Está en la página 1de 91

Asignatura: Patología Nutricional y Dietoterapia

Bloque III. Dietética clínica y dietoterapia

Tema 9. Evaluación del estado nutricional (2h)


a)Conceptos y definiciones. Evaluación del estado nutricional. Composición corporal.
b)Cribado nutricional. Desnutrición: clasificación, tipos y factores de riesgo. Necesidades energéticas y nutricionales.
Historia dietética. Métodos para determinar la ingesta de alimentos y nutrientes
c)Casos clínicos (Seminario).
APARTADOS DE LA EVALUACIÓN DEL ESTADO NUTRICIONAL

❑ VALORACIÓN CLÍNICA
❑ Historia Clínica BLOQUE I. Tema 1
❑ Examen físico
❑ VALORACIÓN DE LA COMPOSICIÓN CORPORAL
❑ Métodos Doble Indirectos: antropometría, bioimpedancia
BLOQUE II
❑ Métodos Indirectos: DEXA
❑ PARÁMETROS BIOQUÍMICOS E INMUNOLÓGICOS
❑ VALORACIÓN FUNCIONAL
❑ HISTORIA DIETÉTICA
❑ HERRAMIENTAS DE EVALUACIÓN NUTRICIONAL EN LA TOMA DE DECISIONES
BLOQUE II
❑ Métodos de Cribado Nutricional y Valoración Nutricional

❑ NECESIDADES ENERGÉTICAS Y NUTRICIONALES


APARTADOS DE LA EVALUACIÓN DEL ESTADO NUTRICIONAL

❑ VALORACIÓN CLÍNICA
❑ Historia Clínica BLOQUE I. Tema 1
❑ Examen físico
❑ VALORACIÓN DE LA COMPOSICIÓN CORPORAL
❑ Métodos Doble Indirectos: antropometría, bioimpedancia
BLOQUE II
❑ Métodos Indirectos: DEXA
❑ PARÁMETROS BIOQUÍMICOS E INMUNOLÓGICOS
❑ VALORACIÓN FUNCIONAL
❑ HISTORIA DIETÉTICA
❑ HERRAMIENTAS DE EVALUACIÓN NUTRICIONAL EN LA TOMA DE DECISIONES
BLOQUE II
❑ Métodos de Cribado Nutricional y Valoración Nutricional

❑ NECESIDADES ENERGÉTICAS Y NUTRICIONALES


COMPOSICIÓN CORPORAL: ANTROPOMETRÍA

❑ Antropometría: “Es la disciplina que estudia la obtención de mediciones físicas


del cuerpo humano”

❑ Antropometría en la clínica
❑ Antropometría en el deporte
❑ Antropometría y diseño industrial
❑ Antropometría y ergonomía
COMPOSICIÓN CORPORAL: ANTROPOMETRÍA
❑ CAMBIOS EN LA COMPOSICIÓN CORPORAL
❑ Parámetros antropométricos: • Talla de pie
❑ Talla • Talla sentado
❑ Peso • Talla por envergadura
❑ Perímetros corporales
❑ Pliegues corporales

CONSIDERACIONES
Sus variaciones en el tiempo indican cambios en el estado nutricional.
Se valoran en función de un intervalo de normalidad obtenido a partir de estudios poblacionales,
o comparándolos con los valores obtenidos previamente en la misma persona.
Medidas fáciles de realizar, rápidas y de bajo coste (expertos).
Evalúan composición corporal diferenciando grasa y masa magra del individuo.
Para obtenerlas se necesita simplemente una balanza, un tallímetro o estadiómetro, un
plicómetro y una cinta métrica (material homologado y calibrado).
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: TALLA
❑ TALLA DE PIE
- Individuo descalzo
- Posición de la cabeza y cuerpo

Meato auditivo

?
Estadiómetro AMBITO CLÍNICO
homologado y • Acostados
calibrado • Encamados con hemiplejía,
paraplejía o cuadriplejía
• Silla de ruedas
• Cifosis
• Pérdida de densidad mineral
osea
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: TALLA
❑ TALLA SENTADO (altura de la rodilla)
Fórmula de Chumlea et al., para >60 años
HOMBRE: T = (2,02 x altura rodilla) – (0,04 x edad) + 64,19
MUJER: T = (1,83 x altura rodilla) – (0,24 x edad) + 84,88

Chumlea et al., Estimating stature from knee height for persons 60 to 90 years of age.
J Am Geriatry Soc. 1985;33:116-20.

r=0.93

Sierra Torrescano. Revista Enfermería Universitaria ENEO-UNAM. V2009; 6 ( 3): 14- 20


ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: TALLA
❑ TALLA POR ENVERGADURA DE BRAZOS

a) Estiloides-olécranon estiloides

olécranon

Todorovic et al., The “MUST” Explanatory Booklet. A Guide to the “malnutrition Universal Screening Tool” for Adults. November 2011. Members of the Malnutrition Action
Group (MAG), a Standing Committee of the British Association for Parenteral and Enteral Nutrition (BAPEN)
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: TALLA
❑ TALLA POR ENVERGADURA DE BRAZOS

a) Estiloides-olécranon estiloides

olécranon

Ejemplo.
Si la distancia estiloides-
olècranon es de 25 cm.
¿cuanto medirá un hombre
de 67 años?

