Está en la página 1de 76

SANTA CLARA WAMRAKUNAPA CUENTUNKUNA

Cuentos de los niños de Santa Clara

QUECHUA DE SIHUAS
ANCASH
SANTA CLARA WAMRAKUNAPA CUENTUNKUNA

Cuentos de los niños de Santa Clara

QUECHUA DE SIHUAS
ANCASH

Instituto Lingüístico de Verano

Perú – 2014
INSTITUTO LINGÜÍSTICO DE VERANO
Calle Sinchi Roca 2630
Lince, Lima, Perú

Primera edición, junio del 2014


2,000 ejemplares

Redacción: Edilberto Simeón Bernuy


Tomás Lucero Estrada
Clever Encarnación Quispe
Diomides Jilmer López Encarnación
Diane Hintz
Daniel Hintz
Jacqueline Britto La Torre

Fotos: Clever Encarnación Quispe


Diomides Jilmer López Encarnación

Ilustración: Los alumnos ilustraron sus propios cuentos.


Los dibujos de la página 8 se usan con permiso del ILV.

En este libro se emplea el alfabeto experimental autorizado por la Academia Regional del
Quechua de Ancash, en su sesión realizada el 28 de marzo de 1992, registrada en el libro de
Actas No. 01 de dicha organización, páginas 168-169.
CONTENIDO

Presentación ....................................................................... 7

Alfabeto del quechua de Sihuas ......................................... 8

CUENTOS

ATOQWAN ÜSHA (El zorro y la oveja)............................... 9


Maritza Analí Santiago Valois - 5° grado
CONËJUWAN ATOQ (El conejo y el zorro) .................... 10
Blanca Nélida Bernuy Quezada - 5° grado
AĆHKË (La endiablada) ................................................. 12
Jiovani Bernuy Espinoza - 5° grado
WARMIWAN ÖSU (La mujer y el oso) ............................. 16
Luis Fernando Cancino Alcántara - 5° grado
ATOQWAN CONËJU (La zorra y el conejo) .................... 18
Milagros Quezada Azaña - 5° grado
JUAN ARAGAN (Juan Ocioso) ........................................ 20
Carmen Rosa Flores Aranda - 5° grado
MISHIWAN UKUSHKUNA (El gato y los pericotes) ......... 22
Havila Milca Zabaleta Barredo - 5° grado
UKUSHWAN CHIPSHAKUNA (El ratón y los pollitos) ..... 24
Jemima Cesia Lucero Espíritu - 5° grado
ATOQWAN CONDOR (El zorro y el cóndor) ................... 26
Leydy Lisbeth Paz Cisneros - 5° grado
CONËJUWAN ATOQ (El conejo y el zorro) ...................... 28
Emil Jesús Paz Bernuy - 5° grado
ATOQWAN CONËJU (El zorro y el conejo) ......................30
Fioriza Rosslin Quispe Quesada - 5° grado
TUKUWAN UKUSH (El búho y el pericote) .......................32
Joaquín Nicanor Reyes Aranda - 5° grado
ÜSHA MICHIKOQ WARMIWAN ATOQ (La mujer
pastora de ovejas y el zorro) .............................................34
Rosi Rosmeri Flores Sotomayor - 5° grado
ATOQWAN MISHI ÜSHA (El zorro, el gato y la oveja)......36
Jhon Kevin Flores Bernuy - 5° grado
ATOQWAN ALLQU (El zorro y el perro)............................38
Fiorella Milagros Lezama Alcántara - 5° grado
ATOQWAN GÄLLU (El zorro y el gallo) ............................40
Dani Yessenia Tolentino Lezama - 5° grado
JUAN ARAGAN (Juan Haragán) .......................................42
Clenia Lucina Acate Venancio - 5° grado
ATOQWAN ÜSHA (El zorro y la oveja) .............................44
Liz Dany Flores Antonio - 5° grado
ATOQWAN WALLPA (El zorro y la gallina).......................45
Yamil Rocio Herrera Venancio - 6° grado
ATOQWAN SÄPU (El zorro y el sapo) ..............................46
Joaquin Santiago Reyes - 6° grado
GÄLLUWAN PÄTU (El gallo y el pato) ..............................48
Rebeca Verenise De la Cruz Acate - 6° grado
ATOQWAN CONËJU (El zorro y el conejo) ......................50
Kiara Carmen Acuña Espinoza - 6° grado
ATOQWAN ÜSHA (El zorro y la oveja) .............................52
David Zabaleta Barredo - 6° grado
ATOQWAN CONDOR (El zorro y el cóndor) .................... 54
Floriza Simeón Espinoza - 6° grado
JUAN ARAGAN (Juan Haragán) ...................................... 56
Zoraya Roxana Estrada Espinoza - 6° grado
ATOQWAN CONDOR (El zorro y el cóndor) .................... 58
Leydy Banesa Benancio Antonio - 6° grado
ATOQWAN ÜSHA (El zorro y la oveja) ............................ 61
Jhon Estalin Antonio Paz - 6° grado
ATOQWAN LLUYCHU (El zorro y el venado)................... 62
Luis Acate Paz - 6° grado
ASHNUWAN ATOQ (El burro y el zorro) .......................... 64
Luis Baldomero Simeón Mendieta - 6° grado
ÜSHAWAN ATOQ (La oveja y el zorro)............................ 66
Marilin Marbel Benancio Antonio - 6° grado
PICHAKAWAN WALLPA (El águila y la gallina) ............... 68
Milagros Mariela Herrera Tolentino - 6° grado
ASHNUWAN ATOQ (El burro y el zorro) .......................... 70
José Rodolfo Espinoza Herrera - 6° grado
PRESENTACIÓN

El presente libro denominado Santa Clara wamrakunapa


cuentunkuna tiene una característica muy especial por estar
compuesto del aporte inapreciable de un grupo de niños y niñas
del quinto y sexto grado de educación primaria de la Institución
Educativa N° 85004 de Santa Clara, distrito de Huayllabamba,
provincia de Sihuas, departamento de Ancash. Ellos a su corta
edad han contribuido con su creatividad y curiosidad en la
elaboración de este pequeño pero valioso libro; el cual estoy
seguro servirá de base para seguir escribiendo muchos más.
Estamos convencidos de que el uso cotidiano de la lengua
materna hablada en nuestra niñez se va dejando de lado a medida
que pasan los años. De igual manera, la cultura con raíces
ancestrales de nuestros antepasados tiende a desaparecer por el
avance avasallador de otras expresiones culturales. Pensamos que
tanto la lengua como la cultura quechua deberían ser motivo de
orgullo de cada uno de nosotros. Por ello, desde la Institución
Educativa queremos promover e incentivar a nuestra niñez el uso
de la lengua materna hablándola y escribiéndola correctamente.
De este modo estaremos conservando la lengua y las costumbres
tal como nos legaron nuestros antepasados.
Finalmente, quisiera resaltar el compromiso de los señores
Edilberto Simeón Bernuy, Tomás Lucero Estrada, Diomides
López Encarnación y Clever Encarnación Quispe, quienes están
poniendo mucho esfuerzo y empeño en llevar adelante la difusión
de nuestra lengua quechua.

Julián Colchado Bolaños


Director de la I.E. N° 85004
Santa Clara

7
Alfabeto del quechua de Sihuas

A a Ch ch Ćh ćh
atoq chipsha ćhaki

I i K k L l
ishkë killa lakatu

Ll ll O o
lluychu oqa

P p Q q R r S s
paćhka qepi rupë sebuëlla

Sh sh T t U u Ü ü
shapra tuku ukush üsha

Otras letras que aparecen solamente en palabras


prestadas del castellano son las siguientes:
b ‘bestia’, c ‘costal’, d ‘dëdu’, f ‘fidyus’, g ‘gällu’,
j ‘järra’, qu ‘quësu’, rr ‘cärru’, v ‘vecïnu’, z ‘zapatu’.

8
ATOQWAN ÜSHA
Maritza Analí Santiago Valois - 5° grado

Uk atoqshi purikänaq allqapa. Chayćhöshi üshata qewata


mikïkaqta tarinaq. Atoqshi üshata manchakächinaq. Chayshi
ayqikur üshaqa aywakunaq. Atoqshi üshapa qepanta cörrir
aywanaq charipänanyoq. Chayćhöshi michikoq wamra atoqta
rikaskir qayaränaq: “¡Ama üshätaqa!” Niykaptinpis ashkallanta
mikuskinaq.
Chayshi mamanqa wamranta tapunaq: “¿Maytaq
ashkallanchikeqa?”
“Atoqmi sugapumashqa” nir waqakunaq wamraqa.
Chayshi maman wamranta shoqanaq: “Ama waqëku. Awkamï
kayman puñukushunpaq” nir.

EL ZORRO Y LA OVEJA

Un zorro estaba andando por la puna. Allí encontró una oveja comiendo pasto. El
zorro asustó a la oveja. Entonces la oveja se fue escapando. El zorro se fue corriendo detrás
de la oveja hasta alcanzarla. Un niño pastor vio al zorro allí y gritó: “¡A mi oveja no!”
Aunque dijo eso, el zorro comió su corderito.
Luego su mamá preguntó al niño: “¿Dónde está nuestro corderito?”
“El zorro me lo robó”, dijo el niño llorando. Entonces la mamá acarició a su niño: “No
llores. Ven acá para que durmamos”, dijo.
9
CONËJUWAN ATOQ
Blanca Nélida Bernuy Quezada - 5° grado

Uk punćhöshi conëjuwan atoq puriykäyänaq.


Chayćhöqa conëjuta atoq ashipänaq. Chayshi atoq
conëjupa ananman saltanaq mikunanpaq: “¿Üshaku
kanki?” nir.
Atoq conëjuta mikïkaptinnashi tarinaq duëñun.
Tariskiptenqa atoq cörrikunaq munti rurinpa. Duëñunqa
asheq aywarqa conëjunta manana tarinaqku.

10
Uk punćhöqa aka yurikänaq. Chayshi atoqqa asikunaq:
“Kananqa akata mikushaqmi” nir. Mikuskerqa pakäkoq
aywanaq. Payqashi mana musyanaqku aka venënuwan
kanqanta.
Chayshi akanta mana tarirna duëñun aywanaq asheq
munti rurinpa. Payqa ninaq: “¿Imataq asyan?” Munti rurinćhö
wañushqata tarinaq atoqta. Chayshi lädunpa päsakunaq:
“Kayqa asyäkun” nir.

