmiayi. Niisha
nijiamchin umararmiayi.

Chiwiasa nunkeka, pakaiti. Kuntin tii núkap irunmiayi; tura numisha núkap
irunmiayi: kunchai, tsaik, tinchi. Penker chikintiu, tasa ampakai amiayi. Kawasha nuya
tsukankasha kunchai kauteniak núkap irunmiayi.

Kupatsa nuya Kupat, Ujúk yachi, Paastasia, niisha Samur jeawearmiayi mesetan
pachinkiatsar. Jeawar nijiamchin umararmiayi.

Mashi yachi tura saisha, Samuria ainiawai. Ayatek nuan nuatak yaja, yaja wearu
armiayi. Shuarka Samuria kaunkaru ainiawai muraninikia.

Nii shuar mesetan pachinkiatsar Ujúk jeen Samurnum jimiara nawe aintiuk
iruntrarmiayi. Iruntraruka nueram, kakaram, itipin itiprua, jimiara nankin takaku
iruntrarmiayi. Nui nijiamchim umararmiayi chikichik tsawant. Kanarar, tsawamunam
tsaankun mushutkar, nii mesekrampramun chikitkimias etserearmiayi. Ujukam penker antu
ekemiayi, jukiartasa. Mesekramraruka waketkiarmiayi nii jeen.

Mashi penker kanararmiayi, mesemakcharu armiayi. Wakani mashi mesekranam


mawaru armiayi. Ujúk penker mashi anintrusmiayi weartasa.

Ujúk:-“Mashi yamaikia atum mesekrampramu titiarum, Yajauch kanaruka,


waketkitiui jeen, Achuim mamu ain tusan tajai”.

Ujúk Atumi mesekrampramuri titiarum takui, mashi pujuiniaka chikitkimias


etserkamiayi:

Churuwia:- “Wiikia yatsuru Ujea winitruinian nankijiai ijiuran mawarjai”.

Ujúk:-“Penkeraiti nuni kanamuka, mankartuatame, nanki penker iwiarata”.

Ayumpum:-“Wiisha yatsuru mesekranam uuntyawa aintran, kampuwanam uumkan


nankijiai ijiun majai”.

Ujúk-“Nuka ayamprumaktatme, penkeraiti. Nankiram iwiarata”.

Kaya:-“Wiisha yatsuru panki kajertan nankijiai ijiun majai”.

Ujúk:-“Amesha mankartuatame”.

Uwi:-“Wiikia yatsuru wishishin aintran, ewejrujai achiaran majai”.

63
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk:-“Achuiminiam shuar maatame, nankiram iwiarata”.

Achutaish:-“Wiikia yatsuru shuar nankijiai ijiutratsa winian, wia, wia nankijiai ijiun
maan, muuken tsupirkan jurukjiai”.

Ujúk:-“¡Tseej! Nuka kuntuknarume, nankiram tura kuchirum penker atsakata”.

Kerua:-“Wiikia yatsuru mekranam makanch esatí tura nankirjai ijiutsa tukama


awajirjai”.

Ujúk:-“Yatsuru mesekramramé jeemi wakitkim uchiram wainiuta”.

Kunkuk:-“Sairu mesekranam shuar núkap kajertuinia tura numijiai awajtuiniawai”.

Ujúk:-“Mesekramrame sairu jeemi waketkim Apatuk awim uchiram ayurata”.

Tintiuk:-“Sairu wiikia shuar untsuri kajertuinian arenkan nankijiai ijiuran


mankartuajai”.

Ujúk:-“Nuka sairu uyamprutkatame, nankiram iwiarata”.

Nanki:-“Wiikia yatsuru shuara aintran amayankan nankijiai ijiuran majai”.

Ujúk:-“Penker kanarume yatsuru, ayamprutkatame”.

Yawákajén:-“Wiikia yatsuru mankartuan nuwan misatkan jurumkijiai”.

Ujúk:-“Penker kanarume, itiarmatame nuwa, nankiram penker iwiarata”.

Kamanchá:-“wikia yatsuru yawá kajertan nankijiai awajirjai tura ishamakun


tsekenjai.

Ujúk:-“Yatsuru nuka ishamakun tsekentiatme, jeemí wakitkitia”.

Kampanak:-“Wiikia mesekranam shuaran nankijiai ijiun maajai tura jeentuk


aesajai”.

Ujúk:-“Penker mesekramprame, nankiram iwiarata”.

Kirik:-“Wiikia yatsuru shuar irunar pujuinian jearin nankijiai ijiuran mawarjai”.

Ujúk:-“Nuka nekapmarume, nankiram iwiarata”.

Wanka:-“Wiikia panki yuruatsan wakeran nankijiai ijuiran maajai”.

Ujúk:-“Penkeraiti nanki atsakata”.

Chiwia:-“Wiikia uyush achirkatsa wiinian nankijiai ijiun maajai”.

Ujúk:-“Wakani achirkame, nankiram atsakata yatsuru”.

Ampush:-“Wiisha wakani maajai, kujanchman nankijiai ijiun maajai”.

64
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk:-“Penker wakan maame, nanki iwiarata”.

Ujúk49:-“Wiisha yatsur Ujúkea, mesekranam yawa mukusa kajertan nankijiai ijiun,


maan, numpen umutramjai”.

Ujúk:-“Yatsuru wakan maame, nanki penker iwiarata”.

Kupat:-“Wiisha yatsuru mesekranam Chai aintran, nakakan, jintia nankaman,


nankijiai ijiun numpen umutramjai”.

Ujúk:-“Nuka yatsuru shuara wakani mantuame, nankiram atsakata”.

Kupatsa:-“Wiisha yatsuru mesekranam manchunkan nankijiai akutajai, tura


muuken tsupirkajai”.

Ujúk:-“Yatsuru wakan maame, nankiram iwiarata penker”.

Charip:-“Wiisha aparu, mesekranam pankin nankin awajtuan maajai”.

Ujúk:- “Uchiru wakan maame, amesha nemasta, nanki atsakata penker”.

Numiwaa, nii jeenink Shaim nakamiayi.

Nii mesekrampramurin, Ujúk ujakarmiayi. Penker wakanin mawaru asarmatai,


nanki atsakawar mashi Achuim weartiniuyayi.

Ujúk nuarin chicharainiak.

Ujúk:-“Nuaru wempenk nuya nijiamanch anujawarta. Tsaank masu najanam núkap


yatsur, sairsha surutsarta”.

Ujúk chichamun nuari amirkar, wempenkunam nijiamchin anujawar, nuya tsankun


ajiawar, chikitkimsar susarmiayi.

Ujúk chichakmiayi:

Ujúk:-“Yamaikia tsaank mushutkar, wetatji. Shaim jear nuyaka Achuim jeataji.


Nuartiram, nijiamanch nawatarum nantu, juya amunakui, nui tatatji”. Wii tachkuisha,
yatsur tartatui. Tura wajenka ya kakarmait nu nuatramkartatui. Jakatniunka
mesemakchaitjiai. Anearum pujustarum”.

Mashi tsankun mushutkar, jimiaran nankin achikiar, wenpenkun tsukapsar nuya


shikranam tsankun kamuyamun enkeawar nunasha tsukapsarmiayi. Nii kuchiin juinia, kaya
namparan juasha amiayi jii ikiamkatin tusar. Apatkunka jukicharmaiyi.

Ujúk itiur wetiniait nuna jintiamiayi yachin nuya nuarin.

49
Ujúk: Chiwias Ujukete, Samuria Ujukchaiti.

65
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk:-“Wiinia jearuiya Kashik jinkir, entsa Samur katinkir, naint wakar, akaikir Nankais
entsa jeataji. Anuk, anuk ajastatji. Kanujai katinkir ataksha amainini anuk, anuk wetatji.
Nui jintia kanartatji kintiamkur. Kashik nainumani wakar, akaikir, anuk, anuk ajasastatji.
Entsa Shaim jear, arakani wakataji. Amainini yatsur Numiwaa pujawai. Nui untsumkar, nii
kanurijiai katinkir, nii jeen jeataji. Nui nijiamanch najantramu awai. Nijiamanch umara tura
kashi tsaank umarar, aujmatsar kanartatji. Ya Yajauch mesekrampra nuyan waketki,
apatkun wejerijiai iniaru pujutniuiti. Penker Wakani maaka, Achuim wetiniaiti. Yatsur
Numiwaa jeyanka, entsa Numpamnumani, anuk, anuk ajasar, Shaimi naitri waruktatji.
Nekas mura jeataji. Nuyanka akamunam Perú nunkaiti, Achuim nuka, Patukmai aents
matsamin ainiawai. Wiinia apar jurukmiayi Natsa pujakui tuma asan nekajai. Nui ii
aparinkia Patukmai shuar maawar sukuraruiti. Wiikia aparun “Wichinkiat” nankijiai ijiu
jachunak muuken kuchijiai tsupirkamtai, nanki achikian atamakin, tsekea tsekeakun Shaim
jean yatsur Numiwaa uumkamiajai. Aparnaka uwishin asamtai, anaka nuan susar,
nijiamchin umu pujan, nii wearik Shimpiu maiti tura ijiampraiti. “Pitiuk” shuar ii aparinkia
yuaiti, numpenka umutrainti. Nii wakaninkia jukiniaiti. Yamai ii uchiriti, ii apari
ayampruktatji. Nuya wii misatkan nu tumashnum jukiatajai tura yatsur Kajekaisha jukitiui.
Nii shuarikia mashi amukar ikiuktatji. Jeesha ekemakar ikiuktiatji. Pitiuk muuke tsupikiar
jukitiaji. Samur wiinia jearui, wiinia nunkarui ijiamprataji. Nii nawantri Misamúnua
najanamu iimia pujamunam ijiamprataji aparinkia. Nui ii apari ayampruktatji yatsuru,
sairu. Tura Achuim jeatniuka arantaiti, paka sakata nunkanini kinkiajar weawai. Yaja
nunkaiti. Kanaram weakrikia nantu ajapen tsawan wekatainti. Tura mesetnum wea asar
Iikia kanarchataji, kashi, kashi wekasataji jeatsar. Wii Nekajai tui jeataj. Nui tsaank umarar,
kara atirak, nakakar mashi jea utsanamtai, chikichik waiti uraimtai, utsantuataji. Mashi
maar, jimiara nua mistak, Patukmai nua jukitiaji. Tura Pitiuka muuke, tsupikiar jukitiaji.
Nunaka Charip tsupik entsak jukitiui, wiinia uchir tsupiktatui. Apachrin ayamprak, tsupik
jukitiui. Waketeakrikia, mashi utsankar ikiuktiatji. Ayatek nankik jukitiaji. Itiprisha
utsankar ikiuktiajtji. Nukajai ejamakar, akachumawar wakitkitiaji. Emesak jukij tusar nuni
wakitkitiaji. Tseke kanutsuk waketkitiaji. Ishichik ayamprar, ayamprar wakitkitiaji. Shaimi
naintri wakar, Numiwaa nunken akaikirkia, nui mair, itip Yamaram itipruataji. Jintiaka
tsaankuk umartatji. Numiwaa jeen nijiamanch umarar nuyank wiinia jearui Samurnum
jeataji. Nui tsantsa ijiamprar penker Atumsha waketkitiarme, aatumin jeen. Nukete”.

Ujúk chichak amuk, aa we, tantaran yamarman susarmiayi. Tura, nanki esaram nuya
sutamken najantramun takusar wajasarmiayi mankartinkia weartasa.

Ujúk nuari, Punu, chikichik uchin achiaku timiayi:

Punu:-“Aishru aneajme, aminiun uchirmin achiajai. Apa ayamprukta. Wiikia kairjai,


tiusan impru pujuatai. Anentru pujutaji, waketki tata, ii ame nuwen nakarmartatui. Iwiarar
pujutaji ame tatin”.

Nuna antuk aishiri Ujúk timiayi.

Ujúk:-“Nuartiram pujujatarum, aparun ayampruktasan weaji, nijiamchijiai


nakartiarum, atumka nekarme”.

66
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Jeaya tsawamunam jinkiarmiayi Achuim wenak. Jintia Numiwaa jeen wayawar, nijiamchin
umarar, nuyasha wearmiayi. Jimiara nawe mankartin nanki jukiar Achuim wearmiayi.

67
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU MENAINT: MANKARTUATSAR NÁKAMAINIA

Samuria mankartinkia, nanki entsaku tura tantarnasha achiaku jinkiarmiayi


tsawamunam Ujúkjai, nuya kashin tsawamunam Shaiminiam, yachi Numiwaa pujamunam
jeawearmiayi. Nui nijiamchin umararmiayi Numiwaa chichamkamtai. Nuyank tsawarmatai,
Achuimi jintinini wearmiayi enentainiam anentruawar. Entsa Numpatkaiminiam jeawar,
tsaankun ajamprar mushutkarmiayi. Nuyaka Shaimin naintrin warukar, akaikiar,
pakanmak, pakanmak, kanutsuk, kanutsuk, Achuim jeawearmiayi kiarai. Achuimkia
entsaiti. Achu tii núkap iruniuyayi. Nui entsa kanmatak aakan najanawar tsaankun
umararmiayi. Nui karan atirarmiayi. Kakarman jusartasa. Suwan usumprar, aja tsukin
tentakar, jintinsha tepekarmiayi.

Ajanmaya ajapen jea uunt pujumiayi. Nui init Pitiuk chichamiayi, nuarijiai. Nawe
nuarin takumiayi, núkap nawantri, uchiri, awe, najatisha nui pujuarmiayi. Jea tanishrikia
shinkijiai najanamuyayi, jimiara shikijiai apatrar tanishmarmauyayi. Yawan kajenan jean
jinkiarman núkap takaku asa, tii núkap kajearmiayi.

Ewej tsawant aa tepesarmiayi Ujúk, yachijiai tura saijiai, nakamainiak pujuarmiayi.


Numi ajakmanum nui tepes, tepes, jean tentakarmiayi. Aa nakamu pujuarmiayi. Ayatek
tsankun mushutkar nakamu pujuarmiayi.

Yawa kajenakui, Pitiuk init jeen pujus chichamiayi.

Pitiuk:-“¿Yait? ¿Yait? ¿Shuarchakai? ¿Shuarchakai? ¿Uruamtaiya yawasha imia


kajena Nuarua? Nankir surustá. Nijiamanch surustá. Shuaraitkusha yapajmiaktatjai”.

Nuna Ujúk antuk, yaitias timiayi yachin Kajekain.

Ujúk:-“Pitiuka Wakani achirkamuitiat tu pujawai. Auka iji tukukam jinkitiui, nui


wiinia nekaprusti”.

Waiti nakarin numiniam tepesar tu pujuarmiayi.

Yawákajén yaitias timiayi.

Yawákajén: - “Yatsur Ujúk nekasek tame, Wakani mantuamuitiat tantamtinian50


chichá pujawai”.

