Está en la página 1de 3

Morfemas especiales o

complementarios
MORFEM SIGNIFICADO EJEMPLOS
AS
Y-N-MI Se pospone cuando : Wayqey = mi hermano
Y equivale a mi Luisa+n = Luisan
posesivo Miguel +mi = Miguelmi
N termina en vocal
Mi termina en
consonante
CHA - Cuando se refiere: Erqecha, wasicha, Rosacha.
CHÀ A diminutivo. O se Taytaychà, ususiychà,
enfatiza una acción qanchà
que no le consta al
sujeto.
MANTA De, desde Qosqomanta,Limamanta,
karumanta, wichaymanta.
WAN En companìa de Mamaywan, erqewan,
alguien o algo. rumiwan, k’aspiwan.
TA Precisiòn o Noqata = a mì
aclaración. Taytayta = a mi padre
CHU Enfatiza interrogación Hamurankichu,
o negaciòn mijurankichu, manan
munanichu.
LLA Enfatiza soledad o Noqalla llank’ani
solamente
Paylla mijurusqa
Rosalla waqasqa
MÀ Enfatiza admiraciòn Hugomà suwaqa kasqa
Qanmà qolqetaqa
oqarisqanki
LLAÑA- Enfatiza prioridad, Mariallaña apachun
ÑA exclusividad acción Noqallaña chayta tukusaq
concluida
Mijumuniña, llank’amuniña
Qarpamuniña.
PAS Participaciòn, Erqepas pukllaytan munan,
inclusión o Noqapas mijuytan munani.
incremento
PUNI- Enfatiza: Afirmaciòn, Hamunkipuni = tienes que
PUNITAQ negación o venir.
-PUNIN interrogación. Hinapunitaq=Es verdad que
es asì.
Manapunin munanichu= No
quiero esa ropa.
RAQ Significa acción Erqeraq mijuchun= El niño
priorizada todavía que coma.
Noqaraq takisaq = yo todavía
voy a cantar.
RÌ Enfatiza pregunta, Payrì imatan ruwanqa
afirmación o Qanrì imaninkitaq
indiferencia
TAQ Enfatiza interrogación ¿Pitaq hamusqarì?= Quièn
o amenaza había venido.
Paqtataq hayt’aruykiman=
cuidado que te dè una patada.
YA— Enfatiza admiración, Rimayà = Ahora habla
YARI susto, mandato o Puriyarì = camina rápido.
sùlplica.
Apamuyarì =Trae esa cosa
que te dije.
PI Indica el lugar de Pampapi = en el suelo
origen, o de los Wasiypi = en mi casa
hechos.
Wichaypi = arriba.
RAYKU Persigue una finalidad Wawaykuna rayku = Trabajo
o una causa. por mis hijos.
Warma yanay rayku hamuni
= vengo por mi esposa.
PAKUQ Significa apreciación Tocapakuq =Mùsico
despectiva o burla sin Mijupakuq = gorrero
importancia
Llank’apakuq = sin
remuneración.
KUNA Famoso pluralizador, Warmikuna, runakuna,
sobre todo en rumikuna pichanakuna, etc.
sustantivos.

ACTIVIDADES:
Generar 5 oraciones con cada uno de los sufijos indicados.
Pi ( En ), Manta ( desde ), Wan ( con ), Pas ( también ), Rayku
( Razòn de hacer ), Kuna ( pluralizador ), Chu ( interrogante,
negación ).

También podría gustarte