Está en la página 1de 30

Familia Unidad

1° Lección: Mi familia
2
Vocabulario

hatun tayta ‘abuelo’


hatun mama ‘abuela’
yuyaq, machu ‘anciano’
yuyaq, paya ‘anciana’
mama ‘madre’
tayta ‘padre’
wawa ‘hijo, hija (de la madre)’
churi ‘hijo, hija (del padre)’
pani, pana ‘hermana (del varón)’
turi, tura ‘hermano (de la mujer)’
ñuñuq wawa ‘lactante’
laqa wawa ‘recién nacido’
lataykachaq ‘niño/niña que gatea’
mikuq warma ‘niño/niña que ya come’ PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

sipas, pasña ‘joven mujer’


maqta, wayna ‘joven varón’
tiyu, tiyu ‘tío, tía’
M AT E R I A L D E A P OYO

paniypa churin ‘sobrino (hijo de la hermana)’


turiypa wawan ‘sobrina (hija del hermano)’
marqaq ‘padrino, madrina’
ayllu masiy ‘compadre, comadre’

31
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

1° Lección: Mi familia
2
Diálogos
Diálogo Nº 1

Carlos: Mañana cumple años nuestro primo


Luis.
Carlos: Wawqinchik Luispa paqarimusqanmi
paqarin.

Pedro: ¿Qué le llevaremos de regalo? ¿Iremos


toda la familia?
Pedro: ¿Imataraq hawarichwan?, ¿Lliw
ayllunchikchu risun?.

Carlos: Sí Pedrito y le llevaremos una pelota.


Carlos: Arí Pedrocha chaymantapas haytanata
apasunchik. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Pedro: Se pondrá muy feliz.


Pedro: Kusisqachá tarikunqa.
M AT E R I A L D E A P OYO

32
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

1° Lección: Mi familia
2
Diálogos
Diálogo Nº 2

Papá: Alisten las maletas ¡nos vamos de viaje!


Tayta: Imaykichiktapas quqawchakuychik.
¡Hakuchik karutam risun!

Hijo: ¿Dónde iremos?


Qari churi: ¿Maytataq risun?

Mamá: A la ciudad del cusco.


Mama: Qusqu llaqtata.

Hijo: ¿Visitaremos a los abuelos?


Qari churi: ¿Hatun tayta mamanchikkunatachu
qawarimusun? PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Papá: Sí. Pero, yo iré a la casa de mis padrinos.


Tayta: Arí. Ichaqa, marqaqniypa wasintachá
risaq.
M AT E R I A L D E A P OYO

Hijo: ¡Qué felicidad!


Qari churi: ¡Allinpuni, kusa!

33
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

1° Lección: Mi familia
2
Diálogos
Diálogo Nº 3

Enfermera: Me alegra que sus hijos se encuentren sanos.


Hampiq: Kusikunim wawaykikuna qalilla
tarikusqankuwan.

Señora: Gracias, señorita enfermera.


Mama: Mamallá, hampiq sipas.

Enfermera: No se olviden de venir nuevamente al


siguiente control.
Hampiq: Amamá qunqankichikchu kaqmanta
qawachikuyta hamunkichikyá.

Niña: Sí señorita enfermera, volveremos todos,


también traeremos a mis primos.
Warmi warma: Arí hampiq, llapallaykum kutimusaqku,
chaymantapas wakin aylluykutam
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
pusamusaqku.

Señora: Aunque tienen miedo, convenceremos para


que vengan.
Mama: Manchakunkutaqmi, allintachiki
M AT E R I A L D E A P OYO

rimapayasun hamunanpaq.

Enfermera: Muy bien, también traigan a la abuela.


Hampiq: Chaynallataq hatun mamaykichiktawan
apamunkichik.

34
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

1° Lección: Mi familia
2
Texto Literario

MAMA MARIAPA WARMANMANTA


(Chiqan willakuy)

Mama Marias warmachanta yachay wasiman


rinanpaq, tutallamanta hatarichisqa.
- ¡Warma mikumunaykipaq rikchariy! – nispa.

