Está en la página 1de 103

ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 1

A
ESQUEMAS TEÓRICOS, EJERCICIOS Y TEXTOS PARA APRENDER LATÍN

LATÍN I
ELABORA: GILARY ORTIZ MIRAMONTES

@latinceiacatlan

@latinceifes

Departamento de italiano y latín: 5535042852

latinfesacatlan@hotmail.com
836918@pcpuma.acatlan.unam.mx
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 2
Introducción
Este pequeño cuaderno de teoría fue creado y pensado para los estudiantes de latín del Centro de Enseñanza
de Idiomas de la Facultad de Estudios Superiores Acatlán. Consiste en un resumen esquematizado en tablas y
cuadros con la información sobre los temas que se abordan en el programa del primer nivel de latín.
Fuera de cualquier especialización, con esta síntesis se facilita a los alumnos la revisión y consulta de
la gramática latina contemplada en el programa de latín uno. El contenido lo tomé de diversos métodos que
existen para la enseñanza del latín y, principalmente, del que pertenece a la Maestra Patricia Villaseñor
Cuspinera publicado con el nombre de LĒCTIŌNĒS. Textos clásicos para aprender latín I.
Los temas de cada unidad están dispuestos en apartados muy breves, cada uno de ellos contiene, según
el orden del programa, los puntos más importantes sobre el tema que se aborda en el aula, de manera que, sirve
como guía durante la clase y como apoyo para realizar las tareas o ejercicios correspondientes a cada unidad.
No pretendo con estos apuntes abordar los temas de manera exhaustiva, es simplemente una presentación más
cómoda y adecuada para el público que se acerca a estudiar esta lengua sólo para la comprensión de lectura.
Si el alumno muestra interés especial por cierto apartado, puede dirigirse a revisar alguno de los textos
señalados en la bibliografía.
Estos apuntes surgen de la necesidad de ofrecerle a mi público material a su alcance, ya que la mayoría
de las gramáticas o textos que versan sobre estos temas fueron creados para aquellos que se dedican
enteramente al estudio de la lengua latina, mientras que gran parte de mis estudiantes lo ve como una
herramienta para sus disciplinas de estudio. No se dedicarán a la traducción de textos latinos ni a la
investigación en torno a las lenguas clásicas, acuden a las clases por el placer y el gusto de conocer a los
autores.
Es así como este resumen teórico, resultado de mi experiencia como profesora durante más de una
década, intenta contribuir un poco con la elaboración de material didáctico (ejercicios, textos, vocabularios,
etcétera) para un público en particular. Entre sus características se encuentran: la brevedad del contenido
ajustado a los temas revisados en el curso de primer nivel, los ejercicos graduados y diseñados a partir de los
mismos contenidos y, las explicaciones necesarias en cada apartado que abordan únicamente los datos que
faciliten la comprensión de lo que se está revisando; incluso, en ciertos temas, sólo se presenta el modelo de
declinación o conjugación que el alumno debe utilizar para realizar su análisis. Si el tema amerita una
explicación más precisa, se señala durante la explicación o se remite a una fuente específica.

Los beneficios de haber creado esta compilación de gramática y sintaxis, con miras de ampliarse en tres
volúmenes cada uno con un cuaderno de ejercicios, son múltiples. Por un lado, favorecen la impartición de las
clases pues no contamos con ningún texto diseñado para los fines antes expuestos, ni está al alcance de todos
los estudiantes obtener material especializado de costo muy elevado o de difícil adquisición. Por otro lado,
abre el camino para la elaboración de material exprofeso, original y publicado por nuestra Facultad.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 3

ÍNDICE Y PROGRAMA TEMÁTICO


Objetivo
Que el alumno conozca el origen, estructura y evolución de su propia lengua; así como también se inicie en
el estudio de la estructura morfosintáctica del latín para realizar de manera satisfactoria la lectura de
comprensión de textos latinos, además aprenda el uso correcto de muchas locuciones latinas empleadas en
nuestra lengua.
CONCEPTA
Unidad II
Unidad I
La lengua latina pág.
Repaso de gramática española pág.
2.1 Introducción a la lengua latina 7-8
1.1 Las categorías gramaticales del español 4
2.2 El abecedario latino 9
1.2 Funciones y oficios de las categorías gramaticales 5
2.3 Propuestas de pronunciación 10
1.3 Tipos de oraciones simples en español 6
2.4 Reglas de acentuación 11
Unidad III Unidad IV
Las cinco declinaciones tradicionales del sustantivo Adjetivos
3.1 Concepto de caso y declinación. 12 4.1 Enunciado del adjetivo 23
3.2 Enunciado del sustantivo latino 13 4.2 Concordancia 24
3.3 Las cinco declinaciones del sustantivo 14 4.3 Grados del adjetivo 27
4.4 El pronombre 28
Unidad V Unidad VI
Introducción a la morfología verbal Verboides
5.1 Nomenclatura de los tiempos verbales en español 34 6.1 Clasificación general 47
5.2 Las cuatro conjugaciones regulares 35 Palabras invariables
5.3 Accidentes gramaticales del verbo 36 6.2 Principales preposiciones 48
5.4 Enunciado del verbo latino 38 6.3 Principales conjunciones 49
5.5 Tiempos verbales 40 6.4 Principales adverbios 50
5.6 Verbo esse 41 6.5 Diagramas 51
5.7 Conjugación del presente y pretérito perfecto de las
cuatro conjugaciones regulares. 42
PENSUM
páginas 54-80
VOCĀBVLA
páginas 81-89
SCRIPTA
páginas 90-103
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 4
UNIDAD I
REPASO DE GRAMÁTICA ESPAÑOLA

1.1 LAS CATEGORÍAS GRAMATICALES DEL ESPAÑOL

CATEGORÍA GRAMATICAL DEFINICIÓN CARACTERÍSTICAS


género: masculino y
palabra que utilizamos
femenino
para señalar los objetos
Sustantivo número: singular y
que pensamos reales o
plural
conceptuales
género: masculino,
palabra que utilizamos
femenino y neutro
Pronombre para remplazar al
número: singular y
sustantivo
plural
palabra que utilizamos género: masculino y
para referir las femenino
Adjetivo
cualidades de los número: singular y
VARIABLE

sustantivos plural
género: masculino,
palabra que utilizamos
Artículo femenino y neutro
para determinar y
no existe en latín número: singular y
actualizar al sustantivo
plural
persona: primera (yo)
segunda (tú)
tercera (él)
número: singular y
palabra que empleamos plural
Verbo para expresar acción o tiempo: pasado,
estado del sujeto presente y futuro
modo: indicativo,
subjuntivo, potencial e
imperativo
voz: activa y pasiva
palabra que funciona
para relacionar las
Preposición oraciones o los no cambia
elementos de una
oración
INVARIABLE

palabra que funciona


para enlazar oraciones o
Conjunción no cambia
elementos de la misma
clase
es un modificador
Adverbio directo del verbo, no cambia
adjetivo y otro adverbio
palabra que sirve para
Interjección expresar sensaciones o no cambia
emociones
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 5
1.2 FUNCIONES Y OFICIOS DE LAS CATEGORÍAS GRAMATICALES

unidades
elementales de la relación con las distintas
características nombre
oración unidades
(accidente gramatical) latino
(categoría (función sintáctica)
gramatical)
latín sujeto (con artículo) nōminātīvus
nominativo
complemento genetīvus
determinativo (con de) genitivo
objeto indirecto (con a, datīvus
para) dativo

casos latinos
sustantivo género, número
Nombres

objeto directo (con a) accūsātīvus


caso
Variable

acusativo

**sujeto interpelado vōcātīvus


vocativo

complemento
circunstancial (con ablatīvus
ablativo
pronombre género, número caso preposiciones)
adjetivo género, número caso
verbo persona, número, tiempo, modo y voz indica la acción
conjunción no tiene une
Invariable

preposición no tiene introduce NO TIENEN


CASO

adverbio no tiene modifica


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 6
1.3 TIPOS DE ORACIÓN SIMPLE

Según la naturaleza del predicado las oraciones puedes clasificarse de la siguiente manera:

La atribución es la identificación que se hace del sujeto con un atributo a través de un verbo
atributivo y que constituye el llamado predicado nominal. El núcleo del predicado no es el
ATRIBUTIVA se construyen verbo, pues funciona como mera cópula o unión.
O con el verbo
COPULATIVA ser Ejemplo: Las consonantes latinas son dieciséis.
sujeto verbo predicado
copulativo nominal
transitivas: las que se construyen con complemento directo

Ejemplo: Las vocales forman sílaba por sí solas.


verbo transitivo complemento
directo
intransitivas: las que no admiten complemento directo
activa
Ejemplo: Los adverbios nacen de sí mismos.
verbo intransitivo
PREDICATIVA impersonales: carecen de sujeto gramatical

Ejemplo: Se cree que la h a veces es consonante, a veces marca de aspiración.


verbo impersonal
Son las oraciones que tienen significado pasivo (el sujeto recibe o padece la acción verbal), y
forma pasiva (verbo en voz pasiva). La acción la realiza un sujeto o complemento agente.
pasiva
Ejemplo: La Y y la Z fueron admitidas por los latinos en su alfabeto.
verbo pasivo
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 7
UNIDAD II. LA LENGUA LATINA

2.1 Introducción a la lengua latina

INDOEUROPEO
Abarca desde la India, en el este, hasta las costas del océano Atlántico, en el oeste, y
UBICACIÓN
desde Escandinavia, en el norte, hasta el mar Mediterráneo, en el sur.
Fue identificada como tal por Sir William Jones en el siglo XVIII después de analizar la
lengua sánscrita y encontrar una gran similitud con la latina y griega, no sólo en el
vocabulario sino también en su estructura gramatical. Jones determinó que las tres
lenguas tenían un único antepasado, del cual provienen también las lenguas
DESCUBRIMIENTO
germánicas y celtas. Tras estos importantes descubrimientos, Jones llegó a otra
conclusión: los grupos eslavo y báltico también pertenecían a esta familia, junto con
el armenio y albanés. Posteriormente, las extintas tocaria e hitita también se incluyeron
dentro de esta familia.
Rama indoirania: lenguas habladas en la India y en la región de Irán
Rama germánica: lenguas habladas en la antigua Germania
Rama baltoslava: lenguas de los países bálticos como el lituano; y de los países eslavos
como el ruso, el checo, el eslovaco y el polaco.
RAMAS
Rama ilírica: el albanés.
Rama armenia: el armenio.
Rama tocaria: el desaparecido tocario.
Rama anatolia: el desaparecido hitita.
Rama griega: dialectos hablados en Grecia.
Rama italocéltica

Tomado de:
http://www.proel.org/index.php?pagina=mundo/indoeuro/italico/romance/iberorromance/espanol
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 8

ITALOCÉLTICA

ITÁLICA CÉLTICA

LATÍN GALO ANTIGUO


OSCO GAÉLICO
UMBRÍO BRITÁNICO

CULTO

LATÍN
Lenguas romance:
gallegoportugués, español,
VULGAR catalán, provenzal, francés,
sardo, italiano, rético,
dálmata, rumano.

CARACTERÍSTICA GENERALES

El latín lingüísticamente es el resultado de las múltiples experiencias


históricas de los pueblos protolatinos en su nuevo ambiente mediterráneo.

El latín aún conserva en gran medida el tipo de morfología flexional que


encontramos en las etapas más antiguas de las lenguas indoeuropeas. El
modelo de flexión incluye: un subsistema nominal (nombres, adjetivos,
numerales, pronombres, con sus respectivas marcas de caso, género y
número); un subsistema verbal con las marcas de tiempo, aspecto, modo y
voz y las palabras indeclinables (preposiciones, conjunciones y adverbios).

El latín clásico admitía frecuentes trasposiciones; entre dos términos


ligados por el sentido y la concordancia podían interponerse otros.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 9

2.2 ALFABETO LATINO


Mayúsculas Minúsculas Nombre Sonido

A a a a

B b be b

C<Γ/Κ c ce c=k

D d de d

E e e e

F f ef f

G<C g ge g = gu

H<η h ha no se pronuncia

I i i i

L l el l

M m em m

N n en n

O o o o

P p pe p

Qv qv cu ku

R r er r

S s es s

T t te t

V v u u

X x ix x= cs (gs)

Y y<υ y graecum y

Z z<ζ dseta z
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 10

VOCALES DIPTONGOS
CANTIDAD
ā, ē, ī, ō, ū, (y)
USUALES æ au œ
LARGAS -- macrón y NO ES INUSUALES ei eu ui
UN ACENTO
BREVES a, e, i, o, u, (y)

PROPUESTAS DE PRONUNCIACIÓN

Εs aquella que traduce los elementos del alfabeto latino a los


términos propios de una lengua actual. Por tanto, puede haber
NACIONAL tantas pronunciaciones nacionales del latín como lenguas.
Ello determina que una misma palabra pueda llegar a sonar
de mil y una maneras distintas.
Es la adoptada por la Iglesia católica, y coincide a grandes
rasgos con la pronunciación nacional italiana. Tiene cierto
ECLESIÁSTICA interés para el filólogo latino, pues es el tipo de
pronunciación a aplicar en los textos latinos medievales.
Constituye la reconstrucción aproximada de la forma en que
se pronunciaba el latín en el siglo I a.C.
Sus argumentos son:
• El testimonio de los gramáticos romanos, quienes al
corregir en sus tratados los vicios de pronunciación nos
suministran junto a la pronunciación errónea la que
ellos consideran correcta.
CLÁSICA O
RESTITŪTA • La transcripción de palabras latinas al griego y
viceversa.
• Las palabras latinas que en época antigua pasaron a
otras lenguas como préstamo.
• Los testimonios directos de los escritores que es posible
captar a través de diferentes recursos estilísticos.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 11

2.3 REGLAS GENERALES DE LA ACENTUACIÓN LATINA


En latín no existe acento gráfico. Por tanto, debemos atender a otras reglas para acentuar bien en la
pronunciación.
1. Los monosílabos, naturalmente, tienen su acento en su única sílaba:
Þ cor
Þ rēs
Þ et
Þ aut
Þ nōn

2. Las palabras bisílabas lo tienen siempre en la segunda contando de derecha a


izquierda:
Þ cor-pus
Þ ma-nus
Þ ca-put
Þ ho-mo
Þ pu-er

3. Las palabras polisílabas lo tienen en la penúltima o en la antepenúltima, según sea la


cantidad o duración de la penúltima sílaba, de manera que:
Si la penúltima sílaba es larga, el acento prosódico recae sobre ella:
Þ hū-mā-nus
Þ for-tū-na
Þ la-tī-nus
Þ a-li-ē-nus
Þ mul-ti-tū-do
Si la penúltima sílaba es breve, el acento prosódico recae sobre la antepenúltima:
Þ mu-li-er
Þ fa-mi-li-a
Þ fē-mi-na
Þ pa-tri-a
Þ po-pu-lus
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 12

UNIDAD III: FLEXIÓN. LAS CINCO DECLINACIONES TRADICIONALES DEL SUSTANTIVO

3.1 CONCEPTO DE CASO Y DECLINACIÓN

La declinación es el proceso mediante el cual se unen terminaciones al radical de una palabra para
determinar su relación (caso) con los demás elementos de la oración. Existen cinco declinaciones
latinas tradicionales. A continuación, se presenta un cuadro con los dos primeros casos de cada
declinación, pues gracias a éstos es posible ubicar a los nombres dentro de cada declinación:

GENITIVO
NOMINATIVO
número complemento género
sujeto
determinativo

1
Singular -a -ae M. y F.

Plural -æ -ārum M. y F.

-us/ -er/ -ir M. y F.

2
Singular -ī
-um N.
-ī M. y F.
Plural -ōrum
-a N.

variable M. y F.
Singular
variable
-is N.
3
-ēs M. y F.
Plural -um/ -ium
-a/ -ia N.

-us M. y F.
Singular
-ū -ūs N.
4 -ūs
M. y F.
Plural -uum
-ua
N.

5
Singular -ēs -ēī M. y F.

Plural -ēs -ērum M. y F.


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 13

3.2 ENUNCIADO DEL SUSTANTIVO


Se le llama enunciado a la forma en que encontramos una palabra en el diccionario. Los
sustantivos latinos se enuncian en nominativo y genitivo singulares más la abreviatura del
género que posea.

RADICAL
DECLINACIÓ
N
EJEMPLO GÉNERO DEL GENITIVO
GENITIVO
poēta, poētae masculino poēt-
1
erūca, erūcæ femenino erūc-
-ae
agnus, agnī masculino agn-
2 humus, humī femenino hum- -ī
verbum, verbī neutro verb-
lepus, leporis masculino lepor-
3 hirundo, hirundinis femenino hirundin- -is
animal, animālis neutro animāl-
metus, metūs masculino met-
4 manus, manūs femenino man- -ūs
cornū, cornūs neutro corn-
diēs, diēī masculino di-
5
rēs, rēī femenino r- -ēī

nominativo singular genitivo singular radical género significado


1 silv-a silv-ae silv- f. bosque, selva
poet-a poet-ae poet- m. poeta
nominativo singular genitivo singular radical género significado
ocul-us ocul-ī ocul- m. ojo
2 hum-us hum-ī hum- f. tierra
veb-um verb-ī verb- n. palabra
nominativo singular genitivo singular radical género significado
homo homin-is homin- m. hombre
3 aviditas aviditāt-is aviditāt- f. avaricia
corpus corpor-is corpor- n. cuerpo
nominativo singular genitivo singular radical género significado
cas-us cas-ūs cas- m. caso
4 dom-us dom-ūs dom- f. casa
man-us man-ūs man- f. mano
nominativo singular genitivo singular radical género significado
5 r-ēs r-ēī r- f. cosa

N. B. La terminación de genitivo singular no presenta modificaciones, aunque el sustantivo sea


de diferente género.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 14

3.3 LAS CINCO DECLINACIONES DEL SUSTANTIVO


GENITIVO DATIVO ACUSATIVO VOCATIVO ABLATIVO
NOMINATIVO
género número complemento complemento complemento sujeto interpelado complemento
sujeto
determinativo indirecto directo circunstancial
M-F SING. -a -ae -ae -am -a -ā

1
M-F
PLURAL -æ -ārum -īs -ās -ae -īs

M-F SING. -us –er –ir -ō -um -e –er-ir -ō


neutro SING. -um
-ī -ō -um -um -ō
2
M-F PLURAL -ī -īs -ōs -ī -īs
neutro PLURAL -a
-ōrum -īs -a -a -īs

M-F SING. revisa enunciado -ī -em igual al nom. -e / ī (adj.)


