Está en la página 1de 11

SUSTANTIVO

Aquella palabra que se designa a todo ser de la realidad,


puede ser animales, personas y cosas.

CLASES DE SUSTANTIVO

1.- POR SU ORIGEN:


POR SU ORIGEN SUSTANTIVO ORACIÓN EN GLOSA
EN QUECHUA QUECHUA

SUSTANTIVO Wallpa
Wallpa La gallina come maíz
S sarata mikun
PRIMITIVOS Inti Inti lluqsiramunña El sol ya salió
(no tienen
morfemas Allpa-pi
Allpa En la tierra sembramos
tarpunchik
derivados)
Kachiyuq Yaku cachiyuq Agua con sal
SUSTANTIVO
S DERIVADOS Wallpapa Wallpapa chakin Pata de la gallina
(tienen Atuqpa Atuqpa mikunan Comida del zorro
morfemas
derivados) Persona que
Allpasapa Allpasapa runa
2.- POR SU EXTENSIÓN:

POR SU SUSTANTIVO EN GLOSA


EXTENSIÓN QUECHUA ORACIÓN EN QUECHUA

SUSTANTIVO Kullu Ismu kullu Palo viejo


S COMUNES
(nombran a un Sisi Yana sisi Hormiga negra
ser de
manera Ruru Kapulipa rurun Fruto de la guinda
genérica)
Chuñumayupi
Chuñu mayu Vivo en Chuñimayu
yachani
SUSTANTIV Apellido de
O S Kichka Juan Kichka origen quechua
PROPIOS
(nombran Yana mayu Está desapareciendo
diferenciando Yana mayu chinkachkan Yana mayu
de los otros)
Pakuquchapi
Pakuqucha En Pakuqucha hay trucha
challwa
3.- POR SU NATURALEZA:
POR SU SUSTANTIVO ORACIÓN EN
NATURALEZA GLOSA
EN QUECHUA QUECHUA

Warakawan qatini Con waraka sigo la


SUSTANTIVO Waraka
paquta alpaca
S
CONCRETOS Rumiwan wasita Con piedra construyo la
(nombran a Rumi
ruwani casa
seres
existentes) Puyu Urqupi puyu kachkan Hay en el cerro nube

Kuyay Warmita kuyani Amo a una mujer


SUSTANTIVO
S Llaki Llakisqan kani Me encuentro triste
ABSTRACTOS
(nombran a Supay Supay apasunki Que te lleve el demonio
seres
dependientes, Musquyniypi
no real) Musquy Jugaba en mi sueño
pukllasqani
4.- POR SU ESTRUCTURA:
POR SU SUSTANTIVO GLOSA
ESTRUCTURA EN ORACIÓN EN
QUECHUA QUECHUA

SUSTANTIV Killa Killapi purini Camino en luna


O SIMPLES
(constituido Llaqta Llaqtapi llamkay Trabajo en la ciudad
por un solo
lexema) Musuq Musuq pacha Ropa nueva

Mikuykuna allin
Mikuykuna Creció bien la comida
SUSTANTIVO qispirun
S
COMPLEJOS Llaqtakuna Llaqtakunapi
Hombres en la ciudad
(constituido runakuna
por dos o más
lexemas) Sarakuna Sarakuna miski miski Maíz bien dulce
QAMPUPA IMAYMANA LLIKAN AWASQANMANTA
Wakin llaqtapi runakunapaqqa qampupa llikanqa tukuy
imaymanatas willakun. Sichus qampupa llikan hatun pipu kanqa
chayqa, kay watapim anchata paramunqa, nispa ninku. Qampupa
llikanpichus qupachakuna rumichakunapas kaptinqa, kunan wataqa
achkatam chikchinqa, nispam ninllankutaq. Ichaqa, chaka
chakallatachus uchuy llikachata qampu awarqun chayqa, kunan wataqa
pisillatam paranqa, nispataqmi ninku.
Chakra llamkay qallarinankupaqqa, qampupa llikantaraqsi ñawpaqta
qawanku. Pipu awasqatachus llikata tarinku chayqa, qatakunapis
aswantaqa yapukunku, anchata paramuptin
urayman utqaylla lluqlla ripurqunanpaq. Pampakunapiqa
pisillatas yapukunku, anchata paramuptin kawsaykuna
tuyturunanmanta. Chaka chakalla awasqatachus llikata tarinku
chayñataqsi, pampakunapi aswanta yapukunku. Pisillata parananta
musyaspankum, manam ancha lluqlla kanqachu, nispam ninkutaq.
NORMAS DEL USO DEL QUECHUA CHANKA

 El quechua se compone de 3 vocales: A, I, U


 El quechua chanka tiene 18 consonantes
 La H se pronuncia como una J; por ejemplo la palabra HATUN
(grande) se dice Jatun / Excepción MUHU (semilla) Muju
 La Q también se pronuncia como una Jj; por ejemplo la palabra
QAWAY (mirar) se dice Jjaway
 La LL se confunde con la Y. Es necesario pronunciarlo bien.
LLULLAY (mentir) es diferente a YUYAY (recordar / pensar).
 No existe la letra RR, solo la R
 No existe la unión de 2 vocales. Por ejemplo la palabra
Amawta y no Amauta
Uso del Acento

 Las palabras en quechua chanka portan el acento en la penúltima silaba


(Graves).
 Algunas excepciones son palabras exclamativas como Alaláw ¡Qué
frío!
Ananáw ¡Qué dolor! Akakáw ¡Qué calor!.
 Otras excepciones son expresiones con valor enfático aripunimá (de
todas maneras que sí) y algunas preguntas que llevan –rí, qamrí ¿Y tú?.
La forma Arí (Sí) también es aguda, ya que lleva el sufijo –rí.
allqu  (perro)
allqukuna  (perros)
Ejemplo
allqukunapaq  (para los perros)
allqukunapaqmi  (ciertamente para los perros)
La oración del quechua chanka

 El quechua chanka posee un orden oracional básico de tipo sujeto-objeto-verbo


(SOV), el mismo que es diferente al del castellano, lengua en la cual, en el orden
normal de la oración, el verbo va al medio.

Ñuqa aycha-ta-m miku-ni Yo como carne

Sujeto Objeto Verb Sujeto Verbo Objeto


o

Ñuqa baladatam takini Yo canto balada

También podría gustarte