Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
A CH H I K L
LL M N Ñ P Q
R S T U W Y
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
NAPAYKUNA/ RIMAYKUNA (SALUDOS)
Sumaqllachu? Sumaqllam
1. Sufijo Validador (m/mi):Se usa en las expresiones 2. Sufijo Limitativo (kama/hasta). Este sufijo expresa
cotidianas para confirmar y validar. un límite en tiempo y espacio.
a. Cuando la palabra termina en una consonante, se Ratukama = hasta luego
añade el sufijo “mi”. Ejemplo:
Paqarinkama = hasta mañana
Ñuqa Rubenmi kani
Ñuqa Raúlmi kani Minchakama = hasta pasado mañana
Ñuqa Victormi kani Huk killakama = hasta el otro mes
b. Cuando la palabra termina en una vocal, se añade el Chaupi watakama = hasta el medio año
sufijo “m”. Ejemplo: Watankama = hasta el otro año
Ñuqa Antoniom kani
Chaykama = hasta allí
Ñuqa Albertom kani
Kaykamalla = hasta akí nomas
Ñuqa Maríam kani
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
ASTAWAN RIQSISUN (CONOZCAMOS MÁS)
3. Sufijo Ablativo (manta) (de, acerca de, desde); direcciona, indica origen sea de procedencia u
originario de un lugar. Ejemplo:
Ñuqa llamkani Lunesmanta Vierneskama (Yo trabajo de lunes a viernes)
Ñuqa llamkani qayna watamanta kanankama. Yo trabajo desde el año pasado hasta ahora.
Maymanta qamunki? ¿De dónde vienes?
Maymanta kaqmi kanki? ¿Cuál es tu procedencia?
Sicramayu wasiy uranta rin. Río Sicra pasa cerca de mi casa.
Ñuqa Machupicchumanmanta rimachkani. = Yo estoy hablando a cerca de Machupicchu.
Qamuni wasiymanta pacha = Vengo a cerca de mi casa.
Paykunapura waytakunamanta tapunakunku. = Entre ellos se preguntan a cera de las flores.
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
Ruway rimanakuna(Aprendamos los verbos)
Likay / Ñawinchay Leer
Qillqay Escribir
Yupay Contar
Llamkay Trabajar
Qaway Mirar
Rikuy Ver
Rimay Hablar
Parlay Conversar
Willay Avisar, Contar
Hamuy Venir
Ruway Hacer
Mikuy Comer
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
Sutikuna qawasqanchikunapa(Sustantivos concretos)
Inti Sol
Killa Luna, Mes
Chaska Estrella
Puyu Nube, Neblina
Punchaw Día
Suka Tarde
Tuta Noche
Para Lluvia
Pacha Ropa; Cosmovisión-Tierra; Tiempo
maytu libro
Qillqana rapi hoja
manka olla
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
Sutikuna qawasqanchikunapa (Otros sustantivos)
allqa Sombra
chawpi Medio / mitad
hampi Remedio
Kamachiy Mandato, ley
kiraw Cuna
llaqta Pueblo, ciudad
marka Pueblo
maytu Envoltorio, atado, paquete
millpu Atolladero, tragadero
millwa Lana
mita Turno, relevo
muyu Circulo, redondéz
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
Punchawkupa sutin (Días de la semana)
Lunes Killachay punchaw
Martes Antichay punchaw
Miércoles Qurlluychay punchaw
Jueves Illapachay punchaw
Viernes Chaskachay punchaw
Sábado Kuychichay punchaw
Domingo Intichay punchaw
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
Watakunapa muyuynin (Estaciones del año)
Primavera Qallalay /tarpuy pacha
Invierno Qatún, puquy / chiri pacha
Otoño Chaski / wayra pacha
Verano Rupay / qasay / usya pacha
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
Watapa killankuna (Los meses del año)
Enero Uchuy puquy killa
Febrero Hatun puquy killa
Marzo Pawqar waray killa
Abril Ayriway/ ayriwa killa
Mayo Aymuray killa
Junio Inti Raymi killa
Julio Anta sitwa / ankay killa
Agosto Qapaq sitwa / wayra killa
Setiembre Quya Raymi / hatún tarpuy killa
Octubre Kantaray / qipa tarpuy killa
Noviembre Aya marka / aya marqay killa
Diciembre Puquy Raymi killa
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
Yacharisqanchikmanqina ñawinchasun
(De lo que se aprende practiquemos)
SUL PA Y KI =4 silabas
YUPAYCHAYKI = 6 s. GRACIAS
AÑAY = 3 s.
AMA HINA KASPA POR FAVOR
Imaninantaq chay? (¿Qué significa…?)
Ñuqa yachayta munani (Yo quiero saber…)
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
SUTI RANTIKUNA
(Pronombres personales)
Ñuqa Yo
Qam Tú
Pay Él / Ella
Nuqanchik (i) Nosotros(as)
Ñuqayku (e) Nosotros(as)
Qamkuna Ustedes
Paykuna Ellos / Ellas
AMAWTA: Antonio Arango Ventura
Capacitador/Expositor/Evaluador en Quechua Chanka y Collao.
E-mail: alhemakna@Hotmail.com
WhatSaap: 921904690
Rimaypi tinkuchiykuna
(CONJUGACIONES EN 1RA, 2DA Y 3RA PERSONA )
Recuerda que todos los verbos en Quechua terminan en el sufijo infinitivo -y; por ejemplo:
-Puriy = Caminar
-Rimay = hablar
-Ñawinchay = leer
Para conjugar con verbos se elimina este sufijo infinitivo -y, por ejemplo, usaremos el verbo Puriy (caminar):
Conjugación simple en 1ra persona:
Ñuqa puri ni (Yo camino)
1) Busca y escribe sustantivos que empiecen con las letras del ACHAHALA.