-ĭs
neutro SING. revisa enunciado -ī igual al nom. igual al nom. -e / ī (adj.)
3
M-F PLURAL -ēs -ibus -ēs -ēs -ibus
-um
neutro PLURAL -a /-ia (adj.) -ium (adj.) -ibus -a /-ia (adj.) -a / -ia (adj.) -ibus

M-F SING. -us -u(ī) -um -ūs -ū


-ūs
neutro SING. -ū -u(ī) -ū -ū -ū
4 M - F. PLURAL -ūs -ibus -ūs -ūs -ibus
neutro PLURAL -ua
-uum -ibus -ua -ua -ibus

M-F SING. -ēs -eī -eī -em -ēs -ē


5
M - F. PLURAL -ēs -ērum -ēbus -ēs -ēs -ēbus
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 15

CASO
El caso es el cambio parcial en la forma de los nombres que está conectado con la función
desempeñada por éste dentro de la oración.
1. NOMINATIVO (nominativus casus-): la persona o cosa nombrada. Su función en la oración
equivale a lo que llamamos sujeto, concuerda con el verbo en persona y número.

v. g. littera, litterae, f.: nominativo singular littera; traducción: la letra

2. GENITIVO (genetivus casus-): expresa la pertenencia a un género. Su función en la oración


equivale a lo que llamamos complemento determinativo o adnominal, refiere posesión,
propiedad, materia o pertenencia sobre otro nombre.

v. g. littera, litterae, f.: genitivo singular litterae; traducción: de la letra

3. DATIVO (dativus casus): es el caso relacionado con dar. Su función en la oración equivale a lo
que llamamos complemento indirecto, designa al experimentante, destinatario o beneficiario
de la acción, proceso o estado referido por el verbo.

v. g. littera, litterae, f.: dativo singular litterae; traducción: para la letra

4. ACUSATIVO (acusativus casus-): su nombre se debe a un equívoco de los gramáticos latinos.


En español corresponde al complento directo y sirve para completar el valor semántico del
predicado, restringe y procesa a su vez su extensión significativa.

v. g. littera, litterae, f.: acusativo singular litteram; traducción: a la letra

5. VOCATIVO (vocativus casus-): su nombre deriva del verbo latino vocāre, que significa llamar.
El vocativo tiene como función llamar al interlocutor; en español es conocido como sujeto
interpelado.

v. g. littera, litterae, f.: vocativo singular littera; traducción: ¡letra!

6. ABLATIVO (ablativus casus-): su nombre deriva del verbo latino auferre: separar. En español
corresponde al complemento circunstancial, denota el modo, lugar, tiempo, causa, medio o
instrumento de la acción verbal.

v. g. littera, litterae, f.: ablativo singular litterā; traducción: en, por, con… la letra
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 16

PRIMERA DECLINACIÓN
Sustantivos femeninos y masculinos
Genitivo singular–ae
Forma los adjetivos femeninos de tres terminaciones -us, -a, -um

DESINENCIAS DE PRIMERA DECLINACIÓN


singular plural
masculino y femenino masculino y femenino

nominativo -a -ae
genitivo -ae -ārum
dativo -ae -īs
acusativo -am -ās
vocativo -a -ae
ablativo -ā -īs
EJEMPLOS

poēta, poētae m. poeta erūca, erūcæ f. oruga

caso Singular plural caso singular plural

nominativo poēt-a poēt-ae nominativo erūc-a erūc-ae

genitivo poēt-ae poēt-ārum genitivo erūc-ae erūc-ārum

dativo poēt-ae poēt-īs dativo erūc-ae erūc-ae

acusativo poēt-am poēt-ās acusativo erūc-am erūc-ās

vocativo poēt-a poēt-ae vocativo erūc-a erūc-a

ablativo poēt-ā poēt-īs ablativo erūc-ā erūc-ā


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 17

SEGUNDA DECLINACIÓN
Sustantivos masculinos, femeninos y neutros
Genitivo singular - ī
Forma los adjetivos masculinos y neutros de tres terminaciones -us, -a, -um

DESINENCIAS DE SEGUNDA DECLINACIÓN


singular singular plural plural
masculino y femenino neutro masculino y femenino neutro
nominativo -us/ -er/ -ir -um -ī -a
genitivo
-ī -ī -ōrum -ōrum
dativo -ō -ō -īs -īs
acusativo -um -um -ōs -a
vocativo -e/ -er/ -ir -um -ī -a
ablativo -ō -ō -īs -īs
EJEMPLOS:
MASCULINO
agnus, agnī m.
singular plural
nominativo agn-us nominativo agn-ī
genitivo agn–ī genitivo agn-ōrum
dativo agn -ō dativo agn-īs
acusativo agn-um acusativo agn-ōs
vocativo agn -e vocativo agn-ī
ablativo agn -ō ablativo agn-īs

FEMENINO
humus, ī f.
singular plural
nominativo hum-us nominativo hum-ī
genitivo hum-ī genitivo hum-ōrum
dativo hum-ō dativo hum-īs
acusativo hum-um acusativo hum-ōs
vocativo hum-e vocativo hum-ī
ablativo hum-ō ablativo hum-īs
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 18

MASCULINO

ager, agrī, m.

singular plural

nominativo ag-er nominativo agr-ī

genitivo agr-ī genitivo agr-ōrum

dativo agr-ō dativo agr-īs

acusativo agr-um acusativo agr-ōs

vocativo ag-er vocativo agr-ī

ablativo agr-ō ablativo agr-īs

NEUTRO

verbum, verbī m.
singular plural

nominativo verb-um nominativo verb-a

genitivo verb-ī genitivo verb-ōrum

dativo verb-ō dativo verb-īs

acusativo verb-um acusativo verb-a

vocativo verb-um vocativo verb-a

ablativo verb-ō ablativo verb-īs


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 19

TERCERA DECLINACIÓN
Sustantivos masculinos, femeninos y neutros
ĭs
Genitivo singular -
Forma los adjetivos del segundo y tercer grupo

DESINENCIAS DE TERCERA DECLINACIÓN

singular plural

masculino y femenino neutro masculino y femenino neutro

variable variable
N. revisar enunciado revisar enunciado
-ēs -a/-ia

G. -is -ī -um/-ium -um/-ium

D. -ī -ō -ibus -ibus

A. -em igual al nominativo -ēs -a/-ia

V. igual al nominativo igual al nominativo -ēs -a/-ia

AB. -e/ī -ō -ibus -ibus


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 20

EJEMPLOS:
lepus, leporis, m.

singular plural

N. lepus lepor-ēs
G. lepor-is lepor-um
D. lepor-ī lepor-ibus
A. lepor-em lepor-ēs
V. lepus lepor-ēs
A. lepor-e lepor-ibus

hirundo, hirundinis, f.

singular plural
N. hirundo hirundin-ēs
G. hirundin-is hirundin-ium
D. hirundin-ī hirundin-ibus
A. hirundin-em hirundin-ēs
V. hirundo hirundin-ēs
AB. hirundin-ĕ hirundin-ibus

animal, animālis n.
singular plural
N. animal animāl-ia
G. animāl-is animāl-rum
D. animāl-ī animāl-ibus
A. animal tempor-ia
V. animal animāl-ia
AB. animal-ī animāl-ibus

nōmen, nōminis n.
singular plural
N. nōmen nōmin-a
G. nōmin-is nōmin-um
D. nōmin-ī nōmin-ibus
A. nōmen nōmin-a
V. nōmen nōmin-a
AB. nōmin-ĕ nōmin-ibus
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 21

CUARTA DECLINACIÓN
Letra temática –ū-
Genitivo singular -ūs
Género: masculino, femenino y neutro

DESINENCIAS DE CUARTA DECLINACIÓN


singular plural
M-F N M-F N
N. -us -ū -ūs -ua
G. -ūs -ūs -uum -uum
D. -uī -uī -ibus/-ubus -ibus/-ubus
A. -um -ū -ūs -ua
V. -us -ū -ūs -ua
AB.. -ū -ū -ibus/-ubus -ibus/-ubus
EJEMPLOS:
MASCULI NO FEMENINO
metus, metūs, m. manus, manūs, f
singular plural singular plural
N. met-us met-ūs man-us man-ūs
G. met-ūs met-uum man-ūs man-uum
D. met-uī met-ibus man-uī man-ibus
A. met-um met-ūs man-um man-ūs
V. met-us met-ūs man-us man-ūs
AB. met-ū met-ibus man-ū man-ibus

NEUTRO
cornū, cornūs, n
singular plural
N. corn-ū corn-ua
G. corn-ūs corn-uum
D. corn-uī corn-ibus
A. corn-ū corn-ua
V. corn-ū corn-ua
AB. corn-ū corn-ua
Notas
• El dativo singular presenta a veces la terminación –u en lugar de –uī.
• Algunos nombres suelen presentar en el dativo y ablativo plural la terminación –ubus: lacus, lacūs m
lago; artus, artūs m articulación; partus partūs m, parto; tribus, tribūs f, tribu, etcétera.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 22

QUINTA DECLINACIÓN
Letra temática –ē-
Genitivo singular -ēī
Género: masculino y femenino

MASCULINOS Y FEMENINOS

singular plural

N. -ēs -ēs
G. -ēī -eōrum
D. -eī -ēbus
A. -em -ēs
V. -ēs -ēs
AB. -ē -ēbus

FEMENINO MASCULINO

rēs, reī, f. dies dieī, m.

singular plural singular plural

N. r-ēs r-ēs di-ēs di-ēs


G. r-ēī r-ērum di-ēī di-ērum
D. r-ēī r-ēbus di-ēī di-ēbus
A. r-em r-ēs di-em di-ēs
V. r-ēs r-ēs di-ēs di-ēs
AB. r-ē r-ēbus di-ē di-ēbus
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 23

4.1 EL ADJETIVO
ADJETIVOS DE TRES TERMINACIONES

m f n
Enunciado en nominativo singular bonus bona bonum
Terminaciones de primera y segunda declinación -us -a -um
2 1 2

m f n
Enunciado en nominativo singular niger nigra nigrum
Terminaciones de primera y segunda declinación -er -a -um
2 1 2

m f n
Enunciado en nominativo singular acer acris acre
Terminaciones de tercera declinación -er -ris -re
3 3 3

NOMINATIVO
GÉNERO DECLINACIÓN EJEMPLO
SINGULAR
bon-us (como
masculino segunda -us
agn-us) RADICAL SE OBTIENE DE LA
bon-a (como
femenino primera -a FORMA FEMENINA
erūc-a)
bon-um (como bon-a
neutro segunda -um
verb-um)

GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO EJEMPLO


SINGULAR
RADICAL SE OBTIENE DE LA
masculino segunda -er nig-er
FORMA FEMENINA
femenino primera -a nigr-a

neutro segunda -um nigr-um nigr-a

GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO EJEMPLO


SINGULAR
RADICAL SE OBTIENE DE LA
masculino tercera -er acer
FORMA FEMENINA
femenino tercera -is acris

neutro tercera -e acre


acr-is
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 24

4.2 CONCORDANCIA CON ADJETIVOS DE TRES TERMINACIONES


ADJETIVO
SUSTANTIVO GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR

homo, hominis masculino tercera homo bonus hominis bonī

res, reī femenino quinta bonus, bona, bonum rēs bona reī bonae

verbum, verbī neutro segunda verbum bonum verbī bonī

ADJETIVO
SUSTANTIVO GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR

homo, hominis masculino tercera homo niger hominis nigrī

res, reī femenino quinta niger, nigra, nigrum rēs nigra reī nigrae

verbum, verbī neutro segunda verbum nigrum verbī nigrī

ADJETIVO
SUSTANTIVO GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR

homo, hominis masculino tercera homo acer hominis acris

res, reī femenino quinta acer, acris, acre rēs acris reī acris

verbum, verbī neutro segunda verbum acre verbī acris


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 25

ADJETIVOS DE DOS TERMINACIONES


M/F N
Enunciado en nominativo singular omnis, omne
Tercera declinación -is -e
3 3

GÉNERO DECLINACIÓN ADJETIVO NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR

masculino omnis omnis RADICAL PUEDE


OBTENERSE DE
CUALQUIER FORMA
femenino tercera omnis, omne omnis omnis omn-is omn-e

neutro omne omnis

CONCORDANCIA

NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR

SUSTANTIVO
homo, hominis TERCERA DECLINACIÓN homo omnis hominis omnis
MASCULINO

SUSTANTIVO FEMENINO res, rei QUINTA DECLINACIÓN rēs omnis reī omnis

SUSTANTIVO NEUTRO verbum SEGUNDA DECLINACIÓN verbum omne verbī omnis


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 26

ADJETIVOS DE UNA TERMINACIÓN

M/F/N
Enunciado en nominativo y genitivo singulares sin género potens
Tercera declinación potentis
3

ADJETIVO
GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR

masculino potens potentis


RADICAL SE OBTIENE DEL
GENITIVO SINGULAR
femenino tercera potens potentis potent-ĭs
potens, potentis

neutro potens potentis

CONCORDANCIA

NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR


SUSTANTIVO homo, hominis TERCERA DECLINACIÓN homo potens hominis potentis
MASCULINO
SUSTANTIVO res, reī QUINTA DECLINACIÓN rēs potens reī potentis
FEMENINO
SUSTANTIVO NEUTRO verbum SEGUNDA DECLINACIÓN verbum potens verbī potentis
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 27

4.3 GRADOS DEL ADJETIVO

Los adjetivos presentan cualidades que pueden hallarse en varios grados de intensidad. Existen tres
tipos de variación gradual en un adjetivo: positivo, comparativo y superlativo, los cuales se
manifiestan por medios morfológicos (sufijación o prefijación) o sintácticos (influencia de un
adverbio o un elemento cuantificador).

GRADO POSITIVO GRADO COMPARATIVO GRADO SUPERLATIVO

De tres terminaciones: Igualdad Se añaden a la raíz del


Se expresa con el adverbio tam (tan) y adjetivo los sufijos:
longus, longa, longum con la conjunción quam (como):
niger, nigra, nigrum -issimus, a, um
acer, acris, acre Titus tam fortis est quam Marcus. longissimus, a, um
De dos terminaciones: Inferioridad
Se expresa mediante el adverbio minus
fortis, forte (menos) y la conjunción quam: -rimus, a, um
levis, leve (adjetivos terminados
Titus minus fortis est quam Marcus en -er)
De una terminación: pauperrimus, a, um
Superioridad
felix,felicis 1. Con los adverbios magis o plus y con la
duplex, duplicis conjunción quam:
-limus, a, um
(adjetivos terminados
Titus magis/plus fortis est quam Marcus en -lis)
facillimus, a, um
2. Se forma mediante el sufijo -ior que se
añade a la raíz del adjetivo en todos los
casos con la excepción de los neutros
que en nominativo, acusativo y vocativo
singular adoptan el sufijo -ius:

Titus fortior est quam Marcus.

