Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
SALLANI
1 SALLANI QILLQANAKA QILLQANAKA
UÑT’APXAÑÄNI
LAS VOCALES
Asu Isi U ta
LURAWINAKA (Actividades)
Arunaka ullarasa, jamuqapxañäni (Dibujaremos, leyendo las palabras)
pág. 2
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
Pä ch'aqa ( ¨ ) La diéresis
PARA SABER
THAKHINCHIRI (Funciones)
Manq’a Manq’ä
Comida Comeré - Verbaliza a sustantivos
Laka ispillumpi
Phasa Saphi Phuju
Limo Raíz Fontanela
ARUSKIPAÑA (Dialogar)
A. Aski urukipanaya kullaka Buenos días hemana
B. Aski urukipanaya jilata Buenos días hemano
pág. 4
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
Laka ch'akhampi
Thakhi Thijwa Añathuya
Camino Travieso Zorrino
ARUSKIPAÑA
A. Aski jayp’ukipanaya tata Buenas tardes señor
B. Aski jayp’ukipanaya mama Buenas tardes señora
pág. 6
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
SAPA JAMUQARU SUTIPA QILLQAPXAÑÄNI
PARA SABER
El sufijo –ti, marca el interrogativo de la UÑAKIPAÑATAKI (Para observar)
oración. Requiere respuesta explícita: sí
(Jïsa); no (Jani). Thapharakuti utamana lip’katata
¿Sabe entrar a tu casa?
El sufijo –wa, es de énfasis primario, se
Jïsa, thapharakuwa
agrega a sustantivos, adjetivos, adverbios. Sí, es mariposa nocturna
También cumple la función del verbo ser o
estar. Janiwa thapharakukiti
En la oración negativa, interviene la No es mariposa nocturna
partícula jani y los sufijos –ka y –ti.
Kimsa yant’a, (Pág. 21)
CHHIYA AYMARA CH’IKHI
5 ARU
YATIQAPXAÑÄNI
Chhiyaxa laq'a achilanakasana tupupawa
Aproximada la cuarta medida longitud es de nuestros ancestros
Laka patapatampi
Chhaja Chhijchhi Chhuxu
Voz ronca Granizo Orín
ARUSKIPAÑA
A. Aski arumakipanaya achila Buenas noches abuelo
B. Aski arumakipanaya wawa Buenas noches hijo
pág. 8
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
SAPA JAMUQARU SUTIPA QILLQAPXAÑÄNI
chhi chhu chha
°
Qawqha chhiwchhisa Kawkiri jichhusa Qawqhch’a chhaxwasa
¿Cuántos pollitos son? ¿Cuál paja es? ¿Qué tamaño de monton es la piedra?
Qawqha chhiwchhinakanitasa
¿Cuántos pollitos tienes?
KAWKI ¿Dónde?
Kunasa ¿Qué es?
QAWQHA ¿Cuánto? Jawira ch’allawa Es arena del río.
KUNJAMA ¿Cómo?
Kawkiri jamach’isa ¿Cuál pájaro es?
KUNAPACHA ¿Cuándo? Qullu jamach’iwa Es un pájaro huaycho
KAWKIRI ¿Cuál?
Pusi yant’a, (Pág. 22)
AYMARA CH’IKHI
6 JAK ÄWI ARU
YATIQAPXAÑÄNI
Mallq'a punkumpi
Kharu Khiru jichhüru
Polilla Cogote Hoy
ARUSKIPAÑA
A. Jilata jichhüruxa wali lupïniwa. Hermano hoy va a ser solazo
B. Jïsa, lupixa nakhantasirjamawa. Sí, el Sol es como para quemarnos
pág. 10
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
Mallq'a qhipaxata
Qhathu Qhisphi Qhuya
Feria Vidrio Mina
ARUSKIPAÑA
A. "Pacífico” jach’a quta sariritati. ¿Sabes ir al Océano Pacífico?
B. Janiwa sarirïktti. No sé ir
pág. 12
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
SAPA JAMUQARU SUTIPA QILLQAPXAÑÄNI
qa qi qu
Juyra qhathuna
Qhirina ninaxa nakhaski Qhuyana irnaqapxi
aljapxi
En la feria venden productos El fuego está ardiendo en fogon Trabajan en la mina
Qhuyana irnaqirinakaxa quri apsupxi
Los trabajadores mineros sacan el oro
Tataxa q'urawa
Saxta manq'askapxi Tunqu q’ipiski
k’anaski
Están comiendo guiso de pollo Está cargando maíz El señor está tejiendo onda
Mallq'a qhipaxata
Taxa Tixi Luxuta
Rajado Flaco Congelado
LURÄWINAKA
Jiskhiri Jaysiri
Aymaranaka jakawina khitinakasa iwxt’apxi. ……………………………………………
……………..……………………………
Chijiru purisakiti iwxanakaxa amtasiñaspa.
