Está en la página 1de 17

10 CANTOS EN Q’EQCHI’ Y ESPAÑOL

LAS CINCO VOCALES


 Aprendamos a estudiar 
Para poder leer Y escribir
Y aprender la a, e, i, o, u.
Las cinco vocales.

Li Xn·a li Tz·iib·
Qak’chaq qach’ool ch tzolok
Re naq taruhaq ilok ru hu
Ut taaqatzol a, e, i, o, u.
 A’aneb’ li xna’ li tz’iib’

 
MANZANITA ROJA
Manzanita roja
Déjate comer 
Porque tengo hambre
Si no te perderías, te perderías.³

“Serás banano, serás naranja


Te perderías, te perderías.”

Li kaqi mansaan
 At kaqi mansaan
Ok we cha tzekankil
Xb’aan naq tintz’okaaq
Re naq ink’a’ tatq’enaq’ok.

“Malataq li tul, malaj la’ataq


Li chin.
Texq’enaq’ok texq’enaq’ok”

LA HORMIGA Y EL PATITO
La hormiga, la hormiga
Se parece a su papá
Por arriba, por abajo
Por delante y por detrás.

El patito, el patito,
Se parece a su papá
Por arriba, por abajo
Por delante y por detrás
Li ch·ina sank ut li Patux
Li ch’ina sak, Li ch’ina sak
Chanchan ajwi’ xyuwa’
Jo’ chi tzuul, jo’ taq’a
Jo’ chi ru ut jo chi rix.

Li patux, Li patux
Chanchan ajwi’ xyuwa’
Jo’ chi tzuul, jo’ taq’a
Jo’ chi ru ut jo chi rix.
 

LA HORMIGUITA
Una hormiguita sale de su nido
Estira las patitas y se va a trabajar.

Dice el sompopito me quiere la


Hormiga, me quiere la abeja,
No me dan ganas de salir.

Gusanos, abejas, (sompopos, hormigas ²)

Li Ch·ina Sank
Jun li ch’ina sank na’el sa’ li
Xna’aj naxyu’ li roq ut
Naxik chi k’anjelak.

Naxye li teken, nakinraj


Li sank, nakinraj li seec
Ut ink’a nawaj li elk.

Motzo’ , seer, (teken ut li sank ²)


 
ANTONIO Y ALEJANDRO
Antonio está aquí
Alejandro esta allá
Uno está muy cerca
Y él otra esta hasta allá
Así junto al maestro
Aprendo la lección
Cantamos y jugamos
Al ritmo de esta canción.
Laj Ton ut aj Lej
Laj ton wank arin
Laj lej wank aran
Jun jwal nach’ wan
Ut li jun wan aran
Qechb’en laj k’utunel
Chi xnawb’al li naqa tzol
Nako b’ichank ut nako b’atzunk
Sa’ xyaab’ li ch’ina b’icha’in.

LOS ESTUDIANTES
Los estudiante que van a la escuela
Caminan, caminan, para estudiar.

Los estudiantes que van a la escuela


Juegan, juegan para divertirse.

Los profesores que llegan a la escuela


Enseñan, enseñan, sin descansar.

Unos y otros aprenden mejor,


Los estudiantes de la escuelita.

Eb· laj tzolonel


Eb’ laj tzolonel nake’ xik sa’ tzoleb’aal
Nake’ b’eek, nake’ b’eek, re naq te’ tzoloq.

Eb’ laj tzolonel nake’ xik sa’ tzoleb’aal


Nake’ b’atz’unk, nake b’atz’unk, rere rajsinkil ruheb’.

Eb’ laj k’utunel nake’ hulak sa’ li tzoleb’aal


Nake’ k’utuk, nake’ k’utuk, chi ink’a’ nake’ hilank.

Jun ut eb’ li xkomon nake’ tzol chi chaab’il,


Eb’ laj tzolonel re li tzoleb’aal.

EL NIÑO Y LA NIÑA
El niño dice que sabe, sabe, sabe.
La niña dice que sabe, sabe, sabe.
El niño dice que sabe, sabe, sabe.
La niña dice que sabe, sabe, sabe.