Warmaqa hatarispas, yaykun mikuq. Mamanqa


kaynata nisqa:
- Warma makikitaraq maqchikamuy, uyaykitaraq
upakamuy, umaykitaraq taqsakamuy mikunaykipaq.

Warmaqa mamanpa nisqantas kasukusqa, chayraqsi


yaykusqa mikuqqa. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

- Mamay, ñam chuyaña kani, yachay wasiyman


rinaypaq mikusaqña – nispa nisqa warmaqa.

Mama Mariaqa chayna warman kasukuptin, kusisqa


M AT E R I A L D E A P OYO

mikunanta qaraspa, utqayman yanapasqa warman


yachay wasinam tutallamanta rinanpaq.

(Qillqaq: Antonio Rodas Antay)

35
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

1° Lección: Mi familia
2
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:

1. ¿May llaqtayuqta aylluyki?


2. ¿Pikunawantaq tiyanki?
3. ¿Kuraqniykikuna kanchu?
4. ¿Sullkaykikuna kanchu?
5. Taytaykipa, ¿Imataq sutin?
6. Mamaykipa, ¿Imataq sutin?
7. Qarikuna, ¿Imawantaq qarimasinkuta
sutichanmanku?
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
8. Warmikuna, ¿Imawantaq warmimasinkuta
sutichanmanku?.
9. Qarikuna warmikunata, ¿Imawantaq
M AT E R I A L D E A P OYO

sutichanku?
10. Warmikuna qarikunata, ¿Imawantaq
sutichanku?

36
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

2° Lección: La casa donde vivo


2
Vocabulario

wasi ‘casa’
punku ‘puerta’
wasi tuqu ‘ventana’
hawa pampa ‘patio’
yanuna wasi ‘cocina’
muya ‘huerto’
inkill ‘jardín’
kawitu ‘catre’
ispakunapaq ‘baño’
puñuna wasi ‘dormitorio’
tukuy waqaychana ‘almacén’
taqsanapaq ‘lavandería’
wasi pampa ‘piso’
pirqa qata ‘pared’ PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

kuchu ‘esquina’
purinapaq ñan ‘pasadizo’
mikunapaq ‘comedor’
M AT E R I A L D E A P OYO

kancha ‘corral’
yakupa lluqsinan ‘pileta’
wasipa qatan ‘techo de la casa’
wasi waqaychanapaq ‘candado’

37
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

2° Lección: La casa donde vivo


2
Diálogos
Diálogo Nº 1

Anciana: El jardín está lleno de flores.


Yuyaq: Inkillqa waytasapallañam/
tikasapallañam kachkasqa.

Señora: Son muy hermosas. ¡Ah! Y tu huerta


también.
Mama: Sumaqllañam kachkan. ¡Ah!
Inkillniykipas.

Anciana: Cortaré rosas y las pondré en un florero


de mi dormitorio.
Yuyaq: Awarmantukunata kuchurquspay,
puñunaypi waytakuna churanapi PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
churaykusaq.

Señora: ¡Qué lindos colores!


Mama: ¡Sumaq llimpiyuqkunallaña kasqa!
M AT E R I A L D E A P OYO

38
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

2° Lección: La casa donde vivo


2
Diálogos
Diálogo Nº 2

Martha: ¡Qué linda su casa, amiga!


Martha: ¡Sumaq wasiykiqa ñañay!

Juana: El patio es bien amplio, aquí se


divierten mis niños.
Juana: Wasiypa hawa pampa hatun, chaypim
wawaykuna allinta pukllanku.

Martha: ¿Y la cocina?
Martha: ¿Waykuna wasiykirí?.

Juana: Vamos le mostraré y aprovechamos


para tomar un té. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
Juana: Hakuchik qawachimusayki, chaypi yaku
timpullatapas upyachaykamusun.

