Está en la página 1de 73

saqarTvelos teqnikuri universitetis

nagebobebis, specialuri sistemebisa da sainJinro uzrunvelyofis instituti

samxedro mecnierebis struqtura, arsi


da kvlevis meTodebi

leqciebis kursi

Tbilisi
2018 w.
Semdgeneli – profesori, general-maiori elguja meZmariaSvili

ISBN 978-9941-8-0285-0 (PDF)


S i n a a r s i

samxedro mecnierebani – samxedro Teoriuli mecniereba da 1


samxedro specialuri mecniereba

samxedro xelovnebis arsi. gansxvaveba samxedro mecnierebasa da 8


samxedro xelovnebas Soris

samxedro inJineria – samxedro mecnierebusa da xelovnebis


12
Semadgeneli nawili, rogorc sabrZolo moqmedebebisa da
brZolebis operatiuli da sabrZolo uzrunvelyofa

samxedro mecnierebis kvlevebisa da Semecnebis meTodebi 14


da maTi struqtura

mecnierebis Semecnebis Teoriis da meTodologiis sagani – 18


kursis sagani da amocanebi

mecnierebis paradigmebis cvla – mecnierebis ganviTarebis kanoni –


paradigma, rogorc samxedro moRvaweobis modeli; revoluciebis 23
roli mecnierebis gardaqmnaSi; Tanamedrove mecnierebis
paradigmebis Camoyalibeba; sinergetika.

samecniero kvlevebis meTodologiis principebi – mecnierebis


meTodologiuri safuZvlebi – gansazRvreba, amocanebi, doneebi da 26
funqciebi, samecniero kvlevebis meTodebis principebi.

samecniero meTodi: Semecnebis samecniero meTodebis gansazRvreba


32
da klasifikacia; Semecnebis filosofiuri – ganzogadebuli
meTodebi

samecniero meTodi: kvlevebis logikuri meTodebi da xerxebi;


35
kvlevebis kerZo meTodebi

samecniero kvlevebis meTodika – samecniero kvlevebis struqtura;


sistemuri midgoma − saerTo samecniero meTodologiuri programa
da misi arsi 52

samecniero kvlevebis meTodika − mecnieruli codnis dasabuTebis


logikuri procedurebi; samecniero codnis sistematizaciis
meTodebi; mecnierebis ena; samecniero terminologiis specifika 57

samxedro teqnikis gamocdebi dedamiwaze, rogorc Semecnebis 64


meTodi. kosmosuri samxedro teqnikis gamocda, rogorc Semecnebis
meTodi

kvleviTi, sameTauro-saStabo, operatiul-taqtikuri da taqtikuri 65


swavlebebi da gaangariSebebi

samxedro mecnierebis kvlevebSi istoriuli meTodis da samxedro 67


sociologiis roli
leqcia 1

samxedro mecnierebani – samxedro Teoriuli mecniereba da samxedro


specialuri mecniereba

samxedro mecniereba, codnis sistema, kanonebis, omis^ samxedro-


strategiuli xasiaTis, misi Tavidan acilebis gzebis, SeiaraRebuli Zalebis
mSeneblobis, am Zalebis da qveynis saomrad momzadebis, SeiaraRebuli
brZolis warmoebis xerxebis Sesaxeb. oms, rogorc rTul socialur-
politikur movlenas, swavlobs bevri sazogadoebrivi,^sabunebismetyvelo da
teqnikuri mecniereba. s.m-is ZiriTadi sagania SeiaraRebuli brZola omSi. igi
ikvlevs SeiaraRebuli brZolis problemebs, iTvaliswinebs misi
mimdinareobis da Sedegis damokidebulebas meomari mxareebis ekonomikuri,
moralur-politikuri, mecnierul-teqnikuri da samxedro SesaZleblobebis
Tanafardobaze. aseve mis formebs, strategiuli, operatiuli da taqtikuri
momzadebisa da warmoebis xerxebs. garda amisa: SeiaraRebuli Zalebis
Semadgenlobas, organizacias da teqnikur aRWurvas; mxedruli swavlebis,
aRzrdis, omisaTvis mosaxleobis da samobilizacio resursebis momzadebis
problemebs; mSvidobianobis da omianobis dros jarebis (Zalebis) marTvis
(xelmZRvanelobis) Sinaarss, formebs da meTodebs; omisa da SeiaraRebuli
brZolis urTierTdamokidebulebas politikasTan da ekonomikasTan, agreTve
maT gavlenas SeiaraRebuli Zalebis mSeneblobis politikur da
ekonomiur uzrunvelyofaze, momzadebasa da sabrZolo gamoyenebaze.
s.m-is Sinaarssa da mimarTulebas ganapirobebs s a m x e d r o doqtri
n a ; Tavis mxriv,^misi daskvnebi da rekomendaciebi gamoiyeneba samxedro
doqtrinis SemuSavebis dros. s.m-m, romelic uZveles droSi Caisaxa,
ganviTarebis rTuli gza ganvlo. istoriis adreul epoqaSi gaCnda pirveli
samxedro-istoriuli da samxedro-Teoriuli Sromebi. omebisa da brZolebis
Seswavlis, maTi analizis safuZvelze Zveli saberZneTis, Zveli romisa da
Zveli CineTis istorikosebma, mwerlebma, mxedarTmTavrebma, filosofosma
mecnierebma Seqmnes nawarmoebebi (samxedro laSqrobebis matianeebi,
traqtatebi, darigebebi), romlebSic Camoyalibda rekomendaciebi omis da
brZolebis momzadebisa da warmoebisaTvis. am TvalsazrisiT gamoirCeva Zveli
saberZneTis samxedro Teoretikosebis _ herodotes, fukidides, qsenofontes,
polibiusis Sromebi.
feodalizmis epoqaSi evropisaTvis damaxasiaTebeli iyo SezRuduli
miznebis da masStabebis omebi, romlebsac mcirericxovani armiebi
awarmoebdnen. aman ganapiroba uZraoba samxedro-Teoriuli azrovnebis
ganviTarebaSi. samxedro codnis ganviTarebis gzaze TvalsaCino nabiji
gadaidga feodalizmis ngrevisa da burJuaziuli urTierTobebis Casaxvis

1
periodSi. am drois samxedro Teoretikosebs Soris gansakuTrebuli adgili
ukavia n. makiavelis, romelmac traqtatSi `omis xelovneba~ (1521) Camoayaliba
omis warmoebis principebi da Tavisi epoqis samxedro xelovnebis
ganviTarebis kanonzomiereba. XVI_XVII saukuneebSi SemuSavda samxedro
wesdebebi, romlebSic asaxulia omebis gamocdileba da reglamentirebulia
samxedro urTierTobebi. erT-erTi pirveli wesdeba Seqmna moric nasauelma
niderlandSi.
XIX_XX saukuneebis mijnaze Seiqmna masobirvi armiebi, gaCnda da
amoqmedda SeiaraRebuli brZolis axali saSualebebi: tankebi,
TviTmfrinavebi, swrafmsroli zarbaznebi, tyviamfrqvevebi, wyalqveSa navebi.
Seicvala saomari moqmedebebis masStabebi da xasiaTi, ramac ganapiroba axali
naxtomi samxedro-Teoriuli azrovnebis ganviTarebaSi. am dros germanel
samxedro Teoretikosebs Soris gamoirCeodnen k. golci da a. Slifeni.
safrangeTSi samxedro Teoretikosi marSali f. foSi SromebSi `omis
principebis Sesaxeb~, `omis warmoebis Sesaxeb~ da `mogonebebSi~ saomari
moqmedebebis ZiriTad xerxad amkvidrebda Setevas. ingliseli da amerikeli
Teoretikosebi (f. kolombi,^ a. mexeni da sxvebi) SeiaraRebul brZolaSi
gadamwyvet rols miakuTvnebdnen samxedro-sazRvao Zalebs da zRvaze
batonoba miaCndaT mowinaaRmdegeze gamarjvebis aucilebel pirobad.
I-ma msoflio omma axali biZgi misca s.m-is ganviTarebas. igi xels
uwyobda im kanonzomierebis gamovlenas, romelic asaxavs omis warmoebis
damokidebulebas politikasa da ekonomikaze, agreTve saxelmwifos zurgis
mdgomareobaze. omis dros SeZenil iqna dajgufebis, saarmio SeteviTi
da TavdacviTi operaciebis, agreTve sazRvao operaciebis momzadebis da
ganxorcielebis, saerTo-sajariso, sazRvao da sahaero brZolis
organizaciis gamocdileba. didi ganviTareba pova poziciuri Tavdacvis
garRvevis Teoriam. amave dros, ar iyo srulad gadawyvetili garRvevis
ganviTarebis problema operatiuli da strategiuli masStabiT.
omebs Soris periodSi iqmneboda mravalmilioniani armiebi. viTardeboda
SeiaraRebuli Zalebis yvela saxeoba. amasTan, gansakuTrebuli yuradReba
eTmoboda satanko jarebsa da aviacias. SeiaraRebuli Zalebis farTo
motorizaciis gavleniT XX saukunis 20_30-ian wlebSi gaCnda `meqanizebuli
(satanko) omis~ da `sahaero omis~ Teoriebi.
II msoflio omis dros SeiaraRebuli Zalebis saomari moqmedebebis
ZiriTad saxeobad germaniaSi, amerikis SeerTebul Statebsa da did
britaneTSi Teoriuli dasabuTeba pova strategiulma Setevam meqanizebuli
armiebisa da aviaciis didi Zalebis gamoyenebiT. II msoflio omis Semdeg s.m
dasavleTis qveynebSi kidev ufro ganviTarda. es ganapiroba
mecnierul-teqnikuri bazis zrdam, SeiaraRebuli brZolis axali mZlavri

2
saSualebebis, uwinares yovlisa, birTvul-saraketo iaraRisa da masobrivi
dazianebis sxva saSualebebis gaCenam. Tanamedrove struqturaSi ganasxvaveben:
s.m-is zogad safuZvlebs (zogad Teorias), samxedro xelovnebis,
SeiaraRebuli Zalebis mSeneblobis, samxedro swavlebisa da aRzrdis,
SeiaraRebis, SeiaraRebuli Zalebis marTvis, samxedro ekonomikisa da
logistikis, SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis Teorias. agreTve, samxedro
(omebis) istoriis Sesabamis Tavs. s.m-is TiToeul Semadgenel nawils aqvs
Tavisi struqtura, romelSic codnis Sesabamisi dargis safuZvlebis garda
SeiZleba gamoiyos ramdenime Tavi (kerZo Teoria).
s.m-is zogadi safuZvlebi (zogadi Teoria) moicavs logikur-meTodur
da zogadTeoriul problemebs. maT ganekuTvneba s.m-is sagani, struqtura,
amocanebi, Sida da gare kavSirebi; misi kategoriebis da meTodebis
sistemis gansazRvra; SeiaraRebuli brZolis, SeiaraRebuli Zalebis
mSeneblobis kanonebis da kanonzomierebis, samxedro saqmis, rogorc omis
zogadi kanonebis specifikuri gamovlinebis, sxva movlenebisa da procesebis
kvleva. samxedro xelovnebis Teoria moicavs strategiuli, operatiuli
xelovnebisa da taqtikis Teoriebs. strategiis Teoria ikvlevs omis
samxedro-strategiul xasiaTs, strategiuli masStabis SeiaraRebuli
brZolis kanonebs, principebsa da xerxebs. operatiuli xelovnebis Teoria
swavlobs SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis operatiuli gaerTianebebis
saerTo-sajariso (saerTo-safloto) erToblivi da damoukidebeli
operaciebis (sabrZolo moqmedebebis) momzadebisa da warmoebis xerxebs.
taqtikis Teoria swavlobs xmeleTze, zRvaze da haerSi qvedanayofebis,
nawilebis da SenaerTebis mier brZolis momzadebis da warmoebis sakiTxebs.
amis Sesabamisad igi moicavs saerTo-sajariso brZolis taqtikis Teorias.
aseve SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis, jarebis (Zalebis) gvareobebisa
da specialuri jarebis taqtikis Teorias.
SeiaraRebuli Zalebis mSeneblobis Teoriis kvlevis sagania: jarebis da
flotis Zalebis sabrZolo mzadyofnis maRali donis uzrunvelyofa
sabrZolo amocanebis Sesrulebisa da mobilizaciisaTvis; SeiaraRebuli
Zalebis yvelaze mizanSewonili organizaciuli struqturis gansazRvra;
SeiaraRebuli Zalebis dakompleqtebis, teqnikuri aRWurvis, rezervebis
momzadebis principebisa da meTodebis dasabuTeba; samxedro kadrebis
momzadebis da maT mier samxedro samsaxuris gavlis sistemis gansazRvra;
jarebis samsaxuris organizacia da samxedro disciplinis ganmtkiceba;
jarebis (Zalebis) dabinaveba mSvidobisa da omianobis dros da sxva. samxedro
swavlebis da aRzrdis Teoria amuSavebs operatiuli da sabrZolo
momzadebis, meomrebisaTvis maRali moralur- sabrZolo Tvisebebis
gamomuSavebis, samxedro samsaxuris procesSi maTi mxedruli aRzrdis,

3
qvedanayofebis, nawilebis (xomaldebis) da SenaerTebis gaerTianebis
formebs da meTodebs. misi mizania maTi maRali brZolisunarianobis da
sabrZolo mzadyofnis uzrunvelyofa.
SeiaraRebis Teoria amuSavebs mecnierulad dasabuTebul daskvnebs
da rekomendaciebs TavdacviTi mSeneblobis garkveul etapebze SeiaraRebul
ZalebSi erTiani samxedro-teqnikuri politikis gasatareblad. SeiaraRebis
Teoriis rekomendaciebi da daskvnebi uzrunvelyofen saWiro mecnierul
midgomas im programebisa da gegmebis realizaciisadmi, romlebic
exeba Tanamedrove saxelmwifos SeiaraRebas gonivrul donemde.
SeiaraRebuli Zalebis marTvis Teoria ikvlevs im muSaobis
kanonzomierebebs, principebsa da meTodebs, romelsac sardloba, Stabebi
da jarebis (Zalebis) marTvis sxva organoebi ewevian sabrZolo
moqmedebebis (operaciebis) momzadebis dros, agreTve mSvidobisa da
omianobis dros jarebis (Zalebis) sabrZolo swavlebis, cxovrebisa da
saqmianobis xelmZRvanelobisaTvis. SeiaraRebuli Zalebis samxedro
ekonomikis da logistikis Teoria ikvlevs im materialuri saSualebebis
xasiaTs, moculobas, dagrovebis da moxmarebis xerxebs, romlebic saWiroa
SeiaraRebuli Zalebis saqmianobis uzrunvelyofisa da prognozirebuli
omis warmoebisaTvis. aseve saomar mdgomareobaze qveynis gadayvanis
samxedro aspeqtebs, ekonomikis mdgradobis amaRlebis gzebs omianobis dros.
SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis Teoria ikvlevs am saxeobebis momzadebis
da gamoyenebis safuZvlebs.
samxedro istoria s.m-is sagnis farglebSi swavlobs samxedro
azrovnebis, samxedro xelovnebis, SeiaraRebuli Zalebis^ SeiaraRebis da
samxedro saqmis sxva dargebis istorias.
s.m., sxva mecnierebebTan erTad swavlobs samoqalaqo Tavdacvis
problemebs. SeiaraRebuli brZolis xasiaTis Secvlas Sedegad mohyva s.m-is da
sazogadoebrivi, sabunebismetyvelo da teqnikuri mecnierebebis kavSir-
urTierTobis gafarToeba. aseve maTSi samxedro problematikis gamoyofa da
codnis im specialuri dargebis Camoyalibeba, romlebic emsaxurebian qveynis
Tavdacvis ganmtkicebis, jarebis (Zalebis) brZolisunarianobisa da
sabrZolo mzadyofnis amaRlebis amocanebis gadawyvetas. sazogadoebrivi
mecnierebebis dargSi SeiaraRebuli ZalebisaTvis didi mniSvneloba eniWeba
samxedro samarTlis Teorias, samxedro fsiqologias, samxedro pedagogikas
da sxva. sabunebismetyvelo mecnierebaTa sferoSi samxedro problematikis
ganviTarebas Sedegad mohyva iseTi specialuri samxedro mecnierebebis gaCena,
rogoric aris: samxedro geografia, samxedro kartografia, samxedro
geodezia, samxedro topografia, samxedro hidrometeorologia, samxedro
navigacia, samxedro medicina da sxva. teqnikuri mecnierebis sferoSi

4
gamovlinda codnis dargebi, romlebsac samxedro-teqnikur mecnierebas
uwodeben. isini, yvela sxva teqnikuri mecnierebis msgavsad, gamoyenebiT
mecnierebebs warmoadgenen da ikvleven teqnikur problemebs, romlebic
pirdapir an arapirdapir arian dakavSirebuli samxedro moTxovnilebebTan.
maT ricxvs ganekuTvneba samxedro kavSirgabmulobis, samxedro
radioeleqtronikis Teoriebi, samxedro kibernetika, balistika; srolis,
bombtyorcnis Teoriebi da sxva. s.m. da sxva mecnierebis samxedro Tavi
(problematika) SeiZleba mTlianobaSi ganxilul iqnes rogorc codnis
urTierTdakavSirebuli sistema.
s.m. samxedro mSeneblobis yovel etapze xelmZRvanelobs samxedro
doqtrinis principuli debulebebiT da daskvnebiT. aseTi midgoma
SesaZleblobas iZleva yovelmxriv da Rrmad iqnes gamokvleuli omis da
mSvidobis problemebi Tanamedrove epoqaSi. aseve SemuSavdes rekomendaciebi
omis Tavidan acilebis da qveynis saimedo Tavdacvis uzrunvelyofisTvis.
amdenad, samxedro mecniereba Tavis SemadgenlobaSi moicavs Semdeg
disciplinebs (ganyofilebebs, samxedro mecnierebebs:
 samxedro xelovnebis teoria;
 samxedro strategia (strategiuli xelovnebis Teoria) _ es aris
mecniereba samxedro moqmedebaTa (omis) Catarebis Sesaxeb msoflio
masStabiT samxedro xelovnebis sfero. moicavs samxedro
moqmedebebisaTvis (omisaTvis) momzadebis Teoriisa da praqtikis
sakiTxebs, maT dagegmvasa da Catarebas.
 operatiuli xelovneba (operatiuli xelovnebis Teoria) _ es aris
mecniereba samxedro moqmedebebis Catarebis Sesaxeb saomari
moqmedebebis Teatrebis masStabSi, samxedro xelovnebis Semadgeneli
nawili, ikavebs Sualedur mdgomareobas saomar taqtikasa da
strategias Soris. swavlobs erToblivi da damoukidebeli
operaciebis (sabrZolo moqmedebaTa) momzadebisa da Catarebis
meTodebs didi samxedro formirebebiT-korpusebiT (korpusTa
jgufiT), armiebiT, frontiT (armiebis jgufiT) frontebis jgufiT.
 taqtikis Teoria, taqtika (Zv. berZn. Τακτική ,,ekuTvnis jarebis
dawyobas“, θεωρία-dan ,,wyoba da dawyoba“) _ Teoriis ganyofileba da
samxedro xelovnebis Semadgeneli nawili, romelic moicavs
momzadebisa da brZolis Catarebis Teorias SenaerTebiT (korpusi,
divizia, brigada), nawilebiT (gemebiT) da sxvadasxva saxis
SeiaraRebuli Zalebis, jarebis saxeebis qvedanayofebiT da
specialuri jarebiT xmeleTze, haerSi da zRvaze, samxedro-
Teoriul disciplinas. taqtika moicavs sabrZolo moqmedebebis

5
yvela saxis Seswavlas, damuSavebas da momzadebas: Setevis, dacvis,
Semxvedri brZolis, taqtikuri gadajgufebebisa da a.S.
 samxedro-sainJinro xelovneba (daZvel. samxedro-sainJinro saqme) _
aris samxedro xelovnebis nawili, romelic moicavs seiaraRebuli
brZolis inJinruli uzrunvelyofis momzadebasa da Catarebis
Teoriasa da praqtikas: samxedro obieqtebis, komunikaciebis
gamagrebebisa da xidebis daproeqtebasa da mSeneblobas, jaris
momaragebas wyliT, energiiT da damxmare saSualebebiT, Cveulebrivi
asafeTqebeli saSualebebis gamoyenebas an gauvnebelyofas, maT
Soris naRmebis, Tavisianebis winsvili gaadvilebis mizniT an mtris
jarebis winsvlisTvis dabrkolebis Sesaqmnelad, aseve inJinruli
uzrunvelyofis sxva sakiTxebs. garda amisa, samxedro-sainJinro
xelovnebis cnebaSi Sedis CamoTvlili amocanebis Sesasruleblad
aucilebeli mowyobilobis, maT Soris SeniRbvisa da safaris
saSualebaTa daproeqteba da damuSaveba.
 samxedro-sazRvao xelovneba _ aris samxedro xelovnebis nawili,
romelic moicavs SeiaraRebuli brZolis momzadebisa da Catarebis
Teoriasa da praqtikas zRvarze. samxedro-sazRvao xelovneba
Sedgeba samxedro-sazRvao flotis, operatiuli xelovnebisa da
samxedro sazRvao flotis, operatiuli xelovneba da samxedro-
sazRvao flotis taqtikis starategiuli gamoyenebisagan.
 samxedro mSeneblobis marTva da Teoria.
 samobilizacio momzadeba.
 yoveldRiuri moRvaweobis organizacia.
 samxedro istoria _ mecniereba msoflios saxelmwifoTa (xalxebis)
SeiaraRebuli Zalebis (samxedro formirebebis) warmoSobis,
mSeneblobisa da moqmedebebis Sesaxeb.
 samxedro xelovnebis istoria.
 samamulo samxedro istoria.
 sazRvargareTis samxedro istoria samxedro kanonmdebloba
(samxedro samarTali).
 sazRvargareTis samxedro istoria.
 samxedro kanonmdebloba (samxedro samarTali).
 samxedro statistika.
 samxedro geografia.
 samxedro topografia.
 samxedro geologia.

6
 samxedro swavlebisa da aRzrdis Teoria.
 operatiuli momzadeba.
 sabrZolo swavlebida da aRzrdis Teoria.
 operatiuli momzadeba
 sabrZolo momzadeba.
 zogadsamxedro momzadeba.
 samxedro momzadeba.
 zogadsamxedro wesdeba.
 samwyobro momzadeba.
 fizikuri momzadeba.
 samedicino momzadeba.
 samxedro-sainJinro momzadeba.
 radiaciuli, qimiuri, biologiuri dacva.
 kavSiri.
 samxedro topografia.
 mowesrigeba da urTierTmoqmedeba.
 samxedro ekonomikisa da zurgis Teoria (momarageba, uzrunvelyofa).
 samxedro ekonomikis Teoria.
 zurgis uzrunvelyofa.
 satransporto uzrunvelyofa.
 da sxva.

