Está en la página 1de 29

ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS

MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

MACHAMPIENKAKAX

Ɨmoti bae Tupax. Ityopiki bacheboti ukusɨubu, mapanaunkux taityo nuipiaka, chapie
ɨmoti sopiñatai kauta nuxiantɨmo.

Ɨmo uyaɨtaiki, tyopiki bayurarama, suiñemo au arukinanañantai supachikoi, uxia


ñakionkoxɨma suichaku taityo chepextɨ sopiñatai kauta suixhanka.

Ɨmo mañanunekaka, tyopiki bacheboma nanaña nipiakaxɨma suiñemo au


nixhikuera.

AGRADECIMIENTO

A Dios, por darnos la fuerza, la voluntad y su basta inteligencia porque gracias a él


logramos el objetivo planteado.

A nuestros padres, por ayudarnos, comprendernos, y brindarnos su ayuda

incondicionalmente para que así se hayan cumplido nuestras metas.

A nuestros docentes, porque tuvieron un papel importante en nuestra formación.

1
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

TOXIKIXH

Axɨna bachikoikixh sopityoxɨmiata:

ɨmo mauyaɨtaiki tyopiki tyonema nukusɨupu nauki subaka au nixhikuera tyopiki


axɨna chixhamxɨpɨma nauki onkono soboi nixhikuera, taityo bayurarama suiñemo
au nanaña subaka auna nixhikuera

DEDICATORIA

Este texto está especialmente dedicado:

A nuestros padres, quienes fueron un pilar fundamental en el transcurso de la


gestión, porque ellos no conocieron la palabra abandonar, y nos impulsaron cada
momento que tropezábamos pensando en ello por ciertas dificultades que
atravesamos.

2
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

TUSIONKAKAX

Axɨna bachikoikixh sopisamuta, nauki manuneka besɨro,nauki sane ane nikusɨupu


axɨna aukiche niyeki nutyakɨbaɨtu au posapatax monkox.

Takana nantɨ iku kichonimiakax ɨmo manunekakax 070 Avelino Siñani – Elizardo
Perez apɨ axɨna manunekakax au posapatax aɨbu iyekixh au nanaña kɨx Boribia.

Axɨna bachikoikixh ane nɨrixh kusɨribo taityo nɨrixh kosotiki au arukinanañantai


bachikoikikia, kuatɨ sane:

- Bachikoikixh ɨmo makitopɨnaunkux: uxia nauki onkoimia taityo basaborikoma


nuxia nanaña nixhikuereruka.
- Bachikoikixh ɨmo urabakorox: bayurara nauki panityanama nanaña auki
besɨro.
- Bachikoikixh ɨmo makonomokox: bayurara ɨmo nixhikuereruka nauki
apakonomo auki besɨro.
- Bachikoikixh au nityasuarux: uxia nauki nanaña patrabakara au nityasuarux
taityo bachikoikixh aɨbu nanaña nixhikuereruka

Axɨna suixhanka nauki sopiñatai aɨbu axɨna bachikoikixh, uxia nauki manuneka apɨ
urabakorox taityo aɨbu nanaña uraka aukina besɨro.

Nauki suixhanka nuxia sopipia supanitya axɨna besɨro aɨbu nixhikuereruka, uxia,
axtɨ usuputakai nanaña apɨ numanityaka besɨro.

Axɨna iyekɨx baserebio nauki manuneka numanityakatoe besɨro.

Axɨna bachikoikixh sopisamuta aɨbu supakionko ñoome nanaña nixhikuereruka


taityo suixhanka nauki uxia supachikoi.

3
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

PRESENTACION

El siguiente trabajo se ha realizado para brindar la enseñanza del idioma besɨro, para el
fortalecimiento de la identidad del pueblo MONKOX como lo establece la ley de educación
070 Avelino Siñani – Elizardo Perez con el nuevo modelo educativo socio comunitario
productivo que pretende una educación intercultural y plurilingüe en el Estado
Plurinacional de Bolivia

El siguiente trabajo contiene títulos y subtítulos que indican las diferentes actividades;
está estructurado de la siguiente manera:

- ACTIVIDAD DE MOTIVACION. -tiene la finalidad de Llamar la atención del


estudiante y generar entusiasmo
- ACTIVIDAD DE LECTURA. - ayuda a la práctica de pronunciación del idioma
besɨro
- ACTIVIDAD DE ESCRITURA. - ayuda al estudiante a la práctica de la escritura del
idioma besɨro
- ACTIVIDAD DE TRABAJO. - fomenta la actividad grupal y trabajo en comunidad
entre compañeros

Lo que queremos lograr con el presente texto es la enseñanza de la lectura y escritura del
idioma besɨro.

