Está en la página 1de 30

Yo Personal Unidad

1° Lección: Nuestros saludos y despedidas


1
Vocabulario

¿hampullayki? ‘¿se puede?’


Yaykumuy ‘entra’
Tiyakuy ‘siéntate’
Allinllachu ‘hola’
Allinllam ‘bien, bien no más’
¿imaynallam kahckanki? ‘¿cómo estás?’
Rimaykullayki ‘buenos días, tardes, noches’
Paqarinkama ‘hasta mañana’
Tupananchikkama ‘hasta luego, hasta pronto’
huk punchawkama ‘hasta otro día’
tayta ‘señor, papá, don’
mama ‘señora, mamá, doña’
sullpay, añanchay ‘muchas gracias’ PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

taytallá, mamallá ‘muchas gracias’


wawqi ‘hermano, amigo’
pani, pana ‘hermana, amiga (del hombre)’
M AT E R I A L D E A P OYO

turi, tura ‘hermano, amigo (de la mujer)’


ñaña ‘hermana, amiga (de la mujer)’
wawa ‘hijo, hija (de la mujer)’
churi ‘hijo, hija (del hombre)’

1
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

1° Lección: Nuestros saludos y despedidas


1
Diálogos
Diálogo Nº 1

Pedro: ¿Se puede doña Filomena?


Pedro: ¿Mama Filomena, hampullayki?

Filomena: Buenos días don Pedro, ¡entra!.
Filomena: Tayta Pedro rimaykullayki, ¡yaykumuy!

Pedro: Buenos días doña Filomena. ¿Cómo
está Ud.?
Pedro: Mama Filomena rimaykullayki,
¿Imaynallam kachkanki?

Filomena: Estoy bien gracias. Cuénteme, ¿Cómo
está su hermana? PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
Filomena: Allinllam kachkani. Willariway
¿imaynallam paniyki kachkan?

Pedro: Está muy bien.
M AT E R I A L D E A P OYO

Pedro: Allinllam kachkan.

2
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

1° Lección: Nuestros saludos y despedidas


1
Diálogos
Diálogo Nº 2

Vilma: ¡Buenas noches!


Vilma: ¡Rimaykullayki!.

Roger: ¡Buenas noches! Disculpe la tardanza.
Roger: Rimaykullaykim. Chayraq
chayamuchkani Pampachaykullaway.

Vilma: No se preocupe, aquí tiene el libro que
me pidió.
Vilma: Mana imananchu, qillqa maytu
mañawasqayki kaymi.

Filomena: Estoy bien gracias. Cuénteme, ¿Cómo
está su hermana?
Filomena: Allinllam kachkani. Willariway
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
¿imaynallam paniyki kachkan?

Roger: Muchas gracias.
Roger: Mamallá.

M AT E R I A L D E A P OYO

Vilma: Espero que le sea útil.


Vilma: Ichaya allin kanman.

Roger: Claro que si, hasta mañana.
Roger : Arí, chaynam kanqa, paqarinkama.

3
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

1° Lección: Nuestros saludos y despedidas


1
Diálogos
Diálogo Nº 3

Papá: Hola Tomás, ¿Cómo estás?


Tayta: Tomás, ¿allinllachu?

Tomás: Bien papá.
Tomás: Allinllam taytay.

Mamá: ¿A qué has regresado hijo?
Mamá: Waway, ¿imamantaq kutimurqanki?

Tomás: Mamá, olvidé mi lapicero.
Tomás: Mamay, qunqarpasqanim qillqanayta.

Papá: Revisa bien tus cosas antes de salir de la casa.
Tayta: Wasimanta manaraq lluqsichkaspa
apanaykikunata qawarinayki.

Tomás: Si papá. Ya me voy. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
Tomás: Arí taytay. Risaqña

Mamá: Vaya con cuidado.
Mamá: Allinlla rinki.

M AT E R I A L D E A P OYO

Tomás: Hasta pronto Mamá, Papá.


Tomás: Mamay, taytay kutimunaykama.

Papá: Hasta pronto.
Taytay: Kutimunaykikama.