…………………………………………
Kunapachasa jilïri irpirinakaxa
iwxt’apxaspa.
pág. 14
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
WILA MASINA
9 SUTINAKA
WILAMASI YATIQAPXAÑÄNI
WILA MASI
Tata Achila
Mama Awicha
Wawa Ichutata
Yuqa Ichumama
Phucha Mama lasi
Tullqa Tata lasi
Yuxch’a Ch’uri tata
Allchhi Ch’uri mama
Ipala Masi
ARUSKIPAÑA
Tata Aski urukipanaya wawanaka. …Buenos días hijos/as……
Taqini Aski urukipanaya tataku. …Buenos días papá…..
pág. 16
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
Para (Frente)
Ñik'uta
(Cabello) Nayra phichhu (Ceja)
Jinchu
(Oreja) Nayra lliphu (Pestaña)
Nasa
(Nariz) Nayra (Ojo)
Laka
(Boca) Ajanu (Cara)
Laka espillu
(Labio) Ankha (Mentón)
Kunka Kallachi (Hombro)
(Cuello) Lankhu ampara (pikira)
Chhiqhanqara (Brazo)
(Axila) Mujlli (Codo)
Kururu
(Ombligo) Juch'usa ampara
Tixni (Antebrazo)
(Cadera) Ampara muqu (Muñeca)
Puraka
(Abdomen) Ampara t'axlli(Palma)
Ampar quta
(Palma) Ampara sillu (Uña del dedo)
Lankhu chara Ampara luk'ana(Dedo de la mano)
(Muslo)
Qunquri
(Rodilla) Kayu tawa (Espinilla)
Mathimathi
(Rótula) T'usu (Pantorrilla)
Kayu luk'ana
(Dedo del pie) Kayu muqu (Tobillo)
Kayu sillu
(Uña del pie) Kayu wintu (Talón)
Tayka luk’ana
(Dedo mayor) Kayu phuju (Arco planar)
MANQHA JANCHINA SUTINAKAPA
Morfologia interna del cuerpo humano
pág. 18
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
MÄ YANT’A (Práctica uno)
Aymararu atamiña (Traducir al aymara)
SISKA SISKU
KIMSA YANT’A
Aymara aruru jaqukipapxañäni (traducir a lengua aymara)
Aruskipapxañäni (conversemos)
WAWA ACHILA
pág. 22
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
PHISQA YANT’A
Aymara aruru jaqukipapxañäni (traduciremos a lengua aymara)
…………………………………..
……………………………..….. ………………………….……
…………………..… ……………………
Honda Golpear
…………………….. ……………………
Limpio Curar
…………………….. ……………………
Sucio Abrazar
…………………….. ………………….…
Blanco Cumplir
……………..….….. ………………….…
Algodón Acariciar
pág. 24
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
ESTRUCTURA DE LA ORACIÓN
UÑACHT’AYA
1. Wawaxa uma muni El niño quiere agua
2. Jisk’a janq’u anuxa tunqu allpi laqhuski El pequeño perro blanco está
SUJETO OBJETO VERBO comiendo lagua de maíz
pág. 26
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel
PLATOS TIPICOS
T'imphu Guisado de carne de cordero
Chayrü Chuño nolido con papa y charque
K'awna thixi Huuevo frito
Wallaqi Caldo de pescado
P'isqi Quinua cocida
Phisara Graneado de quinua
Allpi, juchhacha Lagua
Saxta Picante de pollo (gallina)
Sillp'anchu Carne aplanada
apnaqataraki.
JISKHT'ANAKA
1. Umaxa qulläpachati.
………………………………………………………………………….…..
………………………………………………………………………….
4. Q'añu umaxa khitinakarusa jilpacha ñanqhachpachaxa
………………………………………………………………………….
pág. 28
Aymar aru yatiqapxañäni Radio San Gabriel