Jeanam nuarikia, uchirikia, waan taurar ijiatmarmiayi, aaka penke jincharmiayi,


ishamainiak, mantuawarai tusar. Nekamawarmiayi shuar nakamainianka. Yurumkarinsha,
nijiamchirinsha, mashi amukar pujuarmiayi.

Tsawamunam Pitiuk kakar chichamiayi nuarin, awen, nawantrin, uchirin.

Pitiuk:-“Yajauch kanarjai, waanam inian menkakajai. Wiinia mantuiniakuisha atum


ayamprumaktarum. ¡Keer! ¡Keer! ¡Yawaitjia! ¡Yawaitjia! ¡Jurur! ¡Jurur!”.

50
Tantamtin: Tantamtin aents chichaká wakaní achirkamuiti.

68
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Aa nakamak tepenaka, nankin nuya tantarjai takusar pujuarmiayi. Jiniainiakui


nankijiai ijiuartasa.

Wempenkunam nijiamanch anujawar jukimiunka, jintia entsa amanum, nukajai


nukukar, uukar, ankan, ankan ikiukiaruyayi, pimpiki waketainiak umarartasa.

Ewej tsawan jeamtai. Kashi tsawamunam Ujúk mesetan eemta, timiayi.

Ujúk:-“Yamaikia Pitiuk jeeya jinkitiui, aa ijiatmartasa weakui, wii nankijiai ijiutajai. Waiti
uraimiu jaukmatai, wayarum mashi matarme, ayatek ya wakeram nu nua Misamúnua
jukitiame yatsur Yawákajén tura wiisha jea wayan nuan misamúnuan amajsan jukitiajai.
Tura uchir Charip, Pitiukan muuken kuchijiai tsupik shikranam enkea tsupkapkatui.
Nuyanka Jimiar nua achikiar, surimkiar, ii yachi ewejnum achimtikiataji aa awajsarat tusa.
Nuyanka Pitiuka ayashi jea jukir, mashi nii shuar jakarujai, peakjai patarar aesataji, tura
aa jinkir jeesha aesataji. Yawasha mashi matarme nuya atashi jeesha aesatarme. Kuuksha
penknum werum ijiurum maatarme. Mashi esakmatai Misamúnuaka jukitiaji. Weakur
Pitiuka Wakani untsukar ikiuktiatji, nu umiktarum. Uutainiakuisha anetsuk maatarme”.

Yawákajén, nuna etserkatsa tepesak, shitiamki we mashi etserkamiayi yachin, tura


sain. Nuyanka waitiniam nakak niisha tepersarmiayi. Pitiuk waiti urai ikiukmiatai jea
wayatsa.

Nakakar tepamunam, waintin kua Pitiuk arai, chichas, chichas jiinki aja tsukin wean
Ujúk nakak pujuru asa, nanki esarmajai kaput awajtuamiayi enentainiam, tura nanki
sutamjainkia tuntupnum awajtuamiayi nuyanka tantarjai mishanam awati nunka
ajuamiayi.

Ujúk:-“Amechukaitiam Pitiuk, wiinia apar muuke sukutra, pai, ju nanki nekata”.

Nankijiai ijiua, ijiua amajeam Pitiuk timiayi.

Pitiuk:-“¡Chuuk! ¡Chuuk! ¡Numasruchukaitiam! ¡Yaitiam! ¡Yaitiam! ¡Shuaraiti!


¡Nankijiai mantuiniawai! ¡Tsekentiarum! ¡Tsekentiarum!”.

Nuna Pitiuk takui jea pujuiniaka chara ajakiarmiayi, nui Yawákajén jea wayamiayi
yachijiai nankijiai nuya tantarjai impimiakar.

Ujúk nankijiai Pitiuk ijiu, nunka antumar apujas, Kakar chichakmiayi Ujúk:

Ujúk:-“Yatsur Yawákajénka, yapajmiakjai. Aparun ayamprukjai. Jea wayata.


Mashi amukta. ¡Winiajai! ¡Winiajai!”.

Yawákajén nuna antuk, yachijiai juni chichak wayawarmiayi:

Yawákajén:-“¡Yawaitjia! ¡Yawaitjia! ¡Jurur! ¡Jurur! ¡Winiajai, Yatsurjai


yukartuatsa winiajai! ¡Shimpiukta nijiamanch waintsata!”.

Yawákajén waiti shitia urai, tankamashnum wee aishmank pujuinianka, nankijiai


ijiu, ijiu mawarmaiyi. Aishmanknaka mawar, ekenum jea Pitiukan nuarin nakijiai matsan

69
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

wenamunam; nui Ujúk tseke wayamiayi ekennum, nuwa pujuinian, uutainianak, nankijiai
pana, pana jiir mamiayi. Tura nuwa Natsa Pitiuka nawantri, kuchin achik tantané tsupik
mamatsa pujan wainiak, atanki, ewejnum achik, yachin Kamanchán susamiayi surimiak
wainkiat tusa.

Atuni yachi Yawákajén puja, niisha nuanka ijiuki, ijiuki, nankijiai wemiayi. Tura
nua Natsa chinchipin jea winiankuitnum jinkia, nema kajempratsa pujan, tsekenki, kuchijiai
chinchipri tsupirak ajua, mantuata, mantuata tusa uutun achikmiayi. Ewejnum achik japiki
jukimiayi. Aa jikmiayi, tura sain Tintiukin susamiayi achik pujusat tusa.

Penker maachma uur, ajamunam, peakan irurar, jinium patakar, ekemakarmiayi.


Jeansha akawarmiayi. Nuyanka yawan ijiurar maawarmiayi tura kuuknasha mashi
mawarmiayi. Atashi jeensha ekemakarmiayi, mashi esakmiayi. Ayatek yunkunim juakmiayi.
Nuyanka Ujúk chichakmiayi.

Ujúk:-“Uchir Charip, Pitiuka muuke tsupikiam Shikranam enkeam entsakta,


kampunniunam chinchip utsuram, anaim penker entsakta”.

Charip, nuna antuk, tseke wee, Pitiuk jaka tepamunam jeari, nuapen tentak, muuken
chiik ukunchin akarak, tsupikmiayi kuchijia. Shikranam enkea, Kusui, Kusui umpua
ikiukmiayi.

Charip, Pitiuk muuken shikranam enkea, entsaki ejee, aparin Ujúken timiayi:

Charip-“Apar Ujúkea, muukanka shikranam enkean tsukapeajai”.

Nuna antuk Ujúk timiayi:

Ujúk:-“Misamúnua amasajna yatsuru surustá. Naakam nua surustá. Patukmai nua


surustá. Aparu numpen umaru nua surustá. Wiinia nunkarui jurumkitiaj. Apari mantuamu
nua surustá. Misamúnua nua surustá. Achuiminmaya Nua Surusta. Tsumunmaya nua
surustá. Jurumkitiaj”.

Yachi, misamúnua nakitianak, kakanak, uutunak susamiayi Ujúken. Yachikia


maatsa wakeriarmiayi misamúnuanka.

Yawákajén, emak waja, timiayi.

Yawákajén:- “Sairu Misamúnua amasajna, kajempratsa, niinki mamatsa wakerana,


nu nua surustá. Patukmai nua naakam surustá. Apari mantuamu nua surustá. Wii nuatkataj.
Wii jurumkitiaj. Nii shuari mash mantuamu nuwa surustá. Misamunua surustá”.

Nuna sai antuk, misamúnuan nakimianak, ewejnum achik, japirkuta, uutunak


susamiayi Yawákajén.

Jea mashi keek, amuratsa pujakui, Ujúk timiayi, weartasa.

Ujúk:-“Pitiuk weajai, weajai, wiinia jearui, Samurnum weajai. Nijiamanch umarmi.


Sawe umarmi. Nuar nijiamchin nawawarmai, umarmi wetai. Weajai, Weajai. Ujúketjai,

70
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúketjai, yawaija, yawaija. Numpan uminiaitja. Yapajmiajai, yapajmiakjai. Mashi


amukjai, mashi amukjai. Nawantrumin panpartatjai, pampartatjai. Weaj, weaj, weaj
Pitiuka”.

Yawákajén Misamúnuan ewejnum achik japirkuta, nakitianak etseki, jukimiayi.

Ujúksha, Misamúnuan, japiki jukimiayi. Nii yachisha, saisha, tsekea, tsekea


wearmiayi, iruntrar nii tamarinik wakitkiarmiayi.

Ajanmaya jintrar, asakanam jeawar, entsa yumirmatan katinkiar, kampunniunam


jeawearmiayi. Chinchipin núkap utsurawar, kajkerin jinkiawarmiayi. Ujúksha jinkiamiayi
tura Yawákajénsha jinkiamiayi. Nuyanka tsekenak, mashi ajapa, jintia ikiurkiarmiayi
Ujúken nuya Yawákajén. Niinkia misatkan juinia asa ukunam juakar wearmiayi. Jintia
aishmanka saunukan itipruawar wearmiayi. Misamúnuaka tanrachrinkia ajapruawar
kachinkiajai kajkerin nukurkarmiayi, iniarai tusanka chinchipjiai akachumawar jukiarmiayi.
Mankartin waketainiaka ayatek sutamek nankin jukiarmiayi. Tura muukansha chinchipi
utsura, penker entsak Charip jukimiayi. Wenaka Ujúk Misamúnuajai emkamiayi. Tura
ajapen Yawákajén misamúnuajai winimiayi nuya ukunam nii yachi, saijiai winiarmiayi,
neachma pisainiakui achiktin tusar. Penke maachtiniuyayi misamúnuanka, tarimtari nuari
ajasaru asarmatai.

Jintian tamariniak apapekar waketkiarmiayi. Misamúnuanka jukiarmiayi niijiai. Nii


shuari amutkamu asamtai.

Pitiuk jeeka yunkunmik ajas juakmiayi. Pitiuk shuarisha mashi esákar yunkunmik
ajas juakmiayi. Ayatek mukuintiuk aja ikiukiarmiayi

Aja turunku mitiaik juakarmiayi. Etsaka uutmiayi. Entsantiat yutimiayi. Meset


tsawant tsawarmiayi. Achuim nunkaka, kuntus juakmiayi. Wakan chinkikiaa uur ajarmiayi.
Shuar maamu wakani kampunniunam wekainiakui, tunanam wetasa tujinkiar, uur
ajarmiayi.

Tunktiak waja, ipiamat teter ajamiayi. Ayumpum, mankartuamun nekamiayi. Tura


Patukmai nua, entsa ukuiniak saa, saa amajiarmiayi. Muuka Samurnum entsa ujuntinian,
nuna etsermiayi.

71
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU AINTIUK: MISAMÚNUA AJASU

Achuiminmaya nuwa, Ujúk nuari atin, nii shuar maantam, niinki kuchijiai tantanen
ijiumatsa pujan, atantiki yachin susamiayi takurtusta tusa. Ujúk nuatkatsa ayamrukmiayi
mashi nii shuarin mantua tura jukimiayi. “Misamúnua” amajas, “Nantarnua” anaikiamiayi
Ujúk nuarinkia.

Yawákajénka, misataknua jakempratsa nii shuari maantam, nuatrukarai tusa pujan,


chinchiprin tsupirak ajua jukimiayi. Misamúnua amajas, naarinkia yapajtua “Arantnua”
anaik, juki nuwe amajsamiayi.

Patukmai nuaka, apari, nukuri nii shuarin mantamka, ninki mamau ainiawai,
nuatrukarai tusa. Misama jurukiar nuatrukarai tusa mamau ainiawai.

Misamunua tamaka, nii shuari mashi mantuamu, tura aishmank apari, nukuri
Mantua, nawantrin nuatak juawai nii nunken. Tura uchin suawai. Apatkamuri kajerainiawai,
nii shuari mantuamu asa. Aishri wakeraka maamniaiti. Kaje kajerayat, aishrinkia aneastin
awai uchirin takursa asa. Neachma pisar weakuinkia amaiyank maatniuiti aishrink.

Ujúk nuya Yawákajén, Misamúnuan jukiarmiayi nii nunken. Nii aparin maawar
nawantrin nuatak jukiarmiayi. Yachi tura sai Misamúnuwan kajeriarmiayi, maatsa
wakeriarmiayi, yama Misamúnua amajsamun tura aishri surimiarmiayi.

Tura, pasukri, yajauchiri ajapa ikiukiarat tusa naari, nii aishri atin
yapajtuawarmiayi. Nantarnua nuya Arantnua. Nantarnua, Ujuké nuari amiayi tura
Arantnuaka Yawákajéna nuari juakmiayi.

Nantarnuaka, naya, tserertaku, ayashi chamir, intiash ajakin, wishitri ukupcha


amiayi. Shakapa upuja tura tsukanka akiaru. Natsa, nawe aintiuk uwi takaku, numpareachu.
Tarachri kapantakuyayi.

Arantnuaka, sutartaku, nueran, yapi wapuram, intiash ajakin, chamir, kajemtin


amiayi. Tarachri kinkia, tsukanka akiaru, shauka nunkuaru.

Nantarnua achikiam timiayi.

Arantnua:-“Iniaitiusta nekashtai shuara, apar, nukur, mashi wiinia shuar manturtuame,


mantuata. Nuatkam jurakminsha mamatajai jintia, tura pisaran kayanam inian jakatajai.
Entsanmakesh jakertatjai. Ameka nuatrukchatame. Uchikia suruschatame. Tseasan
umartatjai, timiun umartatjai. Aminkia nakitiajme. Mashi amutkame. Ame nunkemin
juajme turutme, wiikia jakatajai”.

Ujúk chikarmiayi nuni Nantarnuan:

Ujúk:-“Ameka mistamúnuwaitme. Wiikia nuatkatajme, tura uchin yajutmartatjai


amini, tura anentjai, anentruan enentakum akasmatru pujutame. Ame apa mamunam, ame
nuku mamunam, wii uchin amastatjai, kakaram asan. Amini pampartatjai”.

72
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Arantnuasha, Yawákajén uutiat timiayi:

Arantnua:-“Wiikia mamatajai. Iniaitiusta, jurukip. Jintia pisartatjai. Nui jakatajai.


Yajauchitme, apar, nukur, wii shuar manturtuame”.

Nuna Yawákajén antuk timiayi.

Yawákajén:-“Wiikia menaintiun Misamúnuanka jearuinkia takakainiajai, tuke tiniu


ainiawai. Wats Intiankas jeam uchi suruschata. Aishmia, aishmia amajkatajme. Ameka
umirtuktatme”.

Misamunuaka, mashi wainkiarmiayi nii shuar maar aesamunsha wainkiarmiayi.


Tuma asamtai, misamunuaka enentainmaka aishrinkia tura wajerin tii núkap kajerearmiayi.
Tumaitkiusha misu juakaru asar, penke itiurtsuk, ayatek utiarmiayi. Kaijiai wenak
utiarmiayi. Natsa armiayi tuma asa kakar wekainiarmiayi. Yamaikia Misamunua najanamu
juakarmaiyi, nii apari mantuar, nuatkar juamu asar.