4
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

1° Lección: Nuestros saludos y despedidas


1
Texto Literario

AYSARILLAWAY, CHUTARILLAWAY
(Taki)

Aysarillaway chutarillaway
yachay wasichallayman,
yachachiqninchik suyawasunchik
tukuy sunquchallanwan. (kuti)

Haku risunchik, haku risunchik


qillqayta yachamusun,
yachachiqninchik yachachiwasun
tukuy sunquchallanwan. (kuti)
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
M AT E R I A L D E A P OYO

5
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

1° Lección: Nuestros saludos y despedidas


1
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:

1. Sapa tutallamanta, ¿Imaynatataq tayta mamaykita


napaykukunki/rimaykukunki?
2. ¿Imaynatataq qichwa simipi niwaq “papá”, “mamá”
nispa?
3. Kikllupi riqsinakusqayki qari warmawan tupaspa,
¿Imaynatataq qichwa simipi napaykukuwaq/
rimaykukuwaq?
4. Kikllupi riqsinakusqayki warmi warmawan tupaspa,
¿Imaynatataq qichwa simipi napaykukuwaq/
rimaykukuwaq?
5. Qichwa simipi “hasta luego” niyta, ¿Imaynatataq
niwaq?
6. Qichwa simipi “hasta mañana mamá” niyta,
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
¿Imaniwaqtaq?
7. Qichwa simipi “Chau hermana” niyta, ¿Imaniwaqtaq?
8. Mikuyta tukuspa, sapa kutilla ninchik “muchas
gracias mamá”, ¿Qichwa simipi ima niwaqtaq?
M AT E R I A L D E A P OYO

9. Achka kutikunam wasipi “cuida a tu hermanito”


nispa niwanchik, ¿Qichwapi imaynatataq
rimachwan?
10. Maynisninqa ninchik “hasta otro día”, “hasta pronto”
nispa, ¿Qichwapi imaynatataq niwaq?

6
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

2° Lección: Nos conocemos por nuestros nombres


1
Vocabulario

suti ‘nombre’
sutiy ‘mi nombre’
sutiymi ‘es mi nombre’
¿imataq sutiyki? ‘¿cómo te llamas?/
¿cuál es tu nombre?’
ñuqapa sutiymi … ‘mi nombre es ….’
paypa sutinmi… ‘el nombre de él/élla es ….’
wakpa sutinmi… ‘el nombre de aquel/aquella es ….’
taytaypa sutinmi … ‘el nombre de mi padre es …’
mamaypa sutinmi … ‘el nombre de mi madre es ...’
allinllachu (Rosa) ‘hola (Rosa)’
allinllam (Martín) ‘bien, bien no más (Martín)’
rimaykullayki taytay ‘buenos días, tardes, noches papá’
paqarinkama mamay ‘hasta mañana mamá’
tupananchikkama (Juana) ‘hasta luego (Juana)’ PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
huk punchawkama (Inés) ‘hasta otro día (Inés)’
¿imataq sutin taytakipa? ‘¿cuál es el nombre de tu papá?’
¿imataq sutin mamaykipa? ‘¿cuál es el nombre de tu mamá?’
¿imataq sutin sullkaykipa? ‘¿cuál es el nombre de tu
M AT E R I A L D E A P OYO

hermano menor?’
¿imataq sutin kuraqniykipa? ‘cuál es el nombre de tu
hermano mayor?’
wawaypa sutinmi …. ‘el nombre de mi hijo/hija es ….

7
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

2° Lección: Nos conocemos por nuestros nombres


1
Diálogos
Diálogo Nº 1

Señor: Niñita, ¿por qué lloras?


Tayta: Warmacha, ¿imaraykutaq
waqachkanki?

Niña: Estuve con mi mamá y no la encuentro.


Warmi warma: Mamaywanmi kachkarqani,
qunqaymanta mana kanchu.

Señor: ¿Cómo te llamas?


Tayta: ¿imataq sutiyki?

Niña: Teresa es mi nombre. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA


Warmi warma: Ñuqapa sutiyqaTeresa.
M AT E R I A L D E A P OYO

8
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

2° Lección: Nos conocemos por nuestros nombres


1
Diálogos
Diálogo Nº 2

Profesora: Hola niños y niñas, mi nombre es


Carmen.
Yachachiq: Warmakuna allinllachu, ñuqapa sutiyqa
Carmen.