Todorovic et al., The “MUST” Explanatory Booklet. A Guide to the “malnutrition Universal Screening Tool” for Adults. November 2011. Members of the Malnutrition Action
Group (MAG), a Standing Committee of the British Association for Parenteral and Enteral Nutrition (BAPEN)
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: TALLA
❑ TALLA POR ENVERGADURA DE BRAZOS

a) Estiloides-olécranon

Todorovic et al., The “MUST” Explanatory Booklet.

b) Demienvergadura
Fórmula de Bassey et al., Curvatura escoliosis/cifosis
HOMBRES: T = 1,40 x demienvergadura (cm) + 57,8 Rigidez o deformaciones
MUJERES: T=1,35 x demienvergadura (cm) + 60,1 articulares
Bassey. Annals of human biology. 1986. 13: 499-502
BAPEN (British Association for Parenteral and Enteral Nutrition) a partir de ‘MUST’
Explanatory Booklet.
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: TALLA
❑ TALLA POR ENVERGADURA DE BRAZOS

a) Estiloides-olécranon

Todorovic et al., The “MUST” Explanatory Booklet.

b) Demienvergadura
Fórmula de Bassey et al.,
HOMBRES: T = 1,40 x demienvergadura (cm) + 57,8
MUJERES: T=1,35 x demienvergadura (cm) + 60,1
Bassey. Annals of human biology. 1986. 13: 499-502

c) Envergadura
• Reflejo de la verdadera estatura
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PESO
❑ PESO - Mejor parámetro para valorar estado nutricional
- Cambios de peso

❖ PESO “IDEAL” O “DESEABLE”: Es un rango en kilos


recomendado el cual sugiere, de acuerdo a la estatura y
complexión de la persona, el peso que aproximadamente
debe tener una persona.
❖ PESO ACTUAL O REAL
❖ PESO HABITUAL: es el peso que manifiesta el paciente
“haber tenido siempre”.
EVALUAR LA MALNUTRICION ¿Cuando tenemos que
O DESNUTRICIÓN pesar al paciente?
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PESO

❖ PESO “IDEAL” o “DESEABLE”

• Se calcula la complexión del individuo y se estima el peso ideal mediante tablas


de referencia
• Tablas de referencia
- Metropolitan Life Height and Weight Insurance Company
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PESO
❖ PESO “IDEAL” o “DESEABLE:
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PESO
❖ PESO “IDEAL”: fórmulas
MUJERES: PI = (talla cm – 100) – [ ( talla – 150)/2,5] Fórmulas de Lorentz
HOMBRES: PI = (talla cm – 100) – [ ( talla – 150)/4] Talla comprendida entre 140-220 cm
Fórmulas de Metropolitan Life Insurance
MUJERES y HOMBRES: PI = 50 + 0,75 (talla-150)
Company

MUJERES: PI = 45kg para los primeros 152cm de altura y 3 kg


para cada 2.5 cm por encima de 152; o bien 2kg sustraídos a
cada 2,5 cm por debajo de 152 cm. Fórmulas de Hamwi
HOMBRES: PI = 48kg para los primeros 152cm de altura y 3 kg
para cada 2.5 cm por encima de 152; o bien 2kg sustraídos a
cada 2,5 cm por debajo de 152 cm.
¿Edad, raza, complexión??
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PESO
❖ PESO RELATIVO

% de PI Situación nutricional
Peso relativo (%) = peso actual / peso ideal x100 < 69 Malnutrición grave
70-79 Malnutrición moderada
80-90 Malnutrición leve
90-110 Normalidad
110-120 Sobrepeso
> 120 Obesidad

Influencia del estado de hidratación


ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PESO
❖ CAMBIOS DE PESO CORPORAL Peso actual
% de peso habitual = x100
Peso habitual
Peso habitual – peso actual
% de peso perdido = x100 % de PH Situación nutricional
reciente Peso habitual < 74 Malnutrición grave
75-84 Malnutrición moderada
Tiempo Pérdida de peso Pérdida de peso 85-95 Malnutrición leve
significativa severa
1 semana 1-2% > 2%
1 mes 5% > 5%
3 meses 7,5% > 7,5%
6 meses 10% > 10%
Blackbum GL., J Parenter Nutr 1977
• 10%: cambio nutricional significativo Vasunilashorn et al., J Obes. 2013
• Mayor incidencia de infecciones y complicaciones Kong et al., JAMA Oncol. 2017
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: IMC
❖ INDICE DE MASA CORPORAL: IMC Interpretación SEEDO 2011
como indicador de corpulencia < 16 Desnutrición grave
16.0-16.9 Desnutrición moderada
IMC= Peso (kg)/Talla2 (m) 17.0-18.4 Desnutrición leve
18.5-24,9 Peso normal
• Simplicidad
• Valor epidemiológico 25-26.9 Sobrepeso grado I
• Población anciana o EPOC, IMC>20 normal 27 – 29.9 Sobrepeso grado II (preobesidad)
• Con valor pronóstico de mortalidad
• En obesos, buena correlación grasa corporal y 30 -34.9 Obesidad de tipo I
morbimortalidad 35 - 39.9 Obesidad de tipo II
40 – 49.9 Obesidad de tipo IIII (mórbida)
≥50 Obesidad de tipo IV (extrema)
http://www.seedo.es/images/site/documentacionConsenso/Documento-Consenso-FESNAD-SEEDO-Oct2011.pdf
http://www.seedo.es/images/site/documentacionConsenso/Libro_Blanco_Nutricion_Esp-2013.pdf
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: IMC
Prospective Studies Collaboration. Body-mass index and cause-
specific mortality in 900 000 adults: collaborative analyses of 57
prospective studies. Lancet 2009; 373: 1083–96
Muertes por año por 1000 (95%CI)

hombres

mujeres

Aune et al., BMI and all cause mortality: systematic review and non-linear dose-response
meta-analysis of 230 cohort studies with 3.74 million deaths among 30.3 million
participants. BMJ 2016;353:i2156

15 20 25 30 35 40 50
kg = [MLG]+[MG]+[H2O]+[MO]
IMC (kg/m2)
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PLIEGUES CUTÁNEOS
❑ PLIEGUES CUTÁNEOS kg = [MLG]+[MG]+[H2O]+[MO] ❑ CIRCUNFERENCIAS

• Evalúan la grasa subcutánea → estiman la masa grasa


corporal
• Inconvenientes: presencia de edemas, deshidratación
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PLIEGUES CUTÁNEOS
❑ PLIEGUES CUTÁNEOS PLIEGUE SUBESCAPULAR: Situado en el ángulo inferior de
la escápula, en dirección oblicua hacia abajo y hacia
PLIEGUE DEL TRÍCEPS: Situado en el punto medio acromio- fuera, formando un ángulo de 45º con la horizontal.
radial en la parte posterior del brazo. El pliegue es vertical

PLIEGUE SUPRAESPINAL O SUPRAILIACO ANTERIOR: Localizado en la


intersección formada por la línea del borde superior del íleon con
otra que va desde la espina iliaca antero-superior hasta el borde
axilar anterior .