Para generar entusiasmo por aprender el idioma besɨro en los estudiantes y así rescatar y
hacer perdurar el idioma.

Que este producto sirva como material de apoyo para aprender el idioma besiro.

El presente texto este hecho pensado en los estudiantes y llegar al mayor número de
ellos, por lo cual puede ser copiado para un mejor aprovechamiento.

4
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

API: NOÑENAXI AUKI NIÑEMONKOX


TEMA: NUESTRA TECNOLOGIA ANCESTRAL

OÑONSAPERIORA MAKITOPINAUNKUX
ESCUCHEMOS LA MOTIVACIÓN

ARIBINÁNSAX

Anati taman ñoñinx


axti amenkoti
sisio nikonosioxti kibisi.
¿isanempi?

Hay un hombre
cuando camina
deja su huella negro.
¿Qué es?

5
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

SONIX NOÑENAXI AUKI NIÑEMONKOX


Canción de nuestra tecnología ancestral

Axɨna sonixh
Auki axɨna nokiɨɨ monkox
Aba enakikia auki numaɨbo
Ananka tɨkaine uiba uñumantaiki

Tarapichanauki paxio takones


Matox ɨmo nutakonx ɨmo yakix
Yekatɨ iña kɨtu noseox narox, taityo nankix
Kayuri nauki baacha nopokioka nipone

Esta es una canción


De nuestra región monkox
De tecnología ancestrales que utilizaban nuestros abuelos.

Trapiche para preparar jugo de caña


Trampa de tatú para comer con jacuú
Ire para sembrar maíz, arroz y maní
Carruri para cazar peces pa los velatacú

6
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

UIPIANAKANENA NIKOROX
LEAMOS

 Axɨna torno tyone nenaxɨ ɨmo purubixh


El torno es un utensilio importante para hilar
 Axɨna narkox ané onɨ maiñakax chauki ane
purubixh
El arco esta sobre el torno que ya tiene hilo
 Axɨna torno ane iku kɨx nauki uxia nakax
taityo chepokooropɨ
El torno esta sobre el piso para que este estable
y no se mueva

 Axɨna tɨmox uxia nauki otɨmo taityo ui


tyakixh
La silla sirve para sentarse y es de cuero
 Axɨna tɨmox ane iku kɨx taityo ui taurax
Esta silla esta sobre el suelo y también es
de madera
 Axɨna tɨmox nisux kape
Esta silla es de color cafe

7
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

 Axɨna nokonox ane iku kɨx taityo champɨ


ane a'u
Este quiboro está sobre el suelo y esta vacio
 Axɨna nokonox uxia nauki maɨbu a'u
El quiboro sirve para guardar cosas dentro
de el
 Axɨkutanu nokonox koñoxatai, nisux
amariiyu
Aquel quiboro es muy bonito, de color
amarillo

 Axɨna takux yatɨraixh ui sues kɨkixh taityo


umianene
El tacú es de madera fina de cuchi y es muy
pesado
 Axɨna takux yatɨraixh ane batubaxichox
nauki batubaxɨ
Este tacú también tiene su manija para
moler
 Axɨna takux yatɨraixh uxia nauki masamo
nubarata
El tacú es muy importante a la hora de
preparar alimentos

8
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

 Axɨna bausɨx ane onɨ mensax nisux


nobɨtaix
La tinaja esta encima de su mesa color verde
 Axɨna bausɨx uxiante ui taux taityo
umianene
Esta tinaja esta echa de barro y es pesado
 Au axɨkutanu bausɨx nisux kape uiñaɨbuta
a'u naxixh
En aquella Tinaja de color café podemos
guardar la chicha

 Axɨna kɨrux ane otoxio kiana nichakubuxi


pox taityo champɨxti ane akɨ
La chapapa esta colgando de bajo del techo
y no toca el suelo
 Axɨna kɨrux uxia nauki uiña onɨ
arukinanañantai nubarata
Esta chapapa sirve para colocar encima de
ella diferentes alimentos
 Axɨnaityo kɨrux uxia nauki tapɨ opiñatai
noxhixhoka auba nubarata
Tambien esta chapapa sirve para que los
ratones no puedan comer los alimentos

