¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò

Ò∂÷’ Á∆¡ª ‘Ø ⁄È≈Úª
A. ÒØ’ ◊∆ª «Ú⁄ Í≥‹≈Ï∆ ‹∆ÚÈ AIIE
B. Í≥‹≈Ï∆ ÒØ’ «Ú√≈ AIIF
C. Ô≈Áª Á≈ √ø√≈(√ÚÀ ‹∆ÚÈ∆) B@@A, B@@E
D. «¬’ «Í≥‚ Á∆ ’‘≈‰∆-√øÁΩÛ B@@C
E. Ó∂∂ «Í≥‚ Á∆ ÏÁÒ∆ È∞‘≈ B@@D
F. ÒØ’ ◊∆ª «Ú⁄ «ÙÂ∂ È≈Â∂ B@@G
(Úº‚∆ Ó≈Â≈ «Ú⁄ ◊Ω«Ó≥‡ ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈ È∂ ı∆Á∆)
G. ÿπº◊∆Ó≈ ¡¯√ B@@G
 Alop Ho Riha Punjabi Virsa
¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ (Prose)
By
Harkesh Singh Kehal, P.C.S.(Retd.)
V& P.O. Sandaur, Teh. Malerkotla (Sangrur)
Now at
43, shant Park, Near Aggar Nagar-I, Ludhiana
Ph. No. 0161-3265858, 3060858

Revised and enlarged edition 2009

© Harkesh Singh Kehal, P.C.S. (Retd.)

‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò

2009

Price :
ÍÃ’≈Ù’ :
 √Ó«ÍÂ
«Í¡≈∆¡ª Ë∆¡ª «Ë¡≈‰∆¡ª
‘√π÷Í≈Ò (≈‰Ø) ‘ÍÃ∆ÂÍ≈Ò («Í≥’∆)
‘‹√Í≈Ò(È∆‡∆) Â∂ ‘Ó∆ ˘
 BE. ‘ºÊ ‡Ø’≈
BF. πº÷
ÂÂ’≈ BG. ÷Ï»˜∂, ’’Û∆¡ª, ÓÂ∆∂, «⁄ºÌÛ
ÿ∂¨ Ú√ª Â∂ ËøÁ∂
A. ⁄º’∆
÷∂Â∆Ï≈Û∆ √ÏøË∆
B. ⁄÷≈
A. ÷»‘
C. ’ºÂ‰∆
B. ’Ø‘/⁄√
D. ÓË≈‰∆
C. ‘Ò‡
E. √øÁ»÷
D. Ϻ◊∂ ÏÒÁ
F. ͺ÷∆¡ª
E. ÿπø◊≈Òª
G. »ø Ú∂ÒÈ≈
F. Ï≈◊Û∆ ÏØÂ∂
H. Á∆¡ª Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ¡º‚≈
G. ÎÒ∑∂
I. È≈Ò∂ Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ¡º‚≈
H. Ì∂‚ª Ϻ’∆¡ª
A@. ÏØ‘∆¬∂, ◊Ø‘Ò∂
I. ’∆Ò∂, ’∆Ò∆¡ª
AA. Ó≥‹∂, Í∆Û∑∆¡ª
A@. «¤’∞Ò∆
AB. ‡Ø’∂, ‡Ø’∆¡ª
AA. ’≈‘
AC. ÿÛ∂ ÿÛΩ‹∆¡ª
AB. √π‘≈◊≈, √π‘≈◊∆
AD. ¬∆˘
AC. ÍØ≈ Ï≈ÁÙ≈‘
AE. ’±ø‚≈ ÿ؇‰≈
AD. «‹øÁ≈
AF. ˙‡∂/’øËØÒ∆
AE. Âø◊Ò∆, ⁄≈ √πºÂ≈, √¶ÿ Â∂ ‹º‡
AG. ¿∞µ÷Ò∆ ÓØ‘Ò≈
AF. ¤º‹ ¤‹Ò∆
AH. ’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª
AG. ÏØ‘Ò Ï‰≈¿∞‰∂
AI. ÌÛØÒ∂, ÌÛØÒ∆¡ª
AH. «Âø◊Û
B@. ‘≈∂, ‘≈∆¡ª
AI. ◊πÒ∂Ò-◊ØÍ∆¡≈
BA. Í≈Ê∆¡ª Á∂ ◊π‘≈∂
B@. ͺ‡∆/ͺ÷Ò∆
BA. ±Û∆ Á∂ ’∞ºÍ/Ó»√Ò ¡≈Ú≈‹≈¬∆ Á∂ √ø⁄≈
BB. Óº’∆ Á∂ Óπ‘≈∂ A. ÍÀÁÒ
BC. ¡≈Ú Í≈¿∞‰∆ B. ◊º‚≈
BD. ‘ˇ Í≥‹≈Ò∆ C. Ê

G - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ H - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

D. ª◊≈ D. «◊ºË≈
E. «⁄º·∆¡ª E. ‹≈◊Ø ’º„‰∆ Â∂ √º‹ ’∞º‡‰≈
ıπ≈’ª F. ’»¬∂ Á∂ ÚÂ
G. Ï≈√∆¡Û≈
A. ÁπºË
B. «ÿ¿∞, Óº÷‰ H. √ªfi∆ Ó≈¬∆
C. Òº√∆ Á≈ ÍÈ∆ Í∂∫‚± «’ºÂ∂/¡≈‘
D. «÷⁄Û∆ A. ÷≈√
E. ◊πÛ, Ùº’ B. ’Ø‘¨
F. ⁄»∆ C. ̺·∆¡ª
G. √ºÂ±, „ø«‚¡≈¬∆ D. ’øπÏÒ
H. √∑Ø∫ Á≈ √≈◊, Óº’∆ Á∆ ؇∆ E. ¡≈Ú∆ Í≈¿∞‰∆
I. ÷∆, ’Û≈‘, Í»Û∂ F. ÿπÒ≈Û∆/Ú∂ÒÈ≈
A@. √∂Ó∆¡ª G. Ï≈˜∆ Í≈¿∞‰∆
AA. ‘ØÒª H. »ø «Í≥‹‰∆/Â≈Û≈
AB. ̻ «Í≥È∂ √ªfi Â∂ «Í¡≈
Í«‘≈Ú≈ Â∂ ◊«‘‰∂ A. √ªfi∂/√øÔ∞’ ͫÚ≈
A. ÿº◊∂ B. «Í¡≈ Â∂ ÍÃ≈‘π‰≈⁄≈∆
B. ÎπÒ’≈∆¡ª C. √ºÊ
C. √º◊∆ ÎπºÒ D. ÁÚ≈˜∂
D. ÿπø‚ ’º„‰≈ E. «Âzøfi‰
E. ’À∫·≈
F. ’º⁄ Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª
G. ⁄≈Á∂
H. Â∞Ò∂ Ú≈Ò∆ ͺ◊
I. πÓ≈Ò
«Â¿∞‘≈ Â∂ √Óª
A. Â∆¡ª
B. ÒØ‘Û∆
C. «Ú¡≈‘

I - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ A@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

 Óπº„Ò∆ ◊ºÒ
ÁØ „≈¬∆ Ó‘∆È∂ Í«‘Òª ‹Á ‚≈. «Ï’Ó «√øÿ ÿπøÓ‰ Á∂ ‘Ú≈Ò∂ È≈Ò
‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò È≈Ò ÓπÒ≈’≈ ‘ج∆ ª Òº◊≈ «’ «¬‘ ‹≈«‰¡≈
ͤ≈«‰¡≈ Ȫ ‘ÀÕ ¡√Ò «Ú⁄ ÓÀ∫ ¿∞È∑ª Á∂ Í≥‹≈Ï Á∂ Í∂∫‚± ‹∆ÚÈ È≈Ò
√øÏø«Ë ¡ıÏ≈ª «Ú⁄ ¤Í∂ ’∞fi Ò∂÷ ÍÛ∑∂ ‘ج∂ √ÈÕ ‘Ø ◊ºÒÏ≈ ’«Á¡ª
ÍÂ≈ ⁄«Ò¡≈ «’ ¿∞È∑ª Á∆ «ÁÒ⁄√Í∆ Íø‹≈Ï Á∂ √«Ì¡≈⁄≈’ «Ú√∂ È≈Ò
‘À ¡Â∂ ¿∞‘ “ÒØ’ ◊∆ª «Ú⁄ Í≥‹≈Ï∆ ‹∆ÚÈ”, “Í≥‹≈Ï∆ ÒØ’ «Ú√≈”, “«¬’