PLIEGUE DEL BÍCEPS: Situado en el punto medio


acromio-radial en la parte anterior del brazo. El
pliegue es vertical
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PLIEGUES CUTÁNEOS
❑ PLIEGUES CUTÁNEOS: Fórmulas que estiman la grasa corporal

1) Primero se calcula la densidad corporal: Fórmula de Durnin-Womersley

Densidad corporal (D) = C – [M*log(suma 4 pliegues)]

2) Porcentaje de grasa: Ecuación de Siri

Porcentaje de grasa (%G) = [(4,95/D)-4,5]*100


ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PLIEGUES CUTÁNEOS
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PERÍMETROS CORPORALES
❑ PERÍMETROS CORPORALES

❖ Circunferencia de la cintura Perímetro abdominal Alto riesgo CV


• Indicador de grasa visceral y HOMBRES > 102 cm
riesgo cardiovascular MUJERES > 88 cm

❖ Índice Cintura/Cadera (ICC)


• Clasificación de la obesidad en
su distribución corporal
ICC Obesidad
central o
androide
HOMBRES > 0,9
MUJERES > 0,8
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PERÍMETROS CORPORALES
❑ PERÍMETROS CORPORALES

❖ Circunferencia braquial (CB) y circunferencia muscular del


brazo (CMB)

CMB (cm) = [ CB (cm) – (3,14 x PT (cm)]


Mide la reserva proteica somática, indicador de depleción nutricional
PT (pliegue tricipital)

Tablas de referencia: en base a genero y edad

• Tablas de percentiles de Ricart 1993 (población de 16 a 65)


• Tablas de percentiles de Esquius 1993 (población de 65 a >85)
Lozano. SEMERGEN 2004
Tartari et al., Oncol Lett 2013
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL
ANTROPOMETRÍA: PERÍMETROS CORPORALES
CMB actual Ejemplo:
% de valor estándar = x 100 Hombre de 35 años que tiene un CMB de 14 cm
%VE CMB (percentil 50)
VE%= 14/24,75*100= 56%

% VE de CMB Significación

<60% Pérdida proteica severa

60 – 90 % Pérdida proteica moderada

> 90% Pérdida proteica leve

circunferencia muscular del


brazo (CMB)
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL: BIOIMPEDANCIA

❑ Método Doble Indirecto de composición corporal

El fundamento biológico de la bioimpedancia reside en la distinta resistencia de


los tejidos corporales al paso de una corriente eléctrica, en función de la cantidad
y distribución de agua y electrolitos en los distintos compartimentos corporales
(Lukaski 1987).
ESTUDIO DE COMPOSICIÓN CORPORAL: BIOIMPEDANCIA

VENTAJAS INCONVENIENTES
Sencilla, rápida, Influenciada por factores del
transportable sujeto:
Muchas ecuaciones para - Hidratación
rango de edades y etnias - Esfuerzo físico
- Ingesta de alimentos
- Ciclo menstrual
Se han establecido Influencia por factores externos
protocolos de medidas - Distancia entre electrodos y
estandarizados receptor
- Disposición de brazos y piernas
- Temperatura externa
APARTADOS DE LA EVALUACIÓN DEL ESTADO NUTRICIONAL

❑ VALORACIÓN CLÍNICA
❑ Historia Clínica BLOQUE I. Tema 1
❑ Examen físico
❑ VALORACIÓN DE LA COMPOSICIÓN CORPORAL
❑ Métodos Doble Indirectos: antropometría, bioimpedancia
❑ Métodos Indirectos: DEXA, TAC BLOQUE III.
❑ PARÁMETROS BIOQUÍMICOS e INMUNOLÓGICOS Tema 9.a
❑ VALORACIÓN FUNCIONAL
❑ HISTORIA DIETÉTICA
❑ HERRAMIENTAS DE EVALUACIÓN NUTRICIONAL EN LA TOMA DE DECISIONES
BLOQUE III.
❑ Métodos de Cribado Nutricional y Valoración Nutricional
Tema 9.b

❑ NECESIDADES ENERGÉTICAS Y NUTRICIONALES


COMPOSICIÓN CORPORAL: MÉTODOS INDIRECTOS

ABSORCIOMETRIA DE TOMOGRAFÍA AXIAL


RAYOS X DE DOBLE FOTON COMPUTARIZADA
(DEXA) (TAC)
¿COMO MEDIR LA - Muy preciso,
- Es el “Gold Standard” para DMO - Muy complejo y costoso
COMPOSICIÓN
- Reproducible CORPORAL? (6,5 - Distingue la grasa visceral de la subcutánea
- Tiempo bajo min) - Dosis elevadas de radiación (1000-fold DEXA)
- Radiación reducida
- Estiman parámetros a partir de la medida
directa de una propiedad física
- Son técnicas de diagnóstico por imagen
bidimensional
- Coste moderado y disponibilidad baja
COMPARATIVA DE MÉTODOS DE VALORACIÓN NUTRICIONAL