7
leqcia 2

samxedro xelovnebis arsi.


gansxvaveba samxedro mecnierebasa da samxedro xelovnebas Soris

samxedro xelovneba, xmeleTze, zRvaze da dedamiwis irgvliv


sivrceSi saomari moqmedebebis momzadebisa da warmoebis Teoria da
praqtika. s.x-is Teoria aris samxedro mecnierebis Semadgeneli nawili. s.x-
is praqtika gulisxmobs samxedro codnis da gamocdilebis gamoyenebas
operaciebisa da sabrZolo moqmedebebis momzadebisa da warmoebis dros. s.x-
Si Sedis strategia, operatiuli xelovneba da taqtika, romlebic
mWidrod arian dakavSirebuli erTmaneTTan. s.x-is ganviTarebas, uwinares
yovlisa, gansazRvravs axelmwifos politika, samxedro doqtrina,
mobilizebuli resursebis ricxovnoba, mecnierebis da teqnikis mdgomareoba,
iaraRisa da samxedro teqnikis ganviTarebis done, strategiuli nedleulis
arseboba. s.x. agreTve damokidebulia SeiaraRebuli Zalebis raodenobriv da
Tvisebriv Semad genlobaze, samxedro tradiciebze, fizikur-geografiul
pirobebsa da sxva. monaTmflobelur sazogadoebaSi s.x. emyareboda
SezRudul ekonomikur da adamianur resursebs, romlebic SedarebiT
mcirericxovani armiis Seqmnis SesaZleblobas iZleodnen. am armiis
SeiaraRebaSi iyo civi da satyorcni iaraRi, damcavi SeiaraReba, sabrZolo
etlebi, niCbiani da ialqnian-niCbiani gemebi. am periodSi ukve gamoikveTa omis
da brZolis warmoebis xerxebis _ strategiisa da taqtikis gamijvna.
strategia moicavda omisTvis mzadebas, laSqrobebis mimarTulebisa da
drois, brZolis adgilebis,^dartymis mTavari punqtis SerCevas. taqtikis
srulyofa mimdinareobda jarebis umartivesi mwyobridan da frontaluri
Setakebebidan ufro rTuli sabrZolo wyobisa da brZolis velze
manevrirebisaken. feodalizmis epoqaSi ZiriTadi SeiaraRebuli Zala
evropaSi _ mZimed SeiaraRebuli (raindebis) kavaleria, qveiTi jari _
gadaiqca jarebis damxmare gvareobad. evropaSi centralizebuli
saxelmwifoebis warmoSobis periodSi, XVI saukunis meore naxevarSi,
Seiqmna pirveli mudmivi daqiravebuli armiebi. s.x-is ganviTarebaze udidesi
gavlena moaxdina armiebis aRWurvam cecxlsasroli iaraRiT, romelic XVI
saukuneSi saxazo taqtikis warmoSobis erT-erTi mTavari mizezi gaxda.
brZolis Sedegi SeiZleboda gadaewyvita ara marto cocxali Zalis Setevas,
aramed cecxlis Zlierebas. Caisaxa sacecxle momzadeba. XVII saukunis
evropasa da aRmosavleTSi meomari mxareebis strategiuli Zalisxmevis mizani
iyo SeZlebisdagvarad aecilebinaT Tavidan bataliebi da moegoT omi
mowinaaRmdegis komunikaciebze marjve manevrirebis gziT. agreTve misi
cixesimagreebis blokadiT da xelSi CagdebiT. gaCnda mudmivi samxedro-

8
sazRvao floti, romelic xomaldebis ZiriTadi klasi gaxda artileriiT
SeiaraRebuli ialqniani saxazo gemebi da fregatebi. zRvaze strategiuli
moqmedebebis mTavar xerxebad iTvleboda generaluri brZola mowinaaRmdegis
flotis gasanadgureblad, flotis blokada bazebsa da navsadgurebSi,
sazRvao desantis gadasxma. saxmeleTo jarebSi^yalibdeboda saxazo taqtika.
es saSualebas iZleoda, gamoeyenebinaT xomaldebze bortebis gaswvriv
dayenebuli artileriis SesaZleblobebi.
s.x-Si cvlilebebi moxda safrangeTis didi revoluciis dros, 1789_94
wlebSi da XVIII_XIX saukuneebis erovnul-gamaTavisuflebeli omebis dros.
revoluciis Sedegad Seqmnili armiis upiratesoba brwyinvaled gamoiyena
napoleon bonapartma. man uari Tqva kordonul strategiaze da cdilobda
bataliebSi mowinaaRmdegis teritoriebis da cixesimagreebis dauflebis
nacvlad mowinaaRmdegis ganadgurebas.
s.x-is Semdgomi cvlilebebi ukavSirdeba XIX saukuneSi rkinigzebis
mSeneblobas, telegrafis, ukvamlo denTis gamogonebas, jarebis masobriv
aRWurvas kuTxvili cecxlsasroli iaraRiT. rkinigzam SesaZlebeli gaxada
XIX saukunis meore naxevarSi daeCqarebinaT armiebis Tavmoyra da gaSla,
SeemsubuqebinaT maTi momarageba. telegrafi uzrunvelyofda jarebis ufro
operatiul marTvas. kuTxvili iaraRis gamoyenebas Sedegad mohyva cecxlis
efeqtianobis mkveTri amaRleba, ris gamoc iZulebuli gaxdnen uari eTqvaT
jarebis kolonebad ganlagebaze. daiwyo gadasvla saialqnodan orTqlis
flotze, ramac gamoiwvia Zireuli cvlilebebi samxedro-sazRvao
xelovnebaSi.
I da II msoflio omebs Soris zogierTma samxedro Teoretikosma,
romlebic azviadebdnen axali saxeobis iaraRis (aviaciis, tankebis) rols da
eSinodaT masobrivi armiebis, mTeli yuradReba dauTmes omSi mcire armiebis
meSveobiT, anu ama Tu im saxeobis teqnikis masirebuli gamoyenebis (`sahaero
omis~,^`satanko omis~) Teoriis SemuSavebas.
s.x-is ganviTarebis umniSvnelovanesi etapi iyo II msoflio omi. am omis
dros SemuSavda da ganxorcielda strategiuli moqmedebis axali forma _
dajgufebebis operaciebi; sworad gadawyda strategiuli Setevis
warmoebisTvis xerxebis SerCevis problemebi; arCeul mimarTulebebze
marjved qmnidnen jarebis mZlavr damrtymel dajgufebebs; gamoiyenes
mowinaaRmdegis ganadgurebis sxvadasxva xerxi, misi didi dajgufebebis
alyaSi moqceva,^gamkveTi dartymebis miyeneba did siRrmeze, damqsaqsveli
dartymebis seriebi mowinaaRmdegis calkeul dajgufebaTa izolaciisa da
maTi nawil-nawil ganadgurebis mizniT da sxva. warmatebiT gadaiWra
strategiuli rezervebis Seqmnis da gamoyenebis problema. s.x-is didi miRweva
iyo Setevis iseTi rTuli formis ganxorcieleba, rogoric aris kontrSeteva.

9
SemdgomSi ganuwyvetliv ixveweboda SeiaraRebuli Zalebis saxeobebis,
jarebis gvareobebis da specialuri jarebis operatiuli xelovneba da
taqtika.
II msoflio omis wlebSi s.x-s Seemata jarebis strategiuli koaliciuri
xelmZRvanelobis organizaciis, sabrZolo moqmedebebis da gansakuTrebiT
sazRvao, sahaero da sahaero-sadesanto operaciebis dagegmvisa da
uzrunvelyofis gamocdileba. omis Semdgom periodSi ekonomikis da
mecnierul-teqnikuri progresis ganviTarebam ganapiroba Rrma cvlilebebi
SeiaraRebuli brZolis saSualebebSi. XX saukunis 40_50-ian wlebSi zogi
saxelmwifos (aSS, ssr kavSiri, didi britaneTi, safrangeTi) SeiaraRebul
ZalebSi daiwyo birTvuli iaraRis da saraketo teqnikis danergva, swrafad
viTardeboda da ixveweboda dazianebis yvela sxva saSualebebi. saxmeleTo
jarebi aRiWurva axali tankebiT, javSantransportiorebiT, qveiTi jaris
sabrZolo manqanebiT. sahaero Tavdacvis jarebSi sahaero mowinaaRmdegesTan
brZolis ZiriTadi saSualeba gaxda sazenito reketebi. samxedro-sahaero
ZalebSi dguSiani TviTmfrinavebi Seicvala reaqtiuliT. samxedro-sazRvao
Zalebis SemadgenlobaSi Sevida atomuri Zaluri danadgarebis mqone
xomaldebi. SeiaraRebuli brZolis axali saSualebebis, gansakuTrebiT,
birTvul-saraketo iaraRis danergvam Zireuli cvlilebebi moaxdina s.x-Si
da Seexo mis praqtikulad yvela dargs. strategiuli moqmedebebis ZiriTad
saxeobad gamoikveTa birTvul-saraketo dartymebi mowinaaRmdegis
umniSvnelovanes strategiul obieqtebze. s.x-is ganviTarebis axali etapi
daiwyo XX saukunis 80_90-iani wlebis mijnaze. maSin saerTaSoriso wreebSi
gaZlierda SesaZlo msoflio birTvuli omis katastrofis molodini.
strategiuli moqmedebebis ZiriTadi saxeobebi gaxda strategiuli Tavdacva
da kontrSeteva. s.x-is ganviTareba XX saukunis 90-iani wlebis dasawyisSi
mimdinareobda samxedro Teoriasa da praqtikaSi momxdari cvlilebebis,
samxedro reformebis, SeiaraRebuli brZolis saSualebebis srulyofis,
lokaluri omebisa da samxedro konfliqtebis gamocdilebis
gaTvaliswinebiT.

samxedro xelovnebis principebi (laTinuri principium – safuZveli),


saomari moqmedebebis organizaciis da warmoebis debulebebi, wesebi,
umniSvnelovanesi rekomendaciebi, romelTa principebi gamoxataven
SeiaraRebuli brZolis obieqturad arsebul kanonebs da kanonzomierebebs.
samxedro xelovnebis ZiriTadi principebia is debulebebi, romlebic
savaldebuloa misi samive Semadgeneli nawilisaTvis _ taqtikis, operatiuli
xelovnebisa da strategiisaTvis. magaliTad, ZiriTadi Zalisxmevis Tavmoyra
umniSvnelovanes mimarTulebebze mTavari sabrZolo amocanebis gadasawyvetad,

10
moqmedebebis aqtiuroba da gadamWreli xasiaTi; uecari iniciativa, xelSi
Cagdeba da SenarCuneba, marTvis simtkice, Zalebis da saSualebebis manevri;
saomari (sabrZolo) moqmedebebis yovelmxrivi uzrunvelyofa da sxva. s.x.p-is
gamoyenebis codna da unari aucilebelia gamarjvebis misaRwevad nebismier
viTarebaSi.

11
leqcia 3

samxedro inJineria – samxedro mecnierebusa da xelovnebis Semadgeneli


nawili, rogorc sabrZolo moqmedebebisa da brZolebis operatiuli da
sabrZolo uzrunvelyofa

sainJinro uzrunvelyofa, im sainJinro RonisZiebebis da amocanebis


kompleqsi, romlebic sruldeba jarebisaTvis (ZalebisaTvis) xelSemwyobi
pirobebis Sesaqmnelad, maTi drouli da faruli dawinaurebis (win wawevis),
gaSlis, manevris mowyobis, sabrZolo amocanebis Sesrulebis, dazianebis
sxvadasxva saSualebebisgan dacvis gaZlierebis mizniT, agreTve
mowinaaRmdegisTvis danakargis misayeneblad da moqmedebebis gasaZneleblad.
is aris operatiuli (sabrZolo) uzrunvelyofis saxeoba. s.u-Si Sedis:
sainJinro dazverva; adgilmdebareobis sainJinro mowyoba; RoburebSi
gasasvlelebis gayvana da am gasasvlelebis movla-Senaxva; birTvuli
naRmebis ganadgureba (gauvnebelyofa); adgilmdebareobis da obieqtebis
ganaRmva; mowinaaRmdegis sadazvervo-sasignalo xelsawyoebis ganadgureba;
moZraobis, miwodebis da evakuaciis gzebis momzadeba da movla-Senaxva; wylis
dabrkolebebis gadalaxvis dros gadasasvlelebis mowyoba da movla-
Senaxva; wylis mopoveba da wyalmomaragebis punqtebis mowyoba; SeniRbvis
sainJinro RonisZiebebi; jarebis mier ngrevis, datborvis da xanZrebis
raionebis gadalaxvis uzrunvelyofa; mowinaaRmdegis maRali sizustis
iaraRis sistemebis mogerieba da mis mier masobrivi dazianebis iaraRis
gamoyenebis da teqnogenuri katastrofebis Sedegebis likvidacia da sxva. s.u-
is amocanebs asruleben yvela gvareobis jarebis (Zalebis), specialuri
jarebisa da logistikis Zalebi. yvelaze rTul amocanebs, romlebic
moiTxoven specialur momzadebas, aseve sainJinro-sabrZolo masalebisa da
teqnikis gamoyenebas asruleben sainJinro jarebi.

sainJinro SeiaraReba, im saSualebebis erToblioba, romlebic


gamoiyeneba brZolis (operaciis) sainJinro uzrunvelyofisaTvis. moicavs:
sainJinro-sabrZolo masalebs (sainJinro naRmebi, asafeTqebeli muxtebi,
ganaRmvis muxtebi) maTi sabrZolo gamoyenebis saSualebebiT
(naRmgadamRobebi, gamanawileblebi da mimomfantvelebi, distanciuri
danaRmvis sistemebi); sainJinro teqnikas; sainJinro qonebas (samrewvelo
damzadebis SeniRbvis saSualebebi, safortifikacio nagebobebi, sasangro
instrumentebi, ganaRmvis kompleqtebi da sxva).

sainJinro jarebi, specialuri jarebi, gankuTvnili sainJinro


uzrunvelyofis im yvelaze rTuli amocanebis Sesasruleblad, romlebic

12
specialur momzadebas da sainJinro SeiaraRebis saSualebebis gamoyenebas
moiTxoven. s.j. aris bevri saxelmwifos armiebSi. pirvelad gaCnda
safrangeTSi _ XVII saukuneSi. II msoflio omis dros s.j. awyobdnen
xergilebs da iwvevdnen ngrevas mowinaaRmdegis damrtymeli dajgufebebis
Setevis gzebze, awyobdnen Tavdacvis zRudeebs, Setevis dros awarmoebdnen
sainJinro dazvervas, gahyavdaT gasasvlelebi mowinaaRmdegis RoburebSi,
uzrunvelyofdnen wylis zRudeebis forsirebas, gzebis momzadebas jarebis
win wawevis da manevrisaTvis, dakavebuli zRudeebis gamagrebas da sxva.
Tanamedrove armiebis s.j. Sedgeba sxvadasxva daniSnulebis SenaerTebisgan,
nawilebisa da qvedanayofebisagan: sainJinro-mesangreTa (mesangreTa),
moieriSe, Roburebis dayenebis da ganRobvis, sainJinro-sagzao, xidmSenebeli
(xiduri), pontonxiduri (pontonebi), desantgadamsxmeli (amfibiebi),
poziciuri, SeniRbvis, savele wyalmomaragebis (wylis mopovebisa da
gawmendis), sainJinro-samSeneblo da sxva. zogierT armiaSi aris sainJinro
nawilebi da qvedanayofebi birTvuli naRmebis (fugasebis) gamosayeneblad.
organizaciulad s.j. Sedian gaerTianebebis, SenaerTebisa da nawilebis
SemadgenlobaSi.

sainJinro-kosmosuri uzrunvelyofa, teqnologiuri RonisZiebebis


kompleqsi, romelic xorcieldeba kosmosuri aparatebis momzadebis,
dedamiwis irgvliv orbitaze an saplanetaTSoriso traeqtoriaze gayvanis da
normaluri funqcionirebis mizniT; teqnikuri uzrunvelyofis saxeoba
moicavs: kosmosuri aparatebis Senaxvis organizacias; kosmosuri aparatebis
momzadebas frenis amocanebis Sesasruleblad; kosmosuri sistemebis
teqnikuri momsaxurebis mowyobas; kosmosuri aparatebis remonts
dedamiwasa da orbitaze; mravaljeradi kosmosuri aparatebis Semdgom
aRdgenasa da momdevno frenisaTvis momzadebas; kosmosuri aparatebis
avariebisa da dazianebebis Sedegebis likvidaciisa da lokalizaciis
samuSaoebis Sesrulebas.

13
leqcia 4

samxedro mecnierebis kvlevebisa da Semecnebis meTodebi


da maTi struqtura

samxedro mecnierebis meTodebi, samxedro-mecnieruli kvlevis,


samxedro codnis sistemis SemuSavebis, dasabuTebisa da ganviTarebis
meTodebis erToblioba. gamoiyofa s.m.m-is sami jgufi. kerZod, zogad
meTodologias qmnian Semdegi filosofiuri meTodebi: dialeqtikur-
materialisturi, pozitivisturi, bihevioristuli, egzistencialuri da
sxva. meore jgufs ganekuTvneba zogadmecnieruli meTodebi: analizi
da sinTezi, induqcia da deduqcia, Sedareba, ganzogadeba da a.S., romlebic
konkretdeba samxedro mecnierebasTan mimarTebaSi. mesame jgufs qmnian
specifikuri meTodebi: samxedro-saistorio savele mogzauroba, kvleviTi
(sacdeli) swavleba, samxedro teqnikis gamocda, sameTauro-saStabo
`TamaSi~, operatiul-taqtikuri gaangariSebebi, samxedro-sociologiuri
gamokiTxva da sxva.^agreTve operaciebis kvleva, samxedro saqmeSi
modelireba, sistemuri analizi da a.S.
miznebis, gadasawyveti amocanebis xasiaTis mixedviT s.m.m. aris:
dokumentebis analizi, dakvirveba, gamokiTxva, sagnobrivi gamokvleva da
sxva. eleqtronul-gamomTvleli manqanebis gamoyenebiT xdeba informaciis
Segroveba da pirveladi damuSaveba. Teoriuli meTodebi (istoriuli da
logikuri midgomebi, formalizacia, modelireba da sxva) uzrunvelyofen
miRebuli informaciis gaRrmavebul kvlevas da mecnierul interpretacias.
empiriul da Teoriul meTodebs Soris gansakuTrebuli adgili ukavia
situaciis Sefasebas mowinaaRmdegis poziciebidan. amocanebis koleqtiuri
gadawyvetis yvelaze miRebuli formaa saeqsperto Sefasebis meTodi,
problemis `gonebrivi ieriSi~, movlenebis ganviTarebis SesaZlo
variantebis ganxilva da a.S. monacemebis Semowmebis, Sevsebis
da^imavdroulad ideebisa da hipoTezebis Sefasebis efeqtiani xerxia
samxedro eqsperimenti, romelic gulisxmobs aqtiur zemoqmedebas
Sesaswavl obieqtebze, maTi funqcionirebis pirobebis Seqm nas, specialuri
instrumentebis, xelsawyoebis, danadgarebis gamoyenebas.

samxedro - mecnieruli kvlevebis meTodologia

amdenad, samxedro mecnierebas, rogorc mecnieruli codnis


qvesistemas, mTlianobasi gaaCnia samxedro-kvleviTi procedurebis Tavisi
gansakuTrebuli meTodologia, romelic warmoadgens mecnieruli

14
Semecnebis raRac ganakveTs (saxes); es ukanaskneli Sevsebulia mxolod
samxedro-mecnieruli kvlevisaTvis damaxasiaTebeli specifikuri niSnebiT.

samxedro-mecnieruli kvleva, rogorc samxedro mecnierebis


Semadgeneli nawili, warmoadgens omisa da SeiaraRebuli brZolis,
qveynisa da SeiaraRebuli Zalebis misTvis momzadebis pirobebisa da
wesebis mizanmimarTul mecnierul Semecnebas. igi arsebobs ori ZiriTadi
saxiT:
a) samxedro-praqtikuli _ xorcieldeba meTauris (samxedro
mosamsaxuris) mier uSaualo praqtikuli samxedro moRvaweobis
msvlelobaSi mSvidobisa da imianobis dros, dakavSirebulia
konkretulad garemoebasTan da ganpirobebuli misiT;
b) samxedro-Teoriuli _ warmoadgens samxedro mecnierta mier
Catarebul specialur samecniero kvlevebs da Tavisi arsiT aris
sajariso praqtikis samxedro-Teoriuli uzrunvelyofa.

samxedro-mecnieruli kvlevis ZiriTadi Taviseburebebi Semdegia:


a) obieqti - araerTeuli situacia an konkretuli garemoeba, aramed
aseTi saxis situaciebis erToblioba, garkveuli klasi an movlenaTa
tipi, magalitad (iaraRis ara calkeuli egzempliari, aramed SearaRebisa
da samxedro teqnikis mTeli klasi);
b) ikvleva ara mTeli obieqti, aramed misi gansazRvruli ganakveTi an
mxare (sabrZolo an dacviTi Tvisebebi);
g) Sedegebi isaxeba samecniero Sromis formiT, Teoriuli daskvnebisa
da rekomendaciebis saxiT, romelTac ara aqvT aucilebeli (direqtiuli)
xasiaTi, aramed gamoiyeneba meTaurebis mier imis mixedviT, rogorc
pouloben Tavis asaxvas saxelmZRvanelo dokumentebSi (brZanebebSi,
gankargulebebSi swavlebebSi, saxelmZRvaneloebSi, instruqciebSi,
miTiTebebSi da a.S.);
d) mizanmimarTuli procesi, romelic dakavSirebulia gacnobierebul
da mkafiod formulirebul mecnierul-Teoriul amocanebTan;
e) mimarTulia axlis Ziebaze, Semoqmedebaze, aRmoCenaze,
gaTvaliswinebasa da prognowzirebaze;
v) TviT kvlevebisa da misi Sedegebis sistematiuroba;
z) mkacri mtkiceba, gakeTebuli ganzogadoebebisa da daskvnebis
Tanmimdevruli Teoriuli da praqtikuli dasabuTeba.

samxedro-mecnieruli kvlevis meTodologia da logika warmoadgens


samxedro-mecnieruli codnis da WeSmaritebaze misi gamocdis miRebas
struqturas, saSualebebs, meTodebs, xerxebs, formebsa da wesebs.

