Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Actividades
1
Material de
Actividades
el entorno familiar es: jilata, kullaka, papito, mamita Los saludos de despedida definitivamente están
etc. relacionados al tiempo, los mismos que varían de
acuerdo al momento en que nos encontramos o
circunstancias, para tal caso se pueden considerarse
como: uru, (día) jayp’u (tarde), aruma (noche),
arumanti (mañana), marakama (hasta al año), yaqha
urukama (hasta otro día) y otros. Sin embargo, es
necesario indicar que el sufijo -kama indica ‘hasta’ o sea
limita el tiempo, y espacio, así como también es muy
usual el sufijo –naka pluralizador de sustantivos.
1.4. Saludo del encuentro entre mujeres. Arumanthikama Hasta mañana hermano
AIMARA CASTELLANO Jilata
Kamisaraki kullaka. ¿Cómo estas hermana? Yaqha urukama Hasta otro día hermana
waliki.Jumasti . Bien. ¿y tú? kullaka.
Waliskarakthwa También estoy bien Mä k’atakama Hasta más rato.
Walikipuni Siempre bien Marakama Hasta el año
Kunsa luraskta ¿Qué estás haciendo?
Akana sarnaqasktha Estoy andando aquí 1.6. Palabras mágicas que podemos agregar
Kawkirusa saräta ¿A dónde vas? durante el uso:
Utaja sarä Me voy a mi casa ➢ Mira suma “por favor”
➢ Pay suma “muchas gracias”
De acuerdo a las diversas formas de expresión la ➢ Ukhamaki “así nomás”
palabra kamisaraki, kunjamasktasa, kamisa ➢ Ukhamaki jutawtha “así nomás he venido”
k’umarasktasa. es usada en la actualidad para el ➢ Inasa ukhamächi “tal vez sera así”
saludo, en diferentes contextos de habla aimara, y como ➢ Janiwa siwa, “dice nó”
respuesta preferida se tiene el término Waliki ‘bien’ ➢ Kamsasmacha “o qué dirías”
waliskarathwa, ‘tambièn estoy bien’ walikipuni, ‘bien ➢ Ay jani samti “ay no digas”
siempre’ waliskapunthwa ‘estoy muy bien siempre’ ➢ Maysk’a suyt’íta “espérame un rato”
1.5. Saludos de despedida.
2
Material de
Actividades
➢ Qhipata jakisisñäni “Nos encontraremos más IV) Phawt'asinsa Pachamamaru Tata intiru
tarde” phuqachasinsa yuspajarpana churapta.
➢ Pampachita “discúlpame” V) Urupachana mayjat mayjata arut'asipta. Uka
➢ Iyawa sakitalla “acéptame nomás” laphinaka uñjama.
➢ Ukhamapuniwa, “así siempre” A. I y III
➢ Janiwa kunsa apankthi “no traigo nada” B. Solo II
➢ Kamachxaraksna “qué podemos hacer” C. I, III y V
➢ Iyawa siwa “dice sí” D. II, III, IV y V
➢ Jupatapuniwa “depende de él siempre” E. Todas son correctas
➢ Chiqacha “o es verdad”
➢ Qhipata “después” 5.Traduzca a castellano: “Jakisiñkama kullaka”:
A. Hasta luego hermana
PREGUNTAS B. Hasta mañana hermano
C. Hasta más rato
NIVEL BÁSICO
D. Hermanos y Hermanas
1. Según Palomino se afirma:
E. Hasta luego hermano
A. Que origen aimara está en la meseta del Collao
B. Que el origen aimara está con lo Puquinas 6.- Traduzca a castellano: “Kamisaraki kullaka”:
C. Que el origen aimara está con lo Collas
A. ¿Cómo están hermanas?
D. Que el origen aimara está en Nazca B. ¿Cómo estas hermano?
E. Que el origen aimara está en Tacna
C. ¿Cómo están hermanos?
D. ¿Cómo estas hermana?
2. Según Censos Nacionales 2017:
E. ¿Cómo estas mamá?
A. 455,010 personas aprendieron a hablar en la
lengua Aimara en su juventud 7. Traduzca a castellano: “Nayasa waliskarakthwa.”:
B. 457,010 personas aprendieron a hablar en la A. Yo también, estoy mal.
lengua Aimara en su adultez
B. Yo también, estoy enfermo.
C. 460,010 personas aprendieron a hablar en la
C. Yo también, estoy bien.
lengua Aimara en su niñez D. Yo también talvez, estoy bien.
