Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
leqciebis kursi
Tbilisi
2018 w.
Semdgeneli – profesori, general-maiori elguja meZmariaSvili
1
periodSi. am drois samxedro Teoretikosebs Soris gansakuTrebuli adgili
ukavia n. makiavelis, romelmac traqtatSi `omis xelovneba~ (1521) Camoayaliba
omis warmoebis principebi da Tavisi epoqis samxedro xelovnebis
ganviTarebis kanonzomiereba. XVI_XVII saukuneebSi SemuSavda samxedro
wesdebebi, romlebSic asaxulia omebis gamocdileba da reglamentirebulia
samxedro urTierTobebi. erT-erTi pirveli wesdeba Seqmna moric nasauelma
niderlandSi.
XIX_XX saukuneebis mijnaze Seiqmna masobirvi armiebi, gaCnda da
amoqmedda SeiaraRebuli brZolis axali saSualebebi: tankebi,
TviTmfrinavebi, swrafmsroli zarbaznebi, tyviamfrqvevebi, wyalqveSa navebi.
Seicvala saomari moqmedebebis masStabebi da xasiaTi, ramac ganapiroba axali
naxtomi samxedro-Teoriuli azrovnebis ganviTarebaSi. am dros germanel
samxedro Teoretikosebs Soris gamoirCeodnen k. golci da a. Slifeni.
safrangeTSi samxedro Teoretikosi marSali f. foSi SromebSi `omis
principebis Sesaxeb~, `omis warmoebis Sesaxeb~ da `mogonebebSi~ saomari
moqmedebebis ZiriTad xerxad amkvidrebda Setevas. ingliseli da amerikeli
Teoretikosebi (f. kolombi,^ a. mexeni da sxvebi) SeiaraRebul brZolaSi
gadamwyvet rols miakuTvnebdnen samxedro-sazRvao Zalebs da zRvaze
batonoba miaCndaT mowinaaRmdegeze gamarjvebis aucilebel pirobad.
I-ma msoflio omma axali biZgi misca s.m-is ganviTarebas. igi xels
uwyobda im kanonzomierebis gamovlenas, romelic asaxavs omis warmoebis
damokidebulebas politikasa da ekonomikaze, agreTve saxelmwifos zurgis
mdgomareobaze. omis dros SeZenil iqna dajgufebis, saarmio SeteviTi
da TavdacviTi operaciebis, agreTve sazRvao operaciebis momzadebis da
ganxorcielebis, saerTo-sajariso, sazRvao da sahaero brZolis
organizaciis gamocdileba. didi ganviTareba pova poziciuri Tavdacvis
garRvevis Teoriam. amave dros, ar iyo srulad gadawyvetili garRvevis
ganviTarebis problema operatiuli da strategiuli masStabiT.
omebs Soris periodSi iqmneboda mravalmilioniani armiebi. viTardeboda
SeiaraRebuli Zalebis yvela saxeoba. amasTan, gansakuTrebuli yuradReba
eTmoboda satanko jarebsa da aviacias. SeiaraRebuli Zalebis farTo
motorizaciis gavleniT XX saukunis 20_30-ian wlebSi gaCnda `meqanizebuli
(satanko) omis~ da `sahaero omis~ Teoriebi.
II msoflio omis dros SeiaraRebuli Zalebis saomari moqmedebebis
ZiriTad saxeobad germaniaSi, amerikis SeerTebul Statebsa da did
britaneTSi Teoriuli dasabuTeba pova strategiulma Setevam meqanizebuli
armiebisa da aviaciis didi Zalebis gamoyenebiT. II msoflio omis Semdeg s.m
dasavleTis qveynebSi kidev ufro ganviTarda. es ganapiroba
mecnierul-teqnikuri bazis zrdam, SeiaraRebuli brZolis axali mZlavri
2
saSualebebis, uwinares yovlisa, birTvul-saraketo iaraRisa da masobrivi
dazianebis sxva saSualebebis gaCenam. Tanamedrove struqturaSi ganasxvaveben:
s.m-is zogad safuZvlebs (zogad Teorias), samxedro xelovnebis,
SeiaraRebuli Zalebis mSeneblobis, samxedro swavlebisa da aRzrdis,
SeiaraRebis, SeiaraRebuli Zalebis marTvis, samxedro ekonomikisa da
logistikis, SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis Teorias. agreTve, samxedro
(omebis) istoriis Sesabamis Tavs. s.m-is TiToeul Semadgenel nawils aqvs
Tavisi struqtura, romelSic codnis Sesabamisi dargis safuZvlebis garda
SeiZleba gamoiyos ramdenime Tavi (kerZo Teoria).
s.m-is zogadi safuZvlebi (zogadi Teoria) moicavs logikur-meTodur
da zogadTeoriul problemebs. maT ganekuTvneba s.m-is sagani, struqtura,
amocanebi, Sida da gare kavSirebi; misi kategoriebis da meTodebis
sistemis gansazRvra; SeiaraRebuli brZolis, SeiaraRebuli Zalebis
mSeneblobis kanonebis da kanonzomierebis, samxedro saqmis, rogorc omis
zogadi kanonebis specifikuri gamovlinebis, sxva movlenebisa da procesebis
kvleva. samxedro xelovnebis Teoria moicavs strategiuli, operatiuli
xelovnebisa da taqtikis Teoriebs. strategiis Teoria ikvlevs omis
samxedro-strategiul xasiaTs, strategiuli masStabis SeiaraRebuli
brZolis kanonebs, principebsa da xerxebs. operatiuli xelovnebis Teoria
swavlobs SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis operatiuli gaerTianebebis
saerTo-sajariso (saerTo-safloto) erToblivi da damoukidebeli
operaciebis (sabrZolo moqmedebebis) momzadebisa da warmoebis xerxebs.
taqtikis Teoria swavlobs xmeleTze, zRvaze da haerSi qvedanayofebis,
nawilebis da SenaerTebis mier brZolis momzadebis da warmoebis sakiTxebs.
amis Sesabamisad igi moicavs saerTo-sajariso brZolis taqtikis Teorias.
aseve SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis, jarebis (Zalebis) gvareobebisa
da specialuri jarebis taqtikis Teorias.
SeiaraRebuli Zalebis mSeneblobis Teoriis kvlevis sagania: jarebis da
flotis Zalebis sabrZolo mzadyofnis maRali donis uzrunvelyofa
sabrZolo amocanebis Sesrulebisa da mobilizaciisaTvis; SeiaraRebuli
Zalebis yvelaze mizanSewonili organizaciuli struqturis gansazRvra;
SeiaraRebuli Zalebis dakompleqtebis, teqnikuri aRWurvis, rezervebis
momzadebis principebisa da meTodebis dasabuTeba; samxedro kadrebis
momzadebis da maT mier samxedro samsaxuris gavlis sistemis gansazRvra;
jarebis samsaxuris organizacia da samxedro disciplinis ganmtkiceba;
jarebis (Zalebis) dabinaveba mSvidobisa da omianobis dros da sxva. samxedro
swavlebis da aRzrdis Teoria amuSavebs operatiuli da sabrZolo
momzadebis, meomrebisaTvis maRali moralur- sabrZolo Tvisebebis
gamomuSavebis, samxedro samsaxuris procesSi maTi mxedruli aRzrdis,
3
qvedanayofebis, nawilebis (xomaldebis) da SenaerTebis gaerTianebis
formebs da meTodebs. misi mizania maTi maRali brZolisunarianobis da
sabrZolo mzadyofnis uzrunvelyofa.
SeiaraRebis Teoria amuSavebs mecnierulad dasabuTebul daskvnebs
da rekomendaciebs TavdacviTi mSeneblobis garkveul etapebze SeiaraRebul
ZalebSi erTiani samxedro-teqnikuri politikis gasatareblad. SeiaraRebis
Teoriis rekomendaciebi da daskvnebi uzrunvelyofen saWiro mecnierul
midgomas im programebisa da gegmebis realizaciisadmi, romlebic
exeba Tanamedrove saxelmwifos SeiaraRebas gonivrul donemde.
SeiaraRebuli Zalebis marTvis Teoria ikvlevs im muSaobis
kanonzomierebebs, principebsa da meTodebs, romelsac sardloba, Stabebi
da jarebis (Zalebis) marTvis sxva organoebi ewevian sabrZolo
moqmedebebis (operaciebis) momzadebis dros, agreTve mSvidobisa da
omianobis dros jarebis (Zalebis) sabrZolo swavlebis, cxovrebisa da
saqmianobis xelmZRvanelobisaTvis. SeiaraRebuli Zalebis samxedro
ekonomikis da logistikis Teoria ikvlevs im materialuri saSualebebis
xasiaTs, moculobas, dagrovebis da moxmarebis xerxebs, romlebic saWiroa
SeiaraRebuli Zalebis saqmianobis uzrunvelyofisa da prognozirebuli
omis warmoebisaTvis. aseve saomar mdgomareobaze qveynis gadayvanis
samxedro aspeqtebs, ekonomikis mdgradobis amaRlebis gzebs omianobis dros.
SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis Teoria ikvlevs am saxeobebis momzadebis
da gamoyenebis safuZvlebs.
samxedro istoria s.m-is sagnis farglebSi swavlobs samxedro
azrovnebis, samxedro xelovnebis, SeiaraRebuli Zalebis^ SeiaraRebis da
samxedro saqmis sxva dargebis istorias.
s.m., sxva mecnierebebTan erTad swavlobs samoqalaqo Tavdacvis
problemebs. SeiaraRebuli brZolis xasiaTis Secvlas Sedegad mohyva s.m-is da
sazogadoebrivi, sabunebismetyvelo da teqnikuri mecnierebebis kavSir-
urTierTobis gafarToeba. aseve maTSi samxedro problematikis gamoyofa da
codnis im specialuri dargebis Camoyalibeba, romlebic emsaxurebian qveynis
Tavdacvis ganmtkicebis, jarebis (Zalebis) brZolisunarianobisa da
sabrZolo mzadyofnis amaRlebis amocanebis gadawyvetas. sazogadoebrivi
mecnierebebis dargSi SeiaraRebuli ZalebisaTvis didi mniSvneloba eniWeba
samxedro samarTlis Teorias, samxedro fsiqologias, samxedro pedagogikas
da sxva. sabunebismetyvelo mecnierebaTa sferoSi samxedro problematikis
ganviTarebas Sedegad mohyva iseTi specialuri samxedro mecnierebebis gaCena,
rogoric aris: samxedro geografia, samxedro kartografia, samxedro
geodezia, samxedro topografia, samxedro hidrometeorologia, samxedro
navigacia, samxedro medicina da sxva. teqnikuri mecnierebis sferoSi
4
gamovlinda codnis dargebi, romlebsac samxedro-teqnikur mecnierebas
uwodeben. isini, yvela sxva teqnikuri mecnierebis msgavsad, gamoyenebiT
mecnierebebs warmoadgenen da ikvleven teqnikur problemebs, romlebic
pirdapir an arapirdapir arian dakavSirebuli samxedro moTxovnilebebTan.
maT ricxvs ganekuTvneba samxedro kavSirgabmulobis, samxedro
radioeleqtronikis Teoriebi, samxedro kibernetika, balistika; srolis,
bombtyorcnis Teoriebi da sxva. s.m. da sxva mecnierebis samxedro Tavi
(problematika) SeiZleba mTlianobaSi ganxilul iqnes rogorc codnis
urTierTdakavSirebuli sistema.
s.m. samxedro mSeneblobis yovel etapze xelmZRvanelobs samxedro
doqtrinis principuli debulebebiT da daskvnebiT. aseTi midgoma
SesaZleblobas iZleva yovelmxriv da Rrmad iqnes gamokvleuli omis da
mSvidobis problemebi Tanamedrove epoqaSi. aseve SemuSavdes rekomendaciebi
omis Tavidan acilebis da qveynis saimedo Tavdacvis uzrunvelyofisTvis.
amdenad, samxedro mecniereba Tavis SemadgenlobaSi moicavs Semdeg
disciplinebs (ganyofilebebs, samxedro mecnierebebs:
samxedro xelovnebis teoria;
samxedro strategia (strategiuli xelovnebis Teoria) _ es aris
mecniereba samxedro moqmedebaTa (omis) Catarebis Sesaxeb msoflio
masStabiT samxedro xelovnebis sfero. moicavs samxedro
moqmedebebisaTvis (omisaTvis) momzadebis Teoriisa da praqtikis
sakiTxebs, maT dagegmvasa da Catarebas.
operatiuli xelovneba (operatiuli xelovnebis Teoria) _ es aris
mecniereba samxedro moqmedebebis Catarebis Sesaxeb saomari
moqmedebebis Teatrebis masStabSi, samxedro xelovnebis Semadgeneli
nawili, ikavebs Sualedur mdgomareobas saomar taqtikasa da
strategias Soris. swavlobs erToblivi da damoukidebeli
operaciebis (sabrZolo moqmedebaTa) momzadebisa da Catarebis
meTodebs didi samxedro formirebebiT-korpusebiT (korpusTa
jgufiT), armiebiT, frontiT (armiebis jgufiT) frontebis jgufiT.
taqtikis Teoria, taqtika (Zv. berZn. Τακτική ,,ekuTvnis jarebis
dawyobas“, θεωρία-dan ,,wyoba da dawyoba“) _ Teoriis ganyofileba da
samxedro xelovnebis Semadgeneli nawili, romelic moicavs
momzadebisa da brZolis Catarebis Teorias SenaerTebiT (korpusi,
divizia, brigada), nawilebiT (gemebiT) da sxvadasxva saxis
SeiaraRebuli Zalebis, jarebis saxeebis qvedanayofebiT da
specialuri jarebiT xmeleTze, haerSi da zRvaze, samxedro-
Teoriul disciplinas. taqtika moicavs sabrZolo moqmedebebis
5
yvela saxis Seswavlas, damuSavebas da momzadebas: Setevis, dacvis,
Semxvedri brZolis, taqtikuri gadajgufebebisa da a.S.