Niño: Profesora mi nombre es José y de mi


amigo es Luís.
Qari warma: Yachachiq, ñuqapa sutiymi José,
wawqiypañatqmi Luis.

Profesora: ¿Cuál es tu nombre niña?


Yachachiq: ¿Imataq qampa sutiyki?

Niña: Mi nombre es Ana y de mi amiga es


PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
Rocío.
Warmi warma: Ana ñuqapa sutiyqa, ñañaypataqmi
Rocío.
M AT E R I A L D E A P OYO

Profesora: Entonces, desde ahora nos vamos a


decir de nuestros nombres.
Yachachiq: Chaynaqa, kunanmantayá
sutinchikmanta qayanakusun/
waqyanakusun.

9
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

2° Lección: Nos conocemos por nuestros nombres


1
Diálogos
Diálogo Nº 3

Abuelo: ¿Cómo se llama Ud?


Hatun tayta: ¿imataq sutiyki?

Señor: Juan Carlos.


Tayta: Sutiyqa Juan Carlosmi.

Niño: Buenos días señor, mi abuelo quería


saludarlo.
Qari warma: Taytay rimaykullaykim, hatun taytaymi
napaykuyta munarqa.

Abuelo: ¿Eres tú, hijo de Francisca Rodríguez?


Hatun tayta: ¿Qamchu mama Francisca Rodriguezpa PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
qari wawan kachkanki?

Señor: ¿Cómo es que conoce a mi madre?


Tayta: ¿imaynanpitaq mamayta riqsinki?
M AT E R I A L D E A P OYO

Abuelo: Fuimos buenos amigos.


Hatun tayta: Allin riqsisqam kayku.

10
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

2° Lección: Nos conocemos por nuestros nombres


1
Texto Literario

TURYAQ UTULUMANTA
(Willakuy)
Huk allqus tawa allquchakunata wacharqukusqa. Chay
uña allquchakunas kusisqallaña mamanpa uywasqan
wiñasqaku. Chaynallataqsi chay wasipi huk utulu achka
wallpayuq kasqa.
Allquchakunapa mamanpa wasimanta lluqsiptinkus,
utuluqa allquchakunaman asuykuspa sapa kutilla
yanqapuni turyaq. Allquchakunaqa mana pipa harkakusqan
anchatas waqasqaku. Allquchakuna mamanwan kaptinqa
manas utuluqa asuykuqchu. Allquchakunaqa chayhina
llakipis wiñasqaku.
Huk punchawsi utuluqa kaqmantas ñawpaqhina
turyasqa. Allquchakunaqa kutiparpakusqakus anchata
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
anyaykuspanku; hukninsi ñawpaqninmanta, huknintaq
chupanmanta, wakinñataq raprankunamanta
kachunankupaq kasqaku. Utuluqa manas ima ruraytapas
atisqachu. Allquchakunaqa allintapunis mancharichisqaku
purunkunatapas pampamansi urmaykachisqaku.
M AT E R I A L D E A P OYO

Utuluqa yaqa wañunanmantas lluptikusqa.


Chaymantapachas utuluqa wanarpakusqa allquchakuna
turyayta.
(Qillqaq: Antonio Rodas Antay)

11
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

2° Lección: Nos conocemos por nuestros nombres


1
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:


1. ¿Imataq sutiyki?
2. Taytakipa, ¿Imataq sutin?
3. Mamaykipa, ¿Imataq sutin?
4. Aylluykipi, ¿Kuraqchu, chawpichu, sullkachu
kanki?.
5. Aylluykipi wawachurikunamanta, ¿Pitaq
kuraq?.
6. Aylluykipi wawachurikunamanta, ¿Pitaq
sullka?.
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
7. Aylluykipi wawachurikunata sinrichaspa,
sutinkunata kuraqmanta sullkaman willakuy.
8. Mamaykimanta hatun taytaykipa, hatun
M AT E R I A L D E A P OYO

mamaykipa, ¿Imataq sutinkuna?


9. Qichwapi warmi sutikuna kasqanta rimay.
10. Qichwapi qari sutikuna kasqanta rimay.

12
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

3° Lección: Reconocemos dónde vivimos


1
Vocabulario

¿maypitaq tiyanki? ‘¿dónde vives?’