D. 450,010 personas aprendieron a hablar en la E. Yo también si creo, que estoy bien.
lengua Aimara en su niñez
E. 470,010 personas aprendieron a hablar en la 8. Traduzca a castellano: “Suma urupana wayna”:
lengua Aimara en su infancia A. Buenos días hermano
B. Buenos días hermana
3. El pueblo Aimara resistió a las expediciones C. Buenos días joven
españolas en el altiplano y participó en el movimiento
D. Buenos días mamá
religioso-político Taki-Onqoy. Esto fue en la época: E. Buenos días papá
A. Época Republicana
B. Época Colonial 9. Traduzca a aimara: “buenas tardes papá”:
C. Época Inca A. Suma jayp’upana tayka.
D. Época Antigua B. Suma jayp’upana wayna.
E. Época Precolonial C. Suma jayp’upana tata.
D. Suma jayp’upana jilata.
4. Señale los enunciados que reflejen la historia aimara: E. Suma jayp’upana jilatanaka.
I) La lengua originaria es el elemento primordial de
identidad, y es además un patrimonio inmaterial de la 10. Traduzca a aimara: “buenas noches abuelo”:
humanidad A. Suma arumapana awicha.
II) Preservarla es tarea fundamental de Estado B. Suma arumapana wayna.
III) En la ceremonia andina damos gracias a nuestra C. Suma arumapana tata.
Madre Tierra y nuestro Padre Sol. D. Suma arumapana awki.
3
Material de
Actividades
4
Material de
Actividades
24. Aymara aruna kullakamata pampachasma: 31. Traduzca a aimara: ¿Creo que vamos a visitar?
A. Pampachita kullaka A. Tumpita?
B. Pampachita jilata B. Tumpawinaka?
C. Pampachita mirä C. Tumpañani?
D. kamisaki yuxch’a D. Tumpañanicha?
E. kamisaraki wayna E. Tumpapxañani?
25. ¿Kunjamsa qhara tuqina arunt’asisma?: 32. Traduzca a aimara: “Hermano Mayor”