Misamunuaka, mesekranam mankartin Kari achirkamu asar, penke


maamachiarmiayi.

Ujúk yachin tura sain tiarmiayi:

Ujúk:-“Yatsuru kakaram asan, apari mantuan, ii apari mankartuan nawantrin,


nuatkan juajai, misatkanuan juajai. Nantarnuajai juajai. Samurnum juajai. Nampernum
nuatsankram upujsatajai, tsantsa ijiamanum. Apari ijiamtamunam ujajmatui. Apari Wakani
juruktiatjai. Pisakuisha penker achiktarum. Warik kanarchatajai. Nuatsankram
najamtikian, nui kanartatjai”. Yawákajén niisha timiayi:

Yawákajén:-“Wiisha yatsur Ujukén, misamúnuan wiinia nunkarui juajai.


Intiansanam juajai. Aparin amutkan wiinia nunkarui juajai. Pitiuk nawantrin wii
papartatjai. Aparun maan nawantrin wii papartatjai. Umpuaran kajechu, kawa tankumamu
anik najanan upujsatajai. Tii núkap pampartiniaitjiai Pitiuk nawantrijiai. Wiijiai weawai
arantnuaka. Penker irtustarum, menkaturkai. Wiiki iistatjai nuarnaka. Tsankram amajsan,
numpearan nui kanartatjai.

Yachi Achutaish Pumpuisia, puja niisha timiayi.

Achutaish: -“Ee, nekasek juame ii apari mankartua, imiatik anankma ajakuinkia ii


mataji. Yatsuru ameka pachisaip. Nuwen yamaikia juakai”.

Ujúk mashi nuna antuk timiayi.

Ujúk:-“Shaminiam ejeer, tarach Yamaram imiair aenstratai. Jintia jainiachkuinkia”.

Nuna Ujúk chichak chinchipjiai jinkia ewejnum achiaku, nankijiai shutukeaku


entsenkiar jukiarmiayi mai Misamúnuanka. Tura Yawákajénsha chinchipjiai jinkia
jukimiayi nuarinkia.

73
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU EWEJ: MISAMÚNUA JUAMU

Jimiaran mistaknuanka jukiarmiayi: Nantarnua nuya Arantnua, nunaka nii aishri


apari mantuawar upujtusarmiayi. Achuiminmaka Nantarnua nekas naarikia “Nujurnua”
tura Arantnua nekas naarinkia “Chimirpis” naartiniuyayi. Ujúk, Nantarnuanka Samur
jukimiayi, yamiakia irutkamu Ujúk naartiniaiti. Tura Arantnuanka, Yawákajén Itiansanam
nii nunken jukimiayi, yamaikia Limón Indanza-naartiniaiti.

Tarachrin ajapruawaru tura naarinsha yapajtuawarmiayi, nii shuarin kajinmakiarat


tusa.

Penke kashisha kanicharmiayi, ayatek weka, wekakua kiinkí ajarmiayi. Jintianam


entsa ayamach nijiamanch wempenknum ikiukmia entsa uwawar umiarmiayi. Nuyanka
wempenknaka ajapki, ajapki wearmiayi. Misamúnuansha suarmiayi. Tura mankartinkia
tsaankun mushutiarmiayi. Misamúnuanka tsaanknaka susachiarmiayi, nii wakanin jurukin
tusa.

Ujúk, yachijiai nuya saijiai, Misamúnuan juinia asa, nuya muukensha juinia asa, tura
mashi iwiaku waketainia asar, kakaram enentaimprar wearmiayi.

Ayatek nuka tsarit, tsarik ajarmiayi wekam; numich kak, kak ajarmiayi kupiniak
wekam. Chinki kuntus shiniarmiayi. Kuntinkia núkap pisainiak tushar ajarmiayi. Numisha
uunt wajat, wajat pujuarmiayi kuntuts ajasar. Kampuntniu mayairikia michan, tii penkeran
mayatiarmiayi. Misamúnuanka kakaram wekeiniarmiayi. Nakimiainiayat aishri nankijiai
makunam, saya, saya awajir upujsamu asar, utainiayat, misu asar, ayatek nukajai ajimiakar
wena asar niisha warik, warik tsekeniarmiayi.

Jintia uuntyawasha jurur ajayat, untsuri asarmatai, ishamkar tushakasa


tsekeniarmiayi.

Achuim nunka tii paka asamtai, kakar tseke, tseke, wearmiayi. Entsa jeawar,
nijiamchin ukman achikiar, entsa ujuntawar mashi umiarmiayi. Amukarka ajapawar
ikiuarmiayi. Tura tsaankun mushutak, aishmanka ataksha tseke pujuarmiayi. Charip,
Pitiuka muukenka entsa pujumiayi. Kakaram asa, kijin asamtaisha entsaku nanki achiaku
tsekemiayi.

Tsawaisha tseke pujuarmiayi, kashisha ayatek wekainiarmiayi ipikmasman iisar.


Shaimi naintri awinini kashi, kashi warukarmiayi. Tsawamunam juni taar tseke
akaikiarmiayi. Naint akamunam entsa akamunam nijiamchin ukar ikiukiaru jusar, entsa
utawar mashi umararmiayi. Tura aishmankak tsaankun mushutkar akaiki, akaiki wearmiayi.
Pakanam jeawar, entsa Numpatkaiminiam jeawar, nuisha nijiamchin umarar, Tsaankun
mushutkar, Misataknuanka shutukeaku aishri jukiarmiayi. Entsa anuk, anuk nunkani
wearmiayi. Nuyanka kashi ajasmatai, tsukintiak tuke wekatianiam wekasar, wekasar
wearmiayi, panki irunin asamtai.

74
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Tsawarmatai Shaimi nujin jeawearmiayi. Nuyanka kanun achikiar katinkiar,


kanunka ajekrarmiayi. Nuyanka anuk, anuk Shaimi kampuinini wearmiayi. Tiusa
menkakatsa pujakui, Numiwaa jeen amain tsek jeawearmiayi. Nuink Yamaram ayamtai
najanamunam, Ujúk, yachi Pitiukjai wear, itipin yamarman nuya jimiara tarachin
itiarmiayi. Tura Sekemur tsupirar iruamun antsak karairan, ipiakun, tsukanka, shakapan
itiarmiayi. Ujúk Untsumak timiayi.

Ujúk:-“Yamaikia pasuk, emesak ajapatarum etsa, maitiarum sekemprujai. Tura


Yamaram itip entsartarum nuya karair usumpratarum. Etsa nanki ajapatarum.
Misamúnuaka, niisha jinkiamuk makartatui sekemprujai, tura tarachin entsarar, tsukankan
upujsar, shakapan jinkiamawartatui. Tura usumrartatui. Aishmanka, ipiaku yua atatrume,
atumka nekarme, numpa umaruitji. Yamaikia tsaank umartatji”.

Numiwaa, yukuak we, kanu itiamtai, Misamúnua nuya aishmank mashi enkeawar
katiniak untsumkarmiayi jea nuwa nijiamchin namukarat tusa.

Shaimi kantinkiar, kanusa wakar, ajanam jeawar, Numiwaa jeen waiti uraimiunam
misatkanuan awayawarmiayi. Mashi mesetan wekatainia, wayawarmiayi.

Numiwaa chichamkamiayi.

Numiwaa:-“Yatsuru, sairu, uchiru wayatarum. Misamúnuasha wayatarum. Nuaru


wari, wari nijiamanch yatsur, sair, uchir surutsarta”.

Mankartinkia nijiamchin umararmiayi. Misamúnuanka nijiamchinkia


ajamsachiarmiayi, kajerainiak nuwa susacharmiayi. Misamúnuanka tuke kajerin ainiawai
aishri akasmatainiak, tura nii shuarcha asarmatai.

Shuarnuaka niiniurijiain iniurtin armiayi.

Tsawamunam Ujúk jeen wearmiayi misatkanuanka jukiar, shutukas aishri ewekas


jukiarmiayi, chinchipjiai kajkenan jinkia jukiarmiayi, pisararai tusar. Tura maamawarai
tusar ayamach juarmiayi shutukas. Samurnum jeatsa wenak, Nankaisan kanujai katinkiar,
naintian warukar, akaikiar entsa Samur jeawearmiayi. Nuyanka anuk, anuk nunkanini
akaikiarmiayi. Katiniainiam jeawar Kanujai Samur katinkiar, misamúnua Ujúk jeen
awayawarmiayi, tura Yawákajén misamúnuan yachin jeen awayamiayi.

Arantnua, Yawákajén nuari asamtaim. Ujúk nuarin tarimtarin untsuk, yatsuru


nuari, penker waitkiatarum, pisarain nuya mamawaink timiayi. Jakamtainkia amin matajme
timiayi. Tura nuarin Punun, untsuk timiayi.

Ujúk:-“Nuar Punua, misamúnua itiarmajai. Ame penker wainkiatame.


Pisarmatainkia, kajemar, tseasnakesh umar jakamtainkia amin matajme. Mashi jintintiata
iiniu. Chikit kaimjiaisha penker Nantarnua wainkiatarun”.

Nuna antuk, Punu timiayi:

75
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Punu:-“Aishru wii muijiayatan wainkiatajai ¿Aniusha urukamtaiya itiam, maa ajapa


ikiuchusha?”

Ujúk nuari Punu kajeakui timiayi.

Ujúk: -“Ameka nuaru tutsuk, Nantar wainkiatame, pisarmatainkia, nuinchuka


jakamtaikia, amin nankijiai ijiuran matajme, penker antukta”.

Ujúk nijiamchin saarchin umarar, yawákajén maiwiar, muukan pakaktasa


pujursarmiayi. Tsantsa amuk, mashi tunanam wear, tuna karamawar, maikiuan umarar,
tsantsan ijiampratsa pujursarmaiyi.

Nuarikia nijiamchin nukap najantrarmiayi. Shuar pujuiniaka ampakai nakarar,


nankin yamarman najantrarmiayi. Tantarnasha awararmiayi yatak ajastasa.

Makartinkia, kampunniunam wear wampu kankapen jachajai tsupikiar, tantaran


awararmiayi, kaapin utsurawar achitiarin najantrarmiayi.

Kunchaint shiripkirin ijiurar, chankinium núkap itiarmiayi, wajeri pujuinia shiripkin


najantrarat tusa.

Kutanknasha nukas awararmiayi kutsanun, tura peakan kenkun yumpuarar núkap


tankamashnum peakmakarmiayi.

Tsantsan ijiamprarmatai, Yawákajén, Arantnuan Itiansanam jukimiayi, nuari


amajsatsa.

Achuiminmaya, Shaim jeawar, Nantarnua Samur juakmiayi. Tura Arantnuanka


Itiankas Yawákajén nunken jukimiayi.

76
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU UJUK: MISAMÚNUA TSANTSA IJIAMTAMUNAM PACHINIU

Tsantsa ijiamprartsar iwiareamu

Muukan pakarar, entsa kuamunam enkeawar, yunkunmin enkeawar, uchich amajsar,


weenen nuya kuntuje aparar, kuishnum tsukankan akiawar, uruchin enketawar, chaiknum
kumain ananké najatawarmiayi. Ujúk nuya Yawákajén tsantsanka sukurarmiayi, Pitiuk
muukenka. Tura ukunchinkia entsa entsa Samurnum ajapawarmiayi.

Yachikia takatan núkap najanawarmiayi: jinia tsupikiar ikiuawar, shinkin nakarar


nankin masenasha, kutankan awainiasha, chankinian kaapin utsurawar najanainiasha,
eamkatsa wearusha, aarmiayi. Namakan nijiatsa wearusha aarmiayi. Peaknasha kenkun
yumpuarar núkap tankamashnum najantrarmiayi.

Tuntui yamarman shimiutan ajakar iniurarmiayi. Tura aesawar jea paunam jinkia
upujsarmiayi. Shikitian tura pumputan najana upujsarmaiyi. Tuntui awatin.

Ujúk pitiakan yamarman najantramiayi, tsatsa ikiustinian.

Nuwaka: Pininkian, muitsan, amamkun nuwe akainiar najantrarmiayi. Nui


misamúnuanka jintintiachma pujuarmiayi. Ninki iisar Yajauch najanawarmiayi. Uutas,
uutas najanawarmiayi.

Ajanam wenaksha, chankinian arutan, chiripin susar yurumkan chumpirma


chinkiana asamtai, jintia papar ajarmiayi yurumak iniainiak. Tura shuarnuaka Yamaram
chankinium mamansha pakarar enkeawar, nijiarar, jea juarmiayi. Nijiamchin nawarwartasa.

Jiisha suritkiamu misamúnuaka pujuarmiayi, ekenum, tsukin Peaknum Ekemas


uutu pujuarmiayi. Ujúk nuari, tarimiat ainiaka, apatramurikia wishikiarmiayi.

Misamúnuak, tsantsa ijiampratniunam pachinkiatin asamtai, anentan


jintiawarmiayi, ujajan tii penker jintiawarmiayi. Tura, núkap shuar pujuinia asamtai,
aishmank turawarai tusa ninki shikitmartasa, ijiatmartasa jincharmiayi; weakuisha netaku
wekaitiarmiayi Ujuké nuweka.

Wekasamu, misamúnuaka nawechirikia tsat, tsat tsupirma, ijiurma armiayi.


Najaimiainiayat pujuarmiayi.

Apatkunsha suritkiamu pujuarmiayi mistaknuaka.

Ayatek nijiamchin saarchin suarmiayi.

77
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Nukuach ujajá jintin tamiayi jintiatsa

Ujaj taa, tsaankun umushak, usukar anentrutan pujursamiayi nantarnuan nuink


Arantnua jintiamiayi. Tura wenenam sawinian sumiayi usukar, usukar. Anentrutan sumiayi
warik juakmararat tusa. Emesak ain tusar, ujaj penker jintimiayi misataknuanka. Ujajka
Ujúk nuarin amiayi, tarimtari nuke jintimiayi. Aishri tii kajen asamtai, Nantarnua maaka,
niinsha maatniuyayi, penker jintiachu asamtai. Tuma asa tuke tsaankjai utsumiayi.

Ujúke nawantri Natsa pujuiniasha, nua tsankram ajasarmiayi, tuma asa,


misataknuasha tsankram asar, unuimiainiak penker pujuarmiayi. Tura ujaj mashiniu ujajan
jintimiayi.

Charip Natsa asa, Ujaj ajasmiayi, nui iichri Tintiuk penker anentan, ujajmatniun
jintimiayi.