Método Medida principal Ventajas Inconvenientes

Antropometría Peso/talla/diámetros/pliegues Imprescindible en cualquier Para análisis de composición


exploración clínica corporal requiere
Simple, fácil y barata entrenamiento

Impedancia bioeléctrica Resistencia al paso de la Simple, segura, rápida, barata, Limitaciones en obesos
corriente portátil >35 IMC
Requiere ecuaciones
específicas

Absorciometría de doble Masa magra, masa grasa y Sencilla, baja radiación Cara
energía de rayos X (DEXA) densidad mineral ósea Método de referencia de uso Requiere técnicos de
clínico habitual radiología

Tomografía computarizada Grasa visceral y grasa Gran precisión Cara y costosa


(TAC) subcutánea Medida numérica de grasa Irradiación excesiva
subcutánea e índice grasa
visceral/subcutánea
APARTADOS DE LA EVALUACIÓN DEL ESTADO NUTRICIONAL

❑ VALORACIÓN CLÍNICA
❑ Historia Clínica BLOQUE I. Tema 1
❑ Examen físico
❑ VALORACIÓN DE LA COMPOSICIÓN CORPORAL
❑ Métodos Doble Indirectos: antropometría, bioimpedancia
❑ Métodos Indirectos: DEXA BLOQUE II
❑ PARÁMETROS BIOQUÍMICOS e INMUNOLÓGICOS
❑ VALORACIÓN FUNCIONAL
❑ HISTORIA DIETÉTICA
❑ HERRAMIENTAS DE EVALUACIÓN NUTRICIONAL EN LA TOMA DE DECISIONES
BLOQUE II
❑ Métodos de Cribado Nutricional y Valoración Nutricional

❑ NECESIDADES ENERGÉTICAS Y NUTRICIONALES


PARÁMETROS BIOQUÍMICOS

VALORACIÓN BIOQUÍMICA DE LA PROTEÍNA CORPORAL

PROTEÍNA SOMÁTICA PROTEÍNA VISCERAL

❑ Índice creatinina/creatinina ❑ Albúmina


esperada ❑ Prealbúmina
❑ Balance de nitrógeno ❑ Proteína ligada a retinol
❑ Transferrina
proteínas somáticas
(corporal/ muscular) proteínas VISCERAL
MUSCULO VISCERAS, CELULAS
ESQUELETICO SANGUINEAS, PLASMA
PARÁMETROS BIOQUÍMICOS

VALORACIÓN BIOQUÍMICA DE LA PROTEÍNA CORPORAL

PROTEÍNA SOMÁTICA PROTEÍNA VISCERAL

❑ Índice creatinina/creatinina ❑ Albúmina


esperada ❑ Prealbúmina
❑ Balance de nitrógeno ❑ Proteína ligada a retinol
❑ Transferrina
PARÁMETROS BIOQUÍMICOS

PROTEÍNA SOMÁTICA
❑ Índice creatinina/creatinina esperada • ICT < 80% Malnutrición proteica
• Limitaciones:
- recogida orina 24h
- Dieta
- insuficiencia renal
- Fármacos
- Pérdidas de orina
- Oliguria
PARÁMETROS BIOQUÍMICOS

PROTEÍNA SOMÁTICA
❑ Índice creatinina/creatinina esperada • ICT < 80% Malnutrición proteica
• Limitaciones:
- recogida orina 24h
- Dieta
- insuficiencia renal
- Fármacos
- Pérdidas de orina
- Oliguria
❑ Balance de nitrógeno (BN)
BN = N ingerido – N excretado • Ingesta de proteïna.
Las proteínas tienen 16% N → 100g proteïna/16 g N
• Urea (valores normales 10-20 g/24h) contiene una
proporción de nitrogeno del 46%, por tanto el factor de
conversión [urea = NUr x 0,46]
• 4g = 2 g de las heces y sudor + 2 g de N no proteico
PARÁMETROS BIOQUÍMICOS

PROTEÍNA SOMÁTICA
❑ Índice creatinina/creatinina esperada • ICT < 80% Malnutrición proteica
• Limitaciones:
- recogida orina 24h
- Dieta
- insuficiencia renal
- Fármacos
- Pérdidas de orina
- Oliguria
❑ Balance de nitrógeno (BN)

• Indicador de cambios de proteína corporal


BN = N ingerido – N excretado • BN > 0: repleción proteica
• BN < 0: depleción proteica (catabolismo o insuficiente
ingesta proteica)
PARÁMETROS BIOQUÍMICOS

VALORACIÓN BIOQUÍMICA DE LA PROTEÍNA CORPORAL

PROTEÍNA SOMÁTICA PROTEÍNA VISCERAL

❑ Albúmina
❑ Índice creatinina/talla
❑ Prealbúmina
❑ Balance de nitrógeno
❑ Proteína ligada a retinol
❑ Transferrina
ANTROPOMETRÍA: PARÁMETROS BIOQUÍMICOS
PROTEÍNA VISCERAL
Bajo PM
❑ ALBÚMINA Carga neta elevada

La albúmina es una proteína producida por el hígado.