Y así ellos son muy felices


Porque ellos saben mucho.
A ellos les gusta saltar y jugar
Pues así ellos van aprendiendo.

Y así ellos son muy felices


Porque ellos saben mucho.

Li Ch·ina·al ut li ch·ina·ixq·
Li ch’ina’al naxye ninaw, ninaw, ninaw.
Li ch’ina’ixq naxye ninaw, ninaw, ninaw.
Li ch’ina’al naxye ninaw, ninaw, ninaw.
Li ch’ina’ixq naxye ninaw, ninaw, ninaw.

Ut a’neb’ jwal saa eb’ sa’ xchooleb


Jwal nake’ xnaw, ninaw, ninaw, ninaw.

Ut a’neb nake’ hulak chi ru piskok’ ut b’atz’unk


Xb’aan naq aran nakextaw li xnawan.

Ut a’aneb’ nake sa’ho’ sa li xchooleb’ naq


Jwal nakex naw ninaw, ninaw, ninaw.

LA ESCUELITA
Todos los niñitos van para la escuela 

Aprenden las lecciones regresan


Muy contentos.

Dice la maestra que hagan


Su trabajo, que escuchen lo que dice para mejorar.

Se van y vienen a la escuela


En la escuela, en la escuela.

La, la, la, La, la, la, La, la, la,


La, la, la, La, la, la, La, la, la,

Li Tzoleb·aal
Jun ch’ina ixqa’al xko’ sa’
Tzoleb’ aal naxtaw chaq xna’leb’
Xchal chi sa xch’ool.

Xye li xk’utunel ti xb’aanu xk’anjel


Ti xb’aanu rajom re naq taa’usaaq

Naxik ut nachalk sa’ li tzoleb’aal


Sa’ li tzoleb’aal, sa’ li tzoleb’aal.
 

EL ESTUDIANTE Todos aprenden tú también


Había una vez, un estudiante, Vamos a ver como enseña el maestro
Había una vez, un estudiante, Vamos a ver como enseña el maestro
Había una vez, un estudiante, El maestro enseña así: a, e, i, o, u. a,
Que no podía, no podía estudiar. e, i, o, u.

Pasaron 1-2-3-4-5-6-7 meses


Pasaron 1-2-3-4-5-6-7 meses Sa’ li tzoleb’aal Chisec
Pasaron 1-2-3-4-5-6-7 meses Sa li tzoleb’aal Chisec
Que no podía no podía estudiar. Chi xjunil nake’ xtol jo’kan ajwi’
laa’at
Aj Tzolonel Qilaq b’i’ chaq chan ru nak’utuk laj
Sa’ jun kutan, jun laj tzoloneel k’utunel
Sa’ jun kutan, jun laj tzoloneel Qilaq b’i’ chaq chan ru nak’utuk laj
Sa’ jun kutan, jun laj tzoloneel k’utunel
Ink’a Naru, ink’a Naru chi tzolok. Laj k’utunel naj k’ut li: a, e, i, o, u.
a, e, i, o, u.
Xnume’ li jun-wiib’-oxib’-kahib-oob’
Waqib’- wuqub po. Sa li tzoleb’aal Chisec
Xnume’ li jun-wiib’-oxib’-kahib-oob’ Chi xjunil nake’ xtol jo’kan ajwi’
Waqib’- wuqub po. laa’at
Xnume’ li jun-wiib’-oxib’-kahib-oob’ Qilaq b’i’ chaq chan ru nak’utuk laj
Waqib’- wuqub po. k’utunel
Ink’a Naru, ink’a Naru chi tzolok. Qilaq b’i’ chaq chan ru nak’utuk laj
k’utunel
Laj k’utunel naj k’ut li: a, e, i, o, u.
a, e, i, o, u.

LA ESCUELA DE CHISEC
En la escuelita de Chisec
Todos aprenden tú también
Vamos a ver como enseña el maestro
Vamos a ver como enseña el maestro
El maestro enseña así: a, e, i, o, u. a,
e, i, o, u.