Mashi iwiaramu juakmatai, Ujúk chimpirin pujus timiayi:

Ujúk: -“Yamaikia, yatsuru, sairu, nuaru, nawantru, Wajeru, aweru. Wiinia nuar
Nantarnua nuya wiinia wajer Arantnua pachinkiartatui, tsantsa ijiamanum. Pitiuk muuke,
naakma muuke sukurma ana nu; tsantsa najanamu ana nu wasursataji. Tsantsa ijiamprataji,
Wakani juruktiatjai. Waimiakmarun ejeakun, Pitiuk wakanin juruktiatjai, atankitiajai,
emesak tain tusan. Kashi juarkitiaji ijiamtaka. Wiinia nuartiram, mashi pachimkiatarme,
ujaj ajasrum metek ijiamprataji. Wiinia yatsurtiram, sairsha atumsha pachinkiarum
ijiampratarme”.

Tsantsa ijiama

Kiarai ajasmatai, mashi yumirmat makar, itipin, tarachin entsarar, iwiarmamrar


pujusarmiayi. Tsaank ajampramu núkap tsapanam najantramu jamperar iruniarmiayi.

Kashi ajasmatai, uunt wea juakmaru Ujúk, tsantsa takuki, ujajmaki aya jea
wayamiayi.

Ujúk:-“Au, au, au, au, au, au”.

Tura ukunam Nua tsankram wayawarmiayi, aishmank natsanam akachurin


achimkia wayawarmiayi.

Nuna ukunmarin ujajnua ujajmainia wayawarmiayi.

Nu ukunam uunt wea juakmaru Yawákajén nanki achiaru nii yachijiai nuya saijiai,
nankijiai tura tantaran achiaru wayawarmiayi. Tura Yawákajén tuntuin, tuunk, tuunk
amajmiaiyi. Ayumpum nekat tusa tuntuimiayi. Tsantsa ijiamtamu penker Wakani
achirkatsa, emesak taink tusa, tuntuinkia tuntuimiayi.

78
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ewejnum Achiniairar tenté ajasar mashi tiarmiayi: Jeste, jeste, jeste. Au, Au, Au, Au,
Au.

Tura Natsa pujuinia, nankirin tuk, tuk, tuk, nawejai wet, wet, wet amajiarmiayi.
Ijiamtam juarainiak.

Ujúk tsantsa ijiamu, ataksha tsantsan achik nuya ewejai nankin takui, au, au, au
ajamiayi.

Ujaj pujuinia, nuna Punu ujajmamiayi juni.

Punu:-“Au, au, au, au; Pitiuk wakaninia; Ayumpum asana; nii shuar asana;
kajinmatraja, mayaik ajasana; wakan ajasana; pemat ajasana; tunanam weaja, tunanam
pujajai. Au, au, au, au, au”.

Ataksha Punu ujajmamiayi.

Punu:-“Au, au, au, au; Ayumpuma pujutairin; Atsuta pujutairinkia; miikian iniaru pujaja;
Ujúk mantuachai; miikian yuu pujajai; Ujúk wakantrunka jukiya; kakaram asa
wakantrunka jurutkiya; Ujúk matuachia; Ayumpum miikia yuat tusa jurikiya; Au, au, au,
au, au”.

Ujúk:-“Jeste, jeste, jeste, jeste; au, au, au, au”.

Mashi tente ajarmiayi. Nanki takakainiaka, yaki iniakmasar, tura tantaran awatsar
ajarmiayi. Nanki yaki takusar tente ajarmiayi. Tura tantaran awatsar, awatsar, wainchin
amajiarmiayi. Misamúnuasha nui pachinkiar apari muuke ijiamtamunam, ujaj jintiamun,
ujajmarmiayi. Ujajmainiachkuinkia, Ujúk nankijiai, nuink matniuiti, emeskan itian tusa.
Misamúnua ijiamtamunam pachinkiar penker najantratin armiayi apari jintintiamu asar.

Pitiuk muuken, tsantsa najanamun ijiamainiak, tsawararmiayi. Amukar, Wakani


mawar. Penker iniankasarmiayi.

Tsankram nuaka, mashi tsaankun aararmiayi, tura nuka aitkiar, aepsar


ikiantrarmaiyi, Misamúnuanka nuink aepsarmiayi. Nua uunt ainiaka nijiamchin sawe
umarar apatkun, namanken enkerar upujsarmaiyi. Shuar pujuiniaka yurumawarmiayi. Tura
mankartuaka tunanam wear, maikiuamawar, ayamtainiam kanarar, kashin tsawarar, jea
tarmiayi. Nui Ujúk nuari mashiniun tsaman namuk tsapanam susarmaiyi. Tura Nijiamchin
sasatchin susarmiayi. Nuyanka pininknum inchin enkerar susarmiayi.

Tunanam wearuka mashi yurumawar tankamashnum, Peaknum tepsarmiayi, nui


tepesar kanararmiayi, kanutsuk pujamu.

Tsankram nuaka shintiarar nantakiarmatai, entsa jukiar makarmatai, entsa


tsapanam susarmiayi enentain chinkiat tusar. Tura, nijiamchin saaran tsapanam susarmiayi.
Nuyanka ataksha peak enkenum peakmakmanum nui tepesar kanararmiayi.

79
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Kiakui, mashi tsankun, maikiuan umararuka shintiararmiayi, nijiamchin saaran


umarar, nu peaknumak kanararmiayi.

Kashin tsawararka, penker ajasarmiayi, tsararmiayi, nui Ujúk chichamkamiayi.

Ujúk:-“Nuaru mashi nijiamanch sawe ukuinkiarum yatsur, uchir, sair surutsatarum,


nuya Apatuk enkerum upujsatarum ¿Namper najanamu namak atsuash?”

Misamúnua nii shuar ajainia

Ujúk nuarikia mukap asar nijiamchin mashi aishrin emka susar, Nuyanka wajerin,
umain, uchirin susarmiayi. Apatkun nuya namanknasha enketar surarmiayi. Misamúnuaka
enkenum mai pujuarmiayi, nunasha Apatuk tura nijiamchin surarmiayi, nii shuar
ajasarmatai.

Ujúk chichak timiayi:

Ujúk:-“Misamúnuasha Apatuk susatarum, Nantarnua wiinia nuar atatui. Tura


Arantnuaka, yatsur Kajekai nuari atatui. Niisha Apatuk susatarum, yamiakia iisha
yapajmiakji. Niisha ii nua ajasartatui”.

Yurumawar imikiarmatai, yumin susarmatai. Yukunmarar, nijiamchin tii núkap


umararmiayi.

Iruntrar pujusar, nijiamchin umuiniak aujmatu pujuarmiayi. Misataknuaka


enkenum pachischamu pujuarmiayi, Ujuké nuari wainkiamu pujuarmiayi, pisararai tusar
tura tseasan umarar jakarain tusar. Misamúnuaka Ekemas uutu pujuarmiayi apari, nukuri
mamu anenak kaijiai.

Nijiamanch amukamtai, Yawákajén chichakmiayi:

Yawákajen:-“Yatsur Ujúk, maj iisha Achuim weri, nijiamanch umarar ikiuimji. Ii


apari ayamprukmaji. Tsantsasha penker ijiampraji, misataknuansha nuatkan jurumjai
wiinia nukarui, ame iraitia, nijiamanch umakum. Wajeru, nuar Yajanua itiartitia. ¡Maj
yatsuru penker wekasaji!”

Yawákajén nuna chichak, nuarin Arantnuan juki wemiayi. Jintiaka tsanink


kanarmiayi. Tsanink kanar nii jeen ejemiayi Arantnuanka.

Aparí Numiwaa, Shaiminiam waketkimiayi Tsantsa ijiamtamun pachiniak, jeen


waketkimiayi.

Yachi Ayumpum nuya Churuwia Pakintsanam waketrarmaiyi nijiamchin umarar.

Yachi Kaya nuya Uwi Chumpias waketrarmiayi.

Yachi Achutaish nuya Kerua Pumpuis waketrarmiayi meseta pachintiukar.

80
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Sai Tintiuk Kaakasia wakitkiarmiayi nijiamchin umarar.

Yachi Yawákajén, misamúnuan nuatak Intiankas jukimiayi.

Nankisha Itiankas waketkimiayi nijiamchin umar.

Mentenam waketkiarmiayi Kamanchá nuya Sukuunum Kampanak nijiamchin umar


waketkiarmiayi.

Makatnum Kumai, kanusa amainini Wanka, Kirik, niisha mesetan pachinkiar


waketrarmiayi.

Chiwiasa Ujúk, Ampush nuya Chiwia mesetan pachinkiar waketrarmiayi.

Paastas amainini Kupat nuya Kupatas niisha mankartuawar waketrarmiayi.

Ujúk Nantarnua nuatkamiayi. Wari nua tsankram ajasmatai, maj tsanink


kanarmiayi, anentit tusa. Tura anentan núkap anetrua weakmiayi.

Pitiukan ijiamar amuk, Ujúk Tsantsanka nankiniam ijiu, aa awajas etsa sukua,
penker ujujramtai, Yamaram pitiak najanamunam nui enkea, tanishnum nená ikusmaiyi. Nu
pitiaka takashtai, surimkiamu pujumiayi. Jea tanishri iyamka, pitiak netar ajarmiayi, nui
tsantsa sukurma enketar ajarmiayi.

Ujúk núkap nuan takumiayi, mashi nuweka tsantsa ijiamanumka pachinkiaru


aarmiayi. Misamúnuachu aarmiayi. Ayatek Nantarnua, Misamúnua, Achuiminmayanuaka,
apari muuken ijiamtamunam pachinkiamiayi. Suir nekapmiayi, Ujúken, aishrin kajermiayi,
apari mantuamu asa, nukiri mantuamu asa. Nii shuar amutkamu asa.

Nantarnua, misamúnua asa Patukmai enentaimtairin takumiayi. Tsantsa


ijiamtamunmaka, chikit shuar ijiamtamun pachiniuyayi Achuiminiam. Ujúk, nii aparin
ijiamtamun niisha pachintiukmiayi, nakitiayat, waitiayat, uutiat, pachinkiamiayi yaja
nunka puja asa matuawarai tusa.

Yajanuasha, naki nakitiak pachinkiamiayi apari muuke ijiamtamunam. Niisha


uutiat pachinkiamiayi, mantuawarai tusa.

81
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU TSENKEN: MISAMÚNUA KAKARMA NUARI

Ujúk, Nantarnuan nuatkamiaiyi, misama juki nuatkamiayi. Apari Pitiukan mantua,


nukurinsha mantua, nii shuarinsha amutkamiayi.

Pitiuk Achuiminiam nankijiai maa, muuke tsupirak entsak Samur itia ijiampramiayi.
Pitiuk muukenka pitiaknum, tsantsa najanamun enkea takumiayi.

Nantarnua, Pitiuk nawantrin, misama Samur itiamiayi. Ujúk nawe ewejen nuan
apatar takumiayi. Nantarnuajai nawe ujúk nua apatramu juakmiayi.

Apari Pitiuk muuken ijiamanum pachiniak, niisha amukmiayi, nui Ujúk, Nantarnua
Nuatkamiayi.

Nantarnuaka Ujukén nakitmiayi, aparin mantuamu asa. Nii shuarin mashi


amukuyayi. Nui penke nakitmiayi Nantarnuaka. Nantarnuaka Ujukén maatsan
wakerimiayi. Tseasan susatsa nijiamchiniam wakerimiayi. Apatkunam tseasan enketa
susatsa wakerimiayi. Tura kanakui nankijiai, machitjiai, kuchijiai ijiutsa wakerimiayi. Nuna
tujintiak iniais tseasa umartasa wakerimiayi, nunasha tujinkiamiayi, Ujúke nuari Punu tuke
netaku wekaimiayi.

Nuni enetaimiun Ujukén neka, jimiaran nuarin netukmiayi: Punu nuya Atsut, yama
nuari nuya tarimtari, nii wainiarmiayi.

Ujúk nuarin irur timiayi.

Ujúk:-“Wiinia nuartiram anturtuktarum, jea penker pujujatarum, eamkatsa


yamanuarjai weajai, atumka nekarme. Atumin itiurniuyaj, uchi penker wainkiatarum.
Menaintiu tsawan pujusan tatatjai, nuarun nunka nekamtikiatsan juajai”.

Ujúk chichak amukmatai, nuarinkia kajenayat kuntuts ajas wajat-jat juakarmiayi.

Punu chikakmiayi.

Punu:-“Kair Nantarnua, penker anturtukta, ii aishri tii penkeraiti, kakarmaiti,


eamniuiti, tura takakmawiti antsak tii kajenaiti, mankartiniaiti, nua asamtaish nunaka
matin jeawai, umirchamka. Misamúnua asamsha iiniu unuimiarta, ii aishri tana Ujúk nu
umirkata. Enentai nekarata, suritkiaip seatmakuisha. Kashi suritiakmeka akastamak, nuink
nankijiai ijiutma matamatui, tura iinsha mantamataji. Waketkim tata, nui shuar nua
takakmatairi jintintiatjame”.

Chikit Ujúk nuarinkia, kajerainia asar, ishismawar, Nantarnua iisar pukuit


usukmiawarmiayi.

Ujúk, Nantarnua shutukak nainiumani juki, kampunniunam menkakarmiayi.


Nantarnuaka chankinian yamarman entsaki, punu uwa, apatkun ajia, jumiayi. Ujúk uumin,
tuntanam tsenktsakan tseasan paink chumpiru nunkur jumiayi. Shikranam kaya jii

82
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

ekematain, uruchjai enkea jumiayi. Tuntanmak kuchinkia enkea jumiayi, tsentsakan


masertasa.

Naintian warukar, nujin jeawearmiayi. Washi wiinian tuku, tuku ajuimiayi. Jimiara
washin chankintrin enketa entsamtikmiayi. Tura chinchipi utsura menaitiun washi entsaki,
Nankaisa pakarin jeawearmiayi. Entsa amanum, ayam aakan najanawarmiayi. Shinkin
kukarun shitia ajau, iniar kupiniarmatai, juuk jinia ikiamkamiayi. Jinia ikiampak nuarin
timiayi.

Ujúk:-“Nantarnuaya, washi wenkartai, penkakar jea jukimi. Akape nuya ampuje


ijiujai yunkunar yuatai.”

Nantarnua, aishri chichan anturak timiayi.

Nantarnua:-“Wiikia Ujúk washinkia yuwitjiai. Akapenka ijiujai yunkunan yuujai.


Ijiu achirta”.

Nuna Ujúk antuk, ijiu sankanach irunun, kuchin atenta núkap achir nuarin, ampakai
nukajai ajia susamiayi.

Ujúk washin wenkarmatai. Entsa jukiar, ajapewar, ampujen Nantarnua majermatai,


akapeya tsanken jurus, yunkuná, iniarak aishrin susamiayi, nui Ujúk untsuk mai
yurumawarmiayi.

Nijiamchin namuk aishrin suam, Ujúk timiayi.