27
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 28

4.4 EL PRONOMBRE

Los pronombres latinos se clasifican en personales, posesivos, demostrativos, relativos,


interrogativos, e indefinidos. Con excepción de los pronombres personales todos los demás pueden
funcionar como un adjetivo, incluso su declinación es muy similar a la de los adjetivos de tres
terminaciones que toman sus desinencias de la primera y segunda declinación, salvo el genitivo
singular en -ius y el dativo singular en -ī. A continuación, encontrarás las tablas de los pronombres
flexionados:
Pronombres Personales (memorizar)

singular plural singular plural


primera primera segunda segunda
N ego
Rra nōs tū vōs
.
G meī nostrī/nostrum tuī vestrī/vestrum
.m
D mihi nobis tibi vōbis
.
A mē nōs tē vōs
.
AB. mē/mēcum nōbis/nōbiscum tē/tēcum vōbis/vōbiscum
Los pronombres personales carecen de género y, debido a las desinencias personales de los verbos latinos,
su uso se limitó a señalar énfasis en la oración. El pronombre reflexivo sē no cuenta con caso nominativo,
ni género, y emplea la misma forma para singular y plural. El pronombre personal de tercera persona se
puede sustituir con los demostrativos is o ille. Los pronombres personales y posesivos emplean sufijos de
refuerzo expresivo cmo: -met, -te, -pte, (egomet, tute, suopte); la reduplicación del pronombre reflexivo
sēsē no altera su interpretación. Los pronombres personales y relativos en caso ablativo suelen añadir al
final la preposición cum.
Pronombre reflexivo

caso singular
G. suī
D. sibi
A. sē/sese
AB. sē/
sēcum

28
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 29

PRONOMBRES POSESIVOS

ENUNCIADO EN NOMINATIVO SINGULAR DE CADA GÉNERO: MASCULINO FEMENINO NEUTRO


meus mea meum

PRIMERA PERSONA
singular plural
N meus mea meum meī meae mea
G meī meae meī meōrum meārum meōrum
D meō meae meō meīs meīs meīs
A meum meam meum meōs meās mea
AB meō meā meō meīs meīs meīs

MASCULINO FEMENINO NEUTRO


tuus tua tuum

SEGUNDA PERSONA
singular plural
N tuus tua tuum tuī tuae tua
G tuī tuae tuī tuōrum tuārum tuōrum
D tuō tuae tuō tuīs tuīs tuīs
A tuum tuam tuum tuōs tuās tua
AB tuō tuā tuō tuīs tuīs tuīs

MASCULINO FEMENINO NEUTRO


suus sua suum

TERCERA PERSONA
singular plural
N suus sua suum suī suae sua
G suī suae suī suōrum suārum suōrum
D suō suae suō suīs suīs suīs
A suum suam suum suōs suās sua
AB suō suā suō suīs suīs suīs

MASCULINO FEMENINO NEUTRO


noster nostra nostrum

PRIMARA PERSONA
singular plural
N noster nostra nostrum nostrī nostrae nostra
G nostrī nostrae nostrī nostrōrum nostrārum nostrōrum
D nostrō nostrae nostrō nostrīs nostrīs nostrīs
A nostrum nostram nostrum nostrōs nostrās nostra
AB nostrō nostrā nostrō nostrīs nostrīs nostrīs

29
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 30

MASCULINO FEMENINO NEUTRO


vester vestra vestrum
SEGUNDA PERSONA
singular plural
N vester vestra vestrum vestrī vestrae vestra
G vestrī vestrae vestrī vestrōrum vestrārum vestrōrum
D vestrō vestrae vestrō vestrīs vestrīs vestrīs
A vestrum vestram vestrum vestrōs vestrās vestra
AB vestrō vestrā vestrō vestrīs vestrīs vestrīs

• Para tercera persona plural: suus, sua, suum


PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS

DESINENCIAS DE LA DECLINACIÓN GENERAL DE LOS PRONOMBRES


singular plural
Caso masculino femenino neutro masculino femenino neutro
nominativo -e -a -d -ī ae a
genitivo -īus -īus -īus -ōrum -ārum -ōrum
dativo -ī -ī -ī -īs -īs -īs
acusativo -um -am -d -ōs -ās -a
ablativo -ō -a -ō -īs -īs -īs

is, ea, id: él, ella, ello1


singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. is ea id eī, iī, ī eae ea
gen. eius eōrum eārum eōrum
dat. eī eīs, iīs, īs
acus. eum eam id eōs eās ea
abl. eō eā eō eīs, iīs, īs
ille, illa, illud: aquél

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro

nom. ille illa illud illī illae illa


gen. illīus illōrum illārum illōrum
dat. illī illīs
acus. illum illam illud illōs illās illa
abl. illō illā illō illīs

1
Este pronombre puede sustituir al de tercera persona (él, ella, ello).

30
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 31

hīc, haec, hoc: éste, ésta, esto

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. hīc haec hoc hī hae haec
gen. huius hōrum hārum hōrum
dat. huic hīs
acus. hunc hanc hoc hōs hās haec
abl. hōc hāc hōc hīs

ipse, ipsa, ipsum: él mismo, ella misma, ello mismo

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa
gen. ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum
dat. ipsī ipsīs
acus. ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa
abl. ipsō ipsā ipsō ipsīs

iste, ista, istud: ése, ésa, eso

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. iste ista istud istī istae ista
gen. istīus istōrum istārum istōrum
dat. istī istīs
acus. istum istam istud istōs istās ista
abl. istō istā istō istīs

31
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 32

idem, eadem, idem: el mismo, la misma, lo mismo

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. idem eadem idem eīdem/ iīdem eaedem eadem
gen. eiusdem eōrundem eārundem eōrundem
dat. eīdem eīsdem
acus. eundem eandem idem eōsdem eāsdem eadem
abla. eōdem eādem eōdem eīsdem

PRONOMBRE RELATIVO
quī, quae, quod: que, quien, cual
singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. quī quae quod quī quae quae
gen. cūius quōrum quārum quōrum
dat. cuī
cuius quibus
acus. quem quam
cuī
cuius quod quōs quās
quibus quae
abl. quō quā
cuī quō quibus
quibus
quibus
ADJETIVOS PRONOMINALES
Estas palabras se enuncian como adjetivos de tres terminaciones (-us/ -er, -a, -um) pero su
declinación mantiene la terminación del genitivo y dativo singular como los pronombres:

GENITIVO SINGULAR DATIVO SINGULAR

1. ūnus, ūna, ūnum : uno solo, único, uno ūnīus ūnī


2. alĭus , alĭa, alĭud : otro (de muchos) alterīus alĭī
3. alter, altĕra , altĕrum : otro (de dos) alterīus altĕrī
4. sōlus / sōla / sōlum /: solo sōlīus sōlī
5. tōtus / tōta / tōtum /: todo entero tōtīus tōtī
OTROS PRONOMBRES INDEFINIDOS

1. nihil (nīl contracto): nada


2. nemo: nadie
3. ūllus, ūlla, ūllum: alguno, alguna, algún
4. nūllus, nūlla, nūllum: ninguno, ninguna, ningún
5. quis, quid (quī, qua, quod): alguien, algo
6. alĭquis, alĭquid (alĭquī, alĭqua, alĭquod): alguien, algo
7. quisquam, quicquam: alguien, alguno, algo
8. quidam, quædam, quiddam (quoddam): cierto, alguno
9. uterque, utraque, utrumque: uno y otro (de dos), los dos

32
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 33

PRONOMBRE Y ADJETIVO INTERROGATIVO

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. quis/ quī quae quid/ quod quī quae quae
gen. cūius quōrum quārum quōrum
dat. cūius
cuī quibus
acus. quem cūius
quamcuī quid/ quod quōs quibus
quās quae
abl. quō cuī
quā quō quibus
quibus
quibus

33
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 34

5.1 NOMENCLATURA DE LOS TIEMPOS VERBALES EN ESPAÑOL


EL VERBO
REAL ACADEMIA DE LA LENGUA
FORMA VERBAL ANDRÉS BELLO
ESPAÑOLA
modo indicativo
amo presente presente
amé pretérito pretérito perfecto simple
amaba copretérito pretérito imperfecto
he amado antepresente pretérito perfecto compuesto
hube amado antepretérito pretérito anterior
había amado antecopretérito pretérito pluscuamperfecto
amaré futuro futuro
amaría pospretérito condicional
habré amado antefuturo futuro perfecto
habría amado antepospretérito condicional perfecto
modo subjuntivo
ame presente presente
amara / amase pretérito pretérito imperfecto
haya amado antepresente pretérito perfecto
hubiera / hubiese
antepretérito pretérito pluscuamperfecto
amado
amare futuro futuro
hubiere amado antefuturo futuro perfecto
modo imperativo
ama futuro presente
formas no personales (nominales)
amar infinitivo
amado participio (aspecto perfectivo)
amando gerundio (aspecto durativo)
haber amado infinitivo compuesto
habiendo amado gerundio compuesto

34
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 35

5.2 LAS CUATRO CONJUGACIONES REGULARES DEL VERBO


El verbo latino se clasifica en cuatro conjugaciones regulares:
• LA PRIMERA CONJUGACIÓN está formada por los verbos que tienen como letra temática

la –ā y la terminación –re de infinitivo <-āre.

• LA SEGUNDA CONJUGACIÓN está formada por los verbos que tienen como letra temática

la –ē y la terminación -re de infinitivo < -ēre.


• LA TERCERA CONJUGACIÓN está formada por los verbos que no tienen letra temática

la –ĕ (vocal de unión) y la terminación -re de infinitivo < -ĕre.


• LA CUARTA CONJUGACIÓN está formada por los verbos que tienen como letra temática

la –ī y la terminación -re de infinitivo <-īre.

CLASIFICACIÓN MORFOLÓGICA
CLASIFICACIÓN VERBO
Siguen un modelo de conjugación (1ra, 2da, 3ra o 4ta conjugación) y su
REGULARES enunciado está formado por el infinitivo presente activo, el perfecto activo y el
supino activo.
Siguen un modelo de conjugación pasivo (1ra, 2da, 3ra o 4ta conjugación), se
DEPONENTES enuncian con el infinitivo presente pasivo y el perfecto pasivo (formado de un
participio más el verbo sum) se traduce activo.
Se incluyen en este grupo los verbos que carecen de conjugación completa o
DEFECTIVOS
que sólo se conjugan en determinadas personas y determinados tiempos.
No siguen un modelo de conjugación ni mantienen todos un radical estable en
ANÓMALOS
los tiempos de infectum.
Se enuncian como verbos de tercera conjugación regular, pero añaden la vocal
MIXTA
“i” como los verbos de la cuarta conjugación en ciertas personas.

VERBOS REGULARES:
a. primera conjugación: curāre, curāvī, curātum
b. segunda conjugación: movēre, mōvī, motum
c. tercera conjugación: agere, ēgī, actum
d. cuarta conjugación: sentīre, sensī, sensum
VERBOS DEPONENTES:
a. primera conjugación: arbitrārī, arbitrātus sum
b. segunda conjugación: verērī, veritus sum
c. tercera conjugación: loquī, locūtus sum
d. cuarta conjugación: orīrī, ortus sum
VERBOS DEFECTIVOS:
a. meminī, meminisse
b. odī, odisse
c. āio
VERBOS ANÓMALOS:
a. esse, sum, fuī, futūrus
b. ferre, fero, tulī, lātum
c. velle, volo, voluī

35
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 36

VERBOS MIXTOS
a. facere, facio, fēcī, factum
b. capere, capio, cēpī, captum
c. aspicere, aspicio, aspexī, aspectum

5.3 ACCIDENTES GRAMATICALES DEL VERBO


Para identificar un verbo dentro de una oración es necesario comenzar por conocer sus terminaciones
personales, es decir, las letras finales del verbo que nos indican la persona, el número y la voz.

• DESINENCIAS PERSONALES PARA LA MAYORÍA DE LOS TIEMPOS VERBALES EN VOZ ACTIVA:


MEMORIZAR
VOZ ACTIVA

singular 1ª ego -o/ -m


2ª tū -s
3ª ille -t
plurar 1ª nōs -mus
2ªvōs -tis
3ªillī -nt
Ejemplo:
enunciado: agere, ēgi, actum, llevar, hacer, actuar.
forma conjugada: agitis
Las partes que conforman el verbo conjugado en el ejemplo son:
ag- radical de infinitivo
-i- letra de unión
-tis desinencia que señala la segunda persona, plural activa
MEMORIZAR
VOZ ACTIVA

singular 1ª ego ag-o


2ª tū ag-i-s
3ª ille ag-i-t
plurar 1ª nōs ag-i-mus
2ªvōs ag-i-tis
3ªillī ag-u-nt
• DESINENCIAS PERSONALES PARA EL PRETÉRITO PERFECTO EN INDICATIVO ACTIVO:
MEMORIZAR
VOZ ACTIVA
singular 1ª ego -ī
2ª tū -istī
3ª ille -it
plurar 1ª nōs -imus
2ª vos -istis
3ª illī -ērunt/ *-ēre

36
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 37

Ejemplo:
enunciado: amāre, amāvī, amātum, amar
forma conjugada: amāvī

Las partes que conforman el verbo conjugado en el ejemplo son:


amāv- radical de perfecto
-ī desinencia que señala la primera persona, singular activa

MEMORIZAR
VOZ ACTIVA

singular 1ª ego amāv-ī


2ª tū amāv-istī
3ª ille amāv-it
plural 1ª nōs amāv-imus
2ªvōs amāv-istis
3ªillī amāv-ērunt

• DESINENCIAS PERSONALES PARA EL PRESENTE DE IMPERATIVO ACTIVO:


MEMORIZAR
VOZ ACTIVA

singular 1ª 1ª ego
2ª tū -no hay terminación
-ĕ (para verbos de tercera declinación)
3ªille
plural 1ª nōs
2ª vōs -te
3ª illī
Ejemplo:
enunciado: amāre, amāvī, amātum, amar
forma conjugada: amā-

Las partes que conforman el verbo conjugado en el ejemplo son:


amā- radical de infinitivo
2ª persona singular- sin desinencia personal

2ª persona plural-te
VOZ ACTIVA

2ª tū amā
2ªvōs amā-te

37
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 38

• DESINENCIAS PERSONALES PARA TODOS LOS TIEMPOS IMPERFECTOS EN VOZ PASIVA:

VOZ PASIVA
singular 1ª ego -or, -r
2ª tū -ris, -re
3ª ille -tur
plural 1ª nōs -mur
2ª vōs -minī
3ª illī -ntur
Ejemplo:
enunciado: amāre, amāvī, amātum, amar
forma conjugada: amor
Las partes que conforman el verbo conjugado en el ejemplo son:
amā- radical de infinitivo
-or desinencia que señala la primera persona, singular pasiva

VOZ PASIVA

singular 1ª ego am-or***


2ª tū amā-ris/ -re
3ª ille amā-tur
plural 1ª nōs amā-mur
2ª vōs amā-minī
3ª illī amā-ntur
5.4 EL ENUNCIADO VERBAL

Los verbos latinos tienen diferentes radicales: el radical de presente se conoce con el infinitivo; con
él se forman los tiempos de presente o tiempos de īnfectum, que indican una acción no terminada.
El radical de perfecto se conoce con la segunda forma del enunciado; con este radical se forman los
tiempos de perfecto o perfectum, que indican una acción terminada. El radical de participio o de
supino se conoce con la tercera forma del enunciado verbal.

imperā-re imperāv-ī imperāt-um


infinitivo perfecto supino
RADICAL RADICAL RADICAL
IMPERA- IMPERĀV- IMPERĀT-

38
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 39

1. Para obtener el radical de presente de un verbo se quita la desinencia –re del infinitivo:
imperā-re
infinitivo

radical de presente: imperā-


2. Para obtener el radical de perfecto se quita la desinencia –ī del pretérito perfecto:
imperāv-ī
perfecto

radical de perfecto: imperāv-

3. Para obtener el radical de supino o participio se quita la desinencia –um del supino:

imperāt-um
supino
radical de participio: imperāt-

VOCAL DE UNIÓN
En la conjugación de los verbos casi siempre las desinencias se unen directamente al tema.
imperā-t habē-nt venī-mus

Sin embargo, en ciertos casos, las desinencias no se unen directamente al tema del verbo, sino que el radical
se alarga con una vocal; es decir, se utiliza un elemento que sirve de unión entre el radical y la desinencia. Este
elemento aparece de la siguiente manera:

–i delante de s, t, m

–u delante de nt

–e delante de r, ns, nd

39
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 40

5.5 Tiempos Verbales


El verbo latino cuenta con tres modos: el indicativo (el modo de la realidad), el subjuntivo (el modo

de la irrealidad, posibilidad, exhortación, duda) y el imperativo (modo del mandato, ruego o

exhortación); además presenta, en indicativo, seis tiempos: presente, pretérito imperfecto, futuro

imperfecto (tiempos de infectum o imperfectos, tiempos no acabados), pretérito perfecto,

pluscuamperfecto, futuro perfecto (tiempos de perfectum, tiempos acabados); tiene dos voces: activa

y pasiva; tiene, finalmente, cinco formas nominales: infinitivo, participio, gerundio, gerundivo y

supino.

Modo Indicativo
VOZ ACTIVA VOZ PASIVA

TIEMPOS TIEMPOS TIEMPOS TIEMPOS


IMPERFECTOS PERFECTOS IMPERFECTOS PERFECTOS
infectum perfectum infectum perfectum
radical de infinitivo radical de perfecto radical de infinitivo perífrasis verbal

presente pretérito perfecto presente pretérito perfecto

pretérito pretérito
pretérito imperfecto pretérito imperfecto
pluscuamperfecto pluscuamperfecto

futuro imperfecto futuro perfecto futuro imperfecto futuro perfecto

Modo Subjuntivo

VOZ ACTIVA VOZ PASIVA

TIEMPOS TIEMPOS TIEMPOS TIEMPOS


IMPERFECTOS PERFECTOS IMPERFECTOS PERFECTOS
infectum perfectum infectum perfectum
radical de infinitivo radical de perfecto radical de infinitivo perífrasis verbal

presente pretérito perfecto presente pretérito perfecto

pretérito pretérito
pretérito imperfecto pretérito imperfecto
pluscuamperfecto pluscuamperfecto

40
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 41

5.6 EL VERBO SUM


esse, sum, es, fuī, futūrus (ser, estar, haber, existir)

presente pretérito
pretérito imperfecto futuro imperfecto pretérito perfecto futuro perfecto
tiempo soy pluscuamperfecto
era seré fui, he sido habré sido
había sido
ego su-m ego era-m ego er-o ego fu-ī ego fu-era-m ego fu-er-o
tū e-s tū erā-s tū eri-s tū fu-istī tū fu-erā-s tū fu-eri-s
indicativo

ille/is es-t ille/is era-t ille/is eri-t ille/is fu-it ille/is fu-era-t ille/is fu-eri-t
nōs su-mus nōs erā-mus nōs eri-mus nōs fu-imus nōs fu-erā-mus nōs fu-eri-mus
vōs es-tis vōs erā-tis vōs eri-tis vōs fu-istis vōs fu-erā-tis vōs fu-eri-tis
illī/iī su-nt illī/iī era-nt illī/iī eru-nt illī/iī fu-ērunt fu- illī/iī fu-era-nt illī/iī fu-eri-nt
ēre
pretérito
presente pretérito imperfecto pretérito perfecto
pluscuamperfecto
sea fuera/ fuese haya sido
hubiera/ hubiese sido
ego si-m ego esse-m ego fu-eri-m ego fu-isse-m
tū si-s tū essē-s tū fu-eri-s tū fu-issē-s
subjuntivo

ille/is si-t ille/is esse-t ille/is fu-eri-t ille/is fu-isse-t


nōs si-mus nōs essē-mus nōs fu-eri-mus nōs fu-issē-mus
vōs si-tis vōs essē-tis vōs fu-eri-tis vōs fu-issē-tis
illī/iī si-nt illī/iī esse-nt illī/iī fu-eri-nt illī/iī fu-isse-nt

ego VERBOIDES
tū esto (sé tú) Infinitivo presente Infinitivo perfecto Infinitivo futuro
ille/is
imperativo

nōs
vōs estōte (sed vosotros) esse fuisse futurum,-am-um esse
illī/iī (ser, estar, haber, existir) (haber sido) (ir a ser)

41
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 42

5.7 PRESENTE DE INDICATIVO ACTIVO


Expresa la coincidencia de la situación designada con el momento del habla. Esta coincidencia pude ser puntual o de carácter progresivo o continuado.
Otros valores de este tiempo expresan acciones repetidas o enunciados normativos (gnómico); también puede designar eventos históricos, narrativos o
con valor de futuro o de mandato.