EL CONEJO Y EL ZORRO

Un día, un conejo estaba andando con un zorro. Allí el zorro insultó al conejo. El zorro
saltó encima del conejo para comerlo diciéndole: “¿Eres oveja?”
Mientras el zorro estaba comiendo al conejo, llegó el dueño del conejo. Al ser
descubierto, el zorro corrió dentro del monte. Cuando el dueño fue a buscar a su conejo, ya
no lo encontró.
Otro día apareció un cuy. Entonces el zorro se puso a reír diciendo: “Ahora voy a
comer al cuy”. Después de comerlo, se fue a esconder. Pero no sabía que el cuy estaba con
veneno.
Entonces cuando el dueño no encontró a su cuy, fue en su búsqueda dentro del monte.
Él dijo: “¿Qué apesta?” En el monte encontró al zorro muerto. Entonces pasó por su lado
diciendo: “Esto apesta”.

11
AĆHKË
Jiovani Bernuy Espinoza - 5° grado

Uk runashi ishkë wamrayoq kanaq. Chay wamrakuna


achka mikoq kayänaq. Chayshi taytankunaqa apayänaq
qaqapa itakoq, alporjanwan itakäkuskir wañukuyänanpaq.
Wamrankunaqa arkakäyänaq qaqa pullanninćhö.
Chayćhö arkakaskir condorta rikaskir qayakuyänaq: “Tiyï
condor, orqaskamë pampallaman”. Chaypita condor aywanaq
wamrakunata orqoqnin. Aparikuskir pampaman churanaq.
Chayćhö dëjaskir awkunaq condorqa.
Chaypita uk pishqu papapa waytanta amushqa eqamunaq.
Wamrakunaqa aćhkïta munar qatipäyänaq. Chayshi uk
pampaman ćhayänaq achka papaman. Wamrakunaqa papata
orquyänaq mikuyänanpaq.

12
Chayshi wamrakunaqa rikayänaq uk wasita qontëkaqta.
Chayta rikaskir panenqa turinta ninaq: “Aywë mankata
mañakamunki ninantawan yanukushunpaq, papata
mikushunpaq”. Turenqa aywanaq mankata mañakoq. Chayshi
aćhkëpa wasin kanaq.
Aćhkëqa ninaq: “Aywë. Panikita ninki kayllaman
shamunman yanukoq”. Chayshi wamraqa paninta pushakuskir
aywanaq aćhkëpa wasinman.
Aćhkëqashi papapa rurillanta mikoq kanaq.
Wamrakunataqa sipranillanta qaraq mikuyänanpaq. Paqasqa
ollqu wamrawan puñuyänaq. Warmikaqqa wawantawan
puñuchinaq. ¡Chay paqasqa ollqukaq wamrataqa mikunaq!
Waräninchikaqa tullullantana panin tarinaq.
Aćhkënashi wamranta yächinaq: “Aywë. Pelorćhö yakuta
timpuchinki. Chaypita waqtar ninki: ‘¡Rikakï! Chay pelorćhömi
achka shumaq sarsillukuna kaykäyan’. Neqnölla wamrata
tanqaskinki, chaypita noqa mikukunäpaq”.
Aćhkëpa wamranqa chaynö niptin uknenqa ninaq: “Qam
mä primëru rikakï”. Rikakïkaptin tanqaskinaq aćhkëpa
wawallanta. Chay wamrata tanqaskir turinpa tullunta
aparikuskir aywakunaq irkaman.
Aćhkëqa mikïkarnashi wamranta reqsinaq. Chaypitaqa
qatiparnin aywanaq chay warmi wamrata.
Wamraqa irkaman ćhaskir qayakunaq: “Tayta Dios, qori
waskëkita kaćhaskamï”. Chayshi Diosqa qori waskata
kaćhämunaq. Chay waskawan chutanaq wamrata altu
ciëluman.

13
Aćhkëpaqqa uk shawchi waskata ukushnintawan
kaćhämunaq. Ukushqa aćhkë pullanćhöna kaykaptin waskata
mutunaq. Aćhkëqa shikwëkar qayarar ninaq: “Pampallaman
wayllallaman”. Niykarpis shikwanaq rumikuna kashakuna
rurinman.
Wamraqa ciëluman ćhaskerqa Diosta waqapänaq: “Turëta
kutikëkachipamë” nir.
Diosqa ninaq: “Ama rikankiku. Turikeqa kutikanqami”.
Niykaptinpis wamraqa rikanaq turinta rurakëkaqtana. Chaypita
turin allqu rurakänaq. Tayta Diosqa ćhaskamurqa tapunaq:
“¿Rikarëkinäćhi? Chaymi allqu rurakashqa”.

14
LA ENDIABLADA (LA ENVIDIOSA)

Un hombre tenía dos hijos. Esos hijos comían bastante. (Eran comelones.) Por eso sus
padres los llevaron a botar por la peña, metiéndolos en una alforja para que mueran. Los
niños se atajaron en medio de la peña.
Mientras estaban atajados en medio de la peña, vieron a un cóndor y lo llamaron: “Tío
cóndor, sácanos de esta peña a una pampa”. Entonces el cóndor se fue a sacar a los niños.
Cargándolos, los puso en una pampa. Dejándolos allí, el cóndor se fue.
Luego apareció un pajarito con la flor de la papa en su pico. Los niños lo correteaban
queriendo agarrarlo. Luego llegaron a una chacra de papas. Los niños sacaron papas para
comer.
Luego los niños vieron una casa humeando. Viendo eso la hermana dijo a su hermano:
“Vete a pedir una olla y candela para que cocinemos papas para comer”. Su hermano fue a
pedir una olla. Esa era la casa de la endiablada.
La endiablada dijo: “Anda. Dile a tu hermana que venga acá nomás a cocinar”.
Entonces se fue a traer a su hermana a la casa de la endiablada.
La endiablada comía solamente la parte de adentro de la papa. A los niños les daba de
comer solamente la cáscara. De noche dormía con el niño. A la niña la puso a dormir con su
hijo. ¡Esa noche comió al niño!
Al día siguiente la niña encontró solo los huesos de su hermano.
La endiablada dijo a su hijo: “Vete a traer un perol. Hierve el agua. Engañándola (a la
niña) dices: ‘¡Mira allí! Hay muchos aretes’. Al decir eso, túmbala, para que luego yo la
coma”.
Cuando el hijo de la endiablada había dicho eso, la otra dijo: “A ver tú mira primero”.
Cuando estaba mirando, tumbó al hijo de la endiablada. Después de tumbar a ese niño se
fue hacia un cerro cargando los huesos de su hermano.
Mientras la endiablada estaba comiendo se dio cuenta de que era su hijo. Después se
fue siguiendo a esa niña.
Cuando la niña llegó al cerro llamó: “Dios Padre, manda tu soga de oro”. Por eso Dios
mandó la soga de oro. Con esa soga jaló a la niña al cielo.
Para la endiablada mandó una soguilla con ratón. Cuando la endiablada estaba en el
medio, el ratón cortó la soga. Mientras la endiablada caía dijo gritando: “A la pampa
nomás, a los pastos nomás”. Mientras hablaba cayó entre las piedras y las espinas.
Cuando la niña llegó al cielo, le lloró a Dios: “Sáname a mi hermano”.
Dios le dijo: “No mires. Tu hermano se va a sanar”. Aunque dijo eso, la niña volvió a
mirar a su hermano que ya estaba formándose. Luego su hermano se convirtió en perro.
Cuando Dios llegó, le preguntó: “¿Has mirado? Seguro. Por eso se convirtió en perro”.

15
WARMIWAN ÖSU
Luis Fernando Cancino Alcántara - 5° grado

Uk warmishi aywanaq arata ashikoq. Chayćhö yurikänaq


uk ösu. Chaypitaqa warmita apakuskir aywanaq maćhëman.
Chay maćhëćhöqa warmita kachinaq.
Unëna täkuyänaq warmiwan. Chayshi ösupa churinta
waćhanaq.
Uk punćhöshi warmi ösuta mandanaq yakuman. Ösoqa
arnëruwan aywanaq yakuta apamoq. Cäda ćhaqamuptinshi
ushakaqlla yaku. Chaynö kanqanyoqshi wawan mamanta
orqunaq maćhëpita.

16
Maćhëman kuterqa ösoqa mana tarinaqku warminta
wawantawan. Chayshi ösoqa aywanaq warminpa qepanta.
Ćhänaq warminpa wasinman. Payqa rikaskerqa pakäkunaq.
Chayshi ösoqa päsakunaq lädunpa. Mana malisyanaqku
warmin kikinpa wasinćhö pakaranqanta.

LA MUJER Y EL OSO

Una mujer fue a buscar maíz. Allí se le apareció un oso. Después el oso se llevó a la
mujer a una cueva. La tuvo allí en la cueva.
Vivió bastante tiempo con la mujer. Luego ella dio a luz al hijo del oso.
Un día la mujer mandó al oso al agua. El oso fue con un harnero (cernidor) a traer
agua. Cada vez que lo llenaba, el agua se terminaba. Mientras estaba en eso, su hijo sacó de
la cueva a su mamá.
Cuando el oso regresó a la cueva, no encontró a su mujer ni a su hijo. Entonces el oso
se fue tras su mujer. Llegó a la casa de su mujer. Cuando ella lo vio, se escondió. El oso
pasó por su lado. No se dio cuenta de que su mujer estaba escondida en su propia casa.

17
ATOQWAN CONËJU
Milagros Quezada Azaña - 5° grado

Uk punćhöshi atoq tarinaq conëjuta puñïkaqta. Rumiwan


sitanaq waqtata rikćhat.
Conëjoqa shärinaq manchakashqa: “¿Pitaq kayćhö
karan?” Atoqqa pakäkunaq. Conëjoqa atoqta tariskir tapunaq:
“¿Qammi musyanki pï sitamanqanta?”
Atoq ninaq: “Manam rikashkäku”.
Conëjoqa tapunaq: “¿Imanirtaq pakäkurëki?”
Atoq ninaq: “Noqa mana karäku. Mallaqnämi. Qamta munä
mikïnikta”.