Ujúk:-“Nantarnuaya amea, amea umaram surustiniatme. Umutsuk surakminkia,


tseas enkeam surame titiatajme, nui aminiak aran matajme. Tsapa wene japiram nukartatme
ewejem. Shuarnuaka nuni nijiamchin wainmawiti”.

Nuna Nantarnua antuk, nijiamchin umar aishrin Ujukén susamiayi. Ujúk umarmiayi
nijiamchin.

Ujúk nuarin timiayi.

Nantarnua yamaikia washi penkatai, tsekenan tsupikian penkatniun awartajai tusa,


numi eak, najanamiayi penkarkan. Jinia utsutak, kairukmatai washin akarman awararmiayi.

Penkakma narukmatai, jiniumak taurar nunkan pasurawar, washi namanken


enkeawearmiayi, nuya nukan apujtusar, jinia patakar, ikiamkarmiayi. Nuyanka shikir
ayamach ikiukmiayi Ujúk, uuntyawa kutsar yuawain tusa.

Nuarin chichareak timiayi.

Ujúk:-“Nuar Nantarnuaya, Kuntin maarkia, penkakar, jinium taurar ikiutanti wii


aitkiajna anis najantainti”.

Kiakui, Nankais kanmatak, jeawar. Naintnium aakan najanamiayi Ujúk tinkimi


nukejai. Kanusia jinia irurarmiayi. Nui tinchi entsa supichik nerek, tsamak wajamiayi. Nuna

83
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Yuranken: pitsa, ayachui, mashu, kuyu, tsukanka kautiarmiayi. Tinchi kampuin


Nantarnuanka awajas, timiayi.

Ujúk:-“Nuar Nantarnuaya, nanamtin iniainiakui, tsekenki weme, kuntujnum


achikiam, kampuwachiniam ewerta. Penker imram chinkisha achikta, uuntyawa iniarmatai
tariniaiti, yuramawaink. Napi esatmin, penker imram achikta. Nuyanka chankinrumin
chumpiata enkentru.

Tintiuki nuke ejatkan tentak Najana, init wajasarmiayi nuarijiai.

Mashu nanamki tinchi kanawenam tak ekemsamiayi, tura Ujúk uumin ayaitiuk,
umpunti, netsepnum pisut ukutamiayi. Mashuka tukum, ijiatmar, ijiatmar iniarmiarmiayi.
Iniarmatai Nantarnua yaitias we, mashu kuntujnum achik, itia ewermiayi. Nanapenka nuya
ujukenka ikiusmiayi awajin wearar najantratin.

Nuya pitsa núkap kautkarmiayi numin jinkiain yuatsar. Tinchiniam ekemsar yuiniak
ajainiakui, tsentsakjai, ukuta, ukuta, upujmiayi pitsanka Ujúk. Tseas achiam papar
ajarmiayi inianiak. Nuna Sutank we, achik, irumkar, irumkar amajmiayi urum ewertasa.
Nuya kuyu, aentsan, ayachuisha, tsukankasha, yuiniak wantar amajiarmiayi.

Ujúk umpunti, umpunti, chinkin tsentsakjai ukuta, ukuta matsamiayi. Tseas


jearkam papar, tushat, tushat ajarmiayi iniainiak. Kiarai ajasmatai chinki tukumunka
Nantarnua ewermiayi. Chankinium chumpia, jimiara shikranam mete amajsamiayi. Entsaki
jukiar aaknum ejeniarmiayi nuyanka jinia utsutkar ikiamkarmiayi. Nuyanka Nantarnuaka
Shiripkim nukajai ajia ekemakmiayi. Tura entsa jukiar, ampuje ashiwiar, nijiarar aaknum
jukiarmiayi iniarkartasa.

Numijiai weak, penkakarmiayi chinkinkia. Tura ampujenka yunkunak iniarak


aishrijiai yuawarmiayi. Tura yunkurkansha ikiusarmiayi.

Aa jinia tentakar, nuka ainkiar, nui kanararmiayi. Tsanink kanararmiayi. Nui


Nantarnuaka ajaprukmiayi.

Kashint tsawarar, apatkun Nantarnua iniarkamtai, Chinki ampujen yuawarmiayi,


washi akapejai. Yurumawar, nijiamchin umararmiayi. Jiniumak taurar chinkinkia ikiusar
ikiukiarmiayi. Ayam shikir kiukmiayi, uunt yawa kasamkai tusa.

Nuarin, Ujúk timiayi:

Ujúk:-“Nuaru yamaikia nayumpin iniuatjai, ameka kayanam ekemsan irsata, yajasam


wiiniakui ujatkata”.

Ujúk itiprin ukuiniak misu nayumpin iniumiayi Nankaisanam. Nayum eketar


ajainian, achik, achik kaanmatak nankimiayi. Nuna Nantarnua juuk chankinium
aimkiamiayi. Tura shikranmasha mete amajsamiayi.

Nayumpi achik, nuarin Nantarnuan timiayi.

84
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk:-“Nuaru, tarachrum atiam kanmatak ainkiata, wakerujame, tsanintai”.

Nantarnua kai apatkamuri chicharkamu asa, nuna umik tepesmiayi


kanmatkanam.Ujúk turamiayi nuarin.

Nuyanka entsa maiwiar, aaknum wearmiayi. Nantarnuaka jinia ikiamak, nayumpin


ampujen ukuiniak, nijiar penkakmiayi tura yunkunamiayi yuawartasa.

Nayumpin yunkuna, iniarak aishrin susamiayi. Aishrijiai nayumpin yuawarmiayi.


Tura Nantarnua nijiamchin namuk, umar Ujúk susamiayi umarta tusa, nui niisha
umarmiayi.

Ujúk kaapin utsura, chankinian najanar; kaka achink, pakar chankinian anaimiayi,
tura pumpujai pasura, nayumpin chumpiamiayi. Nuyanka nukajai nukuk, chinchipjiai
jinkiakmiayi penker. Jinia tentak, mumin ajapen awajtua, nui chankinian nena ikiukmiayi.

Nuarin Ujúk chichareak timiayi.

Ujúk:-“Yamaikia nuaru achu kupiniak ana nui mukin Nerea awai, chaur ajawai,
ashitiai”.

Nantarnua waras timiayi.

Nantarnua:-“Aishrua, mukinniaka yayajai, ashitia”.

Ujúk nuarijiai achunam jeawearmiayi. Achu kupiniakun jaeri, numin kupik, awajtua,
kuat uraimiayi achun. Mukin nerekun nukap ashiniarmiayi. Enenak yuawarmiayi.
Nantarnua núkap yuamiayi, tura nukajai ajia jukimiayi.

Jintia untsuripaki naampin yuiniak, kakir, kakir amajiarmiayi. Tura wainkiar,


numinian kunchai uunt wajamunam anumtukar, Ujúk tsentsakjai akutmiayi pakin. Pakikia
nuink, numiniam: kesama, kesama; kutsum, kutsum ajaki iniarar; kutama, kutama jarmiayi.
Nawe ujúk pakin tukumiayi Ujúk. Núkap pakin maa nuarijiai utuakmiayi. Shinkí kuka
wajan wainkiar, shitiawar ajuawarmiayi; nui pujuarmiayi kawa uchirin jimiaran achikmiayi
Nantarnua, nunaka jinkias apujsamiayi aaknum jea jukitsa.

Ujúk nuarijiai pakin achikiar, wenkarar, ampujen jurusar, ajapen tsupirar,


penkakarmiayi. Tura ampujenka majer, tantanen Chumpik nunasha penkakarmiayi.

Ujúk nuarijiai kaapin núkap utsurawar, kesarar chankinian nawe tsenkenan


najantrarmiayi tura yunkuan achiar, anai, nuka pasurawar, paki namanken chumpiawar
nukajai nukukar, chinkipjiai jinkiakar pujutar amajkarmiayi.

Entsa amainini, kayawa amiayi, nui entsakiar jukiar, matsakiarmiyi nuya jinia
ikiamtukar ikiukiarmiayi tura Ujúk shikir, tentak ikiukiarmiayi.

Nuyanka nayumpin, mukintin entsakar jiukiarmiayi. Naintian warukar, akaikiar,


Samuran katinkiar jea jeawarmiayi. Ujúk nayumpin nuya mukintin wenkuk, nuarin
susarmiayi. Ujúk nuari aishrin nijiamchin susarmiayi. Nijiamchin umar chichakmiayi Ujúk.

85
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk:-“Nuaru weartai, Kuntin itiartai. Charpisha winiti, Kuntin itiarmi, penkakar


ikiukji kampuniunam: washi, nanamtin nuya Pakisha ikiukji. Warik wetai, uuntyawa
kasameachmak ititiai. Chankinkia jukirap, chankinium enkear ikiukji; ayatek nijiamanch
jukitiarum, pimpikir umartin”.

Ujúk uumrin yanaaku, ataksha Nantarnua shutukeaku kampuniunam


waketkiarmiayi. Naintian warukar, akaikiar, Nankaisa pakarin jeawearmiayi. Amaininisha
paka amiayi, arant naint kinkiajar amiayi Pakisha murari.

Entsanam jeawar, achu irunmanum, nainchiniam kayawanam, jii mukuin ajamiayi,


ekemakar ikiukmia. Kaya wanam jeawar, Ujúk chichakmiayi:

Nuartiram mashi chikichik, chikichik chankin achiktarum, paki penkamu awai.


Amesha Nantarnua achirmakta. Entsaktarum, entsa ashintsa ana nui nijiamanch
namukatarum umarar wakitkiarmi.

Mashi nuari, punun takaku asar, tsapan nijiakar, aishrin susarmiayi, eemka niania
umarar. Tura chankintrin entsakar jea jeatsa wearmiayi. Tura Charip, chinki urman kutsar
chankinian ukuiniak entsakmiayi, nu arakach, washi urman, Ujúk kutsar washi penkamun
ukuiniak entsakmiayi.

Nuari mashi emkarmatai, nii shutukak jukiarmiayi. Enmak Charip wemiayi.


Nantarnuaka, Ujúk weamunam nuich emak wemiayi, tura Punusha nuink ayamach wemiayi.

Naintian warukar, nekas naintrin jeakarmiayi. Nui ayamprar aishrin punun


waintsarmiayi, niisha punun umararmiayi pimpikiaru asar. Akamunam shuinia chuu
mukunainiak char, char ajainian jeariarmiayi.

Nunasha Ujúk pisurkasa tukur papar amajmiayi. Nunaka nuwe jimiaran, jimiaran
chankiniun patakar jukiarmiayi. Samura pakarin jeawar, katinkiar, jeaka kiarai
jeawearmiayi.

Namanknaka ankan, akan penkakarmiayi, chuunsha wenkarar, penkakar, ikiusar


yuawarmiayi.

Chinkinkia jimiaran nuarin mashi susarmiayi. Washinkia, nakar, nakar nuarinkia


susarmiayi.

Ujúk chichamkamtai, nuari apatkun, namanken namajai ajaimiun pininknum


upujrar mashi yuarmiayi. Chichas, chichas yuawarmiayi. Tuke nuni Ujúk nuarikia yuu puju
armiayi.

Kashi ajasmatai Ujúk nuarikia Peaknum tepetar ajasar uchirijiai, nawantrijiai kanin
armiayi, aishri tepestinian ankantan ikiurin armiayi. Jinia ikiamkar patachnum nawenka
patasar kanin armiayi. Tarachrin atiawar esekamarar kanin armiayi. Shikitmainiaksha mashi
wear shikitmau armiayi, tura ijiatmainiaksha mashi ijiatmau aarmiayi, Ujúk tii
akasmauyayi.

86
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk nuarijiai kanaka, ju kiaraik tarimtarijiai tepenuyayi. Itiprin atia, misu


tepenuyayi, nui nuarin tura, tsapanam entsa susam, nijiamar chikit nuarin jea, tepes, itiprin
patachnum awas, nuisha nuarin tura, mashi tura amik, tsawakui Misamúnuarin tepes
nunasha tura tsawar, itiprin nuwa akasmainiak urin aarmiayi. Nui Ujúk kajeakui su
aarmiayi. Nuni tuke kashi naurijiai kaniniuyayi.

Kampuniunam nuarinsha jukisha, turiniuyayi. Naitkianam ajamtin amajniuyayi


tura uwiniam uchinkia taku aarmiayi. Tura Kuntin macharkarmatai eamak uyurawar penker
uchirinsha atsakmau aarmiayi.

Nantarnua ajamtin ajasmiayi, Nankitiain ajamtin ajasmiayi. Aishmank akiniamiayi,


Nankitiai anaikiarmiayi.

Punu, apatkamuri ajanam wetinian, wekaitniun jintiamiayi. Anentrutainsha


jintiamiayi. Ichinkian najantratniunsha jintiamiayi, mashi nekamiayi Punuka. Aishrin
wainkiatniusha jintiamiayi. Uchi wainkiatniunsha jintiawarmiayi. Nantarnua mashi
nekamiayi. Jakur tsuak umutainsha mashi jintiawarmiayi. Nantarnua nii nekatairinsha
jitiamiayi. Arakmatairinsha jintiamiayi.

Nantarnua penker weamak Ujúk anemiayi. Uchiri takursa asa, anemiayi.

Kiarai jeakuinkia uutwemiayi aparin eneak. Nii shuarin anenak. Enentairinkia


Nantarnua, waketkitsa wakerimiayi.

Tamarin nunka nakumak, nakumak, nawejai japir, japir ikiu wemiayi entsa
naikmirin.

Namperan pujurmanum, uyush ijiamanum, ikiusmak Nantarnua pisarmiayi


Samurnum puja. Menkakamtai Ujúk, yachin ujak, ipiama Samura nuji tentakar naintia
warukar, Nankais anuk winian, uchin entsak winian achikiar awiankiarmiayi Nantarnua.

Ainkiamtai Ujúk tuke ayas wekaimiayi. Tura tuke niijiai tsawainiuyayi, uchiri
wekaramtai, nui ataksha ajamtin amajsamiayi. Nunaka nuwan takusmiayi, Jankichak
anaikiamiayi. Jimiaran uchin takumtiksamiayi. Nantarnua nuni unuimiak Ujúk juakmiayi
tuke Samurnum. Ujúk nuarijiai shir aujmatsar pujusarmiayi. Nantarnua misamúnua,
kakarma nuari, yajaya nii shuari amutkat itiamunua, Ujúk nuari, naakamnua, patukmainua,
Achuiminmayanua, Samurnum pampar pujusmiayi.

Arantnuanka, Yawákajén nuatak Intiansanam jukimiayi. Nui apatkamurijia irur


takus, tii núkap kajerak katsumniuyayi. Uchinsha núkap takusuyayi, Yawákajénan.