9
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

 Axɨna narobixh ane onɨ kiatax narobixh


taityo chepetobo uisux taityo tux
El adobe esta encima de otro abobe y se
partio por el sol y el agua
 Axɨna narobixh uxiante ui taux taityo box
nauki tyaixh
Este abobe esta echo de barro y paja que es
muy resistente
 Axɨna narobixh umianene taityo nɨsux
kape
Este adobe es pesado y de color cafe

 Axɨna Kɨbox ane otoxio kiana pox apɨ taman


somoentox
El gancho está colgando debajo del techo por
una cuerda
 Axɨna kɨbox uxia nauki otoxio aruki
nanañantai enaxikia
Este gancho sirve para colgar diferentes objetos
 Au axɨna ityo kɨbox uxia nauki otoxio
kuxabixh aɨbu pemakax
Ademas en este gancho podemos colgar la olla
después del aluerzo

10
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

 Axɨna tarapicha uxiante ui sues taityo


ane nichakubuxixh nauki tapɨ iyebo ui sux
taityo xobeorox
El trapiche esta echo de madera y tiene un
techo sobre el para protegerlo del sol y la
lluvia
 Axɨna tarapicha uxia nauki apaxi takonés
nauki masamo nu'ux taityo niiyɨ takonés
Este trapiche nos sirve para moler caña para
hacer miel y juego de caña
 Axɨna ityo tarapicha sukiununux oboi
makriotanuka uityo kabayuka
Ademas el trapiche puede ser girado por
personas o caballos

 Axɨna norno uxiante ui taux pinu taityo ui


box nauki ane nukusiupux
El horno esta echo de barro fino y paja para
que sea resistente
 Axɨna norno ane onɨ nityimox ui taux
Este horno esta encima de su mesa de barro
 Axɨna ityo norno uxia nauki obikio a'u
aruki nanañantai nubarata
Tambien en el horno podemos cocer dentro
de el diferentes alimentos

11
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

 Axɨna karetón ane atirai aukinumaɨbo


El carreton esta parado hace mucho tiempo
 Axɨkutanu karetón uxiante ui sues tyaixh
Aquel carreton está echo todo de madera fina
 Axɨnaityo karetón uxia nauki sopiña a'u
arukinanañantai enaxikia taityo nauki
sopikia
Tambien este carreton nos sirve para poner
sobre el diferentes cosas y transportarlas.

 Axɨna takux barɨkirox uxiante ui sues kɨkixh


taityo umianene
El batan esta echo de madera de cuchi y es muy
pesado
 Onɨ ityo takux barɨkirox ane taman kanx
pakubaesa uxia nauki atubaxi
También sobre el batan hay una piedra laja de
forma ovalada plana que sirve para machacar
 Axɨna takux barɨkirox uxia nauki batubaxi a'u
nubarata axɨba chiperuxipi atubaxi au takux
yatiraixh
Este batan nos sirve para machacar diferentes
alimentos que no podemos en el tacù

12
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

MAKONOMONA BAETA
ESCRIBAMOS UN MOMENTO

MAKONOMONA NOBƚRI AXƚBA ENAXIKIA


Escribamos los nombres de estos materiales

AKONOMO PIARAKOROX APƚ:


Escriba la oración sobre:

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

13
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

14
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

15
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

16
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

17
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

………………………………………………….

 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
 ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

18
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

BACHIKOIKIXH AU NITYASUARUX
TRABAJO GRUPAL

APITYAMINASIO NOBƚRI AXƚBA ENAXIKIA


Investigar los nombres de estos materiales

………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………

………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………

………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………

19
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………

………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………

………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………

20
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

AIÑA NIYUUSUX TAITYO AIÑA NOBƗRIXH AXƗBA NAUSƗPƗTUKA


Coloree y escriba los nombres de las siguientes imágenes

………………………………………………….

………………………………………………….
21
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

………………………………………………….

