Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Básico II
Yachaqaqpa mayt’un
Qillqa mayt’u
soyvirgiliogarcia@gmail.com
A Quechua Básico II Huk t’aqay 2
CONTENIDO
UNIDAD I
UNIDAD II
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 3
PRONOMBRES PERSONALES
CONJUGACIONES
Recuerda que todos los verbos en quechua terminan en el sufijo infinitivo -y; por ejemplo:
-Puriy - Rimay –Ñawinchay - mikhuy
Para conjugar con verbos se suprime este sufijo infinitivo –y luego remplazaremos con los
marcadores de tiempo de acuerdo a los pronombres personales, por ejemplo, usaremos el verbo
Puriy (caminar):
Conjugación simple:
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 4
PRONOMBRES POSESIVOS
Establece la relación pertenencia entre un poseedor implícito y una cantidad poseída. Sus
marcas son:
Cuando termina en vocal:
PERSONA SUFIJO GLOSA EJEMPLO GLOSA
Singular 1ra p. -y Mi Wasiy Mi casa
2da p. -yki Tu Wasiyki Tu casa
3ra p. -n Su Wasin Su casa
Plural 1ra p. -nchik Nuestro (I) Wasinchik Nuestra casa
1ra p. -yku Nuestro (E) Wasiyku Nuestra casa
2da p. -yki-chik vuestro Wasiykichik Vuestra casa
3ra p. -nku De ellos(as) Wasinku Su casa ellos
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 5
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 6
RURACHIQKUNA (VERBOS)
Napay Saludar
Samay Descansar
Mikhuy Comer
Upyay / Waqtay Tomar a sorbos / Tomar de golpe
Pukllay Jugar
Puñuy Dormir
Puriy Caminar
Tusuy Bailar
Takiy Cantar
Yanuy / Wayk’uy Cocinar
MUSUQ RIMAYKUNA (NUEVAS PALABRAS)
Mayt’u / p’anqa Libro
Wasi Casa
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 7
Punku Puerta
Lliklla Manta
Manka Olla
T’anta Pan
Allqu Perro
Misi Gato
Wallpa Gallina
K’anka Gallo
RUWANAPAQ (EJERCICIOS)
1) Conjuga en presente simple los siguientes verbos en 1ra, 2da y 3ra persona.
wayk’uy, qillqay,puriy, rimay, takiy, hamuy.yupay, llimp’iy
2) Conjuga con los sufijos de pertenencia (y, yki, n) en los siguientes sustantivos:
manka, t’anta, punku, misi, lliklla, wallpa, rumi, khuchi
ACHAHALA (ALFABETO)
Uyariy hinaspa rimay
Vocales AIU
Semiconsonantes/semivocales WY
Consonantes H L LL M N Ñ R S CH K P Q T
Consonantes aspiradas CHH KH PH QH TH
Consonantes glotalizados CH’ K’ P’ Q’ T’
En el quechua los consonantes /q/ /qh/ /q’/ abren las vocales cuando están en contacto directo
o indirecto.
urqu /orqo/ qusqu /qosqo/
q’ipi /q’epe/ sinqa /senqa/
quri /qori/ q’inti /q’ente/
SIGNOS CONVENCIONALES (Q’IMIQ SIQ’IKUNA)
Tilde ( ´ ) kallpachaq siq’i Apóstrofo ( ‘ ) kallparuku
Hinachá k’aspi
Arí ch’umpi
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 8
HANLLALLIKUNA (VOCALES)
ALTAS i u
MEDIAS
BAJAS a
SEMICONSONANTES
CONSONANTES OCLUSIVAS
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 9
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 10
CONSONANTES PALATALES
CONSONANTES DENTALES
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 11
CONSONANTES NASALES
CONSONANTES LATERALES
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 12
RUNAKUNA AYLLU
1 2 1 4
5 6
2 3
10
3 4 9
7
8
5 6
11 12
Virgilio García
A Quechua Básico II Huk t’aqay 13
Ñuqap sutiy Maria, Puno llaqtapi paqarirqani, Perú mama suyupi, 2015 watapi, aymuray
killapi, 15 p’unchawpi. Mamaypa sutinqa Marta, taytaypataq John, huk turayniyuq kani, paypa
sutin kevin, awichuykunapas kallantaq, paykunap sutin Samuel, Alejandra ima, ñuqaykupta
allquyuq kayku, chaypa sutin wayra.
RUWANAPAQ (EJERCICIOS)
b) Kunan aylluykimanta qillqay.
PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
Virgilio García
A Quechua Básico II Iskay t’aqay 13
Virgilio García
A Quechua Básico II Iskay t’aqay 14
Ñuqamchik kunan p’unchaw llaqtata purinchik, chaypi ñuqayku t’antata rantiyku, qamkunataq
RUWANAPAQ (EJERCICIOS)
rimaykunata qillqay
Ñuqanchik kankachuta wayk’unchik. Nosotros cocinamos cancacho.
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
Virgilio García
A Quechua Básico II Iskay t’aqay 15
1 q’uncha, 2 sañu manka, 3 p’uku, 4 wislla, 5 puruña, 6 p’uñu, 7 hik’i, 8 maran, 9 qhuna.
puñuna, qatana,
sawnana, p’achaq’ipi,
warkuna, tiyana,
hamp’ara, pichana,
Warmip p’achan.
Virgilio García
A Quechua Básico II Iskay t’aqay 16
Wasi uywanchik
allqu, misi, quwi, wallpa, k’anka, khuchi, chiwchi, wachwa.
Virgilio García
A Quechua Básico II Iskay t’aqay 17
YUPAYKUNA
Virgilio García