Martha: Gracias, amiga.


M AT E R I A L D E A P OYO

Martha: Añay, ñañay.

39
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

2° Lección: La casa donde vivo


2
Diálogos
Diálogo Nº 3

Mamá: Juan en el corral vi dos huevos ¿Puedes


traerlos?
Mama: Juan kanchapim iskay runtukunata
rikurqamuni, ¿aparqamuwaqchu?.

Juan: Voy mamita.


Juan: Mamay kunallan risaq.

Mamá: No te demores, las pondré a sancochar.


Mama: Ama unayqa, churanaymi yanunaypaq.

Rosalía: ¡Ya llegué mamá!, Tengo mucha hambre.


Rosalía: ¡Chayraq chayarqamuni Mamay! Sinchitam
yarqaykuwachkan.

Mamá: Rosalía tú papá esta en el dormitorio, PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA


llámalo para almorzar.
Mama: Rosalía taytaykiqa puñunapim kachkan,
mikunanchikpaq qayamuy.
M AT E R I A L D E A P OYO

Rosalía: En este momento Mamá.


Rosalía: Kunanchallan Mamá.

Juan: La sopa está deliciosa.


Juan: Chupiqa miskilla kachkasqa.

40
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

2° Lección: La casa donde vivo


2
Texto Literario

QUSÑI TURU
(Taki)

Qusñi turuy,
Yana turuy,
¿Maytañaraq rinki?. (kuti)

Qachuykipas kaypiñataq
Kutimuyá riki.
Qiwaykipas kaypiñataq
Hamuyá riki. (kuti)

Aya yay, aya yay… PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Kutimuyñayá riki.
Aya yay, aya yay...
Hamuyñayá riki.
M AT E R I A L D E A P OYO

(Tomado de 1 Yachaq Masiy. Ministerio de Educación)

41
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

2° Lección: La casa donde vivo


2
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:

1. Llaqtanchik suyupa, ¿Imataq sutin?


2. Qamrí, ¿Maypitaq tiyanki?
3. ¿Ima kikllupitaq wasiyki tarikun?
4. ¿Pikunawantaq tiyanki?
5. Aylluyki, ¿Ima wasi uywakunatataq uywanku?
6. ¿Llaqta uku wasikuna chay kaqllachu hawa
llaqta wasikunawan?
7. Wasiyki uku, ¿Imahina rakisqataq?, ¿Imapaqtaq
chaykuna?.
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

8. ¿Imapitaq puñunki?
9. Wasiykipi, ¿kanchariq kanchu?
M AT E R I A L D E A P OYO

10. Runakuna allin tiyanankupaq, ¿Imahina wasi


kanan?

42
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

3° Lección: Actividades que realizan nuestras familias


2
Vocabulario

yanuy ‘cocinar’
llamkay ‘trabajar’
pichay ‘barrer’
qupa, wanu ‘basura’
rantiy ‘comprar’
rantikuy ‘vender’
qatu ‘tienda, feria, mercado’
qatuq ‘el que compra’
qatukuq ‘el que vende’
chuyanchay ‘limpiar’
yachachiy ‘educar’
chuya kay ‘estar aseado’
puñuy ‘dormir’ PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

mikuy ‘comer’
chakrapi llamkay ‘trabajar en la chakra’
uywa michiy ‘pastear animales’
M AT E R I A L D E A P OYO

kuyanakuy ‘quererse, amarse mutuamente’


rimanakuy ‘dialogar, conversar’
pacha taqsay ‘lavar la ropa’
pukllay ‘jugar’

43
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

3° Lección: Actividades que realizan nuestras familias


2
Diálogos
Diálogo Nº 1

Jefe: Señorita Olga, me avisa cuando llegue


el señor Fortunato.
Umalliq: SipasOlga, tayta Fortunato
chayamuptin willamuwanki.

Secretaria: Hoy, no vendrá a trabajar.