En la escuelita de Chisec
Q’EHINK (ADIVINANZAS)

aa’in jun winq rax wix ut


Rax ajwi’ xsa’ linsa’, ut jun li nimla
pek li nak’ehok re lin kawilal,
jwal sa nakine’ril eb’ li poyanam
xb’aan naq nakine’roksi cho’q xtib’eleb’
xwa.

Anihin laa’in:

Laa’in jun li winq nanyeheb’


Xhonal li poyanam, wan naq
Nakine’xt’uyub’ sa’ junaq li
Na’ajej, ut jwal sa nake’ril ink’amb’al
Chi ruheb’ li ruq’b’.

Anihin laa’in:

Laa’in jun li ki’il q’een


Q’an wix ut q’an ajwi’
Xsa’ linsa’, jwal sa nake’ril
intzekankil eb’ eb’ li
poyanam, ut naq nakin
cheeko’ok nasaqo’k
nasaqo’k inmach.

Anihin laa’in:

Laa’in jun winq naq nakin


K’anjelak nank’e jun yokob’
Chi wu ut jun yokob’ nank’e
Chi wix.

Anihin laa’in:
Laa’in jun josq’ aj winq,
kaq wix ut jwal nakinhulak
chi ruheb’ li poyanam, ut
nakine’xk’e sa’ xyanqeb’ xtib’eleb’
xwa.

Anihin laa’in:
10 CUENTOS EN Q´EQCHI´

Li loq’laj nima’

Sa’ junxil kutan wan jun li nima’ aran sa’ jun li k’aleb’aal aran sa’ xweent litenamit chik’ajb’om, b’ar
wi’ wankeb’ li kar jo’ ninq ut jo’ kok’.

Rajlal kutaneb’ li poyanam nake’xik chi xchapb’aleb’ li xkar sa’ li nima’ toj eq’la; ab’an sa’ jun kutan
naq jun li ch’ina al ki’ok chi xchapb’al li xkar ab’an yal ta junaq li karnaxk’e rib’ chi ru li xra’l kixb’ay
rib’ naab’al honal rik’in ab’an tiik yal ta junaqnaruhank chi xchapb’al, jo’kan naq ki’ok chi
xmajewankil chi kaw xyaab’ xkuxli nima’ ab’anan sa’ jumpaat kichal jun li nimla chaqi’eel re li
ch’ina al ut kirajraj ruk’b’al li nima’ ak xmajewa ut a’an jwal k’a chik moko kixkuy ta chikxnuq’b’al
b’ayaq, aran xk’e reetal naq moko us ta li xye ut sa’ jumpaat ki’okchi xpatz’b’al xkuyb’al xmaak chi
ru li nima’ tojo’ naq kiru chi ruk’b’al li ha’.

Ut aran xnaw naq moko us ta naq taamajewa junaq li nima’ xb’aan naqyo’yookeb’ chi xjunil li
k’a’ru wan sa’ li ruuchich’och’ 

Li qana’ chin

Sa’ jun li k’aleb’aal kiwan jun li qana’chin jwal aj sak’a ut sa naril li ch’e’ok sa’li ochoch naxk’e chi
wa’ak li xb’eelom ut li xkok’al.

Ab’an sa’ jun kutan naq jwal tiq li saq’e kiraj xb’alaq’inkil li xb’eelom naq yo chaq chi k’anjelak sa’
lipim ab’an moko jwal najt ta rik’in li rochoch. 

Ut li ixq kixtikib’ xjapb’al re chi kaw ut kixye:

---Aay aay kilech xxamlel li wochoch ink’a’ ninru chixchupb’al lixam kim ab’eelom tenq’ahin.

Chan ut li xb’eelom kixpaab’li aatin a’in kichalsa’ jumpaat chi xtenq’ankil ab’an naq kik’ulun kiril
naq li rixaqil yo chi se’ekchi kaw xb’aan naq yal tik’ti’ xye. 