15
samxedro-mecnierul kvlevaSi miRebulia Semdegi etapebi (doneebis)
gamoyofa:
a) empiriuli - etapia, romelzedac moipoveba aisaxeba aRiwereba da
wesrigdeba samxedro-mecnieruli faqtebi, cnobierdeba kavSirebisa da maT
Soris urTierTobebis garegani mxare;
b) Teoriuli - etapia, romelzedac mimdinareobs winsvla samxedro
movlenebis areSi, ixsnerba da gaiazreba samxedro moRvaweobis
Tvisebebisa da urTierTobebis Sinagani mxare.

samxedro-mecnieruli kvlevis formebs warmoadgens:


a) samxedro sinamdvilis faqtebis asaxva;
b) am faqtebis gaazreba da maTi gadaqceva samxedro-mecnierul
faqtebad;
g) samxedro-mecnieruli problemis gacnobiereba;
d) hipoTezis win wamoweva mis gadasawyvetad;
e) hipoTezis damtkiceba an misi uaryofa;
v) samxedro-mecnieruli ideia Seqmna damtkicebuli hipoTezis
safuZvelze;
z) samxedro-mecnieruli koncefciis formireba ramdenime urTierT-
dakavSirebuli samxedro-mecnieruli ideis bazaze;
T) samxedro-mecnieruli Teoriis, rogorc monaTesave samxedro-
mecnieruli koncefciebis erTobliobis dasabuTeba;
i) samxedro-mecnieruli meTodologiis da gaformeba sxvadasxva
samxedro-mecnieruli Teoriebis bazaze.

samxedro-mecnierul kvlevaSi sxvadasvxa meTodebi, xerxebi,


saSualebebi da wesebi, romlebis klasificireba SesaZlebelia Semdegi
safuZvlebis mixedviT:
a) Semecnebis xerxebi (doneebi, etapebi): empiriuli da Teoriuli;
b) Semecnebis wesebi: grZobadi, racionaluri, iracionaluri
(mistikuri);
g) SemecnebiTi (logikuri) operaciebi: analizi, sinTezi,
ganzogadoeba, Sedareba, analogia, deduqcia, induqcia da a.S.
d) SemecnebiTi moRvaweobis formebi: sinamdvilis faqti, mecnieruli
faqti, problema, hipoTeza, Teoria, meTodologia;
e) grZnobadi mecnierebis formebi: cneba, gansja, daskvna;
v) logikuri Semecnebis formebi: cneba, gansja, daskvna;
z) Semecnebis meTodebi: sayovelTao, an filosofiuri (dialeqtikuri,
metafizikuri, naturfilosofiuri, pozitivisturi, fenomenologiuri,
hermenevtikuri, egzistencialuri), zogadmecnieruli (dakvirveba,

16
eqsperimenti, analizi, sinTezi, analogia, deduqcia, induqcia ganzogadeba,
konkretizacia, Sedareb da a.S.), specialuri (brZanebiTi-saStabo da
taqtikur-specialuri swavlebebi, samxedro TamaSobebi, instrumentuli
dazverva da sxva samxedro mecnierebaSi).
aseTia samxedro-mecnieruli kvlevis meTodologis sZiriTadi
filosofiuri problemebi. aucileblad unda aRiniSnos, rom samxedro-
mecnieruli kvlevis warmateba mniSvnelovnad damokidebulia samxedro-
mecnierul WeSmaritebis Semecnebis sxvadasxva doneebis, xerxebis,
meTodebis, saSualebebis, formirebebisa da wesebis kompleqsur da swor
gamoyebnebaze, aseve Secdomisagan mis garCevaze yvela procedura
samxedro-mecnierul kvlevaSi unda gamoiyenebodes erTianobaSi da
urTierTkavSirSi, radganac arcerTi meTodTagani (Semecnebis calkeul
sferoebSi ufro kargad saxelmoxveWilic ki) TavisTavad ar azRvevs
Secdomebisgan iseTi rTuli obieqtebis samxedro-mecnierul SemecnebaSi,
rogoricaa omi da saomari moRvaweoba.

17
leqcia 5

mecnierebis Semecnebis Teoriis da meTodologiis sagani –


kursis sagani da amocanebi

mecniereba-adamianis moRvaweobis dargia, romelic mimarTulia


sinamdvilis Sesaxeb obieqturi codnis gamomuSavebasa da
sistematizaciaze.
am moRvaweobis safuZvels warmoadgens faqtebis Sgroveba, maTi
mudmivi ganaxleba da sistematizacia, kritikuli analizi da am
safuZvelze axali codnis an ganzogadoebaTa sinTezi, romlebic ara
marto aRweren bunebisa da sazogadoebriv dakvirvebad movlenebs, aramed
SesaZlebels xdian mize-Sedegobrivi kavSiris agebas prognozirebis
saboloo mizniT. faqtebiTa da cdebiT dadasturebuli Teoriebi da
hipoTezebi formulirdeba bunebisa da sazogadoebis kanonebis saxiT.
mecnieruli moRvaweobis specifikaze yuradRebis gamaxvilebiT SeiZleba
aseTi gansazRvrebis SemoTvazeba: mecniereba - es aris specializebuli
empiriuli da Teoriuli moRvaweoba, romelic mimarTulia samyaros
Sesaxeb WeSmariti codnis miRebaze.
mecnieruli Semecnebis Teoria - mTlianobaSi dargia mecnierebaze
zogadi warmodgenebisa da ama Tu im samecniero procesebisa da
movlenebis Sesaxeb. es aris mecnieruli Semecnebis umaRlesi done da
ara ambebze empiriuli, konkretulad istoriuli warmodgenis done.
TeoriaSi laparakia mecnierebis, rogorc obieqturad arsebuli realobis
(onTologiis), aseve Semecnebis procesis (gnoseologiis) Seswavlis
zogadi problemebis Sesaxeb.
meTodologia aris swavleba saSualebaTa Sesaxeb, da igi
warmoadgens mecnierebas obieqturi sinamdvilis Semecnebisa da
gardaqmnis, am procesis gzebisa da xerxebis ufro zogadi principebis
Sesaxeb.
meTodologia, gamoyenebiTi TvalsazrisiT, es aris sistema
(kompleqsi. urTierTdakavSirebuli erToblioba) kvleviTi moRvaweobis
principebisa da midgomebis, romelsac eyrdnoba mkvlevari (mecnieri)
codnis miRebisa da damuSavebis msvlelobisas konkretuli disciplinis
farglebSi-fizikis, qimiis, biologiis da sxva samecniero disciplinebis.
nebismieri mecnierebis meTodologiis ZiriTadi amocana mdgomareobs
Semecnebis procesis uzrunvelyofaSi mkacrad Semowmebuli da
aprobirebuli principebis, meTodebis, wesebisa da normebis sistemiT.

18
meTodologiis Semadgenel nawils warmoadgens filosofia.
mecnierebasa da filosofias anaTesavebs is, rom isini arian WeSmaritebis
miRwevaze orientirebuli racionaluri da damamtkicebeli moRvaweobis
sferoebi, romlebic klasikuri gagebiT warmoadgenen sinamdvilesTan
azris SeTanxmebis formas. magram maT Soris, sul cota, ori seriozuli
gansxvavebaa:

1. nebismier mecnierebas aqvs saqme fiqsirebul sagnobriv dargTan da


arasodes ar acxadebs pretenzias yofierebis universalur
kanonzomierebaTa formulirebaze. filosofias ki, mecnierebisagan
gansxvavebiT, gamoaqvs universaluri azrebi da iswrafvis,
aRmoaCinos sruliad mTeli samyaros kanonebi.
2. mecniereba tradiciulad abstragirebs RirebulebaTa
problemebisagan da Rirebul azrTa gansjisagan. igi eZebs
WeSmaritebas - imas, rac aris TviT nivTebSi, ganusjelad imisa,
cudia Tu kargi mis mier napovni da aris ki yovelive amaSi raRac
azri. mecnierebisagan gansxvavebiT, filosofiisagan codnis
RirebulebiTi komponenti aRmoufxvrelia. igi acxadebs ra,
pretenzias yofierebis maradiuli problemebis gadaWraze,
orientirebulia ara marto WeSmaritebis Ziebaze, rogorc
yofierebasTan azris SeTanxmebis formaze, aramed, aseve
faseulobaTa Semecnebasa da damkvidrebaze, rogorc yofierebis
adamianur azrTan SeTanxmebis formebze.

mecnierebis filosofia Seiswavlis mecnierebis arsobriv bunebas,


gansazRvravs mis adgilsa da rols kulturis sistemaSi. mecnierebis
filosofia warmoadgens filosofiuri swavlebis erTerT ufro aqtiurad
ganviTarebad dargTagans. es ganpirobebulia rigiTi mizezebiT.
jer erTi, Tanamedrove civilizaciis kulturaSi mecniereba
TamaSobs sakvanZo rols, aqtiur gavlenas axdens xalxTa sulieri
cxovrebis yvela sxva formaze.
meorec, mecniereba warmoadgens sazogadoebis cxovrebis, misi
meurneobisa da ekonomikis umniSvnelovanes faqtors. mecnierebatevadi
warmoebebi, inovaciuri moRvaweoba moiTxovs maRali kvalifikaciis
specialistebs.
klasifikacia - es aris meTodi, romelic iZleva saSualebas,
aRwerili iyos elementebisa da maTi urTierTobebis mravaldoniani,
ganStoebuli sistema.

19
mecnierebas klasifikaciis Sesaxeb ewodeba sistematika. jer kidev
Zveli saberZneTis moazrovneebma daayenes sakiTxi mecnierebebis tipebisa
da saxeebis Sesaxeb, romelTa mizania codna. SemdegSi es sakiTxi
viTardeboda, misi gadawyveta dResac aqtualuria. mecnierebaTa
klasifikacia warmoadgens informacias imis Sesaxeb, romel sagans
Seiswavlis esa Tu is mecniereba, ra ganasxvavebs mas sxva
mecnierebebisagan da rogoraa igi dakavSirebuli sxva mecnierebebTan
mecnieruli Semecnebis ganviTarebaSi. amJamad arsebobs mecnierebaTa
klasifikaciis sxvadasxva sistemebi. sayovelTaod miRebulia
klasifikacia Semdegi niSnebis mixedviT: mecnierebaTa sagani, kvlevis
meTodi da kvlevis Sedegi.

a) mecnierebaTa klasifikacia kvlevis sagnis mixedviT

kvlevis sagnis mixedviT yvela mecniereba iyofa sabunebismetyvelo,


humanitarul da teqnikur mecnierebebad.
sabunebismetyvelo mecnierebebi - es aris mecnierebebi bunebis
Sesaxeb. isini swavloben materialuri samyaros movlenebs, procesebs da
obieqtebs. am samyaros zogjer uwodeben gare samyaros. mocemul
mecnierebebs miekuTvnebian fizika, qimia, geologia, biologia, da sxva
msgavsi mecnierebebi, sabunebismetyvelo mecnierebebi swavloben
adamiansac, rogorc materialur, biologiur arsebas.
humanitaruli mecnierebebi - es mecnierebebia, romlebic swavloben
sazogadoebisa da adamianis, rogorc socialuri da sulieri arsebis,
ganviTarebis kanonebs maT miekuTvneba istoria, samarTali, ekonomika da
sxva analogiuri mecnierebebi. magaliTad, biologiisagan gansxvavebiT,
sadac adamiani ganixileba, rogorc biologiuri saxeoba, humanitarul
mecnierebebSi laparakia adamianze, rogorc SermoqmedebiT, sulier
arsebaze.
teqnikuri mecnierebebi - es aris codna, romelic aucilebelia
adamianisaTvis e.w. „meore bunebis“, SenobaTa, nagebobaTa, komunikaciebis,
energiis xelovnuri wyaroebisa da sxvaTa Sesaqmnelad. teqnikur
mecnierebebs miekuTvneba kosmonavtika, eleqtronika, energetika da rigi
analogiuri mecnierebebisa. teqnikur mecnierebebSi ufro metad vlindeba
bunebismetyvelebisa da humanitarul mecnierebaTa urTierTkavSiri.
teqnikur mecnierebaTa codnis safuZvelze Seqmnili sistemebi
iTvaliswineben humanitarul da sabunebismetyvelo mecnierebaTa dargebis
codnas.

20
b) Semecnebis meTodebis mixedviT mecnierebebi iyofian Teoriul da
empiriul mecnierebebad

sityva Teoria nasesxebia ZvelberZnuli enidan da niSnavs „nivTebis


azrobriv ganxilvas“ . Teoriuli mecnierebebi qmnian realurad arsebuli
movlenebis, procesebisa da kvlevis obieqtebis sxvadasxva modelebs.
maTSi farTod gamoiyeneba abstraqtuli cnebebi, maTematikuri gamoTvlebi
da idealuri obieqtebi. es xels uwyobs arsebiT kavSirebs, sakvlevi
movlenebis, procesebisa da obieqtebis kanonebisa da kanonzomierebaTa
gamovlenas.
empiriuli mecnierebebi. sityva „empiriuli“ nawarmoebia
Zvelromaeli medikosis, filosofiis seqst emprikas (III saukune Cv.er.)
saxel-gvarisagan. igi amtkicebda, rom mxolod cdis monacemebi unda
daedos safuZvlad mecnieruli codnis ganviTarebas. aqedan „empiriuli“
niSnavs cdiseuls. amJamad es cneba moicavs Tavis TavSi rogorc
eqsperimentis cnebas, aseve dakvirvebis tradiciul meTodebsac:
eqsperimentis Ctarebis meTodebis gamoyenebis gareSe miRebuli faqtebis
aRweras da sistematizacias. sityva „eqsperimenti“ nasesxebia laTinuri
enidan da niSnavs TrgmanSi gasinjvasa da cdas.
Teoriul da eqsperimentul mecnierebebs Soris arsebobs mWidro
urTierTkavSiri; Teoriuli mecnierebebi iyeneben empiriul mecnierebaTa
monacemebs, empiriuli mecnierebebi amowmeben Teoriuli mecnierebebidan
gamomdinare Sdegebs.
araferia ufro efeqturi, vidre kargi Teoria mecnierul kvlevebSi,
da Teoriis ganviTarebac SeuZlebelia originaluri, SemoqmedebiTad
mofiqrebuliaeqsperimentis gareSe.
mecnieruli Semecnebis ganviTarebaSi calkeul mecnierebaTa
wvlilis Sedegis gaTvaliswinebiT yvela mecniereba iyofa
fundamentalur da gamoyenebiT mecnierebebad. pirvelebi Zlier gavlenas
axdenen Cveni azrebis saxeze, meoreni- Cveni cxovrebis wesze.
fundamenturi mecnierebebi ikvleven yvelaze Rrma elementebs,
struqturebs, samyaros kanonebs.
ar SeiZleba mtkiceba, rom sabunebismetyvelo mecnierebebi aris
fundamenturi, xolo humanitaruli da teqnikuri - gasaSualebuli,
romelic damokidebulia pirvelebis ganviTarebis doneze. amitom
mizanSewonilia, termini „fundamenturi mecnierebebi“, Seicvalos
terminiT „fundamenturi mecnieruli kvlevebi“, romlebic viTardebian
yvela mecnierebaSi. magaliTad, samarTlis dargSi fundamentur

21
mecnierebebs miekuTvneba saxelmwifosa da samarTlis Teoria, romelSic
damuSavebulia samarTlis ZiriTadi cnebebi.
gamoyenebiTi mecnierebebi, an gamoyenebiTi mecnieruli kvlevebi
miznad isaxaven fundamentur kvlevaTa dargis codna gamoyenebuli iyos
adamianTa praqtikuli cxovrebis konkretuli amocanebis gadasawyvetad,
e.i. gavlenas axdenen Cveni cxovrebis wesze.

22
leqcia 6

mecnierebis paradigmebis cvla – mecnierebis ganviTarebis kanoni –


paradigma, rogorc samxedro moRvaweobis modeli; revoluciebis roli
mecnierebis gardaqmnaSi; Tanamedrove mecnierebis paradigmebis
Camoyalibeba; sinergetika.

mecnierebis ganviTarebis istoriuli gzebis analizi unda


emyarebodes warmodgenebs imis Sesaxeb, rogor xdeboda es ganviTareba.
awmyo droSi gavrceleba hpova istoriuli rekonstruqciebis Semdegma
modelebma:
1) rogorc kumulaciuri, winsvliTi, progresuli procesisa;
2) rogorc samecniero revoluciebis saSualebiT ganviTarebis
procesisa.
aRmocednen ra sxvadasxva dros, es modelebi arsebobs mecnierebis
istoriis Tanamedrove analizSi.
mecnierebis ganviTarebis kumulaciuri modeli. mecnierebis
ganviTarebis kumulaciuri modelis aRmocenebis obieqturi safuZveli
gaxda samecniero moRvaweobis procesSi codnis dagrovebis faqti.
Cvens droSi farTo gavrceleba hpova mecnierebis revoluciuri
ganviTarebis ramdenime koncefciam. ufro metad cnobili modeli
SemoTavazebulia amerikeli mecnieris t. kunos mier (1922-1976 w.w.)
misi modelis centraluri cneba gaxda cneba „paradigma“ , e.i.
yvelas mier aRiarebuli mecnieruli miRwevebi, romlebic raRaca drois
ganmavlobaSi samecniero sazogadoebas aZleven problemebis dasmisa da
maTi gadawyvetis models.
paradigma - es aris rwmenaTa da teqnikur saSualebaTa sistema,
romelic miRebulia samecniero sazogadoebis mier da uzrunvelyofs
samecniero tradiciebis arsebobas (xSirad samecniero tradiciis qveS
igulisxmeba samecniero sazogadoebis azrovnebis stili; samecniero
sazogadoebis sakuTari meTodologia).
sxvadasxva samecniero sazogadoebebs Soris konkurentuli
brZolebis epizodebisa da etapebis monacvleoba miznad isaxavda
Teoriebis sistematizacias, cnebaTa dazustebas, teqnikis srulyofas
(egre wodebuli normaluri mecnierebis etapebis). miRebuli paradigmis
batonobis periodi icvleboda rRvevis periodiT, rac isaxeboda terminSi
„samecniero revolucia“.
ori mowinaaRmdege mxridan erT-erTis gamarjveba kvlav aRadgenda
mecnierebis normaluri ganviTarebis stadias. axali paradigmis
aRmocenebamde periodSi midis faqtebis qaosuri dagroveba. mocemuli

23
periodidan gamosvla moaswavebda samecniero praqtikis axali
standartebis, Teoriuli postulatebisa da samyaros zusti suraTis
dadgenas, Teoriisa da meTodis SeerTebas.
samecniero sazogadoebis mier Seileba iyos SerCeuli mxolod erTi
konkretuli paradigma, magram es ar niSnavs, rom igi ukeTesia, mis
magivrad SeiZleboda yofiliyo sruliad sxva, aranakleb logikuri
paradigma. winaswarmetyveleba, romeli paradigma iqneba arCeuli
momavalSi, SeuZlebelia.
axali mecnieruli paradigma _ es aris samyaros principulad
axali mecnieruli suraTi, mecnierebaSi ar SeiZleba „meore sarTulis“
aSeneba, Zveli Senoba mTlianad ingreva, mis adgilze Sendeba axali
Senoba. Zveli paradigmis fragmentebi gadadis axalSi, rogorc
umniSvnelo fragmentebi. aqedan gamomdinareobs mecnierebis ganviTarebis
arawrfivi xasiaTi. es, rasakvirvelia, ar niSnavs, rom mecnierebis
istoriaSi mniSvnelovania mxolod revoluciebi, evoluciur etapze aseve
keTdeba mecnieruli aRmoCenebi, iqmneba axali Teoriebi da meTodebi.
magram udavoai is, rom swored revoluciuri Zvrebi, romlebic aryeven
fundamentalur mecnierebaTa fuZes, gansazRvraven samyaros mecnieruli
suraTis zogad konturebs xangrZlivi periodiT.
samecniero revoluciebis rolisa da mniSvnelobis gageba saWiroa
kidev imitom, rom mecnierebis ganviTarebas aqvs erTmniSvnelovani
tendencia aCqarebisaken. magram mecnierebis ganviTarebis aCqarebis
tendenciis eqstrapolirebiT uaxloes momavalze, SeiZleba velodoT
mecnierebaSi revoluciuri movlenebis ramdenadme gaxSirebas. amJamad
sul ufro xSirad laparakoben axali samecniero paradigmis-sinergetikis
dadgomis Sesaxeb.
rigi avtoritetuli avtorebisa gamoTqvams mosazrebas sinergetikaze,
rogorc axal mecnierul paradigmaze. „sinegetika warmoadgens
evoluciisa da msoflios rTuli sistemebis TviTorganizaciis Teorias,
gamodis, ra evoluciis Tanamedrove (postdarvinistuli) paradigmis
rolSi. yuradRebas imsaxurebs Semdegi gansazRvreba:
„sinergetika“ - (berZnulidan synergetikos _ erToblivi, SeTanxmebuli,
moqmedi), es aris mecnieruli mimarTuleba, romelic Seiswavlis kavSirebs
struqturis elementebs (qvesistemebs) Soris; es elementebi warmoiqmneba
Ria sistemebSi nivTierebaTa da energiaTa garemosTan intensiuri cvlis
wyalobiT gauwonasworebel pirobebSi. aseT sistemebSi SeiniSneba
qvesisitemebis SeTanxmebuli qceva, ris Sedegadac izrdeba misi
mowesrigebulobis xarisxi, e.i. mcirdeba enTropia (TviTorganizacia)“.

24
sinergetika iTargmneba, rogorc „erToblivi moqmedebis energia“
(berZnulidan „sin“ – „erToblivi“ da „ergox“ – „moqmedeba“). es
Studgartis universitetis profesoris - german xakenis mier Seqmnili
disciplinaTaSorisi mimarTulebaa, romelic Seiswavlis sxvadasxva
bunebis mravali qvesistemebisagan (eleqtronebi, atomebi, molekulebi,
ujredebi, neironebi da a.S.) Semdgar sistemebs.
sinergetika pretenzias acxadebs imaze, rom mis xelSia meTodebis
nakrebi, romelic universalurad sasargebloa TviTorganizaciis yvelaze
gansxvavebuli movlenebis Seswavlisas, metic, sinergetikosebi
darwmunebuli arian imaSi, rom isini mizanmimarTuli arian mxolod
TviTorganizaciis Seswavlaze, maSin rodesac yvela danarCeni
disciplina am fenomens ganixilavs sxva movlenaTa rigSi, romelic
miekuTvneba maT sagans.
amJamad mimdinareobs axali mecnierebis meTodologiis Camoyalibeba.
moaxerxebs Tu ara igi Tavis uflebebSi ganmtkicebas, amas dro
gvaCvenebs.
SesaZloa ukve am saukuneSi aRmocendes axali meta-mecniereba,
romelic gaaerTianebs humanitaruli da sabunebismetyvelo mecnierebebis
codnas.
dedamiwas, rogorc cnobilia, aqvs sferos forma. magram quCaze
gadasvlis „kerZo SemTxvevaSi“, magaliTd, Tamamad SeiZleba igi
CaiTvalos brtyelad. am zRvrebSi mocemuli mtkiceba srulad
„Seesabameba sinamdviles“. xolo am sazRvrebidan gamosvla (davuSvaT,
kosmosur sivrceSi) moiTxovs, radikalurad SevcvaloT Cveni
warmodgenebi da SevqmnaT axali Teoriebi, romelSic moiZebneba adgili
Zveli TeoriisTvisac, oRond ukiduresi (kerZo) SemTxvevis uflebebiT.
igive suraTi SeiniSneba klasikuri da relatiuri fizikis, evkliduri da
araevkliduri geometriis SemTxvevebSi da a.S.
amrigad, wyvetilobisa da uwyvetobis, revoluciurobisa da
stabilurobis dialeqtikuri erTianoba SeiZleba CaiTvalos mecnierebis
ganviTarebis erT-erT kanonzomierebad.

25
leqcia 7

samecniero kvlevebis meTodologiis principebi – mecnierebis


meTodologiuri safuZvlebi – gansazRvreba, amocanebi, doneebi da
funqciebi, samecniero kvlevebis meTodebis principebi.