samxedro-sainJinro xelovneba (daZvel. samxedro-sainJinro saqme) _
aris samxedro xelovnebis nawili, romelic moicavs seiaraRebuli
brZolis inJinruli uzrunvelyofis momzadebasa da Catarebis
Teoriasa da praqtikas: samxedro obieqtebis, komunikaciebis
gamagrebebisa da xidebis daproeqtebasa da mSeneblobas, jaris
momaragebas wyliT, energiiT da damxmare saSualebebiT, Cveulebrivi
asafeTqebeli saSualebebis gamoyenebas an gauvnebelyofas, maT
Soris naRmebis, Tavisianebis winsvili gaadvilebis mizniT an mtris
jarebis winsvlisTvis dabrkolebis Sesaqmnelad, aseve inJinruli
uzrunvelyofis sxva sakiTxebs. garda amisa, samxedro-sainJinro
xelovnebis cnebaSi Sedis CamoTvlili amocanebis Sesasruleblad
aucilebeli mowyobilobis, maT Soris SeniRbvisa da safaris
saSualebaTa daproeqteba da damuSaveba.
samxedro-sazRvao xelovneba _ aris samxedro xelovnebis nawili,
romelic moicavs SeiaraRebuli brZolis momzadebisa da Catarebis
Teoriasa da praqtikas zRvarze. samxedro-sazRvao xelovneba
Sedgeba samxedro-sazRvao flotis, operatiuli xelovnebisa da
samxedro sazRvao flotis, operatiuli xelovneba da samxedro-
sazRvao flotis taqtikis starategiuli gamoyenebisagan.
samxedro mSeneblobis marTva da Teoria.
samobilizacio momzadeba.
yoveldRiuri moRvaweobis organizacia.
samxedro istoria _ mecniereba msoflios saxelmwifoTa (xalxebis)
SeiaraRebuli Zalebis (samxedro formirebebis) warmoSobis,
mSeneblobisa da moqmedebebis Sesaxeb.
samxedro xelovnebis istoria.
samamulo samxedro istoria.
sazRvargareTis samxedro istoria samxedro kanonmdebloba
(samxedro samarTali).
sazRvargareTis samxedro istoria.
samxedro kanonmdebloba (samxedro samarTali).
samxedro statistika.
samxedro geografia.
samxedro topografia.
samxedro geologia.
6
samxedro swavlebisa da aRzrdis Teoria.
operatiuli momzadeba.
sabrZolo swavlebida da aRzrdis Teoria.
operatiuli momzadeba
sabrZolo momzadeba.
zogadsamxedro momzadeba.
samxedro momzadeba.
zogadsamxedro wesdeba.
samwyobro momzadeba.
fizikuri momzadeba.
samedicino momzadeba.
samxedro-sainJinro momzadeba.
radiaciuli, qimiuri, biologiuri dacva.
kavSiri.
samxedro topografia.
mowesrigeba da urTierTmoqmedeba.
samxedro ekonomikisa da zurgis Teoria (momarageba, uzrunvelyofa).
samxedro ekonomikis Teoria.
zurgis uzrunvelyofa.
satransporto uzrunvelyofa.
da sxva.
7
leqcia 2
8
sazRvao floti, romelic xomaldebis ZiriTadi klasi gaxda artileriiT
SeiaraRebuli ialqniani saxazo gemebi da fregatebi. zRvaze strategiuli
moqmedebebis mTavar xerxebad iTvleboda generaluri brZola mowinaaRmdegis
flotis gasanadgureblad, flotis blokada bazebsa da navsadgurebSi,
sazRvao desantis gadasxma. saxmeleTo jarebSi^yalibdeboda saxazo taqtika.
es saSualebas iZleoda, gamoeyenebinaT xomaldebze bortebis gaswvriv
dayenebuli artileriis SesaZleblobebi.
s.x-Si cvlilebebi moxda safrangeTis didi revoluciis dros, 1789_94
wlebSi da XVIII_XIX saukuneebis erovnul-gamaTavisuflebeli omebis dros.
revoluciis Sedegad Seqmnili armiis upiratesoba brwyinvaled gamoiyena
napoleon bonapartma. man uari Tqva kordonul strategiaze da cdilobda
bataliebSi mowinaaRmdegis teritoriebis da cixesimagreebis dauflebis
nacvlad mowinaaRmdegis ganadgurebas.
s.x-is Semdgomi cvlilebebi ukavSirdeba XIX saukuneSi rkinigzebis
mSeneblobas, telegrafis, ukvamlo denTis gamogonebas, jarebis masobriv
aRWurvas kuTxvili cecxlsasroli iaraRiT. rkinigzam SesaZlebeli gaxada
XIX saukunis meore naxevarSi daeCqarebinaT armiebis Tavmoyra da gaSla,
SeemsubuqebinaT maTi momarageba. telegrafi uzrunvelyofda jarebis ufro
operatiul marTvas. kuTxvili iaraRis gamoyenebas Sedegad mohyva cecxlis
efeqtianobis mkveTri amaRleba, ris gamoc iZulebuli gaxdnen uari eTqvaT
jarebis kolonebad ganlagebaze. daiwyo gadasvla saialqnodan orTqlis
flotze, ramac gamoiwvia Zireuli cvlilebebi samxedro-sazRvao
xelovnebaSi.
I da II msoflio omebs Soris zogierTma samxedro Teoretikosma,
romlebic azviadebdnen axali saxeobis iaraRis (aviaciis, tankebis) rols da
eSinodaT masobrivi armiebis, mTeli yuradReba dauTmes omSi mcire armiebis
meSveobiT, anu ama Tu im saxeobis teqnikis masirebuli gamoyenebis (`sahaero
omis~,^`satanko omis~) Teoriis SemuSavebas.
s.x-is ganviTarebis umniSvnelovanesi etapi iyo II msoflio omi. am omis
dros SemuSavda da ganxorcielda strategiuli moqmedebis axali forma _
dajgufebebis operaciebi; sworad gadawyda strategiuli Setevis
warmoebisTvis xerxebis SerCevis problemebi; arCeul mimarTulebebze
marjved qmnidnen jarebis mZlavr damrtymel dajgufebebs; gamoiyenes
mowinaaRmdegis ganadgurebis sxvadasxva xerxi, misi didi dajgufebebis
alyaSi moqceva,^gamkveTi dartymebis miyeneba did siRrmeze, damqsaqsveli
dartymebis seriebi mowinaaRmdegis calkeul dajgufebaTa izolaciisa da
maTi nawil-nawil ganadgurebis mizniT da sxva. warmatebiT gadaiWra
strategiuli rezervebis Seqmnis da gamoyenebis problema. s.x-is didi miRweva
iyo Setevis iseTi rTuli formis ganxorcieleba, rogoric aris kontrSeteva.
9
SemdgomSi ganuwyvetliv ixveweboda SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis,
jarebis gvareobebis da specialuri jarebis operatiuli xelovneba da
taqtika.
II msoflio omis wlebSi s.x-s Seemata jarebis strategiuli koaliciuri
xelmZRvanelobis organizaciis, sabrZolo moqmedebebis da gansakuTrebiT
sazRvao, sahaero da sahaero-sadesanto operaciebis dagegmvisa da
uzrunvelyofis gamocdileba. omis Semdgom periodSi ekonomikis da
mecnierul-teqnikuri progresis ganviTarebam ganapiroba Rrma cvlilebebi
SeiaraRebuli brZolis saSualebebSi. XX saukunis 40_50-ian wlebSi zogi
saxelmwifos (aSS, ssr kavSiri, didi britaneTi, safrangeTi) SeiaraRebul
ZalebSi daiwyo birTvuli iaraRis da saraketo teqnikis danergva, swrafad
viTardeboda da ixveweboda dazianebis yvela sxva saSualebebi. saxmeleTo
jarebi aRiWurva axali tankebiT, javSantransportiorebiT, qveiTi jaris
sabrZolo manqanebiT. sahaero Tavdacvis jarebSi sahaero mowinaaRmdegesTan
brZolis ZiriTadi saSualeba gaxda sazenito reketebi. samxedro-sahaero
ZalebSi dguSiani TviTmfrinavebi Seicvala reaqtiuliT. samxedro-sazRvao
Zalebis SemadgenlobaSi Sevida atomuri Zaluri danadgarebis mqone
xomaldebi. SeiaraRebuli brZolis axali saSualebebis, gansakuTrebiT,
birTvul-saraketo iaraRis danergvam Zireuli cvlilebebi moaxdina s.x-Si
da Seexo mis praqtikulad yvela dargs. strategiuli moqmedebebis ZiriTad
saxeobad gamoikveTa birTvul-saraketo dartymebi mowinaaRmdegis
umniSvnelovanes strategiul obieqtebze. s.x-is ganviTarebis axali etapi
daiwyo XX saukunis 80_90-iani wlebis mijnaze. maSin saerTaSoriso wreebSi
gaZlierda SesaZlo msoflio birTvuli omis katastrofis molodini.
strategiuli moqmedebebis ZiriTadi saxeobebi gaxda strategiuli Tavdacva
da kontrSeteva. s.x-is ganviTareba XX saukunis 90-iani wlebis dasawyisSi
mimdinareobda samxedro Teoriasa da praqtikaSi momxdari cvlilebebis,
samxedro reformebis, SeiaraRebuli brZolis saSualebebis srulyofis,
lokaluri omebisa da samxedro konfliqtebis gamocdilebis
gaTvaliswinebiT.
10
moqmedebebis aqtiuroba da gadamWreli xasiaTi; uecari iniciativa, xelSi
Cagdeba da SenarCuneba, marTvis simtkice, Zalebis da saSualebebis manevri;
saomari (sabrZolo) moqmedebebis yovelmxrivi uzrunvelyofa da sxva. s.x.p-is
gamoyenebis codna da unari aucilebelia gamarjvebis misaRwevad nebismier
viTarebaSi.
11
leqcia 3
12
specialur momzadebas da sainJinro SeiaraRebis saSualebebis gamoyenebas
moiTxoven. s.j. aris bevri saxelmwifos armiebSi. pirvelad gaCnda
safrangeTSi _ XVII saukuneSi. II msoflio omis dros s.j. awyobdnen
xergilebs da iwvevdnen ngrevas mowinaaRmdegis damrtymeli dajgufebebis
Setevis gzebze, awyobdnen Tavdacvis zRudeebs, Setevis dros awarmoebdnen
sainJinro dazvervas, gahyavdaT gasasvlelebi mowinaaRmdegis RoburebSi,
uzrunvelyofdnen wylis zRudeebis forsirebas, gzebis momzadebas jarebis
win wawevis da manevrisaTvis, dakavebuli zRudeebis gamagrebas da sxva.
Tanamedrove armiebis s.j. Sedgeba sxvadasxva daniSnulebis SenaerTebisgan,
nawilebisa da qvedanayofebisagan: sainJinro-mesangreTa (mesangreTa),
moieriSe, Roburebis dayenebis da ganRobvis, sainJinro-sagzao, xidmSenebeli
(xiduri), pontonxiduri (pontonebi), desantgadamsxmeli (amfibiebi),
poziciuri, SeniRbvis, savele wyalmomaragebis (wylis mopovebisa da
gawmendis), sainJinro-samSeneblo da sxva. zogierT armiaSi aris sainJinro
nawilebi da qvedanayofebi birTvuli naRmebis (fugasebis) gamosayeneblad.
organizaciulad s.j. Sedian gaerTianebebis, SenaerTebisa da nawilebis
SemadgenlobaSi.
13
leqcia 4
14
Semecnebis raRac ganakveTs (saxes); es ukanaskneli Sevsebulia mxolod
samxedro-mecnieruli kvlevisaTvis damaxasiaTebeli specifikuri niSnebiT.
15
samxedro-mecnierul kvlevaSi miRebulia Semdegi etapebi (doneebis)
gamoyofa:
a) empiriuli - etapia, romelzedac moipoveba aisaxeba aRiwereba da
wesrigdeba samxedro-mecnieruli faqtebi, cnobierdeba kavSirebisa da maT
Soris urTierTobebis garegani mxare;
b) Teoriuli - etapia, romelzedac mimdinareobs winsvla samxedro
movlenebis areSi, ixsnerba da gaiazreba samxedro moRvaweobis
Tvisebebisa da urTierTobebis Sinagani mxare.
16
eqsperimenti, analizi, sinTezi, analogia, deduqcia, induqcia ganzogadeba,
konkretizacia, Sedareb da a.S.), specialuri (brZanebiTi-saStabo da
taqtikur-specialuri swavlebebi, samxedro TamaSobebi, instrumentuli
dazverva da sxva samxedro mecnierebaSi).
aseTia samxedro-mecnieruli kvlevis meTodologis sZiriTadi
filosofiuri problemebi. aucileblad unda aRiniSnos, rom samxedro-
mecnieruli kvlevis warmateba mniSvnelovnad damokidebulia samxedro-
mecnierul WeSmaritebis Semecnebis sxvadasxva doneebis, xerxebis,
meTodebis, saSualebebis, formirebebisa da wesebis kompleqsur da swor
gamoyebnebaze, aseve Secdomisagan mis garCevaze yvela procedura
samxedro-mecnierul kvlevaSi unda gamoiyenebodes erTianobaSi da
urTierTkavSirSi, radganac arcerTi meTodTagani (Semecnebis calkeul
sferoebSi ufro kargad saxelmoxveWilic ki) TavisTavad ar azRvevs
Secdomebisgan iseTi rTuli obieqtebis samxedro-mecnierul SemecnebaSi,
rogoricaa omi da saomari moRvaweoba.