Yawákajénka nawe tsenken nuwan takumiayi. Yama kiana nuink Peaknum


tepenuyayi, nuarin uratsa. Penker kanichuyayi, mashi naurin tura turakua tsawianiuyayi.
Tuke tsawak Arantnuanka tsanink kaniniuya.

Yawákajén, numijiai nuarinkia katsumniuyayi. Tsuatan kuamtikiar ajansha


najaniuyayi. Tii nukap uchirmakuyayi tura tirankisha irunmiayi. Mankartuasa weak
nuarinkia niinki puju armiayi. Takatan pujurin armiayi.

87
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Arantnuan Yawákajén nuatak itiamtai tarimtari kajeriarmiayi, mistaknua tusar,


penke kajeriarmiayi. Katsekearmiayi, ajansha suritiarmiayi. Nuna Yawákajén neka, numijai
mashi nuarin awatar, nankijiai makunam ijiurarmiayi. Nui penker amajsarmiayi.

Arantnuanka aishrin kajen asamtai penke pisarchamiayi, nukiri Achuiminiak iwiaku


pujak, jintiniuyayi nuna antukuyayi. Misamúnua ajasmeka, pisarchatin ata, tura
apatrumaran amikmata, nui penker pamparam jakatame. Nuinchuka maamu atatme.
Nukurin chichamen anturka asa Yawákajénjai iniurtuk pujusmiayi.

88
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU YARUSH: MISAMÚNUA IRUNAR PUJAMURIN

Misamúnuaka nii apari, nii nukuri, nii shuari mashi mamu, amukma amiayi
Achuiminiam, Perú-nam. Shaim amainini. Aishri Ujúk, aishri Yawákajén, nii wajerijiai
mashi nii shuarinkia amukarmiayi, nankijiai maawar. Tura Samur Ujúk jukimiu Nantarnua
pujumiayi. Tura Arantnua Intiansanam Yawákajén jukimiu niisha pujumiayi. Nii shuarikia
penke atsumiayi. Ayatek Perú-nam, kana shuar, Patukmai shuar, ayapke núkap
pujuarmiayi. Ukunam maamun tariar, aesamun iisar, uutiar ikiukiarmiayi. Patukmai
shuarka, mura shuarnaka penke ishamkar yapajmiacha juakarmiayi.

Ujúk Shuarsha, Yawákajén Shuarsha, Numiwaa Shuarsha, Achuiminmaka penke


wecharuyayi, makartuawaru asar.

Maniamuka uwi pujamunam Nupanti Yarush Washim (1800 d.c), nui misamúnuanka
Ecuador-num itiaruiti Ujúk nuya Yawákajén Achuiminmaya. Pitiuk mawar, muuke
tsupirkar, itiar ijiamrarmiayi. Nui nii nawantri Nantarnua nuya Arantnua pachinkiarmiayi
tsantsa ijiamtamunam.

Samur nunkanmaka Nantarnua shuarka penke atsumiayi. Ayatek Ujúk shuarak


matsamin aarmiayi. Ujúk nuarikia apartin aarmiayi. Nii shuarnak nuatrauyayi Ujúk.

Yawákajén misamúnuaka jimiaran nuatak takumiayi, Arantnuaka jimiarauyayi.


Eemkarikia Achuar nuwauyayi, Arantnuaka naartiniuyayi. Tura mashikia shuar nuak
aarmiayi.

Arantnuasha niinki pujuyayi, Achuar nuwa asa. Ayatek aishrin Yawákajén


takumiayi iniurtuku asa.

Nantarnua jimiara uchin takus, nui Ujúk shuar ajasmiayi. Tura Ujúk nuarikia penke
nii shuarcha aarmiayi. Ujúk nuari asar kairu tunain armiayi.

Ujúk yachi, Wajeru tiniu armiayi. Yachi iiniak Nantarnua kajerak, jiakar ikiu
armiayi. Neachma yatsur jakamtainkia, matajme tusar tuke ikiu armiayi. Uchi penker
wainkiata, atsakrata tiniu armiayi. Yatsur jakamtaikia iikia nuatsuk amin maar penker
pujustatji tiniu armiayi. Nuni jiakar ikiu aarmiayi.

Ujúk shuarka tuke Nantarnua kajerin aarmiayi. Nantarnuaka anermak pujuyayi,


mantuawarai tusa.

Ujúk, yachi, nuarin, Nantarnua kajerin asarmatai juní timiayi:

Ujúk:-“Nuar Nantarnua penker anturtukta, uunt ajaki weajai, ukunchur


najamprutainiawai. Wii jakamtainkia, Uchikia ikiukim ame nunkemin wakitkitia.
Juakminkia mantamawartatui, ii apari Mantua nawantritme”.

Nantarnua nuna antuk aishri Ujukén timiaiyi.

89
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Nantarnua:-“Aishur Ujúk ame jakatsam pujakmin wiikia Achuim waketkitiajai,


jitianka Nekajai. Uchirnaka jukitiajai, anenajai”.

Tuke Punujai wekainiuyayi Nantarnua. Ajanam weaksha Punujai wuyayi.


Uchirinsha tuke entsak juyayi, neachma manturtuawarai tusa.

Ujukén uuntach ajaki weak tuke Nantarnuaka anenuyayi, nuari shiram, naya, chiar,
tii nuermachu, shakapa akachuma, tsukanka akiaru asamtai. Nekas nua suritiak,
shirmauyayi. Patukmai nua asa. Ujúk yachikia, shiram asamtaisha kajerin armiayi, nii apari
mankartua nawantri asamtai.

Ujúk wainiuyayi jakui.

Arantnuansha, Yawákajén nuari ajas pujuyayi. Niisha kajerkamu pujuyayi,


Yawákajén shuar, Yawákajéna yachi, umai, sai, kajerin armiayi. Yawákajén nuarisha
kajerin armiayi. Misamúnuaka tusar kajerin armiayi.

Yawákajén uuntach ajaki wemiayi, tura sunkuran achimiak jamiayi. Arantnua


waimiayi. Nantarnuaka uchiri, nawantrinsha, Natsa, nuatkarusha irunmiayi. Awesha
irunmiayi. Yawákajén chikarkamiayi Arantnuan.

Yawákajén:-“Wiinia nuar Arantnua, wii jakamtaikia nunkemin wakitkitia, jui


juakminkia yatsur mantamawartatui, ame iista”.

Arantnua:-“Aishru, ameiniun uchin, nawantrumin paparuitjiai, awetmakjai.


Uchirun, nawantrun anenajai, nui juaktatjai. Wakitkishtatjai, jui weampran jakatajai”.

Yawákajén uchirikia tii núkap ajasarmiayi. Tii núkap nunkan achikiar, akan, ankan
pujusarmiayi.

Ujúksha, Samurnum tii nukam pamparmiayi. Uchiri, nawantri, awetmakar untsuri


ajasarmiayi.

Suntar kauniarmiayi, tura yajaya arutman chichamen jintin ainiana nusha


kauniarmiayi. Apach nunka achiniak kaunkar, kaunkar ajarmiayi, Samurnum tura
Intiansanam.

Ujúk Uuntach ajaki wemiayi, jaa ajasmiayi. Ujúk nawantri, uchiri, tirankri, nekas
naarisha iniurtukar, iniurtukar ajaki wearmiayi. Ayatek Nantarnua Ujukjainkia juakmiayi.

Yawákajénsha ayatek Arantnuajai juakmiayi. Mashi nuarikia chikitjiai iniurtuk


wearmiayi.

Apach nunka achiniakui, Ujúk nunkénka suntar jurukiarmiayi. Tura apach


atankiarmiayi. Ujuké nuari nuatkaruka, shaim, panki, nuní matsamawar, nuisha
pampararmiayi.

Intiansanmash Yawákajén nunkénka apach atantrarmiayi. Naurikia shuarjai


iniurtuk yaja, yaja wearmiayi, nuisha pararu ainiawai.

90
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Arantnua aishri Yawákajén wainiuk juarkamiayi. Uchirisha nuarkarmiayi tura


nawantrisha Yukias atunini iniurtukmiayi, Inchimius uchirijai, Semushuara nawantrijiai.
Weari Semushar Chiwiasia.

Tsantsa takakmarinkia, apach jurukiaru Ujúk tura Yawákajén apach jurukiaru.

Ujúk tunamarmiayi, emearmiayi, nuarinkia mashi iniurtukaru. Ujúk, Nantarnuajain


juakuyayi jeen.

Yawákajén niisha tunamar ja juakuyayi. Nuarinkia mashi nuatruraru. Ayatek


Arantnua juarkmiayi aishri wainiuk.

Mai mankartinkia jakatsa pujuarmiayi. Misamunuaka ninki pujusar ajakrarmaiyi.


Ajakrar anenak waa, waa, utiarmiayi. Aishri asarmatai, tii núkap anewearmiayi.

Ujúk uuntach ajas, emear jakamiayi Samurnum, misamúnua, nii nuari Nantarnua
wainkiamu jakamiayi.

Yawákajén, tunamar, jaa juaku, nii nuari Arantnua, misamúnua wainkiamu


jakamiayi.

Nekas naurinkia ajapa ikiukiarmiayi, misamúnuaka wainkiar, aishrinsha


ajakrarmiayi.

Natsak wajemawarmiayi. Nantarnua Samurnum pujus waje juakmiayi. Arantnuaka


Intiansanam pujus waje juakmiayi.

91
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU USUMTAI: KAKARAM JAAMU

Ujúk nuarikia nawe ujúk iniurtukar Samur nunkanam wearmiayi uchirin jukiar.
Awetmak, najatimiak peker yurumu pujuarmiayi. Ujúk ayatek Nantarnua juakmaiyi.
Nantarnua jimiara uchin tamiayi: Nankitra wekara, tura Shamich, muntsuakuyayi.

Kiarai, yumi ipiamanum, Ujúk jamiayi. Ujúk Arutam ajasmiayi, tura Samurnum
pujusmiayi ni tirankin iwiaiktasa. Nui Arutam ajas pujusmiayi Samura tunarin. Nase ajas
wemiayi wakanikia. Wakan ajas Arutam ajasmiayi.

Ujúk:-“Nantarnua jaajai, uchiram jukim pee tsekentia, nunkemin Achuim


Wakitkitia. Numiwaa jeeka tentakim nankamaktia, penker pujuta”.

Nuna tinia Ujúk jakamiayi kiarai.

Nantarnua-“Ja aishrua, ja aishrua, ja Ujukeá, urukamtai jakam, urukamtaiya


ikiuram, wisha yamaisha urukataja, uchirminsha itiurkataja”.

Ujúk miniakak, miniakak uutmiayi Nantarnua. Aneayat, wari mashi apatkun,


kukaimiakman, shiam weakman, aseran, wempeknum nijiamchin anujamun, achik,
chankinium enkea. Nawantrin Shamichnaka tinkiamprua, Nankitran chankinium enkea,
entsak. Machitian achik, Achuim waketkimiayi, jintia neka asa.

Kashi, kashi tseke pujumiayi, Zumbi-niam jeatsa.

Ukunam yachi jea taar, Ujúk jaka wainkiar, nanki achikiar, suntaran etsertukar.
Aintrarmiayi kashi, kashi.

Suntarka ju aintrararu: Barragán, Zambrano nuya Lozano. Aintiainiak akarun


ipiatki, ipiatki wininiakui. Nantarnuaka neka, mai uchirin, chankinium nuka pasura,
kenkunam, enkeawar ikiukmiayi. Shikranam nii juamurinkia chumpia jukimiayi. Kakar
tsekentiasa, tarachrinkia, makua timia takui, akachujai jinkiama, tsukankarinsha ajapa,
shakapnasha ajapa. Ayatek wemiayi tseke. Nankais entsanam jea. Shuarna kanu pujan
achik, enkemar katin, ajekar ikiukmiayi.

Amainini ajas Nuyanka Shaim jintia achik, tseke pujumiayi kashi. Kashi tuke wekain
asa. Tsawamunam Numiwaan jeen jea temá, tentaki nankaiki. Entsa jea, kanun achik,
enkema nankamakmiayi. Nunasha ajekar ikiukmiayi. Anuk tsekea, tsekea, numpatkaim jea.
Nijiamchin umar, apatkun yua. Nuyasha tsekenmiayi. Naintian waruk, waruk. Mashi waruk
Achuimi pakarin, sakaskamat kinkiajar nii nunken wainkiamiayi. Nui warasmiayi
Nantarnuaka.

Ukunam suntar, Ujúk shuar uchin utainian wainkiar, jukiarmiayi nukuach


pujuiniamunam, apachnum wainkiarat tusa.

92
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ujúk yachikia aintrarmiayi. Yukuakar katikinkiar, Numiwaa jeawar, Anintrusar.


Nuink ikiukiarmiayi. Misamúnua Nantarnua pisar nii nunken waketkimiayi.

Nantarnuaka uukasa tsekenki akaiki, pakanam jeamiayi. Nuyanka tsekea,


tsekeakua, kashi ajasmataisha, wemiayi kajitiak. Machitian achiaku asa, tsupirkuta wemiayi.

Tsawamunam, Achuimi nujin tsek jeamiayi. Nui mai, ayamar. Nijiamchin uuta
umar. Apatkun, atash penkamujai yua. Entsan ayamach ainki, ainki wemiayi. Kashi
ajasmatai. Achuim kanmatkarini wemiayi. Kashi weka wekakua, tsawarmiayi. Ataksha
entsa mai, nijiamchin entsa uuta umar, kukain yua, atashi namanken yua amukmiayi.
Nuinkia mashi entsa ajapa. Yaunchu nii parajiai eamtainiam tsek jeamiayi, nuna wainiak,
jintia ipikmasman ainki, ainki. Tutupin ajasmatai nii jeen yaunchu amiania nui jeamiayi.
Jeaka asaka ajasu. Uutar, uutar, nii shuarin jakamun, mamun enentaimias, kana aparin jeen
wemiayi. Kiarai, penke kiarai ajasmatai. Ajanam jeamiayi. Tsekenki jea, apari jeen waya
uutmiayi.

Nantarnua:-“Apachi, wiitjiai, ame nawantrum Misamúnua amastus Ujúk Samur


jurukmiania, nuwaijiai. Ujúk jakamtai, yachi mantuawarain tusan, winijiai. Uchirnaka
ikiukiarjai. Aintruiniakui. Wainiak jukicharias”.

Tusa, tusa uutmiayi. Kana apari, Tsukankanam jeamiayi.

Tsukanka:-“Nawantru winitia, penker taume. Nuara nawantur achiktarum, peak


susatarum ijiai pujustatui. Apatuk, nijiamancha susatarum. Yamaikia aishrisha jakaiti. Yaki
titi, ii nunken yamaikia pujawai. Ii wainkiataji”.

Nukuri apatkun susarmiayi, yurumkansha tura peakan susarmaiyi.