«Í≥‚ Á∆ ’‘≈‰∆-√øÁΩÛ” ¡Â∂ “Ó∂∂ «Í≥‚ Á∆ ÏÁÒ∆ È∞‘≈” ¡≈«Á Íπ√Â’ª Ú∆
ÍÃ’≈Ù ’≈ ⁄π’∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ÂØ∫ ¤∞º‡ ¿∞È∑ª È∂ “Ô≈Áª Á≈ √ø√≈” Ȫ ‘∂·
¡≈͉∆ √ÚÀ-‹∆ÚÈ∆ Ú∆ «Ò÷∆ ‘À, ‹Ø Í≥‹ √≈Ò Í«‘Òª ¤Í∆ √∆Õ ‹≈‰ √Ó∂∫
¿π‘ “Ó∂∂ «Í≥‚ Á∆ ÏÁÒ∆ È∞‘≈” Íπ√Â’ Á∆ ’≈Í∆ ¡Â∂ “¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈
Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈” Íπ√Â’ Á≈ ÷Û≈ Óπº„Ò∂ ÙÏÁ «Ò÷‰ Ò¬∆ Ó∂∂ ‘Ú≈Ò∂ ’
◊¬∂Õ
ÓÀ˘ «¬‘ Ú∂÷ ’∂ ÷πÙ∆ ‘ج∆ «’ ‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò Á∆ «ÁÒ⁄√Í∆ Ó∂∂
÷Ø‹ ÷∂Â È≈Ò Ó∂Ò ÷ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬‘ √«‘Ú‰ √øÔØ◊ Á∆ ◊ºÒ ‘À «’ Í≥‹≈Ï∆
Ô±È∆Ú«√‡∆ Áπ¡≈≈ ÍÃ’≈«Ù Ó∂∆ Íπ√Â’ “Í≥‹≈Ï Á≈ ÒØ’ «Ú√≈” (Ì≈◊
Í«‘Ò≈) ¡Â∂ ‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò Á∆ “Í≥‹≈Ï∆ ÒØ’ «Ú√≈” Ȫ Á∆ Íπ√Â’
ÁØÈØ∫ «¬’ √≈Ò (AIIF) «Ú⁄ ¤Í∆¡ª ‘ÈÕ ¿∞È∑ª È∂ ¡≈͉∂ «Í≥‚ Á∂ ‘≈¬∆
√’±Ò ÂØ∫ ÓÀ«‡z’ Í≈√ ’È ¿∞Íø ÓÒ∂ ’؇Ò∂ ÂØ∫ ◊ÃÀ‹»¬∂ÙÈ ’ ’∂ ¡≈͉∆
√«Ú√ Á≈ √≈≈ √Óª Í≥‹≈Ï Á∂ Úº÷ Úº÷ Ù«‘ª ¡Â∂ ⁄ø‚∆◊Û∑ «Ú⁄
◊π˜≈«¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰ Ú∆ ¿∞‘ ´«Ë¡≈‰∂ «Ú⁄ «‘ ‘∂ ‘ÈÕ Í ¿∞‘ ¡≈͉∂
Ï⁄ÍÈ Á∂ √ø√’≈ª ¡Â∂ ¡≈͉∆ ‹ºÁ∆ «Í≥‚ √øÁΩÛ È≈Ò ‹πÛ∆ «’√∂ Ú∆ ◊ºÒ
˘ ¿∞‘ ÌπÒ≈ È‘∆∫ √’∂Õ ÓÈ∞÷ «◊¡≈È Á∆¡ª ÍΩÛ∆¡ª ⁄Û∑ ’∂ ¡Â∂ Âº’∆¡ª
Á∆¡ª Ó≥˜Òª «‘ ’ ’∂ «’Â∂ Ú∆ Íπº‹ ‹≈¬∂, ¿∞√ Á∂ ÓÈ ¡≥Á ‘Ó∂Ù≈
Ï⁄ÍÈ «‹¿±∫Á≈ ‘ÀÕ ‘’∂Ù «√øÿ Í»∆ Â∑ª ¡≈͉∆ ‹ÈÓ Ì»Ó∆ ¡Â∂ ÒØ’
«Ú√∂ È≈Ò ‹π«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ’Á∆ ¿∞‘ Í≥‹≈Ï Á∂ ÒØ’ ◊∆ª «Ú⁄Ø∫
Í≥‹≈Ï∆ ‹∆ÚÈ Á∆ fiÒ’ Ú∂÷Á≈ ‘À ¡Â∂ ’Á∆ ¡≈͉∂ «Í≥‚ √øÁΩÛ Á∆
’‘≈‰∆ Í∂Ù ’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ˘ ¡≈͉∂ «Ú√∂ È≈Ò ÓØ‘ ‘À, «‹√ Á≈ ÍÃÓ≈‰