17
leqcia 5
18
meTodologiis Semadgenel nawils warmoadgens filosofia.
mecnierebasa da filosofias anaTesavebs is, rom isini arian WeSmaritebis
miRwevaze orientirebuli racionaluri da damamtkicebeli moRvaweobis
sferoebi, romlebic klasikuri gagebiT warmoadgenen sinamdvilesTan
azris SeTanxmebis formas. magram maT Soris, sul cota, ori seriozuli
gansxvavebaa:
19
mecnierebas klasifikaciis Sesaxeb ewodeba sistematika. jer kidev
Zveli saberZneTis moazrovneebma daayenes sakiTxi mecnierebebis tipebisa
da saxeebis Sesaxeb, romelTa mizania codna. SemdegSi es sakiTxi
viTardeboda, misi gadawyveta dResac aqtualuria. mecnierebaTa
klasifikacia warmoadgens informacias imis Sesaxeb, romel sagans
Seiswavlis esa Tu is mecniereba, ra ganasxvavebs mas sxva
mecnierebebisagan da rogoraa igi dakavSirebuli sxva mecnierebebTan
mecnieruli Semecnebis ganviTarebaSi. amJamad arsebobs mecnierebaTa
klasifikaciis sxvadasxva sistemebi. sayovelTaod miRebulia
klasifikacia Semdegi niSnebis mixedviT: mecnierebaTa sagani, kvlevis
meTodi da kvlevis Sedegi.
20
b) Semecnebis meTodebis mixedviT mecnierebebi iyofian Teoriul da
empiriul mecnierebebad
21
mecnierebebs miekuTvneba saxelmwifosa da samarTlis Teoria, romelSic
damuSavebulia samarTlis ZiriTadi cnebebi.
gamoyenebiTi mecnierebebi, an gamoyenebiTi mecnieruli kvlevebi
miznad isaxaven fundamentur kvlevaTa dargis codna gamoyenebuli iyos
adamianTa praqtikuli cxovrebis konkretuli amocanebis gadasawyvetad,
e.i. gavlenas axdenen Cveni cxovrebis wesze.
22
leqcia 6
23
periodidan gamosvla moaswavebda samecniero praqtikis axali
standartebis, Teoriuli postulatebisa da samyaros zusti suraTis
dadgenas, Teoriisa da meTodis SeerTebas.
samecniero sazogadoebis mier Seileba iyos SerCeuli mxolod erTi
konkretuli paradigma, magram es ar niSnavs, rom igi ukeTesia, mis
magivrad SeiZleboda yofiliyo sruliad sxva, aranakleb logikuri
paradigma. winaswarmetyveleba, romeli paradigma iqneba arCeuli
momavalSi, SeuZlebelia.
axali mecnieruli paradigma _ es aris samyaros principulad
axali mecnieruli suraTi, mecnierebaSi ar SeiZleba „meore sarTulis“
aSeneba, Zveli Senoba mTlianad ingreva, mis adgilze Sendeba axali
Senoba. Zveli paradigmis fragmentebi gadadis axalSi, rogorc
umniSvnelo fragmentebi. aqedan gamomdinareobs mecnierebis ganviTarebis
arawrfivi xasiaTi. es, rasakvirvelia, ar niSnavs, rom mecnierebis
istoriaSi mniSvnelovania mxolod revoluciebi, evoluciur etapze aseve
keTdeba mecnieruli aRmoCenebi, iqmneba axali Teoriebi da meTodebi.
magram udavoai is, rom swored revoluciuri Zvrebi, romlebic aryeven
fundamentalur mecnierebaTa fuZes, gansazRvraven samyaros mecnieruli
suraTis zogad konturebs xangrZlivi periodiT.
samecniero revoluciebis rolisa da mniSvnelobis gageba saWiroa
kidev imitom, rom mecnierebis ganviTarebas aqvs erTmniSvnelovani
tendencia aCqarebisaken. magram mecnierebis ganviTarebis aCqarebis
tendenciis eqstrapolirebiT uaxloes momavalze, SeiZleba velodoT
mecnierebaSi revoluciuri movlenebis ramdenadme gaxSirebas. amJamad
sul ufro xSirad laparakoben axali samecniero paradigmis-sinergetikis
dadgomis Sesaxeb.
rigi avtoritetuli avtorebisa gamoTqvams mosazrebas sinergetikaze,
rogorc axal mecnierul paradigmaze. „sinegetika warmoadgens
evoluciisa da msoflios rTuli sistemebis TviTorganizaciis Teorias,
gamodis, ra evoluciis Tanamedrove (postdarvinistuli) paradigmis
rolSi. yuradRebas imsaxurebs Semdegi gansazRvreba:
„sinergetika“ - (berZnulidan synergetikos _ erToblivi, SeTanxmebuli,
moqmedi), es aris mecnieruli mimarTuleba, romelic Seiswavlis kavSirebs
struqturis elementebs (qvesistemebs) Soris; es elementebi warmoiqmneba
Ria sistemebSi nivTierebaTa da energiaTa garemosTan intensiuri cvlis
wyalobiT gauwonasworebel pirobebSi. aseT sistemebSi SeiniSneba
qvesisitemebis SeTanxmebuli qceva, ris Sedegadac izrdeba misi
mowesrigebulobis xarisxi, e.i. mcirdeba enTropia (TviTorganizacia)“.
24
sinergetika iTargmneba, rogorc „erToblivi moqmedebis energia“
(berZnulidan „sin“ – „erToblivi“ da „ergox“ – „moqmedeba“). es
Studgartis universitetis profesoris - german xakenis mier Seqmnili
disciplinaTaSorisi mimarTulebaa, romelic Seiswavlis sxvadasxva
bunebis mravali qvesistemebisagan (eleqtronebi, atomebi, molekulebi,
ujredebi, neironebi da a.S.) Semdgar sistemebs.
sinergetika pretenzias acxadebs imaze, rom mis xelSia meTodebis
nakrebi, romelic universalurad sasargebloa TviTorganizaciis yvelaze
gansxvavebuli movlenebis Seswavlisas, metic, sinergetikosebi
darwmunebuli arian imaSi, rom isini mizanmimarTuli arian mxolod
TviTorganizaciis Seswavlaze, maSin rodesac yvela danarCeni
disciplina am fenomens ganixilavs sxva movlenaTa rigSi, romelic
miekuTvneba maT sagans.
amJamad mimdinareobs axali mecnierebis meTodologiis Camoyalibeba.
moaxerxebs Tu ara igi Tavis uflebebSi ganmtkicebas, amas dro
gvaCvenebs.
SesaZloa ukve am saukuneSi aRmocendes axali meta-mecniereba,
romelic gaaerTianebs humanitaruli da sabunebismetyvelo mecnierebebis
codnas.
dedamiwas, rogorc cnobilia, aqvs sferos forma. magram quCaze
gadasvlis „kerZo SemTxvevaSi“, magaliTd, Tamamad SeiZleba igi
CaiTvalos brtyelad. am zRvrebSi mocemuli mtkiceba srulad
„Seesabameba sinamdviles“. xolo am sazRvrebidan gamosvla (davuSvaT,
kosmosur sivrceSi) moiTxovs, radikalurad SevcvaloT Cveni
warmodgenebi da SevqmnaT axali Teoriebi, romelSic moiZebneba adgili
Zveli TeoriisTvisac, oRond ukiduresi (kerZo) SemTxvevis uflebebiT.
igive suraTi SeiniSneba klasikuri da relatiuri fizikis, evkliduri da
araevkliduri geometriis SemTxvevebSi da a.S.
amrigad, wyvetilobisa da uwyvetobis, revoluciurobisa da
stabilurobis dialeqtikuri erTianoba SeiZleba CaiTvalos mecnierebis
ganviTarebis erT-erT kanonzomierebad.
25
leqcia 7
26
4. fundamentaluri da warmoebuli mecnieruli cnebebisa da
gansazRvrebebis formaluri struqturebis analizi;
5. sakvlevi procedurebisa da operaciebis logikuri struqturis
ganxilva da srulyofa da maTi evristikuli efeqturobis logikuri
kriteriumebis damuSaveba.
meTodologiuri codnis struqturaSi miRebulia oTxi donis
gamoyofa: filosofiuri, zogadmecnieruli, konkretul-samecniero da
teqnologiuri.
meTodologiis pirveli, umaRlesi donis Sinaarss Seadgens
Semecnebis zogadi principebi da mTlianobaSi mecnierebis kategoriuli
wyoba, meTodologiur funqciebs asrulebs filosofiuri codnis mTeli
sistema.
meore done - zogadmecnieruli meTodologia - warmoadgens Teoriul
koncefciebs, romlebic gamoiyeneba yvela an samecniero disciplinebis
umravlesobisaTvis.
mesame done - konkretul-mecnieruli meTodologia, e.i. meTodebis,
kvlevis principebisa da procedurebis erToblioba, romlebic
gamoiyeneba ama Tu im specialur mecnierul disciplinaSi. konkretuli
mecnierebis meTodologia moicavs, rogorc mocemul sferoSi mecnieruli
SemecnebisaTvis specifikur problemebs, aseve-meTodologiis ufro maRal
doneebze wamoweul sakiTxebsac, magaliTad, sistemuri midgomis
problemebi an modelireba pedagogiur kvlevebSi.
meoTxe dones teqnologiur meTodologias - Seadgenen kvlevis
meTodika da teqnika, e.i. procedurebis nakrebi, romelic uzrunvelyofs
sarwmuno empiriuli masalis miRebas da mis pirvelad damuSavebas,
romlis Sedegac igi SeiZleba CarTuli iyos mecnieruli codnis masivSi.
am doneze meTodologiuri codna atarebs mkafiod gamoxatul normatiul
xasiaTs.
______ ∙ ______
27
atareben filosofiur xasiaTs, da mocemul SemTxvevaSi dialeqtika
gamodis rogorc mecnieruli Semecnebis saerTo meTodologia.
mecnierul kvlevaSi mniSvnelovan meTodologiur rols TamaSobs
dialeqtikis kategoriebi - arsi da movlena, mizezi da Sedegi;
aucilebloba da SemTxveviToba; SesaZlebloba da sinamdvile; Sinaarsi
da forma; calkeuli, gansakuTrebuli da saerTo da sxva. isini
warmoadgenen saimedo meTodologiur saSualebas, romelic iZleva ara
marto mecnierebis rTul problemebSi Rrmad SeWris SesaZleblobas,
aramed-SemoqmedebiTad maTi gadaWris SesaZleblobasac.
mniSvnelovani meTodologiuri moTxovnebi samecniero problemebis
kvlevis mimarT gamomdinareobs dialeqtikis ZiriTadi kanonebidan. es
kanonebi gamoxataven materialuri samyaros ganviTarebisa da misi
Semecnebis universalur formebs, gzebsa da mamoZravebel Zalas da
warmoadgenen dialeqtikuri azrovnebis sayovelTao meTods. dialeqtikis
am kanonebSi konkretdeba misi ZiriTadi kategoriebi maT istoriul
dadgomaSi da TanafardobaSi. dialeqtikis kanonebi warmoadgenen
ganviTarebaSi arsebiTis logikur gamoxatulebas.
28
Zireul, Tvisobriv cvlilebebs, naxtomisebr gadasvlas Zvelidan axal
TvisobriobaSi. am kanons aqvs adgili bunebis, sazogadoebis da
azrovnebis ganviTarebis yvela procesSi.
29
izolireba, calmxrivi ganxilva garduvalad migviyvans
damaxinjebul, mcdar daskvnamde.
5. yovelmxriobis meTodologiuri principi iTvaliswinebs procesebisa
da movlenebis kvlevis mimarT kompleqsur midgomas. kompleqsuri
midgomis erT-erTi umniSvnelovanesi moTxovnaa sakvlevi movlenis
yvela urTierTkavSiris dadgena masze moqmedi yvela gare
zemoqmedebis gaTvaliswineba, Sesaswavli problemis suraTis
damaxasiaTebeli yvela SemTxveviTi faqtoris gamoricxva.
6. mecnieruli kvlevis kidev erTi meTodologiuri principi -
istoriulisa da logikuris erToba. obieqtis, fenomenis Semecnebis
logika aRadgens misi ganviTarebis logikas, e.i. mis istorias.
7. kvlevis meTodologiur principebs miekuTvneba sistemuroba, e.i.
Sesaswavli obieqtebis mimarT sistemuri midgoma. igi iTvaliswinebs
Seswavlis obieqtis rogorc sistemis ganxilvas: misi elementebis
garkveuli simravlis gamovlinebas, klasifikaciis dadgenas da am
elementebs Soris kavSiris mowesrigebas, kavSirebis simravlidan
sistemawarmomqmnelis, e.i. sxvadasxva elementebis sistemaSi
gaerTianebis uzrunvelyofis gamoyofas.
30
3. pirovnebis aqtiuri moRvaweobis principi mkvlevaris yuradRebas
amaxvilebs imaze, rom ara marto garemo ayalibebs pirovnebas, aramed
pirovnebac aqtiurad Seimecnebs da gardaqmnis garemomcvel samyaros.
4. ganviTarebis principi karnaxobs movlenaTa ganxilvas mudmiv
cvlilebaSi, moZraobaSi, winaaRmdegobaTa mudmiv daZlevaSi sistemis
Sinagani da garegani determinantebis gavleniT.
ganxilul principebze dayrdnobiT davaformuliroT
meTodologiuri moTxovnebi mecnieruli kvlevebis Casatareblad:
gamokvleul iqnas procesebi da movlenebi iseTebi, rogorebic arian
isini sinamdvileSi yvela pozitiviTa negativiT, warmatebebiTa da
sirTuleebiT, Selamazebisa da gamuqebis gareSe; ar aRiweros
movlenebi, aramed kritikulad gaanalizdes isini;
moxdes operatiuli reagireba axalze mecnierebisa da ganaTlebis
Teoriasa da praqtikaSi;
gaZlierdes praqtikuli mimarTuloba, rekomendaciebis wonadoba da
vargisoba;
uzrunvelyofili iyos mecnieruli prognozis saimedooba, sakvlevi
procesis, movlenis ganviTarebis perspeqtivis xedva;
daculi iyos azris mkacri logika, mecnieruli eqsperimentis
siwminde.