Llamkaq: Kunanqa manam hamunqachu
llamkaqqa.

Jefe: ¿Llamo para avisar?


Umalliq: ¿Qayamurqachu willakunanpaq?

Secretaria: Sí señor, dijo que tenía que llevar a su PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA


hijo al hospital.
Llamkaq: Arí Umalliq, churintas Hampina
wasiman apanan.
M AT E R I A L D E A P OYO

44
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

3° Lección: Actividades que realizan nuestras familias


2
Diálogos
Diálogo Nº 2

Niño: ¿Iremos todos de paseo?


Qari warma: ¿Llapallanchikchu puriq risun?

Papá: Sí, nos acompañará también la abuela.


Tayta: Arí, hatún mamapas qatiwasunmi.

Niño: ¿Podremos acampar?


Qari warma: ¿Yaqachu hawa pampapi samasun?

Papá: ¡Sí! Nos divertiremos mucho.


Tayta: ¡Arí! Sinchi kusisqam tarikusun.

Niño: Entonces debemos organizar bien PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA


nuestro paseo.
Qari warma: Chaynaqa allintayá qati qatillata ima
rurananchiktapas rurasun.
M AT E R I A L D E A P OYO

45
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

3° Lección: Actividades que realizan nuestras familias


2
Diálogos
Diálogo Nº 3

Rosa: Tengo tanto que hacer, la casa quedo


sucia después de la fiesta.
Rosa: Achkam ruranay kachkan, raymipa qipanta
wasi qanrallaña qiparqun.

Pablo: La fiesta de Miguel estuvo muy bonita.


Pablo: Miguelpa rayminqa allinpunim qispirqun.

Miguel: Ayudaré con la limpieza.


Miguel: Wasi pichaypi yanapakusaqchiki.

Rosa: Yo me pondré a limpiar la cocina.


Rosa: Ñuqañataq waykuna wasita chuyanchasaq.
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Miguel: Papá y yo, recogeremos toda la basura.


Miguel: Taytanchikwan ñuqa, qupakunata
huqarisaqku.
M AT E R I A L D E A P OYO

Pablo: Muy bien, manos a la obra.


Pablo: Kusa, chaynaqa qallaykusun.

46
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

3° Lección: Actividades que realizan nuestras familias


2
Texto Literario

HUKUCHAMANTAWAN ATUQMANTAWAN
(willakuy)

Huk punchawsi atuq hukuchachawan mayu patapi


tuparqusqaku. Chaypis atuq hukuchachata nisqa:
- Wawqiy hukucha, ¿mayu chimpaypi
llallinarqukusun?.

Hukuchachas kutichisqa:
- ¡Allinmi!; ¿Qamchu llalliwankiman? - nispa.

Chaysi mayu chimpayta llallinakuypi qallaykusqaku.


Hukuchachaqa asnupa chaki akachanman
ichirqukuspas utqayllaman llalliriqhina mayuta
chimparqusqa.
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Atuqñataqsi hatun rumikunata maskasqa chimpanapaq.


Rumikunata tarirquspansi qallaykusqa pawayta.
Chayhina pawachkaspas mayuman lluchkaykusqa.
M AT E R I A L D E A P OYO

Hukuchachaqa ancha llakiwansi mayu atuqta apasqanta


qawasqa. Chaynapis utqayman kaspita haywasqa;
chayñas atuqqa hapipakuspa yaqa wañustinña
mayumanta lluqsirqamusqa.