Tanamedrove samecniero literaturaSi meTodologia yvelaze xSirad


esmiT, rogorc swavleba agebis principebis, samecniero-SemecnebiTi
moRvaweobis formebisa da wesebis Sesaxeb. mecnierebis meTodologia
iZleva mecnieruli kvlevis komponentebis daxasiaTebas - misi obieqtis,
sagnis, kvlevis amocanebis, sakvlevi meTodebis erTobliobis,
saSualebaTa da wesebis, romlebic aucilebelia maT gadasawyvetad, aseve
aformirebs warmodgenas mkvlevaris moZraobis Tanmimdevrobis Sesaxeb
samecniero amocanis gadawyvetis procesSi.
yvelaze zogadi gagebiT meTodologiis qveS igulisxmeba meTodebis
sistema, romelic gamoiyeneba moRvaweobis romelime sferoSi, magram
filosofiuri kvlevis konteqstSi meTodologia - es, uwinaresad, aris
swavleba samecniero moRvaweobis meTodebis Sesaxeb, samecniero meTodis
zogadi Teoria. misi amocanebia: Sesabamisi meTodebis ganviTarebis
SesaZleblobebisa da perspeqtivebis kvleva mecnieruli Semecnebis
procesSi.
mecnierebis meTodologia miiswrafis, moawesrigos, moaxdinos
meTodebis sistematizacia, daadginos maTi gamoyenebis vargisoba
sxvadasxva sferoSi.
mecnierebis meTodologia ikvlevs mecnierebaSi mimdinare SemecnebiT
procesebs, mecnieruli Semecnebis formebsa da meTodebs.
mecnierebis meTodologia Zalian mWidro kavSirSia filosofiasTn,
gansakuTrebiT mis iseT disciplinasTan, rogoricaa Semecnebis Teoria.
garda amisa, mecnierebis meTodologia mWidro kavSirSia iseT
disciplinasTan, rogoricaa mecnierebis logika. mecnierebis logika - es
aris disciplina, romelic iyenebs cnebebs da Tanamedrove logikis
teqnikur aparats mecnieruli codnis sisitemebis analizisaTvis.

mecnierebis logikis ZiriTadi problemebi

1. samecniero Teoriebis logikuri struqturebis Seswavla;


2. mecnierebis xelovnuri enebis agebis Seswavla;
3. sxvadasxva saxis deduqciuri da induqciuri daskvnebis kvleva,
romlebic gamoiyeneba sabunebismetyvelo, socialur da teqnikur
mecnierebebSi;

26
4. fundamentaluri da warmoebuli mecnieruli cnebebisa da
gansazRvrebebis formaluri struqturebis analizi;
5. sakvlevi procedurebisa da operaciebis logikuri struqturis
ganxilva da srulyofa da maTi evristikuli efeqturobis logikuri
kriteriumebis damuSaveba.
meTodologiuri codnis struqturaSi miRebulia oTxi donis
gamoyofa: filosofiuri, zogadmecnieruli, konkretul-samecniero da
teqnologiuri.
meTodologiis pirveli, umaRlesi donis Sinaarss Seadgens
Semecnebis zogadi principebi da mTlianobaSi mecnierebis kategoriuli
wyoba, meTodologiur funqciebs asrulebs filosofiuri codnis mTeli
sistema.
meore done - zogadmecnieruli meTodologia - warmoadgens Teoriul
koncefciebs, romlebic gamoiyeneba yvela an samecniero disciplinebis
umravlesobisaTvis.
mesame done - konkretul-mecnieruli meTodologia, e.i. meTodebis,
kvlevis principebisa da procedurebis erToblioba, romlebic
gamoiyeneba ama Tu im specialur mecnierul disciplinaSi. konkretuli
mecnierebis meTodologia moicavs, rogorc mocemul sferoSi mecnieruli
SemecnebisaTvis specifikur problemebs, aseve-meTodologiis ufro maRal
doneebze wamoweul sakiTxebsac, magaliTad, sistemuri midgomis
problemebi an modelireba pedagogiur kvlevebSi.
meoTxe dones teqnologiur meTodologias - Seadgenen kvlevis
meTodika da teqnika, e.i. procedurebis nakrebi, romelic uzrunvelyofs
sarwmuno empiriuli masalis miRebas da mis pirvelad damuSavebas,
romlis Sedegac igi SeiZleba CarTuli iyos mecnieruli codnis masivSi.
am doneze meTodologiuri codna atarebs mkafiod gamoxatul normatiul
xasiaTs.

______ ∙ ______

mecnieruli kvlevis meTodologiuri principebi. am sakiTxis


ganxilvisas gamovalT iqedan, rom meTodologia sxva araferia, Tu ara
saerTo principebis, Teoriebis gamoyeneba kvleviTi amocanebis,
konkretuli mecnierebis problemebis gadawyvetisas. amasTan, unda
aRiniSnos, rom TviT principebis erTianobis xarisxi gansxvavebulia.
a) uwinares yovlisa unda aRiniSnos yvela mecnierebisaTvis saerTo
zogadfilosofiuri principebi. laparakia ufro saerTo - egre wodebul
sazogado principebis, kanonebisa da kategoriebis Sesaxeb. yvela isini

27
atareben filosofiur xasiaTs, da mocemul SemTxvevaSi dialeqtika
gamodis rogorc mecnieruli Semecnebis saerTo meTodologia.
mecnierul kvlevaSi mniSvnelovan meTodologiur rols TamaSobs
dialeqtikis kategoriebi - arsi da movlena, mizezi da Sedegi;
aucilebloba da SemTxveviToba; SesaZlebloba da sinamdvile; Sinaarsi
da forma; calkeuli, gansakuTrebuli da saerTo da sxva. isini
warmoadgenen saimedo meTodologiur saSualebas, romelic iZleva ara
marto mecnierebis rTul problemebSi Rrmad SeWris SesaZleblobas,
aramed-SemoqmedebiTad maTi gadaWris SesaZleblobasac.
mniSvnelovani meTodologiuri moTxovnebi samecniero problemebis
kvlevis mimarT gamomdinareobs dialeqtikis ZiriTadi kanonebidan. es
kanonebi gamoxataven materialuri samyaros ganviTarebisa da misi
Semecnebis universalur formebs, gzebsa da mamoZravebel Zalas da
warmoadgenen dialeqtikuri azrovnebis sayovelTao meTods. dialeqtikis
am kanonebSi konkretdeba misi ZiriTadi kategoriebi maT istoriul
dadgomaSi da TanafardobaSi. dialeqtikis kanonebi warmoadgenen
ganviTarebaSi arsebiTis logikur gamoxatulebas.

dapirispirebulTa erTianobisa da brZolis kanoni


ganviTarebis mamoZravebel Zalas gamoxatavs dapirispirebulTa
erTianobisa da brZolis kanoni. ganviTareba SesaZlebelia mxolod
winaaRmdegobis, e.i. aqtiuri urTierTqmedebis, Sejaxebis,
dapirispirebulTa brZolis wyalobiT. mebrZoli dapirispirebulebi
imyofebian erTmaneTTan erTianobaSi im gagebiT, rom isini
damaxasiaTebelia erTi sagnisaTvis, movlenisaTvis. dapirispirebulTa
brZolaSi gamoxatuli winaaRmdegoba mocemuli erTianobis CarCoebSi
warmoadgens ganviTarebis wyaros.

raodenobrivi cvlilebebis TvisobrivSi gadasvlis kanoni


ganviTareba, rogorc moZraoba martividan rTulisaken, udablesidan
umaRlesisaken, Zveli Tvisobrivi mdgomareobidan ufro maRal, axal
TvisobriobaSi aris erTdroulad uwyveti da wyvetili procesi. amasTan
movlenaTa cvlilebebi cnobil zRvramde atarebs Tavisi TvisobriobiT
erTi da igive obieqtis SedarebiT uwyveti zrdis xasiaTs. mxolod
ganviTarebis garkveul safexurze gansazRvrul pirobebSi obieqti
kargavs Tavis winandel Tvisobriobas da xdeba axali. es ganviTarebis
sayovelTao kanoni konstatirebs, rom SeumCneveli, TandaTanobiTi
raodenobrivi cvlilebebis dagroveba TiToeuli calkeuli
procesisaTvis gansazRvrul momentSi aucileblad iwvevs arsebiT,

28
Zireul, Tvisobriv cvlilebebs, naxtomisebr gadasvlas Zvelidan axal
TvisobriobaSi. am kanons aqvs adgili bunebis, sazogadoebis da
azrovnebis ganviTarebis yvela procesSi.

uaryofis uaryofis kanoni


yovelgvari ganviTareba garkveulwilad aris mimarTuli procesi.
ganviTarebis am mxares gamoxatavs uaryofis uaryofis kanoni. TiToeuli
movlena SedarebiT da Tavisi saboloo bunebis wyalobiT gadadis sxva
movlenaSi, romelic garkveul pirobebSi SeiZleba gaxdes pirvelis
dapirispireba da gamovides misi uaryofis rolSi. uaryofa warmoadgens
ganviTarebis aucilebel pirobas, ramdenadac igi aris ara marto Zvelis
uaryofa, aramed axlis damkvidrebac. uaryofis uaryofis kanoni iZleva
mTlianobaSi ganviTarebis ganzogadoebul gamoxatvas, aaSkaravebs ra
Sinagan kavSirs, ganviTarebis winsvliT xasiaTs.
am zogadfilosofiuri debulebidan gamoyofen mecnieruli kvlevis
zogad meTodologiur principebs.

b) rogoria mecnieruli kvlevis ZiriTadi meTodologiuri principebi?

1. kvlevebis warmatebiT ganxorcielebaSi did rols TamaSobs Teoriisa


da praqtikis erTianobis principebi. praqtika - ama Tu im Teoriuli
debulebis WeSmaritebis kriteriumia. Teoria, romelic ar emyareba
praqtikas, unayofoa. Tavis mxriv, Teoria mowodebulia, gaunaTos gza
praqtikas. praqtika, romelic ar aris momarTuli mecnieruli
TeoriiT, ganicdis stiqiurobas, savaldebulo mizandasaxulobis
arqonas, mcireefeqturobas.
2. meore meTodologiur princips warmoadgens sakvlevi problemisadmi
konkretul-istoriuli midgoma. igi gvaCvenebs procesebis Seswavlis
procesSi yvela im konkretuli pirobis - adgilis, drois,
konkretuli Seqmnili garemos - gaTvaliswinebis aucileblobas,
romelSic isini viTardebian.
3. sakvlevi problemis gadawyvetis mimarT SemoqmedebiTi midgoma mWidro
kavSirSia TavisTavad movlenaTa ganxilvis obieqturobis principTan.
mkvlevaris xelovneba mdgomareobs imaSi, rom ipovos gzebi da
saSualebebi fenomenis arsSi SesaRwevad, amasTan, araviTari
gareganis - subieqturis Setanis gareSe.
4. kvlevis warmateba didad damokidebulia procesebisa da movlenebis
Seswavlis yovelmxrivobis principis realizaciaze. nebismieri
fenomeni mravali ZafiTaa dakavSirebuli sxva movlenebTan da misi

29
izolireba, calmxrivi ganxilva garduvalad migviyvans
damaxinjebul, mcdar daskvnamde.
5. yovelmxriobis meTodologiuri principi iTvaliswinebs procesebisa
da movlenebis kvlevis mimarT kompleqsur midgomas. kompleqsuri
midgomis erT-erTi umniSvnelovanesi moTxovnaa sakvlevi movlenis
yvela urTierTkavSiris dadgena masze moqmedi yvela gare
zemoqmedebis gaTvaliswineba, Sesaswavli problemis suraTis
damaxasiaTebeli yvela SemTxveviTi faqtoris gamoricxva.
6. mecnieruli kvlevis kidev erTi meTodologiuri principi -
istoriulisa da logikuris erToba. obieqtis, fenomenis Semecnebis
logika aRadgens misi ganviTarebis logikas, e.i. mis istorias.
7. kvlevis meTodologiur principebs miekuTvneba sistemuroba, e.i.
Sesaswavli obieqtebis mimarT sistemuri midgoma. igi iTvaliswinebs
Seswavlis obieqtis rogorc sistemis ganxilvas: misi elementebis
garkveuli simravlis gamovlinebas, klasifikaciis dadgenas da am
elementebs Soris kavSiris mowesrigebas, kavSirebis simravlidan
sistemawarmomqmnelis, e.i. sxvadasxva elementebis sistemaSi
gaerTianebis uzrunvelyofis gamoyofas.

sistemuri midgoma adgens (SedarebiTi sicxovelis gamomxatvel)


struqturas da sistemas organizacias (raodenobriv maxasiaTebelsa da
mimarTulebas); misi marTvis ZiriTad principebs.
aseTia ufro zogadi meTodologiuri moTxovnebi konkretuli
mecnieruli kvlevis mimarT, dialeqtika, misi kanonebi, kategoriebi
gaiTvaliswineba konkretul kvlevaSi uwinares yovlisa, rogorc
sayovelTao principebi.
sayovelTao principebis bazaze warmoiqmna kerZo principuli
moTxovnebi, romlebic aucileblad unda gaiTvaliswinon mkvlevarebma:
determinizmis principi, gareSe zemoqmedebaTa da ganviTarebis Sinagani
pirobebis erTianobis principi; aqtiuri moRvaweobis principi;
ganviTarebis principi da sxva.
raSi mdebareobs mocemuli principebis arsi?
1. determinizmis principi avaldebulebs mkvlevars, gaiTvaliswinos
sxvadasxva faqtorebisa da mizezebis gavlena ama Tu im movlenebis
ganviTarebaze.
2. garegan zemoqmedebaTa da Sinagani pirobebis erTianobis principis
Sesabamisad Sinagani arxis Semecneba xdeba garegnuli yofa-qcevis,
saqmeebisa da saqcielis Sefasebis Sedegad.

30
3. pirovnebis aqtiuri moRvaweobis principi mkvlevaris yuradRebas
amaxvilebs imaze, rom ara marto garemo ayalibebs pirovnebas, aramed
pirovnebac aqtiurad Seimecnebs da gardaqmnis garemomcvel samyaros.
4. ganviTarebis principi karnaxobs movlenaTa ganxilvas mudmiv
cvlilebaSi, moZraobaSi, winaaRmdegobaTa mudmiv daZlevaSi sistemis
Sinagani da garegani determinantebis gavleniT.
ganxilul principebze dayrdnobiT davaformuliroT
meTodologiuri moTxovnebi mecnieruli kvlevebis Casatareblad:
 gamokvleul iqnas procesebi da movlenebi iseTebi, rogorebic arian
isini sinamdvileSi yvela pozitiviTa negativiT, warmatebebiTa da
sirTuleebiT, Selamazebisa da gamuqebis gareSe; ar aRiweros
movlenebi, aramed kritikulad gaanalizdes isini;
 moxdes operatiuli reagireba axalze mecnierebisa da ganaTlebis
Teoriasa da praqtikaSi;
 gaZlierdes praqtikuli mimarTuloba, rekomendaciebis wonadoba da
vargisoba;
 uzrunvelyofili iyos mecnieruli prognozis saimedooba, sakvlevi
procesis, movlenis ganviTarebis perspeqtivis xedva;
 daculi iyos azris mkacri logika, mecnieruli eqsperimentis
siwminde.

am moTxovnebis ganzogadoebiT SeiZleba ganisazRvros


meTodologiuri moTxovnebi mecnieruli kvlevis Catarebis Sedegebis
mimarT, romlebsac ganapirobeben isini. maT miekuTvneba obieqturoba,
utyuaroba, saimedooba, mtkicebuloba.

31
leqcia 8

samecniero meTodi: Semecnebis samecniero meTodebis gansazRvreba da


klasifikacia; Semecnebis filosofiuri – ganzogadebuli meTodebi

kvlevis principebTan Tanabrad miRebulia mecnieruli Semecnebis


meTodebis gamoyofa.
meTodi (berZn.) - Semecnebis saSualeba, gza raRacisken, miznis
miRwevis xerxi, garkveulwilad subieqtis mowesrigebuli moRvaweoba.
meTodis ZiriTadi funqcia - Sinagani organizacia da ama Tu im
obieqtis Semecnebis procesis regulireba. meTodi daiyvaneba wesebis,
normebis, xerxebis, saSualebaTa, Semecnebis normebis erTobliobaze. igi
aris daniSnulebaTa, principebis, moTxovnebis sistema, romliTac
orientirebuli unda iyos mkvlevari konkretuli amocanis gadawyvetaSi,
garkveuli Sedegis miRwevaSi.
mecnieruli meTodi - es aris mizanmimarTuli midgoma, gza, romlis
saSualebiTac miiRweva sinamdvilis obieqturi Semecneba. es aris
midgomebisa da saSualebaTa sistema, romelic mimarTulia mecnieruli
codnis SeZenaze, sistema, romelic pasuxobs mocemuli mecnierebis
sagansa da amocanebs. meTodis ZiriTadi funqciaa - Sinagani organizacia
da Semecnebis procesis an ama Tu im obieqtis praqtikuli gardaqmnis
regulireba.
yoveldRiuri praqtikuli moRvaweobis doneze meTodi formirdeba
stiqiurad da mxolod mogvianebiT Seicnoba xalxis mier. mecnierebis
sferoSi ki meTodi formirdeba Segnebulad da mizanmimarTulad.
samecniero meTodi mxolod maSin Seesabameba Tavis statuss, roca igi
uzrunvelyofs gare samyaros sagnebis Tvisebebisa da kanonzomierebaTa
adekvatur asaxvas.
mecnierul meTods axasiaTebs Semdegi niSnebi:
1) sicxade an zogadmisawvdomoba;
2) gamoyenebaSi stiqiurobis ararseboba;
3) mimarTuloba an miznis miRwevis uzrunvelyofis unari;
4) nayofiereba an ara marto dasaxulis miRwevis unari, aramed
aranakleb mniSvnelovani Tanamdevi Sedegebisac;
5) saimedooba an utyuaroba maRali xarisxis sasurveli Sedegis
uzrunvelyofis unari;
6) ekonomikuroba an saSualebaTa da drois umciresi danaxarjebiT
Sedegis mocemis unari.

meTodis xasiaTi arsebiTad ganisazRvreba:


 kvlevis sagniT;

32
 dasmuli amocanebis zogadobis xarisxiT;
 dagrovebuli gamocdilebiTa da sxva faqtorebiT.
mecnieruli kvlevebis erTi sferosaTvis Sesaferisi meTodebi
aRmoCndeba xolme uvargisi sxva sferoSi miznis misaRwevad. amavdroulad
Cven varT mravali TvalsaCino miRwevis mowmeni, rogorc mecnierebaTa
erT nawilSi kargad aprobirebuli meTodebis sxva mecnierebebSi
gadatanis Sedegebisa maTi specifikuri amocanebis amosaxsnelad. amgvarad,
SeiniSneba mecnierebaTa diferenciaciisa da integraciis sawinaaRmdego
tendenciebi gamoyenebuli meTodebis safuZvelze.
nebismieri mecnieruli meTodebi muSavdeba garkveuli Teoriis
safuZvelze, romelic, aseTnairad, gamodis mis winapirobad. amrigad,
Teoria da meTodi mWidro urTierTkavSirSia: Teoria asaxavs ra
sinamdviles, transformirdeba meTodSi misgan gamomdinare wesebis,
xerxebis, operaciebis damuSavebis saSualebiT - meTodebi xels uwyobs
Teoriis formirebas, ganviTarebasa da dazustebas, mis praqtikul
Semowmebas.
meTodis ZiriTadi funqciebia:
— integraciuli;
— gnoseologiuri;
— mastimatizirebeli.

meTodis struqturaSi centraluri adgili uWiravs wesebs.


wesi - es aris daweseba, romelic adgens moqmedebaTa wesrigs raRaca
miznis miRwevisas. wesi warmoadgens iseT debulebas, romelSic asaxulia
raRaca sagnobrivi sferos kanonzomiereba. es kanonzomiereba qmnis wesis
sabazo codnas.
miRweulia mecnierebis meTodebis sami donis gamoyofa maTSi
Semavali calkeuli meTodebis gamoyenebis erTianobisa da sifarTovis
xarisxis gaTvaliswinebiT. maT ekuTvniT:
1) filosofiuri meTodebi (iZlevian kvlevis ufro zogad regulativebs
- dialeqtur, metafizikur, fenomenologikur, germenevtikur da sxva).
2) zogadmecnieruli meTodebi (damaxasiaTebelia mecnieruli codnis
mTeli rigi dargebisaTvis; isini mcired arian damokidebuli
kavlevis obieqtis specifikaze da problemebis tipze, magram amasTan
damokidebuli arian kvlevis donesa da siRrmeze);
3) kerZomecnieruli meTodebi (gamoiyeneba calkeuli specialuri
samecniero disciplinebis CarCoebSi; am meTodebis ganmasxvavebeli
Taviseburebaa maTi damokidebuleba kvlevis obieqtis xasiaTsa da
gadasawyveti amocanebis specifikaze).

33
amasTan dakavSirebiT mecnierebis meTodologiis farglebSi
gamoyofen mecnierebis filosofo-meTodologiur analizs,
zogadsamecniero da kerZo samecniero meTodologias.
mecnieruli meTodis damaxasiaTebel niSanTa ricxvs yvelaze xSirad
akuTvneben (ra tipsac ar unda ekuTvnodes igi): obieqturobas,
aRwarmoebas, evristulobas, aucileblobas, konkretulobas da sxva.