ñuqaqa tiyani … ‘vivo en …’
qam, ¿maypi tiyanki? ‘tú, ¿dónde vives?’
pay, ¿maypi tiyan? ‘el/ella, ¿dónde vive?’
ñuqayku…tiyaniku ‘ nosotros vivimos en …. (e)’
ñuqanchik … tiyanchik ‘nosotros vivimos en …. (i) ‘
qamkuna … tiyankichik ‘ustedes viven en ….’
paykuna ….tiyanku ‘ellos viven en ….’
(Andahuaylaspi) tiyani ‘vivo (en Andahuaylas)’
(Abancaypi) llamkani ‘ trabajo (en Abancay) ‘
(Lima kikllupim) tiyaniqa ‘vivo en (la calle Lima)’
aylluyki, ¿maypitaq tiyan? ‘ tú familia, ¿dónde vive?’
¿maypitaq paqarirqanki? ‘¿dónde has nacido?’ PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

wasiypi ‘en mi casa’


hampina wasipi ‘en el hospital, centro de salud’
¿maymantataq kanki? ‘¿de dónde eres?’
M AT E R I A L D E A P OYO

(Abancaymanta) kani ‘soy de (Abancay)’


(Chalhuancapi) paqarirqani ‘yo nací (en Chalchuanca)’
llaqta ukupi tiyani ‘vivo en la ciudad, pueblo’
hawa llaqtapi tiyani ‘vivo en la comunidad’

13
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

3° Lección: Reconocemos dónde vivimos


1
Diálogos
Diálogo Nº 1

Niño: ¡Mamá! ¿Dónde vive el tío José?


Qari warma: ¡Mamay!, ¿Maypitaq tiyuy José tiyan?

Mamá: Vive en Tamburco, cerca al municipio.


Mama: Tamburcopim tiyan, Municipiopa
qayllanpi.

Niño: Me gustaría ir a visitarlo


Qari wawa: Watukaytam munayman.

Mamá: Por supuesto, iremos más tarde.


Mama: Kusa, qipaniqchaman risun.
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
M AT E R I A L D E A P OYO

14
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

3° Lección: Reconocemos dónde vivimos


1
Diálogos
Diálogo Nº 2

Teresa: Susana, ¿hoy saldremos a cenar?,


Teresa: Susana, ¿kunan tuta mikuq richwanchu?

Susana: Claro que sí, antes necesito pasar por la


casa de Sandra.
Susana: Riki, ichaqa ñawpaqta Sandrapa
wasinta riyta munani.

Teresa: ¿Ella, dónde vive?


Teresa: Pay, ¿Maypitaq tiyan?

Susana: En la calle Huancavelica.


Susana: Huancavelica kikllupim tiyan.
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
Teresa: Me dijeron que se trasladó a la Av.
Garcilaso.
Teresa: Garcilaso hatun kiklluman astakusqanta
willawanku.
M AT E R I A L D E A P OYO

Susana: Entonces, la llamaré por teléfono. Gracias.


Susana: Chaynaqa, telefonopi qayarusaqraqchá.
Mamallá

15
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

3° Lección: Reconocemos dónde vivimos


1
Diálogos
Diálogo Nº 3

Lucho: ¡María!, ¿De dónde eres?


Lucho: ¡María!, ¿Maymantataq kanki?

María: Yo soy de Abancay.


María: Ñuqaqa Abancaymanta kani.

Lucho: Hernán, y tú, ¿De dónde eres?


Lucho: Hernán , ¿Qamrí maymantataq kanki?

Hernán: Yo soy de Andahuaylas, ¿Y tú?


Hernán: Ñuqaqa Andahuaylasmanta kani, ¿Qamrí?

Lucho: Yo nací en Lima, pero trabajo en Abancay.


Lucho: Ñuqa Limapi paqarirqani, ichaqa Abancaypi PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
llamkani.

María: Entonces ahora todos vivimos en Apurimac.


María: Chaynaqa llapanchik Apurimaq suyupi
M AT E R I A L D E A P OYO

tiyanchik.

Hernán: También trabajamos en estas tierras.