Li xb’eelom xko’o wi’ chik chi k’anjelak ab’ankihulak li honal naq kilech tz’aqal li xam sa’ li ochoch
ut li ixq ki’ok wi’ chik chixjapb’al re chi kaw naq xlech li xam ut sa’ li honal a’an ink’a’ chik kichal
lixb’eelom chi xtenq’ankil xb’aan naq mare yal jot’ok wi’ chik re chan, toj reetalnaq ki’oso’ li xk’atik
chi xjunil li k’aru wank re sa’ rochoch.

Li ixq k'amol b'e

Toyita a'an jun ch'ina ixqa'al. Jwal na'el chi ub'ej sa li tzolok. Wan naq ink'a naxtus chi us li k'aru re
ab'an jwal seeb' xch'ool.

Naq wan sa' xkab' na'aj kixnaw ru jun ixq jwal kaw xch'ool. Kisach xch'ool rilb'al. Ak cheek chik li
ixq, nab'al xnawon ut xk'aux. Aj k'amol b'e sa' xtenamit. Nab'al ch'a'aj kilal kixyu'ami ab'an kiru chi
elk chi ub'ej.

Lix Toyita kix nawru sa' li k'ayiil. Ki ril nak kiulak chi loq'ok b'ar wi nak'ayin li xna'. Wan aran
xb'aanunkil li xk'anjel re li tzoleb'aal naq ki ril ru li q'ana'chin. Li xna' kixk'e lix loq'om. Naq yo chi
loq'ok kixk'e reetal naq aran wan lix Toyita. Li xch'ina ixqa'al wan chiru ch'och rik'in lix xhu. Wi' jwal
nakattolok nim tz'aqal tatwulaq rik'in la na'leb' chan re. Naru nakatenq'a li tenamit.

Li aatin a'an jwal kex'toch' xch'ool lix Toyita. Chalen utan kixye naq a'anaq aj k'amolb'e. Kixk'auxla'
xtenq'ankil li xtenamit. Kixkawresi rib' rik'in li tzolok.

Jo kan aj wi' jwal naril xsa' eb' li tasal hu naxtaw. Ki'aatinak rik'ineb' li nimqi poyanam re naq tixtzol
rib' rik'ineb'.

Naq kixket li waxaqlaju chi'ab' ak wan xhunil xtzolb'al. Narula'aniheb' li k'aleb'aal re xyeeb'aleb' re
aj jolominel b'ar wan li ch'a'a'jkilal junjunq. Jo'kan naq kiwulak li chab'il ha' sa' eb' li k'aleb'aal. Kix
koleb' rix li k'iche' chi ruheb' laj yok'ol che'. Kixch'uutub'eb' laj xokol k'ula'al ut kixk'ub' jun li
b'anleb'aal. Jo'kan aj wi' kixsik' xtuminal rochocheb' li cheekel poyanam.

Toyita li ch'ina' ixqa'al li kiwulak jo jun aj k'amol b'e. Li aatin kirab'i rik'in li cheekel ixq sa' li k'ayil
jwal xkawresi lix ch'ool. Li aatin a'an kixyal li xyu'am.

Li Jalam Uuch Sa' Xyanqeb' Li Chahim


Li xLiit yo'lajenaq chi aj Xukub', jun ch'ina'usil na'ajej wan aran sa' li tenamit Kob'an. Li xk'ab'a' li
xna'chin a'an qana' Tiin. Li na'chinb'ej a'in nahulak chi ru xch'utub'ankil li xjunkab'al re aatinak chi
rix li k'a'atq re ru aajel ru.

Sa' jun yamyookil q'ojyiin ut q'axal sa rilb'al li loq' laj chahim nujenaq chi ru choxa, kixb'oqeb' li ri
chi seeraq'ik. Chi rub'elaj kixpatz' naq te'xk'am chaq xsi'eb', te'xkawresi chaq chaj ut tz'ab'leb' xaml
re xk'uub'ankil junaq li q'ixiil. —Re naq q'ixnaqo ut ink'a' tqeek'a li ke— chan reheb'. Us chankeb'
xb'aaneb' xsahil xch'ool ut chi xjunileb' ke'tz'aqonk ut kitiklaak li aatinak.