31
leqcia 8
32
dasmuli amocanebis zogadobis xarisxiT;
dagrovebuli gamocdilebiTa da sxva faqtorebiT.
mecnieruli kvlevebis erTi sferosaTvis Sesaferisi meTodebi
aRmoCndeba xolme uvargisi sxva sferoSi miznis misaRwevad. amavdroulad
Cven varT mravali TvalsaCino miRwevis mowmeni, rogorc mecnierebaTa
erT nawilSi kargad aprobirebuli meTodebis sxva mecnierebebSi
gadatanis Sedegebisa maTi specifikuri amocanebis amosaxsnelad. amgvarad,
SeiniSneba mecnierebaTa diferenciaciisa da integraciis sawinaaRmdego
tendenciebi gamoyenebuli meTodebis safuZvelze.
nebismieri mecnieruli meTodebi muSavdeba garkveuli Teoriis
safuZvelze, romelic, aseTnairad, gamodis mis winapirobad. amrigad,
Teoria da meTodi mWidro urTierTkavSirSia: Teoria asaxavs ra
sinamdviles, transformirdeba meTodSi misgan gamomdinare wesebis,
xerxebis, operaciebis damuSavebis saSualebiT - meTodebi xels uwyobs
Teoriis formirebas, ganviTarebasa da dazustebas, mis praqtikul
Semowmebas.
meTodis ZiriTadi funqciebia:
— integraciuli;
— gnoseologiuri;
— mastimatizirebeli.
33
amasTan dakavSirebiT mecnierebis meTodologiis farglebSi
gamoyofen mecnierebis filosofo-meTodologiur analizs,
zogadsamecniero da kerZo samecniero meTodologias.
mecnieruli meTodis damaxasiaTebel niSanTa ricxvs yvelaze xSirad
akuTvneben (ra tipsac ar unda ekuTvnodes igi): obieqturobas,
aRwarmoebas, evristulobas, aucileblobas, konkretulobas da sxva.
______ ∙ ______
34
leqcia 9
35
mxareebad, ganviTarebis tendenciebad da funqcionirebis wesebad maTi
damoukideblad Seswavlis mizniT. aseT nawilebad SeiZleba iyos obieqtis
nivTieri elementebi an misi Taviseburebani, niSnebi. analizi Seadgens
Semecnebis procesis mxolod pirvel dawyebiT etaps. analizis amocana
mdgomareobs imaSi, rom calkeuli movlenebisa da faqtebis gamomxatveli
sxvadasxva saxis monacemebidan Seadginos procesis saerTo suraTi,
gamoavlinos misi kanonzomierebisaTvis damaxasiaTebeli misi arsi.
obieqtSi, rogorc erTian mTlianobaSi Casawvdomad ar SeiZleba mxolod
misi Semadgeneli nawilebis SeswavliT Semofargvla. Semecnebis procesSi
aucilebelia maT Soris obieqturad arsebuli kavSirebis gamoaSkaraveba,
maTi ganxilva erTobliobaSi, erTianobaSi. Semecnebis procesSi am meore
etapis ganxorcieleba - obieqtis calkeuli Semadgeneli nawilebis
Seswavlidan misi rogorc erTiani SekavSirebuli mTlianobis Seswavlaze
gadasvla SeiZleba mxolod im SemTxvevaSi, Tu analizis meTods emateba
meore meTodi - sinTezi.
sinTezi (berZn. SeerTeba, Sedgena) - obieqtis nawilebis azrobrivi
gaerTianeba erTian mTlianobad, raRac movlenis kvlevis meTodi mis
erTianobaSi da nawilebis urTierTkavSirSi. sinTezis procesSi warmoebs
analizis Sedegad danawevrebuli Sesaswavli obieqtis Semadgeneli
nawilebis (mxareebis, Tvisebebis, niSnebis da a.S.) gaerTianeba erTad. am
safuZvelze xdeba obieqtis Semdgomi Seswavla, magram ukve rogorc
erTiani mTlianobis (bavSvi awyobs saTamaSos „konstruqtoris“
nawilebisagan).
analizi afiqsirebs ZiriTadad im specifikurs, rac ganasxvavebs
nawilebs erTmaneTisagan. sinTezi xsnis TiToeuli elementis adgilsa da
rols mTlianis sistemaSi, adgens maT urTierTkavSirs, e.i. iZleva im
zogadis gagebis saSualebas, rac akavSirebs nawilebs yvelas erTad.
analizi da sinTezi erTianobaSia. Tavisi arsiT isini - „Semecnebis
erTiani analizur - sinTezuri meTodis ori mxarea“. sinTezis
ganxorcielebis gamTvaliswinebel analizs aqvs Tavis birTvad arsebiTis
gamoyofa.
analizi da sinTezi iReben Tavis sawyiss praqtikul moRvaweobaSi.
Tavis praqtikul moRvaweobaSi anawevrebda ra mudmivad sxvadasxva
sagnebs maT Samadgenel nawilebad, adamiani TandaTanobiT swavlobda
sagnebis azrobriv dayofasac. praqtikuli moRvaweoba ewyoboda ara
marto saganTa danawevrebisagan, aramed erT mTlianobaSi nawilebis
gaerTianebisaganac. am safuZvelze iqmneboda azrovnebiTi procesi.
analizi da sinTezi warmoadgenen azrovnebis ZiriTad saSualebebs,
romelTac gaaCniaT Tavisi obieqturi safuZveli praqtikaSic da saganTa
36
logikaSic: SeerTebisa da gancalkevebis, Seqmnisa da rRvevis procesebi
Seadgenen samyaros yvela procesis safuZvels.
b) analogia (berZn. Sesabamisoba, msgavseba) – „es aris simarTlis
msgavsi SesaZlebeli daskvna ori sagnis msgavsebis Sesaxeb raRaca niSniT
sxva niSnebiT dadgenili maTi msgavsebis safuZvelze“; romelime obieqtis
ganxilvisas miRebuli codna gadaitaneba sxva, naklebad misawvdom
obieqtze. faqtebis TviT gagebis bunebaSi devs analogia, romelic
akavSirebs ucnobisa da cnobilis Zafebs. axali SeiZleba gaazrebuli da
gagebuli iyos mxolod Zvelis, cnobilis saxeebisa da cnebebis
saSualebiT. analogias SeuZlia mianiSnos mkvlevars gamocnobis
formirebaze, rac miiyvans mas mecnieruli hipoTezebis Seqmnamde.
pirveli TviTmfrinavebi Seqmnili iyo imasTan analogiiT, rogor
iqcevian frenaSi frinvelebi, sahaero gvelebi da planerebi.
miuxedavad imisa, rom analogiebi iZlevian mxolod SesaZlo daskvnis
gakeTebis saSualebas, isini TamaSoben uzarmazar rols SemecnebaSi,
ramdenadac mivyevarT hipoTezebis, e.i. mecnieruli varaudebisa da
mixvedrilobis warmoqmnamde; es ukanasknelni damatebiTi kvlevebisa da
mtkicebulebis msvlelobaSi SeiZleba gadaiqcnen mecnierul Teoriebad.
analogia cnobilTan gvexmareba gavigoT is, rac ucnobia. analogia
SedarebiT martivTan gvexmareba ufro rTulis gagebaSi. ufro
ganviTarebul sferos, sadac xSirad gamoiyeneba analogiis meTodi,
warmoadgens e.w. msgavsebis Teoria; igi farTod gamoiyeneba
modelirebisas.
g) abstragireba (laTin. ganyeneba, gadaxveva). TiToeuli Sesaswavli
obieqti xasiaTdeba Tvisebebis simravliT da dakavSirebulia sxva
obieqtebTan Zafebis simravliT. Semecnebis procesSi aRiZvreba
yuradRebis koncentrirebis aucilebloba Sesaswavli obieqtis erT
romelime mxareze an Tvisebaze, misi sxva Tvisebebisa da
Taviseburebebisagan ganyenebulad. abstragirebis procesSi xdeba kerZo
detalebisagan ganyeneba. rCeba raRac zogadi, erTiani, ukanaskneli,
romlisganac ganyeneba ukve SeuZlebelia (iseTi cnebebi, rogoricaa
„materia“, „energia“, sivrce“, „dro“) da sxva.
abstragireba - romelime sagnis azrobrivi gamoyofaa sagnebisa da
movlenebis ama Tu im mxareebisa da kavSirebisagan ganyenebiT maTi
arsebiTi niSnebis xazgasasmelad. amas mowmobs TviT sityva
„abstraqtuli“ - laTinuridan abstracto - ganyeneba, gamoyofa.
d) ganzogadoeba - gadasvlis logikuri procesia erTeulovanidan
zogadze, naklebad zogadidan ufro zogad codnaze, sagnebis zogadi
Tvisebebisa da niSnebis dadgenaa. am procesis Sedegia: ganzogadoebuli
37
cneba, gansja, kanoni, Teoria. ganzogadoebul iqnas - es niSnavs, gakeTdes
daskvna, gamoixatos ZiriTadi Sedegebi zogad debulebebSi, mieniWos
raRacas zogadi mniSvneloba. ganzogadoebis msvlelobaSi formirdeba
kvlevis cnebiTi aparati - mecnieruli kategoriebi da mecnieruli
cnebebi.
cneba - aris azrovnebis forma, romelic asaxavs sagnebisa da
movlenebis arsebiT Tvisebebs, kavSirebsa da urTierTobebs. cnebis
ZiriTadi logikuri funqciaa - zogadis gamoyofa, romlis miRweva
mocemuli klasis calkeuli sagnebis yvela Taviseburebisagan ganyenebis
gziT. sxva gansazRvrebis Tanaxmad, cneba - es aris azri, romelSic
ganzogadovdeba da gamoiyofa romelime klasis sagnebi garkveuli zogadi
da maTTvis specifikuri niSnebis mixedviT.
kategoria - (berZn. kategoria -gamoTqma, niSani) - es aris uaRresad
zogadi fundamenturi cneba, romelic gamoxatavs realuri sinamdvilisa
da Semecnebis ufro arsebiT kanonzomier kavSirebsa da urTierTobebs.
arian ra azrovnebis procesis formebi da mdgradi maorganizebeli
principebi, kategoriebi aRadgenen yofierebisa da Semecnebis Tvisebebsa
da urTierTobebs sayovelTao da ufro koncentrirebuli saxiT.
kategoriebis zogierTi Taviseburebis daxasiaTebis mocema
SesaZlebelia cnebaTa ganzogadoebaze dayrdnobiT. TiTqmis TiToeuli
saxeobiTi cnebisTvis SeiZleba, gamoinaxos moculobiT ufro farTo
gvarovnuli cneba, magaliTad, „arayi“ - xe, „adamiani“ – „ZuZumwovari“ ,
„“spilenZi“ – „liToni“. es gvarovnuli cnebebi SeiZleba CarTuli iyos
kidev ufro farTo cnebebSi: „xe“ – „mcenare“, „ZuZumwovari“ – „cxoveli“,
„liToni“ – „nivTiereba“ da a.S. kategoriebs miekuTvneba Tavisi
moculobiT ukiduresi farTo cnebebi, e.i. isini, romelTaTvisac
SeuZlebelia, moinaxos ufro farTo gvarovnuli cnebebi. kategoriebs
warmoadgenen filosofiuri cnebebi: „yofiereba“, „subieqti“, „ arsi“,
„Tviseba“, „raodenoba“, „materia“, „cnobiereba“, da a.S. yovel konkretul
mecnierebaSi kategoriebis Tavisi sistemaa.
logikaSi ufro zogad da fundamentur cnebebs miekuTvneba
logikuri daskvnis, gansjis, daskvnis, induqciis, deduqciis da sxca
cnebebi. kategoriebi icvleba Cveni cnobierebis ganviTarebasTan erTad:
mdidrdeba maTi Sinaarsi, icvleba urTierTkavSirebi kategoriebs Soris,
icvleba maTi Semadgenloba da a.S.
azrobrivi gadasvla ufro zogadidan naklebad zogadze aris
SezRudvis procesi. ganzogadoebisa da SezRudvis procesebi uwyvetad
dakavSirebulia erTmaneTs Soris. ganzogadoebis gareSe Teoria ar
arsebobs.Teoria iqmneba praqtikaSi misi gamoyenebis mizniT konkretuli
38
amocanebis gadasawyvetad. magaliTad, obieqtebis gasazomad, teqnikur
nagebobaTa Sesaqmnelad yovelTvis aucilebelia gadasvla ufro
zogadidan naklebad zogadze da erTeulovanze, e.i. yovelTvis
aucilebelia SezRudvis procesi.
e) induqcia (laT. - damizneba) kvlevis logikuri meTodi, romelic
dakavSirebulia dakvirvebisa da eqsperimentebis Sedegebis
ganzogadoebasTan da azris moZraobasTan erTeulovanidan zogadisken.
mecnieruli kvlevis meTodis xarisxSi induqcia SeiZleba ganisazRvros
rogorc zogadi debulebis gamotanis procesi calkeuli, rigi kerZo
faqtebis dakvirvebidan. induqcia SeiZleba ganisazRvros rogorc zogadi
debulebis gamotanis procesi calkeuli, rigi kerZo faqtebis
dakvirvebidan. induqciis qveS xSirad esmiT gansjis wesi, romelic
migviyvans kerZo faqtebidan da gansjebidan zogad daskvnebamde.