CONJUGACIÓN REGULAR

invitāre, invitāvī, complēre, complēvī, agere, ēgī, audīre, audīvī,

PERSONA DESINENCIAS invitātum complētum actum audītum

RADICAL DE INFINITIVO

invitā- complē- ag- audī-


SINGULAR

ego -o/m invit-o complē-o ag-o audi-o

tū -s invitā-s complē-s ag-ĭ-s (-ĭ) audī-s

is/ille -t invitā-t complē-t ag-i-t (-ĭ) audi-t

PLURAL

nōs -mus invitā-mus complē-mus ag-ĭ-mus (-ĭ) audī-mus

vōs -tis invitā-tis complē-tis ag-ĭ-tis (-ĭ) audī-tis

iī/illī -nt invitā-nt complē-nt ag-u-nt (-u) audī-u-nt

42
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 43

PRETÉRITO IMPERFECTO DE INDICATIVO (COPRETÉRITO)


Localiza la situación en un momento anterior al del habla y sin relación con él. Tiene aspecto imperfectivo, por lo que presenta las situaciones en un
curso, sin aludir a su comienzo ni a su final. Expresa simultaneidad con otra acción, o al menos coincidencia con la expresada mediante algún tiempo
del pasado. Puede indicar sólo reiteración, hábito o cortesía.

CONJUGACIÓN REGULAR

inventāre, inventāvī, inventātum complēre, complēvī, complētum agere, ēgī, actum audīre, audīvī, audītum
PERSOA DNESINENCIAS
RADICAL DE INFINITIVO
invitā- complē- ag- audī-
SINGULAR
ego -o/m invitā-ba-m complē-ba-m ag-ē-ba-m audi-ē-bā-m
tū -s invitā-bā-s complē-bā-s ag-ē-bā-s audī-ē-bā-s
is/ille -t invitā-ba-t complē-ba-t ag-ē-ba-t audi-ē-ba-t
PLURAL
nōs -mus invitā-bā-mus complē-bā-mus ag-ē-bā-mus audī-ē-bā-mus
vōs -tis invitā-bā-tis complē-bā-tis ag-ē-bā-tis audī-ē-bā-tis
iī/illī -nt invitā-ba-nt complē-ba-nt ag-ē-ba-nt audī-ē-ba-nt

43
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 44

FUTURO IMPERFECTO DE INDICATIVO

Su valor propio es el de localizar una situación en un punto temporal posterior al momento del habla.

CONJUGACIÓN REGULAR

invitāre, invitāvī, invitātum complēre, complēvī, complētum agere, ēgī, actum audīre, audīvī, audītum
PERSONA DESINENCIAS
RADICAL DE INFINITIVO
invitā- complē- ag- audī-
SINGULAR
ego -o/m invitā-b-o (-bo) complē-b-o ag-a-m (-a) audi-a-m
tū -s invitā-b-i-s (-bis) complē-b-i-s ag-ē-s (-e) audī-ē-s
is/ille -t invitā-b-i-t (-bit) complē-b-i-t ag-e-t (-e) audi-e-t
PLURAL
nōs -mus invitā-b-ĭ-mus (-bĭmus) complē-b-ĭ-mus ag-ē-mus (-e) audī-ē-mus
vōs -tis invitā-b-ĭ-tis (-bĭtis) complē-b-ĭ-tis ag-ē-tis (-e) audī-ē-tis
iī/illī -nt invitā-b-u-nt (-bunt) complē-b-u-nt ag-e-nt (-e) audī-e-nt

44
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 45

SUBJUNTIVO
El subjuntivo es el modo de la irrealidad, de la representación mental, por lo que su significación aparece en la conciencia del hablante sin actualización
temporal precisa. Las formas del subjuntivo adquieren valor temporal junto a otras formas sintácticas o léxicas (subordinación).
PRESENTE
CONJUGACIÓN REGULAR

invitāre, invitāvī, invitātum 1 complēre, complēvī, complētum 2 agere, ēgī, actum 3 audīre, audīvī, audītum 4
PERSONA DESINENCIAS RADICAL DE INFINITIVO
SINGULAR
invitā- complē- ag- audī-
ego -o/m invit-e-m complē-a-m ag-a-m audi-a-m
tū -s invit-ē-s complē-ā-s ag-ā-s audī-ā-s
is/ille -t invit-e-t complē-a-t ag-a-t audi-a-t
PLURAL
nōs -mus invit-ē-mus complē-ā-mus ag-ā-mus audī-ā-mus
vōs -tis invit-ē-tis complē-ā-tis ag-ā-tis audī-ā-tis
iī/illī -nt invit-e-nt complē-a-nt ag-a-nt audī-a-nt

PRETÉRITO IMPERFECTO (COPRETÉRITO)


CONJUGACIÓN REGULAR

invitāre, invitāvī, invitātum complēre, complēvī, complētum agere, ēgī, actum audīre, audīvī, audītum
PERSONA DESINENCIAS
RADICAL DE INFINITIVO
invitā- complē- ag- audī-
SINGULAR
ego -o/m invitā-re-m complē-re-m ag-re-m audi-re-m
tū -s invitā-rē-s complē-rē-s ag-rē-s audī-rē-s
is/ille -t invitā-re-t complē-re-t ag-re-t audi-re-t
PLURAL
nōs -mus invitā-rē-mus complē-rē-mus ag-rē-mus audī-rē-mus
vōs -tis invitā-rē-tis complē-rē-tis ag-rē-tis audī-rē-tis
iī/illī -nt invitā-re-nt complē-re-nt ag-re-nt audī-re-nt

45
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 46

PRETÉRITO PERFECTO DE INDICATIVO ACTIVO


Se emplea, principalmente, para señalar una acción momentánea que se ejecutó en el pasado y no guarda relación con el presente, para indicar
repetición de actos (gnómico) y para expresar el resultado actual de una acción pasada inmediata o el resultado durable de una acción pretérita.

CONJUGACIÓN REGULAR

invitāre, invitāvī, invitātum complēre, complēvī, complētum agere, ēgī, actum audīre, audīvī, audītum

PERSONA DESINENCIAS RADICAL DE PERFECTO

SINGULAR

invitāv- complēv- ēg- audīv-

ego -ī invitāv-ī complēv-ī ēg-ī audīv-ī

tū -istī invitāv-istī complēv-istī ēg-istī audīv-istī

is/ille -it invitāv-it complēv-it ēg-it audīv-it

PLURAL

nōs -imus invitāv-imus complēv-imus ēg-imus audīv-imus

vōs -istis invitāv-istis complēv-istis ēg-istis audīv-istis

iī/illī -ērunt/ -ēre invitāv-erunt complēv-erunt ēg-erunt audīv-erunt

46
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 47

6.1 VERBOIDES

sustantivos verbales
INFINITIVOS no presentan accidentes gramaticales
pueden tener un complemento
ACTIVO PASIVO
1ª -ā 1ª -ā
PRESENTE
2ª -ē + -RE 2ª -ē + -RĪ
3ª -e 4ª -ī
4ª -ī 3ª solo -ī
ACTIVO PASIVO
PERFECTO radical de perfecto participio perfecto pasivo
+ en acusativo
-isse +
esse
ACTIVO PASIVO
participio futuro en supino activo (-um) más el
FUTURO acusativo verbo īre pasivo īrī. *
+
esse

PARTICIPIO adjetivos verbales


se declinan y concuerdan con otras palabras

radical de infinitivo +
nominativo singular -ns
PRESENTE
genitivo singular -nt- + -is (3ª declinación)
adjetivo de una terminación

radical de supino + -us, -a, -um


PERFECTO

FUTURO radical de supino + -ūr- + -us, -a, -um

radical de infinitivo + -nd- + casos en singular de


GERUNDIO segunda declinación:
-ī, -ō, -um, -ō

GERUNDIVO radical de infinitivo + -nd- + -us, -a, -um

SUPINO -um/ -ū
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 48

6.2 PRINCIPALES PREPOSICIONES


ACUSATIVO TRADUCCIÓN ABLATIVO TRADUCCIÓN

ad hacia, a, junto a ā, ab, abs de, desde, por

adversus contra, enfrente de, delante absque sin, excepto

ante antes de, delante, ante cum con

apud junto a, en, con dē de arriba hacia abajo,


acerca de

circā alrededor ē, ex desde, fuera de

circum alrededor de, junto a, cerca de prae delante de, ante, por, a
causa de
contrā enfrente, delante, contra prō delante, en favor de, en
defensa de, en lugar de
erga hacia, para con, con respecto a

extrā fuera, al exterior, excepto

in a, hacia, contra in en

īnfrā debajo, abajo, en la parte inferior

inter entre, en medio de

intrā dentro de

iuxta junto a, cerca de

ob hacia, contra, delante, a causa de

per a través, por

post detrás, después de, a partir de

praeter delante, más allá de, excepto, fuera de

propter cerca, por medio de, a causa de

sub (por) debajo de sub debajo, bajo, en

super sobre, con respecto a super cerca, más allá

suprā sobre, encima de

trāns al otro lado de, más allá de

ultra al otro lado de, más allá de


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 49

6.3 PRINCIPALES CONJUNCIONES


conjunción significado
ac-atque y, e, incluso
at pero
aut
o
aut… aut
autem pero, pues, en efecto
enim sin duda, pues, en efecto
et y, también
et…et tanto…como
COORDINANTES

etenim (y) en efecto, ciertamente


etiam sí, también, todavía, incluso
nec-neque y no, ni
nēve-neu y no, o no
-que (enclítica) y
quoque también
sed-verum pero, mas, sino
nōn modo / nōn sōlum no sólo… sino
sīve-seu o si, o
sīve-seu…sīve-seu sea … sea
-ve o
vel o (también), o más aún, incluso
vel…vel o…o

postquam después (de) que, desde que


SUBORDINANTE
S INDICATIVO

quamquam aunque
quia porque
quod porque / el hecho de que
simul (ac), simul (atque) tan pronto como
ubi (prīmum) tan pronto

dum (modo) mientras; hasta que, con tal que


nē que no, para que no
SUBORDINANTES SUBJUNTIVO
quasi como si
quīn que, sin que, que no

antequam antes (de) que


cum indicativo cuando
cum. subjuntivo como
INDICATIVO Y SUBJUNTIVO

dum indicativo mientras hasta que


SUBORDINANTES

dum subjuntivo entre tanto, con tal que


etiamsī
aunque, si bien
etsī-tametsī
nisi-nī si no, a menos que, a no ser que
priusquam antes de que
quamvīs por más que, aunque
sī si
ut indicativo como/ de tal manera/ tan pronto
ut subjuntivo que, porque, para que, aunque
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 50

6.4 PRINCIPALES ADVERBIOS


nusquam en ninguna parte
LUGAR procul lejos
rūrsus hacia atrás, otra vez, por otra parte

usque a cada punto, continuamente


deinde o dein luego, después
dēnique por último, finalmente
iam ya, en este momento, en seguida, entonces
iterum otra vez, por segunda vez
māne por la mañana
nunc ahora
TIEMPO

nūper recientemente, hace poco


ōlim un día, hace tiempo, antaño
quondam un día, hace tiempo
saepe a menudo
semper siempre
tandem finalmente
tum, tunc entonces, luego
umquam alguna vez
numquam nunca
nōnnumquam a veces

ferē o fermē casi, aproximadamente


paene casi
praesertim sobre todo, especialmente
CANTIDAD

quam cuanto
satis suficiente
tam tan, tanto
tam…quam tan, tanto… que, como
valdē más
vix apenas

frūstrā en vano, inútilmente


haud no
immō ciertamente, con negación, por el contrario, antes bien
quidem ciertamente
nē…quidem ni siquiera
nōn no
tamen sin embargo
ÉNFASIS

clam en secreto
cōram en público
itam así
nequāquam de ninguna manera
palam abiertamente, publicamente
sic así
simul a la vez, al mismo tiempo
tamquam como, lo mismo que

ergō por eso, por tanto


igitur por tanto, así pues
CAUSA
itaque por consiguiente
item también, igualmente
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 51
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 52
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 53
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 54

II. PENSUM
EJERCICIOS GRADUADOS
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 55

I. REPASO DE GRAMÁTICA ESPAÑOLA


UNIDADES
ELEMENTALES DE LA CARACTERÍSTICAS RELACIÓN CON LAS
NOMBRE
ORACIÓN (ACCIDENTE DISTINTAS UNIDADES
LATINO
(CATEGORÍA GRAMATICAL) (FUNCIÓN SINTÁCTICA)
GRAMATICAL)
SUJETO (CON ARTÍCULO) NOMINATIVO
COMPLEMENTO
GENITIVO
DETERMINATIVO (CON DE)

CASOS LATINOS
OBJETO INDIRECTO (CON A,
SUSTANTIVO GÉNERO, NÚMERO, CASO DATIVO
PARA)
NOMBRES

OBJETO DIRECTO (CON A) ACUSATIVO


VARIABLE

SUJETO INTERPELADO VOCATIVO

COMPLEMENTO
ADJETIVO GÉNERO, NÚMERO, CASO CIRCUNSTANCIAL (CON ABLATIVO
PRONOMBRE GÉNERO, NÚMERO, CASO PREPOSICIONES)

ARTÍCULO GÉNERO, NÚMERO DETERMINA NO TIENE


PERSONA, NÚMERO,
VERBO INDICA LA ACCIÓN VERBUM
TIEMPO, MODO Y VOZ
CONJUNCIÓN NO TIENE UNE CONIŪNCTIŌ
INVARIABLE

PREPOSICIÓN NO TIENE INTRODUCE PRAEPOSITIŌ

ADVERBIO NO TIENE MODIFICA ADVERBIUM

Responde cada pregunta que se en lista abajo, apóyate del ejemplo en negritas para contestar:
Cuando un sustantivo se relaciona con el verbo dentro de una oración, éste adquiere la función
de sujeto
Las vocales hacen sílaba por sí solas.
1. ¿Cómo se relaciona el sujeto con el verbo? ______________________________
Cuando el sustantivo se relaciona con otro sustantivo por medio de la preposición de, el primero
adquiere la función de complemento determinativo:

El nombre es la parte de la oración con caso.


2. ¿Qué tipo de relación existe entre parte y de la oración? ____________________
Cuando un sustantivo recibe directamente la acción del verbo, la función que desempeña se
llama objeto o complemento directo:

El nombre indica una cosa o un asunto.


3. ¿Qué sucede si las palabras subrayadas se omiten? _________________________
Cuando un sustantivo recibe indirectamente la acción del verbo (en beneficio o perjuicio), la
función que desempeña se conoce como objeto o complemento indirecto:

Las funciones sintácticas dan sentido a la oración.


4. ¿Quién es afectado por la acción verbal? ________________________________
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 56

Cuando un sustantivo señala las circunstancias bajo las cuales se lleva a cabo la acción del
verbo, generalmente acompañado por alguna preposición; la función que ejerce se llama
complemento circunstancial o adverbial:

El adjetivo se relaciona en la oración con el sustantivo.


5. ¿Qué idea expresa en la oración? ______________________________________

El pronombre, el artículo y el adjetivo no constituyen una función sintáctica, su trabajo se limita


a modificar o acompañar a otras partes de la oración, por ejemplo:
El pronombre puede sustituir o acompañar a un sustantivo.

6. La sílaba es la unión de las letras o la enunciación de una sola vocal, ésta puede
ser larga, breve o indiferente.
El artículo es un modificador directo del sujeto, al cual determina y subraya. EN LATÍN NO
EXISTE EL ARTÍCULO.

7. Las vocales latinas pueden abreviarse o alargarse.

El adjetivo también es un modificador directo del núcleo del sujeto.


