Está en la página 1de 8

4 / YAPUY

103
3. Rusa, ¿pipa liwruntaq chay?4
4. Pidru, ¿Rusapa liwrunchu wak?5
5. Rawul, ¿qampa lapisniykichu kay?6
6. Husiy, ¿Rawulpa lapisninchu kay?
7. ¿Qamkunapa wasiykichikchu kay?
8. Ruwirtu, ¿qampa llaqtayki hatunchu?
9. Pidru, ¿Ruwirtupa llaqtan hatunchu?
IO. ¿Qamkunapa llaqtaykichik hatunchu?

II. Los alumnos se formulan preguntas entre sí de acuerdo con


las
instrucciones del profesor.

Ejemplo: Profesor: Pidru, tapuykuy Rusata, ñuqapa wasiyta


riqsinchu
Pedro: ¿Paypa wasinta riqsinkichu?
Rosa: Arí, riqsinim (Manam riqsinichu)
Proceda:

1. Rusa, tapuykuy Pidruta, runasimi mayistruykipa wasintariqsinchu.


2. Rawul, tapuykuy Rusata, Pidrupa wasinta riqsinchu.
3. Adriyan, tapuykuy Tirisata, ñuqapa wasiytariqsinchu.
4. Ransisku, tapuykuy Ransiskata, ñuqapachu kay liwru.
5. Marya, tapuykuy Karlusta, paypachu kay lapis.

EJERCICIOS DE LABORATORIO

l. Efectúe las sustituciones que se indican. Siga el modelo.

Ejemplo: Profesor: Chayan Marsilinapa wasinman


Alumno: Chayan Marsilinapa wasinman
Profesor: Nuqa
Alumno: Chayan ñuqapa wasiyman

La pregunta se refiere al libro de Rosa.


La pregunta también se refiere al libro de Rosa.
Muestre su libro.
104 CLODOALDOSOTO RUIZ
Proceda: 1. Qam 4. Ñuqayku
2. Pay 5. Qamkuna
3. Ñuqanchik 6. Paykuna

las figuras de la lámina N. 0 10 y responda las preguntas.


II. Observe

Ejemplo: Fig. a. Profesor:¿Pipa wasintaq?


Alumno: Ramunpa wasinmi. (Ramunpam)
Proceda: Fig. b. ¿Pipa liwruntaq?
Fig. c. ¿Mayistrunpa liwrunchu?
Fig. d. ¿ Tayta Hasintupa takllanchu?
Fig. e. ¿Pipa pirulnintaq?
Fig. f. ¿Paykunapa chakrankuchu?

III. Observe las figuras de la lámina N. 0 10 y responda las preguntas.

Ejemplo: Fig. a. Profesor: ¿Nuqapa wasiychu?


Alumno: Manam qampachu, Ramunpam
Proceda: Fig. b. ¿Qampa liwruykichu?
Fig. c. ¿Nuqapa liwruychu?
Fig. d. ¿Nuqanchikpa takllanchikchu?
Fig. e. ¿ Tayta Hasintupa pirulninchu?
Fig. f. ¿Nuqaykupa chakraykuchu?
11 12 13
Chunka hukniyuq Chunka iskayniyuq Chunka kimsayuq
14 15 16
Chunka tawayuq Chunka pichqayuq Chunka suqtayuq

17 18 19
Chunka qanchisniyuq Chunka pusaqniyuq Chunka isqunniyu

20 30 90
Iskay chunka Kimsa chunka Isqun chunka

100 1000 1 000 000


Pachak Waranqa Unu

1001 1022
Waranqa hukniyuq Waranqa iskay chunka iskayniyuq

1234 13 679
Waranqa iskay pachak Chunka kimsayuq waranqa suqta
kimsa chunka tawavuq pachak anchischunkais unni u
4 /YAPUY 105

EJERCICIOS DE PRESENTACIÓN

11 12 13
Chunka hukniyuq Chunka iskayniyuq Chunka kimsayuq

14 15 16
Chunka tawayuq Chunka pichqayuq Chunka suqtayuq

17 18 19
Chunka qanchisniyuq Chunkapusaqniyuq Chunka isqunniyu

20 30 90
Iskay chunka Kimsa chunka Isqun chunka

100 1000 1 000 000


Pachak Waranqa Unu

1001 1022
Waranqa hukniyuq Waranqa iskay chunka iskayniyuq

1234 13 679
Waranqa iskaypachak Chunka kimsayuq waranqa suqta
kimsa chunka tawa u achak anchischunka is unni u

LOS NÚMEROS (2.aparte)

Las unidades del 1 al 9 siguen a los numerales chunka, pachak y waranqa,


tomando el sufijo —yuqsi la raíz termina en vocal, y —niyuq si finaliza
en consonante:

Chunka pichqayuq, quince


Chunka isqunniyuq, "diecinueve"
Waranqa tawayuq, "mil cuatro"

Las unidades simples pueden también preceder a chunka, pachak y


Waranqao a las frases construidas mediante el procedimiento anterior:
106 CLODOALDOSOTO RUIZ

Iskaypachak, "doscientos"
Isqun waranqa, 'hovecientos"
Iskay chunka pichqayuq, "veinticinco"
Tawawaranqa tawayuq, "cuatro mil cuatro"
Iskay waranqa iskay pachak, "dos mil doscientos"

Una frase constituida por un numeral simple y unidades de orden


mayor (decenas, centenas y millares): iskay waranqa, "dos mil", puede
preceder a otra frase de la misma estructura pero de orden menor, por
ejemplo centena o decena en el caso acabado de citar: iskay waranqa
tawapachak tawa chunka 7 "dos mil cuatrocientos cuarenta". Waranqa
isqun pachak qanchis chunka pusaqniyuq "mil novecientos setentay ocho".

EJERCICIOS DE AULA 0

I. El profesor hará contar de 10 a 20, de 40 a 50, de 90 a 100; de 10


a 100 de diez en diez, de 300 a 400 de diez en diez, de 600 a 610;
de 1000 a 10 000 de mil en mil, de 7000 a 8000 de cien en cien.

II. El profesor interroga a los alumnos a fin de que contesten


individualmente.
1. ¿Haykataq chunka kimsayuqman qatin?
2. ¿Haykataq pichqa pachak iskay chunka kimsayuqman qatin?
3. ¿Haykataq suqta waranqa tawa pachakman qatin?
4. ¿Haykataq isqun waranqaman qatin?
5. ¿Haykataq pichqa chunka qanchisniyuqman qatin?

III. Los alumnos se hacen preguntas semejantes a las del ejercicioanterior

IV. El profesor se dirige a los alumnos para que estos respondan


individualmente.

1. ¿Haykataq iskay waranqamanta hukta qichuptiyki?


2. ¿Haykataq pichqa chunka tawayuqmanta pusaqta qichuptiyki?
3. ¿Haykataq isqun waranqa hukniyuqmanta iskay chunkata qichuptiyki?
qool

7. También se suele usar —yuq (—niyuq) con las decenas y centenascuando


constituyen último elemento de un numeral: iskay pachak chunkayuq, "dosciento
diez"; iskay waranqapachakniyuq, "dos mil cien".
4/ YAPUY
107
4. ¿Haykataq suqta pachak iskay
5. ¿Haykataq qanchis chunka chunkamanta suqtata qichuptiyki?
pichqayuqmanta suqtata
qichuptiyki?
EJERCICIOS DE LABORATORIO Cs

I. Repita después del profesor.

a. 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20.
b. 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39.
c. 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100.
d. 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111.
e. 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179.
f. 1000, 2000, 3000, 4000, 5000, 6000, 7000, 8000, 9000, 10 000.
g. 20 000, 20 001; 20 002; 20 003; 20 004; 20 005; 20 006; 20 007;
20 008; 20 009; 20 010.

II. Repítase el ejercicio II de la página 106.

III. Repítase el ejercicio IV de las páginas 106-107.

EXPRESIONES DE USO FRECUENTE


a. ¿Allinllachu mama Tumasa?
b. Manam Ilumpay allinchu mamáy.
a. ¿Imataq susidisunki?
ima.
b. Umaymi nanawachkan, kalinturawachkan
c. Achachallawya, anchachuch chukchu.
a. ¿Cómo está, señora Tomasa?
b. No tan bien, amiga.
a. ¿Qué tiene?
fiebretambién.
b. Me duele la cabeza y siento
paludismo.
iQué barbaridad!, tal vez es el
108 CLODOALDO SOTO RUIZ

LECTURA Y DICTADO

Marsilinapachakranta kanan punchaw yapunqaku. Timpranu buwiskuna


qallarinkullamkayta. Warmikuna qarawinku chakrapa patanpi. Marsilina
patachita waykun llamkaqkunapaq. Lliw runakuna llamkanku
samayninkupas chinkasqa. Llamkay tukuyta patachita
mikunku, aqata
upyanku, lliw kusikunku.

Yapunqaku, ararán"
Llamkaqkunapaq, para los trabajadores"
Samayninkupas chinkasqa, vigorosamente"(lit.: "con la respiración
perdida")
Llamkay tukuyta, al terminar el trabajo"
Upyanku,
"beben"
Kusikunku,
se alegran".
Ramun Mayistru

Tayta Hasintu

Marsilina

También podría gustarte