Hernán: Chaymantapas kaypim llamkanchik.

16
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

3° Lección: Reconocemos dónde vivimos


1
Texto Literario

PUNCHUCHAY
(Harawi)

Puka punchuchay, chiripipas wayrapipas


puriqmasillay, mawkayaruptikiqa manañachá qam
hinataqa tarisaqñachu, sumaq punchuchallay.
Qamwan churakuptiymi chikchipas, parapas,
wayrapas aswanqa mancharikun.

(Tomado de Cultura Andina y Lengua Quechua –


Nivel Básico. Módulo de Capacitación. Saywa)

PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
M AT E R I A L D E A P OYO

17
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

3° Lección: Reconocemos dónde vivimos


1
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:

1. ¿Pikunataq tiyanchik kay pachamamapi?


2. Tiyasqanchikpa, ¿Imataq sutin?
3. Riqsisqayki llaqtakunapa sutinta rimamuy.
4. Kunanpuni llaqta tiyasqaykipa ¿Imataq sutin?.
5. ¿Maypitaq tiyanku qichwa simi rimaqkuna?
6. Aylluykipi, ¿Ima simipitaq rimankichik?
7. ¿Allinchu kanman iskay simipi rimay?
8. ¿Pikunawantaq tiyanki?
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

9. ¿Ima suyuchapim tiyasqayki tarikun?


10. ¿May ayllupitaq, llaqtapitaq paqarirqanki?
M AT E R I A L D E A P OYO

18
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

4° Lección: Reconocemos nuestro cuerpo humano


1
Vocabulario

uma ‘cabeza’
kurku ‘tronco’
chaki ‘pie’
maki ‘mano’
rikra ‘hombro’
wasa ‘espalda’
qasqu ‘pecho’
wiqaw ‘cintura’
uya ‘cara’
simi ‘boca’
ñawi ‘ojo’
rinri ‘oído’
chukcha ‘cabello’
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
sinqa ‘naríz‘
kunka ‘cuello’
muqu ‘rodilla’
maki ‘brazo’
M AT E R I A L D E A P OYO

puputi ‘ombligo’
siki ‘posaderas, culo’
kiru ‘diente’

19
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

4° Lección: Reconocemos nuestro cuerpo humano


1
Diálogos
Diálogo Nº 1

Mamá: ¡Diego! Ven a tomar desayuno.


Mama: ¡Diego! Hamuy mikuq.

Diego: Mamá estoy lavándome.


Diego: Mamay taqsakuchkanim.

Mamá: Bien hijito, lava bien tu cabeza, tu cara, tu


cuello.
Mama: Allinmi wawallay, allinta taqsakunki
umaykitapas, uyaykitapas, kunkaykitapas.

Diego: Si mamá, también debo lavar mis dientes


para ir a la escuela. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
Diego: Arí mamay, kiruytapas muqchikunaymi
yachay wasiman rinaypaq.
M AT E R I A L D E A P OYO

20
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

4° Lección: Reconocemos nuestro cuerpo humano


1
Diálogos
Diálogo Nº 2

Profesora: Niños y niñas vamos a reconocer las


partes de nuestro cuerpo.
Yachahiq: Warmakuna wirpunchikpi imakuna
kaqta riqsisunchik.

Juan: Ya profesora. Está bien.


Juan: Arí Yachachiq. Allinpunim.

Profesora: Díganme, ¿Qué hay en nuestra cabeza?


Yachachiq: NIwaychik, ¿Imakunam umanchikpi kan?

Nilos, niñas: Vemos nuestras orejas, ojos, nariz, boca.


Warmakuna: rinrikuna, ñawikuna, sinqa, simi ima kan. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Profesora: Muy bien niños, ¿Y en nuestro cuerpo?


Yachachiq: Allinmi warmakuna ¿Wirpunchikpirí
imakunataq kan?
M AT E R I A L D E A P OYO

Niños, niñas: Nuestros brazos, pecho, espalda, pies.


Warmakuna: Makinchik, qasqu, wasa, chakinchik ima.

21
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

4° Lección: Reconocemos nuestro cuerpo humano


1
Diálogos
Diálogo Nº 3

Jaime: Me duele demasiado.