¿∞‘ “Í≥‹≈Ï∆ ÒØ’ «Ú√≈” Íπ√Â’ «Ú⁄ Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Í≥‹≈Ï Á∂ ÒØ’ ‹∆ÚÈ
È≈Ò √øÏø«Ë “Ó∂∂ «Í≥‚ Á∆ ÏÁÒ∆ È∞‘≈” Á∆ «√‹‰≈ ’Á≈ ‘ÀÕ Í, ¿∞√
AA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á∆ Â√ºÒ∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ ¿∞‘ ‘ÊÒ∆ Íπ√Â’ ≈‘∆∫ «¬’ Ú≈ Î∂ “¡ÒØÍ ‘Ø
«‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈” Ȫ Á∆ Íπ√Â’ «Â¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ
«¬√ Íπ√Â’ ˘ Ò∂÷’ È∂ √ºÂ Ì≈◊ª «Ú⁄ Úø«‚¡≈ ‘ÀÕ Í«‘Ò≈ Ì≈◊
Í≥‹≈Ï Á∆ «’√≈È∆ ¡ÊÚ≈ ÷∂Â∆ Ï≈Û∆ È≈Ò ‹π«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÷»‘, ’Ø‘/
⁄√, ‘Ò‡, ÎÒ∑∂, Ϻ◊∂ ÏÒÁ, ÏØ‘Ò Ï‰≈¿∞‰∂, »Û∆ Á∂ ’∞ºÍ, Óº’∆ Á∂
Óπ‘≈∂, ‘ˇ Í≥‹≈Ò∆, ‘ºÊ ‡Ø’∂ ¡≈«Á Ï≈∂ Óπº„Ò∆ ‹≈‰’≈∆ «ÁºÂ∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ
«¬‘ √Ì ’∞fi «Ú√Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ ÷»‘ ’∆ ‘À? «¬√ Á∆ Íπ‡≈¬∆ «’Ú∂∫ ‘πøÁ∆
‘À? ’Ø‘/⁄√ «’√ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∂ √È, √ÏøË∆ Áº√ ’∂ ÷»‘ ÂØ∫ ‘Ò‡, «Î
«‡¿±ÏÀµÒ Â∂ ‘π‰ √Ó√∆ÏÒ Í≥Í Ï≈∂ «˜’ ‘ÀÕ ÎÒ∑∂ ’∆ ‘πøÁ∂ √È? ◊‘≈¬∆
Á∆¡ª ÓÙ∆Ȫ Â∂ ’øÏ≈¬∆Ȫ È∂ ΫÒ∑¡ª, ’∞ºÍª/Ó»√Òª ˘ ‘∆ ÌπÒ≈ «ÁºÂ≈ ‘À,
Í Ò∂÷’ ˘ «¬È∑ª Ï≈∂ Í»È «◊¡≈È ‘ÀÕ
Á»√≈ «‘º√≈ ÿ∂¨ Ú√ª ¡Â∂ Ëø«Á¡ª Ï≈∂ ‹≈‰’≈∆ Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ
⁄º’∆, ⁄÷≈, ÓË≈‰∆, √øÁ»÷, ͺ÷∆¡ª, »ø Ú∂ÒÈ≈, Á∆¡ª Ïπ‰È Ú≈Ò≈
¡º‚≈, ’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª ¡≈«Á «’Ú∂∫ √≈‚∂ √«Ì¡≈⁄≈ Á∂ ¡«Èº÷Û ¡≥◊ ‘∂
‘ÈÕ ÿÛ∂ ÿÛΩ‹∆¡ª, ÌÛØÒ∂, ÌÛØÒ∆¡ª, ˙‡∂/’øËØÒ∆¡ª, ¿∞÷Ò∆ ÓØ‘Ò∂, ‘≈∂