Anaqwan chan li na'chinb’ej- too'aatinaq chi rixeb' li chahim. Re xtikib'ankil twaj naq teeye li
nakenaw chirix li na'leb' a'in.

Chi qajunil raj kiqaj xsimenkill li patz'om. Ab'anan linna'chin kixye naq chi xjunil aajel ru rab'inkil,
jo'kan aj wi' aajel ru xtusb'al chi chaab'il li na'leb' re naq sa aj wi' xyeeb'al.

—Xtikib’aq lix Ixchel, li toj kach'in chi us reheb' li wi— chan linna'chin— xb'aan naq chi xjunileb’ li
kok'al chaab'il nake'k'a'uxlak na'leb'ak.

-Jwal najt wankeeb' li chahim- chan lix Ixchel.


-Sa' li tzoleb'aal kintzol naq li chahim jwal nach' wan a'an li saq'e- kisumenk lix chaweel.

-Nake'xye naq yal nayo'laak li chahim ut saqsaq nake'ilok. Chi rix a'an nake'q'ano'k, toj sa' roso'jik
yal q'anputzinkeb' aj chik. Naq yal q'anputzinkeb’ aj chik naraj syeeb'al naq kamenaqeb' chikan-
Chan laj B'it.

-Laa'in ninnaw naq li chahim a'an xcha'al li choxa ch'och'. Li loq' laj choxa ch'och' tento roxloq'inkil
ut sa' xk’ab’a’ a'in eb'li chahim tento te'qoxloq'i. A'an a'in li kixch'olob' chi wu linwa'chin- chan lix
B'ir.

-Yaal, yaal,- chan linna'chin- Anaqwan too'aatinaq chi rixeb' li eetalil nake'xk'uub' li chahim chi ru
choxa.
-eetalil – chanko chi gajunilo
-Jo kan tz'aqal. Ilomaq li choxa. B'atz'unqex rik'in li chahim ut ch'utuximaq ruheb'- chan linna'chin
naq kichaq'ok.
Kiqataqsi li qilob'al sa' li choxa chi qajunilo ut koo'ok chi xk'a'uxlankil junjunq li eetalil.
-Us- chan linna'chinb'ej. Eb li poyanam junelik nake'ril li chahim. Wank nake'ilok re naq chanchan
nach'eb' xyanq, nake'xk'a'uxla xjunajinkil ru ut nake'xk'uub' eetalil chi ru. A'in nake'xye re ch'uutal
chahim.
Qab'ihaq, ani traj xyeeb'al we junaq ch'uutal chahim xril ut li eetalil xk'a'uxla chi ru.
-Xwil jun li xukup laa’in- chan lix Ixchel— yal jun naq na'ilok sa' choxa.
-Xq'emaal- chan linna'chin- A'an a'an laach'uutal chahim ut tqak'e cho'q xk'ab'a' “Xukup”-
-Xwil jun li kareet laa'in- chan linyuwa'. Ut jo'kan, chi qajunilo kiqaye li kiqil ut kiqak'a'uxla.
Chaab'il tz'aqal li kiqab'anu chi ru li q'oqyin a'an ut naab'al aj wi' li na'leb' kiqatzol.

Linna'chin Tol, kixjultika se naq eb' li qamama' qixa'an ke'xtzol chaq chi us rix li chahim ut q'axal k'i
li xchamal xq'esnal li na’leb’ ke'xkanab' chaq. Kixye aj wi' qe naq tento too'ilo'q ru hu re xk'eb'aal
xkomon li qanawom chi rix li na'leb’ ke'xtzol chaq.

Ki'uxmank xraqb'al rik’in xyeeb'al junqaq ch'ina' usil na'leb’ chi rix li chahim — chan lix Ixchel.

-Wankeb' xyu'am li chahim ut naqil xsahileb' ru- chan laj B'it.

-Naru naqab'atz'unle li qak'auxleb'aal naq joq'e tqil li loq'laj chahim chi ru choxa- chan sa' xraqik lix
B'ir.