______ ∙ ______

sayovelTaos miekuTvneba filosofiuri meTodebi, romelTa Soris


ufro Zvelia metafizikisa da dialeqtikis meTodebi. filosofia
mTlianobaSi warmoadgens meTodologiuri codnis sistemis „birTvs“,
universalur meTods. misi principebi, kanonebi da kategoriebi
gansazRvraven kvlevis saerTo mimarTulebasa da strategias, „msWvalaven“
meTodologiis yvela sxva doneebs, gansaxierdebian ra TiToeul maTganSi
konkretuli formiT.
metafizika ikvlevs obieqts statikur mdgomareobaSi, mis
ucvlelobaSi, sazRvravs obieqtis struqturisa da am struqturaSi
SeRwevis Cveni meTodebis saerTo Tvisebebs.
dialeqtika gamodis iqedan, rom garemomomcveli samyaro mudmivad
icvleba da viTardeba. ganviTarebis wyaroebad gamodian Sinagani
dapirispirebani, romelTa brZola da urTierTqmedeba iwvevs naxtomisebr
gadasvlas erTi Tvisobriobidan meoreSi.
filosofiuri meTodebi - es ar aris xistad fiqsirebuli
regulatorebis „kamara“, aramed - sayovelTao, universaluri xasiaTis
matarebeli „rbili“ principebis, operaciebis, xerxebis sistema, romelic
arsebobs abstragirebis yvelaze umaRles (zRvrul) „sarTulebze“. amitom
filosofiuri meTodebi ar aRiwereba logikisa da eqsperimentis mkacri
terminebiT, ar eqvemdebareba formalizaciasa da maTematizacias.
unda mkafiod warmovidginoT, rom filosofiuri meTodebi iZlevian
kvlevis mxolod yvelaze zogad regulatorebs, mis generalur
strategias, magram ar cvlian specialur meTodebs da ar sazRvraven
Semecnebis saboloo Sedegs pirdapir da uSualod.
filosofiuri meTodebi did rols TamaSoben mecnierul
SemecnebaSi, iZlevian ra winaswar garkveul Sexedulebas obieqtis arsze.
aq iRebs saTaves yvela sxva meTodologiuri dadgenileba, gaiazreba
gardamtexi situaciebi ama Tu im fundamentaluri disciplinis
ganviTarebaSi.
______ ∙ ______

34
leqcia 9

samecniero meTodi: kvlevebis logikuri meTodebi da xerxebi;


kvlevebis kerZo meTodebi

zogadmecnieruli ideologia warmoadgens nebismier samecniero


disciplinaSi gamoyenebuli principebisa da meTodebis Sesaxeb codnaTa
erTobliobas. igi gamodis Tavisebur „Sualedur meTodologiad“
filosofiisa da specialur mecnierebaTa fundamentalur Teoriul -
meTodologiur debulebebs Soris. zogadmecnierul meTodologias
akuTvneben iseT cnebebs, rogoricaa „sistema“, „struqtura“, „elementi“,
„funqcia“ da a.S. zogadmecnierul cnobaTa da kategoriaTa safuZvelze
formulirdeba Semecnebis Sesabamisi meTodebi, romlebic uzrunvelyofen
filosofiis optimalur urTierTqmedebas konkretul - mecnierul
codnasa da mis meTodebTan.
zogadmecnierul meTodebs yofen Semdegnairad:
1) zogadlogikuri, romelsac iyeneben Semecnebis nebismier aqtSi da
nebismier doneze. es aris analizi da sinTezi, induqcia da deduqcia,
ganzogadoeba, analogia, abstragireba.
2) empiriuli kvlevis meTodebi, romlebsac iyeneben kvlevis
empiriul doneze (dakvirveba, eqsperimenti, aRwera, gazomva, Sedareba);
3) kvlevis Teoriuli meTodebi, romlebsac iyeneben kvlevis
Teoriul doneze (idealizacia, formalizacia, aqsiomaturi, hipoTetiko -
deduqtiuri da a.S.);
4) mecnieruli codnis sistematizaciis meTodebi (tipologizacia,
klasifikacia).
zogadmecnieruli cnebebis da meTodebis damaxasiaTebeli Tvisebebi:
 maT SemadgenlobaSi filosofiuri kategoriebisa da rigi kerZo
mecnierTa cnebebis elementebis SeerTeba;
 formalizaciisa da maTematikuri saSualebebiT dazustebis
SesaZlebloba;
 zogadmecnieruli meTodologiis doneze formirdeba samyaros
zogadmecnieruli suraTi.
1) zogadlogikur meTodebs, romelsac iyeneben Semecnebis rogorc
empiriul, ise Teoriul doneebze, warmoadgenen iseTi meTodebi,
rogoricaa: analizi da sinTezi, analogia da modelireba, induqcia da
deduqcia.
a) analizi (berZn. daSla, danawevreba) - azrovnebis xerxi, romelic
dakavSirebulia Sesaswavli obieqtis daSlasTan Semadgenel nawilebad,

35
mxareebad, ganviTarebis tendenciebad da funqcionirebis wesebad maTi
damoukideblad Seswavlis mizniT. aseT nawilebad SeiZleba iyos obieqtis
nivTieri elementebi an misi Taviseburebani, niSnebi. analizi Seadgens
Semecnebis procesis mxolod pirvel dawyebiT etaps. analizis amocana
mdgomareobs imaSi, rom calkeuli movlenebisa da faqtebis gamomxatveli
sxvadasxva saxis monacemebidan Seadginos procesis saerTo suraTi,
gamoavlinos misi kanonzomierebisaTvis damaxasiaTebeli misi arsi.
obieqtSi, rogorc erTian mTlianobaSi Casawvdomad ar SeiZleba mxolod
misi Semadgeneli nawilebis SeswavliT Semofargvla. Semecnebis procesSi
aucilebelia maT Soris obieqturad arsebuli kavSirebis gamoaSkaraveba,
maTi ganxilva erTobliobaSi, erTianobaSi. Semecnebis procesSi am meore
etapis ganxorcieleba - obieqtis calkeuli Semadgeneli nawilebis
Seswavlidan misi rogorc erTiani SekavSirebuli mTlianobis Seswavlaze
gadasvla SeiZleba mxolod im SemTxvevaSi, Tu analizis meTods emateba
meore meTodi - sinTezi.
sinTezi (berZn. SeerTeba, Sedgena) - obieqtis nawilebis azrobrivi
gaerTianeba erTian mTlianobad, raRac movlenis kvlevis meTodi mis
erTianobaSi da nawilebis urTierTkavSirSi. sinTezis procesSi warmoebs
analizis Sedegad danawevrebuli Sesaswavli obieqtis Semadgeneli
nawilebis (mxareebis, Tvisebebis, niSnebis da a.S.) gaerTianeba erTad. am
safuZvelze xdeba obieqtis Semdgomi Seswavla, magram ukve rogorc
erTiani mTlianobis (bavSvi awyobs saTamaSos „konstruqtoris“
nawilebisagan).
analizi afiqsirebs ZiriTadad im specifikurs, rac ganasxvavebs
nawilebs erTmaneTisagan. sinTezi xsnis TiToeuli elementis adgilsa da
rols mTlianis sistemaSi, adgens maT urTierTkavSirs, e.i. iZleva im
zogadis gagebis saSualebas, rac akavSirebs nawilebs yvelas erTad.
analizi da sinTezi erTianobaSia. Tavisi arsiT isini - „Semecnebis
erTiani analizur - sinTezuri meTodis ori mxarea“. sinTezis
ganxorcielebis gamTvaliswinebel analizs aqvs Tavis birTvad arsebiTis
gamoyofa.
analizi da sinTezi iReben Tavis sawyiss praqtikul moRvaweobaSi.
Tavis praqtikul moRvaweobaSi anawevrebda ra mudmivad sxvadasxva
sagnebs maT Samadgenel nawilebad, adamiani TandaTanobiT swavlobda
sagnebis azrobriv dayofasac. praqtikuli moRvaweoba ewyoboda ara
marto saganTa danawevrebisagan, aramed erT mTlianobaSi nawilebis
gaerTianebisaganac. am safuZvelze iqmneboda azrovnebiTi procesi.
analizi da sinTezi warmoadgenen azrovnebis ZiriTad saSualebebs,
romelTac gaaCniaT Tavisi obieqturi safuZveli praqtikaSic da saganTa

36
logikaSic: SeerTebisa da gancalkevebis, Seqmnisa da rRvevis procesebi
Seadgenen samyaros yvela procesis safuZvels.
b) analogia (berZn. Sesabamisoba, msgavseba) – „es aris simarTlis
msgavsi SesaZlebeli daskvna ori sagnis msgavsebis Sesaxeb raRaca niSniT
sxva niSnebiT dadgenili maTi msgavsebis safuZvelze“; romelime obieqtis
ganxilvisas miRebuli codna gadaitaneba sxva, naklebad misawvdom
obieqtze. faqtebis TviT gagebis bunebaSi devs analogia, romelic
akavSirebs ucnobisa da cnobilis Zafebs. axali SeiZleba gaazrebuli da
gagebuli iyos mxolod Zvelis, cnobilis saxeebisa da cnebebis
saSualebiT. analogias SeuZlia mianiSnos mkvlevars gamocnobis
formirebaze, rac miiyvans mas mecnieruli hipoTezebis Seqmnamde.
pirveli TviTmfrinavebi Seqmnili iyo imasTan analogiiT, rogor
iqcevian frenaSi frinvelebi, sahaero gvelebi da planerebi.
miuxedavad imisa, rom analogiebi iZlevian mxolod SesaZlo daskvnis
gakeTebis saSualebas, isini TamaSoben uzarmazar rols SemecnebaSi,
ramdenadac mivyevarT hipoTezebis, e.i. mecnieruli varaudebisa da
mixvedrilobis warmoqmnamde; es ukanasknelni damatebiTi kvlevebisa da
mtkicebulebis msvlelobaSi SeiZleba gadaiqcnen mecnierul Teoriebad.
analogia cnobilTan gvexmareba gavigoT is, rac ucnobia. analogia
SedarebiT martivTan gvexmareba ufro rTulis gagebaSi. ufro
ganviTarebul sferos, sadac xSirad gamoiyeneba analogiis meTodi,
warmoadgens e.w. msgavsebis Teoria; igi farTod gamoiyeneba
modelirebisas.
g) abstragireba (laTin. ganyeneba, gadaxveva). TiToeuli Sesaswavli
obieqti xasiaTdeba Tvisebebis simravliT da dakavSirebulia sxva
obieqtebTan Zafebis simravliT. Semecnebis procesSi aRiZvreba
yuradRebis koncentrirebis aucilebloba Sesaswavli obieqtis erT
romelime mxareze an Tvisebaze, misi sxva Tvisebebisa da
Taviseburebebisagan ganyenebulad. abstragirebis procesSi xdeba kerZo
detalebisagan ganyeneba. rCeba raRac zogadi, erTiani, ukanaskneli,
romlisganac ganyeneba ukve SeuZlebelia (iseTi cnebebi, rogoricaa
„materia“, „energia“, sivrce“, „dro“) da sxva.
abstragireba - romelime sagnis azrobrivi gamoyofaa sagnebisa da
movlenebis ama Tu im mxareebisa da kavSirebisagan ganyenebiT maTi
arsebiTi niSnebis xazgasasmelad. amas mowmobs TviT sityva
„abstraqtuli“ - laTinuridan abstracto - ganyeneba, gamoyofa.
d) ganzogadoeba - gadasvlis logikuri procesia erTeulovanidan
zogadze, naklebad zogadidan ufro zogad codnaze, sagnebis zogadi
Tvisebebisa da niSnebis dadgenaa. am procesis Sedegia: ganzogadoebuli

37
cneba, gansja, kanoni, Teoria. ganzogadoebul iqnas - es niSnavs, gakeTdes
daskvna, gamoixatos ZiriTadi Sedegebi zogad debulebebSi, mieniWos
raRacas zogadi mniSvneloba. ganzogadoebis msvlelobaSi formirdeba
kvlevis cnebiTi aparati - mecnieruli kategoriebi da mecnieruli
cnebebi.
cneba - aris azrovnebis forma, romelic asaxavs sagnebisa da
movlenebis arsebiT Tvisebebs, kavSirebsa da urTierTobebs. cnebis
ZiriTadi logikuri funqciaa - zogadis gamoyofa, romlis miRweva
mocemuli klasis calkeuli sagnebis yvela Taviseburebisagan ganyenebis
gziT. sxva gansazRvrebis Tanaxmad, cneba - es aris azri, romelSic
ganzogadovdeba da gamoiyofa romelime klasis sagnebi garkveuli zogadi
da maTTvis specifikuri niSnebis mixedviT.
kategoria - (berZn. kategoria -gamoTqma, niSani) - es aris uaRresad
zogadi fundamenturi cneba, romelic gamoxatavs realuri sinamdvilisa
da Semecnebis ufro arsebiT kanonzomier kavSirebsa da urTierTobebs.
arian ra azrovnebis procesis formebi da mdgradi maorganizebeli
principebi, kategoriebi aRadgenen yofierebisa da Semecnebis Tvisebebsa
da urTierTobebs sayovelTao da ufro koncentrirebuli saxiT.
kategoriebis zogierTi Taviseburebis daxasiaTebis mocema
SesaZlebelia cnebaTa ganzogadoebaze dayrdnobiT. TiTqmis TiToeuli
saxeobiTi cnebisTvis SeiZleba, gamoinaxos moculobiT ufro farTo
gvarovnuli cneba, magaliTad, „arayi“ - xe, „adamiani“ – „ZuZumwovari“ ,
„“spilenZi“ – „liToni“. es gvarovnuli cnebebi SeiZleba CarTuli iyos
kidev ufro farTo cnebebSi: „xe“ – „mcenare“, „ZuZumwovari“ – „cxoveli“,
„liToni“ – „nivTiereba“ da a.S. kategoriebs miekuTvneba Tavisi
moculobiT ukiduresi farTo cnebebi, e.i. isini, romelTaTvisac
SeuZlebelia, moinaxos ufro farTo gvarovnuli cnebebi. kategoriebs
warmoadgenen filosofiuri cnebebi: „yofiereba“, „subieqti“, „ arsi“,
„Tviseba“, „raodenoba“, „materia“, „cnobiereba“, da a.S. yovel konkretul
mecnierebaSi kategoriebis Tavisi sistemaa.
logikaSi ufro zogad da fundamentur cnebebs miekuTvneba
logikuri daskvnis, gansjis, daskvnis, induqciis, deduqciis da sxca
cnebebi. kategoriebi icvleba Cveni cnobierebis ganviTarebasTan erTad:
mdidrdeba maTi Sinaarsi, icvleba urTierTkavSirebi kategoriebs Soris,
icvleba maTi Semadgenloba da a.S.
azrobrivi gadasvla ufro zogadidan naklebad zogadze aris
SezRudvis procesi. ganzogadoebisa da SezRudvis procesebi uwyvetad
dakavSirebulia erTmaneTs Soris. ganzogadoebis gareSe Teoria ar
arsebobs.Teoria iqmneba praqtikaSi misi gamoyenebis mizniT konkretuli

38
amocanebis gadasawyvetad. magaliTad, obieqtebis gasazomad, teqnikur
nagebobaTa Sesaqmnelad yovelTvis aucilebelia gadasvla ufro
zogadidan naklebad zogadze da erTeulovanze, e.i. yovelTvis
aucilebelia SezRudvis procesi.
e) induqcia (laT. - damizneba) kvlevis logikuri meTodi, romelic
dakavSirebulia dakvirvebisa da eqsperimentebis Sedegebis
ganzogadoebasTan da azris moZraobasTan erTeulovanidan zogadisken.
mecnieruli kvlevis meTodis xarisxSi induqcia SeiZleba ganisazRvros
rogorc zogadi debulebis gamotanis procesi calkeuli, rigi kerZo
faqtebis dakvirvebidan. induqcia SeiZleba ganisazRvros rogorc zogadi
debulebis gamotanis procesi calkeuli, rigi kerZo faqtebis
dakvirvebidan. induqciis qveS xSirad esmiT gansjis wesi, romelic
migviyvans kerZo faqtebidan da gansjebidan zogad daskvnebamde.
Cveulebriv ganasxvaveben induqciis or ZiriTad saxes: srulsa da
arasruls. sruli induqcia - es aris romelime zogadi gansjis daskvna
zogierTi simravlis yvela obieqtis Sesaxeb mocemuli simravlis
TiToeuli obieqtis ganxilvis safuZvelze. aseTi induqciis gamoyenebis
sfero SezRudulia sasrulo ricxvis obieqtebiT. praqtikaSi ufro
xSirad gamoiyeneba induqciis arasruli forma, romelic iTvaliswinebs
daskvnas simravlis yvela obieqtis Sesaxeb mxolod obieqtebis nawilis
Secnobis safuZvelze. arasruli induqciis aseTi daskvnebi xSirad
atarebs albaTur xasiaTs. eqsperimentul kvlevebze dafuZnebul da
Teoriuli dasabuTebis CamrTvel arasrul induqcias SeuZlia utyuari
daskvnis mocema. mas ewodeba mecnieruli induqcia. didi aRmoCenebi,
mecnieruli azris naxtomebi win iqmneba saboloo angariSiT induqciiT -
sarisko, magram mniSvnelovani SemoqmedebiTi meTodiT.
induqciis safuZvelia cda, eqsperimenti da dakvirveba, romelTa
msvlelobaSi ikribeba calkeuli faqtebi. Semdgom, vswavlobT ra am
faqtebs, vaanalizebT ra maT, Cven vadgenT klasSi Semavali rigi
movlenebis zogad da ganmeorebad Tvisebebs.
induqcia gvexmareba sxvadasxva movlenebs Soris mizezSedegobrivi
kavSiris dadgenaSi (bekonmilis wesebi).
1. erTaderTi msgavsebis meTodi: Tu raRac movlenis dakvirvebad
SemTxvevebs gaaCniaT saerTo mxolod erTi garemoeba, maSin namdvilad es
aris mocemuli movlenis mizezi.
2. erTaderTi gansxvavebis meTodi: Tu SemTxvevebi, romelTa dros
dgeba an ar dgeba movlena, gansxvavdebian mxolod erT adrindel
garemoebaSi, maSin es garemoeba aris mocemuli movlenis mizezi.

39
3. msgavsebisa da gansxvavebis gaerTianebuli meTodi: iqmneba rogorc
erTaderTi msgavsebis meTodis saSualebiT miRebuli Sedegis
dadastureba, romlisTvisac gamoyenebulia erTaderTi gansxvavebis
meTodi. arsebiTad es aris ori meTodis kombinacia.
4. Tanmxlebi cvlilebebis meTodi: Tu erTi garemoebis cvlileba
yovelTvis iwvevs meoris cvlilebas, maSin pirveli garemoeba aris meoris
mizezi. amasTan danarCeni adrindeli movlenebi rCeba ucvleli.
deduqcia (laTin. damizneba) - es aris analitikuri gansjis procesi
zogadidan kerZosaken an naklebad zogadisken. deduqciis sawyiss (
gzavnilebs) warmoadgenen aqsiomebi, postulatebi an ubralod zogadi
mtkicebulebebis xasiaTis mqone hipoTezebi, xolo bolos - Sedegebi
gzavnilebidan, Teoremebidan. Tu deduqciis gzavnilebi WeSmaritia, maSin
misi Sedegebic WeSmaritia. deduqcia - mtkicebulebis ZiriTadi
saSualebaa. deduqciis gamoyeneba iZleva cxadi WeSmaretebebidan codnis
gamotanis SesaZleblobas, romelsac ukve uSualo sicxadiT Cveni tvini
ver Cawvdeba, magram warmogvidgeba TviT misi miRebis wesis wyalobiT
sruliad dasabuTebulad da utyuarad.
deduqcia gansxvavdeba induqciisagan azris moZraobis sawinaaRmdego
svliT. rogorc es Cans gansazRvrebidan, deduqciaSi zogad codnaze
dayrdnobiT akeTeben kerZo xasiaTis daskvnas. deduqciis erT-erTi
gzavnilTagania zogadi gansja. Tu igi miRebulia induqciuri gansjidan,
maSin deduqcia avsebs induqcias Cveni codnis moculobis gafarToebiT
da mimarTavs axali induqciuri ganzogadoebebis aSenebas. magaliTad, Tu
Cven viciT, rom yvela liToni eleqtrogamtaria, da Tu dadgenilia, rom
spilenZi ekuTvnis liTonebis jgufs, maSin am ori gzavnilidan
aucileblad gamodis daskvna imis Sesaxeb, rom spilenZi
eleqtrogamtaria. magram deduqciis gansakuTrebiT didi SemecnebiTi
mniSvneloba vlindeba im SemTxvevaSi, roca saerTo gzavnilis saxiT
gamodis ara ubralod induqciuri ganzogadoeba, aramed raRac
hipoTeturi varaudi, magaliTad, axali mecnieruli idea. am SemTxvevaSi
deduqcia warmoadgens axali Teoriuli sistemis aRmocenebis amosaval
wertils. am gziT Seqmnili Teoriuli codna gansazRvravs empiriuli
kvlevebis Semdgom svlas.
deduqcia induqcia
tomaraSi yvela lobio TeTria. es lobio am tomridanaa.
es lobio am tomridanaa. es lobio TeTria.
es lobio TeTria. yvela lobio tomaraSi TeTria.

40
2) empiriuli codna aris codna sakvlevi faqtebis ZiriTadi
parametrebis Sesaxeb, am parametrebs Soris funqciuri kavSirebis Sesaxeb,
obieqtebis qcevis Sesaxeb. Sesaswavli obieqtis Sesaxeb empiriuli
monacemebis saxiT gamodis iseTi Taviseburebani, nivTebisa da movlenebis
kavSirebi da urTierTobani, romlebic mJRavndebian praqtikuli
moRvaweobis, dakvirvebisa da eqsperimentebis msvlelobaSi.
empiriuli obieqtis damaxasiaTebeli niSani - misi grZnobadi asaxvis
SesaZleblobaa. empiriuli monacemebis analizis Sedegebi kvlevis
msvlelobaSi gamoixateba aramarto faqtebis dadgenis formiT, aramed -
empiriuli ganzogadoebebis saxiTac.
empiriuli monacemebis miRebis xelSemwyob sakvlev meTodebs
SeiZleba miekuTvnos isini, romlebic uSualod dakavSirebulia
realobasTan, praqtikasTan. isini uzrunvelyofen sawyisi masalis
dagrovebas, fiqsacias, klasifikacias da ganzogadoebas mecnieruli
Teoriis Sesaqmnelad. maT miekuTvneba: mecnieruli dakvirveba,
eqsperimentebis sxvadasxva saxeebi, muSaoba samecniero faqtebTan -
miRebuli Sedegebis aRwera, faqtebis klasifikacia, maT sistematizacia,
gamokiTxvebi, saubrebi, konkretuli pirebis moRvaweobis Sedegebis
Seswavla da sxva. Cven ganvixilavT mokled kvlevebis ZiriTad empiriul
meTodebs, movitanT maT arsobriv da Sinaarsobriv daxasiaTebebs.
empiriul doneze gamoiyeneba iseTi meTodebi, rogoricaa dakvirveba,
aRwera, Sedareba, gazomva, eqsperimenti.
dakvirveba - es aris movlenebis sistemuri da mizanmimarTuli aRqma,
romlis msvlelobaSic Cven viRebT codnas Sesaswavli obieqtebis
garegani mxareebis, Tvisebebisa da urTierTobebis Sesaxeb. dakvirveba
yovelTvis atarebs ara saWvret, aramed aqtiur, samoRvaweo xasiaTs. igi
eqvemdebareba konkretuli samecniero amocanis gadawyvetas da amitom
gamoirCeva mizanmimarTulobiT, arCeviTobiT da sistematiurobiT.
ZiriTadi moTxovnebi mecnieruli dakvirvebis mimarT: Canafiqris
erTmniSvneloba, mkacrad gansazRvrul saSualebaTa arseboba (teqnikur
mecnierebebSi - xelsawyoebis), Sedegebis obieqturoba. obieqturoba
uzrunveliyofa kontrolis SesaZleblobiT an ganmeorebiTi dakvirvebis
gziT, an kvlevis sxva meTodebis gamoyenebiT, kerZod, eqsperimentis.
Cveulebriv dakvirveba erTveba eqsperimentis proceduraSi Semadgeneli
nawilis saxiT. dakvirvebis mniSvnelovani momentia misi Sedegebis
interpretacia, xelsawyoebis CvenebaTa gaSifvra da a.S.
dakvirvebis ganviTarebul formaTa ganxorcieleba iTvaliswinebs
gansakuTrebul saSualebaTa gamoyenebas da pirvel rigSi xelsawyoebis,

41
romelTa damuSaveba da gansaxiereba aseve moiTxovs mecnierebis Teoriul
warmodgenaTa CarTvas.
aRwera - cdis Sedegebis fiqsacia bunebrivi an xelovnuri enis
saSualebebiT (dakvirvebis an eqsperimentis monacemebis) aRniSvnebis
garkveuli sistemebis daxmarebiT, romlebic miRebulia mecnierebaSi
(sqemebi, grafikebi, naxatebi, cxrilebi, diagramebi da a.S.).
aRweris msvlelobaSi tardeba movlenaTa Sedareba da gazomva.
Sedareba - aris meTodi, romelic avlens obieqtebis msgavsebas an
gansxvavebas (an erTi da igive obieqtis ganviTarebis safexurebs), e.i. maT
igiveobas an gansxvavebas. magram mocemul meTods aqvs azri mxolod
klasis Semqmnel erTgvarovani sagnebis erTobliobaSi. klasSi sagnebis
Sedareba xorcieldeba mocemuli ganxilvisaTvis arsebiTi niSnebis
mixedviT. amasTan erTi niSnis mixedviT Sesadarebeli niSnebi, SeiZleba
sxva niSnis mixedviT iyos Seudarebeli.
gazomva - aris kvlevis meTodi, romlis drosac myardeba erTi
sididis urTierToba meore, etalonad, standartad wodebul sididesTan.
asxvaveben gazomvis pirdapir da irib procedurebs. ukanasknels
miekuTvneba iseTi obieqtebis gazomvebi, romlebic Cvengan daSorebulia an
uSualod ar aRiqmeba. amasTan gasazomi sididis mniSvneloba dgindeba
gasaSualoebiT. iribi gazomvebi ganxorcielebadia maSin, roca cnobilia
saerTo damokidebuleba sidideebs Soris, romelic iZleva saZiebeli
Sedegis gamoyvanis SesaZleblobas ukve cnobili sidideebidan.
eqsperimenti - aris kvlevis meTodi, romlis saSualebiTac xdeba
aqtiuri da mizanmimarTuli aRqma garkveuli obieqtebis kontrolirebad
da marTvad pirobebSi.
eqsperimentis ZiriTadi Taviseburebani:
1) aqtiuri urTierToba obieqtTan mis cvlilebamde da gardaqmnamde;
2) Sesaswavli obieqtis mravaljeradi aRwarmoebadoba mkvlevaris
surviliT;
3) movlenaTa iseTi Tvisebebis aRmoCenis SesaZlebloba, romlebic ar
SeiniSneba bunebriv pirobebSi;
4) movlenis ganxilvis SesaZlebloba „sufTa saxiT“ gareSe
gavlenebisagan izolaciis gziT , an eqsperimentis pirobebis
Secvlis gziT;
5) obieqtis „qcevis“ kontrolisa da Sedegebis Semowmebis
SesaZlebloba.
SeiZleba iTqvas, rom eqsperimenti - idealizirebuli cdaa. igi iZleva
movlenis cvlilebis msvlelobisaTvis Tval-yuris midevnebis, masze
aqtiuri zemoqmedebis moxdenis, aRdgenis SesaZleblobas, Tuki aris amis