8. El caso nominativo y vocativo son rectos.
FUNCIÓN CASO
SUJETO AQUELLO DE LO QUE SE HABLA NOMINATIVO
PREDICADO NOMINAL NOMBRE QUE SE PREDICA DEL SUJETO NOMINATIVO
COMPLEMENTO
RELACIÓN ENTRE DOS NOMBRES GENITIVO DE
ADNOMINAL
COMPLEMENTO PERSONA O COSA EN CUYO INTERÉS SE A
DATIVO
INDIRECTO REALIZA LA ACCIÓN DEL VERBO PARA
PERSONA O COSA A QUIEN AFECTA
COMPLEMENTO
DIRECTAMENTE LA ACCIÓN DEL ACUSATIVO A
DIRECTO
VERBO
SUJETO INTERPELADO LLAMAR A MI INTERLOCUTOR VOCATIVO ¡!
COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAS EN LAS QUE SE CUALQUIER
ABLATIVO
CIRCUNSTANCIAL REALIZA LA ACCIÓN DEL VERBO PREPOSICIÓN

Identifica y explica la función que desempeñan las palabras subrayadas en cada oración:
a) La letra es la parte más pequeña de la voz articulada.
b) Las vocales hacen sílaba por sí mismas.
c) La i y la u pasan a la categoría de las consonantes.
d) En Roma, la gramática comenzó a estudiarse a partir del siglo II a. C.
e) Donato elaboró su gramática latina para los niños romanos.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 57

Rómulo y Remo2
El rey siguiente es Proca. Engendra éste a Númitor y Amulio, y a Númitor, que era el mayor de
sus hijos, le deja el antiguo reino de la dinastía Silvia. Pero la fuerza prevaleció sobre la
voluntad paterna y el respeto a la primogenitura: Amulio es rey tras desbancar a su hermano.
Acumula crimen sobre crimen: elimina la descendencia masculina de su hermano, y a su sobrina
Rea Silvia, so pretexto de concederle un honor, la escoge para vestal, dejándola sin esperanza
de tener hijos debido a la virginidad perpetua.
La vestal fue forzada, dio a luz dos gemelos y, bien por creerlo así, bien por
justificar la falta remitiendo su responsabilidad a un dios, proclama a Marte padre de esta
dudosa descendencia. Pero ni los dioses ni los hombres la libran a ella ni a los hijos de la
crueldad del rey: la sacerdotisa es encadenada y encarcelada, y se ordena que los niños sean
arrojados a la corriente del río.
La tradición sostiene que, cuando el agua, al ser de poco nivel, depositó en seco la canastilla a
la deriva en que habían sido colocados los niños, una loba, que había salido de los montes
circundantes para calmar la sed, volvió sus pasos hacia los gemidos infantiles; que se detuvo y
ofreció sus mamas a los niños.
FUNCIÓN SINTÁCTICA CASO LATINO

Ejemplo: El rey siguiente Sujeto Nominativo

a Númitor y Amulio

que

de sus hijos

acumula

le

sobre crimen

dejando

fue forzada

dos gemelos

a los hijos

es encadenada

el agua

de los montes circundantes

sus pasos

2
Villar Vidal, J.A., Tito Livio. Historia de Roma desde su fundación. Libro I. Biblioteca Clásica Gredos 176,
Madrid, Gredos, 1993.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 58

II. FONÉTICA
1. Explica cómo deben sonar las siguientes letras según la pronunciación clásica:

SONIDO
c
g
h
i
qv
v
x
y
z
2. ¿Cuál de estas palabras lleva un diptongo? Subraya tu respuesta.
a. principium
b. caelum
c. contentiō
d. familiaris
e. aeternus
f. poēta
g. aurum
h. cruor
i. moenia
j. vacuus
k. laudāre
l. iacēre
m. aegrōtus
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 59

3. Completa la tabla de las consonantes latinas:

oclusivas-mūtae constrictivas-semivōcālēs
sordas sonoras nasales liquidas silbantes
labial P
labio-dental
dental T S
velar C
labio-velar Q

4. Lee las siguientes palabras y escribe enseguida qué cambios fonéticos presentan:

1. exemplum 10. pācis

2. iuvenis 11. pulcher

3. proximus 12. municipis

4. gīgnere 13. aqua

5. involvere 14. ēgī

6. linquere 15. quinque

7. evangelizāre 16. Iūlius

8. incertus 17. puella

9. Gallia 18. longē


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 60

III. ACENTUACIÓN
RECUERDA
a. Los monosílabos tienen su acento en su única sílaba.
b. Palabras bisílabas (dos sílabas) siempre son graves. Penúltima sílaba tónica.
c. Palabras polisílabas (más de dos sílabas) tienen el acento en:
Þ la penúltima sílaba si ésta es LARGA: ā, ē, ī, ō, ū (- macrón).
Þ en la antepenúltima sílaba si la penúltima es BREVE: ă, ĕ, ĭ, ŏ, ŭ (˘ micrón).
Excepción: penúltima sílaba terminada en consonante y última sílaba inicia en consonante,
permiten que la palabra sea grave.

Encierra y explica cuál es la sílaba tónica de cada una de las siguientes palabras latinas:
1. epistula __________________________________________________________
2. domina __________________________________________________________
3. vīta __________________________________________________________
4. anĭmus __________________________________________________________
5. puerī ____________________________________________________________
6. temporis _________________________________________________________
7. magister _________________________________________________________
8. nōminis _________________________________________________________
9. mors __________________________________________________________
10. pecunia __________________________________________________________
11. caelum __________________________________________________________
12. vir ______________________________________________________________
13. mortis ___________________________________________________________
14. nātūrā __________________________________________________________
15. filiī _____________________________________________________________
16. reī _____________________________________________________________
17. liberōrum _______________________________________________________
18. posse ___________________________________________________________
19. oculus ___________________________________________________________
20. domus __________________________________________________________
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 61

IV. CONCEPTO DE CASO


En español el caso latino corresponde a la relación que una palabra tiene con las otras palabras
dentro de una oración. Los casos latinos se representan a través de desinencias que no son más
que los cambios en la estructura de la palabra (accidentes gramaticales). Así, a través de estos
cambios conocemos el género, el número y el caso (en latín) de un nombre (sustantivo, adjetivo
o pronombre) Cada caso tiene una desinencia distinta, por eso cuando modificamos la
terminación del radical (el elemento fundamental que conlleva el significado esencial) de una
palabra, añadiéndole las distintas desinencias para cada función; decimos que: “declinamos la
palabra”. En resumen, la declinación es el proceso mediante el cual se unen terminaciones al
radical de una palabra para determinar su relación (caso) con los demás elementos de la oración.
1. Subraya la desinencia que modifique el radical de las siguientes palabras y anota el radical
que comparten todos los términos:

fabula, fabulae, f: fabulārum fabulīs fabulās fabulā

lex, legis, f. legibus legem legī legēs

homo, hominis, m. hominum hominēs hominibus homine

manus, manūs, f. manuum manibus manū manum

Completa la siguiente tabla:

RELACIÓN CON LAS DISTINTAS


UNIDADES NOMBRE LATINO
(FUNCIÓN SINTÁCTICA)

NOMINATIVO
CASOS LATINOS

GENITIVO
DATIVO

ACUSATIVO

VOCATIVO

ABLATIVO
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 62

V. ENUNCIADO DEL SUSTANTIVO


Recuerda que la declinación o flexión nominal es el proceso mediante el cual se unen terminaciones
al radical de los nombres (sustantivos, adjetivos y pronombres) para determinar su relación con las
otras palabras dentro de una oración, y estas desinencias indican los accidentes gramaticales: caso,
género y número. Existen cinco declinaciones latinas tradicionales. En la siguiente tabla aparecen
los dos primeros casos de cada declinación, pues gracias a éstos es posible ubicar a los nombres dentro
de cada declinación:

PRIMERA SEGUNDA TERCERA CUARTA QUINTA


DECLINACIÓN
DECLINACIÓN DECLINACIÓN DECLINACIÓN DECLINACIÓN DECLINACIÓN

-s; revisa el
nominativo -a -us-er-ir-um enunciado de -us-ū ēs
la palabra
singular

caso

genitivo -ae -ī -is -ūs eī

¿Por qué es importante cada una de partes del enunciado de un sustantivo?

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 63

A partir de la tabla anterior clasifica los siguientes sustantivos anotando a qué declinación
pertenecen (1, 2, 3, 4 o 5) y su significado:
1.- littera, litterae f: ___________________ 16.-genus, generis n: _________________

2.- ars, artis f: ________________________17.-articulum, articulī n: ______________

3.- adspīrātiō, adspīrātiōnis f: __________ 18.-numerus, numerī m: _______________

4.- adfectus, adfectūs m: ________________19.-tempus, temporis n: ______________

5.- āēr, āēris m (gr.): ____________________20.-urbs, urbis f: ____________________

6.- adverbium, adverbiī n: _______________21.-nota, notae f: ____________________

7.- Rōma, Rōmae f: _____________________22.-vōcālis, vōcālis f: _______________

8.- nōmen, nōminis n: ___________________23.-lēctiō, lēctiōnis f: ________________

9.- pars, partis f: ________________________24.-sententia, sententiae f: ___________

10.-syllaba, syllabae f: ___________________25.-locus, locī m. __________________

11.-animus, animī m: ____________________26.-oculus, oculī m: ________________

12.-vōx, vōcis f: _________________________27.-patria, patriae f: ________________

13.-rēs, reī f: ____________________________28.-epistula, epistulae f: ____________

14.-cāsus, cāsūs m: ______________________29.-flūmen, flūminis n: ______________

15.-corpus, corporis n: ___________________30.-persōna, persōnae f: ______________


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 64

El ejercicio anterior presenta las palabras en caso nominativo y genitivo del singular, cuando
se expresan así entonces decimos que están enunciadas, es decir, en latín enunciar un
sustantivo significa conocer su caso nominativo y genitivo, pues así aparecerán en un
vocabulario o diccionario, por ejemplo:

Ø littera, ae f: La primera forma pertenece al caso nominativo, la segunda es la


terminación del genitivo (primera declinación) y la última abreviatura nos indica su
género.
Ø numerus, ī m: El genitivo en ī nos indica que esta palabra pertenece a la segunda
declinación.
Ø homo, hominis m: El genitivo en is nos indica que la palabra pertenece a la tercera
declinación.
Ø cultus, ūs m: El genitivo en ūs nos indica que la palabra pertenece a la cuarta
declinación.
Ø rēs, rēī f: El genitivo en eī nos indica que la palabra pertenece a la quinta declinación.

Relaciona cada columna ubicando el genitivo que le corresponde a cada nominativo y


posteriormente enuncia la palabra:

a) adspīrātiō f 1) pater ________________________


b) agrī m. 2) modus _________________________
c) cornū n. 3) manūs _________________________
d) cōnsul m. 4) adspīrātiōnis _________________________
e) patris m. 5) cōnsulis _________________________
f) poēta m. 6) praeceptōris _________________________
g) modī m. 7) solī _________________________
h) praeceptor m. 8) cornūs _________________________
i) solum n. 9) telluris _________________________
j) manus f. 10) poētae __________________________
k) diēī 11) aestus __________________________
l) tellūs 12) diēs __________________________
m) aestūs 13)ager __________________________
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 65

Completa los espacios vacíos:

Se le llama _____________a la desinencia que expresa una relación morfosintáctica. El proceso

de colocar todas las desinencias de un nombre se conoce como ________________.

Si esa desinencia concuerda en número y persona con el verbo, en latín corresponde al

_______________.

Los nombres que completan el sentido de la acción indicada por el verbo desempeñan la función

de _________________ y los que se benefician o perjudican de ésta se hallan en

____________. Para referir la relación de pertenencia entre dos nombres, el latín emplea el

________________. El ablativo se utiliza para señalar una ________________________.

VI. LAS CINCO DECLINACIONES LATINAS


En latín existen cinco declinaciones, cada declinación presenta una letra (vocal) temática que
la distingue de las otras y además provoca ciertos fenómenos lingüísticos al unirse con el radical
de las palabras. En seguida aparece una tabla con las desinencias generales de las declinaciones:

MASCULINOS Y FEMENINOS
singular

nominativo genitivo dativo acusativo vocativo ablativo


-s/ ver el -ī/-is/-s -ī -m = nom./ -e -e/-ī/-d
enunciado de la
palabra
plural
-ēs/-s/-ī -um/-ium -īs/-ibus -ns/ -ēs =nom. -īs/ -ibus

neutro
singular
-m/---- -ī/-is/-s -ī =nom. =nom. -e/-ī

plural
-a -ī/-is/-s -īs/ -ibus -a -a -īs/ -ibus
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 66

PRIMERA DECLINACIÓN
• letra temática –a-
• géneros: en su mayoría femeninos y unos pocos masculinos
• número: singular y plural
• Forma los adjetivos masculinos y neutros de tres terminaciones -us, -a, -um
DESINENCIAS DE PRIMERA DECLINACIÓN
singular plural
NOMINATIVO -a -ae
GENITIVO -ae -ārum
DATIVO -ae -īs
ACUSATIVO -am -ās
VOCATIVO -a -ae
ABLATIVO -ā -īs

nominativo genitivo género significado

1. aqu-a aqu-æ f. __________

2. caus-a caus-æ f. __________

3. famili-a famili-æ f. __________

4. glōri-a glōri-æ f. __________

5. grāti-a grati-æ f. __________

6. hōr-a hōr-æ f. __________

7. litter-a litter-æ f. __________

8. poēt-a poēt- æ m. __________

9. Rōm-a Rōm-æ f. __________

10. terr-a terr-æ f. __________


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 67

SEGUNDA DECLINACIÓN
• Letra temática -o-
• Sustantivos masculinos, femeninos y neutros
• Genitivo singular -ī
• Forma los adjetivos masculinos y neutros de tres terminaciones -us, -a, -um

DESINENCIAS DE SEGUNDA DECLINACIÓN


singular singular plural plural
masculino y femenino neutro masculino y femenino neutro

NOMINATIVO -us/ -er/ -ir -um -ī -a

GENITIVO -ī -ī -ōrum -ōrum


DATIVO -ō -ō -īs -īs

ACUSATIVO -um -um -ōs -a


VOCATIVO -e/ -er/ -ir -um -ī -a

ABLATIVO -ō -ō -īs -īs

NOMINATIVO GENITIVO GÉNERO SIGNIFICADO

1. cib-us cib-ī m. __________

2. coll-um coll- ī n. __________

3. fisc-us fisc-ī m. __________

4. fluvi-um fluvi-ī n. __________

5. loc-us loc-ī m. __________

6. mul-us mul-ī m. __________

7. numm-us numm-ī m. __________

8. poll-us pull-ī m. __________

9. specul-um specul-ī n. __________

10. verb-um verb-ī n. __________


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 68

TERCERA DECLINACIÓN
• sin letra temática
• genitivo: -is
• Forma adjetivos de una, de dos y de tres terminaciones.

MASCULINO-FEMENINO NEUTRO MASCULINO-FEMENINO NEUTRO

CASO SINGULAR PLURAL

NOMINATIVO ver enunciado ver enunciado -ēs -a

GENITIVO -is -is -um/-ium -um/-ium

DATIVO -ī -ī -ibus -ibus

ACUSATIVO -em igual al nominativo -ēs -a

VOCATIVO igual al nominativo igual al nominativo -ēs -a

ABLATIVO -e/-i -e/-i -ibus -ibus

NOMINATIVO GENITIVO GÉNERO SIGNIFICADO

1. flūmen flumin-is n. ___________

2. vulpēs vulp-is m-f. ___________

3. aviditas aviditāt-is f. ___________

4. splendor splendōr-is m. ___________

5. vector vectōr-is m. ___________

6. cervīx cervīc-is f. ___________

7. vulnus vulner-is n. ___________

8. homo homin-is m. ___________

9. onus oner-is n. ___________

10. comes comit-is m-f. ___________


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 69

VII. ADJETIVOS

PRIMER GRUPO
• Adjetivos de tres terminaciones
(radical de la forma femenina)
–us, –a, –um
masculino-segunda declinación femenino-primera declinación neutro-segunda declinación

• Adjetivos de tres terminaciones


(radical de la forma femenina)
-er -a -um
masculino-segunda femenino-primera neutro-segunda

• Adjetivos de tres terminaciones


(radical de la forma femenina)

–er, -ris, –re


masculino-tercera femenino-tercera neutro-tercera

SEGUNDO GRUPO
• Adjetivos de dos terminaciones
(radical de cualquier elemento)

–is, –e
masculino-femenino neutro
tercera declinación tercera declinación

TERCER GRUPO
• Adjetivos de una terminación
(radical del genitivo)

M/F/N
nominativo singular -variable
genitivo singular. -is
tercera declinación
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 70

Identifica a qué grupo corresponde cada adjetivo enunciado en esta lista:

1. ācer, ācris, ācre


2. aeger, aegra, aegrum
3. aequus, aequa, aequum
4. aeternus, aeterna, aeternum
5. altus, alta, altum
6. beātus, beāta, beātum
7. capax, capācis
8. brevis, breve
9. caelestis, caeliste
10. cārus, cāra, cārum
11. celer, celeris, celere
12. certus, certa, certum
13. cēterus, cētera, cēterum
14. clārus, clāra, clārum
15. crēber, crēbra, crēbrum
16. cūnctus, cūncta, cūnctum
17. cupidus, cupida, cupidum
18. dīvīnus, dīvīna, dīvīnum
19. dexter, dextra, dextrum
20. dīgnus, dīgna, dīgnum
21. doctus, docta, doctum
22. dulcis, dulce
23. dūrus, dūra, dūrum
24. ēgregius, ēgregia, ēgregium
25. facilis, facile
26. falsus, falsa, falsum
27. familiāris, familiāre
28. fidēlis, fidēle
29. potens, potentis
30. fortis, forte
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 71

CONCORDANCIA
Relaciona el sustantivo de la primera columna con un adjetivo de la segunda columna según el
caso y número indicado en la tercera columna. Finalmente, anota el resultado y la traducción.
sustantivo adjetivo caso y número concordancia traducción
homo, homĭnis m. f. ācer, ācris, ācre gen. pl.

corpus, corpŏris n. acerbus, a, um acus sing.

caput, capĭtis n. albus, a, um abl. sing.

coma, comæ f. argentus, a, um dat. pl.

oculus, oculī m. āter, atra, atrum nom. sing.

auris, auris f. aureus, a, um nom. pl

nasus, nasī m. candidus, a, u m gen. pl.

iugŭlum, iugŭlī n. dēnsus, a, um acus. sing.

ōs, ōris n. dulcis, e dat. sing.

dens, dentis m. dūrus, a, um acus. pl.

lingua, linguæ f. ferreus, a, um nom. pl.

cor, cordis n. gravis, e voc. sing.

venter, ventris m. horridus, a, um abl. pl.

pēs pēdis m. levis, e dat. pl.

unguis, unguis m. mollis, e acus. sing.

manus, manūs f. niger, nigra, nigrum abl. sing.

digĭtus, digĭtī m. pūrus, a, um gen. sing.

genu, genūs n. solidus, a, um nom. pl.

pellis, pellis f. longus, a, um acus. pl.

facies, facieī f. superus, a, um gen. pl.

ŏs, ossis n. altus, alta, altum dat. pl.

vena, venæ f. lātus, a, um abl. pl.

sanguis, sanguĭnis m. ruber, rubra, rubrum voc. pl.

caro, carnis f. bonus, a, um gen. sing.