Lix Amelia naraj xajok


Lix Amelia a'an jun ch'ina' ixqa'al naxajok chi chab'il. Jwal naru chi reek'asinkil rib' chi tz'aqal reeru.

Sa' jun kutan kiwulak sa' tenamit jun ch'uut aj wajb'. Kik'ulun re te'wajb'aq sa' lix nimq'e li tenamit.
Chi xjunileb' te'raj rab'inkil li son ut chanru nake wajb'ak.

Naq kiwan li wajb'ak wan k'aru kexk'ul. Li ixqa'al li naxajok kix'toch rib' ut ink'a' chik kiru chi xajok.
Jwal yo xk'a'uxl kixk'e resil naq taaraj xtawb'al chik junaq laj xajonel. Li esil a'in kiwulak sa' xxik lix
Amelia, ut jwal kisaho' xch'ool..

Ab'anan, ma truuq tawi' chi xajok chi tz'aqal reeru wi' ink'a' tzolok b'ayaq. Ma truuq ta wi'
xb'aanunkil.

Lix Amelia kichal xk'a'uxl. Ma truuq ta wi' xxajb'al li son wi' maajunsut xtzol rib'. Rik'in lix k'a'uxl yo
aj wi' xxiw rik'in; xna' xyuwa'. Ma tkanab'aaq ta wi'.

Lix Amelia kiraatina lix xyuwa'. Kixye re k'a'ru naraj. Jwal kisach sa' xch'ool ut kixk'a'uxla naq jwal
kaw xch'ool li xrab'in. Jokan naq kixk'a'uxla xtenq'ankil. Yal b'an tento xq'unb'esinl li xna'. Kiraatina
chaq. Kitenq'aak b'aan li xyuwa'. Moko kixq'et ta chi ru xb'aan naq ki ril jwal sa' xch'ool.

Sa' li kutan a'an lix Amelia kixajok chi chab'il. Chan chan naq junelik kixtzol rib'. Chi xjunil li tenamit
kixpoq'poq'i ru ut kexye li xk'ab'a'.
Li ch'ina' ixqa'al aj xajonel kixb'anu li jwal nawulak chi ru. ?Ah!
Jo'kan aj wi' kixb'anu chi chaab'il li xyalb'a'ix chi rix li
choxach'och.
Li suq li naraj chik jo' jun aj k'uch'
Sa' jun kutan jun suq b'ar wi' na matk'erib' jo' jun aj k'uch ut b'ar wi' narilrib' chi rupupik sa' xb'een
Los Alpes ut sa' xb'een Los Andes.

Sa' xb'een kutan jwal nasaho' tz'aqal sa' xch'ool; xnume' li kutan narek'arib' b'ar wi' nak'oxla' naq
ink'a' tixb'anu, junpaat chik naataw lix xik' nim, ut li xtib'el jwal aal, ruchre jwal nim, ut li riichi'ij'rok
nim; ut chi'ixjunil li k'anjeleb'al a'in naa laatz'an re xaqab'ankil rib' sa' xb'een li xmul poyanam. B'ar
wi' naa ra'ob'tesi rib' xtoch'b'al lix jolom chiru lix lem re rochoch.

Relik chi yaal ink'a' naraj rupupik najt xteram ut ink'a' aj wi' sa' li yamyookil na'ajej.

Ut jwal ra'narek'a wichik naq ink'a' naru'an chixik jo' jun aj k'uch ut rilb'al li tzuul, ut jwal ra'narek'a
nak a'an jun suq, ut xmaak a'an junes rupupik na' b'aanu, ut ink'a' na' wan sa' xyaalal, ut naab'al
b'uelt nab'anu sa' xna'aj ut timil-timil, chiru che'q'eq', na' war wichik.

Li ki'che' imul ut li kok re Palaw


Li nimla xul na k'utuk xaml sa' xchamal li palaw. A'an ajaw sa' palaw. Wan jun rochoch jwal ch'ina'
us. Yaj ut maani naru chi b'anok re. Sa' jun kutan laj b'anonel kixkanab' jun b'an jalan wi'. Kixye re
naq tento tixket li saseeb' li k'iche' imul.