18
Chaypita conëjoqa säfakunaq ukläpa. Atoq asheq aywarqa
manana tarinaqku. Maćhëćhö conëju pakaranqanyoq, atoqqa
lädunpa päsakunaq.
Chaypitaqa atoqqa irkaman ćhaskir uk conëjuta rikanaq.
Ukninkaq conëjoqa ukläpa ayqiykunaq. Atoqqa “Mikushaq” nir
shuyaränaq. Chaypitaqashi allaw atoq irkaćhö wañuskinaq
mallaqpita.

LA ZORRA Y EL CONEJO

Un día una zorra encontró a un conejo que estaba durmiendo. Le tiró una piedra a la
espalda para despertarlo.
El conejo se levantó asustado: “¿Quién ha estado aquí?” La zorra se había escondido.
El conejo halló a la zorra y le preguntó: “¿Tú sabes quién me tiró una piedra?”
“No lo he visto”, dijo la zorra.
El conejo preguntó: “¿Por qué te escondiste?”
La zorra contestó: “Yo no estuve. Tengo hambre. Quiero comerte”.
Entonces el conejo se escapó por otro lado. Y la zorra fue siguiéndolo pero no lo halló.
La zorra pasó al lado del conejo, mientras estaba escondido en una cueva.
Luego la zorra llegó al cerro y vio a otro conejo. Pero el otro conejo corría por el otro
lado. La zorra esperó pensando que iba a comerlo. Pero la pobre zorra murió de hambre en
el cerro.

19
JUAN ARAGAN
Carmen Rosa Flores Aranda - 5° grado

Uk punćhöshi Juan Aragan mamanwan aywayänaq


pasyaq tunapa. Chaypitaqa purir qellanaskinaq. Chayshi
mamanta ninaq: “Noqami mallaqnä”. Chaynö nerqa wasinpa
aywanaq mikukamoq.
Mamanna piñapänaq: “¡Aragan kanki wamraqa!” nir.
Wasinman ćhaskir Juan mamanta ninaq: “Noqami äbasta
munä”. Chaynö niskerqa Juan aywanaq waqtapa.
Pukllakuskirnaqa wasinman kutikunaq.
Chaypita maman tapunaq: “¿Imanirtaq aragan kanki?”
Chaynö niptin yapë Juan mamanwan aywayänaq
pasyakoq tunapa. Purikuskirnaqa wasiman kutiyta munar
Juan yapta waqtanaq: “Mamë, noqami qasäkö” nir.
Chaynö niptenqa maman ninaq: “Qamqa qella karmi
rasunpa Juan Aragan kanki”.

20
JUAN OCIOSO

Un día Juan Ocioso fue a pasear con su mamá por la ladera. Después tuvo pereza de
caminar. Luego le dijo a su mamá: “Yo tengo hambre”. Después de decir eso, se fue a la
casa a comer.
Su mamá se molestó: “¡Tú eres un niño ocioso!”
Al llegar a su casa, Juan dijo a su mamá: “Yo quiero habas”. Luego Juan se fue afuera.
Después de jugar regresó a su casa.
Luego su mamá preguntó: “¿Por qué eres ocioso?”
Después que le dijo eso, Juan y su mamá fueron otra vez a pasear por la ladera. De
tanto andar, queriendo regresar a su casa, Juan le engañó a propósito: “Mamá, tengo frío”.
Cuando dijo eso, su mamá dijo: “Siendo perezoso de verdad tú eres Juan Ocioso”.

21
MISHIWAN UKUSHKUNA
Havila Milca Zabaleta Barredo - 5° grado

Uk punćhöshi mishi tarinaq kinsa ukushkunata. Chayshi


ishkë ukushkunaqa pakäkuyänaq rumi rurinman. Ukninkaqqa
manchakashqa parlapänaq mishita: “Kananćha mikuyämanki”
nir. Misheqa ninaq: “Kinsëkitami mikuyäshëki”.
Chayshi ishkë pakäkoqkunaqa yarquskiyänaq rumikuna
rurinpita. Misheqa chaykunatapis welta ninaq: “Kananmi
mikuyäshëki llapëkita”. Chaypita parlapänaq: “Aywä kutimoq.
Kayllaćhö shuyäyämanki. Manaćhari mikuyäshëkiku”.

22
Chaypita kinsan ukushkunaqa yaćhachinakuyänaq:
“Kanan kutimuptin mishita nishun: ‘Noqakunami munayä
amïgu kayäshunpaq. Qampaqpis mikunëkita ashiyämushaq
kay wasićhö llapanchik mikunanchikpaq. Kananqa aywë
rikakunki mas ukushkunapaq’ ” nir.
Chaypita wasićhö kaq ukushkunaqa pachäyänaq imanö
mishita wañuchiyänanpaq kaqta. “Kutimunqanami misheqa”
niyänaq. “Ćhämuptin ukninchik nishun: ‘Kayćhö mikunëki.
Qamćha mallaq kaykanki’ nir”.
Misheqa ćhaskiptenqa uk matićhö venënuyoq aychata
qaraskiyänaq. Mallaqnashqa kar qarayanqanta mikukuskinaq.
Chaywanmi misheqa wañukuskinaq.

EL GATO Y LOS PERICOTES

Un día un gato encontró a tres pericotes. Entonces dos de los pericotes se escondieron
entre las piedras. El otro pericote habló asustado al gato: “Seguramente nos vas a comer”.
El gato dijo: “Ahora los voy a comer a los tres”.
Luego los dos escondidos salieron de entre las piedras. De nuevo el gato les dijo:
“Ahora voy a comerlos a todos”. Después dijo: “Voy a regresar. Espérenme acá nomás. No
los voy a comer”.
Después los tres pericotes planificaron entre ellos: “Ahora cuando regrese le diremos
al gato: ‘Nosotros queremos ser amigos. Para ti también vamos a buscar comida para que
comamos juntos en esta casa. Ahora anda a buscar más pericotes’ ”, dijeron.
Después los pericotes que estaban en la casa se pusieron de acuerdo de cómo matar al
gato. “El gato ya regresará”, dijeron. “Cuando llegue, uno de nosotros le dirá: ‘Acá está tu
comida. Seguramente tú estás con hambre’ ”.
Cuando el gato llegó le dieron un plato de carne con veneno. Como el gato estaba con
hambre, comió lo que le dieron. Con eso el gato murió.

23
UKUSHWAN CHIPSHAKUNA
Jemima Cesia Lucero Espíritu - 5° grado

Uk punćhöshi warmipa chipshankuna mikukïkäyänaq.


Chayshi ukush yurikänaq chipshankunapa mikunanta
rikärëkar. Chaypita chipshakuna mikunanta dëjaskir
aywakuyänaq.
Duënunqa ukushta tarinaq chipshankunapa mikunanta
mikïkaqta. Ukushqa duëñunta rikaskir manchakar ayqikunaq.
Warmeqa ninaq: “Kayllamishari chipshäpa mikunanta
ushan” nir. Niskerqa warmeqa wasin rurinman kutishqa
venënuta apamoq ukushpaq churananpaq.

24
Wasinpita yarqaskamuptenqa chipshankuna mallaqnar
waqayänaq. Waqayaptinnashi warmeqa mana yarpar
ukushpaq kaqta venënuta itapuskinaq. Chayta
mikukuskirnashi llapan chipshankuna wañur ushakäyänaq.
Chaypitaqa chay warmeqa waqar llakir chipshankunapaq
kaykaptenqa ukushqa ćhänaq asiparnin: “Noqapaq kaqta
qaraskinki chipshëkita. ¡Allaw warmi! Kananmi chipshëkipa
mikunanta ushashaq”.

EL RATÓN Y LOS POLLITOS

Un día los pollitos de una mujer estaban comiendo. Luego un ratón apareció y estaba
mirando la comida de los pollitos. Después los pollitos se fueron, dejando su comida.
La dueña encontró al ratón comiendo la comida de sus pollitos. Cuando el ratón vio a
la dueña huyó asustado.
La mujer dijo: “Éste debe ser el que termina la comida de mis pollitos”. Después de
decir eso, la mujer volvió a entrar a la casa para traer veneno para poner para el ratón.
Cuando salió de su casa sus pollitos estaban llorando de hambre. Como estaban con
hambre, sin acordarse la mujer les tiró el veneno que era para el ratón. Al comer eso todos
sus pollitos se murieron.
Luego, mientras la mujer estaba llorando con tristeza por sus pollitos, el ratón llegó
riéndose: “Diste lo que era para mí a tus pollitos. ¡Pobre mujer! Ahora terminaré la comida
que era para tus pollitos”.

25
ATOQWAN CONDOR
Leydy Lisbeth Paz Cisneros - 5° grado

Atoq condorta ninaq: “Aku anaq irkaman cörrishun”.


Chaynö niptenqa condorqa “Akuri” nir aywayashqa.
Ćhaskerqa atoq condorta ninaq: “Aku cörrishun
gänanakur. Qam gänamarqa noqata mikumanki. Noqa
gänarnikeqa qamta mikushëki”. Chaypitashi cörreq
churakäyänaq.
Condorqa cörriyta gänëkänaqna. Shaykurnaqa ninaq:
“Samashun”. Chaypita atoqqa condorta gänanaqna.
Condorqa “¿Gänëkamankinaku?” nir tapunaq. Chaynö nir
condor manchakänaq: “Kananćha mikumanqa” nir.
Atoqqa alläpa cörrir gänëta munanqanćhö wañunaq.
Condor aywarqa atoqta wañushqata tariykur paćhan unta
mikukuskir aywakunaq.

26
EL ZORRO Y EL CÓNDOR

El zorro dijo al cóndor: “Vamos arriba al cerro a correr”. Cuando dijo así, el cóndor
respondió: “Vamos” y se fueron.
Cuando llegaron, el zorro dijo al cóndor: “Vamos a correr a las ganadas. Si tú me
ganas, me comerás a mí. Si yo te gano, te comeré a ti”. Después se pusieron a correr.
El cóndor ya estaba ganando la carrera. Cuando se sintió cansado dijo: “Vamos a
descansar”. Después el zorro estaba ganando al cóndor. El cóndor preguntó: “¿Ya me estás
ganando?” Pensando así el cóndor se asustó. “Ahora me va a comer”, dijo.
El zorro corría demasiado porque quería ganar y murió. El cóndor se fue al zorro y lo
encontró muerto. Después de comerlo se fue con la barriga llena.