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 72

CONCORDANCIA CON ADJETIVOS SUPERLATIVOS Y COMPARATIVOS

Con ayuda de tu vocabulario de Familia completa la siguiente tabla, elige sólo un caso para
cada ejemplo:

SUSTANTIVO ANÁLISIS ADJETIVO CONCORDANCIA

nepōtēs N. PL. M. maior, maius comparativo nepōtēs maiōr-ēs


g.s. maiōr-is (3ra)
matris bonus, a, um
mulieribus doctior, doctius
g. s. doctiōr-is (3ra)
līberōrum minor, minus
g.s. minōri-s (3ra)
patris prudentior, prudentius
g.s. prudentiōr-is (3ra)
nōmina longus, longa, longum
filiōrum peior, peius
g.s. peiōr-is (3ra)
gentēs f. magnus, magna, magnum
dominō fortior, fortius
g.s. fortiōr-is (3ra)
parentibus miser, misera, miserum
nātus parvus, parva, parvum
generum stultus, stulta, stultum
feminās pulcher, pulchra, pulchrum

maritō molestus, molesta, molestum


minister niger, nigra, nigrum

uxōres optimus, a, um
soror sevērior, sevērius
g.s. sevēriōr-is (3ra)
prolis superior, superius
g. s. superior-is (3ra)
genera maximus, maxima, maximum

familiārum rōmānus, a, um
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 73

VIII. VERBO LATINO

El verbo es una categoría gramatical que tiene características especiales tanto en el aspecto
morfológico como en el aspecto sintáctico. Su función propia es la de ser núcleo del predicado.
En el aspecto morfológico, no admite flexión casual, indica tiempo y tiene personas: se
conjuga. Desde el punto de vista semántico, el verbo presenta “algo” bajo la forma de acción,
movimiento, estado o proceso; esto es, la presenta en el tiempo. El verbo se divide en verbum
fīnītum y verbum īnfīnītum. El verbum fīnītum comprende las formas verbales personales, que
normalmente son el núcleo del predicado. Sus accidentes gramaticales son el modo, el tiempo,
el número, la persona y la voz. Se forma con el radical verbal, los morfemas de modo-tiempo
y las desinencias de persona-número-voz. El verbum īnfīnītum abarca las formas verbales no
personales (o verboides o formas nominales); aunque también puede ser núcleo del predicado,
tiene la función de un nombre. No tiene persona ni número, aunque mantiene siempre su
contenido semántico verbal. Las formas nominales pueden ser sustantivos: infinitivo, gerundio
y supino, o adjetivos: participio y gerundivo. Revisa la siguiente tabla:

verbo en español verbo en latín


el verbo sólo se presenta en su forma de el verbo se presenta a través de tres radicales:
enunciado infinitivo infinitivo perfecto supino
verbal hacer agere ēgī actum

tiene: tiene
1. PERSONA 1.el radical requerido para el tiempo a formar
2. número 2. PERSONA
3. tiempo 3. número
4. modo 4. tiempo
5. voz 5. modo
6. voz
verbo ejemplo: hagan ejemplo: agant
conjugado
1. tercera persona plural por la terminación -n 1. radical ag-(infinitivo) para formar un tiempo
2. presente por la vocal -a de infectum
3. subjuntivo por la vocal -a 2. tercera persona plural por la marca -nt
4. activa por la terminación -n y la ausencia 3. presente de subjuntivo por la vocal -a
de auxiliar. vg. sean hechos 4. subjuntivo por la vocal -a
5. activa por la terminación -nt en lugar de la
terminación -ntur. vg. agantur

Usa dos radicales


con el de infectum (ag-) forma:
1. presente
2. pretérito imperfecto
usa el mismo radical para formar todos los
radical 3. futuro imperfecto
tiempos
con el de perfectum (ēg-) forma:
1. pretérito perfecto
2. pretérito pluscuamperfecto
3. futuro perfecto
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 74

persona terminaciones de persona: terminaciones de persona


personas activas personas activas personas pasivas
yo -o ego -o/-m ego -or/-r
tú -s tū -s tū -ris/-re
él ---- is/ea -t is -tur
nosotros -mus nōs -mus nōs -mur
ustedes -n vōs -tis vōs -minī
ellos -n iī/eae -nt iī/eae -ntur

tiempo • tiempos de infectum: • tiempos de infectum:


1. presente 1. presente
2. pretérito imperfecto 2. pretérito imperfecto
3. futuro imperfecto 3. futuro imperfecto
• tiempos de perfectum: • tiempos de perfectum:
1. pretérito perfecto 1. pretérito perfecto
2. pretérito pluscuamperfecto 2. pretérito pluscuamperfecto
3. futuro perfecto 3. futuro perfecto
modo 1. indicativo: con todos los tiempos mencionados 1. indicativo: con todos los tiempos mencionados
2. subjuntivo: con todos los tiempos 2. subjuntivo: con todos los tiempos
mencionados mencionados menos el futuro
3. imperativo: sólo tiene presente 3. imperativo: sólo tiene presente y futuro

voz 1. activa: mediante terminaciones 1. activa: mediante terminaciones


2. pasiva: mediante auxiliares y participios 2. pasiva: mediante terminaciones y también
auxiliares y participios

Clasifica los siguientes verbos de acuerdo con su enunciado:

1. interesse, intersum, interfuī

2. morī, morior, mortuus sum

3. inquam

4. sūmere, sūmpsī, sūmptum

5. facere, facio, fēcī, factum


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 75

Completa lo que se te pide:

Tiempos de INFECTUM Tiempos de PERFECTUM


(tiempos no acabados) (tiempos acabados)

Clasifica los siguientes verbos (1ª, 2ª, 3ª y 4ª conjugación: -āre, -ēre, -ere, -īre)
apellāre facere complēre legere
venīre frequentāre discere scrībere
tenēre scīre mutāre relinquere
cupere dīcere capere vocāre
putāre placēre nescīre credere

DESINENCIAS PERSONALES
Se da este nombre a las letras finales del verbo que nos indican la persona, el número y la voz.
Son para todos los tiempos con excepción del pretérito perfecto de indicativo, las siguientes:
VOZ ACTIVA

1ª ego

singular 2ª tū

3ª ille

1ª nōs

plural 2ª vos

3ª illī

DESINENCIAS PERSONALES PARA EL PRETÉRITO PERFECTO EN INDICATIVO ACTIVO:

VOZ ACTIVA
singular 1ª ego

2ª tū

3ª ille

plural 1ª nōs

2ª vos

3ª illī
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 76

Anota a qué conjugación pertenece cada forma verbal y su significado:

VERBO ANÁLISIS TRADUCCIÓN


persona radical tiempo
número modo
voz
movent

gerit

audio

mittitis

iubēs

amo

ducitur

habitāmus

docent

ferō

legunt

flētis

habēs

excitat

dicitis

moritur

cupio

audiunt

manēmus

facio
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 77

CARACTERÍSTICA
VERBOIDE NOMBRE TRADUCCIÓN
MORFOLÓGICA
radical de supino + -ūr- +
el que va a llevar/
v.g. gestūrus us, a, um
hacer
gest-ur-us
1. tangere

2. faciens

3. visus

4. amanda

5. videntis

6. habendī

7. movērī

8. iussus

9. audīvisse

10. mittere

11. flendō

12. manente

13. dictus

14. lectūrus

15. scriptum esse

16. mortu

17. lāta

18. dicendus

19. amantēs

20. parandōs
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 78

PARTICIPIOS PERFECTOS PASIVOS

PARTICIPIO ENUNCIADO FORMA LATINA

1. hecho
2. amado
3. saludados
4. vividas
5. tocado
6. obligado
7. visto
8. pedida
9. arrojado
10. llorada
11. preparados
12. estudiadas
13. dado
14. tenido
15. dormidos
16. sabido
17. movido
18. escritas
19. habitada
20. dicho
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 79

XI. VERBOS
PRESENTE Y PRETÉRITO PERFECTO DE INDICATIVO ACTIVO

PRESENTE INDICATIVO PRETÉRITO PERFECTO


VERBO CONJUGADO
ACTIVO INDICATIVO ACTIVO
1. hiciste ag-is ēg-istī
2. amé
3. saludamos
4. vivió
5. tocaron (ustedes)
6. obligué
7. vimos
8. pidieron (ellos)
9. arrojaste
10. lloró
11. preparé
12. estudiamos
13. di
14. tuviste
15. dormimos
16. escucharon (ellos)
17. movió
18. escribimos
19. habitaste
20. dije
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 80

IV. ŌRĀTIŌNĒS
Analiza las palabras que conozcas del siguiente elenco de oraciones. Puedes
apoyarte de un diccionario3. No googles las oraciones porque no es necesario que
las traduzcas, mejor revisa si conoces alguna y qué te parece su mensaje.

1. Acrius quam diutius pugnatum est. (Liv.)


2. Celer disertus magis est quam sapiens. (Cic.)
3. Suebōrum gens est longē maxima et bellicosissima Germanōrum omnium. (Caes.)
4. Meus mihi, suus cuīque est carus fīlius. (Plin. Iun.)
5. Saepe tacens vocem verbaque vultus habet. (Ov.)
6. Quī nihil potest spērāre, dēspērat nihil. (Sen.Rhet.)
7. Amīcitia semper prōdest, amor aliquando etiam nocet. (Sen. Rhet.)
8. Nemo liber est quī corporī servit. (Sen. Rhet.)
9. Fugit inreparabile tempus. (Verg.)
10. Dulce puella malum est. (Ov.)
11. Sēra nimis vīta est crastina: vīve hodiē. (Mart.)
12. Omnis enim ex infirmitāte feritas est. (Sen. Phil.)
13. Vīvāmus, moriendum est. (Sen. Rhet.)
14. Nōn exiguum temporis habēmus, sed multum perdimus. (Sen. Rhet.)
15. Aliquandō enim et vīvere fortiter facere est. (Sen. Rhet.)
16. Ergo animus aequus optimum est aerumnae condimentum. (Pl.)
17. Accipere quam facere praestat iniuriam. (Cic.)
18. Ōrandum est ut sit mens sānā in corpore sānō. (Hor.)
19. Verus amicus est tanquam alter idem. (Cic.)
20. Non omnis morĭar multaque pars meī vitābit Libitīnam. (Hort.)

3
https://logeion.uchicago.edu/
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 81

III. VOCĀBVLA
VOCABULARIO ESENCIAL POR CAMPO SEMÁNTICO
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 82

Anota la declinación y el significado de las siguientes palabras:


ANIMALIA
nōmen significado
agnus, agnī m.
anguis, anguis m. f.
aper, aprī m.
apis, apis f.
aquĭla, aquĭlæ f.
aranĕa, aranĕæ f.
asĭnus, asĭnī m.
avis, avis f.
balæna, balænæ f.
barrus, barrī m.
bōs bovis m. f.
bubō, bubōnis m. f.
bufo, bufōnis m.
camēlus, camēlī m.
cancer, cancrī m.
canis, canis m. f.
capra, capræ f.
cochlea, cochleæ f.
crocodīlus, crocodīlī m.
cunicŭlus, cunicŭlī m
equus, equī m.
erūca, erūcæ f.
feles, felis m. f.
formīca, formīcæ f.
gallīna, gallīnæ f.
gallus, gallī m.
grex, gregis m.
hirūndo, hirundĭnis f.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 83

lacērtus, lacērtī m.
leō, leōnis m.
lepus, lepŏris m.
lupus, lupī m.
mula, mulæ f.
mūs, mūris m.
musca, muscæ f.
ostrĕa, ostrĕæ f.
ovis, ovis f.
panthēra, panthēræ f.
papiliō, papiliōnis m.
passer, passĕris m.
pecus, pecŏris n.
pecus, pecŭdis f.
piscis, piscis m.
polypus, polypī m.
porcus, porcī m.
pullus, pullī m.
rana, ranæ f.
serpens, serpēntis m. f.
sūs, suis m. f.
taurus, taurī m.
testūdo, testudĭnis f.
tigris, tigris m.
ursus, ursī m.
vacca, vaccæ f.
vespa, vespæ f.
vulpes, vulpis f.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 84

CORPUS HUMANUM

NŌMEN SIGNIFICADO
auris, auris, f. 3 oído
bracchium, bracchiī, n.
capillus, capillī, m.
caput, capitis, n.
cerebrum, cerebrī, n.
collum, collī, n.
cor, cordis, n.
corpus, corporis, n.
crūs, crūris, n.
dēns, dentis, m.
digitus, digitī, m.
frōns, frōntis, f.
gena, genae, f.
genū, genūs, n.
homo, hominis, m. f.
iecur, iecoris, n.
labrum, labrī, n.
latus, lateris, n.
lingua, linguae, f.
manus, manūs, f.
nasus, nasī, m.
oculus, oculī, m.
ōs, ōris, n.
pectus, pectoris, n.
pēs, pēdis, m.
pulmō, pulmōnis, m.
sanguis, sanguinis, m.
umerus, umerī, n.
unguis, unguis, m.
vēna, vēnae, f.
venter, ventris, m.
viscera, viscerum, n. pl.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 85

Derivados latinos Raíces


1. oración ____________________________
2. ósculo ____________________________
3. per ōs ____________________________
4. osífrago ____________________________
5. osículo ____________________________
6. osario ____________________________
7. expectorar ____________________________
8. parapeto ____________________________
9. coartar ____________________________
10. artejo ____________________________
11. manumitir ____________________________
12. emancipar ____________________________
13. ademán ____________________________
14. genuflexión ____________________________
15. pedicuro ____________________________
16. pedestre ____________________________
17. aurícula ____________________________
18. sublingual ____________________________
19. lingüística ____________________________
20. prestidigitador ____________________________
21. collar ____________________________
22. tortícolis ____________________________
23. precipitar ____________________________
24. decapitar ____________________________
25. carroña ____________________________
26. discordia ____________________________
27. concordar ____________________________
28. incorporar ____________________________
29. homúnculo ____________________________
30. homenaje ____________________________
31. homicidio ____________________________
32. anteojos ____________________________
33. facial ____________________________
34. faceta ____________________________
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 86

FAMILIA

1. amita, amitae, f.
2. avia, aviae, f.
3. avus, avī, m.
4. caelebs, caelibis, adj.
5. cognātus, a, um, adj.
6. coniux, coniugis, f. m.
7. dominus, dominī, m.
8. familia, familiae, f.
9. fēmina, fēminae, f.
10. fīlius, fīliī, m.
11. frāter, frātris, m.
12. gener, generī, m.
13. gēns, gentis, n.
14. genus, generis, n.
15. līberī, līberōrum, m. pl.
16. māiōrēs, māiōrum, m. pl.
17. marītus, marītī, m.
18. māter, matris, f.
19. mātrimōnium, mātrimōniī, n.

20. minister, ministrī, m.


21. mulier, mulieris, f.
22. nātus, nātī, m.
23. nepōs, nepōtis, m.
24. nōmen, nōminis, n.
25. parēns, parēntis, m. f.
26. pater, patris, m.
27. patruus, patruī, m.
28. prōlēs, prōlis, f.
29. uxor, uxōris, f.
30. soror, sorōris, f.
31. spōnsus, spōnsī, m.
32. vir, virī, m.
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 87

ADJETIVOS

1. ācer, ācris, ācre


2. aeger, aegra, aegrum
3. aequus, aequa, aequum
4. aeternus, aeterna, aeternum
5. altus, alta, altum
6. beātus, beāta, beātum
7. bonus, bona, bonum
8. brevis, breve
9. caelestis, caeliste
10. cārus, cāra, cārum
11. celer, celeris, celere
12. certus, certa, certum
13. cēterus, cētera, cēterum
14. clārus, clāra, clārum
15. crēber, crēbra, crēbrum
16. cūnctus, cūncta, cūnctum
17. cupidus, cupida, cupidum
18. dīvīnus, dīvīna, dīvīnum
19. dexter, dextra, dextrum
20. dīgnus, dīgna, dīgnum
21. doctus, docta, doctum
22. dulcis, dulce
23. dūrus, dūra, dūrum
24. ēgregius, ēgregia, ēgregium
25. facilis, facile
26. falsus, falsa, falsum
27. familiāris, familiāre
28. fidēlis, fidēle
29. fīnitimus, fīnitima, fīnitum