OBJETIVO: mantener la presión coloidosmótica del plasma
TRANSPORTA: constituyentes de la sangre, hormonas,
enzimas, fármacos, minerales, iones, ácidos grasos,
aminoácidos, metabolitos
PRESENCIA: el 60% de las proteínas séricas totales
ANÁLISIS: Fácil determinación y bajo coste
Muy utilizado en:
- Pronóstico de morbimortalidad (buen marcador
epidemiológico) Herrmann et al., Arch Intern Med. 1992. 152: 125-130
- Valoración nutricional Akirov et al., Am J Med, 2017. 130: 1465.e11–1465.e19
ANTROPOMETRÍA: PARÁMETROS BIOQUÍMICOS
PROTEÍNA VISCERAL
❑ ALBÚMINA: VALORACIÓN NUTRICIONAL NIVELES DE
ALBUMINA
DESCENSO NORMAL ≥ 35 g/L
- diminución de la proteína corporal
- disminución de la ingesta proteica DESNUTRICIÓN 28-34 g/L
LEVE
INFLUENCIA DESNUTRICIÓN 21-27 g/L
- enfermedad hepática MODERADA
- hipotiroidismo DESNUTRICIÓN < 21 g/L
- pérdidas renales o intestinales SEVERA
- alteraciones de la deshidratación

NO REFLEJA INGESTA PROTEICA AGUDA (t1/2: 18-21 días)


ANTROPOMETRÍA: PARÁMETROS BIOQUÍMICOS

PROTEÍNA VISCERAL
❑ Prealbúmina
- t1/2: 2 días Gil, A. Tratado de Nutricion. Nutrición y Enfermedad.
3ª Edición. 2017
- Monitorizar el tratamiento nutricional: indicador de estado proteico
- Reducción en casos de inflamación o estrés o traumatismos
❑ Proteína ligada a retinol
- t1/2: 12h
- Reducción en casos de inflamación o estrés o traumatismos
❑ Transferrina
- t1/2: 8 días
- Incremento: reservas bajas de hierro
- Descenso: enfermedad hepática, inflamación
ANTROPOMETRÍA: PARÁMETROS INMUNOLÓGICOS

RECUENTO DE LINFOCITOS TOTALES Linfocitos/mL

- Orientativa de alteración Normal > 2000

- Alteración debido a: Desnutrición 1200-2000


- Infección leve
- Inflamación
Desnutrición 800-1200
- Enfermedad tumoral Moderada
- Fármacos (corticoides, inmunosupresores)
Desnutrición <800
severa
APARTADOS DE LA EVALUACIÓN DEL ESTADO NUTRICIONAL

❑ VALORACIÓN CLÍNICA
❑ Historia Clínica BLOQUE I. Tema 1
❑ Examen físico
❑ VALORACIÓN DE LA COMPOSICIÓN CORPORAL
❑ Métodos Doble Indirectos: antropometría, bioimpedancia
❑ Métodos Indirectos: DEXA BLOQUE III.
❑ PARÁMETROS BIOQUÍMICOS E IMUNOLÓGICOS Tema 9.a
❑ VALORACIÓN FUNCIONAL
❑ HISTORIA DIETÉTICA
❑ HERRAMIENTAS DE EVALUACIÓN NUTRICIONAL EN LA TOMA DE DECISIONES
BLOQUE III.
❑ Métodos de Cribado Nutricional y Valoración Nutricional
Tema 9.b

❑ NECESIDADES ENERGÉTICAS Y NUTRICIONALES


VALORACIÓN FUNCIONAL

❑ FUERZA DE EMPUÑADURA: es la fuerza utilizada con la Dinamómetro de


mano
mano para apretar o suspender objetos en el aire.
TABLAS PERCENTILADAS

Leong et al., Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle


❑ Interpretación por valores de corte: 2016; 7: 535–546
- Valores > 34 kg (hombres), 23 kg (mujeres): bajo riesgo
- Valores < 34 kg (hombres), 23 kg (mujeres): alto riesgo
VALORACIÓN FUNCIONAL
Todas las causas de Recuperación de la
mortalidad funcionalidad

Estancia
hospitalaria Asociación
inversa con VGS
Reingreso
hospitalario
Pediatría: estancia
hospitalaria

Bohannon. Curr Opin Nutr Metab Care. 2015. 18(5):465-70.


Ling et al., CMAJ 2010. 182(5):429-35
RESUMEN

Gil, A. Tratado de Nutricion. Nutrición y Enfermedad. 3ª Edición. 2017


APARTADOS DE LA EVALUACIÓN DEL ESTADO NUTRICIONAL

❑ VALORACIÓN CLÍNICA
❑ Historia Clínica
BLOQUE I. Tema 1
❑ Examen físico
❑ VALORACIÓN DE LA COMPOSICIÓN CORPORAL
❑ Métodos Doble Indirectos: antropometría, bioimpedancia
❑ Métodos Indirectos: DEXA
❑ PARÁMETROS BIOQUÍMICOS E IMUNOLÓGICOS BLOQUE II
❑ VALORACIÓN FUNCIONAL
❑ HISTORIA DIETÉTICA
❑ HERRAMIENTAS DE EVALUACIÓN NUTRICIONAL EN LA TOMA DE DECISIONES
❑ Métodos de Cribado Nutricional y Valoración Nutricional
BLOQUE II

❑ NECESIDADES ENERGÉTICAS Y NUTRICIONALES


HISTORIA DIETÉTICA

❑ Recordatorio de 24 horas, registro


alimentario, cuestionario de
frecuencia de consumo de
alimentos
HISTORIA DIETÉTICA
Utilitat Avantatges Limitacions
Utilitat a la pràctica clínica Pot aplicar-se a persones analfabetes Les dades resultants depenen en gran mesura de
l’habilitat de l’entrevistador
Aporta informació sobre el patró de S’obtenen detalls dels diferents aliments Necessitat d’entrevistador expert i gran cooperació del
consum habitual d’aliments consumits en cada àpat enquestat
Estimació de la prevalença d’ingesta Inclou aliments consumits amb menys El mètode és difícil per les persones amb hàbits
inadequada regularitat alimentaris erràtics com treballadors per torns
Útil en estudis epidemiològica sobre Es pregunta sobre el patró individual de la Pot ser difícil avaluar la mida de les porcions encara que
relació dieta-malaltia ingesta usual l’entrevistador utilitzi fotografies o models d’aliments
Ingesta mitjana habitual de nutrients S’obté informació de la totalitat de la dieta La comparabilitat de les dades obtingudes no està
durant un període epidemiològicament garantida ja que no existeix una
manera estàndard de realitzar la historia dietètica
Permet obtenir un patró representatiu Imprecís des del punt de vista quantitatiu. Records de
dieta anterior influïda en els hàbits actuals
Pot dissenyar-se per avaluar la dieta total o És difícil determinar amb precisió el període de
només alguns nutrients recordatori. L’entrevista llarga pot ser cansada. Errors en
la informació facilitada
No afecta als hàbits alimentaris de Tendència a sobrevalorar les ingestes
l’enquestat
APARTADOS DE LA EVALUACIÓN DEL ESTADO NUTRICIONAL