27
CONËJUWAN ATOQ
Emil Jesús Paz Bernuy - 5° grado

Uk paqasshi qenćhaman mikoq aywanaq conëju.


Waräninchikaqa qenćha duëñun mikushqata rikar ninaq:
“¿Ima animalraq qewäta mikukun?” nir. Chaypitaqa aywanaq
trampata churaq conëjuta aćhkunanpaq.
Conëjoqa yapë kutinaq mikoq. Chayćhöqa trampa
aćhkuskinaq.
Chayćhöshi atoq yurikänaq: “¿Imata rurëkanki chayćhö?”
nir. Chaypitaqa conëju ninaq: “Chay awkishmi wamranwan
casarachimëta munan. Noqa mana munäku casarëta
wamranwan. Chaynö niptëmi watamashqa”.

28
Atoqna ninaq: “Noqata watëkamë chay trampaman”.
Chaypitaqa atoqta trampaman wataskir awkunaq conëju.
Chaypitaqa qenćha duëñun yurikaskir rabianaq: “Qammi
kanki qenćhäćhö mikukoq” nir. Uk rätumanpaqa awkish yapë
yurikänaq aćhaćhëkaq fiërrun aćhkushqa. Chaywanqa
aywanaq maqaq atoqta.
Chaypitaqa atoq waqanaq: “¡Ama maqamëku!” Chaynö
niykanqanćhö atoqqa kaćhakänaq. Chaypitaqa atoq ayqiykur
yarpaćhakur ninaq: “Mana noqa kaptëqa wañuchiyanmanmi
karan chay conëjutaqa” nir. Chaynö nirpis manana
rikanaqnaku conëjuta.

EL CONEJO Y EL ZORRO

Una noche un conejo fue a una huerta para comer. Al día siguiente el dueño de la
huerta vio que el pasto había sido comido y dijo: “¿Qué animal habrá comido mi pasto?”
Entonces fue para poner una trampa para agarrar al conejo.
El conejo regresó de nuevo para comer. Allí la trampa lo agarró.
Un zorro apareció allí y dijo: “¿Qué estás haciendo aquí?” Entonces el conejo dijo:
“Ese viejo quiere casarme con su hija. Yo no quiero casarme con su hija. Cuando le dije
eso, me amarró”.
El zorro dijo: “Amárrame a mí en esa trampa”. Entonces después de amarrar al zorro
en la trampa el conejo se fue.
Luego cuando el dueño de la huerta apareció se enojó: “Tú eres él que comió en mi
huerta”. Después de un rato el viejo apareció agarrando su fierro caliente. Fue con eso para
pegar al zorro.
Entonces el zorro lloró: “¡No me pegues!” Mientras decía eso el zorro se soltó. Luego
cuando el zorro estaba huyendo, en sus pensamientos dijo: “Si yo no hubiera estado allí,
habrían matado a ese conejo”. Pensando así, ya no vio al conejo.
.

29
ATOQWAN CONËJU
Fioriza Rosslin Quispe Quesada - 5° grado

Uk punćhöshi atoq conëjuta tarinaq. Chayshi atoqqa


tapunaq: “¿Imata rurëkanki?” Niptin conëjoqa ninaq: “Manami
tarëkö ni imatapis mikunäpaq”.
Atoqqa ninaq: “Aku noqa qarashëki uk sanaoryata”.
Niptenqa conëjoqa: “Qanmi kanki alli runa. Kananqa amïgu
kashun” ninaq. Chaynö niptenqa atoqqa kushikunaq.
Conëjoqa atoqta ninaq: “Aku tanaqpa täkoq”. Chaynö
niptenqa: “Akuri” ninakur aywayänaq.

30
Chayshi conëjoqa irkaćhö täkïkäyaptenqa atoqta
tanqaskinaq qaqaman kućhpakar awkunanpaq. Chayshi
conëjoqa atoqta asiparnin kanaq: “Kananmi wañuskachë
atoqtaqa” nir awkushqa.

EL ZORRO Y EL CONEJO

Un día un zorro encontró a un conejo. Entonces el zorro le preguntó: “¿Qué estás


haciendo?” El conejo respondió: “No encuentro nada que comer”.
El zorro dijo: “Vamos y te daré una zanahoria”. El conejo respondió: “Tú eres buena
gente. Ahora vamos a ser amigos”. Cuando dijo eso el zorro se alegró.
El conejo dijo al zorro: “Vamos a sentarnos arriba”. Cuando le dijo eso: “Sí, vamos”,
se dijeron y se fueron.
Entonces cuando estaban en el cerro, el conejo empujó al zorro por la peña para que
fuera rodando. Luego el conejo dijo riéndose: “Ahora sí, maté al zorro”, y se fue.

31
TUKUWAN UKUSH
Joaquín Nicanor Reyes Aranda - 5° grado

Uk paqasshi killaćhö tuku mallaqnashqa purikïkänaq.


Ukushta rikaskir tuku yarpänaq: “Kananmi tä ukushta
mikushaq. ¿Täwanqa paćhäpis untanmankuraq?”
Chayshi tuku ukushta aćhkoq aywanaq. Aćhkïkaptenqa
ukush waqanaq: “Kaćhämë. Kaćhämë. Mana kaćhämaptikeqa
makikitami kanishaq”. Chaynö niptenqa ukushtaqa
kaćhaskinaq. Ukushna ninaq: “Ama mikumëku.
Mikumaptikeqa mundumi ushakanqa”. Ukushta criyerqa tuku
mana mikunaqnaku. Pärikur awkuskinaq mallaqlla qaqaman
puñukoq.

32
Waräninchikaqa tuku rikanaq ukushta qaqaćhö kaykaqta.
Tukoqa rikëkarpis mana rikaq tukurlla awkunaq. Ukushqa
tukuta rikaskerqa yapta qayëkäćhänaq: “Aw, tuku. Shamï.
Shamï. Shikwëkänami” nir. Niptenqa tuku chayman aywanaq.
Ćhaskiptenqa ukush ninaq: “Kay qaqami laqmëkanna.
Noqanchikpisćhari wañushun. Aćhkuranqëkiyoq aywä
yakukaskamoq”. Neqnölla ukush illakaskinaq.

EL BÚHO Y EL PERICOTE

Una noche de luna un búho estaba andando con hambre. Cuando vio a un pericote el
búho pensó: “Ahora voy a comer ese pericote. ¿Con eso se llenará mi barriga?”
Entonces el búho fue para agarrar al pericote. Cuando lo estaba agarrando, el pericote
lloró: “Suéltame. Suéltame. Si no me sueltas, voy a morderte la mano”. Cuando le dijo eso,
soltó al pericote. El pericote le dijo: “No me comas. Si me comes el mundo se terminará”.
Creyendo al pericote, el búho no lo comió. Con hambre se fue volando a la peña a dormir.
Al día siguiente el búho vio al pericote que estaba en la peña. Aunque el búho lo
estaba viendo, pasó disimuladamente, fingiendo no verlo. Cuando el pericote vio al búho, lo
comenzó a llamar de mentira: “Oye búho. Ven. Ven. Estoy cayendo ya”. Cuando le dijo
eso, el búho se fue por allí. Cuando llegó, el pericote le dijo: “Esta peña está cayéndose ya.
Nosotros también vamos a morir. Mientras vas agarrando (el cerro, para sostenerlo) voy a
tomar agua”. Al decir eso el pericote desapareció.

33
ÜSHA MICHIKOQ WARMIWAN ATOQ
Rosi Rosmeri Flores Sotomayor - 5° grado

Uk punćhö warmi üshanta michikïkänaq. Allqunpis paqtan


mana aywanaqku. Chayćhö üshanta michikïkaptenqa atoq
yuripuskinaq. Chayćhö üshanta manchakächimunaq mikïta
munar. Duëñunqa rikaskerqa wichyakunaq. Chaypitaqa
manchakäkur atoq awkunaq.
Duëñunqa chay atoqpaq rikakïkaptin unëtaraq welta
kutikämunaq. Atoqqa chay munti rurillanćhö päraq kanaq.
Chaypitaqa warmi allqunta qayaptin mana shamunaqku.
Warmeqa kutinaq shaykushqa allqunman. Kutenqanyoq uk
ashkallanta atoqqa aćhkuskir apanaq mikunanpaq.

34
Chaypitaqa warmeqa kutimur wichyakunaq.
Wichyakunqanta wiyaskir shamunaq allqunqa. Chaypita
allqoqa rastrullanpa atoqman aywarqa tarinaq atoqta
mikïkaqta ashkallanta. Chayćhöqa tariskerqa maqanakuyänaq
atoqwan. Ashkallata qećhuskerqa allqoqa paćhan unta
mikukuskerqa duëñunman kutinaq.

LA MUJER PASTORA DE OVEJAS Y EL ZORRO

Un día una mujer estaba pastando sus ovejas. Su perro no había ido junto con ella.
Cuando estaba pastando sus ovejas allí, un zorro apareció. Allí asustó a sus ovejas
queriendo comerlas. Cuando la dueña vio al zorro, silbó. Entonces el zorro se asustó y se
fue.
Mientras la dueña estaba mirando para (ver) al zorro, después de un tiempo volvió otra
vez. El zorro había estado en el monte. Luego cuando la mujer llamó a su perro no vino. La
mujer volvió cansada a (donde estaba) su perro. Mientras volvía, el zorro agarró a su
corderito y se lo llevó para comerlo.
Luego cuando la mujer estaba regresando silbó. Cuando su perro escuchó el silbido
vino. Entonces el perro rastreó al zorro y lo encontró comiendo al corderito. Encontrándolo
allí empezó a pelear con el zorro. Después de quitarle el corderito, el perro lo comió y
volvió a su dueña con su barriga llena.

35
ATOQWAN MISHI ÜSHA
Jhon Kevin Flores Bernuy - 5° grado

Uk punćhö atoq aywanaq montäñapa “Üshata mikoq” nir.