Nantarnua:-“Wiinia kairka, Arantnuanka, Yawákajén nuatak muranmani jukimiayi,


pujatsuash, pamparchashit, nekatsjai. Ii aparin, nukurin, ii shuaran mashi mawar, ekemakar,
aesawar. Misamúnua amastusar jurukiarmiayi apachi. Ii apari maka, Ujúk, Yawákajén,
Numiwaa shuar ainiawai. Tura untsuri, Ujúk yachi amukchamnia tii núkap ainiawai”.

Apari kashin tsawarmatai, ajan susarmaiyi turunkun, tura atashin, yawan,


awarmasan susarmiayi, wainkiat tusa. Patukmai nua ajasat tusa. Nantarnuan naarikia tuke
nekamu Achuimisha juakmiayi, aishri anaikiamu asamtai.

Kana apari, nii wajerin wainiak susamiayi. Mashinkiash Nanatarnuan nuatkamiayi.


Nui tsenken uchin paparmiayi. Uchirikia ju aarmiayi: Meset, Nayaimp, Namur, Secha,
Sechakuimnua, Kurinua nuya Ipiak.

Nantarnuan, Ujúke uchirinsha pachis, aneak tuke uutniuyayi.

Nantarnua:-“Uchir”.

“Samuria uchir;

Samuria nawantur;

93
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Atumi apari Ujúk jakaiti;

Waitiasrumeash?

Maikiamarum atumí apari Arutmari wainkiatarum;

Kakartarum;

Kintia jeakui;

Tuke uteajai;

Etsa jinkiui;

Warasan shintiajai;

Uuntyawá uchiritrume;

Nunkui nawantritme;

Penker pujustarum;

Arautma kakarmarin takakjai;

Ukunmai wainkiatniuitrume;

Shuirpipi anisan nanamjai;

Nayaimpiniam ijiamu nanamniuitjai;

Nantu nayantumamtai Auju najanarjai;

Tsawakui: Nukursha tuink puja tatsurmeash?

Tuke anentru pujajai;

Ujúk uchi wainkiarta;

Wakan ajasam uchi wainkiarta;

Emesak wakanka susaraip;

Ii uchiri penker wainkiarta;

Wakan ajasam nankamas wekatsmeash?

Tutunam wininiakui iwiaikiarta.

Wiikia penker pujajai;

Uchirua penker pujajai;

Ukunmai atumin jeatajai;

Kusui, Kusui, kusui”.

94
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Jimiara nawe uwi nankamasmiayi, Achuim jeamuri. Nawantrisha iniurtukarmiayi.


Uchirisha nuatkarmiayi. Ayatek nuwa muntsuakun takumiayi.

Ujúke uchiri Nankitra ikiukmia, tsakar, suntarnum we, amuk ta. Nii apari nuarin
pujuinian anintrus, nukuri pujan, neka. We, jea, Samurnum ataksha itiamiayi. Nawantri
mutsuakunka utsurak, anea, aneayat ikiukmiayi.

Uchiri jeen pujusmiayi núkap uwi, Uuntach ajas, jakamiayi Achuimi, pachia,
pachiakua jakamiayi Nantarnuaka. Nantarnua Arutam ajasmiayi.

Yawákajéna nuarinkia mashi iniurtukarmiayi shuarjai. Arantnua juakmiayi aishrin


wainiuk. Waje juaksha iniurtukchakmiayi aishi anen asa.

Yawákajén Kashi jakamiayi. Kakaram Españoles-san wajatar, kakantar shuaran


ayampruku, nii shuaran ayampruku nii apachrijiai Kirupjai mankartuawaru puju apachin
Sevilla Don Bosco, yaunchu kaunkarun. Arantnua aishri jakamtai warik Sharimtan uchiri
nuatak pujan ujakmiayi, nii shuaran ujakat tusa.

Arantnua:-“Uchir Sharimta apa jakayi, etserkata nii shuar”.

Arantnuaka tii núkap uutmiayi, aishrin aneak.

Sharimiat nukurinkia surimiak, nii jukimiayi jeen. Tura parin ikiusarmiayi.

Uutar amikmanum, Arantnua waje juakmatai, intiashi nawantri tsupirkamiayi. Tura


Mankukashnaintnium aishri nunken nawantri jukimiayi. Nui núkap uwir uwir pujus untach
ajas jakamiayi. Kain Nantarnuanka penke nekachmiayi.

Arantnua jakamtai, nayaimpiniam tuntiak uunt wajamiayi. Tura nayaimpiniam


chinim ijiamainiak tente ajarmiayi. Misamúnua asamtai. Aparikia ijiampramu asamtai.
Arutam ajas tunanam wemiayi, nuya nii shuaran, nii tirankin kakarman su pujuwiti.
Nantarnua jakamtainkia, Nankaisa kunarin, panki turu, turu, chuwiwiwi, chuwiwiwi
uutmiayi. Nantarnua pankin wainkiauyayi. Arutam ajas Nankaisa entsarin tuke pujusuiti.
Nui pujus tirankin kakarman suwiti. Misamúnuaka, aishrinkia kajerin armiayi, nii shuari
mantuamu asar; tura, aishrinsha tii núkap anent armiayi uchirin takursaru asar.

Achuimin anent armiayi tuke tsawant misataknuaka, nii shuar Patukmai


pujuiniakui. Tura aishrinsha anent armiayi, tsanink kanuinia asar. Shiramnua armiayi.
Yajaya nua, muranam pampararmiayi. Aishri kajerkamu, wajeri kajerkamu, apatkamuri
kajermamu, puju armiayi. Tura aishri surimkiamu, nii wajeri mawarain, penker wainkiamu
puju armiayi. Misamúnuaka tii kakarmaiti, ayashinsha, wakanisha, enentaisha. Ashrin
anestinian, aishriniak anent armiayi. Warik unuimiau aarmiayi, aishri penker wainkiatsa.
Aishriniak nii shuar anis taku aarmiayi. Uchin takursarka, uchirin anent aarmiayi. Nuyayi
nii shuarka. Nui nii aishrin tii núkap aneasar puju armiayi.

95
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

AKANKAMU NAWE: MISAMÚNUA UCHIRI, NAWANTRI NUYA TIRANKI

Ujúk Samurnum jakamiayi Uuntach ajas, weamar jakamiayi Nantarnuajai pujus.


Nuarinkia mashi iniurtukarmaiyi aishmanjai. Ujúk uchirinkia tii núkap takursaruyi.
Nantarnua, Ujúk jakamtai Achuim we iniurtuk pamparmiayi. Tura uchiri, Nankitra tsakar,
natsa ajas itimiayi, Achuim we. Nankaisanam uchirijai pujus jakamiayi.

Nantarnuaka misamúnuaiti. Achuimsha uchiri irunui. Samursha Jimiar uchiri awai


Ujúkna. Patukmai shuar ainiawai. Misamúnua Nantarnua uchiri, nawantri, awe, najati,
tiranki mashi Samur nunkanam pujuiniawai.

Ujúke uchiri, nawantri, awe, najati, tiranki tii núkap pampar, Samur nunkanam
enetkaruiti.

Shaim pujuiniawai, Nankaisas pujuiniawai, Chichis pujuiniawai, Pinchu pujuiniawai,


tura Yantsás, Pankiniam pujuiniawai; Pumpuis pujuiniawai, Kurinunkanam tiranki
pujuiniawai. Mashi nunkanam misamúnua Nantarnua numpeka pujutar ajiainiawai.
Kakaram ajasar pujustinian, aishri anestinian, uchirin anestin takaku ainiawai.

Nantarnua nawantri jakaiti, uchirik Nankitra iwiakui. Tiranki núkap pujuiniawai.


Yamiakia unuimarar tuke Nantarnua kakarmarin enetainkia takakainiawai. Patukmai
numpan takakainiawai. Misamúnua numpen juiniawai. Nukuchrikia yajaya nua itiamu
pamparma ainiawai. Shiram shuar ainiawai. Anenkat shuar aniawai. Ii numpa ainiawai. Nii
uuntrijia tuke pujuiniawai. Nii uuntri nuna tuke aujmatas pujuainiawai yamaisha.

Samurka yamaikia apachik ajasauiti, Irutkamunam Nantarshuar shuar,


Misamúshuar shuar, Patukmai shuar, núkap, untsuri ajasar, nankamsun aujmatu puju
ainiawai. Nankamasuiti, núkap uwi nankamasuiti. Jimiara washim uwi nankamasuiti.
Misamúnuaka Nantarnua, shiram nua, Ujuké nuari tuke aujmatma awai yamiasha.

Nantarnua, uchiri Nankitra Achuminmaya Nankais juak, tsanimpian kupik


itiamiayi, inchin, miikian itiamiayi. Nu yurumak Samurnum pampararuiti, masjhi tiranki
takakainiawai. Nunkuinua asa, mashi yurumkansha entsaki, itiamiayi.

Nantarnua uchiri, nawantri, tirankikia Ujúk naartin ainiawai yamaisha. Apach


Samur pujamunam, kayajai Ujúk najanawar enkentsaruiti. Nantarnuaka Ujuké uchirin,
nawantri, tirankin, nii enentai tuke juakuiti. Yamaisha tuke anent ainiawai.

Nantarnua anentrutairinsha, nampetairinsha tuke jintiamu asa, yamaisha juakmarar


anentrin ainiawai.

Misamúnua Nantarnua, shiramnua, Ujúk itiamunmak, yamaisha, Nankaisia shuar,


nu jintianmak waketin ainiawai, nii shuar Achuiminiam irainiak.

Nantarnua jintikia, entsa, naint, paka kampuntin tuke awai. Kuntin yajasmash tuke
irunin ainiawai.

Nantarnua tiranki, Ujúke tiranki, Achuiminiam wenank, tsaankun umarar,


anetrukiar, kakarmarin pachikiar, Arutmarin pachikiar, penker nuatsuk wekain ainiawai.

96
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Nankaisia shuar Achuiminian jeawar, Nantarnua tirankijiai, penker aujmatsar,


nuamtak shuar asar penker nijiamchinsha jiartu puju ainiawai.

Achuiminmaya shuar, Nantarnua uchiriniu, nawantriniu Nankais tau ainiawai, nii


shuaran iiniak, iariniak. Takatan achikiar, kuitian achikiar waketin ainiawai.

Nankais, Chumpias, Kupiaimis Patukmai shuar kauntraru ainiawai. Nii uuntrin


mantuam, niisha wear mankartuawar nuansha jukiar, misamúnuan amajsar, nuatin
aarmiayi.

Nankaisia, Nantarnua tiranki, Achuim we, niniuriniak nuatkamiayi, nuatak


Nankaisian itiamai, penker sumak nuatkamai, nui uchinsha pampawai.

Nantarnua tiranki, Achuiminmaya Nankais ta, wearin nuan sumak nuatak Achuim
nawek jumiai. Nuasha penker unuimiak, pampar pujawai.

Nantarnua uchiri, Nankitra, Ujúke uchiri, nukurin nampesman nampe pujuwiti.


Nukuri anent jintiamun anentrú pujuwiti. Nukuri aujmatsamunsha tuke aujmatú pujuwiti.
Nawantrikia Nantarnuan Arutmarin wainkiarú ainiawai, Nantarnua jintintiamu ainiawai.

Nantarnua tiusa jeakui, kuntus ajas, Achuimin pachis, nii nunken aneak juna
nempenuyayi.

Nantarnua:-“Achuminmaya Tsunkanka”

Kashik tsawakui,

Matutan yuiniak,

Kuan, kuan ajauyapi;

Achuiminmaya tsukanka;

Jikiajkiamat, kuan, kuan ajauyapi;

Naintnium wajasan, kuan, kuan ajaja;

Uchichirun, eakna, kuan, kuan eketja;

Ja, ja, jai.

Achuimi pakarinia;

Matuta uunt wajamunam;

Etsa sukutri amanum;

Mai peperet, mai peperet, kuan, kuan ajaja;

Yaja pujusnaka, shirmarnaka, Ujuksha akasmatriniaitia;

Nanakan yaja weakma, kuan, kuan ajawitjia;

Ja, ja, jai.

97
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Achuiminmaya tsukankachikia;

Shirmach tsukankachikia;

Matutrun kujasnakeya;

Wii kuan, wii kuan ajawitjia.

Nekashtai jurakuinkia;

Nema, nema ajawitjia;

Mitiaik tsukanka asanakuta;

Shiram tsukankaitjia;

Yaja nanakan weakunaku;

Iashruchirun uutrakta amajniuitjia.

Ja, ja, jai.

Aparu pujutairinkia;

Nukuru pujutairinkia;

Matutach nerekar wajainiawa;

Tsunkanka, kiarai kautainiak;

Kuan, kuan ajainiawai;

Wake mesemprana;

Wii kuan, kuan; wii kuan ajainiawai;

Ja, ja, ja, jai.

Shirmanch tsukachia;

Shirmach nuach asana;

Kajeramsha, kuan, kuan ajawitjia;

Aishruchrirun atsankuta amajniuitjia;

Matutchin imiasan uyurniuitjia;

Kuan, kuan ajawitjia.

Ja, ja, jai.

Kajertus irakuinkia;

Ujukchirun takursanak;

Atsankuta, atsankuta, amajniuitjia;

98
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Wii, kuan, kuan; wii, kuan, kuan.

Ja, ja, jai.

Nuna tuke nampenuyayi. Nampes iniais uutniuyi, uchiri aneak.

Arantnua misamúnuan, Yawákajén nuari. Achuiminmaya, Perú-nmaya. Apari,


nukuri, nii shuar Mantua amukma. Jukimiu, Intiansanan, pujus, Yawákajénjai
pampantramiayi.

Yawákajén nuarikia núkap asar, Uuntach ajas jakui, iniurtukarmiayi, ajapa


ikiukiarmiayi. Arantnua aisjrin wainmiayi. Jakamtai, uchirin estserak, iwiarsarmatai. Uchiri
surimiak jukimiayi un nunkanmak.

Nawantrin Mankukashnaintniumia nuatak nii nunken tsatarinsha nawantrijiai


jukimiayi.

Nawantrikia núkap pampararmiayi. Itiankas juakarusha núkap uchin takusarmaiyi,


Yawákajén uchiri, nawantri, tiranki mashi nunka enetkarmiayi. Mentenmasha nuatkar,
iniurtukar pujusarmiayi.

Arantnua shuarka, mashi Morona Santiak-num nunken achitra pujuiniawai


yamaisha. Misamúnua shuar, Yawákajén shuar.

Achuiminiam, Perú nunkanam Arantnua shuar, Patukmai shuar untsuri pujuniawai.

Arantnua nawantrin pujus, Mankukashnaintnium pujus juni anentruamiayi.