47
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

3° Lección: Actividades que realizan nuestras familias


2
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:

1. Aylluyki, ¿Imapitaq llamkan?


2. Taytayki, ¿Imakunapitaq llamkan?.
3. Mamayki, ¿Imakunapitaq llamkan?
4. LLaqtaykipi, qarikuna , ¿Imapitaq aswanqa
llamkanku?
5. Llaqtaykipi, warmikuna, ¿Imapitaq aswanqa
llamkanku?
6. Llaqtaykipi qari warmakuna, mana
yachaywasipi kaspanku, ¿Imakunatataq
ruranku?
7. Llaqtaykipi warmi warmakuna, mana PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

yachaywasipi kaspanku, ¿Imakunatataq


ruranku?
8. Tayta mama llamkayninpi, ¿Allinchu yanapay?
M AT E R I A L D E A P OYO

9. Llaqta rurayninpi, ¿Allinchu yanapay kanman?,


¿Imaynanpi?
10. Willakuy aylluyki ukupi imakunata
rurasqaykita.

48
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

4° Lección: Nuestro origen


2
Vocabulario

llaqtapa paqarisqan ‘aniversario del pueblo’


ñawpa ayllukuna ‘antecesores, antepasado’
qipa ayllu ‘familia actual’
qapaq ayllu ‘familia poderosa’
ayllusapa ‘con mucha familia’
yawarniymi ‘es de mi sangre’
aylluymi ‘es mi familia’
llaqtayuqmi ‘es de este pueblo’
kikinpuni kay ‘ser él mismo’
ñawpa llaqta ‘pueblo antiguo’
niraq simi rimaqkuna ‘personas de la misma lengua’
suyu ‘región, país’
suyucha ‘provincia’ PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

chala suyu ‘región de la costa’


yunka suyu ‘región de la amazonía, selva’
qichwa ayllu familia quechua’
M AT E R I A L D E A P OYO

chanka ayllu ‘familia chanka’


apurimaqmanta kani ‘soy apurimeño’
Antabambamanta kani ‘soy de Antabamba’
qichwam kani ‘soy quechua’

49
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

4° Lección: Nuestro origen


2
Diálogos
Diálogo Nº 1

Javier: ¡Pronto será nuestro aniversario patrio!


Javier: ¡Yaqañam suyunpikpa ramin
chayamuchkan!

Guillermo: Peruanos somos y debemos sentirnos


orgullosos de lo nuestro.
Guillermo: Perú suyumantam ñuqanchikqa
kanchik, chay raykum chaqlli
ñuqanchikpawan kananchik.

Javier: Es cierto, serranos, selváticos o


costeños, todos somos iguales. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
Javier: Chiqanpunim chayqa, qichwamantapas,
yunkamantapas, chalamantapas
llapallanchikmi niraqkaqlla kanchik.
M AT E R I A L D E A P OYO

Guillermo: ¡Viva nuestro Perú!


Guillermo: ¡Haylli Perú suyunchik!.

50
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

4° Lección: Nuestro origen


2
Diálogos
Diálogo Nº 2

Isabel: Tanto tiempo ya no visito a mi tierra.


Isabel: Unay wataña mana llaqtay chayasqay.

Norma: ¿Cuál es tu tierra?


Norma: ¿Maytaq llaqtaykirí?

Isabel: Es conocida como la tierra del anís.


Isabel: Aníspa allpan nispa sutichasqam.

Norma: Entonces naciste en Curahuasi.


Norma: Chaynaqa Kurawasipi paqarirqanki.

Isabel: Si, recuerdo tanto mi infancia. Yo soy


de Pisonaypata. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Isabel: Arí, anchatam warma kasqayta yuyarini.


Pisunaypatamantam ñuqaqa kani.
M AT E R I A L D E A P OYO

Norma: ¡Ah!, entonces somos las dos de


Apurímac.
Norma: ¡Ah!, chaynaqa Apurimaqmanta
iskayninchik kanchik.