Mana üshata tarir chayćhöqa mishillata tarinaq. Maqanakïta
munayänaq atoqwan mishi. Chaypita mishi yaykuskinaq
alïsuman.
Chayćhöshi üsha yurikaskinaq. Üshaqa atoqta rikaskir
manchakar munti rurinpa eqaskinaq.
Misheqa munti rurinćhö üshawan tarinakuyänaq.
Chayćhöna mishi üshata tapunaq: “¿Mayta aywëkanki?”

36
Chaynö tapuptin üshaqa ninaq: “Aywëkä montäñapa
atoqta asheq maqanakuyänäpaq. Mikumëtami munan”.
Misheqa ninaq: “Ama aywëku. Mikushunkimi. Noqatapis
cäsi mikumashqa” nir.
Atoqnashi allqapita pakäkoqnölla shamunaq. Üshata
aćhkuskir mikunaq. Misheqa atoqta aćhpir ushaskir
aywakunaq waqarllana. Atoqqa kushishqa aywakunaq mishita
asiparnin paćhan unta.

EL ZORRO, EL GATO Y LA OVEJA

Un día un zorro estaba yendo a la montaña queriendo comer una oveja. No encontró
una oveja; solo encontró un gato allí. El zorro y el gato querían pelear. Luego el gato entró
al árbol de aliso.
Una oveja apareció por allí. Cuando la oveja vio al zorro, se asustó y escapó por el
monte.
El gato y la oveja se encontraron en el monte. Allí el gato le preguntó a la oveja: “¿A
dónde vas?”
Cuando preguntó eso, la oveja dijo: “Voy a la montaña en busca del zorro para que
peleemos. Me quiere comer”.
El gato respondió: “No vayas. Te comerá. A mí también me quiso comer”, le dijo.
El zorro vino de la puna escondidamente. Agarró a la oveja y la comió. El gato arañó
al zorro y se fue llorando. El zorro se fue alegre con su barriga llena, riéndose del gato.

37
ATOQWAN ALLQU
Fiorella Milagros Lezama Alcántara - 5° grado

Uk kutishi atoq ashiykänaq pampapa mikunanta.


Chayćhöqa puriykarqa allquwan tinkukäyänaq. Allqoqa
tapunaq: “¿Imata ashiykanki?” nir.
Chaynö tapuptenqa atoqqa ninaq: “Mallaqmi kakïkä.
Chaymi mikunäta ashikïkä” nir. Chaynö niykarshi allqupa
ćhupanta saruskinaq.
“¡Qamqamisha aćhkë kanki!” nir allqu qayaränaq.
Atoqqa ninaq: “Mallaq karmi mana rikänaku. Perdunamë,
amïgu kaykashqäqa”.

38
Chaynö niptinnashi allqoqa: “Noqapismi mallaq kar
puriykïkä” nir waqtanaq.
Chayta niptenqa atoq ninaq: “Aku anaq ñiëveman
aywashun”.
Ćhaskerqa pukllaq ćhurakäyänaq. Chaynö
pukllëkäyaptenqa atoqpa ćhakin lluchkanaq. Aywarqa
qoćharëkaq yakuman ishkiskir chayćhö wañukunaq. Allqoqa
kushishqa kutikämunaq.

EL ZORRO Y EL PERRO

Una vez un zorro estaba buscando comida por la pampa. Andando por allí se encontró
con un perro. El perro le preguntó: “¿Qué buscas?”
Cuando preguntó eso, el zorro le dijo: “Tengo hambre. Por eso estoy buscando mi
comida”. Cuando estaba diciendo eso, pisó el rabo del perro.
“¡Tú eres envidioso!”, gritó el perro.
El zorro respondió: “De hambre ya no veo. Perdóname, porque somos amigos”.
Cuando le dijo eso el perro engañándolo dijo: “Yo también estoy andando con
hambre”.
Después de decir eso, el zorro dijo: “Vamos arriba a la cordillera”.
Cuando llegaron comenzaron a jugar. Cuando estaban jugando así la pata del zorro se
resbaló. Cuando iba resbalándose, cayó al agua empozada y allí murió. El perro regresó
alegre.

39
ATOQWAN GÄLLU
Dani Yessenia Tolentino Lezama - 5° grado

Gällushi atoqta rikanaq purikïkaqta. Chaypitashi gälloqa


atoqta tapunaq: “¿Imata ashinki?”
Atoqqa ninaq: “Ashiykämi gälluta mikunäpaq”.
Chaynö niptinshi gällu manchakänaq: “¿Noqataku
ashiykämanki?” nir.
Atoqqa nishqa: “Awmi, qamta ashiykaqmi”.
Niptenqa gällu tapunaq: “¿Imatashi ruramankeqa?”
Atoqqa nin: “Manaćhari ni imatapis rurashëkiku, noqa
mallaq purikïkarpis”.

40
Chaynö niptenqa gälloqa ninaq: “Noqaćhari qarashëki
mikunëkipaq”.
Atoq tapunaq: “¿Imatash qaramanki? ¿Üshatakush?”
Gälloqa nin: “Awmi, üshataćhari qarashëki”.
“Akuri” ninaq atoq gälluta. “¿Manaćhi mä waqtamankiku
mallaq kaptëllana? Kananmi mikushëki”.
Gälloqa manchakurna ruganaq: “¡Ama mikumëku!”
Chaynö niykaptinpis atoqqa gälluta aćhkuskir mikuskinaq
uk muntillaćhö. Chaypitaqa awkunaq paćhan unta
maćhëninman puñukoq.

EL ZORRO Y EL GALLO

Un gallo vio a un zorro que estaba andando. Luego el gallo le preguntó al zorro: “¿Qué
buscas?”
El zorro dijo: “Busco un gallo para comer”.
Cuando dijo eso el gallo se asustó: “¿Me estás buscando a mí?”
El zorro dijo: “Sí, estoy buscándote”.
Cuando dijo eso, el gallo le preguntó: “¿Qué me vas a hacer?”
El zorro le dice: “No te haré nada, aunque estoy andando con hambre”.
Cuando dijo eso, el gallo respondió: “Yo te daré algo para que comas”.
El zorro preguntó: “¿Qué me darás? ¿Una oveja?”
El gallo dice: “Sí, te daré una oveja”.
“Vamos”, dijo el zorro al gallo. “¿No me estarás engañando porque estoy con hambre?
Ahora sí te voy a comer”.
El gallo asustado le suplicó: “¡No me comas!”
Cuando estaba diciendo eso, el zorro agarró al gallo y lo comió en el monte. Después
se fue a dormir barriga llena a su cueva.

41
JUAN ARAGAN
Clenia Lucina Acate Venancio - 5° grado

Uk punćhöshi Juan Aragan aywanaq warminta neq: “Aywë


aspiykamunki papanchikta murukushkämi”.
Chayshi warmenqa aywanaq aspimoq papantaqa.
Chayćhöshi aspiykaptin papa duëñun tarinaq. Chayshi
tapunaq: “Aw, warmi. ¿Imapaqtaq papäta aspiykankeqa?”
Chaynö tapuptinshi warmeqa ninaq: “Qosämi nimarqan:
‘Aywë aspimunki murunqä papanchikta’ nir”.

42
Chayshi chay runaqa ninaq: “Qosëkeqami aragan. Ni
imatapis mana murunku. Täkukun qoyat caliakur ćhakraman
ćhaskirpis”. Chayshi papanta warmita qaraskiptin awkunaq
wasinman.
Chayshi ćhaskerqa soplawan qosanta garrutinaq.

JUAN HARAGÁN

Un día Juan Haragán fue a su mujer a decirle: “Anda a sacar nuestras papas que he
sembrado”.
Entonces su mujer se fue a sacar las papas. Cuando estaba allí sacando, el dueño de la
papa la encontró. Entonces le preguntó: “Oye, mujer. ¿Para qué estás sacando mis papas?”
Cuando le preguntó eso, la mujer respondió: “Mi esposo me dijo: ‘Anda saca nuestras
papas que he sembrado’ ”.
Entonces ese hombre le dijo: “Tu esposo es haragán. No siembra nada. Se sienta todo
el día coqueando al llegar a la chacra”. Luego le regaló la papa a la mujer y ella se fue a su
casa.
Al llegar le pegó a su esposo con un soplador.

43
ATOQWAN ÜSHA
Liz Dany Flores Antonio - 5° grado

Uk punćhöqa uk atoq mikïkänaq üshata. Ishkë warmikuna


aywëkäyanqanćhö tariyänaq üshata atoq mikushqata.
Waräninchikaqa allqaćhö atoq purikänaq ukta ashir.
Chayćhöpis uk üshata tariskir mikunaq. Chaypitaqa ishkaq
warmikuna rikaskir qayarayänaq: “¡Aw atoq! ¡Üshäta dëjë!
¿Imapaqtaq mikïkanki? Kananmi qamtaqa wañuchishëki”.
Chaypitaqa atoqqa dëjaskir manchakar awkunaq.
Chaypitanashi uk ashkalla waqar yurikänaq. Chaytapis
tariskerqa mikukuskinaq atoqqa waqakïkaq ashkallata.

EL ZORRO Y LA OVEJA

Un día un zorro estaba comiendo una oveja. Mientras dos mujeres estaban yendo
encontraron la oveja comida por zorro.
Al día siguiente el zorro estaba caminando por la puna en busca de otra oveja. Allí
también encontró una oveja y se la comió. Después cuando las dos mujeres lo vieron,
gritaron: “¡Jaaa, zorro! ¡Deja mi oveja! ¿Para qué estás comiendo mi oveja? Ahora te voy a
matar”.
Después el zorro la dejó y se fue asustado. Luego apareció una ovejita tierna llorando.
Encontrando a esa también, el zorro comió esa ovejita tierna que estaba llorando.

44
ATOQWAN WALLPA
Yamil Rocio Herrera Venancio - 6° grado

Atoqqa wallpata sugakïta munar purikoq kanaq. Chayna


mana wallpata tarirna mallaqnashqa kanaq. Chaynö
puriykarshi wallpata rikaskinaq. Chayshi aywanaq qeshqi
rurinman watqamoq.
Atoq watqarëkaptenqa wallpa dueñun rikaskinaq atoq
puriykaqta. Chayta rikaskerqa aywanaq illapata orqamoq
illapananpaq. Chayyoqshi atoq vïvoqa wallpanta apakuskir
illakaskinaq. Wallpa dueñoqa illapan aćhkushqa shäkur
quëdaskinaq.