Cveulebriv ganasxvaveben induqciis or ZiriTad saxes: srulsa da
arasruls. sruli induqcia - es aris romelime zogadi gansjis daskvna
zogierTi simravlis yvela obieqtis Sesaxeb mocemuli simravlis
TiToeuli obieqtis ganxilvis safuZvelze. aseTi induqciis gamoyenebis
sfero SezRudulia sasrulo ricxvis obieqtebiT. praqtikaSi ufro
xSirad gamoiyeneba induqciis arasruli forma, romelic iTvaliswinebs
daskvnas simravlis yvela obieqtis Sesaxeb mxolod obieqtebis nawilis
Secnobis safuZvelze. arasruli induqciis aseTi daskvnebi xSirad
atarebs albaTur xasiaTs. eqsperimentul kvlevebze dafuZnebul da
Teoriuli dasabuTebis CamrTvel arasrul induqcias SeuZlia utyuari
daskvnis mocema. mas ewodeba mecnieruli induqcia. didi aRmoCenebi,
mecnieruli azris naxtomebi win iqmneba saboloo angariSiT induqciiT -
sarisko, magram mniSvnelovani SemoqmedebiTi meTodiT.
induqciis safuZvelia cda, eqsperimenti da dakvirveba, romelTa
msvlelobaSi ikribeba calkeuli faqtebi. Semdgom, vswavlobT ra am
faqtebs, vaanalizebT ra maT, Cven vadgenT klasSi Semavali rigi
movlenebis zogad da ganmeorebad Tvisebebs.
induqcia gvexmareba sxvadasxva movlenebs Soris mizezSedegobrivi
kavSiris dadgenaSi (bekonmilis wesebi).
1. erTaderTi msgavsebis meTodi: Tu raRac movlenis dakvirvebad
SemTxvevebs gaaCniaT saerTo mxolod erTi garemoeba, maSin namdvilad es
aris mocemuli movlenis mizezi.
2. erTaderTi gansxvavebis meTodi: Tu SemTxvevebi, romelTa dros
dgeba an ar dgeba movlena, gansxvavdebian mxolod erT adrindel
garemoebaSi, maSin es garemoeba aris mocemuli movlenis mizezi.
39
3. msgavsebisa da gansxvavebis gaerTianebuli meTodi: iqmneba rogorc
erTaderTi msgavsebis meTodis saSualebiT miRebuli Sedegis
dadastureba, romlisTvisac gamoyenebulia erTaderTi gansxvavebis
meTodi. arsebiTad es aris ori meTodis kombinacia.
4. Tanmxlebi cvlilebebis meTodi: Tu erTi garemoebis cvlileba
yovelTvis iwvevs meoris cvlilebas, maSin pirveli garemoeba aris meoris
mizezi. amasTan danarCeni adrindeli movlenebi rCeba ucvleli.
deduqcia (laTin. damizneba) - es aris analitikuri gansjis procesi
zogadidan kerZosaken an naklebad zogadisken. deduqciis sawyiss (
gzavnilebs) warmoadgenen aqsiomebi, postulatebi an ubralod zogadi
mtkicebulebebis xasiaTis mqone hipoTezebi, xolo bolos - Sedegebi
gzavnilebidan, Teoremebidan. Tu deduqciis gzavnilebi WeSmaritia, maSin
misi Sedegebic WeSmaritia. deduqcia - mtkicebulebis ZiriTadi
saSualebaa. deduqciis gamoyeneba iZleva cxadi WeSmaretebebidan codnis
gamotanis SesaZleblobas, romelsac ukve uSualo sicxadiT Cveni tvini
ver Cawvdeba, magram warmogvidgeba TviT misi miRebis wesis wyalobiT
sruliad dasabuTebulad da utyuarad.
deduqcia gansxvavdeba induqciisagan azris moZraobis sawinaaRmdego
svliT. rogorc es Cans gansazRvrebidan, deduqciaSi zogad codnaze
dayrdnobiT akeTeben kerZo xasiaTis daskvnas. deduqciis erT-erTi
gzavnilTagania zogadi gansja. Tu igi miRebulia induqciuri gansjidan,
maSin deduqcia avsebs induqcias Cveni codnis moculobis gafarToebiT
da mimarTavs axali induqciuri ganzogadoebebis aSenebas. magaliTad, Tu
Cven viciT, rom yvela liToni eleqtrogamtaria, da Tu dadgenilia, rom
spilenZi ekuTvnis liTonebis jgufs, maSin am ori gzavnilidan
aucileblad gamodis daskvna imis Sesaxeb, rom spilenZi
eleqtrogamtaria. magram deduqciis gansakuTrebiT didi SemecnebiTi
mniSvneloba vlindeba im SemTxvevaSi, roca saerTo gzavnilis saxiT
gamodis ara ubralod induqciuri ganzogadoeba, aramed raRac
hipoTeturi varaudi, magaliTad, axali mecnieruli idea. am SemTxvevaSi
deduqcia warmoadgens axali Teoriuli sistemis aRmocenebis amosaval
wertils. am gziT Seqmnili Teoriuli codna gansazRvravs empiriuli
kvlevebis Semdgom svlas.
deduqcia induqcia
tomaraSi yvela lobio TeTria. es lobio am tomridanaa.
es lobio am tomridanaa. es lobio TeTria.
es lobio TeTria. yvela lobio tomaraSi TeTria.
40
2) empiriuli codna aris codna sakvlevi faqtebis ZiriTadi
parametrebis Sesaxeb, am parametrebs Soris funqciuri kavSirebis Sesaxeb,
obieqtebis qcevis Sesaxeb. Sesaswavli obieqtis Sesaxeb empiriuli
monacemebis saxiT gamodis iseTi Taviseburebani, nivTebisa da movlenebis
kavSirebi da urTierTobani, romlebic mJRavndebian praqtikuli
moRvaweobis, dakvirvebisa da eqsperimentebis msvlelobaSi.
empiriuli obieqtis damaxasiaTebeli niSani - misi grZnobadi asaxvis
SesaZleblobaa. empiriuli monacemebis analizis Sedegebi kvlevis
msvlelobaSi gamoixateba aramarto faqtebis dadgenis formiT, aramed -
empiriuli ganzogadoebebis saxiTac.
empiriuli monacemebis miRebis xelSemwyob sakvlev meTodebs
SeiZleba miekuTvnos isini, romlebic uSualod dakavSirebulia
realobasTan, praqtikasTan. isini uzrunvelyofen sawyisi masalis
dagrovebas, fiqsacias, klasifikacias da ganzogadoebas mecnieruli
Teoriis Sesaqmnelad. maT miekuTvneba: mecnieruli dakvirveba,
eqsperimentebis sxvadasxva saxeebi, muSaoba samecniero faqtebTan -
miRebuli Sedegebis aRwera, faqtebis klasifikacia, maT sistematizacia,
gamokiTxvebi, saubrebi, konkretuli pirebis moRvaweobis Sedegebis
Seswavla da sxva. Cven ganvixilavT mokled kvlevebis ZiriTad empiriul
meTodebs, movitanT maT arsobriv da Sinaarsobriv daxasiaTebebs.
empiriul doneze gamoiyeneba iseTi meTodebi, rogoricaa dakvirveba,
aRwera, Sedareba, gazomva, eqsperimenti.
dakvirveba - es aris movlenebis sistemuri da mizanmimarTuli aRqma,
romlis msvlelobaSic Cven viRebT codnas Sesaswavli obieqtebis
garegani mxareebis, Tvisebebisa da urTierTobebis Sesaxeb. dakvirveba
yovelTvis atarebs ara saWvret, aramed aqtiur, samoRvaweo xasiaTs. igi
eqvemdebareba konkretuli samecniero amocanis gadawyvetas da amitom
gamoirCeva mizanmimarTulobiT, arCeviTobiT da sistematiurobiT.
ZiriTadi moTxovnebi mecnieruli dakvirvebis mimarT: Canafiqris
erTmniSvneloba, mkacrad gansazRvrul saSualebaTa arseboba (teqnikur
mecnierebebSi - xelsawyoebis), Sedegebis obieqturoba. obieqturoba
uzrunveliyofa kontrolis SesaZleblobiT an ganmeorebiTi dakvirvebis
gziT, an kvlevis sxva meTodebis gamoyenebiT, kerZod, eqsperimentis.
Cveulebriv dakvirveba erTveba eqsperimentis proceduraSi Semadgeneli
nawilis saxiT. dakvirvebis mniSvnelovani momentia misi Sedegebis
interpretacia, xelsawyoebis CvenebaTa gaSifvra da a.S.
dakvirvebis ganviTarebul formaTa ganxorcieleba iTvaliswinebs
gansakuTrebul saSualebaTa gamoyenebas da pirvel rigSi xelsawyoebis,
41
romelTa damuSaveba da gansaxiereba aseve moiTxovs mecnierebis Teoriul
warmodgenaTa CarTvas.
aRwera - cdis Sedegebis fiqsacia bunebrivi an xelovnuri enis
saSualebebiT (dakvirvebis an eqsperimentis monacemebis) aRniSvnebis
garkveuli sistemebis daxmarebiT, romlebic miRebulia mecnierebaSi
(sqemebi, grafikebi, naxatebi, cxrilebi, diagramebi da a.S.).
aRweris msvlelobaSi tardeba movlenaTa Sedareba da gazomva.
Sedareba - aris meTodi, romelic avlens obieqtebis msgavsebas an
gansxvavebas (an erTi da igive obieqtis ganviTarebis safexurebs), e.i. maT
igiveobas an gansxvavebas. magram mocemul meTods aqvs azri mxolod
klasis Semqmnel erTgvarovani sagnebis erTobliobaSi. klasSi sagnebis
Sedareba xorcieldeba mocemuli ganxilvisaTvis arsebiTi niSnebis
mixedviT. amasTan erTi niSnis mixedviT Sesadarebeli niSnebi, SeiZleba
sxva niSnis mixedviT iyos Seudarebeli.
gazomva - aris kvlevis meTodi, romlis drosac myardeba erTi
sididis urTierToba meore, etalonad, standartad wodebul sididesTan.
asxvaveben gazomvis pirdapir da irib procedurebs. ukanasknels
miekuTvneba iseTi obieqtebis gazomvebi, romlebic Cvengan daSorebulia an
uSualod ar aRiqmeba. amasTan gasazomi sididis mniSvneloba dgindeba
gasaSualoebiT. iribi gazomvebi ganxorcielebadia maSin, roca cnobilia
saerTo damokidebuleba sidideebs Soris, romelic iZleva saZiebeli
Sedegis gamoyvanis SesaZleblobas ukve cnobili sidideebidan.
eqsperimenti - aris kvlevis meTodi, romlis saSualebiTac xdeba
aqtiuri da mizanmimarTuli aRqma garkveuli obieqtebis kontrolirebad
da marTvad pirobebSi.
eqsperimentis ZiriTadi Taviseburebani:
1) aqtiuri urTierToba obieqtTan mis cvlilebamde da gardaqmnamde;
2) Sesaswavli obieqtis mravaljeradi aRwarmoebadoba mkvlevaris
surviliT;
3) movlenaTa iseTi Tvisebebis aRmoCenis SesaZlebloba, romlebic ar
SeiniSneba bunebriv pirobebSi;
4) movlenis ganxilvis SesaZlebloba „sufTa saxiT“ gareSe
gavlenebisagan izolaciis gziT , an eqsperimentis pirobebis
Secvlis gziT;
5) obieqtis „qcevis“ kontrolisa da Sedegebis Semowmebis
SesaZlebloba.
SeiZleba iTqvas, rom eqsperimenti - idealizirebuli cdaa. igi iZleva
movlenis cvlilebis msvlelobisaTvis Tval-yuris midevnebis, masze
aqtiuri zemoqmedebis moxdenis, aRdgenis SesaZleblobas, Tuki aris amis
42
aucilebloba, vidre moxdebodes miRebuli Sedegebis Sedareba. amitom
eqsperimenti warmoadgens ufro Zlier da moqmed meTods, vidre
dakvirveba an gazomva, sadac sakvlevi movlena rCeba ucvleli. es aris
empiriuli kvlevis umaRlesi forma.
eqsperimenti gamoiyeneba an iseTi situaciis Sesaqmnelad, romelic
SesaZlebels xdis, gamokvleuli iyos obieqti sufTa saxiT, an ukve
arsebuli hipoTezebisa da Teoriebis Sesamowmeblad, an axali
hipoTezebisa da Teoriuli warmodgenebis formulirebisaTvis.
yovelgvari eqsperimenti yovelTvis miemarTeba raRaca Teoriuli ideiT,
koncefciiT, hipoTeziT. eqsperimentis monacemebi, rogorc dakvirvebebi,
yovelTvis Teoriulad datvirTulia - misi dayenebidan Sedegebis
interpretaciamde.
eqsperimentis Catarebis stadiebi:
1) dagegmva da aSeneba ( misi mizani, tipi, saSualebebi da a.S.);
2) kontroli;
3) Sedegebis interpretacia.
eqsperimentis struqtura:
1) kvlevis obieqti;
2) aucilebeli pirobebis Seqmna (kvlevis obieqtze materialuri
faqtorebis zemoqmedeba, arasasurvel zemoqmedebaTa - dabrkolebaTa
aRmofxvra);
3) eqsperimentis Catarebis meTodika;
4) hipoTeza an Teoria, romlis Semowmebaa saWiro.
rogorc wesi, eqsperimentireba dakavSirebulia ufro martivi
praqtikuli meTodebis gamoyenebasTan - dakvirvebebi, Sedarebebi da
gazomvebi.
ramdenadac eqsperimenti, rogorc wesi, ar tardeba dakvirvebebisa da
gazomvebis gareSe, amdenad igi unda pasuxobdes maT meTodur moTxovnebs.
kerZod, rogorc dakvirvebebisa da gazomvebisas, eqsperimenti SeiZleba
CaiTvalos damadastureblad, Tuki igi eqvemdebareba aRdgenas sxva
adamianis mier sivrcis sxva adgilas da sxva droSi da iZleva igive
Sedegs.
