Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Nayaxa anathwa
Jumaxa anatawa
En la lengua aymara, el tiempo
presente no tiene un
establecimiento exacto. Por lo
tanto, expresa el presente y un
poco más del tiempo pasado,
por eso algunos entendidos de
esta lengua lo denominan
pasado presente.
Nänakaxa anatapxthwa
JUK’ACHIRI - EL SINGULAR
Iyawa Siri
Ulla- ña leer
2° Para conjugar el tiempo
Iki- ña dormir
presente de forma afirmativa
Khuyu- ña silbar
se suprime el sufijo -ña.
Ull-aña leer
3° La raíz verbal tiene la terminación de la vocal Ik-iña dormir
/a/, /i/, /u/, dependiendo de la naturaleza del Khuy-uña silbar
verbo, esta terminación también se suprime.
Por antología ESFM “Simón Bolívar” 2022
AYMARA CASTELLANO
NAYAXA KHUY.TH.WA Yo silbo
JUMAXA KHUY.TA.WA Tú silbas
JUPAXA KHUY.U. WA Él/ella silba
JIWASAXA KHUY.TAN.WA Nosotros silbamos
Por antología ESFM “Simón Bolívar” 2022
AYMARA CASTELLANO
Nayaxa uma mun.t.ti ¿Yo quiero agua?
Jumaxa uma mun.ta.ti ¿Tú quieres agua?
Jupaxa uma mun.i.ti ¿Él quiere agua?
Jiwasaxa uma mun.tan.ti ¿Nosotros queremos agua?
AYMARA CASTELLANO
Janiwa nayaxa uta mun.k.t.ti Yo no quiero casa
Janiwa jumaxa uta mun.k.ta.ti Tu no quieres casa
Janiwa jupaxa uta mun.k.i.ti El/ella no quiere casa
Janiwa jiwasaxa uta mun.k.tan.ti Nosotros no queremos casa
Por antología ESFM “Simón Bolívar” 2022
AYMARA CASTELLANO
Jani.ti nayaxa phisi mun.k.tha ¿Yo no quiero gato?
Jani.ti jumaxa phisi mun.k.ta ¿Tú no quieres gato?
Jani.ti jupaxa phisi mun.k.i ¿El/ella no quiere gato?
Jani.ti jiwasaxa phisi mun.k.tana ¿Nosotros/as no queremos gato?
Por antología ESFM “Simón Bolívar” 2022
WALJACHIRI - EL PLURAL
AYMARA CASTELLANO
Nänakaxa t’ant’a muna.px.tha Nosotros queremos pan
Jumanakaxa t’ant’a muna.px.ta ustedes quieren pan
Jupanakaxa t’ant’a muna.px.i Ellos/as quieren pan
Jiwasanakaxa t’ant’a muna.px.tana Todos nosotros queremos pan
JISKHIRI INTERROGATIVA
AYMARA CASTELLANO
Nänakaxa thuquña muna.px.t.ti ¿Nosotros queremos pan?
Jumanakaxa thuquña muna.px.ta.ti ¿Ustedes quieren pan?
Jupanakaxa thuquña muna.px.i.ti ¿Ellos/as quieren pan?
Jiwasanakaxa thuquña muna.px.tan.ti ¿Todos nosotros queremos pan?
Por antología ESFM “Simón Bolívar” 2022
AYMARA CASTELLANO
Jani.wa nänakaxa manq’a muna.pk.t.ti Nosotros no queremos comida
Jani.wa jumanakaxa manq’a muna.pk.ta.ti Ustedes no quieren comida
Jani.wa jupanakaxa manq’a muna.pk.i.ti Ellos/as no quieren comida
Jani.wa jiwasanakaxa manq’a muna.pk.tan.ti Todos nosotros/as no queremos comida
AYMARA CASTELLANO
Jani.ti nänakaxa manq’a muna.pk.tha ¿Nosotros no queremos comida?
Jani.ti jumanakaxa manq’a muna.pk.ta ¿Ustedes no quieren comida?
Jani.ti jupanakaxa manq’a muna.pk.i ¿Ellos/as no quieren comida?
Jani.ti jiwasanakaxa manq’a muna.pk.tana ¿Todos nosotros/as no queremos comida?