EL ZORRO Y LA GALLINA

Un zorro estaba andando buscando una gallina para robar. Cuando no encontró una
gallina tenía mucha hambre. Cuando estaba andando vio una gallina. Se metió en un
arbusto (achupalla) para observar.
Cuando el zorro estaba observando, el dueño de la gallina vio al zorro que estaba
andando. Viendo eso fue a sacar el arma para dispararle. Mientras tanto el zorro vivo se fue
con la gallina y desapareció. El dueño de la gallina se quedó parado agarrando su arma.

45
ATOQWAN SÄPU
Joaquin Santiago Reyes - 6° grado

Uk punćhöshi atoq puriykänaq allqaćhö. Chayshi


tinkukäyänaq atoqwan säpu. Atoq säputa ninaq: “¿Imata
ashiykanki qamqa?”
Säpunashi ninaq: “Noqami kay wayllaćhö kuruta ashiykä
mikunäpaq. Y qamqa ¿imata ashiykanki?”
Chaynashi atoq parlapänaq: “Noqapismi ashiykïkä
mallaqnar mikunäta. Mikunëkita ashenqëkipa rantenqa aku
cörrishun tanaq irkaman. Chayćhömi mikunëkita tarinki”.
Chaynö nirshi atoq ninaq: “Qam uchuk säputaqaćha
gänaskishëki”.
Säpunashi ninaq: “¿Qamqa chaynö nimanki uchuk
kaptëku? Maski aku cörrishun. Mä mayqanchikshi
gänanakushun, qamku o noqaku”.
Chaypitanashi waräninchikpaq pachäyänaq. Atoqshi
ninaq: “¿Warë mayćhötaq tinkukäshun?” Säpuna nishqa:
“Kayćhömi shuyäshëki”.
46
Chayshi waräninchik säpoqa masankunawan parlaskir
karu karu churakäyänaq tanaq irkayoq. Chaypitanashi atoq
ćhänanpaqqa säpukunaqa churakashqana kayänaq. Atoqqa
ćhaskerqa nishqa: “Cörrishunna”.
Atoqnashi cörriykar qayashqa säputa: “Säpu, säpu”.
Urallaćhöraq “Ćhoq” nishqa. Niptin atoqqa alli cörrishqa:
“Gänëkänamisha” nir. Chayna atoq cörriskirna yapë
qayashqa: “Säpu, säpu”. Yaćhëyoq säpoqa waqashqa “Ćhoq,
ćhoq”. Ćhoq nishqa ñöpaćhöna allaw atoqqa mas cörrishqa
“Gänaskamannamishari” nir.
Irkaman ćhaskir shonqun ushakaptin wañuskinaq atoq.
Chayshi fiestata rurayänaq säpukuna kushikur “Atoqta
wañuskachinchik” nir.
EL ZORRO Y EL SAPO

Un día un zorro estaba andando por la puna. Allí el zorro y un sapo se encontraron. El
zorro le dijo al sapo: “¿Qué buscas tú?”
El sapo le respondió: “Estoy buscando un gusano en este pasto para comer. Y tú ¿qué
buscas?”
Entonces el zorro le dijo: “Yo también estoy con hambre buscando comida. En vez de
buscar comida corramos arriba al cerro. Allí encontrarás tu comida”. Después de hablar así,
el zorro le dijo: “Tú eres un sapito chiquito. Te ganaré rápido”.
El sapo respondió: “¿Tú me hablas así porque yo soy chiquito? Mejor vamos a correr.
A ver cuál de nosotros ganará, tú o yo”.
Entonces se pusieron de acuerdo para el siguiente día. El zorro dijo: “¿Mañana dónde
nos encontraremos?” El sapo le dijo: “Te voy a esperar aquí”.
El día siguiente el sapo y sus compañeros conversaron y se pusieron lejos uno de otro
en el cerro. Entonces para la llegada del zorro los sapos ya se habían colocado. Cuando
llegó el zorro dijo: “Corramos ya”.
Mientras el zorro corría llamaba al sapo: “Sapo, sapo”. Todavía abajo respondía
“Choq”. Cuando decía eso, el zorro corría más y decía: “Creo que ya estoy ganando”.
Luego cuando el zorro estaba corriendo volvía a llamar: “Sapo, sapo”. El sapo sabido
gritaba: “Choq, choq”. Cuando decía “choq” delante de él, el pobre zorro corría más y
decía: “Seguramente ya me ganó”.
Cuando el zorro llegó al cerro, su corazón se paró y murió. Entonces los sapos felices
hicieron una fiesta y dijeron: “Ahora sí, matamos al zorro”.
47
GÄLLUWAN PÄTU
Rebeca Verenise De la Cruz Acate - 6° grado

Uk runapashi gälluwan pätun kanaq. Chaykunashi


maqanakur pärayaq. Chaynö maqanakur kayaptinshi duëñun
watqaq churakänaq: “¿Imanirtaq paykunaqa maqanakuyan?”
nir. Chayćhöshi gälluta tarinaq pätuta maqëkaqta. Pätuta
kuyaparqa duëñunqa gälluta aćhkuskir watänaq. Allaw gälloqa
ishkëpunna mallaq kanaq wataräkur. Gälluta watarëkaqta
rikaskir pätoqa kuyapaskir aywanaq mikunanta qaraq.

48
Uk paqas pätu purikanqanćhöshi wiyanaq duëñunkunata
parlayaqta. Chaynashi aywar gälluta ima parlayanqankunata
wiyar cuentanaq: “Duëñunchikkunami niykäyan: ‘Gälluta aku
pishtashun’ ” nir. Chayta wiyar gällu manchakänaq.
“Kananćha mikuyämanqa” nir waqakunaq.
Chaypita pätoqa ninaq: “Qamqa waqëkankeqa kananmi
kaćhäshëki aywakushunpaq”. Chaypita purir purir aywakur uk
chozaman ćhäyänaq. Chay chozaćhöshi kushishqa
ishkankuna gälluwan pätu täkukuyänaq.

EL GALLO Y EL PATO

Un hombre tenía un gallo y un pato. Se peleaban entre ellos. Como peleaban así, el
dueño se puso a espiar pensando: “¿Por qué pelean entre ellos?” Por allí encontró al gallo
que estaba pegando al pato. Teniendo pena del pato, el dueño agarró al gallo y lo amarró. El
pobre gallo estuvo amarrado dos días con hambre. Viendo al gallo que estaba amarrado, el
pato tuvo pena y fue a darle comida.
Una noche cuando estaba andando, el pato escuchó a sus dueños hablando. Entonces
fue al gallo para contarle todo lo que había escuchado: “Nuestros dueños están diciendo:
‘Vamos a matar al gallo’ ”. Cuando escuchó eso, el gallo se asustó. “Ahora me van a
comer”, lloraba.
Luego el pato le dijo: “Oye tú, en vez de llorar, ahora te voy a soltar para irnos”.
Después de caminar mucho, llegaron a una choza. En esa choza vivieron felices los dos, el
gallo y el pato.

49
ATOQWAN CONËJU
Kiara Carmen Acuña Espinoza - 6° grado

Uk warmipashi qenćhan kanaq. Chay qenćhanćhöshi


repölluta murukunaq. Paqaspalla illakaq repöllun. Chöraqa
warmi wamranta tapoq churakänaq. Wamranqa ninaq:
“Noqami ni imatapis musyäku”.
Chayshi uk paqasqa pacha warëkaptinna conëjoqa
ućhkunpita yarqaskamur qenćhaman repölluta aywanaq
mikoq. Waräninchikeqa warmeqa qenćhanman aywarqa
repöllunta mikushqata tarishqa. Chaypita nishqa:
“¡Kaytaqamishari conëju mikun!”

50
Warantinchik watqaq churakashkayan. Wamraqa ñöpata
watqaq aywar tarishqa conëjuta mikïkaqta. Conëjuta
tariskerqa aćhkuskir apashqa wataq.
Chaynö watarëkaptin atoq conëjupa ñöpanman ćhar
tapushqa: “Qamqa ¿imatataq watarëkanki?” nir.
Niptenqa conëju willashqa: “Mana wamranwan täkïta
munaptëmi watäyämashqa”.
Chayshi atoqqa ninaq: “Wataranqëkipa rantenqa noqata
watëkamë wamranwan täkunäpaq”.
Chaypita chay conëjoqa bandïdoqa atoqta wataskir
awkushqa. Atoqqa watarëkar quëdaskinaq.

EL ZORRO Y EL CONEJO

Una mujer tenía un corral. En ese corral sembró repollos. Todas las noches sus
repollos desaparecían. Entonces la mujer se puso a preguntar a su hija. Su hija dijo: “Yo no
sé nada”.
Entonces una noche al amanecer el conejo salió de su hueco y fue al corral a comer
repollo. Al día siguiente la mujer fue a su corral y encontró su repollo comido. Entonces
dijo: “¡Ha sido el conejo que come esto!”
Al tercer día se pusieron a espiar. La hija se fue adelante a espiar y encontró al conejo
comiendo. Agarró al conejo y lo llevó a amarrar.
Cuando estaba amarrado así, llegó un zorro delante del conejo y le preguntó: “Tú, ¿por
qué estás amarrado?”
El conejo le dijo: “Me han amarrado porque no quería estar con su hija”.
Entonces el zorro le dijo: “En vez de estar amarrado, amárrame a mí para que yo viva
con su hija”.
Entonces ese conejo sabido amarró al zorro y se fue. El zorro se quedó amarrado.

51
ATOQWAN ÜSHA
David Zabaleta Barredo - 6° grado

Atoqshi yunkapa mallaqnashqa puriykänaq mana ni


imatapis tarir. Chaypashi warmi aywanaq üshanta michikoq.
Chay michiykïkanqanman atoq ćhänaq. Atoq mallaqnashqa
karqa üshanta aćhkoq chika kaniskinaq.
Warmeqa sas rumita aćhkuskir atoqtaqa sitëkunaq
umaćhö ñakat. Chay atoqqa yaćhëyoq kar wañoq tukunaq.
Chaymanna warmipa allqunqa ćhaskerqa atoqta
qaraćhakuskir apanaq maqanakuyänanpaq. Chaynö
apanakïkäyaptenqa atoq allaw allquta kanir ushaskiptenqa
wañukunaq.