30. fortis, forte


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 88

VERBOS

VERBO CONJUGACIÓN SIGNIFICADO

1. agere, ēgī, actum

2. amāre, amāvī, amātum

3. ardēre, arsī, arsum

4. audīre, audīvī, audītum

5. cadere, cecidī, casum

6. caedere, cecīdī, caesum

7. capere, cēpī, captum *

8. carpere, carpsī, carptum

9. cēdere, cessī, cessum

10. cernere, crēvī, crētum

11. commovēre, commōvī, commōtum

12. comparāre, comparāvī, comparātum

13. cadere, cecidī, cāsum

14. cōnārī, cōnātus sum

15. cogitāre, cogitāvī, cogitātum

16. cupere, cupīvī, cupītum

17. currere, cucurrī, cursum

18. dare, dedī, datum

19. dēlēre, dēlēvī, dēlētum

20. dēsīderāre, dēsīderāvī, dēsīderātum

21. dīcere, dixī, dictum

22. dīvidere, dīvīsī, dīvīsum

23. docēre, docuī, doctum

24. dūcere, dūxī, ductum

25. emere, ēmī, emptum

26. esse, sum, fuī, futūrus


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 89

27. excitāre, excitāvī, excitātum

28. facere, fēcī, factum

29. fallere, fefellī, falsum

30. ferre, ferō, tūlī, lātum

31. fingere, finxī, fictum

32. flēre, flēvī, flētum

33. fruī, fructus sum

34. flēre, flēvī, flētum

35. fierī, factus sum

36. gerere gessī, gestum

37. habēre, habuī, habitum

38. habitāre, habitāvī, habitātum

39. iacere, iacio, iēcī, iactum

40. īre, eō, iī, itum

41. iubēre, iussī, iussum

42. iungere, iunxī, iunctum

43. iubēre, iussī, iussum

44. legere, legī, lectum

45. levāre, levāvī, levātum

46. lūdere, lūsī, lusum

47. manēre, mansī, mansum

48. mittere, mīsī, missum

49. morī, mortuus sum

50. movēre, mōvī, mōtum


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 90

III. SCRIPTA
SELECCIÓN DE PASAJES
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 91

verbum
cōgĕre, coēgī, coāctum: obligar
Dē vulpe et uvā ad|petĕre, -petīvī, -petītum: desear
salīre, saluī: saltar
tangĕre, tetĭgī, tāctum: tocar
posse, possum, potuī: poder
Fame coācta vulpēs altā in vineā dis|cedĕre, -cēssī, -cēssum: apartarse, marchar
aiō, ais, ait, aiunt: decir que sí, afirmar, decir
uvam adpetēbat summīs saliens virĭbus; esse, sum, fuī, futūrus: ser, estar, haber
nōlle, nōlō, nōluī: no querer
quam tangĕre ut non potuit, discēdens ait: sumĕre, sumpsī, sumptum: tomar, consumir
facĕre, faciō, fecī, factum: hacer
“nondum matūra est”; nōlō acērbam sumĕre.” e|levāre, -levāvī, -levātum: aligerar, rebajar
ad|scribĕre, -scrīpsī, -scrīptum: atribuir,
adscribir
Quī facĕre quæ non possunt verbīs elevant,
debēre, debuī, debĭtum: deber
adscribĕre hoc debēbunt exēmplum sibi.
pronōmen

quī, quæ, quod: el que, la que, lo que/ quien


FĀBVLÆ ÆSŌPIÆ

hīc, hæc, hoc: este, esta, esto


suī, sibi, sē/ sēsē: de sí, para sí, a sí, se
PHÆDRĪ

VOCABVLA
præpositio
nōmen substantīvum
dē prep. abl.: de, acerca de
vulpēs, vulpis m. f. zorra in prep, abl.: en
uva, uvæ f. uva
famēs, famis f. hambre coniunctio
vinea, vineæ f. viña, vid et conj. coordinante: y
virēs, virium f. pl. fuerzas ut conj. subordinante: cuando
verbum, verbī n. palabra, verbo
exēmplum, exēmplī n. ejemplo

nōmen adiectīvum

altus, alta, altum: alto, profundo


summus, summa, summum: supremo, sumo
matūrus, matūra, matūrum: maduro, oportuno
acērbus, acērba, acērbum: duro, áspero, amargo
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 92
verbum
Canis per fluvium carnem ferens ad|petĕre, -petīvī, -petītum: desear
a|mittĕre, -mīsī, -mīssum: perder, soltar
dē|cipĕre, -cēpī, -cēptum: engañar
amīttit merĭtō proprium quī aliēnum adpetit. dī|mittĕre, -mīsī, -mīssum: dejar, dimitir
ē|ripĕre, -ripuī, -reptum: arrebatar
canis per flūmen carnem cum ferret natans, ferre, fero, tulī, lātum: llevar, traer
natāre, natāvī: nadar
lymphārum in specŭlō vīdit simulācrum suum, petĕre, petīvī, petītum: buscar, pedir
posse, possum, potuī: poder
aliamque prædam iam ab aliō ferrī putans putāre, putāvī, putātum: opinar, pensar
tangĕre, tetigī, tāctum: tocar
eripĕre voluit; verum decēpta avidĭtas tenēre, tenuī, tentum: sostener, mantener, tener
velle, volō, voluī: querer
et quem tenēbat ōre dimīsit cibum vidēre, vīdī, vīsum: ver
nec quem petēbat adeo potuit tangĕre.
pronōmen
alius, alia, aliud: otro, otra (de muchos)
VOCABVLA quī, quæ, quod: el que, la que, lo que/ quien
suus, sua, suum: suyo, suya, su
FĀBVLÆ ÆSŌPIÆ

nōmen substantīvum
canis, canis m. f. perro præpositio
PHÆDRĪ

fluvium, fluviī n. agua corriente, río, arroyo a, ab prep. abl.: de, desde, por
caro, carnis f. carne in prep. abl.: en
flūmen, flūmĭnis n. río, corriente per prep. acus.: por, a través de
lympha, lymphæ f. agua cristalina
speculum, speculī n. espejo coniunctio
simulācrum, simulācrī n. imagen cum conj. subordinante: cuando, como, mientras
præda, prædæ f. presa et conj. coordinante: y
aviditas, aviditātis f. codicia, avaricia nec conj. coordinante: y no, ni
ōs, ōris n. boca -que conj. enclítica: y
cibus, cibī m. comida verum conj. coordinante: pero, no obstante

nōmen adiectīvum
proprius, propria, proprium: propio, particular
aliēnus, aliēna, aliēnum: ajeno, extraño
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 93

verbum
quærĕ-re, quæsīvī, quæsītum: buscar
Pullus ad margarītam reperī-re, reppĕr-ī, repērtum: encontrar, recuperar
iacē-re, iacuī: yacer
in stercuilīnō pullus gallīnacius inquam/ inquit: digo, dice
vidē-re, vīdī, vīsum: ver
dum quærit escam margarītam repperit. re|d|īre, -eo, -iī, -itum: regresar
in|vĕnī-re, in|vēnī, in|vēntum: encontrar
“iacēs indīgnō quanta rēs” inquit “locō! esse, sum, fuī: ser, estar, haber
pro|d|esse, pro|sum, pro|fuī: aprovechar
hoc sīquis pretiī cupĭdus vīdīsset tuī, narrā-re, narrāvī, narrātum: narrar
intel|leg-ĕ-re, intel|lēxī, intel|lēctum: comprender
olim redīsses ad splendōrem prīstinum.
pronōmen
ego cur tē invēnī, potior cuī multō est cibus? quantus, quanta, quantum interr.: cuánto, cuánta
hīc, hæc, hoc dem.: este, esta, esto
nec tibi prodesse nec mihi id quicquam potis.” quis, quid indef.: (si-), alguien, algo
ego, meī, mihi, mē, mecum pers.: yo, me, mí
hoc illīs narrō quī mē non intellegunt. tū, tuī, tibi, tē, tecum pers.: tú, te, ti, contigo
quī, quæ, quod rel.: el que, la que, lo que/ quien
is, ea, id dem.: él, ella, ello
FĀBVLÆ ÆSŌPIÆ_

quisquam, quicquam indef.: alguien, algo


VOCABVLA ille, illa, illud dem.: aquél, aquella, aquello
PHÆDRĪ

nōmen substantīvum præpositio


pullus, pullī m. polluelo, cría ad prep. acus.: hacia, a, junto a
margarīta, margarītæ f. perla in prep. abl.: en
stercuilīnum, stercuilīnī n. estercolero
esca, escæ f. comida coniunctio
rēs, reī f. cosa, asunto, posesión dum conj. subordinante: cuando; mientras
locus, locī m. lugar nec conj. coordinante: y no, ni
pretium, pretiī n. precio, recompensa adverbium
splendor, splendōris m. esplendor, brillo olim adv. tiempo: hace tiempo, un día, antaño
cibus, cibī m. comida cur adv. de causa: por qué
non adv. de énfasis: no

nōmen adiectīvum
gallinacius, gallinacia, gallinacium: gallináceo
indīgnus, indīgna, indīgnum: indigno
cupĭdus, cupĭda, cupĭdum: deseoso, codicioso
pristĭnus, pristĭna, pristĭnum: antiguo, prístino
potis adj. indecl.: el que puede, poderoso
potior, potius adj. comp.: mejor, más
importante
multus, multa, multum: mucho, numeroso
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 94

nōmen substantīvum
Mulī duo et vectōrēs
mūlus, mūlī m. mulo
Mūlī gravātī sarcinīs ībant duo; vector, vectōris m. el que lleva, portador,
pasajero
ūnus ferēbat fiscōs cum pecuniā, sarcĭna, sarcĭnæ f. carga, fardo
fiscus, fiscī m. cesto (para dinero), fisco
alter tumentēs multō saccōs hordeō. pecunia, pecuniæ f. dinero
saccus, saccī m. saco
Ille onĕre dīves celsā it cervīce ēminē-ns hordeum, hordeī n. cebada
onus, onĕris n. peso, carga
clārumque collō iactāns tintinābulum, cervīx, cervīcis f. nuca, cerviz, cuello
collum, collī n. cuello
comes quiētō sequĭtur et placĭdo gradū. tintinābulum, tintinābulī n.2 cascabel, esquila,
cencerro
Subitō latrōnēs ex īnsidiīs advolant comes, comĭtis m. f. compañero, compañera
gradus, gradūs m. paso, escalón, grado
interque cædem ferrō mūlum saucia-nt, latrō, latrōnis m. ladrón, bandido
īnsidiæ, īnsidiārum f. pl. emboscada, acechanza
dīripiunt nummōs, neglegunt vīle hordeum. cædēs, cædis f. muerte, matanza, asesinato
ferrum, ferrī n. fierro, hierro, espada
Spoliātus igitur cāsūs cum flēret suōs nummus, nummī m. moneda
casus, casūs m. caída, azar, caso, desgracia
“equidem” inquit alter “mē contemptum vulnus, vulnĕris n. herida
gaudeō; argumentum, argumentī n. argumento, prueba
homo, homĭnis m. f. ser humano, hombre
nam nīl āmīsī nec sum læsus vulnĕre.” tenuitās, tenuitātis f. debilidad, tenuidad,
FĀBVLÆ ÆSŌPIÆ

delgadez
Hoc argumentō tūta est hominum tenuitās; perīculum, perīculī n. peligro
PHÆDRĪ

opēs, opum f. pl. riqueza, recursos, fuerzas


māgnæ perīculō sunt opēs obnoxiæ.
nōmen adiectīvum
VOCABVLA multus, multa, multum: mucho, numeroso
divēs, divĭtis: rico
verbum celsus, celsa, celsum: alto, elevado, excelso
clārus, clāra, clārum: claro, ilustre, sonoro
gravāre, gravāvī, gravātum: cargar, pesar quiētus, quiēta, quiētum: quieto, tranquilo
īre, eō, iī, itum: ir placĭdus, placĭda, placĭdum: plácido, apasible
ferre, ferō, tulī, lātum: llevar, traer vīlis, vīle: vil, barato, sin valor
tumēre, tumuī: hinchar tūtus, tūta, tūtum: protegido, seguro, demostrado
ēminēre, ēminuī: sobresalir, hacerse notar magnus, magna, magnum: grande
iactāre, iactāvī, iactātum: arrojar, disparar obnoxius, obnoxia, obnoxium: obligado, sometido
sequī, sequor, secutus sum: seguir
ad|volā-re, -volāvī, -volātum: acercarse de adverbium
prisa1
sauciāre, sauciāvī, sauciātum: herir, maltratar subĭtō adv. modo: súbitamente, de pronto
dī|ripĕre, -ripuī, -reptum: desgarrar, destruir igitur adv. causa: por consiguiente, así pues
neg|leg-ĕre, -lēxī, -lēctum: descuidar, equĭdem adv. énfasis: (yo), por mi parte
despreciar
spoliāre, spoliāvī, spoliātum: despojar
flēre, flēvī, flētum: llorar
inquam/ inquit: digo, dice
con|temnĕre, -tempsī, -temptum: despreciar
gaudēre, gavīsus sum: alegrarse
a|mittĕre, amīsī, amīssum: perder, soltar
lædĕre, læsī, læsum: golpear, herir, lastimar
esse, sum, fuī: ser, estar, haber
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 95

numeralia
pronōmen
números cardinales
alter, altĕra, altĕrum adj. pron.: otro (de dos)
ille, illa, illud dem.: aquél, aquella, aquello ūnus, ūna, ūnum I
ego, meī, mihi, mē, mecum pers.: yo, me, mí duo, duæ, duo II
nīl / nihil indef.: nada trēs, tria III
hīc, hæc, hoc dem.: este, esta, esto quattuor IV
quinque V
præpositio sex VI
septem VII
octō VIII
cum prep. abl.: con novem IX
ex prep, abl.: desde, de decem X
inter prep. acus.: entre undecim XI
duodecim XII
coniunctio
números ordinales
et (-que) conj. coordinante: y
cum conj. subordinante: cuando, como, primus, prima, primum
mientras secūndus, secūnda, secūndum
nam conj. coordinante: pues, en efecto tertius, tertia, tertium
nec conj. coordinante: y no, ni quartus, quarta, quartum
quintus, quinta, quantum
sextus, sexta, sextum
septĭmus, septĭma, septĭmum
octāvus, octāva, octāvum
nonus, nona, nonum
decĭmus, decĭma, decĭmum
undecĭmus, undecĭma, undecĭmum
duodecĭmus, duodecĭma, duodecĭmum
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 96

C. PLĪNIĪ SECUNDĪ nōmen substantīvum

animus, ī m. ánimo, aliento


EPISTULAE C. = Gāius, Gāiī, m. n. pr.
Cornēlius, iī, m. (nōmen gentīle) Cornelio
domus, ūs f. casa
C. Plīnius Cornēliō Tacitō suō S. domī locativo en casa
epistula, ae f. epístola, carta
fīlia, ae f. hija
[...] Proximē cum in patriā meā fuī, vēnit ad fīlius, iī m. hijo
Gāius, iī (C.) m. (praenōmen) Gayo (Cayo)
habitātiō, ōnis f. habitación
mē salūtandum mūnicipis meī fīlius īnfantia, ae f. infancia
līberī, ōrum m. pl. hijos
praetextātus. Huic ego “Studēs?” inquam. locus, ī m. lugar
loca, ōrum n. pl. lugares, región
Mediolānum, ī n. nom. pr. Mediolano (hoy Milán)
Respondit: “Etiam.” “Vbi?” “Mediolānī.” Mediolānī locativo en Mediolano
mercēs, mercēdis f. pago
mūniceps, mūnicipis m. munícipe, conciudadano
“Cūr nōn hīc?” Et pater eius (erat enim ūnā oculus, ī m. ojo
oppidum, ī n. ciudad, fortaleza
atque etiam ipse addūxerat puerum): “Quia parēns, parēntis m. f. madre, padre
parentēs, parentum m. f. pl. padres
pater, patris, m. padre
nūllōs hīc praeceptōrēs habēmus.” “Quārē patria, ae f. patria
pecūnia, ae f. dinero (posesión de ganado)
Plīnius, iī m. (nōmen gentile) Plinio
nūllōs? Nam vehementer intererat vestrā quī praeceptōr, praeceptōris m. maestro, preceptor
rēs, rēī f.
patrēs estis” (et opportūnē complūrēs patrēs rēs pūblica estado, república
S. = salūtem (dīcere/ agere) saludar
salūs, salūtis f. bienestar, salud
audiēbant) “līberōs vestrōs hīc potissimum salūtem (dīcit/ agit) (S.) (él) saluda
solum, ī n. suelo
studium, iī n. celo, diligencia, estudio
discere. sūmptus, ūs m. gasto
Tacitus, ī m. (cognōmen) Tácito
Vbi enim aut iūcundius morārentur quam in viāticum, ī n. gastos de viaje, viáticos
pars, partis, f. parte

patriā aut pudīcius continērentur quam sub nōmen adiectīvum

clārus, a, um claro, ilustre


oculīs parentum aut minōre sūmptū quam com|plūres, com|plūra, adj. varios
fīnitimus, a, um vecino (de frontera), fronterizo
domī? grātior, grātius adj. más grato, más agradable
honestior, honestius adj. más honesto, más honorable
māior, māius adj. mayor, más grande
nātālis, nātāle adj. natal
omnis, omne adj. todo, cada
praetextātus, a, um adj. vestido de pretexta (toga pretexta)
pūblicus, a, um adj. público
rēs pūblica estado, república
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 97

Quantulum est ergō collātā pecūniā verbum


ad|dūce-re, ad|dūxī, ad|ductum (a)traer, causar
condūcere praeceptōrēs, quodque nunc ad|ice-re, ad|iēcī, ad|iectum añadir
amā-re, amāvī, amātum amar
in habitātiōnēs, in viātica, in ea quae con|dūce-re, con|dūxī, con|ductum reunir, conducir, alquilar
cōn|ferre, con|tulī, col|lātum: collātā reunir, comparar
peregrē emu-ntur (omnia autem peregrē
cōn|flue-re, cōn|flūxī, cōn|fluxum fluir (conjuntamente) confluir
cōn|sentī-re, cōn|sēnsī, cōn|sensum pensar (sentir) unánimemente,
emuntur) impenditis, adicere
consentir
mercēdibus? Atque adeō ego, quī
cōn|spīrā-re, cōn|spīrāvī, cōn|spīrātum ponerse de acuerdo, conspirar
nōndum līberōs habeō, parātus sum prō cōn|suēsce-re, cōn|suēvī, cōn|suētum acostumbrar
con|tinē-re, con|tinuī, con|tentum contener, retener
rē pūblicā nostrā, quasi prō fīliā vel cupe-re, cupīvī, cupītum desear
da-re, dedī, datum dar
parente, tertiam partem eius quod
dēbē-re, dēbuī, debitum deber

cōnferre vōbīs placēbit dare [...] Proinde disce-re, didicī, ---- aprender
ēducā-re, ēducāvī, ēducātum educar
cōnsentīte cōnspīrāte māiōremque eme-re, ēmī, emptum comprar, tomar
frequentā-re, frequentāvī, frequentātum frecuentar
animum ex meō sūmite, quī cupiō esse habēre, habuī, habitum tener
im|pende-re, im|pendī, im|pensum gastar, consumir
quam plūrimum, quod dēbeam cōnferre.
in|dūce-re, in|dūxī, in|ductum llevar (hacia dentro), inducir
inquam: inquam digo, dije
Nihil honestius praestāre līberīs vestrīs,
inter|esse, inter|sum, inter|fuī estar entre, interesar, tener
nihil grātius patriae potestis. Ēducentur interés en
vestra interest os interesa
hīc quī hīc nāscu-ntur, statimque ab morā-rī, morātus sum morar, habitar
nāsc-ī, nātus sum nacer, surgir
īnfantiā nātāle solum amāre frequentāre parā-re, parāvī, parātum preparar, disponer
pete-re, petīvī, petītum dirigirse, buscar, pedir, atacar
cōnsuēscant. Atque utinam tam clārōs
place-re, placuī, placītum agradar, placer

praeceptōrēs indūcātis, ut in fīnitimīs prae|stā-re, prae|stitī, ---- realizar; estar adelante,


superar; dar
oppidīs studia hinc petantur, ut-que nunc respondē-re, responī, respōnsum responder
salūtā-re, salūtāvī, salūtātum saludar
līberī vestrī aliēna in loca ita mox aliēnī studē-re, studuī, ---- esforzarse, afanarse, estudiar
sūme-re, sūmpsī, sūmptum tomar, gastar
in hunc locum cōnfluant!" [...]
venī-re, vēnī, ventum venir