22
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

BAKUXTAKAX
EVALUACION

NIYƚ URAKA
Sopa de letra

APACHESIO URAKA
Encuentre la palabra

KARETON – TƚMOX – NORNO – PAXOPES – KƚRUX – NAROBIXH – KƚBOX -TARAPICHA

N O T E R A K A S

A A ƚ R U P B O A

R B M T N A N U H

O K O A U X T R C

B Ƚ X H M O X M I

I X U T M P U B P

X O B ƚ K E R R A

H T M H U S ƚ H R

S Y U T P H K E A

N O R N O U R Y T

23
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

APIKUTAKIKISIO AXƚBA NAUSƚPƚKA AXƚBA NOBƚRIXH


Aperee las imágenes con los nombres

NORNO

PAXOPES

TORNO

NOKONOX

24
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

TƚMOX

TAKUX YATƚRAIXH

KƚRUX

25
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

IYEKIXH
PRODUCTO

 Tusiankakax taman ribrux au besɨro ñome nixhikuereruka

Presentación de un texto didactizado

 Tusiankakax enaxikia ñoome nixhikuereruka apɨ noñenaxi auki niñemonkox

Presentación de materiales elaborados sobre nuestra tecnología ancestral

 Axɨna piararakorox taityo manityakax au besɨro apɨ noñenaxi auki niñemonkox

La lectoescritura y la pronunciación correcta del idioma besɨro sobre nuestra

tecnología ancestral

26
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

27
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

SONIXH IMO BORIBIA

Letra: José Ignacio de Sanjinés


Música: Benedetto Vicenti
Traducción Miguel Chuvirú García
Corrección lengua Besiro: Grupo Bésiro nivel avanzado

BESIRO Castellano
Boribianuka uxia toxinaunkux Bolivianos: el hado propicio
Tarusio osoimato nuxiantimo coronó nuestros votos y anhelo;
Ti taesiburu, ti taesiburu axina kix es ya libre, ya libre este suelo,
Chaukite yaserebikixhatai. ya cesó su servil condición.

Siuru ba’ikixh sanente timika Al estruendo marcial que ayer fuera


oxonx tosibixh ui ba’ikixh y al clamor de la guerra horroroso
sanempi kaima uxia tato imonantoe - te siguen hoy, en contraste armonioso,
tty
sonikia koñoxtai imo siborikixh. dulces himnos de paz y de unión.

Axina kix, yiriabux nirixh De la patria el alto nombre


au napes chinampiti uiña’ibura en glorioso esplendor conservemos
iku manauntux, usukanaoni ityo y en sus aras de nuevo juremos
konkox ñinana takisirikix. ¡Morir antes que esclavos vivir!

Manaunkux imo baama ya’iyoka Loor eterno a los bravos guerreros,


tyopiki narukux nuxia imoma cuyo heroico valor y firmeza
iyebo uimia axina nuxiantimo conquistaron las glorias que empieza
pukinunkux ui boribia iku na kix hoy Bolivia feliz a gozar.

takana kanx taityo yerux nirixhimia Que sus nombres el mármol y el bronce
aburasoi au kuantio nasikibeka, a remotas edades trasmitan y en
kipurabo sonikia rabotatityo - te sonoros cantares repitan:
¡taesibukux, taesibukux, taesibukux! Libertad, libertad, libertad.

28
ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTROS
MULTIÉTNICA INDÍGENA DE CONCEPCIÓN.

SONIXH ƗMO SANTA KURUSƗX

Letra: Felipe Leonor Ribera


Música: Gastón Guillaus
Letra lengua Bésiro: Ignacio Chuvé García
Corrección lengua Bésiro: Miguel Chuvirú García

BESIRO Castellano
Kianá uxiampae napés aukí América Bajo el cielo más puro de América
iku nikixtí Ñúflo de Chávez y en la tierra de Ñúflo de Chávez
Ti taesiburu, niñosoní, nutaumanka Libertad van trinando las aves
Tusio ísiu nubaibixh ipiakax. de su veste ostentando el primor.

Ui pisioka koñoxtai nanaiñá na kix De las flores del mundo galano


Uxiantai axibá noboríxh au nanañá su ambrosia perfumada ofreciendo
Ti taesiburu, titaesiburu, niñosoníxh Libertad, libertad van diciendo
uxia nipesuaka na kuasirikix. /Tty. en efluvios de paz y de amor. Bis.

Chinampiti na España La España grandiosa


Enaunkusi imo con hado benigno
Auna sirukiitu na taesibukux. Aquí plantó el signo de la
redención.

Ane ityuruki
koñoxtai tube’e Y surgió a su sombra
champí nominainte, un pueblo eminente
uxia, ausasíx. / Tty. de límpida frente
de leal corazón. Bis

29

También podría gustarte