52
Chaynö ruraskerqa atoq kutishqa üshanman. Warmeqa
atoqta rikashqa üshanta achkïkaqta. Ćhanqanyoqqa atoqqa
üshanta mikur ushaskinaq. Paćhan unta mana aypa
ayqikunanyoq, chay warmeqa qatiparnin atoqta charipänaq.
Charipëkurqa umanćhö yapë sitëkunaq wañut atoqtaqa.
Warmeqa wañuskacherqa üshanta qatikuskir awkunaq
wasinman.

EL ZORRO Y LA OVEJA

Un zorro hambriento estaba andando por un sitio caluroso sin encontrar nada. Por allí
una mujer se fue a pastar sus ovejas. El zorro llegó a donde ella estaba pastando. Como el
zorro estaba con hambre, agarró a una oveja y a la vez la mordió.
La mujer rápidamente agarró una piedra y la tiró al zorro en la cabeza hasta que se
quedó desmayado. Ese zorro sabido fingió morirse.
El perro de la mujer llegó allí y lo llevó arrastrando para pelear con él. Cuando estaban
allí peleando, el zorro mordió mucho al pobre perro hasta que murió.
Después de hacer eso, el zorro regresó a su oveja. La mujer vio que el zorro había
agarrado a la oveja. Mientras ella llegaba, el zorro terminó de comer a la oveja. Como la
barriga (del zorro) estaba llena y no podía correr, esa mujer siguió al zorro y lo alcanzó.
Cuando lo alcanzó, otra vez le tiró piedras en la cabeza hasta que el zorro murió.
Después de matarlo la mujer llevó sus ovejas y se fue a su casa.

53
ATOQWAN CONDOR
Floriza Simeón Espinoza - 6° grado

Uk condorshi täkïkänaq rumi ananćhö. Atoq condorta


rikaskerqa kushishqa aywashqa “Kananmi mikushaq” nir.
Atoqqa rumiman yaykïkar ishkiskamunaq.
Chayna condorqa ninaq: “Manami aypaku yaykamunki.
Noqa pärimushaq pachaman”.

54
Atoqqa qayanaq: “Pärimï parlashunpaq imallatapis”.
Chaynö niptinshi condorqa pachaman pärimushqa
“Kananqa parlakushun” nir.
Atoqqa nishqa: “Apamë alëki qopillanćhö rumi ananman”.
Chaynö niptinshi chay rumiman condorqa atoqta apanaq.
Ćhaskachiptenqa atoq nishqa: “Mallaqnäkïkämi. Kananmi
qamta mikushëki”.
Chaynö niptinshi condorqa ninaq: “Yarpaćhakushunraq
mikumanëki kaptinpis. Shuyëkämë. Kutikämushaqraq”.
Chaynö neqnöllashi atoqta dëjaskir pärir awkuskinaq
condorqa.
Allaw atoqqa rumi ananćhö mana aypa yarqamur
wañukunaq.

EL ZORRO Y EL CÓNDOR

Un cóndor estaba sentado sobre una piedra. Un zorro al verlo se fue muy feliz y dijo:
“Ahora sí voy a comer”. Al subir, el zorro cayó de una piedra.
Entonces el cóndor le dijo: “No vas a poder entrar. Yo volaré al suelo”.
El zorro lo llamó: “Vuela para hablar de cualquier cosita”.
Al decir eso, el cóndor llegó al suelo y dijo: “Ahora conversaremos”.
El zorro le dijo: “Llévame debajo de tu ala y ponme sobre una piedra”.
Cuando le dijo eso, el cóndor llevó al zorro a esa piedra. Después que el cóndor lo
llevó, el zorro dijo: “Tengo hambre. Ahora te voy a comer”.
Cuando dijo eso, el cóndor dijo: “Hay que pensar todavía para que me comas.
Espérame. Regresaré dentro de un ratito”. Al decir eso, dejando al zorro, el cóndor se fue
volando.
Al no poder bajar de la piedra, el pobre zorro murió.

55
JUAN ARAGAN
Zoraya Roxana Estrada Espinoza - 6° grado

Uk punćhöshi Juanta warmin ninaq: “Aywë murukamunki


papanchikta”.
Chaynö niptinshi Juan aywanaq chakraman papa muruta
apakuskir. Ćhakranman ćhaskerqa papata yanukur mikur
qoyakunaq. Tardiyamuptinnashi kutikunaq wasinman.
Chayshi warmin tapunaq: “¿Ushaskirëkiku murur?”
“Awmi, usharämi”. Chaynö ninaq Juanqa.

56
Chaynö kaykäyaptinshi cosëcha ćhämunaq. Chayshi Juan
warminta ninaq: “Mallaqnämi. Aywankiman papata apamoq”.
Chaynö niptinshi warmin aywanaq papakoq.
Chayćhö papakïkaptinshi uk runa Juanpa warminta
tarinaq. Chayshi papa duëñu kanaq. Payshi tapunaq:
“¿Imatataq papä rurinćhö ashinki?”
Chayshi warmeqa ninaq: “Juanmi nimaran: ‘Chaymi
papanchik’. Chaynö nimaptinmi papata orqukïkä”.
Papa duëñushi ninaq: “Qosëkiqamari aragan runa karan.
Qoyat yanukuskir kutikamoq. Kanan apë papëkita
qaranëkipaq mikunanpaq. Tapushuptikeqa ‘Kaymi
arupäkonqä’ ninki”.

JUAN HARAGÁN

Un día, la mujer de Juan le dijo: “Anda a sembrar nuestra papa”.


Cuando dijo eso, Juan se fue a la chacra llevando la semilla de papa. Al llegar a la
chacra, todo el día cocinaba y comía la papa. Al atardecer regresaba a su casa.
Su mujer le preguntaba: “¿Has terminado de sembrar?”
“Sí, he terminado”. Así respondía Juan.
Cuando estaban así, llegó la cosecha. Entonces Juan dijo a su mujer: “Tengo hambre.
Debes ir a traer papas”. Cuando dijo eso, su mujer se fue a traer papas.
Cuando estaba sacando papas, un hombre encontró a la mujer de Juan. Él era el dueño
de las papas. Le preguntó: “¿Qué estás haciendo en medio de mis papas?”
La mujer le dijo: “Juan me dijo: ‘Esas son nuestras papas’. Por eso estoy sacando las
papas”.
El dueño de las papas le dijo: “Tu esposo fue haragán. Todo el día cocinaba y se
regresaba. Ahora llévate un poco de papas para que le des de comer. Si te pregunta le dices:
“Éste es mi trabajo”.

57
ATOQWAN CONDOR
Leydy Banesa Benancio Antonio - 6° grado

Uk punćhöshi atoq puriykïkänaq allqaćhö. Condor


unaqpita rikaskerqa tapunaq: “Amïgu, ¿imata ashiykanki?”
Chaypita atoqqa ninaq: “Amïgu, noqami ashiykä üshata
mikunäpaq”.
Condornashi ninaq: “Aku ashikoq animalkunata
mikushunpaq”.
“Akuri aywashun ashikoq” nir parlayänaq atoqwan.

58
Condornashi tapunaq: “Qamraq ¿imanirtaq ñöpata mana
aywankiku? Qam washapa aywë. Noqa aywä urapa” nir.
Chaypita condorqa becërruta aćhkunaq. Atoqpis
chayllamanshi ćhänaq. Chöraqa condor ninaq: “Cädunumi
aćhkukushun”.
Atoqqa condorta ninaq: “Noqapaqpis aćhkuskapämë”.
Condorqa mana aćhkïta munaptinna atoq alläpa rabianaq:
“Qamqa mana alli amïguku kanki. Ukta amïguta aywä asheq”
nir.
Chaypita condor ninaq: “Ama rabiëku. Cörrishun washa
irkayoq”. Chaypita condor atoqta ninaq: “Alëkita rurashun
pärinëkipaq”.
Chaynö niptenqa atoq kushikunaq: “Kananćha älä kanqa”
nir.
Niskerqa condor payta kaćhashqa: “Aywë ishkë matita
apamunki”. Atoqqa cäsurnin aywanaq matikunata apamoq.
Ćhaskachiptenqa atoqpa custillanman matikunata
condorqa iranaq. Chaynö iraskerqa atoqta apashqa unaq
qaqaman. Ćhaskacherqa nishqa: “Kanan pärishun
ishkanchiki”. Condorqa pärikur awkushqa. Allaw atoqqa
eqaskinaq raqraman wañut.
Chayta rikaskerqa condor aywashqa atoqta mikoq.

59
EL ZORRO Y EL CÓNDOR

Un día un zorro estaba andando por la puna. Un cóndor lo vio desde lo alto y le
preguntó: “Amigo, ¿qué estás buscando?”
El zorro respondió: “Amigo, yo estoy buscando una oveja para comer”.
El cóndor le respondió: “Vamos a buscar animales para comer”.
“Pues vamos a buscarlos”, conversaban el zorro con el cóndor.
El cóndor le preguntó: “¿Por qué no vas tú primero? Tú vete por allá. Yo voy por
abajo”.
Después el cóndor agarró un becerro. El zorro llegó enseguida. A esa hora el cóndor le
dijo: “Agarremos cada uno (para sí mismo)”.
El zorro le dijo al cóndor: “Agarra para mí también”. Como el cóndor no quiso
agarrar, el zorro se enojó mucho: “Tú eres un mal amigo. Voy a buscar a otro amigo”, dijo.
Luego el cóndor dijo: “No te enojes. Vamos a correr hasta el cerro allá”. Después el
cóndor dijo al zorro: “Vamos a hacer tus alas para que vueles”.
Cuando dijo eso, el zorro se alegró: “Ahora tendré mis alas”.
Al decirle eso el cóndor lo mandó: “Vete a traer dos mates”. El zorro le hizo caso y fue
a traer los mates.
Cuando el zorro los trajo, el cóndor cosió los mates a las costillas del zorro. Después
de coserlos, llevó al zorro a una peña alta. Al llegar dijo: “Ahora los dos vamos a volar”. El
cóndor se fue volando. El pobre zorro cayó a la quebrada hasta morir.
Viendo eso, el cóndor fue a comer al zorro.