❑ VALORACIÓN CLÍNICA
❑ Historia Clínica
BLOQUE I. Tema 1
❑ Examen físico
❑ VALORACIÓN DE LA COMPOSICIÓN CORPORAL
❑ Métodos Doble Indirectos: antropometría, bioimpedancia
❑ Métodos Indirectos: DEXA
❑ PARÁMETROS BIOQUÍMICOS E IMUNOLÓGICOS BLOQUE II
❑ VALORACIÓN FUNCIONAL
❑ HISTORIA DIETÉTICA
❑ HERRAMIENTAS DE EVALUACIÓN NUTRICIONAL EN LA TOMA DE DECISIONES
❑ Métodos de Cribado Nutricional y Valoración Nutricional
BLOQUE II

❑ NECESIDADES ENERGÉTICAS Y NUTRICIONALES


Conceptos y definiciones

Crecimiento
Mantenimiento del
organismo y bienestar
Ingesta de alimentos
Ingesta Necesidades
nutricional nutricionales
absorción Estrés psicológico
Estrés fisiológico
(Infección, enfermedad,
fiebre)
Estado nutricional
óptimo
Conceptos y definiciones
AUGMENTO DE
GASTO ENERGÉTICO O AUGMENTO DE
NECESIDADES INGESTA

DISMINUCIÓN NECESIDADES
DE INGESTA Ingesta inadecuada
Maladigestión
Malabsorción

ESTADOS DE CARENCIA NUTRICIONAL O ESTADOS DE EXCESO NUTRICIONAL


DESNUTRICIÓN
Conceptos y definiciones:
CIE-10 - Clasificación internacional de enfermedades
Cada afección puede ser asignada a una categoría y recibir un código de hasta seis caracteres de longitud (en formato de X00.00). Cada
una de tales categorías puede incluir un grupo de enfermedades similares. Los siguientes códigos se utilizan por la Clasificación Estadística
Internacional de Enfermedades y Problemas Relacionados con la Salud.

Finalidad:
Permitir el registro sistemático de
enfermedades y compararlo con los datos
recogidos en distintos paises o areas

Está diseñado para promover la


comparación internacional de la
recolección, procesamiento, clasificación y
presentación de estas estadísticas.

OMS
Conceptos y definiciones:
CIE-10 - Clasificación internacional de enfermedades
MALNUTRICIÓN

MALNUTRICIÓN
término que se refiere a las carencias, los excesos y los desequilibrios de la ingesta calórica y de
nutrientes de una persona causando efectos adversos mesurables sobre la estructura (forma, tamaño y
composición) y la función corporal/tisular, y el resultado clínico.
Malnutrición
❑ DESNUTRICIÓN
energético-proteica
❑ Emaciación: indica pérdida de peso reciente y grave (MEP)
❑ Retraso en el crecimiento: talla insuficiente respecto a la edad
❑ Insuficiencia ponderal: insuficiencia de peso respecto a la edad

❑ MALNUTRICIÓN relacionada con MICRONUTRIENTES (falta o exceso de vitaminas o minerales importantes)

❑ SOBREPESO, OBESIDAD Y ENFERMEDADES NO TRANSMISIBLES relacionadas con la alimentación

OMS, mayo 2017


M. Gibney et al. Nutrición Clínica
MALNUTRICIÓN ENERGÉTICO-PROTEICA

MALNUTRICIÓN PROTEINOENERGÉTICA

Según la etiología Etiología


1. Primaria, exógena o ambiental → Ingesta deficiente (cantidad y/o calidad) (sobre todo niños, también ancianos)
Pobreza, ignorancia, maltrato-abandono, inmigración, desastres naturales
2. Secundaria, endógena u orgánica → Imposibilidad o dificultad para la utilización de los alimentos aportados
Causas frecuentes: recién nacido pretérmino, enfermedad inflamatoria
intestinal, cáncer, anorexia nerviosa, celiaquía/diarreas

Según la forma clínica Según el grado de intensidad


1. Déficit global calórico: marasmo alimentario o nutricional LEVE – MODERADO – GRAVE
2. Déficit proteico: kwashiorkor
3. Formas intermedias: kwashiorkor marasmático
4. Carencias específicas de vitaminas, minerales, oligoelementos
MALNUTRICIÓN
MARASMO ALIMENTARIO ENERGÉTICA

Deformidades
óseas Palidez
cutánea
MALNUTRICIÓN PROTEICA

KWASHIORKOR “niño desplazado”


MALNUTRICIÓN ENERGÉTICO-PROTEICA: CARASTERÍSTICAS CLÍNICAS

MALNUTRICIÓN
ENERGÉTICA MALNUTRICIÓN
PROTEICA

DATOS MARASMO KWASHIORKOR


Edad Más frecuente en menores de 1 año Más frecuentes después del primer año

Edema Negativo Positivo

Instalación Crónica Aguda

Carencia básica Calorías Proteínas

Alteraciones en piel y pelo Negativo Positivo

Tejido muscular Atrofía del tejido (nalga tabaquera) Atrofía muscular enmascarada por la grasa
subcutánea y el edema
Cara Cara de “viejito” Cara de luna llena (edema + lipogénesis)
CONSEJO DE EUROPA.
Comité de Ministros (Resolución Res AP(2003)3)
ALIMENTACIÓN Y ATENCIÓN NUTRICIONAL EN HOSPITALES