Eb' laj jolominel k'anjel wankeb' ke'xye nak tento xtaqlankil junaq taql sa' li ch'och'. Tento
xchapb'al junak k'iche' imul. Jun li kok re palaw kixyeechi' rib'. A'an naru chi b'eek chi ru li ch'och'.

Li kok kixtikib' lix b'e. Toj reetal ki wulak sa' ch'och'. Sa' junpaat kixtaw jun li k'iche' imul.
Kixq'umb'esi naq taaxik chi rix sa' xchamal li palaw. ¡Toochik sa' jun nimla ochoch jwal ch'ina'us ut
nabal li tumin! Chan re.

Li kok kixk'am li k'iche' imul sa' li nimla ochoch. Aran kib'ak'e xb'aaneb' laj jolominel k'anjel. Chirix
a'an kik'ame rik'in li nimla xul nakutuk xaml. A'an kixye naq tixk'e li xsaaseb' cho'q re. ¡Tink'iraq wi
tintzaka! chan.

K'iche' imul kixk'e reetal naq xiwxiw li xyu'am. Ut wan k'aru kix k'a'uxla'. ¡Linsaaseb' a'an jun li b'an
jwal rab'il! ¡Ink'a' xink'am chaq!, kixye. ¡Muqmu inb'an sa' jun na'ajej le' sa' ch'och'!.

Li ajaw, li xul nakutuk xaml kixye re li kok. Xikaq li k'iche' imul chi ru ch'och'. ¡K'am chaq li saaseb'!
chan re.
Li kok kiko chirix li k'iche' imul. K'a aj wi' ke'wulak, li k'iche' imul ki eelelik ut ki'ok chi pisk'ok. ¡Chi
maak'a' nak'a'uxla!, kixhap re. B'ar aawilon a'an. ¡Jun li xul mak'a' xsaaseb' rik'in! jajajaja ¡Xinkol
wib' chiru li b'alaq'iik!.

Laj Pancho Penacho


Sa' jun kutan, jun tzo' kaxlan lix k'ab'a a'an Pancho Penacho b'ar wi' naa matk'erib' chi rupupik.
Jwal naraj rek'ankil li iq' sa' li xik' ut xnawb'al q'aru wan sa' xsutam lix na'aj. Junxil chaq lix
yuwa'chin chaq inke rupupik chi naj jo' li xteram li chaj.

Eb' laj echal ochoch ke' xk'aytesik eb' li kaxlan chi wan sa' li ochoch ab'an eb' li tzo'xul ink'a naru' te
xye' naq "ink'a' chik te raj rupupik", ut xmaak a'an eb' li tzo'xul inke' rupupik naq eb' li poyanam
ink'a' inke' ilokre'.

Laj Pancho na naw li seraq' a'in, ab'an naq' naraj rupupik jwal naxuwak. Ka'ajwi'an ink'a' na ru'an
chi rupupik. Sa jun kutan, jun xul na rupupik ajwi', kiye'e're chan ru li rupupik.

Ut jokan ajwi' li tzo'xul sa'q'e b'on sa' lix xik kixyerib' xtzolb'al, ki pitz k'ok' xk'oxlanquil naq xtauru li
tzolom. Ab'an qui t'ane chaq. Jun paataq chik jun ruq'che' na'ek'an ut na rab'i laj Pancho.

A'an raj jun kaxlan uch. "Jwal saa li kaxlan a'in" yo raj xk'oxlanquil laj kaxlan uch. Li b'olb'oquil ut
nimal ye' li wan raj re na b'ololnaq xkapak'alil yo raj rek'asinkil li xaq'
che' chaqi.

Sa' lix h'onalil laj kaxlan ul ok raj re tochb'al, laj Pancho Penacho rek'a
sa' lix xik' li iq'. Lix xik' na'ek'an raj sa' xyalal. Xyal alinak, ab'an toj xte'
lix naq'ru naq xk'e reetal. Eb' li roq' makua sa' xb'een ch'och raj
wankeb'. Ut toj sa' li raam ki ek'an sa' chixjunul li rochoch jun li
"¡Kikirikííííí! ¡Kikirikííííí!".