42
aucilebloba, vidre moxdebodes miRebuli Sedegebis Sedareba. amitom
eqsperimenti warmoadgens ufro Zlier da moqmed meTods, vidre
dakvirveba an gazomva, sadac sakvlevi movlena rCeba ucvleli. es aris
empiriuli kvlevis umaRlesi forma.
eqsperimenti gamoiyeneba an iseTi situaciis Sesaqmnelad, romelic
SesaZlebels xdis, gamokvleuli iyos obieqti sufTa saxiT, an ukve
arsebuli hipoTezebisa da Teoriebis Sesamowmeblad, an axali
hipoTezebisa da Teoriuli warmodgenebis formulirebisaTvis.
yovelgvari eqsperimenti yovelTvis miemarTeba raRaca Teoriuli ideiT,
koncefciiT, hipoTeziT. eqsperimentis monacemebi, rogorc dakvirvebebi,
yovelTvis Teoriulad datvirTulia - misi dayenebidan Sedegebis
interpretaciamde.
eqsperimentis Catarebis stadiebi:
1) dagegmva da aSeneba ( misi mizani, tipi, saSualebebi da a.S.);
2) kontroli;
3) Sedegebis interpretacia.
eqsperimentis struqtura:
1) kvlevis obieqti;
2) aucilebeli pirobebis Seqmna (kvlevis obieqtze materialuri
faqtorebis zemoqmedeba, arasasurvel zemoqmedebaTa - dabrkolebaTa
aRmofxvra);
3) eqsperimentis Catarebis meTodika;
4) hipoTeza an Teoria, romlis Semowmebaa saWiro.
rogorc wesi, eqsperimentireba dakavSirebulia ufro martivi
praqtikuli meTodebis gamoyenebasTan - dakvirvebebi, Sedarebebi da
gazomvebi.
ramdenadac eqsperimenti, rogorc wesi, ar tardeba dakvirvebebisa da
gazomvebis gareSe, amdenad igi unda pasuxobdes maT meTodur moTxovnebs.
kerZod, rogorc dakvirvebebisa da gazomvebisas, eqsperimenti SeiZleba
CaiTvalos damadastureblad, Tuki igi eqvemdebareba aRdgenas sxva
adamianis mier sivrcis sxva adgilas da sxva droSi da iZleva igive
Sedegs.
v) Teoriuli kvlevis meTodebi
Teoriul etapze gamoiyeneba azrobrivi eqsperimenti, idealizacia,
formalizacia, aqsiomaturi, hipoTetiko-deduqciuri meTodebi,
abstraqtulidan asvla konkretulisaken, aseve istoriuli da logikuri
analizis meTodebi.
idealizacia - aris kvlevis meTodi, romelic ayalibebs azrobriv
konstruirebaSi warmodgenebs obieqtis Sesaxeb misi arsebobisaTvis

43
aucilebeli pirobebis gamoricxvis gziT. arsis mixedviT, idealizacia
warmoadgens abstragirebis proceduris saxesxvaobas, dakonkretebuls
Teoriuli kvlevis moTxovnebis gaTvaliswinebiT. aseTi konstruirebis
Sedegs warmoadgenen idealizebuli obieqtebi. idealizaciebis formireba
SeiZleba midiodes sxvadasxva gzebiT:
mimdevrobiT ganxorcielebadi mravalsafexuriani abstragireba (ase
miiReba maTematikis obieqtebi - sibrtye, wrfe, wertili da a.S.);
Sesaswavli obieqtis raRaca Tvisebis gamoTvla da fiqsacia
sxvebisagan mowyvetiT (sabunebismetyvelo mecnierebaTa idealuri
obieqtebi.
idealizebuli obieqtebi gacilebiT martivia realur obieqtebze,
rac SesaZlebels xdis maTTvis gamoyenebuli iyos aRweris maTematikuri
meTodebi. idealizaciis wyalobiT procesebi ganixileba maTi ufro
sufTa saxiT, garedan SemTxveviTi Setanebis gareSe, am procesebis
mimdinareobis kanonebis gamovlenis gzebis gasaxsnelad. idealizebuli
sagani realurisagan gansxvavebiT xasiaTdeba ara usasrulo, aramed
Tvisebebis sruliad garkveuli ricxviT da amitom mkvlevari Rebulobs
masze sruli inteleqtualuri kontrolis SesaZleblobas. idealizebuli
sagnebi axdenen realur sagnebSi ufro arsebiTi urTierTobebis
modelirebas.
ramdenadac Teoriis debulebani laparakoben idealuri sagnebis, da
ara realuris Tvisebebis Sesaxeb, arsebobs am debulebebis Semowmebisa da
miRebis problema realur samyarosTan Tanafardobis safuZvelze. amitom
empiriuli mocemulobisaTvis damaxasiaTebel, idealuri sagnis
daxasiaTebisagan maxasiaTeblebis gadaxraze moqmed Setanili
garemoebebis gasaTvaliswineblad aformulireben konkretizaciis wesebs:
kanonis Semowmeba misi moqmedebis konkretuli pirobebis gaTvaliswinebiT.
modelireba (idealizaciasTan mWidrod dakavSirebuli meTodi) - es
aris Teoriuli modelebis, e.i. sinamdvilis garkveuli fragmentebis
analogebis (sqemebis, struqturebis, niSanTa sistemebis) kvlevis meTodi;
am modelebs ewodeba originali. mkvlevari, gardaqmnis ra am analogebs
da marTavs ra maT, afarToebs da aRrmavebs codnas originalebis Sesaxeb.
modelireba - es aris obieqtiT gasaSualoebuli operirebis meTodi,
romlis msvlelobaSic ikvleva uSualod ara TviT Cveni
damainteresebeli obieqti, aramed romeliRac Sualeduri sistema
(bunebrivi an xelovnuri), romelic:
 imyofeba raRac obieqtur SesabamisobaSi Semecnebad obieqtTan
(modeli - es, uwinaresad yovlisa, isaa, rasac adareben -

44
aucilebelia, rom modelsa da originals Soris iyos msgavseba
raRac fizikur daxasiaTebebSi, an struqturaSi, an funqciebSi);
 SeuZlia Semecnebis procesSi cnobil etapebze garkveul
SemTxvevebSi Secvalos Sesaswavli obieqti (kvlevis procesSi
originalis droebiTi Secvla modeliT da masTan muSaoba
SesaZlebels xdis bevr SemTxvevebSi ara marto aRmoCenili iyos,
aramed nawinaswarmetyvelebuli iyos misi axali Tvisebebi);
 mocemuli iyos misi kvlevis procesSi saboloo angariSiT
informacia CvenTvis saintereso obieqtis Sesaxeb.

modelirebis meTodis logikuri safuZvelia daskvnebi analogiiT.


arsebobs modelirebis sxvadasxva saxe. ZiriTadia:
 sagnobrivi (pirdapiri) - modelireba, romlis msvlelobaSic kvleva
tardeba modelze, romelic aRadgens originalis garkveul
fizikur, geometriul da sxva daxasiaTebebs. sagnobrivi modelireba
gamoiyeneba rogorc Semecnebis praqtikuli meTodi;
 saniSne modelireba (modelebs warmoadgenen sqemebi, naxazebi,
formulebi, bunebrivi an xelovnuri enebis winadadebebi da a.S.).
ramdenadac niSnebTan moqmedebebi aris erTdroulad moqmedebebi
raRaca azrebTan, amdenad yovelgvari saniSne modelireba Tavisi
arsiT warmoadgens azrobriv modelirebas.

istoriul kvlevebSi gamoyofen arekvliT - gazomviT modelebs


(„rogor iyo“) da imitaciur - prognozuli („rogor SeiZleba yofiliyo“).
azrobrivi eqsperimenti - aris kvlevis meTodi, romelic eyrdnoba
saxeebis kombinacias, romelTa materialuri realizacia SeuZlebelia.
mocemuli meTodi formirdeba idealizaciisa da modelirebis
safuZvelze. amasTan modeli aRmoCndeba warmosaxviT obieqtad, romelic
gardaiqmneba mocemuli situaciisaTvis vargisiani wesebis Sesabamisad.
praqtikuli eqsperimentisaTvis miuwvdomeli mdgomareobebi ixsneba misi
gagrZelebis - azrobrivi eqsperimentis daxmarebiT.
azrobrivi eqsperimenti iZleva saSualebas, Setanil iqnas
mecnieruli Teoriis konteqstSi axali cnebebi, formulirebuli iyos
mecnieruli koncefciis fuZemdebluri principebi.
bolo dros modelirebis gansaxorcieleblad da azrobrivi
eqsperimentis Casatareblad sul ufro xSirad gamoiyeneba gamoTvliTi
eqsperimenti. kompiuteris mTavari upiratesoba mdgomareobs imaSi, rom
misi daxmarebiT Zalian rTuli sistemebis kvlevisas SeiZleba
gaanalizebuli iyos ara marto maTi arsebuli, aramed SesaZlo, maT
Soris momavali mdgomareobebi. gamoTvliTi eqsperimentis arsi imaSi

45
mdgomareobs, rom tardeba obieqtis raRac maTematikuri modelis
eqsperimenti kompiuteris meSveobiT. modelis erTi parametrebis mixedviT
gamoiTvleba misi sxva maxasiaTeblebi da amis safuZvelze keTdeba
daskvnebi maTematikuri modeliT warmodgenili movlenebis Tvisebebis
Sesaxeb. gamoTvliTi eqsperimentis ZiriTadi etapebia:
1) Sesaswavli obieqtis maTematikuri modelis ageba ama Tu im pirobebSi
(rogorc wesi, igi warmodgenilia maRali rigis gantolebaTa
sistemiT);
2) gantolebaTa sabazo sistemis amoxsnis gamoTvliTi algoriTmis
gansazRvra;
3) egm-saTvis dasmuli amocanis realizaciis programis gansazRvra.
4) gamoTvliTi eqsperimenti maTematikuri modelirebis, gamoTvliTi
algoriTmebis bankisa da programuli uzrunvelyofis dagrovebuli
gamocdilebis safuZvelze saSualebas iZleva, swrafad da efeqturad
gadawydes amocanebi maTematizirebuli mecnieruli codnis
praqtikulad nebismier dargSi. mimarTva gamoTvliTi
eqsperimentisadmi rig SemTxvevebSi SesaZlebels xdis, mkveTrad
Semcirdes mecnierul SemuSavebaTa Rirebuleba da intensificirebul
iqnas mecnieruli Ziebis procesi, rac uzrunveliyofa Sesrulebuli
gaangariSebebis mravalvariantulobiTa da eqsperimentis ama Tu im
pirobebis imitaciisaTvis modifikaciebis simartiviT.

formalizacia - aris kvlevis meTodi, romlis safuZvelSic devs


Sinaarsiani codna niSan-simboluri saxiT (formalizebuli eniT). es
ukanaskneli iqmneba azrebis zusti gamoxatvisaTvis araerTmniSvnelovani
gagebis SesaZleblobis gamoricxvis mizniT. obieqtebis Sesaxeb gansja
formalizaciisas gadaitaneba niSnebTan (formulebTan) operirebis
sibrtyeSi, rac dakavSirebulia xelovnuri enebis aSenebasTan. specialuri
simvolikis gamoyeneba SesaZlebels xdis, aRmoifxvras bunebrivi enis
mravalmniSvnelovneba da uzustoba, xatovaneba. formalizebul gansjebSi
TiToeuli simbolo mkacrad erTmniSvnelovania. formalizacia
warmoadgens gamoTvliTi mowyobilobebis algoriTmizaciisa da
programirebis procesebis safuZvels da TviT codnis kompiuterizaciis
safuZvelsac.
mTavari formalizaciis procesSi mdgomareobs imaSi, rom xelovnuri
enebis formulebze SeiZleba Catardes operaciebi, maTgan miRebul iqnas
axali formulebi da Tanafardobebi. amiT azrobrivi operaciebi icvleba
niSnebiani da simboloebiani moqmedebebiT (meTodis sazRvrebi).

46
formalizaciis meTodi xsnis SesaZleblobebs Teoriuli kvlevis
ufro rTuli meTodebis gamosayeneblad, magaliTad maTematikuri
hipoTezis meTodis gamosayeneblad, sadac hipoTezis xarisxSi gamodis
zogierTi gantoleba, romelic warmoadgens adre cnobili da
Semowmebuli mdgomareobebis modifikacias. cvlian ra ukanasknelebs,
adgenen axal, hipoTezis gamomxatvel gantolebas, romelic miekuTvneba
axal movlenebs. xSirad sawyisi maTematikuri formula nasesxebia codnis
mosazRvre an aramosazRvre sferodanac ki, masSi ismeba sxva bunebis
mniSvnelobebi, Semdeg amowmeben obieqtis gaangariSebuli da realuri
qcevis damTxvevas. cxadia, am meTodis gamoyenebadoba izRudeba im
disciplinebiT, romelTac ukve daagroves sakmaod mdidari maTematikuri
arsenali.
aqsiomatiuri meTodi - es aris mecnieruli Teoriis aSenebis wesi,
romlis drosac mis safuZvlad miiReba specialuri damtkicebis gareSe
(aqsiomebi an postulatebi) zogierTi debuleba, romlisganac danarCeni
sxva debuleba gamoiyvaneba formalur-logikuri mtkicebulebebis
daxmarebiT. aqsiomebisa da maT safuZvelze dadgenili debulebebis
erToblioba qmnis aqsiomaturad agebul Teorias, romelic Tavis TavSi
moicavs abstraqtul saniSne modelebs. aseTi Teoria SeiZleba
gamoyenebuli iyos ara erTi, aramed movlenaTa ramdenime klasis
modeluri warmodgenisaTvis ara erTi, aramed ramdenime sagnobrivi
sferos dasaxasiaTeblad. aqsiomebidan debulebebis gamosayvanad
formulirdeba maTematikuri logikis debulebis gamoyvanis
gansakuTrebuli wesebi. codnis sistemis formalurad agebul aqsiomaTa
garkveul sagnobriv sferosTan Tanafardobis wesebis gamoZebnas uwodeben
interpretacias. Tanamedrove bunebismetyvelebaSi formaluri
aqsiomatiuri Teoriebis magaliTebs warmoadgenen fundamenturi fizikuri
Teoriebi, rac iwvevs maTi interpretaciebisa da dasabuTebis rig
specifikur problemebs (gansakuTrebiT araklasikuri da
postaraklasikuri mecnierebis Teoriuli agebebisaTvis).
Teoriuli codnis aqsiomatiurad agebuli sistemebis specifikis
ZaliT maTi dasabuTebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens
WeSmaritebis SidaTeoriuli kriteriumebi: arawinaaRmdegobisa da Teoriis
mTlianobis moTxovna, nebismieri debulebis dasamtkiceblad an
uarsayofad sakmarisi safuZvlebis moTxovna, romelic formulirebulia
aseTi Teoriis CarCoebSi.
mocemuli meTodi farTod gamoiyeneba maTematikaSi, aseve im
sabunebismetyvelo mecnierebebSic, sadac iyeneben formalizaciis meTods
(meTodis SezRuduloba).

47
hipoTetikur-deduqciuri meTodi - aris mecnieruli Teoriis agebis
wesi, romlis safuZvelSic devs urTierTdakavSirebuli hipoTezebis
sistemebis Seqmna; maTgan SemdegSi deduqtiuri gaSlis gziT gamoiyvaneba
kerZo hipoTezebis sistema, romelic eqvemdebareba sacdel Semowmebas. es
meTodi dafuZnebulia daskvnebis deduqciaze (gamotanaze) hipoTezebisa da
sxva gzavnilebisagan, romelTa WeSmariti mniSvneloba ucnobia. es
niSnavs, rom mocemuli meTodis safuZvelze miRebul daskvnas eqneba
albaTobrivi xasiaTi.
hipoTetikur-deduqciuri meTodis struqtura:
1) hipoTezis wamoyeneba mocemul movlenaTa mizezebisa da
kanonzomierebaTa Sesaxeb sxvadasxva logikuri xerxebis daxmarebiT;
2) hipoTezebis safuZvlianobis Sefaseba da maTi simravlidan ufro
albaTuris SerCeva;
3) hipoTezidan deduqciuri gziT Sedegebis gamotana misi Senaarsis
dazustebiT;
4) hipoTezidan gamotanili Sedegebis eqsperimentuli Semowmeba. aq
hipoTeza Rebulobs eqsperimentul dadasturebas an uaryofas.
magram calkeuli Sedegebis dadastureba ar iZleva misi
WeSmaritebis an siyalbis garantias mTlianobaSi. Semowmebis
Sedegebis mixedviT ukeTesi hipoTeza gadadis Teoriad.

abstraqtulidan konkretulisaken asvlis meTodi - es meTodi


mdgomareobs imaSi, rom Tavdapirvelad aris sawyisi abstraqcia (mTavari
kavSiri (urTierToba) Sesaswavli obieqtis), xolo Semdeg, nabij-nabij,
Semecnebis gaRrmavebisa da gafarToebis Tanmimdevrul etapebze gavliT
SeiniSneba, rogor icvlis igi saxes sxvadasxva pirobebSi, ixsneba axali
kavSirebi, myardeba maTi urTierTqmedeba da, amrigad, aixsneba srulad
Sesaswavli obieqtis arsi.
istoriuli da logikuri analizis meTodi. istoriuli meTodi
moiTxovs obieqtis faqtiuri istoriis aRweras misi arsebobis
mravalferovnebiT. logikuri meTodi - es aris obieqtis istoriis
azrobrivi rekonstruqcia yovelive SemTxveviTisa da ararsebiTisagan
gasufTavebuli da arsis gamovlenaze koncentrirebuli.
albaTuri (statistikuri) meTodebi - dafuZnebulia SemTxveviTi
faqtorebis simravlis moqmedebis gaTvaliswinebaze, romelic xasiaTdeba
mdgradi sixSiriT. swored es iZleva saSualebas, gamoaSkaravdes
aucilebloba, romelic „gaaRwevs“ SemTxveviTobebis simravleTa
erToblivi qmedebis saSualebiT.

48
albaTuri meTodebi eyrdnobian albaTobis Teorias, romelsac
xSirad uwodeben mecnierebas SemTxveviTis Sesaxeb, xolo mravali
mecnieris warmodgeniT albaToba da SemTxveviToba praqtikulad
Seuwyvetelia.
albaToba - cneba, romelic axasiaTebs zogierTi SemTxveviTi
movlenis gaCenis SesaZleblobis raodenobriv zomas (xarisxs) garkveul
pirobebSi, romlebic SeiZleba ganmeordes. albaTobis Teoriis erT-erTi
ZiriTadi amocanaTagania - gairkves kanonzomierebebi, romlebic aRiZvreba
didi raodenobis SemTxveviTi faqtorebis urTierTqmedebisas.
albaTur-statistikuri meTodebi farTod gamoiyeneba masiuri
movlenebis Seswavlisas - gansakuTrebiT iseT samecniero disciplinebSi,
rogoricaa maTematikuri statistika, statistikuri fizika, kvanturi
meqanika, kibernetika, sinergetika da a.S.
4) mecnieruli codnis sistematizaciis meTodebi (tipologizacia,
klasifikacia). klasifikacia - (laT.classis - Tanrigi) - aris mecnieruli
meTodi, romelic niSnavs Sesaswavli obieqtebis mTeli simravlis
gancalkevebas da Semdgom maT gaerTianebas jgufebSi raRaca niSnis
mixedviT. niSani, arseboba, ararseboba an romlis gamoxatvis xarisxi
gamodis ama Tu im jgufisaTvis obieqtis mikuTvnebis kriteriumad,
ewodeba klasifikaciis safuZveli.
tipologia - klasifikaciis iseTi saxea, romlis safuZvelSic devs
obieqtebis klasifikaciis arsebiTi niSani. es aris klasifikaciis ufro
faseuli da rTuli saxe. sistematika - obieqtebis zogierTi erTobliobis
Sesaxeb warmodgenebis sistemaSi moyvana, romelTac moicavs tipologia.
taqsonomia - sinamdvilis rTuladorganizebul sferoTa klasifikaciis
Teoria, romelTac aqvT Cveulebriv ierarqiuli agebuleba. botanikasa da
biologiaSi taqsonomia iTvleba sistematikis ganyofilebad, swavlebad
taqsonomiuri kategoriebis Sesaxeb, romlebic aRweren obieqtebis
Tanadaqvemdebarebul jgufebs - taqsonebs. Tu klasifikaciis safuZvelia
obieqtebis arsebiTi niSani, maSin mas ewodeba bunebrivi. Tu sakvlevi da
sxva mizniT aucilebelia ubralod sistematizireba, maSin safuZvlad
irCeva amisaTvis mosaxerxebeli niSnebi. isini TviT obieqtebisaTvis
SeiZleba iyos araarsebiTi. aseT klasifikacias ewodeba xelovnuri.
mocemul leqsikonSi cnebaTa sistema organizebulia xelovnuri niSnis -
alfavitis mixedviT.
______ ∙ ______
kerZo mecnieruli meTodologia warmoadgens codnaTa erTobliobas
principebisa da meTodebis Sesaxeb, romelic gamoiyeneba ama Tu im

49
specialur mecnierul disciplinaSi. mis CarCoebSi formirdeba samyaros
specialuri mecnieruli suraTebi.
TiToeul mecnierebas aqvs Tavisi specifiuri meTodologiur
saSualebaTa nakrebi. amave dros erTi mecnierebis meTodebi SeiZleba
translirebuli iyos more mecnierebaSi. aRmocendebian
disciplinaTaSoriso samecniero meTodebi.
kerZo mecnierul meTodologias yvelaze xSirad sazRvraven rogorc
kvlevis meTodebis, principebis da xerxebis erToblioba, romelic
gamoiyeneba mecnierebis ama Tu im msxvil dargSi. maT akuTvneben meqanikas,
fizikas, qimias, geologias, biologias, socialur mecnierebebs. magram
Semecnebis ganviTarebis dRevandeli donis gaTvaliswinebiT cxadia, rom
mecnierebebi abstraqciis arsia, radganac realurad TiToeuli maTgani
didi xania aris garkveuli mecnieruli disciplinebis sistema, romelTa
ricxvi swrafad izrdeba.
TiToeul mecnierul disciplinaSi (mecnierebis dargSic) gamoiyeneba
yvelaze gansxvavebuli meTodebisa da xerxebis erToblioba, romlebic
„ganlagebulia“ meTodologiuri codnis yvela doneze. kvlevis romelime
konkretuli wesebis mkafiod „mibma“ saxeldobr mocemul disciplinaze -
rTulia, Tumca TiToeul maTgans aqvs Taviseburi meTodologiuri
instrumentariumi.
kerZomecnieruli meTodebi dakavSirebulia materiis moZraobis
calkeuli formebis specifikasTan. am meTodebidan nawils hqonda
mniSvneloba mxolod mecnierebis calkeuli dargebis farglebSi,
swavlobda ra mxolod maT sakuTar obieqts; xolo meore nawils -
mecnierebis mocemuli dargis farglebs gareT, romelsac isini uSualod
miekuTvnebian da romelTanac dakavSirebiT aRmocendnen.
yoveli ramdenadme ganviTarebuli mecniereba xasiaTdeba ra Tavisi
gansakuTrebuli sagniTa da Tavisi Teoriuli principebiT iyenebs Tavis
gansakuTrebul meTodebs, romlebic gamomdinareobs misi obieqtebis arsis
ama Tu im gagebidan.
erTi mecnierebis meTodis gamoyeneba codnis sxva sferoebSi
xorcieldeba imis wyalobiT, rom maTi obieqtebi eqvemdebareba am
mecnierebis kanonebs.
zemoTqmuli mowmobs imas, rom meTodologia ar SeiZleba dayvanili
iyos romelime erT, Tundac „Zalian mniSvnelovan meTodze“, da miT ufro
„erTaderT samecnieroze“. amasTan dakavSirebiT aucilebelia,
mxedvelobaSi gvqonds, rom TiToeuli meTodi, rogorc wesi, gamoiyeneba
araizolirebulad, TavisTavad, aramed sxvasTan SexamebaSi,
urTierTqmedebaSi.