Jaime: Llumpaytam nanawachkan.

Abuela: ¿Por qué?


Hatun mama: ¿imarayku?

Mamá: Se tropezó en el parque.


Mama: Parquepim haytarpakamun.

Abuela: ¿Qué fue lo que te hiciste?


Hatun mama: ¿imatataq rurarqakamunkiri?

Jaime: Me lastimé la rodilla abuela. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA


Jaime: Muquytam takarqakamuni.

Mamá: Todas las veces le digo, que tenga mucho


cuidado. Felizmente, no fue muy grave.
M AT E R I A L D E A P OYO

Mama: Sapa kutin nini, allinta qawanki


purisqaykita nispa. Aswan mana
nisyuchu kasqa.

22
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

4° Lección: Reconocemos nuestro cuerpo humano


1
Texto Literario

RUNTUQ WALLPAKUNAMANTA
(Asina willakuy)

Huk punchawsi wasiyuq wallpankunaman iskusqa sarakunata


qarasqa mikunankupaq. Chaypis hatun niraq yuraq wallpa
uchuy yana wallpachata mana mikunanta munasqachu,
kayhina nispan:
- Anchuy millay wallpacha, ñuqallapaqmi kay sarakunaqa.

Mana kasuspas yana wallpachaqa ayqi ayqirispa sarachakunata


pallachakuq. Kaqmantas yuraq wallpaqa nisqa:
- Anchuy, anchuy wallpacha yanqañataq maqarqachikuwaq.

Chaynapis karu karullamanta yana wallpachaqa sarachakunata


pallakusqa. Kaqmantas awqamusqa chay yuraq wallpaqa
kayhina nispa:
- Ñuqaqa hatun runtuypas qampañataq uchuychalla, PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

ñuqapa kimsa chunkacha soles chaninniyuq qampañataq


iskay chunkachalla chaninpas.

Yana wallpachaqa llumpaytaña kamisqa kaspas kutiparpakusqa


M AT E R I A L D E A P OYO

kayhina nispan:
- Arí ñuqapaqa taksalla runtuypas chaninpas pisilla; upachu
kayman qamhina ñuqa kimsa chunkachapaq sikiyta
llikichikuchkayman -nispa.

(Qillqaq: Antonio Rodas Antay)

23
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

4° Lección: Reconocemos nuestro cuerpo humano


1
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:

1. ¿Imaykiwantaq uyarinkí?
2. ¿maypitaq rinriki kachkan?
3. ¿Imaykiwantaq qawanki?
4. ¿Huk niraqllachu ñawinchik?
5. ¿Imapaqtaq allin siminchik?
6. ¿Imanchikwantaq imakunatapas hapinchik?
7. ¿Laqa wawakuna imatapas hapiyta atinkuchu?
8. ¿Imapqtaq chakinchk allin?
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
9. Siminchikpa ukunpi, ¿Imakunataq kan?
10. Makinchikpi qawaspa, imakuna kasqanta
sutinta rimaspa qawachiwayku.
M AT E R I A L D E A P OYO

24
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

5° Lección: Nuestra vestimenta


1
Vocabulario

wali ‘falda’
wara ‘pantalón’
chumpi ‘faja’
ukuncha ‘blusa, camisa interior’
unku ‘camisón de varón’
kurpiñu ‘chaleco’
lliklla ‘manta’
ruqu/luqu ‘sombrero’
makitu ‘cubre antebrazo’
qara wara/qara watana ‘cubre piernas’
usuta ‘ojota’
wallqa ‘chalina’
wasa qata ‘cubre espalda’
llikllita ‘manta de uso diario’
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
ukuna ‘fuste’
mawka pacha ‘ropa vieja’
musuq pacha ‘ropa nueva’
chullu ‘chullo’
M AT E R I A L D E A P OYO

makitu/makicha ‘cubre antebrazo (varón)’


wasa qata ‘cubre espaldar’
mantón ‘mantón’
punchu ‘poncho’

25
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

5° Lección: Nuestra vestimenta


1
Diálogos
Diálogo Nº 1

Rocío: ¡Qué linda tu blusa!


Rocio: ¡Sumaqllaña ukunchayki!

Norma: Sí, es muy linda y me queda bien.


