Está en la página 1de 4

ORIGEN DEL APU A USANGATE

Cuando los tiempos aún eran oscuros, Inkariy creó al Apu Ausangate para que creciera
compitiendo con otros picachos: Aqhabaku, Kallangate, Pachatu, y otros picachos
pequeños.
Entonces, el Apu Ausangate de tanto crecer quería llegar hasta el cielo, y paca evitar
que el machu Ausangate siguiera creciendo, Inkariy le colocó una enorme y pesada
cruz de plata sobre la cabeza.
Allí, los tiempos amanecieron.
Por eso, si el Apu Ausangate no hubiera ganado la competencia, hoy estaríamos
viviendo de noche: y así el españariy llegando no nos hubiera visto, ni
tampoco el Inkariy hubiera muerto.
Cuando amanecieron los tiempos. se enfermó la luna y el sol nació. Entonces, los
ñaupa machus, antiguos habitantes de Laura marca; con los ojos quemados por el sol
huyeron a las cavidades de las montañas y allí se refugiaron eternamente.
Hasta ahora, esa cruz de plata, cada vez que el sol sale y cuando se pone, reverbera. Y
cierta vez los choferes del avión, queriendo lacear la cruz de plata, se hizo jalar con el
Apu Ausangate y así ese avión está en las entrañas del nevado. Desde esa vez los
choferes del avión tienen miedo de pasar por encima del Apu A Usangate, por eso ahora
sólo pasan por los costados.
Es así que todavía en tiempos antiguos, como mi abuelo me contó, un día
le dijo Inkariy al Apu Ausangate:
-Si tú, en el corazón de nuestros runas, ya no eres reverenciado ni
acatado, entonces, ese día llegará el Juicio Final.
Y así también Inkariy le había dicho al gran Apu Ausangate:
-Para la llegada del Juicio final, tú, Apu Ausaugate. de poco en poco, te volverás cerro
gris y de allí totalmente te volverás cerro negro. Y cuando te hayas vuelto cerro negro
carbón, ese día llegará el Juicio Final.
Cuando haya llegado el Juicio Final nosotros volveremos a los antiguos tiempos, hasta
el corazón negro amargo del misti wiraqocha habrá endulzado; entonces, todos
seremos con un solo corazón limpio. como en el tiempo de nuestros abuelos Inkas.
SISICHAMANTA
Huk kutis huk sisicha hatun mayuta chinpayta
munasqa. Chaysi chakata mana tariyta atispa
huk sacha rapipi chinpayta qallarisqa. Ña rapi
puririchkaptinsi, huk kurucha rikurquspa nisqa:
- manam sacha rapillapiqa kay hatun mayu
chinpaytaqa atiwaqchu. aswanqa haku kusi
kusichapa wasinta, paymi yanapawasunchik,
nispa.
Chaysi kusi kusichapa wasinta risqaku. Payqa
llikatas awachkasqa.
- kusi kusicha hatun mayuta chinpayta mana
atinikuchu, ¿manachu yanapariwankikuman?
-nispa kuruchaqa nisqa.
Kusa, kusa, haku, arí, chayqa qamkunawan
kuska llamkarqusun – nisqa kusi kusichaqa.
Chaysi, kimsantinkumanta, mayu patapi
qurakunata arwispa, kusi kusipa llikanmanta
chaka rurayta qallarisqaku.
Chay chakata tukurquspataqsi, sisichaqa hatun
mayuta chinpasqa.
¿Maypiraq mamay kachkan?
schu ukupis huk yutu uqllasqa. Chay yutus nisqa: "Trigo maskakuq risaq",
nispa. 
Chaysi uqllasqanmanta trigo maskakuq risqa. Kunallanmi kutiramusaq
nispansi, chay yutu risqa.
Qichpachallantas risqa trigo maskakuq, hinaspas manaña uqllasqañachu.

Mana maman uqallachkaptinsi huk yutucha tuqyaramusqa. Chay yutuchas


qawasqa waqtankunata, hinaspas mana rikusqachu mamanta.
Chay tuqyaramuq yutuchas sunqunta tapukusqa: ¿Maypitaq mamay kachkan?,
nispa. 
Manas mayqin waqtapipas kasqachu, hinaspas chay yutucha nisqa: Risaqyá
mamay maskaq, nispa.
 
Yutuchas maman maskaq risqa. Manas yachakusqachu imayna kasqanta, mana
maman uqllachkaptinsi tuqyaramusqa. Waqtanpi maman kasqanta manas
rikusqachu yutuchaqa.
Mamanta maskachkaspas llamawan tuparusqa. ¿Qamchu mamay kanki?, nispas
yutucha llamata tapusqa. Llamaqa qawayllas qawasqa, manas imatapas
nisqachu.
Yutuchaqa sunqunta nikusqa: Llamaqa manam mamaychu kasqa, nispa. 

Hinaspas yutuchaqa tukuy niqman pawaykachasqa mamanta maskaspa. Manasá


yachasqachu maman imayna kasqanta.
Chaynallas mamanta yutucha maskasqa, hinaspas tarukawan tuparusqa:
Paytapas tapusqa: ¿Qamchu mamay kanki?, nispa.
¿Imaynataq ñuqa qampa mamaykiqa kayman?, nisqa chay tarukaqa. Ñuqaqa
tarukam kani, nispa. Chaynata yutuchaman niptinsi, hinalla purisqa.
Yutuchaqa sunqunpi nikusqa: Llamaqa manam mamaychu kasqa, tarukapas
manataqmi mamaychu kasqa, nispa.
 