‘≈∆¡ª ¡≈«Á ⁄∆˜ª È≈Ò ‹≈‰ ͤ≈‰ ’≈¬∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ √øÁ»÷ Á∆ ωÂ
Á∂ È≈Ò «¬√ Á∆ ÚÂØ∫ Â∂ Ó‘ºÂÚ Ï≈∂ ÒØÛ∆∫Á∆ ‹≈‰’≈∆ «ÁºÂ∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ
«¬ø‹ Ò◊Á≈ ‘À «’ √øÁ»÷ «‹Ú∂∫ √≈‚∂ ÒØ’ «Ú√∂ Á≈ ¡‹≈«¬Ï ÿ ‘ØÚ∂Õ
Â∆‹∂ Ì≈◊ «Ú⁄ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ Â∂ √ø⁄≈ «Ú⁄ ÍÀÁÒ, ◊º‚≈, Ê, ÿØÛ∆¡ª,
«⁄º·∆¡ª √øÏøË∆ ¿∞Ò∂÷ ‘ÀÕ ¡◊Ò≈ Ì≈◊ ıπ≈’ª √ÏøË∆ ‘À, «‹√ «Ú⁄ ÁπºË,
«ÿ¿∞, Óº÷‰, Òº√∆ Á∂ ÍÈ∆, ◊πÛ, Ùº’, „ø«‚¡≈¬∆ Ï≈∂ Áº«√¡≈ «◊¡≈
‘ÀÕ Í«‘≈Ú∂ Â∂ ◊«‘‰∂ Ú≈Ò∂ Ì≈◊ «Ú⁄ ÿº◊∂, ÎπÒ’≈∆¡ª, √º◊∆ ÎπºÒ,
’À∫·≈, ’º⁄ Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª, ⁄≈Á∂ Â∂ Â∞Ò∂ Ú≈Ò∆¡ª ͺ◊ª Ï≈∂ «˜’ ‘ÀÕ
¤∂Ú∂∫ ¡«Ë¡≈«¬ «Ú⁄ Â∆¡ª, ÒØ‘Û∆, «Ú¡≈‘, ‹≈◊Ø ’º„‰∆, ¤º‹
’∞º‡‰≈, ’»¬∂ Á∂ ÚÂ, Ï≈√∆¡Û≈ Â∂ √ªfi∆ Ó≈¬∆ «Â¿∞‘≈ª Â∂ √Óª √ÏøË∆
Ì≈ÚÍ»‰ Ú≈’¯∆¡Â Á∂∫Á≈ ‘À ‹Á «’ ¡≥ÂÒ≈ ¡«Ë¡≈«¬ Í∂∫‚± «’ºÂ∂/¡≈‘
È≈Ò √Ïø«Ë ‘À «‹√ «Ú⁄ ÷≈√, ’Ø‘¨, ̺·∆¡ª, ¡≈Ú∆ Í≈¿∞‰∆ Â∂
ÿπÒ≈Û∆/Ú∂ÒÈ≈ √ÏøË∆ Á«√¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ «¬√ Íπ√Â’ Á∂ Óπº„Ò∂ ÙÏÁª «Ú⁄ «¬È∑ª ⁄∆˜ª Á≈ «˜’ «¬√ Ò¬∆
’∆Â≈ ‘À «’¿∞∫ ‹Ø «¬‘ √≈∆¡ª Ú√ª ’∂ÚÒ ‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò Á∂ «Í≥‚
AB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√øÁΩÛ Âº’ ‘∆ √∆Ó ȑ∆∫ ‘ÈÕ ¿∞√ È∂ √Óπº⁄∂ Í≥‹≈Ï Á∂ «Í≥‚ª Á∆ «ÚÙ∂Ù ’
¡≈͉∂ ÚÒØ∫
’∂ Ó≈ÒÚ∂ ÷∂Â Á∂ ÒØ’ ‹∆ÚÈ Á∆ ◊ºÒ ’∆Â∆ ‘ÀÕ «¬√ Íπ√Â’ È∂ ÓÀ˘
‹ÁØ∫ ÓÀ∫ ¡≈͉∂ «Í≥‚ √øÁΩÛ Â∂ ÁØ ÷Ø‹ ÌÍ» Íπ√Â’ª “«¬’ «Í≥‚ Á∆
¡≈͉≈ Ìπ«Ò¡≈ «Ú√«¡≈ Ï⁄ÍÈ ¡Â∂ Í≈«’√Â≈È «Ú⁄ «‘ ◊¬∂ Ó∂∂
’‘≈‰∆-√øÁΩÛ” Â∂ “Ó∂∂ «Í≥‚ Á∆ ÏÁÒ∆ È∞‘≈” «Ò÷∆¡ª ª «¬È∑ª Íπ√Â’ª ˘
«Í≥‚ Á∆ Ô≈Á ’≈ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ «‹È∑ª Ú√ª √ÏøË∆ Ò∂÷’ È∂ ‹≈‰’≈∆ «ÁºÂ∆