Plīnius, Epistulae IV.XIII


ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 98

prōnōmen

aliēnus, a, um ajeno, extraño


hīc, haec, hoc pron.: huic, hunc éste
ipse, a, um pron. él mismo
is, ea, id pron.: ea, eius… él, ella, ello
meus, a, um pron. pos. mío, mía, mi
nihil pron. nada
noster, nostra, nostrum pron. pos. nuestro, nuestra
nūllus, a, um pron. indef. ninguno, ninguna
suus, sua, suum pron.: suō suyo, suya, su
vester, vestra, vestrum pron. pos. vuestro, vuestra
vōs pron.: vōbis vosotros

adverbium, coniūnctiō et preaepositiō


adeō adv. tanto
cūr adv. por qué, por lo cual
enim conj. pues, en efecto
ergō adv. por tanto
etiam adv así, también, todavía, sí
ex, prep. ab desde, fuera de
hīc adv. aquí
hinc adv. de aquí
in prep. ab. en
in prep. acus. a, hacia
ita adv. así
iūcundius adv. más agradablemente
mox adv. pronto
nam conj. pues, en efecto
nōn, adv. no
nōndum adv. aún no
nunc. adv. ahora
peregrē adv. de viaje
plūrimum adv. muchísimo
quam plūrimum lo más posible, tanto cuanto se pueda
potissimum adv. muy bien, sobre todo
prō prep. abl. delante de, en vez de, por
proinde conj. así que, por lo cual
proximē adv. muy cerca, recientemente
pudīcius adv. más púdicamente
quam conj. que, como
quantulum adv. cuán poco
quāre adv. porque, por lo cual
quasi conj. como (si)
quia conj. porque
statim adv. al instante, inmediatamente
sub prep. abl. de bajo de, bajo en
tam adv. tan, tanto
ubi adv. dónde, donde
ūna adv. conjuntamente
ut conj. que, porque, para que, aunque
utinam adv. ojalá
vehementer adv. grandemente, con vehemencia
vel, conj. o
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán 99

VOCABVLA
nōmen substantīvum
V ās, ass-is, m., as, moneda la denominación más baja.
bāsium, bāsĭ-ī, n., beso
Vīvāmūs mĕă Lēsbĭa, ātque ămēmūs, Lesbĭa, Lesbĭae, f., Lesbia
lux, lūcis, f., luz
rūmōrēsquĕ sĕnūm sĕvērĭōrūm mīlĭa, mīlĭum, n. pl. miles
nox, noctis, f., noche
rūmor, rūmōr-is, m., rumor
ōmnēs ūnĭŭs āēstĭmēmŭs āssīs! sōl, sōlis, m., sol
nōmen adiectīvum
sōlēs ōccĭd-ĕre ēt rĕdīrĕ pōssūnt: brevis, breve:
centum, num. indecl.:
mălus, măla, mălum:
nōbīs cūm sĕmĕl ōccĭdīt brĕvīs lūx, meus, mea, meum:
mille, num. indecl.:
nōx ēst pērpĕtŭa ūnă dōrmĭēndā. multus, multa, multum:
omnis, omne:
perpetŭus, perpetŭa, perpetŭm: perpetuo
dā mī bāsĭă mīllĕ, dēīndĕ cēntūm, secundus, secunda, secundum: segundo, favorable
senix, sen-is: viejo, anciano
dēīn mīlle āltĕră, dēīn sĕcūndă cēntŭm, sevērus, sevēra, sevērum: severo
ūnus, ūna, ūnum, num. cardinal:
pronōmen
dēīnde ūsque āltĕră mīllĕ, dēīndĕ cēntūm.
C. VALERIĪ CATVLLĪ

ille, illa, illud, dem.:


is, ea, id, dem.:
dēīn, cūm mīlĭă mūltă fēcĕrīmūs nōs, personal:
CARMĬNA

quis, quid, interr.:


tantus, tanta, tantum, correlativo:
cōntūrbābĭmŭs īllă, nē scĭāmūs, verbum
aestimā-re, aestimāvī, aestimātum: valorar
āūt nē quīs mălŭs īnvĭdērĕ pōs-sīt, amā-re, amāvī, amātum:
conturbā-re, conturbāv-ī, conturbātum: desordenar
da-re, dedī, datum:
cūm tāntūm scĭăt ēssĕ bāsĭōrūm. dormīre, dormīvī, dormītum:
esse, fuī, futūrus:
facĕre, fēcī, factum:
fīerī, factus sum:
METRO: FALEUCO O invidēre, invīdī, invīsum: envidiar
FALECIO ESQUEMA: scī-re, scīv-ī, scītum:
occid-ĕre, occid-ī, occasum: morir, declinar
X X --- u u --- u--- u--- --- posse, potuī, irreg.:
redīre, rediī, reditum: regresar
vīvĕre, vixī, victum:
coniunctio
atque, cop.:
aut, dis.:
cum, temp.:
cum semel: una vez que
et, cop.:
nē, final:
sed. dis.:
-que, cop.:
adverbium
deinde (dein), tiemp: después
semel, tiempo: una vez
usque, modo: siempre, hasta, continuamente
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán100

VOCABVLA
III Cupīdo, Cupidĭnis m. nom. pr.: Cupido
Cupidĭnēs: seguidores de Cupido
Lūgēte, ō Vĕnĕrēs Cŭpīdĭnēsquē,
delicĭæ, deliciārum f. pl.: delicias, deleite
domĭna, domĭnæ f.: __________________
ēt quāntūm est hŏmĭnūm vĕnūstĭōrūm
fāctum, fāctī n.: hecho, acción
gremium, gremiī n.: regazo
pāssēr mōrtŭŭs ēst mĕǣ pŭēllǣ,
homo, homĭnis m.f.: ___________________
iter, itinĕris n: _______________________
pāssēr, dēlĭcĭǣ mĕǣ pŭēllǣ, [aposición]
māter, mātris f.: ______________________
ocŭlus, ocŭlī m: ______________________
quēm plūs īlla ŏcŭlīs sŭīs ămābāt; 5
ocēllus, ocēllī dim.: ________________
opĕra, opĕræ f.: ______________________
nām mēllītŭs ĕrāt sŭāmquĕ nōrāt [noverat]
Orcus, Orcī m. nom. pr.: Orco [inframundo]
passer, passĕris m.: gorrión
īpsām tām bĕnĕ quām pŭēllă mātrēm
puēlla, puēllæ f.: _____________________
tenebræ, tenebrārum f. pl.: tinieblas
nēc sēse ā grĕmĭo īllĭūs mŏvēbāt,
Venus, Venĕris f. nom. pr.: Venus
Venĕrēs: seguidoras de Venus
sēd cīrcūmsĭlĭēns mŏdo hūc mŏdo īllūc
C. VALERIĪ CATVLLĪ

bellus, bella, bellum: __________________


ād sōlām dŏmĭnam ūsquĕ pīpĭābāt. 10
omnis, omne:_________________________
malus, mala, malum: __________________
CARMĬNA

quī nūnc īt pĕr ĭtēr tĕnēbrĭcōsūm


mellītus, mellīta, mellītum: de (color) miel
miser, misĕra, misĕrum: mísero, pobre
īllūc, ūndĕ nĕgānt rĕdīrĕ quēmquām.
misēllus, misēlla, misēllum dim.
sōlus, sōla, sōlum: ____________________
āt vōbīs mălĕ sīt, mălǣ tĕnēbrǣ
tenebricōsus, -ōsa, -ōsum: tenebroso
turgĭdus, turgĭda, turgĭdum: hinchado
Ōrcī, quæ ōmnĭă bēllă dēvŏrātīs:
turgidŏlus, turgidŏla, turgidŏlum dim.
venūstus, venūst-a, venūstum: venusto,
tām bēllūm mĭhĭ pāssĕrem ābstŭlīstīs. 15
hermoso
ō fāctūm mălĕ! ō mĭsēllĕ pāssēr!
amā-re, amāv-ī, amātum: ______________
au|fer-re, au|ferō, abs|tŭl-ī, ab|lāt-um:
tŭā nūnc ŏpĕrā mĕǣ pŭēllǣ
quitar
circum|silīre: saltar alrededor
flēndō tūrgĭdŏlī rŭbēnt ŏcēllī.
de|vorāre, de|vorāvī, de|vorātum: _________
esse, sum, fuī, futūrus: ________________
flē-re, flēv-ī, flēt-um: llorar, lamentar
īre, eō, iī, ītum: _______________________
lūgēre, lūxī, lūctum: afligirse, estar de luto
morī, morior, mortuus sum:____________
movēre, mōvī, mōtum:_________________
negāre, negāvī, negātum:_______________
nōsc-ere, nōv-ī, nōtum:_________________
pipiāre: piar, gorjear
re|d|īre, re|d|eō, re|d|iī, re|d|ĭtum:________
rubē-re, rubuī: enrojecer
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán101

VOCABVLA
XLIX annus, annī m.: _______________________
Catūllus, Catūllī m. (cognōmen): Catulo
grātia, grātiæ f.: ______________________
Dīsērtīssĭmĕ Rōmŭlī nĕpōtūm,
Marcus, Marcī m. (prænōmen): Marco
nepōs, nepōtis m.: nieto, descendiente
quōt sūnt quōtquĕ fŭērĕ, Mārcĕ Tūllī,
patrōnus, patrōnī m.: abogado, patrono
poēta, poētæ m.: ______________________
quōtquĕ pōst ălĭīs ĕrūnt ĭn ānnīs,
Rōmŭlus, Rōmŭlī m. nom. pr.: Rómulo
Tullius, Tullī m. (nōmen gentīle): Tulio
grātĭās tĭbĭ māxĭmās Cătūllūs
bonus, bona, bonum: __________________
āgīt pēssĭmŭs ōmnĭūm pŏētā, 5
optĭmus, optĭma, optĭmum
C. VALERIĪ CATVLLĪ

disērtus, disērt-a, disērtum: diserto, elocuente


tāntō pēssĭmŭs ōmnĭūm pŏētā,
disert-issĭm-us, disertissĭma, disertissĭmum
māgnus, māgna, magnum: _____________
CARMĬNA

quāntō tu ōptĭmŭs ōmnĭūm pătrōnūs.


maxĭmus, maxĭma, maxĭmum
malus, mala, malum: __________________
pessĭmus, pessĭma, pessĭmum
omn-is, omn-e: _________________________
***

notā bene: agĕre, ēg-ī, āctum: hacer, realizar, emprender


métrica: versos líricos que reciben el gratiās agĕre: dar las gracias, agradecer
nombre de faleucos o falecios; se trata de un esse, sum, fuī, futūrus: _________________
verso isosilábico, es decir, que siempre fuēre = fuērunt
tiene el mismo número de sílabas: once
(hendecasyllăbus), y que no admite alius, alia, aliud: otro (de muchos)
sustituciones; su esquema es el siguiente: quot: cuantos
tū, tuī, tibi, tē, tēcum: __________________
x x ─ u u ─║ u ─ u ─ x
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 in prep. abl.: en
11 post prep. acus. y adv. de tiempo: después
-que conj. enclítica: y
tantō…quantō: adv. correl.: tanto…cuanto
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán102

VOCABVLA
LXX aqua, aquæ f.: ________________
mulier, muliĕris f.: ____________
Nūllī sē dīcīt mŭlĭēr mĕă nūbĕrĕ māllē Iūppĭter, Iovis m. nom. pr.: Júpiter, Jove
ventus, ventī m.:______________
quām mĭhĭ, nōn sī sē Iūppĭtĕr īpsĕ pĕtāt. ego, meī, mihi, mē, mēcum: _____
īpse, īpsa, īpsum: él mismo, ella misma
dīcīt: sēd mŭlĭēr cŭpĭdō quōd dīcĭt ămāntī, meus, mea, meum: ___________
nūllus, nūlla, nūllum: _________
quī, quæ, quod:___________________
īn vēnto ēt răpĭdā scrībĕre ŏpōrtĕt ăquā. suī, sibi, sē, sēsē: de sí, a sí, se

*** dīcĕre, dīxī, dīctum: ___________


malle, malō, maluī: ___________
nūbĕre, nūpsī, nūptum: casarse (una
mujer)
notā bene: opōrtet, opōrtuit: conviene, es oportuno
métrica: dísticos elegíacos. El dístico elegíaco es una petĕre, petīvī, petītum: __________
estrofa de dos versos de ritmo dactílico. El pie propio scrībĕre, scrīpsī, scrīptum: _______
de este ritmo es el dáctilo (dactylus), que consiste en cupĭdus, cupĭda, cupĭdum: ________
C. VALERIĪ CATVLLĪ

la sucesión de una sílaba larga y dos rapĭdus, rapĭda, rapĭdum: rápido, raudo
CARMĬNA

breves: ─ u u; el dáctilo puede sustituirse por un


espondeo (spondeus), pie que está formado por dos in prep. abl.: en
sílabas largas: ─ ─. nōn adv. énfasis: no
quam conj.: que, como
En el dístico elegíaco, el primer verso es un
quam mihi: más que conmigo
hexámetro dactílico. Este verso tiene seis pies; los
sed conj.: pero, mas, sino
cuatros primeros pueden ser dáctilos o espondeos; el sī conj.: si
quinto es un dáctilo, y el sexto está mutilado
(cataléctico) en una sílaba. Su esquema es el siguiente:
-uu -uu -uu -uu* -uu -x hexámetro *- - espondeo
-uu -uu* – cesura -uu -uu - pentámetro
ELABORA Gilary Ortiz DEPARTAMENTO DE ITALIANO Y LATÍN CEI FES Acatlán103

VOCABVLA
anĭmus, anĭmī m.____________________________
C. Iūliī Cæsăris
Aquitānī, Aquitanōrum m. pl.: los aquitanos
DĒ BELLŌ GALLĬCŌ COMMENTĀRIĪ Belgæ, Belgārum m. pl.: los belgas
bellum, bellī n. :______________________________
LIBER PRĪMVS
Cæsar, Cæsăris m. (cognōmen): César
causa, causæ f.:______________________________
Celtæ, Celtārum m. pl.: los celtas
Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs, quārum ūnam commentarius, commentariī m.: comentario
incŏlunt Belgæ, aliam Aquitānī, tertiam quī ipsōrum cultus, cultūs m.:____________________________
fīnis, fīnis m.:_______________________________
linguā Celtæ, nostrā (linguā) Gallī appellāntur. Hī omnēs finēs, finium m. pl.: frontera, límite, región
linguā, īnstitūtīs, legĭbus inter sē diffĕrunt. flūmen, flūmĭnis n.:__________________________
Gallī, Gallōrum m. pl.: los galos
Gallia, Galliæ f.: la Galia
Gallōs ab Aquitānīs Garūmna flūmen, ā Belgīs Matrŏna Garūmna, Garūmnæ f.: el río Garumna
Germānī, Germanōrum m. pl.: los germanos
et Sequăna dīvĭdit. Hōrum omnĭum fortissĭmī sunt Helvetiī, Helvetiōrum m. pl.: los helvecios
hūmānĭtās, hūmānitātis f.:____________________
Belgæ, propterĕā quod ā cultū atque humanitāte
īnstitūtum, īnstitūtī n.: _______________________
Prōvinciæ longissĭmē absunt. lēx, lēgis f.:_________________________________
lingua, linguæ f.:____________________________
Matrŏna, Matrŏnæ f.: el río Mátrona
Minĭmē-que ad eōs mercatōrēs sæpe commĕant atque ea mercātor, mercatōris m.: mercader
pars, partis f.:_______________________________
quæ ad effēminā-nd-ōs anĭmōs pertĭne-nt impōrtant, prœlium, prœliī n.:___________________________
proxĭmīque sunt Germānīs, quī trans Rhēnum incŏlunt, prōvincia, prōvinciæ f.:_______________________
Rhēnus, Rhēnī m.: el río Reno
quibūscum continēnter bellum gerunt. Sequăna, Sequănæ f.: el río Sécuana
virtus, virtūtis f.:____________________________

Quā dē causā Helveti-ī quoque relĭquōs Gallōs virtūte ab|esse, ab|sum ā|fuī: estar lejos, ausente
præcēdunt, quod ferē cōtidiānīs prœliīs cum Germānīs appellāre, appellāvī, appellātum:_______________
com|meāre, -āvī, -ātum: llegar juntamente
contēndunt, cum aut suīs fīnĭbus eōs prohĭbent aut ipsī con|tendĕre, con|tēndī, con|tēntum:_____________
in eōrum fīnĭbus bellum gerunt. dif|ferre, dif|ferō, dis|tŭlī, dī|lātum:_____________
dīvidĕre, dīvīsī, dīvīsum:______________________
ef|feminā-re, -āv-ī, -āt-um: debilitar
esse, sum, fuī:_______________________________
gerĕre, gessī, gēstum:_________________________
bellum gerĕre: hacer la guerra
im|portāre, -āvī, -ātum:_______________________
in|colĕre, in|coluī, in|cūltum:___________________
per|tinēre, per|tinuī, per|tēntum: servir
præ|cedĕre, præ|cēssī, præ|cēssum: aventajar
pro|hibēre, pro|hibuī, pro|hibĭtum: impedir, rechazar

alius, alia, aliud: otro (de muchos)


hīc, hæc, hoc: este, esta, esto
īpse, īpsa, īpsum: él mismo, ella misma, ello mismo
is, ea, id: él, ella, ello
noster, nostra, nostrum:______________________
quī, quæ, quod: _____________________________
suus, sua, suum: suyo, suya, su
ūnus, ūna, ūnum: uno, uno sólo, único

También podría gustarte