Chaymantas yutucha sunqunta tapukusqa: ¿Maypiraq kachkan? ¿Maypiraq
mamay kachkanman?, nispa. Hinaspas wikuñawan tuparusqa. Yutucha
tapusqa: ¿Qamchu mamay kanki?, nispa wikuñata. Ñuqaqa manam
mamaykichu kani, ñuqaqa wikuñam kani, nispansi wikuñaqa nisqa.

Hinaspas chay yutuchaqa hinalla purisqa. Llamaqa manam mamaychu kasqa,


tarukapas manataqmi mamaychu kasqa, wikuñapas manataqmi mamaychu,
nispa nikusqa. ¿Ñuqapa mamay kanmachu karqa?, nispansi sunqunta
tapukusqa.
Arí, kanmi mamayqa, nispansi nikusqa. Sumaqtam yachani mamayuq kasqayta.
Imaynapas tarisaqmi, tarisaqmi, nispa.
Kunanqa yutuchaqa manas puriyllañachu purisqa, aswansi kallpayllaña risqa.
 
Hinaspansi huk atuqta rikurusqa. ¿Mamaychu wak kanman?, nispa  sunqunta
tapukusqa. Yutuchaqa manas sayasqachu tapukunanpaq. Aswansi kallpaspa
nikusqa: Manañamyá mamayta tariniñachu, nispa.
Atuqqa manam mamaychu kasqa, nispa. Manas mayniqpipas mamanta
tarisqachu. Yutucha manañas kallpasqañachu aswansi sayaykusqa, hinaspansi
hawanta qawaykusqa, chaypis huk kunturta rikurusqa.
 
Waqaya, wak hanaypi mamay kachkasqa, nispas nikusqa yutucha. Qawaspansi
qayasqa: mamáy, mamáy, mamáy nispa. Ichaqa manas kuturqa sayasqachu.
Hinaspansi sunqunpi chay yutacha nikusqa: kay kunturpas atuq hinam manam
mamaychu kasqa, nispa.
Chaymantas aswan hawanta qawaptin, rikurusqa avionta. Chaysi nisqa:
Waqaya mamayqa wak hanaypiraq kachkasqa, nispa. Chaytas qawaspa
qayakusqa: mamáy, kaypim ñuqaqa kachkani, nispa.
 
Ichaqa avionpas manas sayasqachu. Chaysi yutuchaqa sunqunpi nikusqa:
manam kunturpas, avionpas uyarimuwanchu mana  mamay kaspam, nispa.
Hina chaypis yutuchaqa rikurusqa hatun carrota. 
¡Kayqaya kunanqa tariruniña mamayta!, nispas nisqa. ¡Waqaya wakpi
mamayqa kachkasqa! nispas nisqa.
Chay carromansi kallpaykuspa, siqarusqa. Chaysi carroman siqaruspa,
qayakusqa: mamáy, mamáy, mamáy nispa chay hatun carrota.
 
Hinaspansi yutucha carropa qaparisqanta uyariruspan, tapukusqa: ¿Imá?
manam qamqa mamaychu kasqanki, nispa kutichikusqa.
Yutuchaqa carro hawanpi nikusqa, ¿imamantaq siqaramuni? Uraykusaqmi
kaymanta, nispansi qayakun, ¡sayaykuy! uraykuytam munani, nispa.
Ichaqa mana uyarispas, qaparistin carroqa risqa. Yutuchapas hinallas hawanpi
risqa.
 
¿imayná? ¿maytaraq kay qapariq apawachkan? ¿imapaqtaq siqaramurani?
Uraykuytam munani, nispas yutuchaqa qayakusqa. ichaqa manas hatun
carroqa uyarisqachu, aswansi qaparispa yutuchataqa aparun.
Chaymantas chay hatun carroqa manaña qaparisqachu, sayarusqa, yutuchapas
sayarusqas. Chaysi yutuchaqa tapukusqa:¿maypitaq kachkani? wasiytam riyta
munani, mamaypatam riyta munani, nispa.
 
Chaynata nispansi carropa hawanmanta uraykusqa, rikuq rikuqllaña. Hinaspas
rikurusqa wakin yutuchakunata tuqyasqataña mamantawan. Chaysi yutuchapa
maman rikuruspataq nisqa: Kayqaya kaypiña kachkasqanki. ¿maytataq
rirqanki? llakikurqanim qanmanta, nispa.
mamay kayqaya tariruykiña, nispas chay yutuchaqa kusikusqa.
 
Tuqyaramuspaymi mana qamta rikurqaykichu, hinaspaymi masqaniyki rirqani,
nispas yutucha nisqa. Qamqa manam llama hinachu kasqanki, tupasqay taruka
hinachu, wikuña hinachu, nispas nisqa. Kunturpas, avionwan kuska hanayninta
pawaspanku manam uyariwarachu nispas nisqa yutuchaqa.

También podría gustarte