51
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

4° Lección: Nuestro origen


2
Diálogos
Diálogo Nº 3

Señora: Señor chofer, ¿Cuánto falta para llegar a


Andahuaylas?
Mama: Carro pusaq wiraqucha, ¿Haykallañataq
kachkan Andahuaylasman yachanapaq?
Conductor: Falta una hora no más. ¿Usted es
andahuaylina?
Carro pusaq: Huk horallañam. ¿Andahuaylinachu kanki?
Señora: Sí señor; pero mi hijo nació en Huancarama.
Mama: Arí tayta; wawayñataqmi Huancaramapi
paqarirqa.
Conductor: Así es que eres Huancaramino.
Carro pusaq: Chayhinaqa, ¿Huancaraminochu kanki?
Niño: Si señor, soy de Huancarama. PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Qari warma: Arí tayta, Huancaramamanta kani.


Conductor: Yo más bien vengo de lejos. Soy de Ayacucho.
Carro pusaq: Ñuqam aswanqa karu llaqtamanta kani.
M AT E R I A L D E A P OYO

Ñuqaqa Ayakuchumanta kani.


Señora: ¡Que gusto! Mi abuelo es de Huamanga.
Mama: ¡Kusa! Ñuqapapas hatun taytayqa
Huamangamantam.

52
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

4° Lección: Nuestro origen


2
Texto Literario

HARAWI
Imatataq,
munanki;
imatataq.
Yaykuptiy
hatun llaqtakunaman;
yaykuptiy.
Piñasqalla,
rimapayawanku;
piñasqalla.
Chayrayku,
taytalláy;
chayrayku.
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
Manchasqalla,
purikuni;
manchasqalla.
Ayqirispa,
M AT E R I A L D E A P OYO

misihina;
ayqirispa.
(Tomado de 5 Yachaq Masiy. Ministerio de Educación.
Félix Gregorio – PEEB-Puno)

53
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

4° Lección: Nuestro origen


2
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:

1. ¿Maymantataq aylluyki?
2. ¿Pi ayllukunataq suyunchikpi kawsarqaku
ñawpaqmantapacha?
3. Kunan pachapi, ¿Pi ayllukunataq suyunchikpi
kawsachkanku?
4. Aylluyki, ¿Qichwa utaq kastilla ayllupichu
tarikun?
5. Tayta mamaykimanta, ¿Pi ayllupa ukunpitaq
tarikunki?
6. Aylluykipi, ¿Pipas kanchu kastilla simiwan
paqarimuq? PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

7. Aylluykipi, ¿Pipas kanchu qichwa simiwan


paqarimuq?
8. ”Kikinchikpuni kay”, ¿Imataq qampaq
M AT E R I A L D E A P OYO

kanman?.
9. ¿Aylluykita kuyankichu?, ¿Imarayku?
10. ¿Llaqtaykiya kuyankichu?, ¿Imarayku?

54
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

5° Lección: Ubicándonos en nuestro entorno


2
Vocabulario

wichay, hanay ‘arriba, la parte alta’


wichay ‘subir’
uray ‘abajo, la parte baja’
uray ‘bajar’
hawa ‘afuera’
uku ‘dentro’
hichpa ‘cerca’
karu ‘lejos’
paña, alliq ‘derecha’
ichuq, lluqi ‘izquierda’
maypi ‘dónde’
pi ‘quién’
ima ‘qué’ PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

tari ‘encuentra’
tariy ‘encontrar’
kaypi ‘aquí está’
M AT E R I A L D E A P OYO

wakpi ‘allá está’


chaypi ‘allí está’
qayllaypi ‘cerca de mi’
aypay ‘alcanzar, alcanza’

55
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

5° Lección: Ubicándonos en nuestro entorno


2
Diálogos
Diálogo Nº 1

Pedro: Juan, ¿Cómo se llama la región donde


vivimos?
Pedro: Juan, ¿Imataq tiyasqanchik suyupa
sutin?

Juan: Apurímac.
Juan: Apurimaq.

Pedro: Es la pregunta que nos hicieron en el


examen de ayer.
Pedro: Qayna punchawmi taripaypi hamun
chay tapukuy.
PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA
Juan: Tan fácil, imagino que respondiste
bien.
Juan: Mana sana, chaytaqa allintachiki
kutichirqanki.
M AT E R I A L D E A P OYO

56
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

5° Lección: Ubicándonos en nuestro entorno


2
Diálogos
Diálogo Nº 2

Mamá: Hijo, ayúdame a ordenar las cosas de la


casa.
Mama: Waway, wasinchikpi kaqkunata
allchaypi yanapaway.