Arantnua:-“Tsunkinuach”

Achuimi kunarini;

Kayanam ekemsanake;

Aishmank kajertanka;

Shirmarjainkia;

Atsankniuitjia;

Wishis iras;

Nakamsata, Tsunkinuachi;

Anentak Tsukinuachi;

Sawechiram surusia;

Kitiamaja Tsunkinuachia;

Tepestaiya titinia aishruchikia;

Nanki juayat aishruchikia;

Wake mesemar ajasku, ajaskuya;

99
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Etsa uchichirin mankasuchirinia;

Miniarkuta, miniarkuta ajawitia;

Kajerchatai Tsunkinuachitjia;

Wenernaka numpa umaran iimniuitjia;

Numpan umutruraink tusa tusanake;

Wishirkuta, wishirkuta ajawitia;

Aishruchirnaka tankumsana upujtumsaja;

Piriprirun mururuta, mururuta;

Kuisi, Kusui usukniuitjia;

Penker amajtusat tusanakuta;

Tuke Tsunkinuachinmaka;

Aishruchiruka, petsa, petsa wekainiaitia, wekainiaiti.

Nankais Kunachinmaka;

Kaya uuntnum ekemsanaku;

Shirmach ajasan ekemja;

Aisruchirka, yukumprakta, yukumprakta;

Jenkiaskesha anturmachuitia;

Anentak Tsunkinuachitjia;

Aishruchin iyakun eketja. Kusui, Kusui, Kusui.

Misamúnua Nantarnua, Achuiminmaya, Perú-nmaya, Ujúk nii shuari ma amutak,


juki nuatak, pampar jakarmiayi Nankaisanam.

Misamúnua Arantnua, Achuiminmaya, Perú-nmaya, Yawákajén, nii shuari ma


amutak, juki nuatak, pampar Mankukashnaintnium jakamiayi, aishrikia Itiankas jakamiayi.

Misamúnua, jui taru, nii uchiri, nawantrish, tiranki ijiai tuke pujuiniawai.

100
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

PAPÍ AUJSAMU

Achuar, V. a. (1997). Jesusjai iruntratai N ° 3. Macas: Vicariato apostólico de Méndez.

Alioni, M. (1978). La vida del Pueblo Shuar. Mundo Shuar. Serie F N° 6. Sucúa: SERBISH.

Anangonó, A. (1996). Filosofía de la educación intercultural bilingue. Dirección Nacional de


Educación Intercultural Bilingue- convenio DINEIB-UTPL. Quito: UTPL.

Antún, D., & Bolla, L. (1982). Jesusa Yusa Uchirí. Sevilla Don Bosco: Don Bosco.

Antún, R. &. (1991). El Uwishin . Bomboiza: Abya-Yala.

Arnolot, J. (1982). Lo que los achuar me han enseñado. Sucúa: SERBISH.

ASAMBLEA CONSTITUYENTE DEL ECUADOR. (1998). Constitución Política del Estado


del Ecuador. Quito: Congreso Nacional del Ecuador/Registro Oficial.

ASMABLEA CONSTITUYENTE DEL ECUADOR. (2008). CONSTITUCIÓN POLÍTICA


DEL ECUADOR. ALFARO: ASAMBLEA CONSTITUYENTE ECUADOR.

Barrueco, D. (1985). Mitos y Leyendas Shuar. Mundo Shuar. Sucúa: SERBISH.

Bianchi, C. (1978). La casa shuar. Mundo Shuar. Serie C N°1. Sucúa: Centro de
documentación e investigación shuar, CEDISH.

Bianchi, C. (1980). Hombre y Mujer en la sociedad Shuar. Mundo Shuar. Serie B N° 16. Sucúa:
Centro de Documentación e Investigación Shuar CEDISH.

Bianchi, C. (1981). El Shuar y el Ambiente. Conocimiento del medio y cacería no destructiva.


Mundo Shuar. Sucúa: Centro de documentación e investigación shuar CEDISH.

Bottasso, J. (1978). La familia y la vida Social. Mundo Shuar. Serie A. N° 3. Sucúa: Centro
de Documentación e investigación Shuar CEDISH.

Broseghini, S. (1972). Actividades y Técnicas. Mundo Shuar. Fascículo 2. Sucúa: Centro de


Documentación e Investigación Shuar CEDISH.

Broseghini, S. (1983). Cuatro Siglo de Misiones entre los Shuar. Los métodos. Mundo Shuar.
Sucúa: Centro de Documentación e Investigación Shuar CEDISH.

Bustamente, T. (1988). Larga lucha del kakaram contra Sucre. . Quito: Abya-yala.

Cabrera, C. &. (1996). Estadísitica Inferencial. Loja: Universidad Técnica Particular de Loja.

Calderón, A. (1985). Reflexipon en las culturas orales. Quito: Abya-Yala.

Camacho M, S. C. (1993). Manual Técnico Pedagógico. Texto para capacitación a Maestros


Interculturales Bilingue. DINEIB. Quito: DINEIB.

101
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

CARE ECUADOR: Pandam, Mery; Ariel, Ruíz & Segundo, Fuentes. (2008). Sistematización
del Proyecto Rescatando conocimientos de la agricultura indígena en la Amazonía
Ecuatoriana- Aja Shuar. Macas: CARE-ECUADOR.

Carrillo, N. (2001). Teoría de las Seis Lecturas. Convenio entre la Universidad Técnica Particular
de Loja y la Pontíficia Universidad Católica del Ecuador sede en Ibarra. Diplomado en
Pedagogías Innovadoras. Guia Didáctica 2001-2002. Loja: Universidad Técnica
Particular de Loja.

Carvajal, J. &. (2004). Aja SHUAR. Sabidurpia Amazónica. De la Práctica a la reflexipon y


aprendizaje de la bio-cultura. Segunda edición. Macas: Fundación Etnoecológica y
Cultural Tsantsa.

Catter, V. (1993). Didáctica del Quichua como Lengua Materna- MEC-GTZ. Quito: Abya-Yala.

Chinkim, L., & Petsain, R. &. (1987). El Tigre y la Anaconda. Quito: Abya-Yala.

Conde, T. (1988). Los Yaguarzongos. Historia de los Shuar de Zamora. Quito: Abya-Yala.

CORPORACIÓN EDUCATIVA MACAC. . (1989). Experiencia Educativa. Quito: Abya-Yala.

Costales, A. &. (1977). La Nación Shuar. Sucúa: Centro de Documentación e Investigación


Shuar CEDISH.

Costales, A. &. (1995). Amazonía. Ecuador-Perú y Bolivia. Mundo Shuar. Sucúa: Centro de
Documentación e Investigación Shuar CEDISH.

DINEIB. (1993). Modelo de Educación Intercultural Bilingue MOSEIB. QUITO: Ministerio


de Educación del Ecuador.

DIPEIB. (2005). Plan de desarrollo de Educación Intercultural Bilingue de Morona Santiago.


Macas: Dirección Provincial de Educacipon Intercultural Bilingue de Morona
Santiago.

DIPEIBMS-SERBISH. (1997). Plan y Programas para la formacipon básica shuar-achuar,


primera edición. Sucúa: SERBISH.

EDUCACIÓN RADIOFÓNICA BICULTURAL SHUAR. (1997). Cuaderno de Pedagogía,


didáctica y tecnología educativa. Sucúa: SERBISH.

Flores, M. (2005). Nuestro medio ambiente. Serie los Tayos. . Quito: Abya-Yala.

FUNDACIÓN GUIA -CEREC. (1992). Derechos territoriales indígenas y Ecología, en las selvas
tropicales de América. Bogotá: Fundación Guia -CEREC.

Garcés, A. &. (1987). Culturas Ecuatorianas. Ayer y hoy. Segunda Edición. Quito: Abya -Yala.

Harner, M. (1978). Shuar. Pueblo de las cascadas sagradas. Edición mundo shuar. Quito: Centro
de documentación e investigación shuar.

Juank, A. (1995). Pueblos de Fuertes, rasgos de historia Shuar. Quito: Abya-Yala.

102
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Kuper, W. (1993). Pedagogía Intercultural Bilingue. Experiencia en la región andina. MEC-


GTZ. Quito: Abya-Yala.

Kuper, w. (1993). Pedagogía Intercultural Bilingue. Fundamentos de la educación intercultural


bilingue. Quito: Abya-Yala.

López, l. (1988). Pesquisas en lingusitica andina. Consejo Nacional de Ciencia y Tecnología


Universidad Nacional del Antiplano-Puno-GTZ. Lima: CNCTUNAP.

Macdonald, T. (1984). De cazadores a ganaderos. Quito: Ethos.

Matthias, l. (1987). Educación bilingue intercultural en el Ecuador. Informe de una


investigacipon sociolingupistica en el área quichua 1981-1982, MEC-GTZ, Segunda
edición. Quito: Abya-Yala.

Mejía, J. (2005). Morona Santiago Templo de la Amazonía Ecuatoriana. Macas: Consejo


Provincial de Morona Santiago.

MINISTERIO DE SALUD PÚBLICA DEL ECUADOR-FEDERACIÓN SHUAR-


UNICEF. (2006). Informe de los resultados del diagnóstico de salud de la nacionalidad
shuar y achuar. FICSH-FIPSE-NAE. Quito: UNICEF.

MINISTERIO DE SALUD PÚBLICA DEL ECUADOR-FERE. (s.f.).

Montaluisa, L. (2006). ÑUQANCHIQ YACHAI (Nuestra Ciencia) 5ta edición. Revisada:


DINEIB-Programa universitario del sistema de educación intercultural bilingue para la
paz. PUSEIB-PAZ. Quito: EIB.

Morales, P. (2007). Los Hijos del Sol. Reflexiones sobre el pensamiento politico de los pueblos
indígenas del Ecuador. Edición CODENPE. Quito: CODENPE.

Moya, R. (2007). Participación Social, Banca Muntilateral y Educación Intercultural Bilingue,


Bolivia, Ecuador y Perú. CARE PERÚ. Lima: CARE PERÚ.

Munzel, M. &. (1981). El Pueblo SHUAR. De la leyenda al Drama. Mundo Shuar. Sucúa:
Centro de Documentación e Investigación Shuar CEDISH.

Pellizaro, S. (1977). Cantos de amor de la mujer Achuar. Mundo Shuar. Serie F. N° 3. Sucúa:
Centro de documentación e investigación shuar CEDISH.

Pellizzaro, S. (1980). AYUMPUM Mitos de cabeza cortada. Mundo shuar. Serie F. Sucúa:
Centro de documentación e investigación shuar CEDISH.

Piedad, C. &. (1983). Amazonia. Ecuador-Perú y Bolivia. Mundo Shuar. Sucúa: Centro de
Documentación e Investigación Shuar CEDISH.

PRODEIB-CONAIE- OPERACIÓN JORNADA IBIS DINAMARCA. Equipo evaluador:


María Quinteros, Fernanado Srango, Julio Gualán, Saúl Calapucha. (1996).
Evaluacipon final del PRODEIB (proyecto de desarrollo de la educación intercultura
bilingue en el Ecuador. Quito: CONAIE.

103
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Ramírez, A. (1996). Aplicación del Modelo de Educación Intercultural Bilingue. MEC-


DINEIB. Quito: DINEIB.

Saant, L. (1996). La eficiencia de la supervisipon educativa bilingue en los establecimientos de la


parroquia Sevilla Don Bosco. Tesis. Universidad Católica de Cuenca. Macas:
Universidad Católica de Cuenca.

Saant, M. (1998). Factores que dificultan el desarrollo normal del bilinguismo perfecto (shuar-
español) en los niños de 4to, 5to y 6to nivel de los centros educativos comunitarios
interculturales bilingue shuar Ciudad de Macas y Atillo Ampam, de la parroquia Sevilla
97/98. Loja: NAVIRA.

Saant, M. (2007). Desarrollo de las lenguas: Shuar y castellano, y su relación con los bilinguismos
que se originan en los niños y niñas de los octavos niveles de los centros educativos
interculturales bilingues de la parroquia Sevilla Don Bosco. Tesis de Mestría, U. Cuenc.
Cuenca: Universidad Estatal de Cuenca.

Shakai, A. (2007). Compilación de didácticas especiales: castellano, matemáticas, estudios


sociales, ciencias naturales, cultura física, formación humana, tecnologías productivas,
arte y expresión artística. Sucúa: SERBISH.

Ujukam, Y., & Antún, F. &. (1991). Mujer y Poesía en el pueblo shuar. Bomboiza: Abya-Yala.

Universidad Católica de Cuenca. (1991). Presencia ecuatoriana en la Amazonía. Volumén I.


Cuenca: Universidad Católica de Cuenca.

Universidad Intercultural de las Nacionalidades y Pueblos Indígenas Amawtay Wasi. (2008).


Resumen Propuesta Filosófica y Pedagogica. Enseñanadonos en la sabiduría y el bien
vivir. Quito: Universidad Amawtay Wasi.

Utitiaj, S. (1999). Desarrollo de los conceptos verbales y nominales de la lengua shuar. Cuenca:
Universidad de Cuenca.

Utitiaj, S. (2006). Idioma Indigena Shuar. Maestria en docencia universitaria e investigación.


Cuenca: Universidad de Cuenca.

Vicariato Apostólico de Méndez, Vicaria de pastoral shuar y achuar. (1997). Jesusjai


Iruntratai N° 1. Macas: Vicariato apostólico de Méndez.

Vries, L. (1988). Política Linguística en Ecuador, Perú y Bolivia, EIB-MEC-GTZ-CEDIME.


Quito: Abya-Yala.

Vries, L. (1992). Didáctica de Quichua. Quito: DINEIB.

Vries, l. (1992). Educación Bilingue. Una introduccion al Manual de capacitación para maestros
indígenas bilingues. DINEIB-CEDIME. Quito: CEDIME.

Vries, L. (s.f.). Educacipon Bilingue. Una introducción al Manual de capacitacipon.

Wasi, U. I. (2004). APRENDER EN LA SABIDURÍA Y EL BUEN VIVIR. Quito:


Universidad Intercultural Amawtay Wasi.

104
“MISAMÚNUA, LA PRISIONERA DE GUERRA”.
“Kakarma Nuwé, la Esposa del Guerrero Shuar”.
Aáraru: Saant Marian Marco y Sanchim Wamputsrik Piedad.

Whitten, B., & Salzar, T. D. (1981). Amazonía Ecuatoriana. La otra cara del progreso. Mundo
Shuar. Sucúa: Centro de documentación e investigacipon shuar CEDISH.

Yánez, C. (2005). Modelo de educción intercultural bilingue para los pueblos indígenas. Quito:
Corporación educativa MACAC.

Zllez, J. &. (1978). Organizarse o Sucumbir- La Federación Shuar. Mundo Shuar. Serie B. N°
14. Sucúa: Cendto de documentación e investigación shuar. CEDISH.

Zubiría, M. (1996). Teoría de las seis lecturas. como ensear a leer y escribir ensayo. Tomo II.
Bachillerato y Universidad. Bogotá: Fundación Alberto Merani, Bernardo Herrera
Merino.

105

También podría gustarte