v) Teoriuli kvlevis meTodebi
Teoriul etapze gamoiyeneba azrobrivi eqsperimenti, idealizacia,
formalizacia, aqsiomaturi, hipoTetiko-deduqciuri meTodebi,
abstraqtulidan asvla konkretulisaken, aseve istoriuli da logikuri
analizis meTodebi.
idealizacia - aris kvlevis meTodi, romelic ayalibebs azrobriv
konstruirebaSi warmodgenebs obieqtis Sesaxeb misi arsebobisaTvis
43
aucilebeli pirobebis gamoricxvis gziT. arsis mixedviT, idealizacia
warmoadgens abstragirebis proceduris saxesxvaobas, dakonkretebuls
Teoriuli kvlevis moTxovnebis gaTvaliswinebiT. aseTi konstruirebis
Sedegs warmoadgenen idealizebuli obieqtebi. idealizaciebis formireba
SeiZleba midiodes sxvadasxva gzebiT:
mimdevrobiT ganxorcielebadi mravalsafexuriani abstragireba (ase
miiReba maTematikis obieqtebi - sibrtye, wrfe, wertili da a.S.);
Sesaswavli obieqtis raRaca Tvisebis gamoTvla da fiqsacia
sxvebisagan mowyvetiT (sabunebismetyvelo mecnierebaTa idealuri
obieqtebi.
idealizebuli obieqtebi gacilebiT martivia realur obieqtebze,
rac SesaZlebels xdis maTTvis gamoyenebuli iyos aRweris maTematikuri
meTodebi. idealizaciis wyalobiT procesebi ganixileba maTi ufro
sufTa saxiT, garedan SemTxveviTi Setanebis gareSe, am procesebis
mimdinareobis kanonebis gamovlenis gzebis gasaxsnelad. idealizebuli
sagani realurisagan gansxvavebiT xasiaTdeba ara usasrulo, aramed
Tvisebebis sruliad garkveuli ricxviT da amitom mkvlevari Rebulobs
masze sruli inteleqtualuri kontrolis SesaZleblobas. idealizebuli
sagnebi axdenen realur sagnebSi ufro arsebiTi urTierTobebis
modelirebas.
ramdenadac Teoriis debulebani laparakoben idealuri sagnebis, da
ara realuris Tvisebebis Sesaxeb, arsebobs am debulebebis Semowmebisa da
miRebis problema realur samyarosTan Tanafardobis safuZvelze. amitom
empiriuli mocemulobisaTvis damaxasiaTebel, idealuri sagnis
daxasiaTebisagan maxasiaTeblebis gadaxraze moqmed Setanili
garemoebebis gasaTvaliswineblad aformulireben konkretizaciis wesebs:
kanonis Semowmeba misi moqmedebis konkretuli pirobebis gaTvaliswinebiT.
modelireba (idealizaciasTan mWidrod dakavSirebuli meTodi) - es
aris Teoriuli modelebis, e.i. sinamdvilis garkveuli fragmentebis
analogebis (sqemebis, struqturebis, niSanTa sistemebis) kvlevis meTodi;
am modelebs ewodeba originali. mkvlevari, gardaqmnis ra am analogebs
da marTavs ra maT, afarToebs da aRrmavebs codnas originalebis Sesaxeb.
modelireba - es aris obieqtiT gasaSualoebuli operirebis meTodi,
romlis msvlelobaSic ikvleva uSualod ara TviT Cveni
damainteresebeli obieqti, aramed romeliRac Sualeduri sistema
(bunebrivi an xelovnuri), romelic:
imyofeba raRac obieqtur SesabamisobaSi Semecnebad obieqtTan
(modeli - es, uwinaresad yovlisa, isaa, rasac adareben -
44
aucilebelia, rom modelsa da originals Soris iyos msgavseba
raRac fizikur daxasiaTebebSi, an struqturaSi, an funqciebSi);
SeuZlia Semecnebis procesSi cnobil etapebze garkveul
SemTxvevebSi Secvalos Sesaswavli obieqti (kvlevis procesSi
originalis droebiTi Secvla modeliT da masTan muSaoba
SesaZlebels xdis bevr SemTxvevebSi ara marto aRmoCenili iyos,
aramed nawinaswarmetyvelebuli iyos misi axali Tvisebebi);
mocemuli iyos misi kvlevis procesSi saboloo angariSiT
informacia CvenTvis saintereso obieqtis Sesaxeb.
45
mdgomareobs, rom tardeba obieqtis raRac maTematikuri modelis
eqsperimenti kompiuteris meSveobiT. modelis erTi parametrebis mixedviT
gamoiTvleba misi sxva maxasiaTeblebi da amis safuZvelze keTdeba
daskvnebi maTematikuri modeliT warmodgenili movlenebis Tvisebebis
Sesaxeb. gamoTvliTi eqsperimentis ZiriTadi etapebia:
1) Sesaswavli obieqtis maTematikuri modelis ageba ama Tu im pirobebSi
(rogorc wesi, igi warmodgenilia maRali rigis gantolebaTa
sistemiT);
2) gantolebaTa sabazo sistemis amoxsnis gamoTvliTi algoriTmis
gansazRvra;
3) egm-saTvis dasmuli amocanis realizaciis programis gansazRvra.
4) gamoTvliTi eqsperimenti maTematikuri modelirebis, gamoTvliTi
algoriTmebis bankisa da programuli uzrunvelyofis dagrovebuli
gamocdilebis safuZvelze saSualebas iZleva, swrafad da efeqturad
gadawydes amocanebi maTematizirebuli mecnieruli codnis
praqtikulad nebismier dargSi. mimarTva gamoTvliTi
eqsperimentisadmi rig SemTxvevebSi SesaZlebels xdis, mkveTrad
Semcirdes mecnierul SemuSavebaTa Rirebuleba da intensificirebul
iqnas mecnieruli Ziebis procesi, rac uzrunveliyofa Sesrulebuli
gaangariSebebis mravalvariantulobiTa da eqsperimentis ama Tu im
pirobebis imitaciisaTvis modifikaciebis simartiviT.
46
formalizaciis meTodi xsnis SesaZleblobebs Teoriuli kvlevis
ufro rTuli meTodebis gamosayeneblad, magaliTad maTematikuri
hipoTezis meTodis gamosayeneblad, sadac hipoTezis xarisxSi gamodis
zogierTi gantoleba, romelic warmoadgens adre cnobili da
Semowmebuli mdgomareobebis modifikacias. cvlian ra ukanasknelebs,
adgenen axal, hipoTezis gamomxatvel gantolebas, romelic miekuTvneba
axal movlenebs. xSirad sawyisi maTematikuri formula nasesxebia codnis
mosazRvre an aramosazRvre sferodanac ki, masSi ismeba sxva bunebis
mniSvnelobebi, Semdeg amowmeben obieqtis gaangariSebuli da realuri
qcevis damTxvevas. cxadia, am meTodis gamoyenebadoba izRudeba im
disciplinebiT, romelTac ukve daagroves sakmaod mdidari maTematikuri
arsenali.
aqsiomatiuri meTodi - es aris mecnieruli Teoriis aSenebis wesi,
romlis drosac mis safuZvlad miiReba specialuri damtkicebis gareSe
(aqsiomebi an postulatebi) zogierTi debuleba, romlisganac danarCeni
sxva debuleba gamoiyvaneba formalur-logikuri mtkicebulebebis
daxmarebiT. aqsiomebisa da maT safuZvelze dadgenili debulebebis
erToblioba qmnis aqsiomaturad agebul Teorias, romelic Tavis TavSi
moicavs abstraqtul saniSne modelebs. aseTi Teoria SeiZleba
gamoyenebuli iyos ara erTi, aramed movlenaTa ramdenime klasis
modeluri warmodgenisaTvis ara erTi, aramed ramdenime sagnobrivi
sferos dasaxasiaTeblad. aqsiomebidan debulebebis gamosayvanad
formulirdeba maTematikuri logikis debulebis gamoyvanis
gansakuTrebuli wesebi. codnis sistemis formalurad agebul aqsiomaTa
garkveul sagnobriv sferosTan Tanafardobis wesebis gamoZebnas uwodeben
interpretacias. Tanamedrove bunebismetyvelebaSi formaluri
aqsiomatiuri Teoriebis magaliTebs warmoadgenen fundamenturi fizikuri
Teoriebi, rac iwvevs maTi interpretaciebisa da dasabuTebis rig
specifikur problemebs (gansakuTrebiT araklasikuri da
postaraklasikuri mecnierebis Teoriuli agebebisaTvis).
Teoriuli codnis aqsiomatiurad agebuli sistemebis specifikis
ZaliT maTi dasabuTebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens
WeSmaritebis SidaTeoriuli kriteriumebi: arawinaaRmdegobisa da Teoriis
mTlianobis moTxovna, nebismieri debulebis dasamtkiceblad an
uarsayofad sakmarisi safuZvlebis moTxovna, romelic formulirebulia
aseTi Teoriis CarCoebSi.
mocemuli meTodi farTod gamoiyeneba maTematikaSi, aseve im
sabunebismetyvelo mecnierebebSic, sadac iyeneben formalizaciis meTods
(meTodis SezRuduloba).
47
hipoTetikur-deduqciuri meTodi - aris mecnieruli Teoriis agebis
wesi, romlis safuZvelSic devs urTierTdakavSirebuli hipoTezebis
sistemebis Seqmna; maTgan SemdegSi deduqtiuri gaSlis gziT gamoiyvaneba
kerZo hipoTezebis sistema, romelic eqvemdebareba sacdel Semowmebas. es
meTodi dafuZnebulia daskvnebis deduqciaze (gamotanaze) hipoTezebisa da
sxva gzavnilebisagan, romelTa WeSmariti mniSvneloba ucnobia. es
niSnavs, rom mocemuli meTodis safuZvelze miRebul daskvnas eqneba
albaTobrivi xasiaTi.
hipoTetikur-deduqciuri meTodis struqtura:
1) hipoTezis wamoyeneba mocemul movlenaTa mizezebisa da
kanonzomierebaTa Sesaxeb sxvadasxva logikuri xerxebis daxmarebiT;
2) hipoTezebis safuZvlianobis Sefaseba da maTi simravlidan ufro
albaTuris SerCeva;
3) hipoTezidan deduqciuri gziT Sedegebis gamotana misi Senaarsis
dazustebiT;
4) hipoTezidan gamotanili Sedegebis eqsperimentuli Semowmeba. aq
hipoTeza Rebulobs eqsperimentul dadasturebas an uaryofas.
magram calkeuli Sedegebis dadastureba ar iZleva misi
WeSmaritebis an siyalbis garantias mTlianobaSi. Semowmebis
Sedegebis mixedviT ukeTesi hipoTeza gadadis Teoriad.
48
albaTuri meTodebi eyrdnobian albaTobis Teorias, romelsac
xSirad uwodeben mecnierebas SemTxveviTis Sesaxeb, xolo mravali
mecnieris warmodgeniT albaToba da SemTxveviToba praqtikulad
Seuwyvetelia.
albaToba - cneba, romelic axasiaTebs zogierTi SemTxveviTi
movlenis gaCenis SesaZleblobis raodenobriv zomas (xarisxs) garkveul
pirobebSi, romlebic SeiZleba ganmeordes. albaTobis Teoriis erT-erTi
ZiriTadi amocanaTagania - gairkves kanonzomierebebi, romlebic aRiZvreba
didi raodenobis SemTxveviTi faqtorebis urTierTqmedebisas.
albaTur-statistikuri meTodebi farTod gamoiyeneba masiuri
movlenebis Seswavlisas - gansakuTrebiT iseT samecniero disciplinebSi,
rogoricaa maTematikuri statistika, statistikuri fizika, kvanturi
meqanika, kibernetika, sinergetika da a.S.
4) mecnieruli codnis sistematizaciis meTodebi (tipologizacia,
klasifikacia). klasifikacia - (laT.classis - Tanrigi) - aris mecnieruli
meTodi, romelic niSnavs Sesaswavli obieqtebis mTeli simravlis
gancalkevebas da Semdgom maT gaerTianebas jgufebSi raRaca niSnis
mixedviT. niSani, arseboba, ararseboba an romlis gamoxatvis xarisxi
gamodis ama Tu im jgufisaTvis obieqtis mikuTvnebis kriteriumad,
ewodeba klasifikaciis safuZveli.
tipologia - klasifikaciis iseTi saxea, romlis safuZvelSic devs
obieqtebis klasifikaciis arsebiTi niSani. es aris klasifikaciis ufro
faseuli da rTuli saxe. sistematika - obieqtebis zogierTi erTobliobis
Sesaxeb warmodgenebis sistemaSi moyvana, romelTac moicavs tipologia.
taqsonomia - sinamdvilis rTuladorganizebul sferoTa klasifikaciis
Teoria, romelTac aqvT Cveulebriv ierarqiuli agebuleba. botanikasa da
biologiaSi taqsonomia iTvleba sistematikis ganyofilebad, swavlebad
taqsonomiuri kategoriebis Sesaxeb, romlebic aRweren obieqtebis
Tanadaqvemdebarebul jgufebs - taqsonebs. Tu klasifikaciis safuZvelia
obieqtebis arsebiTi niSani, maSin mas ewodeba bunebrivi. Tu sakvlevi da
sxva mizniT aucilebelia ubralod sistematizireba, maSin safuZvlad
irCeva amisaTvis mosaxerxebeli niSnebi. isini TviT obieqtebisaTvis
SeiZleba iyos araarsebiTi. aseT klasifikacias ewodeba xelovnuri.
mocemul leqsikonSi cnebaTa sistema organizebulia xelovnuri niSnis -
alfavitis mixedviT.
______ ∙ ______
kerZo mecnieruli meTodologia warmoadgens codnaTa erTobliobas
principebisa da meTodebis Sesaxeb, romelic gamoiyeneba ama Tu im
49
specialur mecnierul disciplinaSi. mis CarCoebSi formirdeba samyaros
specialuri mecnieruli suraTebi.