Hijo: Sí mamá.
Qari warma: Arí, mamay.

Mamá: Tus cuadernos pon allá arribá.


Mama: Qillqanayki panqata wak wichayman
churay.

Hijo: Y, esta caja, ¿Dónde pongo? PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA


Qari warma: Kay qullqata, ¿Maymantaq churasaq?

Mamá: Colócalo debajo de la mesa, por favor.


Mama: Hamparapa ukunman churay.
M AT E R I A L D E A P OYO

Hijo: Pesa mucho.


Qari warma: Sinchi llasaqmi kasqa.

57
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

5° Lección: Ubicándonos en nuestro entorno


2
Diálogos
Diálogo Nº 3

Tomás: Ayer fui al mercado.


Tomas: Qayna punchaw qatuna wasiman rini.

Juan: Qué bueno, ¿Qué compraste?


Juan: Kusa, ¿Imatataq rantimurqanki?

Tomás: Frutas, pero fue difícil escoger.


Tomas: Sacha miskikunata, ichaqa sasam
akllay.

Rosa: A tu izquierda, a tu derecha se


encuentran de la mejor calidad, a ver
¿cuál escoges?
Rosa: Ichuqniykipiraq, pañaykipiraq allinkuna
kaptin, ¿mayqintam akllawaq? PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

Juan: Por eso, cuando mi mamá va al


mercado, sólo le ayudo.
Juan: Chaynapim, mamay qatuta riptinqa
M AT E R I A L D E A P OYO

yanapanihinallam.

Tomás: Todos debemos aprender a comprar.


Tomás: Lliwmi rantiytaqa yachananchik.

58
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

5° Lección: Ubicándonos en nuestro entorno


2
Texto Literario

WATUCHIKUNA

¡Imallanpas haykallanpas! …¡Asá!


Sikichallaymanta tanqaykamuway maykamapas
risaqmi. ¿Imataq kanman? (uchuy yawri - aguja)

¡Imallanpas haykallanpas! …¡Asá!


Pino sachahina ancha sayaysapa, ichaqa mana
llasayniyuq.
¿Imataq kanman? (wasi qusñi - humo)

¡Imallanpas haykallanpas! …¡Asá!


Qatuman rispay, sumaq sipasta rantini, chaywan PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

wasiypi tusuni.
¿Imataq kanman?
(Pichana – escoba)
M AT E R I A L D E A P OYO

59
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN
Familia Unidad

5° Lección: Ubicándonos en nuestro entorno


2
Ejercicios de Reforzamiento

Kay tapukuykunata simi rimayllawan kutichiy:

1. ¿Pikunawantaq tiyanki?
2. ¿Ima rimay simiwantaq yachayta munawaq?
3. ¿Maytaq qillqanayki?
4. Yachay wasi ukupi, ¿Imakunataq tarikun?
5. Yachay wasipa hawa pampapi, ¿Imakunataq
tarikun?
6. ¿Hichpaykipi imakunataq tarikun?
7. ¿Karuykipi imakunataq tarikun?
8. Wasikimanta yachay wasiman ñan purinata PA R A L A E N S E Ñ A N Z A D E L Q U E C H UA

purispa; ¿Ichuqniykipi imakunataq tarikun?,


¿pañaykipirí
9. Llaqta tiyasqaykipi, ¿Imakunataq wichaypi
M AT E R I A L D E A P OYO

kanman?
10. Llaqta tiyasqaykipi, ¿Imakunataq uraypi
kanman?

60
FORTALEZCAMOS NUESTRA FAMILIA
AYLLUNCHIKTA YUPAYCHASPA KALLPACHASUN

También podría gustarte