60
ATOQWAN ÜSHA
Jhon Estalin Antonio Paz - 6° grado

Uk punćhöshi atoq üshata tariskinaq munti rurinćhö


qewata mikukïkaqta. Tariskerqa ninaq: “Kananmi mikuskishaq
paćha untananyoq”. Paćhan untaskiptenqa tullunta dëjaskir
awkunaq.
Chayshi atoqqa
waraninchika kutinaq
rikakoq. Chayshi ni
imapis kanaqku. Uk
allqushi awkïkänaq
paćhan unta.
Chayshi
maqanakuyänaq
allquwan atoq.
Chaypitashi allqu
wañuskachinaq
atoqta.
Wañuskacherqa
awkunaq kushishqa.

EL ZORRO Y LA OVEJA

Un día un zorro encontró una oveja en el monte comiendo hierba. Cuando la encontró
dijo: “Ahora voy a comer hasta llenarme”. Después de llenar su panza se alejó dejando
solamente los huesos.
Al día siguiente el zorro regresó a mirar. No había nada. Un perro se iba con su panza
llena. Entonces el zorro y el perro pelearon entre ellos. Luego el perro mató al zorro.
Después de matarlo el perro se fue contento.

61
ATOQWAN LLUYCHU
Luis Acate Paz - 6° grado

Uk punćhöshi atoq purikïkänaq mikunanta ashikur.


Chayćhöqa tinkukaskiyänaq lluychuwan. Atoqqa lluychuta
tapunaq: “¿Imata rurëkanki?”
Lluychoqa ninaq: “Noqami qewata mikukïkä. Qamqa
¿imata munanki?”
Niptenqa atoqqa lluychuta nishqa: “Noqapismi mallaq
purikïkä. ¿Imataraq mikuskëman?” Atoq jikutashqa
“Mallaqnämi” nir.
Chaypitaqa rabiar lluychoqa waqraskinaq atoqta yakuman
eqat. Atoqqa yaku rurinpita mana aypa yarqamuptin lluychoqa
asikunaq. Chörashi atoqqa wañuskinaq yaku rurinćhö.
Lluychoqa awkunaq puñukoq maćhëninman.

62
EL ZORRO Y EL VENADO

Un día un zorro estaba andando buscando comida. Mientras tanto, se encontró con un
venado. El zorro preguntó al venado: “¿Qué estás haciendo?”
El venado respondió: “Estoy comiendo pasto. ¿Qué quieres tú?”
Cuando dijo eso, el zorro dijo al venado: “Yo también estoy andando con hambre.
¿Qué debo comer?” El zorro insistió: “Tengo hambre”.
Después con cólera, el venado corneó al zorro hasta que cayó al agua. Como el zorro
no pudo salir del agua, el venado se rió. Entonces el zorro murió en el agua. El venado se
fue a su cueva a dormir.

63
ASHNUWAN ATOQ
Luis Baldomero Simeón Mendieta - 6° grado

Uk punćhöshi ashnu tarinaq atoqta allqaćhö. Chayshi


ashnoqa tapunaq: “¿Imatataq chayćhö rurëkanki?”
Atoqnashi willanaq: “Noqaqa puñukïkämi”.
Ashnoqa tapunaq: “¿Imanirtaq puñukïkanki?”
Chaynö niptenqa atoqqa “Paćhämi nanan” ninaq.
Ashnushi nin: “¡Allaw! Shärikamï. Aku awkushun
washaläpa”.
Chayshi alläpa rupayar aćhaćhakunaq. Atoqqa aywanaq
ashnupa qepanman llantukoq. Ashnoqa rikëkur saytaskinaq
shimita kirunpis yarqut. Chaywanqa allaw atoqqa wañukunaq.

64
EL BURRO Y EL ZORRO

Un día un burro encontró a un zorro en la puna. Luego el burro le preguntó: “¿Qué


haces por acá?”
El zorro le dijo: “Yo estoy durmiendo”.
El burro le preguntó: “¿Por qué estás durmiendo?”
Cuando dijo eso, el zorro respondió: “Mi barriga me duele”.
El burro le dijo: “¡Pobrecito! Levántate. Vamos por allá”.
Entonces como hacía mucho sol, quemaba. El zorro fue detrás del burro a
sombrearse. Cuando el burro lo vio lo pateó en el hocico hasta que sus muelas salieron.
Con eso el pobre zorro murió.

65
ÜSHAWAN ATOQ
Marilin Marbel Benancio Antonio - 6° grado

Uk üsha oqrakashqa purikïkänaq. Chaypita üshaqa


atoqwan tinkukäyänaq. Chayćhö tapunaq: “¿Imatataq
ashiykanki?”
Chaynö tapuptenqa atoq sabïdoqa nin: “¡Kananmi
mikushëki!”
Manchakashqa üshaqa “¡Ama mikumëku!” nir qayarar
ayqikunaq.
Atoqqa ninaq: “Aywä kutimoq”.

66
Chaypitaqa üshaqa atoq mana yurikaptenqa ninaq:
“Aywashqaćha masankunata apamoq”. Chayyoq pakäkunaq
rumi rurinkunaman.
Chayćhö kaykaptenqa atoq ćhänaq. Üshataqa mana
rikanaqnaku. Shuyarëkanqanćhö puñukaskinaq atoqqa.
Chaynö kaykaptin üshaqa aywashqa oqshata atoqpa
ananman qotoq kañänanpaq.
Atoqqa puñukëkarllashi ninaq: “¿Imataqri?” Niskerqa
puñukänaqraq. Chaynö kaykaptin wakin atoqkunanashi
yurikäyänaq üshata mikïta munar. Üshaqa rumi rurinpita
yarqaskamur llapan atoqkunata kañaskinaq. Chaywanshi
atoqkunaqa ushakäyänaq.
Üshaqa kushishqa ninaq: “Kanan llapan atoqkunata
kañaskë”. Awkushqa kastankuna rurinman puñukoq.

LA OVEJA Y EL ZORRO

Una oveja estaba andando perdida. Luego la oveja se encontró con un zorro. Allí le
preguntó: “¿Qué estás buscando?”
Cuando dijo eso, el zorro sabido dice: “¡Ahora te voy a comer!”
La oveja asustada dijo gritando: “¡No me comas!”, y corrió.
El zorro dijo: “Voy a regresar”.
Luego, como el zorro no regresaba, la oveja dijo: “Seguramente fue a traer a sus
compañeros”. Mientras tanto, se escondió entre las piedras.
Cuando estaba allí, el zorro llegó. No vio a la oveja. Mientras estaba esperando, el
zorro se quedó dormido. Cuando estaba así, la oveja fue a echar paja encima del zorro para
quemarlo.
Cuando el zorro estaba entre sueños dijo: “¿Qué cosa es?” Diciendo eso, siguió
durmiendo. Siendo así, otros zorros aparecieron queriendo comer a la oveja. La oveja salió
de entre las piedras y quemó a todos los zorros. Con eso se terminaron los zorros.
La oveja dijo alegremente: “Ahora he quemado a todos los zorros”. Se fue a dormir
entre sus compañeras.

67
PICHAKAWAN WALLPA
Milagros Mariela Herrera Tolentino - 6° grado

Uk punćhömi warmipa wallpanta pichaka apëkänaq.


Warmeqa “taraq taraq” niyaptin wiyar yarqunaq
“¿Imanäyantaq wallpäkunaqa?” nir.
Pichakata päriykaqta rikar rabianaq: “Tä pichakaćhari
apashqa wallpäta. Chaynö pichaka ushaptinmi wakinkaq
wallpäkunata wićhqarächiykö” nir.

68
Uk rätumanqa rikaskinaq wallpankunata waqtaćhö
qayarëkäyaqta. Uknin wallpantaqa pichaka apashqana kanaq.
Chaymi warmeqa wallpankunata wićhqaran “Kananqa
chayćhö kayächun” nir.
Chaypitami warmi mikunanta qenćhanman aparan
qarananpaq. “Kananćhö yarquyaptenqami wallpakunataqa
aćhkuskir pishtashaq almuerzuta ruranäpaq. Tumarëläpa
apashaq rantikoq” niran warmeqa.
Chaynö neqta wiyaskirmi wallpankuna manana
yarquyarqanku qenćhakunapita, pishtayänanta manchakur.

EL ÁGUILA Y LA GALLINA

Un día un águila se llevó la gallina de una mujer. Cuando la mujer escuchó el ruido de
las gallinas, salió diciendo: “¿Qué pasará con mis gallinas?”
Al ver al águila que estaba volando tuvo cólera y dijo: “Esa águila seguro ha llevado
mi gallina. Para evitar que el águila las termine así, voy a encerrar al resto de mis gallinas”.
Después de un rato vio que sus gallinas estaban gritando afuera. El águila ya había
llevado a otra de sus gallinas. Por eso la mujer encerró sus gallinas. “Ahora que estén allí”,
dijo.
Luego la mujer llevó su comida al corral para darles. “Ahora si las gallinas salen otra
vez, voy a agarrarlas y matarlas para hacer el almuerzo. Las llevaré por todos lados a
vender”, dijo la mujer.
Después de oír que habló así, las gallinas ya no salieron del corral, con miedo de que
las mate.

69
ASHNUWAN ATOQ
José Rodolfo Espinoza Herrera - 6° grado

Uk atoqshi ashnupa qepanta aywëkänaq pukllapar. Chöra


ashnoqa ninaq: “Ama pukllapämëku. Sïguiptikeqami
saytashëki”.
Atoqqa pukllapar sïguinaq. Nisiu kaniskinaq ashnupa
ćhakinta. Chaynashi ashnoqa saytëkunaq atoqta wañut.
Chaypita ashnoqa kushishqa awkunaq.

EL BURRO Y EL ZORRO

Un zorro iba detrás de un burro fastidiándolo. Entonces el burro le dijo: “No me


fastidies. Si sigues te voy a patear”.
El zorro siguió fastidiándolo. Mordió fuertemente la pata del burro. Luego el burro
pateó al zorro hasta matarlo. Después el burro se fue contento.

70
Hecho el Depósito Legal
en la Biblioteca Nacional del Perú
Nº 2014-07158

2,000 ejemplares
junio del 2014

Editado por:
Instituto Lingüístico de Verano
Calle Sinchi Roca 2630
Lince, Lima, Perú

Impreso en:
Ediciones Nova Print S.A.C.
Av. Ignacio Merino 1546
Lince, Lima, Perú

También podría gustarte