TiToeul mecnierebas aqvs Tavisi specifiuri meTodologiur
saSualebaTa nakrebi. amave dros erTi mecnierebis meTodebi SeiZleba
translirebuli iyos more mecnierebaSi. aRmocendebian
disciplinaTaSoriso samecniero meTodebi.
kerZo mecnierul meTodologias yvelaze xSirad sazRvraven rogorc
kvlevis meTodebis, principebis da xerxebis erToblioba, romelic
gamoiyeneba mecnierebis ama Tu im msxvil dargSi. maT akuTvneben meqanikas,
fizikas, qimias, geologias, biologias, socialur mecnierebebs. magram
Semecnebis ganviTarebis dRevandeli donis gaTvaliswinebiT cxadia, rom
mecnierebebi abstraqciis arsia, radganac realurad TiToeuli maTgani
didi xania aris garkveuli mecnieruli disciplinebis sistema, romelTa
ricxvi swrafad izrdeba.
TiToeul mecnierul disciplinaSi (mecnierebis dargSic) gamoiyeneba
yvelaze gansxvavebuli meTodebisa da xerxebis erToblioba, romlebic
„ganlagebulia“ meTodologiuri codnis yvela doneze. kvlevis romelime
konkretuli wesebis mkafiod „mibma“ saxeldobr mocemul disciplinaze -
rTulia, Tumca TiToeul maTgans aqvs Taviseburi meTodologiuri
instrumentariumi.
kerZomecnieruli meTodebi dakavSirebulia materiis moZraobis
calkeuli formebis specifikasTan. am meTodebidan nawils hqonda
mniSvneloba mxolod mecnierebis calkeuli dargebis farglebSi,
swavlobda ra mxolod maT sakuTar obieqts; xolo meore nawils -
mecnierebis mocemuli dargis farglebs gareT, romelsac isini uSualod
miekuTvnebian da romelTanac dakavSirebiT aRmocendnen.
yoveli ramdenadme ganviTarebuli mecniereba xasiaTdeba ra Tavisi
gansakuTrebuli sagniTa da Tavisi Teoriuli principebiT iyenebs Tavis
gansakuTrebul meTodebs, romlebic gamomdinareobs misi obieqtebis arsis
ama Tu im gagebidan.
erTi mecnierebis meTodis gamoyeneba codnis sxva sferoebSi
xorcieldeba imis wyalobiT, rom maTi obieqtebi eqvemdebareba am
mecnierebis kanonebs.
zemoTqmuli mowmobs imas, rom meTodologia ar SeiZleba dayvanili
iyos romelime erT, Tundac „Zalian mniSvnelovan meTodze“, da miT ufro
„erTaderT samecnieroze“. amasTan dakavSirebiT aucilebelia,
mxedvelobaSi gvqonds, rom TiToeuli meTodi, rogorc wesi, gamoiyeneba
araizolirebulad, TavisTavad, aramed sxvasTan SexamebaSi,
urTierTqmedebaSi.
50
nebismieri meTodis daniSnulebaa, Sesabamisi principebis safuZvelze
(moTxovnebi, daniSnulebebi da sxva) uzrunvelyos garkveuli SemecnebiTi
da praqtikuli problemebis gadawyveta, codnaTa mateba, optimaluri
funqcionireba da ama Tu im obieqtebis ganviTareba.
nebismieri meTodi „muSaobs“ efeqturad mxolod misi mTlianobisas,
e.i. roca misi yvela mxare harmoniul erTianobaSia da Tavisi mTlianobiT
mimarTulia specifikuri sagnis specifikuri logikis Cawvdomisaken, an
misi cvlileba eqvemdebareba am sagans.
yoveli calkeuli, Tavis CarCoebSi sarwmuno, meTodi, maT Soris
dialeqtikuric, Tavisi gamoyenebis sferoSi sruliad garkveuli
amocanebis gadawyvetisas xdeba mcdari, Tu absolutizirdeba, „aWarbebs
Tavis uflebamosilebebs“, ganicdis „meTodologiur kanonizacias“ da
universalizacias, vrceldeba Tavisi gamoyenebis sferos farglebs gareT.
51
leqcia 10
52
aramaterialuric. cnobierebisagan maTi damoukidebloba mdgomareobs
imaSi, rom isini arseboben imisgan damoukideblad, cnobilia Tu ucnobi
maT Sesaxeb raime xalxisaTvis.
kvlevis obieqts warmoadgens kvlevaSi uSualod amoqmedebuli
obieqtis nawili; es aris mTavari, obieqtis arsebiTi niSnebi ama Tu im
gamokvlevis TvalsazrisiT. mecnieruli kvlevis sagnis specifika
mdgomareobs imaSi, rom dasawyisSi igi gveZleva zogadi, gaurkveveli
TvisebebiT, ganiWvriteba da prognozirdeba umniSvnelo xarisxiT.
sabolood igi „Cndeba“ kvlevis dasasruls. Seudgeba ra mas, mecniers ar
SeuZlia misi warmodgena naxazebsa da gaangariSebebSi. kvlevis
produqtSi ra unda „gamostacos“ obieqts da moaxdinos misi sinTezireba,
amis Sesaxeb mkvlevars aqvs zedapiruli, calmxrivi, araamomwuravi codna.
amitom kvlevis sagnis fiqsaciis formas warmoadgens SekiTxva, problema.
TandaTan kvlevis produqtad gardaqmniT, sagani mdidrdeba da
viTardeba misi arsebobis dasawyisSi ucnobi Tvisebebisa da pirobebis
xarjze. garegnulad es mJRavndeba mkvlevaris winaSe damatebiT
wamoWrili sakiTxebis cvlilebiT, romlebsac igi wyvets TanmimdevrobiT
da uqvemdebarebs kvlevis zogad mizans.
kvlevis mizani - Sedegis idealuri, azrobrivi ganWvreta, ris gamoc
wamoiwyeba mecnierul-SemecnebiTi moqmedebebi.
kvlevis sagnis Taviseburebebi pirdapir aisaxeba mis mizanze. es
ukanaskneli, moicavs ra Tavis TavSi kvlevis sagnis saxes, gamoirCeva
sagnisaTvis damaxasiaTebeli gaurkvevlobiT kvlevis procesis dasawyisSi.
igi konkretdeba saboloo SedegTan miaxloebis zomis mixedviT.
kvlevis amocanebi aformulireben sakiTxebs, romlebzedac miRebuli
unda iyos pasuxi kvlevis miznebis sarealizaciod. kvlevis miznebi da
amocanebi qmnian urTierTdakavSirebul Zewkvebs, romlebSic TiToeuli
rgoli aris sxva rgolebis Sekavebis saSualeba. kvlevis saboloo mizans
SeiZleba ewodos zogadi amocana, xolo ZiriTadi amocanis gadasawyvet
kerZo amocanebs SeiZleba daerqvas Sualeduri miznebi, an meore rigis
miznebi.
gamoyofen aseve kvlevis ZiriTad da damatebiT amocanebs. ZiriTadi
amocanebi pasuxoben mis miznobriv dadgenilebas, damatebiTi amocanebi
dgeba momavali kvlevebis mosamzadeblad, Tanamdevi (SesaZloa, Zlian
aqtualuri), hipoTezebis mocemul problemasTan aradakavSirebuli, raRac
meToduri sakiTxebis gadasawyvetad da a.S.
miznis miRwevis xerxebi:
Tu ZiriTadi mizani formulirdeba rogorc Teoriuli, maSin
programis damuSavebisas mTavari yuradReba eqceva mocemul sakiTxSi
53
samecniero literaturis Seswavlas, sawyisi cnebebis mkafio
interpretacias, kvlevis sagnis hipoTeturi zogadi koncefciis agebas,
mecnieruli problemisa da muSa hipoTezebis logikuri analizis
gamoyofas.
sxvanairi logika marTavs mkvlevaris moqmedebebs, Tuki igi isaxavs
uSualod praqtikul mizans. igi iwyebs muSaobas mocemuli obieqtis
specifikidan da gadawyvetadi praqtikuli amocanebis dazustebidan
gamomdinare. mxolod amis Semdeg igi mimarTavs literaturas Semdegi
SekiTxvis pasuxis ZiebaSi: arsebobs Tu ara aRZruli amocanebis „tipuri“
gadawyveta, e.i. saganTan dakavSirebuli specialuri Teoria? Tu „tipuri“
gadawyveta ar aris, Semdgomi muSaoba iSleba Teoriuli kvlevis sqemiT.
Tuki aseTi gadawyveta arsebobs, gamoyenebiTi kvlevis hipoTezebi igeba
rogorc tipuri gadawyvetebis „wakiTxvis“ sxvdasxva variantebi
konkretul pirobebTan misadagebiT.
aseve mecnieruli kvlevis struqturis elementebia mecnierul-
SemecnebiTi moRvaweobis saSualebebi. maT miekuTvneba:
materialuri saSualebebi;
Teoriuli obieqtebi (idealuri konstruqtebi);
kvlevis meTodebi da kvlevis sxva idealuri regulativebi: normebi,
nimuSebi, mecnieruli moRvaweobis idealebi.
mecnieruli Ziebis saSualebebi mudmiv cvlilebasa da ganviTarebaSia.
is, rom zogierTi maTgani warmatebiT gamoiyeneba mecnierebis
ganviTarebis erT etapze, ar wamroadgens realobis axal sferoebTan maTi
SeTanxmebis sakmaris garants da amitom moiTxovs srulyofas an Secvlas.
_____ ∙ _____
54
sistemis tipebi Zalian mravalferovania: materialuri da sulieri,
araorganuli da cocxali, meqanikuri da organuli, biologiuri da
socialuri, statikuri da dinamikuri, gaxsnili da Caketili da a.S.
nebismieri sistema warmoadgens sxvadasxva elementebis simravles,
romelTac gaaCniaT struqtura da organizacia.
sistemuri midgomis specifika isazRvreba imiT, rom igi orientirebs
obieqtis mTlianobisa da misi uzrunvelmyofi meqanizmebis gaxsnaze,
rTuli obieqtis kavSirebis mravalricxovani tipebis gamovlinebaze da
maTi erTiani Teoriuli suraTis Seqmnaze. sistemuri midgomis
mniSvnelovani cnebaa „TviTorganizacia“. mocemuli cneba axasiaTebs
Seqmnis, aRdgenis an rTuli, gaxsnili, dinamikuri, TviTganviTarebadi
sistemis organizaciis srulyofis process, romlis elementebs gaaCniaT
ara xisti, aramed albaTuri xasiaTis kavSirebi.
mTlianis cneba asaxavs sistemis Tvisebebisa da misi Semadgeneli
elementebis Tvisebebis jamis principul ardamTxvevas, nawilebis
Tvisebebidan mTlianis Tvisebebis gamouyvaneblobas, da masTan erTad,
TiToeuli elementis, sistemis Tvisebebisa da urTierTobis misi
adgilisa da funqciebisagan damokidebulebas mTlianis SigniT.
struqturulobis cnebaSi fiqsirdeba is faqti, rom sistemis qceva
ganpirobebulia ara imdenad misi calkeuli elementebis qceviT,
ramdenadac misi struqturis TvisebebiT, da rom arsebobs sistemis
aRweris SesaZlebloba misi struqturis dadgenis saSualebiT.
sistemisa da garemos urTierTkavSiri niSnavs, rom sistema
aformirebs da avlens Tavis Tvisebebs garemosTan mudmiv
urTierTqmedebaSi, rCeba ra amasTan urTierTqmedebis aqtiur komponentad.
ierarqiulobis cneba orientirebs imaze, rom sistemis TiToeuli
elementi SeiZleba ganxiluli iyos rogorc sistema, xolo mocemul
SemTxvevaSi sakvlevi sistema warmoadgens ufro farTo sistemis erT-erT
elementTagans.
sistemis aRweris simravlis SesaZlebloba arsebobs TiToeuli
sistemis prncipuli sirTulis ZaliT, ris Sedegadac misi adeqvaturi
Semecneba moiTxovs sxvadasxva modelebis simravleTa agebas,
romlebidanac TiToeuli aRwers sistemis mxolod garkveul aspeqts.
sistemuri midgomis specifika isazRvreba imiT, rom kvlevas
aorientirebs ganviTarebadi obieqtis mTlianobisa da misi
uzrunvelmyofi meqanizmebis gaxsnaze, rTuli obieqtis kavSirebis
mravalricxovani tipebis gamovlinebaze da erTian Teoriul sistemaSi
maT gayvanaze.
55
sistemuri midgomis farTo gamoyeneba Tanamedrove kvleviT
praqtikaSi ganpirobebulia rigi garemoebebiT da, uwinares yovlisa,
Tanamedrove mecnierul codnaSi rTuli obieqtebis intensiuri aTvisebiT,
romelTa Sedgeniloba, konfiguracia da funqcionirebis principebi ar
aris cxadi da moiTxovs specialur analizs.
sistemuri meTodologiis erT-erTi mkafio gansaxierebaTagania
sistemuri analizi, romelic warmoadgens nebismieri bunebis
sistemebisaTvis gamoyenebul gamoyenebiTi codnis gansakuTrebul dargs.
ukanasknel dros xdeba Semecnebis arawrfivi meTodologiis
Camoyalibeba, romelic dakavSirebulia disciplinaTSorisi mecnieruli
koncefciebis - arawonasworul mdgmareobaTa da sinergetikis dinamikis
damuSavebasTan. dasaxelebuli koncefciebis CarCoebSi isaxeba
SemecnebiTi moRvaweobis axali orientirebi, romlebic moiTxoven
sakvlevi obieqtis ganxilvas rTuli TviTorganizebadi da istoriulad
TviTganviTarebadi sistemis xarisxSi.
sistemur midgomasTan zogadmecnieruli meTodologiuri programis
xarisxSi aseve mWidro kavSirSia struqturul-funqciuri midgoma - misi
saxesxvaoba. igi igeba mTlian sistemebSi maTi struqturis - mis
elementebs Soris mdgradi urTierTobebisa da urTierTkavSirebis da
erTmaneTis mimarT maTi rolebis (funqciebis) erTobliobis gamoyofis
safuZvelze.
struqtura aris raRac ucvleli garkveuli gardaqmnebisas, xolo
funqcia mocemuli sistemis TiToeuli elementis daniSnuleba.
struqturul-funqciuri midgomis ZiriTadi moTxovnebi:
struqturis _ Sesaswavli obieqtis agebulebis Seswavla;
misi elementebisa da maTi funqciuri maxasiaTeblebis gamokvleva;
funqcionirebisa da mTlianobaSi obieqtis ganviTarebis istoriis
ganxilva.