50
nebismieri meTodis daniSnulebaa, Sesabamisi principebis safuZvelze
(moTxovnebi, daniSnulebebi da sxva) uzrunvelyos garkveuli SemecnebiTi
da praqtikuli problemebis gadawyveta, codnaTa mateba, optimaluri
funqcionireba da ama Tu im obieqtebis ganviTareba.
nebismieri meTodi „muSaobs“ efeqturad mxolod misi mTlianobisas,
e.i. roca misi yvela mxare harmoniul erTianobaSia da Tavisi mTlianobiT
mimarTulia specifikuri sagnis specifikuri logikis Cawvdomisaken, an
misi cvlileba eqvemdebareba am sagans.
yoveli calkeuli, Tavis CarCoebSi sarwmuno, meTodi, maT Soris
dialeqtikuric, Tavisi gamoyenebis sferoSi sruliad garkveuli
amocanebis gadawyvetisas xdeba mcdari, Tu absolutizirdeba, „aWarbebs
Tavis uflebamosilebebs“, ganicdis „meTodologiur kanonizacias“ da
universalizacias, vrceldeba Tavisi gamoyenebis sferos farglebs gareT.

51
leqcia 10

samecniero kvlevebis meTodika – samecniero kvlevebis struqtura;


sistemuri midgoma − saerTo samecniero meTodologiuri
programa da misi arsi

mTavari yuradReba mecnierebis meTodologiis CarCoebSi mimarTulia


mecnierul kvlevaze rogorc moRvaweobis saxeze, romelSic Tavis
gansaxierebas poulobs sxvadasxva mecnieruli meTodebis gamoyeneba.
mecnieruli kvleva - es aris moRvaweoba, mimarTuli obieqturi realobis
Sesaxeb WeSmariti codnis miRebaze.
saWiroa mecnieruli kvlevis meTodologiis garCeva meTodikisagan.
meTodika - es aris mecnieruli kvlevis teqnika, mecnieruli azrovnebis is
rgoli da konkretulad mecnieruli analizis, romlis saSualebiTac
realizdeba meTodologia. Teoria (meTodologia) - meTodebi - meTodika -
aseTia struqtura da mecnieruli azrovnebis mimdevroba konkretuli
sakvlevi amocanebis realizaciisas.
zogierTi mecnieruli kvlevis sagnobriv-grZnobad doneze
gamoyenebuli codna qmnis misi meTodikis bazas. empiriul kvlevaSi
meTodika uzrunvelyofs sacdeli monacemebis Segrovebasa da maT
pirvelad damuSavebas, aregulirebs samecniero-kvleviTi samuSaos
praqtikas, eqsperimentul-sawarmoo moRvaweobas. Teoriuli samuSaoc
moiTxovs Tavis meTodikas. aq misi daniSnulebebi ekuTvnis obieqtebTan
moRvaweobas, romlebic gamoixateba saniSne formiT.
yovelgvari meTodika iqmneba codnis ufro maRal doneebze, magram
warmoadgens viwro specializebul miTiTebaTa erTobliobas, romelic
moicavs Tavis TavSi sakmaod xist SezRudvebs - instruqciebs, proeqtebs,
standartebs, teqnikur pirobebs da a.S. meTodikis doneze idealurad
adamianis gonebaSi arsebuli dadgenilebebi ekvrian praqtikul
operaciebs, amTavreben ra meTodis warmoqmnas. maT gareSe meTodi
warmoadgens raRac gonebis Tvalismiers da ar Rebulobs gare samyaroSi
gasasvlels. Tavis mxriv, kvlevis praqtika SeuZlebelia idealur
miTiTebaTa mxridan marTvis gareSe. meTodikis kargi floba - mecnieris
maRali profesionalizmis maCvenebelia.

mecnieruli kvleva Tavis struqturaSi Seicavs rig elementebs.


kvlevis obieqti _ realobis fragmenti, romelzedac mimarTulia
subieqtis SemecnebiTi moRvaweoba, da romelic arsebobs Semecnebadi
subieqtis cnobierebis gareSe da misgan damoukideblad. kvlevis
obieqtebi SeiZleba iyos Tavisi bunebiT rogorc materialuri, ise

52
aramaterialuric. cnobierebisagan maTi damoukidebloba mdgomareobs
imaSi, rom isini arseboben imisgan damoukideblad, cnobilia Tu ucnobi
maT Sesaxeb raime xalxisaTvis.
kvlevis obieqts warmoadgens kvlevaSi uSualod amoqmedebuli
obieqtis nawili; es aris mTavari, obieqtis arsebiTi niSnebi ama Tu im
gamokvlevis TvalsazrisiT. mecnieruli kvlevis sagnis specifika
mdgomareobs imaSi, rom dasawyisSi igi gveZleva zogadi, gaurkveveli
TvisebebiT, ganiWvriteba da prognozirdeba umniSvnelo xarisxiT.
sabolood igi „Cndeba“ kvlevis dasasruls. Seudgeba ra mas, mecniers ar
SeuZlia misi warmodgena naxazebsa da gaangariSebebSi. kvlevis
produqtSi ra unda „gamostacos“ obieqts da moaxdinos misi sinTezireba,
amis Sesaxeb mkvlevars aqvs zedapiruli, calmxrivi, araamomwuravi codna.
amitom kvlevis sagnis fiqsaciis formas warmoadgens SekiTxva, problema.
TandaTan kvlevis produqtad gardaqmniT, sagani mdidrdeba da
viTardeba misi arsebobis dasawyisSi ucnobi Tvisebebisa da pirobebis
xarjze. garegnulad es mJRavndeba mkvlevaris winaSe damatebiT
wamoWrili sakiTxebis cvlilebiT, romlebsac igi wyvets TanmimdevrobiT
da uqvemdebarebs kvlevis zogad mizans.
kvlevis mizani - Sedegis idealuri, azrobrivi ganWvreta, ris gamoc
wamoiwyeba mecnierul-SemecnebiTi moqmedebebi.
kvlevis sagnis Taviseburebebi pirdapir aisaxeba mis mizanze. es
ukanaskneli, moicavs ra Tavis TavSi kvlevis sagnis saxes, gamoirCeva
sagnisaTvis damaxasiaTebeli gaurkvevlobiT kvlevis procesis dasawyisSi.
igi konkretdeba saboloo SedegTan miaxloebis zomis mixedviT.
kvlevis amocanebi aformulireben sakiTxebs, romlebzedac miRebuli
unda iyos pasuxi kvlevis miznebis sarealizaciod. kvlevis miznebi da
amocanebi qmnian urTierTdakavSirebul Zewkvebs, romlebSic TiToeuli
rgoli aris sxva rgolebis Sekavebis saSualeba. kvlevis saboloo mizans
SeiZleba ewodos zogadi amocana, xolo ZiriTadi amocanis gadasawyvet
kerZo amocanebs SeiZleba daerqvas Sualeduri miznebi, an meore rigis
miznebi.
gamoyofen aseve kvlevis ZiriTad da damatebiT amocanebs. ZiriTadi
amocanebi pasuxoben mis miznobriv dadgenilebas, damatebiTi amocanebi
dgeba momavali kvlevebis mosamzadeblad, Tanamdevi (SesaZloa, Zlian
aqtualuri), hipoTezebis mocemul problemasTan aradakavSirebuli, raRac
meToduri sakiTxebis gadasawyvetad da a.S.
miznis miRwevis xerxebi:
Tu ZiriTadi mizani formulirdeba rogorc Teoriuli, maSin
programis damuSavebisas mTavari yuradReba eqceva mocemul sakiTxSi

53
samecniero literaturis Seswavlas, sawyisi cnebebis mkafio
interpretacias, kvlevis sagnis hipoTeturi zogadi koncefciis agebas,
mecnieruli problemisa da muSa hipoTezebis logikuri analizis
gamoyofas.
sxvanairi logika marTavs mkvlevaris moqmedebebs, Tuki igi isaxavs
uSualod praqtikul mizans. igi iwyebs muSaobas mocemuli obieqtis
specifikidan da gadawyvetadi praqtikuli amocanebis dazustebidan
gamomdinare. mxolod amis Semdeg igi mimarTavs literaturas Semdegi
SekiTxvis pasuxis ZiebaSi: arsebobs Tu ara aRZruli amocanebis „tipuri“
gadawyveta, e.i. saganTan dakavSirebuli specialuri Teoria? Tu „tipuri“
gadawyveta ar aris, Semdgomi muSaoba iSleba Teoriuli kvlevis sqemiT.
Tuki aseTi gadawyveta arsebobs, gamoyenebiTi kvlevis hipoTezebi igeba
rogorc tipuri gadawyvetebis „wakiTxvis“ sxvdasxva variantebi
konkretul pirobebTan misadagebiT.
aseve mecnieruli kvlevis struqturis elementebia mecnierul-
SemecnebiTi moRvaweobis saSualebebi. maT miekuTvneba:
 materialuri saSualebebi;
 Teoriuli obieqtebi (idealuri konstruqtebi);
 kvlevis meTodebi da kvlevis sxva idealuri regulativebi: normebi,
nimuSebi, mecnieruli moRvaweobis idealebi.
mecnieruli Ziebis saSualebebi mudmiv cvlilebasa da ganviTarebaSia.
is, rom zogierTi maTgani warmatebiT gamoiyeneba mecnierebis
ganviTarebis erT etapze, ar wamroadgens realobis axal sferoebTan maTi
SeTanxmebis sakmaris garants da amitom moiTxovs srulyofas an Secvlas.

_____ ∙ _____

rTuli sakvlevi amocanebiani samuSao iTvaliswinebs aramarto


sxvadasxva meTodebis gamoyenebas, aramed mecnieruli Ziebis sxvadasxva
strategiebis gamoyenebasac. maT Soris umniSvnelovaness warmoadgens
sistemuri midgoma, romelic asrulebs mecnieruli Semecnebis
zogadmecnieruli meTodologiuri programis rols.
sistemuri midgoma warmoadgens zogadmecnieruli meTodologiuri
principebis erTobliobas, romlis safuZvelSic devs obieqtebis,
rogorc sistemebis, ganxilva.
sistema (berZn. systema _ mTliani) elementebis erTobliobis
gamomxatveli zogadmecnieruli cnebaa, romlebic erTmaneTTan
urTierTobaSi da kavSirSi arian da garemosTanac, rac qmnis garkveul
mTlianobas, erTianobas.

54
sistemis tipebi Zalian mravalferovania: materialuri da sulieri,
araorganuli da cocxali, meqanikuri da organuli, biologiuri da
socialuri, statikuri da dinamikuri, gaxsnili da Caketili da a.S.
nebismieri sistema warmoadgens sxvadasxva elementebis simravles,
romelTac gaaCniaT struqtura da organizacia.
sistemuri midgomis specifika isazRvreba imiT, rom igi orientirebs
obieqtis mTlianobisa da misi uzrunvelmyofi meqanizmebis gaxsnaze,
rTuli obieqtis kavSirebis mravalricxovani tipebis gamovlinebaze da
maTi erTiani Teoriuli suraTis Seqmnaze. sistemuri midgomis
mniSvnelovani cnebaa „TviTorganizacia“. mocemuli cneba axasiaTebs
Seqmnis, aRdgenis an rTuli, gaxsnili, dinamikuri, TviTganviTarebadi
sistemis organizaciis srulyofis process, romlis elementebs gaaCniaT
ara xisti, aramed albaTuri xasiaTis kavSirebi.
mTlianis cneba asaxavs sistemis Tvisebebisa da misi Semadgeneli
elementebis Tvisebebis jamis principul ardamTxvevas, nawilebis
Tvisebebidan mTlianis Tvisebebis gamouyvaneblobas, da masTan erTad,
TiToeuli elementis, sistemis Tvisebebisa da urTierTobis misi
adgilisa da funqciebisagan damokidebulebas mTlianis SigniT.
struqturulobis cnebaSi fiqsirdeba is faqti, rom sistemis qceva
ganpirobebulia ara imdenad misi calkeuli elementebis qceviT,
ramdenadac misi struqturis TvisebebiT, da rom arsebobs sistemis
aRweris SesaZlebloba misi struqturis dadgenis saSualebiT.
sistemisa da garemos urTierTkavSiri niSnavs, rom sistema
aformirebs da avlens Tavis Tvisebebs garemosTan mudmiv
urTierTqmedebaSi, rCeba ra amasTan urTierTqmedebis aqtiur komponentad.
ierarqiulobis cneba orientirebs imaze, rom sistemis TiToeuli
elementi SeiZleba ganxiluli iyos rogorc sistema, xolo mocemul
SemTxvevaSi sakvlevi sistema warmoadgens ufro farTo sistemis erT-erT
elementTagans.
sistemis aRweris simravlis SesaZlebloba arsebobs TiToeuli
sistemis prncipuli sirTulis ZaliT, ris Sedegadac misi adeqvaturi
Semecneba moiTxovs sxvadasxva modelebis simravleTa agebas,
romlebidanac TiToeuli aRwers sistemis mxolod garkveul aspeqts.
sistemuri midgomis specifika isazRvreba imiT, rom kvlevas
aorientirebs ganviTarebadi obieqtis mTlianobisa da misi
uzrunvelmyofi meqanizmebis gaxsnaze, rTuli obieqtis kavSirebis
mravalricxovani tipebis gamovlinebaze da erTian Teoriul sistemaSi
maT gayvanaze.

55
sistemuri midgomis farTo gamoyeneba Tanamedrove kvleviT
praqtikaSi ganpirobebulia rigi garemoebebiT da, uwinares yovlisa,
Tanamedrove mecnierul codnaSi rTuli obieqtebis intensiuri aTvisebiT,
romelTa Sedgeniloba, konfiguracia da funqcionirebis principebi ar
aris cxadi da moiTxovs specialur analizs.
sistemuri meTodologiis erT-erTi mkafio gansaxierebaTagania
sistemuri analizi, romelic warmoadgens nebismieri bunebis
sistemebisaTvis gamoyenebul gamoyenebiTi codnis gansakuTrebul dargs.
ukanasknel dros xdeba Semecnebis arawrfivi meTodologiis
Camoyalibeba, romelic dakavSirebulia disciplinaTSorisi mecnieruli
koncefciebis - arawonasworul mdgmareobaTa da sinergetikis dinamikis
damuSavebasTan. dasaxelebuli koncefciebis CarCoebSi isaxeba
SemecnebiTi moRvaweobis axali orientirebi, romlebic moiTxoven
sakvlevi obieqtis ganxilvas rTuli TviTorganizebadi da istoriulad
TviTganviTarebadi sistemis xarisxSi.
sistemur midgomasTan zogadmecnieruli meTodologiuri programis
xarisxSi aseve mWidro kavSirSia struqturul-funqciuri midgoma - misi
saxesxvaoba. igi igeba mTlian sistemebSi maTi struqturis - mis
elementebs Soris mdgradi urTierTobebisa da urTierTkavSirebis da
erTmaneTis mimarT maTi rolebis (funqciebis) erTobliobis gamoyofis
safuZvelze.
struqtura aris raRac ucvleli garkveuli gardaqmnebisas, xolo
funqcia mocemuli sistemis TiToeuli elementis daniSnuleba.
struqturul-funqciuri midgomis ZiriTadi moTxovnebi:
 struqturis _ Sesaswavli obieqtis agebulebis Seswavla;
 misi elementebisa da maTi funqciuri maxasiaTeblebis gamokvleva;
 funqcionirebisa da mTlianobaSi obieqtis ganviTarebis istoriis
ganxilva.

56
leqcia 11

samecniero kvlevebis meTodika _ mecnieruli codnis dasabuTebis logikuri


procedurebi; samecniero codnis sistematizaciis meTodebi; mecnierebis ena;
samecniero terminologiis specifika

yvela konkretul meTods, rogorc empiriuls, ise Teoriuls axlavs


logikuri procedurebi. empiriuli da Teoriuli meTodebis efeqturoba
pirdapir damokidebulia imaze, ramdenad logikis TvalsazrisiT sworad
igeba Sesabamisi mecnieruli msjelobebi.
dasabuTeba _ logikuri proceduraa, romelic dakavSirebulia
Semecnebis raRac produqtis SefasebasTan mecnieruli codnis sistemis
komponentis saxiT funqciebTan, miznebTan da am sistemis amocanebTan misi
Sesabamisobis TvalsazrisiT.
dasabuTebis ZiriTadi saxeebi:
mtkicebuleba _ logikuri proceduraa, romlis drosac
gamosaxuleba jer ucnobi mniSvnelobiT gamoiyeneba gamonaTqvamebidan,
romelTa WeSmariteba ukve dadgenilia. es SesaZlebels xdis, gamoiricxos
yovelgvari eWvi da aRiarebul iqnas mocemuli gamosaxulebis
WeSmariteba.
mtkicebulebis struqtura:
 Tezisi (gamosaxuleba, romlis WeSmariteba dgindeba);
 mosazrebebi, argumentebi (gamonaTqvamebi, romelTa daxmarebiTac
dgindeba Tezisis WeSmariteba);
 damatebiTi daSvebebi (damxmare xasiaTis gamosaxulebebi, romlebic
SehyavT mtkicebulebis struqturaSi da aSoreben saboloo Sedegze
gadasvlisas;
 demonstracia (mocemuli proceduris logikuri forma).
mtkicebulebis tipuri magaliTia - nebismieri maTematikuri gansja,
romlis Sedegebis mixedviT miiReba romelime axali Teorema. masSi es
Teorema gamodis Tezisis saxiT, adre damtkicebuli Teoremebi da
aqsiomebi - argumentebis saxiT; demonstracia warmoadgens deduqciis
formas.
mtkicebulebebis saxeebi:
 pirdapiri (Tezisi uSualod gamomdinareobs mosazrebebidan;
 iribi (Tezisi mtkicdeba iribi gziT);
 apagogiuri (mtkicebuleba sawinaaRmdegodan - antiTezisis siyalbis
dadgena: daiSveba, rom antiTezisi WeSmaritia, da misgan gamoiyvaneba
Sedegi; Tu miRebuli Sedegebidan Tundac erTi Sedis

57
winaaRmdegobaSi naRd WeSmarit gansjasTan, maSin Sedegi CaiTvleba
yalbad, mis kvaldakval - TviT antiTezisic - aRiardeba Tezisis
WeSmariteba.
 gamyofi (Tezisis WeSmariteba dgindeba misi sawinaaRmdego yvela
alternativis gamoricxvis gziT).
mtkicebulebasTan mWidro kavSirSia iseTi logikuri procedura,
rogoricaa uaryofa.
uaryofa _ es aris logikuri procedura, romelic adgens logikuri
gamonaTqvamis Tezisis siyalbes.
uaryofis saxeebi:
antiTezisis mtkiceba (damoukideblad mtkicdeba gamonaTqvami,
romelic ewinaaRmdegeba uarsayof Teziss);
Sedegebis siyalbis dadgena, romelic gamomdinareobs Tezisidan
(keTdeba daSveba uarsayofi Tezisis WeSmaritebis Sesaxeb da misgan
gamoyavT Sedegebi; Tu Tundac erTi Sedegi ar Seesabameba sinamdviles, e.i.
yalbia, maSin yalbi iqneba daSvebac - uarsayofi Tezisi).
amrigad, uaryofis daxmarebiT miiRweva negatiuri Sedegi. magram mas
gaaCnia aseve dadebiTi efeqtic: viwrovdeba WeSmariti debulebis Ziebis
wre.
dadastureba _ es aris zogierTi gamonaTqvamis WeSmaritebis
nawilobrivi dasabuTeba. is TamaSobs gansakuTrebul rols hipoTezebis
arsebobisas da maT misaRebad sakmarisi argumentebis arsebobisas. Tu
mtkicebisas miiRweva zogierTi gamonaTqvamis WeSmaritebis sruli
dasabuTeba, dadasturebisas - nawilobrivi dasabuTeba.
gamonaTqvami: adasturebs hipoTezas, Tu mxolod da mxolod aris A-s
WeSmariti Sedegi. es kriteriumi sarwmunoa im SemTxvevebSi, roca
dasadasturebeli da damadasturebeli miekiTvnebian Semecnebis erTsa da
imave dones. amitom igi sandoa maTematikaSi an dakvirvebaTa SedegebTan
reducirebadi elementaruli ganzogadoebebis Semowmebisas.
SekamaTeba _ aris dadasturebis sawinaaRmdego logikuri precedura.
igi mimarTulia zogierTi Tezisis (hipoTezis) Sesustebisaken.
SekamaTebis saxeebi:
 pirdapiri (Tezisis naklovanebebis uSualo ganxilva), rogorc wesi,
WeSmariti antiTezisis SemotaniT, an iseTi antiTezisis gamoyenebiT,
romelic dasabuTebulia arasakmarisad da gaaCnia albaTobis
garkveuli xarisxi;
 iribi (mimarTulia ara TviT Tezisis winaaRmdeg, aramed mis
dasasabuTeblad moyvanili argumentebis an argumentebTan misi
kavSiris logikuri formis winaaRmdeg - demonstraciebi).

