Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
TE DEDICAS?
YATICHIRI: Lic. Victor Paco Montevilla
IRNAQÄWINAKA / OCUPACIONES
• Arxatiri → Abogado • Qullirin yanapiri → Enfermera/o
• Yatiqiri → Estudiante • Ch’ukuri → Costurero/a ~ sastre
• Q’iwiri ~ Awtu apanaqiri → Chófer • Sawuri → Tejedor/a (en telar)
• Qhuyan irnaqiri → Minero • Yapuchiri → Agricultor
• Utachiri → Albañil • Thuqhuri → Bailarín
• P’itiri → Tejedor/a • Q’ipiri → Cargador
• Yatichiri → Profesor • Phayiri → Cocinero
• Qulliri → Curandero, Doctor ~ Médico • Anatiri → Jugador/a
hilan?’
Jupanaka xa qapuña pxa i ti Jupanakax qapupxiti ‘¿Ellos/Ellas
hilan?’
Jiwasanaka xa qapuña pxa tan ti Jiwasanakax qapupxtanti ‘¿Todos
nosotros hilamos?’
JANIW SIRI / FORMA NEGATIVA
S.. DE NEG.
S. DE NEG.
M. DE P.
S. AFIR.
VERBO
PRO- ADV.
S. OR.
NOMBRE DE CONJUGACIÓN
NEG.
M. DE P.
ADV. DE
S. AFIR.
SUF. DE
SUF. DE
VERBO
VERBO
SUFIJO
P. DE
NEG.
NEG.
NEG.
PRONOMBRE
OR.
CONJUGACIÓN
‘Ustedes no hilan’
Jupanaka xa jani wa qapuña px k i ti Jupanakax janiw qapupxkiti
‘Ellos/Ellas no hilan’
Jiwasanaka xa jani wa qapuña px k tan ti Jiwasanakax janiw qapupxktanti
‘Tosdos nosotros no hilamos’
JANIW – JISKHIRI (SIKHIRI) / FORMA NEGATIVA – INTERROGATIVA
SUFIJO
S. INT.
M. DE
S. DE
NEG.
NEG.
ADV.
OR.
DE
PRO- VERBO
P.
CONJUGACIÓN
NOMBRE
Naya xa jani ti qapuña k ta Nayax janit qapkta ‘¿Yo no hilo?’
SINGULAR
VERBO
S. OR.
M. DE
S. DE
NEG.
P. DE
NOMBRE DE INT. VERBO
P.
CONJUGACIÓN
NEG.
Nänaka xa jani ti qapuña px ka ta Nänakax janit qapupxkta
‘¿Nosotros no hilamos?’
Jumanaka xa jani ti qapuña px ka ta Jumanakax janit qapupxkta ‘¿ustedes no
PLURAL
hilan?’
Jupanaka xa jani ti qapuña px ka i Jupanakax janit qapupxki ‘¿Ellos/Ellas no
hilan?’
Jiwasanaka xa jani ti qapuña px ka tan Jiwasanakax janit qapupxktan
‘¿Todos nosotros no hilamos?’
a)
AYMARA ESPAÑOL
Kullaka Martha, kuna luriritasa Hermana Martha ¿a que te dedicas?
AYMARA ESPAÑOL
Nayax qulliritwa, jumasti Yo soy doctor, ¿y tu?
Pronom- Marcador
Pronombre Sufijo Marcador de
bre p. interrogativo
personal “yo” nominalizador 1ra persona
“tu” ‘¿y?’
AYMARA ESPAÑOL
Nayax aljiritwa Yo soy vendedora
AYMARA ESPAÑOL
Tatamax kuna luririsa Tu papá ¿a que se dedica?
Sufijo Pronombre
Padre, papá Sufijo Sufijo
posesivo interrogativo
nominalizador informativo
“tu” ¿qué?
AYMARA ESPAÑOL
Jupax uta luririwa, mamamasti Él es constructor, ¿y tu mamá?
AYMARA ESPAÑOL
Nayax qullirit irnaqta, jumasti Yo trabajo de enfermera, ¿y tu?
M. de Marcador
Pronombre Sufijo
Causal “de” 1ra interrogativo
personal “yo” nominalizador
persona ‘¿y?’
AYMARA ESPAÑOL
Nayax aljirit irnaqta, tatamax kunans irnaqi Yo trabajo de vendedora, ¿en que trabaja tu papá?
AYMARA ESPAÑOL
Jupax uta luririt irnaqi, mamamasti El trabaja de albañil, ¿y tu mamá?
M. de Sufijo Marcador
Pronombre Sufijo Causal posesivo
3ra interrogativo
personal “él” nominalizador “de” ‘tú’ (2da.
persona ‘¿y?’
persona)
AYMARA ESPAÑOL
Mamajax phayirit irnaqi Mi mamá trabaja de cocinera
AYMARA ESPAÑOL
Tatamax qulliriti Janiwa / jisa → No / Si
Sufijo posesivo
Sufijo nominalizador Sufijo interrogativo
‘mí’ (1ra. persona)