1) VALORACIÓN Y TRATAMIENTO NUTRICIONAL EN LOS HOSPITALES

“La evaluación del estado nutricional en el ámbito hospitalario permite


conocer qué paciente está desnutrido y en qué grado, detecta los
pacientes que requieren nutrición artificial y evalúa la eficacia del
soporte nutricional”.
“La detección de un paciente en riesgo nutricional deberá seguirse de una
evaluación nutricional completa, un plan terapéutico nutricional
individualizado y una monitorización de la evolución.”
(Aprobada durante la reunión nº 860 de 12/11/2003)
CRIBADO NUTRICIONAL

* ESPEN: M U S T ( M a ln u t rit io n U n iv e rs a l S c re e n in g To o l)
N R S - 2 0 0 2 ( N u t rit io n R is k S c re e n in g )
M N A ( M in i Nutritional Assessment)- frágil
* ASPEN añade:
SNAQ (Short Nutrition Assessment Questionnaire)
VGS (Valoración Global Subjetiva).

✓ Disfagia:
EAT-10: Eating Assessment Tool: Despistaje de la Disfagia

✓ Pediatria: STAMP
STRONGkids
Métodos de cribado.
MUST (Herramienta de cribado universal de la malnutrición)
PASO 1 + PASO 2 + PASO 3
CARACTERÍSTICAS:
Puntuación IMC Puntuación de Puntuación de
- ¿Para qué? Identificar adultos IMC > 20 (>30 adelgazamiento no enfermedad aguda
malnutridos, con riesgo de obesos*)=0 deseado en 3-6 meses Añada una puntuación de 2
malnutrición (desnutrición) u IMC 18.5-20=1 Pérdida de peso <5%=0 si no se ha producido ingesta
obesos IMC < 18.5=2 Pérdida de peso 5-10%=1 nutricional o es probable que
Pérdida de peso >10%=2 no tenga aporte nutricional
- ¿Quién? Adultos a cualquier
en >5 días
nivel asistencial (hospitales,
ambulatorios, atención
sanitaria) SUMA DE
- ¿Predicción? Ingresos y PUNTUACIONES
frecuencia (comunidad),
estancia hospitalaria,
mortalidad
- Diseñado por BAPEN
- Recomendado por ESPEN
- 3 CRITERIOS
Stratton et al., Br J Nutr 2004
Métodos de cribado.
MUST (Herramienta de cribado universal de la malnutrición)
PASO 1 + PASO 2 + PASO 3
Puntuación IMC Puntuación de adelgazamiento no Puntuación de enfermedad aguda
IMC > 20 (>30 obesos*)=0 deseado en 3-6 meses Añada una puntuación de 2 si no se ha
IMC 18.5-20=1 Pérdida de peso <5%=0 producido ingesta nutricional o es
IMC < 18.5=2 Pérdida de peso 5-10%=1 probable que no tenga aporte nutricional
Pérdida de peso >10%=2 en >5 días

SUMA

1 - Riesgo intermedio ≥2 - Riesgo alto


0 - Riesgo bajo Observación Tratamiento
Asistencia clínica habitual • Documentar aporte dietético durante 3 días • Derivar a un equipo de dietistas y
• Si es suficiente: escaso interés clínico y apoyo nutricional
• Repetir el cribado
repetir el cribado • Fijar objetivos de aporte nutricional
• Hospital: semanalmente
• Hospital: semanalmente total
• Residencias: mensualmente
• Residencias: mensualmente • Controlar y revisar plan de cuidados
• Comunidad: anualmente
• Comunidad: cada 2-3 meses ✓Hospital: semanalmente
• Mayores de 75 años
• Si el aporte es insuficiente: interés clínico. ✓Residencias y comunidad:
Fijar objetivos de aporte nutricional total y mensualmente
Stratton et al., Br J Nutr 2004 controlar periódicamente
NRS Nutrition Risk Screening

Cribado inicial (similar a componentes del MUST) SI NO


CARACTERÍSTICAS:
1 IMC <20,5
- Diseñado por ESPEN (2002)
2 El paciente ha perdido peso en los últimos 3 meses
- ¿Para qué? Detectar
desnutrición ya presente y 3 Está el paciente gravemente enfermo
valorar la gravedad 4 El paciente ha disminuido su ingesta en la última semana
- ¿Quién? Pacientes
hospitalizados
Si la respuesta es afirmativa en alguno de los 4 apartados, realice el
- Edad como factor de riesgo si screening final (Tabla 2).
> 70a
Si al respuesta es negativa en los 4 apartados, reevalúe al paciente
- CRITERIOS (2 partes) semanalmente. En el caso que el paciente vaya a ser sometido a una
intervención de cirugía mayor, valorar la posibilidad de soporte
nutricional perioperatorio para evitar el riesgo de malnutrición.
NRS Nutrition Risk Screening

AVC: accidente vascular cerebral

CARACTERÍSTICAS
- Pacientes hospitalizados
- Práctico y fiable
NRS Nutrition Risk Screening

CARACTERÍSTICAS
- Pacientes hospitalizados
- Práctico y fiable
Mini Nutritional Assessment
MNA Short Form ®

INGESTA DIETÉTICA ESTADO NEUROPSICOLÓGICO

Características:
- ¿Para qué? Presencia de malnutrición
o riesgo en ancianos
- ¿Quién? Ancianos en domicilio, ADELGAZAMIENTO
residencias u hospitalización
- Prevalencia desnutrición en ancianos: IMC
15-60%
- Rápido (4-5 min) MOVILIDAD
- Alta sensibilidad, especificidad, valor
predictivo (valoración geriátrica
integral)
- Sujetos > 65 años (ESPEN)
- Sin parámetros analíticos
- No discrimina grados de desnutrición ESTRÉS
- Si es positivo → parte de evaluación Pantorrilla - panxell
Mini Nutritional Assessment
MNA Short Form ®