A. Suma urupana A. Jiliri Jilata
B. Suma jayp’upana B. Sullka Jilata
C. Suma jayp’urakisä C. Allchhi
D. Suma arumapana D. Lulu
E. Suma qharawa E. Kullaka
JISK’A YATIYA
26. Aymara aruru kuttayma “dice sí”: Maya kutixa, paya yatichiri warmiwa yatiña utaru
A. jani munkiti
puripxatayna, ukana jupanakaxa mathapiwina,
B. janiwa siwa
C. iyawa siwa tatanaka, mamankaruwa arunt’apxatayna akhana
D. janiwa situwa sasina:“Munata tatanaka mamanaka kamisasipktasa
E. iyawa siwa
Nanakaxa aka yatiña utaruwa purinipxtha
27. Aymara aruru kuttayma “Hasta luego hermana”: Jumanakana wawanakamaru yatichañataki, Nayana
A. jakisiñkama jilata sutijaxa Estefanía Warawarawa, Pichacani Markata
B. Jakisiñkama kullaka
juttha, jupa yatichirixa Rita Pérez, satawa Puno
C. jakisiñkama wawa
D. jakisiñkama warmi markata juti.
E. jakisiñkama tata Ukhamaxa jichha uruwa yatichaña qalltapxa.” sasawa
sapxatayna. Ukhamawa uka
28. Sofia kullakaxa, Mario jilatampi jakisina, saraña
urasawa purinxi, ¿kunjamsa sarxpachani? uruxa tatanaka mamanakaxa
A. jakisiñkama wali kusisitawa
B. kamisakiraki
katuqapxatayna, ukana wali
C. kunjamastasa
D. khititasa manq’apxatayna
E. jumatacha thuqhupxatayna, yatichaña
5
Material de
Actividades
2
Material de
Actividades
13.- ¿En qué año se creó la Universidad Nacional del B. Llatunka tunka payani
Altiplano? Responda en aimara: C. Kimsaqallqu kimsani
A. waranqa kimsaqallqu pataka phisqa tunka D. Paqallqu tunka pusini
kimsani E. Pisqa tunka kimsani
B. waranqa kimsaqallqu pataka phisqa tunka
phisqani 19. Una madre tiene 40 años y su hijo tiene 10. ¿Cuántos
C. waranqa llatunka pataka suxta tunka pusini años deben pasar para que la edad de la madre sea el
D. waranqa kimsaqallqu pataka phisqa tunka triple que la edad de su hijo? Responda en aimara:
suxtani A. Kimsa mara
E. waranqa kimsaqallqu pataka phisqa tunka B. Pusi mara
payani C. Tunka mara
D. Pisqa mara
14. Mi nombre es Rocío y mi hermana es Yuli, además E. Tunka pisqani mara
mi abuela tuvo una hija solamente. ¿Qué parentesco
tiene conmigo la hija del nuero de la mamá de mi 20 ¿Cuántos cuartos son seis mitades? Responda en
madre? Responda en aimara: aimara:
A. tayka A. Tunka suxtani uta
B. kullaka B. Tunka pisqani uta
C. jilata C. Tunka payani uta
D. yuxch’a D. Tunka mayani uta
E. ichuta E. Tunka kimsani uta
15. En una fábrica trabajan tres padres y tres hijos. ¿Cuál NIVEL AVANZADO
es el menor número de personas que pueden trabajar 21. Marka qhatuna mä pulluxa kimsa tunka suxtani
en esa fábrica? Responda en aimara: larapaxa, jakhu castellano aruru kuytayma:
A. kimsa A. 36
B. paya B. 37
C. pusi C. 40
D. suxta D. 13
E. tunka E. 25
16. Un libro cuesta 43 soles. Traduzca el costo al 22. Sofia kullakaxa pusi tunka kimsani maraniwa,
aimara. jakhu castellano aruru kuytayma:
A. Pä tunka pusini A. 45
B. Pä pataka pusini B. 41
C. Kimsa tunka phisqani C. 43
D. Kimsa tunka suxtani D. 34
E. Pusi tunka kimsani E. 46
17. Una chompa cuesta 35 soles. Traduzca el costo al 23. Castellano aruru qillt´uma “251”
aimara. A. pä pataka phisqa tunka kimsani
A. Pä tunka pusini B. pä pataka phisqa tunka pusini
B. Pä pataka pusini C. pä pataka phisqa tunka payani
C. Kimsa tunka phisqani D. pä pataka phisqa tunka mayani
D. Kimsa tunka suxtani E. pä pataka phisqa tunka suxtani
E. Pusi tunka kimsani
24. Marka qhatuna mä pankaxa pusi tunka larapaxa,
18. dos vacas cuestan 93 soles. Traduzca el costo al jakhu castellano aruru kuytayma:
aimara A. 36
A. Llatunka tunka kimsani B. 37
3
Material de
Actividades
C. 40 C. Kimsa jaqi
D. 13 D. Pusi jaqi
E. 15 E. Paqallqu jaqi
25. Marka qhatuna mä pankaxa phisqa tunka mayani 30. Si en una pecera hay 10 peces y 5 de ellos se
larapaxa, jakhu castellano aruru kuytayma:
ahogan. ¿Cuántos peces quedan? Responda en
A. 52
aimara:
B. 51
C. 32
A. Tunka challwa
D. 56 B. Pusi challwa
E. 63 C. Pisqa challwa
D. Pusi challwa
26. Julián jilataxa phisqa tunka suxtani maraniwa. E. Kimsa challwa
A. 52
B. 51 YATIYASIÑANI
C. 32 Isakuna awkipa taykapaxa, Chucuito markana
D. 56
utjasipxatayna, ukata Moisés jilapaxa Tacna
E. 63
markaruwa Jacinta sullka kullakapampi
23. Maruja kullakaxa 54 ukha maraniwa, marapa
aymara aruru kutayma:
sarxatayna, ukata Isakuna tunu awichapa tunu
A. phisqa tunka pusini achachilapaxa jiwataxataynawa,
B. phisqa tunka kimsani
Tatapana sullkapaxa
C. pusi tunka mayani
D. kimsa tunka paqallquni Arequipa markaru,
E. phisqa tunka payani arusa yapuchiri
27. Mario jilataxa 37 ukha maraniwa, marapa aymara sarxasina utapa
aruru kuttayma: alasxatayna, ukata
A. phisqa tunka pusini
B. phisqa tunka kimsani jupaxa ukana
C. pusi tunka mayani wawanakapampiwa utjasiski, Mamapana sullka
D. kimsa tunka paqallquni
E. phisqa tunka payani
kullakapaxa, utatuqina uywanaka wali uywaski,
ukata sapa kutiwa alxasi, ukanakampi marka
28. Si 5 máquinas hacen 5 artículos en 5 minutos.
sarasina kunaymana manq’anaka alasini, utana
¿Cuánto tiempo necesitarán 100 máquinas para
hacer 100 artículos? Responda en aimara: suma phayasipxi, ukhamarakiwa, yuxch’apasa
A. Pisqa t’ijuqa yapu lurañana, wali yanaparakiritayna,
B. Pusi t’ijuqa
ukhamaraki uywa uywañansa wali khusa
C. Kimsa t’ijuqa
D. Pä t’ijuqa yanaparakitayna.
E. Pusi t’ijuqa ✓ CLAVES
01 02 03 04 05
29. Hay 6 personas en una habitación y un hombre 06 07 08 09 10
11 12 13 14 15
llega y mata a 4 personas ¿Cuántas hay? Responda
16 17 18 19 20
en aimara: 21 22 23 24 25
A. Suxta jaqi 26 27 28 29 30
B. Pä jaqi
4
Material de
Actividades
1
Material de
Actividades
PREGUNTAS B. Larama
C. Uqi
NIVEL BÁSICO
D. Q´illu
1.- En aimara “Color” se dice:
E. Arumi
A. Sami
10.- ¿De qué color es el cielo? Responda en aimara.
B. Saminchapuni
A. Wila/chupika
C. Saminaka
B. Larama
D. Samiwinaka
C. Uqi
E. Samiñani
D. Q´illu
2.- En aimara “casa verde” se dice:
E. Arumi
A. Larama uta
NIVEL INTERMEDIO
B. Q’illu uta
11.- ¿De qué color son las hojas de los árboles?
C. Ch’uxña uta
Responda en aimara:
D. Chupika uta
A. ch’uxña.
E. Chupika uta
B. q’illu.
3.- En aymara “Manta Blanca” se dice:
C. ch’umpi.
A. Larama awayu
D. panti.
B. Q’illu pullu
E. janqu
C. Ch’uxña qaspa
12.- ¿De qué color son los pollitos? Responda en aimara:
D. Janq’u awayu
A. ch’uxña.
E. Pantila kullaka
B. q’illu.
4.- En aimara “llama café” se dice: C. ch’umpi.
A. Ch’umpi qawra D. panti.
B. Q’íllu wallpa E. janqu
C. Ch’uxña jamp’atu 13.- ¿De qué color es el Tallo del árbol?
D. Janq’u qala A. ch’uxña.
E. Ch’iyara qullu B. q’illu.
C. ch’umpi.
5.- En su lengua originaria “rosado” se dice: D. pantila.
A. Pantila E. janq’u
B. Pantillawa 14. los colores primarios son:
C. Puntila A. Chupika, qillu, larama
D. Pantilaki B. Janq’u, ch’uxña, qillu
E. arumi C. Ch’umpi, ch’iyara, larama
6.- ¿De qué color son los colores de la bandera del Puno? D. Wila, ch’uxña, ch’iyara
Responda en aimara: E. Arumi, chupika, qillu
A. qhana arumi – janq’u 15. Al unir (amarillo + azul) que color obtienes,
B. qhana arumi – uqi responda en aimara:
C. qhana arumi – ch’uxña A. Larama
D. qhana arumi – qillu B. Chupika
E. qhana arumi – ch’umphi C. Ch’uxña
8.- ¿De qué color es la naranja? Responda en aimara. D. Arumi
A. Wila E. Pantila
B. Larama 16. Al unir (azul + rojo) que color obtienes, responda en
C. Uqi aimara:
D. Q´illu A. Ch’uxña
E. Arumi B. Chupika
9.- ¿De qué color es la freza? Responda en aimara. C. Qillu
A. Wila/chupika D. Kulli
2
Material de
Actividades
3
Material de
Actividades
1
Material de
Actividades
2
Material de
Actividades
3
Material de
Actividades
4
Material de
Actividades