58
axsna _ aris logikuri procedura, romelic xsnis raRac obieqtis
arsobriv maxasiaTeblebs, mizezobriv kavSirebs an funqciur
urTierTobebs.
axsnis saxeebi:
1) obieqturi (damokidebulia obieqtis xasiaTze):
 esenciuri (mimarTulia romelime obieqtis arsobrivi
maxasiaTeblebis gaxsnaze). argumentebis xarisxSi gamodian
mecnieruli Teoriebi da kanonebi.
 mizezobrivi (argumentebad gamodian debulebebi ama Tu im
movlenebis mizezebis Sesaxeb);
 funqciuri (ganixileba sistemis romelime elementis mier
Sesrulebuli roli.
2) subieqturi (damokidebulia subieqtis mimarTulobaze, istoriul
konteqstze - erTma da imave faqtma SeiZleba miiRos sxvadasxva axsna
konkretuli pirobebisa da subieqtis mimarTulobis mixedviT). gamoiyeneba
araklasikur da postaraklasikur mecnierebaSi - dakvirvebaTa
saSualebebis TaviseburebaTa mkafio fiqsaciis moTxovna da a.S. aramarto
warmodgena, aramed faqtebis gadarCevac ki atarebs subieqturi
moRvaweobis kvals.
obieqtivizmi da subieqtivizmi. mtkicebisagan axsnis gansxvaveba:
mtkiceba adgens Tezisis WeSmaritebas; axsnisas zogierTi Tezisi ukve
damtkicebulia: (mimarTulobis mixedviT erTi da igive silogizmi
SeiZleba iyos rogorc mtkicebuleba, aseve axsnac).
interpretacia - aris logikuri procedura, romelic miawers
romelime Sinaarsobriv azrs an mniSvnelobas simboloebs an formaluri
sistemis formulebs. Sedegad formaluri sistema gardaiqmneba ama Tu im
sagnobrivi sferos aRmwer enad. TviT am sagnobrivi sferos, rogorc
formulebisa da niSnebisaTvis miweril mniSvnelobebs, aseve ewodebaT
interpretacia. formaluri Teoria dausabuTebelia, vidre ara aqvs
interpretacia. SeiZleba agreTve adre gamomuSavebul Sinaarsian Teorias
mieniWos axalis azri da axli interpretacia.
interpretaciis klasikuri magaliTia - sinamdvilis fragmentis povna,
romlis Tvisebebi aRiwereboda lobaCevskis geometriiT (uaryofiTi
simrudis zedapirebi). interpretacia gamoiyeneba upiratesad ufro
abstraqtul mecnierebebSi (logika, maTematika).

_____ ∙ _____

59
miRebulia mecnieruli codnis sistematizaciis Semdegi meTodebis
gamoyofa.
klasifikacia _ es aris Sesaswavli obieqtebis simravlis dayofis
meTodi qvesimravleebad mkacrad dafiqsirebuli msgavsebebisa da
gansxvavebebis safuZvelze. klasifikacia - informaciis empiriuli masivis
organizaciis wesia. klasifikaciis mizania sistemaSi nebismieri obieqtis
adgilis gansazRvra. amiT obieqtebs Soris zogierTi kavSirebis
arsebobis dadgena. klasifikaciis kriteriumis mflobeli subieqti
Rebulobs cnebebisa da obieqtebis mravalsaxeobaSi orientirebis
SesaZleblobas.
arCeven bunebriv da xelovnur klasifikaciebs Tvisebebis
arsebiTobis mixedviT, romelic ideba mis safuZvelSi.
tipologizacia _ es aris obieqtebis romelime Sesaswavli
erTobliobis gayofis meTodi gansazRvruli Tvisebebis mqone
mowesrigebul da sistematizirebul jgufebad idealizebuli modelis an
tipis daxmarebiT (idealuris an konstruqciulis). tipologizacias
safuZvlad udevs cneba aramkafio simravleTa Sesaxeb, e.i. mkafio
sazRvrebis armqone simravleTa Sesaxeb, roca elementebis gadasvla
simravlis kuTvnilebidan arasimravlis kuTvnilebaSi xdeba TandaTan, ara
mkveTrad e.i. romelime sagnobrivi sferos elementebi miekuTvnebian mas
mxolod kuTvnilebis garkveuli xarisxiT.
tipologizacia tardeba arCeuli da konceptualurad dasabuTebuli
kriteriumis (kriteriumebis) mixedviT, an empiriulad aRmoCenili da
Teoriulad interpretitebuli safuZvliT (safuZvlebiT), rac saSualebas
iZleva, garCeul iqnas Sesabamisad Teoriuli da empiriuli
tipologizaciebi.
klasifikaciisa da tipologizaciis kavSiri da gansxvaveba:
klasifikacia iTvaliswinebs TiToeuli elementisaTvis (obieqtisaTvis)
garkveuli adgilis povnas jgufSi (klasSi) an Tanmimdevrobis rigSi,
sazRvrebis mkafio gavlebisas klasebs Soris an rigebs Soris (erTi
calke aRebuli elementi ar SeiZleba erTdtoulad ekuTvnodes
sxvadasxva klasebs (rigebs), an saerTod ar Sediodes romelime maTganSi,
amasTan iTvleba, rom klasifikaciis kriteriumi SeiZleba iyos
SemTxveviTi, xolo tipologizaciis kriteriumi yovelTvis arsebobrivia.

_____ ∙ _____

60
rogorc empiriul, ise Teoriul kvlevaSi gansakuTrebul rols
TamaSobs mecnierebis ena, romelmac aRmoaCina rigi Taviseburebani
Cveulebrivi Semecnebis enasTan SedarebiT.

arsebobs ramdenime mizezi, romelTa gamoc Cveulebrivi ena aRmoCnda


arasakmarisi mecnieruli kvlevis obieqtebis aRsawerad:
 misi leqsika ar iZleva saSualebas, dafiqsirdes informacia
adamianis uSualo praqtikuli moRvaweobis sferodan gamomavali da
misi Cveulebrivi Semecnebis obieqtebis Sesaxeb;
 Cveulebrivi enis cnebebi gamoirCevian bundovanebiTa da
mravalmniSvnelovnebiT;
 Cveulebrivi enis gramatikuli konstruqciebi ewyoba stiqiurad,
Seicaven Tavis TavSi istoriul daSrevebas.
zust da adekvatur enaze moTxovnam mecnierebis ganviTarebis
msvlelobaSi Seqmna specialuri terminologia. amasTan erTad enobriv
saSualebaTa srulyofis aucileblobam ganapiroba mecnierebis
formalizebuli enebis gaCena.
mecnierebis enis Taviseburebani:
 cnebaTa sicxade da erTmniSvnelovneba;
 mkafio wesebis arseboba, romlebic gansazRvraven amosavali
terminebis mniSvnelobas;
 kulturul-istoriuli daSrevebebis arseboba.
 mecnierebis enaSi ansxvaveben obieqtur enas da metaenas.

obieqturi (sagnobrivi) ena _ es aris ena, romlis gamoTqmebic


miekuTvneba obieqtebis romelime sferos, maT Tvisebebsa da
urTierTobebs, magaliTad, meqanikis ena aRwers materialuri sxeulebis
meqanikur moZraobebs da maT Soris urTierTqmedebas; ariTmetikis ena
laparakobs ricxvebis Sesaxeb, maTi Tvisebebis Sesaxeb, ricxvebze
operaciebis Sesaxeb; qimiis ena - qimiuri nivTierebebisa da reaqciebis
Sesaxeb da a.S. saerTod nebismieri ena Cveulebriv gamoiyeneba, uwinares
yovlisa, imisaTvis, raTa laparaki iyos raRac araenobrivi obieqtebis
Sesaxeb da am TavlsazrisiT ToToeuli ena warmoadgens obieqturs.
metaena - es aris ena, romelic gamoiyeneba sxva enis - ena-obieqtis
Sesaxeb msjelobis gamoxatvisTvis. metaenis saSualebiT swavloben ena-
obieqtis gamoxatvis struqturas, mis gamosaxviT Tvisebebs, mis
urTierTobas sxvasTan da a.S. magaliTi: inglisuri enis
saxelmZRvaneloSi rusebisaTvis rusuli ena warmoadgens metaenas, xolo
inglisuri - obieqt-enas, amasTanerTad mecnierul SemecnebaSi enobriv

61
saSualebaTa srulyofis aucileblobam ganapiroba mecnierebis
formalizebur enaTa gaCena.
samecniero terminologia - es aris zusti, erTaderTi mniSvnelobiani
sityvebis erToblioba mocemuli mecnieruli disciplinis CarCoebSi.
samecniero terminologiis safuZvels Seadgens mecnieruli
gansazRvrebebi.
gamoyofen ,,gansazRvrebis“ terminis or azrs:

1. gansazRvreba - aris operacia, romelic iZleva saSualebas,


gamoiyenos romelime sagani sxva sagnebs Soris, erTmniSvnelovnad
gamorCeul iqnas igi maTgan; es miiRweva mxolod da mxolod am
sagnisaTvis damaxasiaTebel niSanze miTiTebis gziT -
(ganmasxvavebel niSanze) (magaliTad, sworkuTxedebis klasidan
kvadratis gamosayofad mieTiTeba iseTi niSani, romelic axasiaTebs
kvadrats da ar axasiaTebs sxva sworkuTxedebs, rogoricaa
gverdebis toloba);
2. gansazvreba - aris logikuri operacia, romelic izleva saSualebas,
dazustdes, daformirdes erTi enobrivi gamonaTqvamebis azri meore
enobrivi gamonaTqvamebis daxmarebiT (magaliTad, desetina - es 1,09
heqtris toli farTobia - ramdenadac adamianisaTvis gasagebia
gamoTqmis ,,1,09ha“ azri, misTvis gasagebi xdeba sityvis ,,desetrina“
azri.
romelime sagnis ganmasxvavebeli daxasiaTebis momcemi gansazRvreba
aris realuri. gansazRvrebas, romelic xsnis, azustebs an aformirebs
erTi enobrivi gamonaTqvamebis azrs meoreTa daxmarebiT, ewodeba
nominaluri. es ori cneba ar mgamoricxavs erTmaneTs. gamonaTqvamis
gansazRvreba SeiZleba iyos erTdorulad Sesabamisi sagnis
gansazRvrebac.
nominaluri:
 cxadi (klasikuri da genetikuri an induqtiuri);
 konteqstualuri.

mecnierebaSi gansazRvrebebi TamaSoben arsebiT rols. gansazRvrebis


mocemiT Cven vRebulobT SesaZleblobebs rigi SemecnebiTi amocanebis
amosaxsnelad, romlebic dakavSirebulia, jer - erTi, saxeldebisa da
gamocnobis procedurebiT. am amocanebs ekuTvnis:
ucnobi enobrivi gamonaTqvamis azris aRdgena cnobili da ukve
gaazrebuli gamonaTqvamebis daxmarebiT (gansazRvrebaTa
maregistrirebeli);

62
terminebis dazusteba da erTdroulad, gansaxilveli sagnis
erTmniSvnelovani daxasiaTebis gamomuSaveba (gansazRvrebaTa
damzustebeli);
samecniero brunvaSi axali terminebis an cnebebis Semotana
(gansazRvrebaTa mapostulirebeli).
meorec, gansazRvrebebi iZlevian daskvniTi procedurebis agebis
SesaZleblobas. gansazRvrebebis wyalobiT sityvebi iZens sizustes,
sicxades da erTmniSvnelobas.
amasTan erTad gansazRvrebaTa mniSvnelobebis gazviadeba ar Rirs.
gasaTvaliswinebelia, rom isini ar asaxaven gansaxilveli sagnis mTel
Sinaarss. mecnieruli Teoriis faqturi Seswavla ar daiyvaneba
gansazRvrebaTa jamis dauflebaze.

63
leqcia 12_13

— samxedro teqnikis gamocdebi dedamiwaze, rogorc Semecnebis meTodi.

— kosmosuri samxedro teqnikis gamocda, rogorc Semecnebis meTodi.

eqsperimenti, es aris samxedro teqnikis sacdeli an Seriuli


nimuSebis maxasiaTeblebis gansazRvra taqtikur-teqnikur moTxovnebTan
maTi Sesabamisobis dadgenis mizniT. sacdeli nimuSebis gamocdebi iyofa
winaswar (saqarxno) da mimReb (uwyebaTaSorisi da saxelmwifo)
uwyebaTaSorisi gamocdebi warmoadgens mimRebs nimuSis Semadgeneli
nawilebisTvis da win uswrebs nimuSis winaswari gamocdebi mTlianobaSi,
saxelmwifo gamocdebi (poligoni, sajariso) organizdeba damkveTis mier
da tardeba SeiaraRebaze samxedro teqnikis miRebis SesaZleblobis
gansazRvris mizniT. warmoebaSi tardeba: nimuSis misaReb-Casabarebeli
gamocdebi - nakeTobis TiToeuli partiidan (mowmdeba ZiriTadi
maxasiaTeblebi) periodulad warmoebidan garkveuli vadis gamoSvebis
(ufro sruli Semowmeba), tipiuri - konstruqciaSi an samxedro teqnikis
warmoebis teqnologiaSi cvlilebebis Setanis Semdeg.

magaliTebi msoflio da upiratesad qarTuli gamocdebis mixedviT.

64
leqcia 14

kvleviTi, sameTauro-saStabo, operatiul-taqtikuri da taqtikuri


swavlebebi da gaangariSebebi

sajariso, brZaneba-saStabo an specialuri swavleba, romlis mizania


Semowmeba samxedro xelovnebis Teoriisa da praqtikis axali sakiTxebis
dazusteba. sakvlev (sacdel) swavlebaze SeiZleba gadawydes Semdegi
amocanebi: SearaRebisa da samxedro teqnikis brZolaSi gamoyenebis ufro
efeqturi wesebis Zieba da dasabuTeba, momzadeba da sabrZolo operaciis
Catareba; Tavisi jarebis (Zalebis) sabrZolo SesaZleblobebis Sefaseba
da Semowmeba; wesdeba dokumentebis proeqtebis debulebebis, jarebis
(Zalebis) axali organizaciul-saStato struqturisa da marTvelobis
organoebis Semowmeba; SeiaraRebis axali sistemebisa da samxedro
teqnikis sabrZolo SesaZleblobebis, jarebis (Zalebis) da iaraRis
marTvis Semowmeba. sacdeli swavlebebi tardeba jarebSi (flotebze),
xolo kvleviTi, garda amisa - samxedro akademiebSic, sabrZolo
gamoyenebis centrebSi, samxedro institutebSi. sakvlev (sacdeli)
swavlebis momzadebisa da qvedanayofisa, iniSneba swavlebis
xelmZRvanelis TanaSemwe kvlevis mixedviT (ormxriv swavlebebze - orive
mxareze), sakvlevi jgufi (jgufebi), xolo swavlebis mixedviT
Cveulebrivi dokumentebis garda, muSavdeba kvlevebis oraganizaciisa da
Catarebis gegma.

operatiul-taqtikuri gaangariSebebi

operatiul-taqtikuri gaangariSebebi - es aris gamoTvlebi, romlebic


tardeba gaerTianebebis, samxedro nawilebisa da samimosvlo gzebis
qvedanayofebis SeerTebis sasamsaxuro sabrZolo SesaZleblobebis
maCveneblebis gansazRvris daCrqarebis mizniT. ZiriTad operatiul-
taqtikur gaangarisebebs miekuTvneba: gaangarisebebi sakuTari jarebis
(Zalebis) SesaZleblobebis, operatiuli da taqtikuri simWidroveebis
gansazRvraSi, ZalTa da saSualebaTa drois Tanafardobebi, romelic
aucilebelia gadasaadgileblad, sawyisi raionis, adgilis sainJinro
mowyobilobis dasakvirveblad, sabrZolo amocanebis Sesasruleblad da
sxva; damarcxebis saSualebaTa saWiro raodenobis gaangariSebebi
radiaciuli da qimiuri garemos, rRvevebis, CaZirvis xanZrebis, jarebis
(ZalTa) SesaZlo danakargebis prognozirebaSi, marSis, jarebis gadayvanis
da sxva operatiul-taqtikuri gaangarisebebi. es gaangariSebebi tardeba

65
saangariSo da sacnobaro cxrilebis, grafikebis, nomogramebis,
saangariSo saxazavebi, martivi gamoTvliTi saSualebebis gamoyenebiT,
xolo ufro saeWvo - egm-is daxmarebiT.

sakomendanto-saStabo swavleba

meTaurTa, Stabebis, jarebis (Zalebis) ufrosebis specformirebebis


jarebis (Zalebis) marTvis samsaxurebis erToblivi swavlebis forma.
sakomando-saStabo swavlebis arsi imaSi mdgomareobs, rom moswavleebi
konkretul ganviTarebad garemo pirobebSi asruleben funqcionaluri
valdebulebebis mTel kompleqss qvedanayofebis (formirebebis) marTvaSi
marTvis oragnoebis SemadgenlobaSi, sakomando-saStabo swavleba, rogrc
wesi, tardeba adgilze (zogjer ruqebze) nawilebis, formirebebis,
Stabebis zurgis da samoqalaqo dacvis jarebis samarTveloebiT,
umaRlesi saswavlo dawesebulebebis maswavlebebiTa da msmenelebiT
Temebze, romlebic moicavs sabrZolo da samobilizacio mzadyofnis
operaciebis momzadebisa da Catarebis sakiTxebs, maT Soris smaSvelo
samaSvelo sakiTxebs gasangebo situaciebis likvidaciaSi, maTi
yovelmxrivi uzrunvelyofis da marTvis sxva sakiTxebs, operatiul-
taqtikuri gaangariSebebi SeiZleba Catardes rogorc erTmxrivi an
ormxrivi, erTxarisxiani an mravalxarisxiani, mxolod marTvelobis
oraganoebiT an jarebiT (ZalTa), formirebebis CabmiT, romlebTanac am
SemTxvevaSi tardeba swavlebebi operatiul-taqtikuri gaangariSebebis
Canafiqris Sesabamisad.

66
leqcia 15

samxedro mecnierebis kvlevebSi istoriuli meTodis da samxedro


sociologiis roli

istoriuli meTodi _ socialuri kvlevebis meTodia, romelic Tavis


TavSi moicavs xerxebs, saSualebebsa da teqnikas, romlebsac iyeneben
istorikosebi pirvelwyaros teqstebis Seswavlisa da
interpretaciisaTvis da sxva mtkicebulebaTa ZiebisaTvis, maT Soris
arqeologiuri mtkicebulebebisaTvis, romlebsac iyeneben kvlevisaTvis,
aseve istoriul movlenaTa gadmocemisaTvis.
istoriuli meTods da istoriuli faqtebisa da movlenebis asaxvis
svxdasxva wesebis seswavlas ewodeba istoriografia. istoriul
(istoriko-kritikul) meTods aqvs mniSvneloba istoriis dawerisaTvis,
mizez-Sedegobrivi kavSirebis asaxvisaTvis, warsulis movlenebis
aRdgenisaTvis.

meTodologia
istoriuli meTodis meTodologia koncentrirebulia istoriul
movlenaTa namdvilobis gansazRvraze, romelTac asaxva hpoves uZveles
teqstebSi. istoriuloba ewinaaRmdegeba movlenaTa miTologiur asaxvas
da warmoadgens dokumentirebul istorias. istoriuli meTodis
gamoyenebis sakvanZo mizani mdgomareobs imaSi, rom moZebnil iqnas
realuri faqtebi, damtkicdes maTi namdviloba, istoriuloba an
istoriulobis arseboba.
pirveli oTxi sakiTxi aformebs ufro maRal kritikul analizs,
mexuTe sakiTxi - es aris ufro dabali kritikuli analizi, mTlianobaSi
es sakiTxebi aformeben garegan kritikas. meeqvse da ukanaskneli sakiTxi
pirvelwyaros Sesaxeb aris Siangani kritika. mTlianobaSi yvela sakiTxi
cnobilia rogorc pirvelwyaroebis kritikuli analizi.
r.j. Seiferi garegani kritikis sesaxeb gamoTqvamda mosazrebas, rom
zogjer amboben - am funqcias aqvs negatiuri mniSvneloba,ubralod icavs
mtkicebulebebisgan; maSin rodesac ,,Sinagan kritikiasaqvs dadebiTi
mniSvneloba, karnaxobs ra, rogor iqnas gamoyenebuli pirvelwyaros
Semowmeba mtkicebulebebis namdvilobaze“.

wyaros Seswavlis zogadi wesi

istoriuli meTodis erT-erTi mkvlevari lui gotSalki, RniSnavs, ra


pirobebs, romelTa dros ramdenime dokumenti SeiZleba CaiTvalos

67
absoluturad sandod, adgens zogad wess. mocemuli wesi gvauwyebs, rom
TiToeuli konkretuli dokumentisaTvis namdvilobis dadgenis
(idenTifikaciis) procesi unda Catardes calke avtoris simarTlisagan
(avtoritetisagan) damoukideblad. amasTan, mtkicebulebebis yoveli
nawili unda Sefasdes cal-calke.

samxedro sociologia

samxedo sociologia warmoadgens sakmaod viwro dargobriv


disciplinas, misi ganviTarebisa da sociologTa farTo wris yuradRebis
mipyrobis mTavar dabrkolebaTa Soris pirvel rigSi aucilebelia,
dasaxeldes samxedro organizaciis daxuruli da konservatiuli
xasiaTi. mecnier-mkvlevarTa misadgomoba samxedro nawilebSi SezRudulia
saidumloebis gansakuTrebuli reJimis ZaliT; amitom sistematiuri
reprezentatiuli kvlevebis Catarebis SsaZlebloba aqvT mxolod
Tanamdebobis pirebsa da sauwyebo organizaciebs. garda amisa,
SeiaraRebuli Zalebis problemebi sazogadoebas aRelvebs naklebad,
vidre, magaliTad, amerikis SeerTebul StatebSi, izrailSi, did
britaneTSi, safrangeTsa da sxva dasavleTis qveynebSi, romlebic amJamad
aqtiurad monnnawileoben arasamxedro tipis SeiaraRebul konfliqtebsa
da operaciebSi.
samxedro sociologiaSi aqtualuria sakiTxi imis Sesaxeb, CaiTvalos
Tu ara samxedro samsaxuri Cveulebriv profesiad Tu cxovrebis
gansakuTrebul wesad. miuxedavad samxedro samsaxuris institucionaluri
safuZvlebis _ patriotuli faseulobebis, rwmenis, istoriuli
tradiciebis arsebobisa, Tanamedrove SeiaraRebuli Zalebi
orientirebulia sabazro, ekonomikur principebze: bevri axalgazrda
adamianisaTvis sakontraqto samsaxuri ganixileba, uwinaresad yovlisa,
rogorc stabiluri Rirseuli Semosavlis, ufaso cxovrebis, SeRavaTebisa
da socialuri garantiebis wyaro. cnobilma amerikelma samxedro
sociologma - Carlz moskosma pirvelma miaqcia yuradRba samxedro
samsaxuris cvalebad xasiaTs, romelic transformirdeba socialuri
institutidan movaleobisa da Rirsebis cnebebiT saxefunqcionirebis
sabazro meqanizmebiT.
magram sociologebi aRniSnaven, rom samxedro profesia ganuyofelia
samxedro kulturisagan romlis qveSac igulisxmeba samxedro
mosamsaxureTa subkultura cxovrebis wesis CaTvliT, faseulobebisa da
normebis nakrebi, ena, ritualebi, simboloebi, materialuri, mxatvruli
kultura, xelovneba. samxedro kultura formirdeba mizanmimarTulad

68
saxelmwifosa da SeiaraRebuli Zalebis mier samxedro samsaxurisa da
samxedro mosamsaxureTa saomari identobis sulieri safuZvlebis
formirebis mizniT.
samxedro mosamsaxureTagan mosalodnelia iseTi qceva, cxovrebis
stili da azrovnebis stili, romlebic iTvaliswineben mZlavr
identifikacias Tavis profesiul jgufTan, samxedro valisadmi
erTgulebas aramarto samsaxuris dros, aramed yoveldRiur cxovrebaSi.
ufro metic, „movaleobis“ terminebSi samxedro samsaxuri aRiwereba
zogadsamxedro wesdebebiT, rac miuTiTebs mis sakralur xasiaTze.

69
kompiuteruli uzrunvelyofa – m. xorxeli; g. qoriZe; s. maisuraZe

pasuxismgebeli gamocemaze – v. okmelaSvili

70

También podría gustarte