56
leqcia 11
57
winaaRmdegobaSi naRd WeSmarit gansjasTan, maSin Sedegi CaiTvleba
yalbad, mis kvaldakval - TviT antiTezisic - aRiardeba Tezisis
WeSmariteba.
gamyofi (Tezisis WeSmariteba dgindeba misi sawinaaRmdego yvela
alternativis gamoricxvis gziT).
mtkicebulebasTan mWidro kavSirSia iseTi logikuri procedura,
rogoricaa uaryofa.
uaryofa _ es aris logikuri procedura, romelic adgens logikuri
gamonaTqvamis Tezisis siyalbes.
uaryofis saxeebi:
antiTezisis mtkiceba (damoukideblad mtkicdeba gamonaTqvami,
romelic ewinaaRmdegeba uarsayof Teziss);
Sedegebis siyalbis dadgena, romelic gamomdinareobs Tezisidan
(keTdeba daSveba uarsayofi Tezisis WeSmaritebis Sesaxeb da misgan
gamoyavT Sedegebi; Tu Tundac erTi Sedegi ar Seesabameba sinamdviles, e.i.
yalbia, maSin yalbi iqneba daSvebac - uarsayofi Tezisi).
amrigad, uaryofis daxmarebiT miiRweva negatiuri Sedegi. magram mas
gaaCnia aseve dadebiTi efeqtic: viwrovdeba WeSmariti debulebis Ziebis
wre.
dadastureba _ es aris zogierTi gamonaTqvamis WeSmaritebis
nawilobrivi dasabuTeba. is TamaSobs gansakuTrebul rols hipoTezebis
arsebobisas da maT misaRebad sakmarisi argumentebis arsebobisas. Tu
mtkicebisas miiRweva zogierTi gamonaTqvamis WeSmaritebis sruli
dasabuTeba, dadasturebisas - nawilobrivi dasabuTeba.
gamonaTqvami: adasturebs hipoTezas, Tu mxolod da mxolod aris A-s
WeSmariti Sedegi. es kriteriumi sarwmunoa im SemTxvevebSi, roca
dasadasturebeli da damadasturebeli miekiTvnebian Semecnebis erTsa da
imave dones. amitom igi sandoa maTematikaSi an dakvirvebaTa SedegebTan
reducirebadi elementaruli ganzogadoebebis Semowmebisas.
SekamaTeba _ aris dadasturebis sawinaaRmdego logikuri precedura.
igi mimarTulia zogierTi Tezisis (hipoTezis) Sesustebisaken.
SekamaTebis saxeebi:
pirdapiri (Tezisis naklovanebebis uSualo ganxilva), rogorc wesi,
WeSmariti antiTezisis SemotaniT, an iseTi antiTezisis gamoyenebiT,
romelic dasabuTebulia arasakmarisad da gaaCnia albaTobis
garkveuli xarisxi;
iribi (mimarTulia ara TviT Tezisis winaaRmdeg, aramed mis
dasasabuTeblad moyvanili argumentebis an argumentebTan misi
kavSiris logikuri formis winaaRmdeg - demonstraciebi).
58
axsna _ aris logikuri procedura, romelic xsnis raRac obieqtis
arsobriv maxasiaTeblebs, mizezobriv kavSirebs an funqciur
urTierTobebs.
axsnis saxeebi:
1) obieqturi (damokidebulia obieqtis xasiaTze):
esenciuri (mimarTulia romelime obieqtis arsobrivi
maxasiaTeblebis gaxsnaze). argumentebis xarisxSi gamodian
mecnieruli Teoriebi da kanonebi.
mizezobrivi (argumentebad gamodian debulebebi ama Tu im
movlenebis mizezebis Sesaxeb);
funqciuri (ganixileba sistemis romelime elementis mier
Sesrulebuli roli.
2) subieqturi (damokidebulia subieqtis mimarTulobaze, istoriul
konteqstze - erTma da imave faqtma SeiZleba miiRos sxvadasxva axsna
konkretuli pirobebisa da subieqtis mimarTulobis mixedviT). gamoiyeneba
araklasikur da postaraklasikur mecnierebaSi - dakvirvebaTa
saSualebebis TaviseburebaTa mkafio fiqsaciis moTxovna da a.S. aramarto
warmodgena, aramed faqtebis gadarCevac ki atarebs subieqturi
moRvaweobis kvals.
obieqtivizmi da subieqtivizmi. mtkicebisagan axsnis gansxvaveba:
mtkiceba adgens Tezisis WeSmaritebas; axsnisas zogierTi Tezisi ukve
damtkicebulia: (mimarTulobis mixedviT erTi da igive silogizmi
SeiZleba iyos rogorc mtkicebuleba, aseve axsnac).
interpretacia - aris logikuri procedura, romelic miawers
romelime Sinaarsobriv azrs an mniSvnelobas simboloebs an formaluri
sistemis formulebs. Sedegad formaluri sistema gardaiqmneba ama Tu im
sagnobrivi sferos aRmwer enad. TviT am sagnobrivi sferos, rogorc
formulebisa da niSnebisaTvis miweril mniSvnelobebs, aseve ewodebaT
interpretacia. formaluri Teoria dausabuTebelia, vidre ara aqvs
interpretacia. SeiZleba agreTve adre gamomuSavebul Sinaarsian Teorias
mieniWos axalis azri da axli interpretacia.
interpretaciis klasikuri magaliTia - sinamdvilis fragmentis povna,
romlis Tvisebebi aRiwereboda lobaCevskis geometriiT (uaryofiTi
simrudis zedapirebi). interpretacia gamoiyeneba upiratesad ufro
abstraqtul mecnierebebSi (logika, maTematika).
_____ ∙ _____
59
miRebulia mecnieruli codnis sistematizaciis Semdegi meTodebis
gamoyofa.
klasifikacia _ es aris Sesaswavli obieqtebis simravlis dayofis
meTodi qvesimravleebad mkacrad dafiqsirebuli msgavsebebisa da
gansxvavebebis safuZvelze. klasifikacia - informaciis empiriuli masivis
organizaciis wesia. klasifikaciis mizania sistemaSi nebismieri obieqtis
adgilis gansazRvra. amiT obieqtebs Soris zogierTi kavSirebis
arsebobis dadgena. klasifikaciis kriteriumis mflobeli subieqti
Rebulobs cnebebisa da obieqtebis mravalsaxeobaSi orientirebis
SesaZleblobas.
arCeven bunebriv da xelovnur klasifikaciebs Tvisebebis
arsebiTobis mixedviT, romelic ideba mis safuZvelSi.
tipologizacia _ es aris obieqtebis romelime Sesaswavli
erTobliobis gayofis meTodi gansazRvruli Tvisebebis mqone
mowesrigebul da sistematizirebul jgufebad idealizebuli modelis an
tipis daxmarebiT (idealuris an konstruqciulis). tipologizacias
safuZvlad udevs cneba aramkafio simravleTa Sesaxeb, e.i. mkafio
sazRvrebis armqone simravleTa Sesaxeb, roca elementebis gadasvla
simravlis kuTvnilebidan arasimravlis kuTvnilebaSi xdeba TandaTan, ara
mkveTrad e.i. romelime sagnobrivi sferos elementebi miekuTvnebian mas
mxolod kuTvnilebis garkveuli xarisxiT.
tipologizacia tardeba arCeuli da konceptualurad dasabuTebuli
kriteriumis (kriteriumebis) mixedviT, an empiriulad aRmoCenili da
Teoriulad interpretitebuli safuZvliT (safuZvlebiT), rac saSualebas
iZleva, garCeul iqnas Sesabamisad Teoriuli da empiriuli
tipologizaciebi.
klasifikaciisa da tipologizaciis kavSiri da gansxvaveba:
klasifikacia iTvaliswinebs TiToeuli elementisaTvis (obieqtisaTvis)
garkveuli adgilis povnas jgufSi (klasSi) an Tanmimdevrobis rigSi,
sazRvrebis mkafio gavlebisas klasebs Soris an rigebs Soris (erTi
calke aRebuli elementi ar SeiZleba erTdtoulad ekuTvnodes
sxvadasxva klasebs (rigebs), an saerTod ar Sediodes romelime maTganSi,
amasTan iTvleba, rom klasifikaciis kriteriumi SeiZleba iyos
SemTxveviTi, xolo tipologizaciis kriteriumi yovelTvis arsebobrivia.
_____ ∙ _____
60
rogorc empiriul, ise Teoriul kvlevaSi gansakuTrebul rols
TamaSobs mecnierebis ena, romelmac aRmoaCina rigi Taviseburebani
Cveulebrivi Semecnebis enasTan SedarebiT.
61
saSualebaTa srulyofis aucileblobam ganapiroba mecnierebis
formalizebur enaTa gaCena.
samecniero terminologia - es aris zusti, erTaderTi mniSvnelobiani
sityvebis erToblioba mocemuli mecnieruli disciplinis CarCoebSi.
samecniero terminologiis safuZvels Seadgens mecnieruli
gansazRvrebebi.
gamoyofen ,,gansazRvrebis“ terminis or azrs:
62
terminebis dazusteba da erTdroulad, gansaxilveli sagnis
erTmniSvnelovani daxasiaTebis gamomuSaveba (gansazRvrebaTa
damzustebeli);
samecniero brunvaSi axali terminebis an cnebebis Semotana
(gansazRvrebaTa mapostulirebeli).
meorec, gansazRvrebebi iZlevian daskvniTi procedurebis agebis
SesaZleblobas. gansazRvrebebis wyalobiT sityvebi iZens sizustes,
sicxades da erTmniSvnelobas.
amasTan erTad gansazRvrebaTa mniSvnelobebis gazviadeba ar Rirs.
gasaTvaliswinebelia, rom isini ar asaxaven gansaxilveli sagnis mTel
Sinaarss. mecnieruli Teoriis faqturi Seswavla ar daiyvaneba
gansazRvrebaTa jamis dauflebaze.
63
leqcia 12_13
64
leqcia 14
operatiul-taqtikuri gaangariSebebi
65
saangariSo da sacnobaro cxrilebis, grafikebis, nomogramebis,
saangariSo saxazavebi, martivi gamoTvliTi saSualebebis gamoyenebiT,
xolo ufro saeWvo - egm-is daxmarebiT.
sakomendanto-saStabo swavleba
66
leqcia 15
meTodologia
istoriuli meTodis meTodologia koncentrirebulia istoriul
movlenaTa namdvilobis gansazRvraze, romelTac asaxva hpoves uZveles
teqstebSi. istoriuloba ewinaaRmdegeba movlenaTa miTologiur asaxvas
da warmoadgens dokumentirebul istorias. istoriuli meTodis
gamoyenebis sakvanZo mizani mdgomareobs imaSi, rom moZebnil iqnas
realuri faqtebi, damtkicdes maTi namdviloba, istoriuloba an
istoriulobis arseboba.
pirveli oTxi sakiTxi aformebs ufro maRal kritikul analizs,
mexuTe sakiTxi - es aris ufro dabali kritikuli analizi, mTlianobaSi
es sakiTxebi aformeben garegan kritikas. meeqvse da ukanaskneli sakiTxi
pirvelwyaros Sesaxeb aris Siangani kritika. mTlianobaSi yvela sakiTxi
cnobilia rogorc pirvelwyaroebis kritikuli analizi.
r.j. Seiferi garegani kritikis sesaxeb gamoTqvamda mosazrebas, rom
zogjer amboben - am funqcias aqvs negatiuri mniSvneloba,ubralod icavs
mtkicebulebebisgan; maSin rodesac ,,Sinagan kritikiasaqvs dadebiTi
mniSvneloba, karnaxobs ra, rogor iqnas gamoyenebuli pirvelwyaros
Semowmeba mtkicebulebebis namdvilobaze“.
67
absoluturad sandod, adgens zogad wess. mocemuli wesi gvauwyebs, rom
TiToeuli konkretuli dokumentisaTvis namdvilobis dadgenis
(idenTifikaciis) procesi unda Catardes calke avtoris simarTlisagan
(avtoritetisagan) damoukideblad. amasTan, mtkicebulebebis yoveli
nawili unda Sefasdes cal-calke.
samxedro sociologia
68
saxelmwifosa da SeiaraRebuli Zalebis mier samxedro samsaxurisa da
samxedro mosamsaxureTa saomari identobis sulieri safuZvlebis
formirebis mizniT.
samxedro mosamsaxureTagan mosalodnelia iseTi qceva, cxovrebis
stili da azrovnebis stili, romlebic iTvaliswineben mZlavr
identifikacias Tavis profesiul jgufTan, samxedro valisadmi
erTgulebas aramarto samsaxuris dros, aramed yoveldRiur cxovrebaSi.
ufro metic, „movaleobis“ terminebSi samxedro samsaxuri aRiwereba
zogadsamxedro wesdebebiT, rac miuTiTebs mis sakralur xasiaTze.
69
kompiuteruli uzrunvelyofa – m. xorxeli; g. qoriZe; s. maisuraZe
70