Chelen a'an, laj Pancho Penacho kixwotz' chix k'at lix yuwa' ut li ras, lix
taq'la'om re rajsinkileb' sa' li rochocheb'. Ab'an toj yo' ajwi' chi waark.
Anaq'wan naab'anu xmak li eeq'la.

LAJ KU’

Junsut kixk’ul rahilal laj ch’ina’ Ku’, chi numtajenaq xsahil sa’ xch’ool kirab’i lajeeb’ li molb’ kiyeechi’iik re sa’
b’e. Kinaq sa’ xch’ool naq kikanab’aak kach’in xtumin xb’aan li xna’. Anaqwan tinloq’ linmolb’ chan sa’
xch’ool, jo’kan kixb’aanu kixloq li molb’ ut kixhupub’. Kixb’aanu li k’anjel a’in xb’aan naq maajun chik
xketomq ut maak’a’ xna’ xyuwa’ ani ta t-iloq re chi moko ani naril sa’ li rochoch. Naq kixkooloni li oxib’
xamaan, ki’ok chi royb’eninkil naq te’moq li kok’ kaxlan, ab’anan, yal jun ki’ok chi nume’k li kutan ut tik chi
yal ta nake’moq, kiril chi kama’an ki’ok xk’a’uxl ut kixk’a’uxla xpatz’b’al re li na’chin k’a’ut naq ink’a’
nayo’laak li molb’. Toj a’an chik kich’olob’an chi ru naq aajel ru rilb’al xb’een ma sik junaq li xa’an kaxlan, ma
wan xtzo’il li molb’ ut chan ru li loq’laj po. Toj aran ut kiraho sa’ xch’ool xb’aan naq ink’a’ naxnaw chi xjunil li
kich’olob’aak re. Kichal xyaab’, xb’aan naq kinaq sa’ xch’ool li xkamikeb’ li xna’ xyuwa’. Wankeb’ ta xaq inna’
inyuwa’, ink’a’ raj xink’ul chi kama’in, ink’a’ raj xintz’eq lintumin. Xe’xch’olob’ raj chi wu chan ru na’uxman li
hupub’ank kaxlan. –chan.
T’ILB’A RU’UJ AQ’ (TRABALENGUAS)

 Linq’ol xloq’ linna’ xmaq’ li ixq yoo chi toq’ib’k.


 Q’eq rix li q’uq’ xk’e li q’oot, q’ux xk’e cho’q xsok.

 B’oq chaq li xB’ir b’oqok yook chaq sa’ b’alb’o.

 Tz’aj ru li tz’ak naxtz’aka laj tz’ak, xb’aan naq tz’ujtz’eb’


naxwos wi’ li tz’ak.
 Xk’ux xk’aq li tz’i’ k’ochk’o chi rix naq yook chi k’otak.

 Hab’ ru li chiahab’ jwal li hab’ naxk’e chi ru li hab’al q’e.


CHISTES CORTOS
Mi novia hindú
- ¿Dónde has estado todo este tiempo?
- Con mi novia hindú.
- ¿Y es guapa?
- Bueno, tiene su puntito.

El examen de jardinería
- Hola, ¿son aquí los exámenes de Jardinería?
- No, se ha equivocado de planta.
- Pues sí que empezamos bien...

Léame mis derechos


- Está usted detenido. 
- ¡Léame mis derechos!
- Mierda, sargento, ¿qué hacemos? ¡Pide que leamos!
- Es listo el cabrón... Dale una hostia!!!

¿Qué ha pasado?
- ¿Qué te ha pasado?
- Nada que me quemé.
- ¿Qué te, que té?

DNI por favor


- ¿Me podría decir su número de DNI sin la última letra, por favor?
- Claro, a ver si te piensas que por ser rubia soy tonta. Anota: Siet...cinc...nuev...och...

También podría gustarte