Norma: Arí, sumaqchan allintaq qipawanpas.

Rocío: ¿Cuál es tu talla?


Rocío: ¿maynataq sayayniykiri?

Norma: Mediano.
Norma: Chawpim.

PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
M AT E R I A L D E A P OYO

26
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

5° Lección: Nuestra vestimenta


1
Diálogos
Diálogo Nº 2

Juana: Mañana habrá un desfile.


Juana: Paqarinmi desfile nisqa kanqa.

Pablo: ¿Les dijeron si vamos a participar?


Pablo: Nisurqankichikchu rinapaq.

María: ¡Sí!, quedamos en presentarnos con trajes


típicos de la región.
María: ¡Arí!, Llaqtanchikpa churakusqan
pachawanmi churakusunchik.

Juana: Usaremos polleras, blusas y ponchos.


Juana: Walikunawanpas, ukunchakunwanpas
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
hinallataq punchukunawanpas churakusun.

Pablo: ¿Por qué no alquilamos todos juntos?


Pablo: ¿Manachu hukllataña llapanchikpaq
M AT E R I A L D E A P OYO

alquilarquchwan?

María: Me parece excelente idea.


María: Allintam yuyaymanachkanki.

27
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

5° Lección: Nuestra vestimenta


1
Diálogos
Diálogo Nº 3

Melina: Hermana ¿viste mi vestido?, lo dejé encima


del planchador.
Melina: Ñañay, ¿pachayta rikurqanki?, planchanapa
hawanpim saqirqani.
Rosa: No, pregúntale a Juanita.
Rosa: Manam, Juanachata tapuykuy.
Juana: Tú vestido rojo, lo llevé a tu cuarto.
Juana: Puka pachaykitaqa, puñunayki ukumanmi
aparquni.
Rosa: Melina, ¿Te ayudo a cambiar?
Rosa: Melina, ¿murakuyta yanapasayki?
Melina: Yo no más.
Melina: Ñuqallaña. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Juana: ¡Qué linda estás!, te queda muy bien tu vestido


Juana: ¡Ima sumaqmi kachkanki!, pachaykipas
sumaqmi qanmanqa tupasunki.
M AT E R I A L D E A P OYO

Melina: Gracias. Me voy a una fiesta.


Melina: Mamallá. Huk raymimanmi richkani.
Juana: Cuídate, hasta luego.
Juana: Qamña allinlla, asllakama.

28
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

5° Lección: Nuestra vestimenta


1
Texto Literario

URMASQAYMANTA
(Chiqan willakuy)

Llamkasqaymanta kutimusqaypim ñanpi


urmarparini, chaypim chakiyta, muquytapas
takarparikuni, huknin makiytataq qiwirparini,
kunanpunipas umaymi nanaykuchkan.
Manapunim allinchu tarikullani, hampina
wasimanchiki risaq.

(Tomado de Cultura Andina y Lengua Quechua –


Nivel Básico. Módulo de Capacitación. Saywa)
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
M AT E R I A L D E A P OYO

29
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI
Yo Personal Unidad

5° Lección: Nuestra vestimenta


1
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:


1. Qari warmakunapa pachanku, ¿Imakunataq
qichwapi sutin?.
2. Warmi warmakunapa pachanku, ¿Imakunataq
qichwapi sutin?.
3. ¿Imataq qichwapi sombreropa sutin?.
4. ¿Imataq qichwapi faldapa sutin?.
5. ¿Imawantaq waratapas, walipas wiqawpi
watanku?.
6. ¿Imataq qichwapi camisapa sutin?, ¿blusaparí?
7. Llaqtanchikkunapi, ¿hukniraqllatachu
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
ayllukuna pachakunku?.
8. Ayllukunapi, ¿lliwllachu ñawpaq pachallawan
churakunku?.
M AT E R I A L D E A P OYO

9. Llaqta ukupi, ¿hawa llaqtamanta hamuq


ayllukuna hina pachanwanchu purinku?.
10. Qam pachakunkichu, ¿Hawa llaqta
ayllukunapa pachanwan?.

30
YO SOY UNIC@ Y MUY IMPORTANTE
ÑUQAPUNIM YUPAYCHASQA KANI

También podría gustarte