❖ >12 punts: Normal,


no és necessària una valoració completa

❖ <11 punts: Possible malnutrició, continuar


amb la valoració
Mini Nutritional Assessment
MNA®
MEDICACIÓN, LESIONES CUTÁNEAS Y DEPENDENDIA

Principalment es fa referència a si el pacient és independent per les


activitats bàsiques de la vida diària
*Té ulceres de decúbit? No es refereix a ferides quirúrgiques o altre tipus
de ferides només a les ulceres de pressió o escares (teixit necrosat)
Mini Nutritional Assessment
MNA®
PARMÁMETROS DIETÉTICOS
Pren habitualment esmorzar,
dinar i sopar? Un àpat complet

*Els pacients als que se’ls ha


de donar de menjar o que
necessiten ajuda per sostenir
la cullera
**Els pacients que necessiten
ajuda per preparar el menjar
(obrir recipients, posar-se la
mantega, tallar la carn) però
poden menjar sols
Mini Nutritional Assessment
MNA®
PARMÁMETROS SUBJETIVOS Y CLÍNICOS

Sempre
mesurar la part
més ample del
panxell
Mini Nutritional Assessment
MNA®
Mini Nutritional Assessment
MNA®

MNA: < 17
• Estudi analític

• Buscar i tractar altres causes de desnutrició

• MNA punt per punt: intervenir


específicament sobre cada un
Mini Nutritional Assessment
MNA®

MNA: 17-23,5
• Consell dietètic i seguiment

• Avaluar la sobrecàrrega del cuidador

• Millorar la conducta alimentària

• Avaluar MNA punt per punt i intervenir sobre cada un


Mini Nutritional Assessment
MNA®

MNA ≥ 24: CONSELL DIETÈTIC


• Menjar una mica de tot, al menys 3 menjars al dia, ni molt ni poc, el que
agradi
• Assegurar aport productes làctics
• Carn, peix, pollastre, com a mínim 1 cop al dia
• Patates, pasta, cereals, llegums com a mínim
1 cop/dia
• Pa a cada menjada
• Prendre 1,5- 2 litres d’aigua al dia
Cuestionario corto de valoración nutricional (SNAQ)

CARACTERÍSTICAS

- Dispone de tres versiones validadas


(paciente hospitalizado, residencia y
ambulatorio >65 años).
- Detectar y tratar pacientes
desnutridos
- t < 5’
Es un protocolo de cribado
desarrollado por el Grupo Holandés
de lucha contra la desnutrición.

Dutch Malnutrition Steering Group


SNAQ
Cuestionario corto de valoración nutricional (SNAQ)

Para pacientes hospitalizados


Cuestionario corto de valoración nutricional (SNAQ)

RC: centros residenciales


Cuestionario corto de valoración nutricional (SNAQ)

Para pacientes ambulatorio de > 65a


VALORACIÓN GLOBAL SUBJETIVA (VGS)

CARACTERÍSTICAS:
- ¿Para qué? Valoración
nutricional
- ¿Quién? Adultos a cualquier
nivel asistencial
- ¿Predice ? Complicaciones y
mortalidad postoperatoria;
estancia hospitalaria
- CRITERIOS

- Valora el riesgo nutricional de un paciente


- Basado en: historia clínica y examen físico
- Recomendado por la Sociedad española de nutrición
básica y aplicada (SENBA) i americana ASPEN
- Correlación con el índice de riesgo nutricional y
valoración en pacientes hospitalizados
VALORACIÓN GLOBAL SUBJETIVA (VGS)
Disfagia

Es una autoevaluación
analógica verbal,
unidimensional y de
puntuación directa para
evaluar síntomas específicos
de disfagia
Valoración nutricional en pediatría: STAMP & STRONGKids
APARTADOS DE LA EVALUACIÓN DEL ESTADO NUTRICIONAL

❑ VALORACIÓN CLÍNICA
❑ Historia Clínica
BLOQUE I. Tema 1
❑ Examen físico
❑ VALORACIÓN DE LA COMPOSICIÓN CORPORAL
❑ Métodos Doble Indirectos: antropometría, bioimpedancia
❑ Métodos Indirectos: DEXA
❑ PARÁMETROS BIOQUÍMICOS E IMUNOLÓGICOS BLOQUE III.
❑ VALORACIÓN FUNCIONAL Tema 9.a
❑ HISTORIA DIETÉTICA
❑ HERRAMIENTAS DE EVALUACIÓN NUTRICIONAL EN LA TOMA DE DECISIONES
❑ Métodos de Cribado Nutricional y Valoración Nutricional
BLOQUE III.
Tema 9.b
❑ NECESIDADES ENERGÉTICAS Y NUTRICIONALES
Necesidades energéticas

CALORIMETRIA INDIRECTA

 Bona eina de mesurament de la despesa energética basal.

 Ajustar el valor obtingut en la calorimetria amb el factor d'activitat

 Estima la despesa metabòlica a partir del del consum d'O2 (VO2) i de la producció de CO2 (VCO2), ja
que la la energia química que s'obté de l'oxidació de substrats és proporcional al consum d'O2 i a
l'alliberament de CO2.

 Condicions per a la seva realització:


• Repòs físic i mental
• Temperatura ambient 20-25ºC.
• En dejú de 12-16 hores abans de la determinació.
• NO ingesta de substàncies estimulants previ a la prova.
Necesidades energéticas
Necesidades energéticas
Necesidades energéticas
Necesidades energéticas
Necesidades energéticas
Necesidades energéticas

PAL: physical activity level

También podría gustarte