⁄ø◊≈ ‘πø◊≈≈ «Ó«Ò¡≈Õ «Í≥‚ª Á∆ ÏÁÒ ‘∆ È∞‘≈, «‘‰ √«‘‰ Á∂ „ø◊,
‘À, ¿∞È∑ª «Ú⁄Ø∫ Ï‘πÂ∆¡ª ÒØÍ ‘Ø ⁄πº’∆¡ª ‘È, ’¬∆¡ª Á≈ »Í ÏÁÒ «◊¡≈
÷∂Â∆, ¡≈«Ê’Â≈, ≈‹È∆Â∆, ¡≈Ú≈‹≈¬∆, √ø⁄≈, «Ú«Á¡≈ «Ú⁄ ‘ج∆
‘ÀÕ ¿∞‘ Í≥‹≈Ï Á∂ ÒØ’ ◊∆ª «Ú⁄Ø∫ ¿∞Á≈‘‰ Á∂ ’∂ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ª Á∆
ÍÃ◊Â∆ ˘, √«Ì¡≈⁄≈’ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ ¡≈¬∆ ÂÏÁ∆Ò∆ ˘ ÍÛ∑ ’∂ Í≈·’ª Â∂
ÍπÙ‡∆ ’Á≈ ‘ÀÕ ÒØ’ ◊∆ Ú∆ √≈‚∂ «Ú√∂ Á≈ ’∆ÓÂ∆ √Ó≈«¬¡≈ ‘ÈÕ
«ÚÁÚ≈Ȫ Á∆¡ª ’¬∆ «⁄º·∆¡ª ¡≈¬∆¡ªÕ «¬È∑ª «⁄º·∆¡ª ˘ ÍÛ∑ ’∂ Ó∂∂
«¬√ √⁄≈¬∆ ˘ ÌπÒ‰≈ È‘∆∫ ⁄≈‘∆Á≈ «’ «‹‘Û∂ ÒØ’ ¡≈͉∆ Óª ÏØÒ∆ ¡Â∂
ÓÈ «Ú⁄ «Ú⁄≈ ¡≈«¬¡≈ «’ ‹Ø ÷∂Â∆ ’È Á∂ Íπ≈‰∂ „ø◊, Â∆’∂,
¡≈͉∂ √«Ì¡≈⁄≈’ «Ú√∂ ˘ ÌπºÒ ‹ªÁ∂ ‘È, ¿∞√ ÏØÒ∆ Â∂ √«Ì¡≈⁄≈ Á∆
√≈ËÈ, √øÁ √È, ¿∞È∑ª Ï≈∂ ª ÈÚ∆∫ Í∆Û∑∆ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ ÷»‘
ÓΩ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò ˘ ‘≈«Á’ ÚË≈¬∆ «ÁøÁ≈ ‘ª «’
«’‘Ø «‹‘∂ ‘πøÁ∂ √È? «’Ú∂∫ Òº◊Á∂ √È? ÷»‘ª «Ú⁄Ø∫ ’Ø‘/⁄√ È≈Ò Í≈‰∆
¿∞È∑ª È∂ Í≥‹≈Ï Á∂ ÒØ’ ‹∆ÚÈ È≈Ò ‹πÛ∆¡ª ¿∞È∑ª Ó‘ºÂÚÍ»‰ ⁄∆˜ª ÚºÒ
«’Ú∂∫ ’ºŒ«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘Ò‡ «’‘Ø «‹‘∂ ‘πøÁ∂ √È? «‹È∑ª È≈Ò Í≈‰∆ ’º„
«Ë¡≈È ÁÚ≈«¬¡≈ ‘À , ‹Ø ¡º Ë ∆ √Á∆ Í«‘Òª Â’ ¡≈Ó Ú∂ ÷ ‰ «Ú⁄
’∂ ¯√Òª ˘ «√ø«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆? ±Û∆ Á∂ ’∞ºÍ «’Ú∂∫ ωÁ∂ ‘πøÁ∂ √È? Óº’∆ Á∂
¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ÍØÃ. Í»È «√øÿ Íπ≈‰∂ Í≥‹≈Ï ˘ ¡ÀÚ∂∫ ¡≈Ú≈˜ª È‘∆∫
Óπ‘≈∂ «’Ú∂∫ Òº◊Á∂ √È? ÿπÒ≈Û∆ «’‘Ø «‹‘∆ ‘πøÁ∆ √∆? ◊πÛ «’Ú∂∫ ω≈«¬¡≈
Ó≈Á≈Õ ’«‘Ò Á∆¡ª ⁄È≈Úª Í≥‹≈Ï Á∂ ÒØ’ «Ú√∂ Á∆ Â‹Ó≈È∆ ’Á∆¡ª
‹ªÁ≈ √∆?
‘ÈÕ
¬∂√∂ Â∑ª Íπ≈‰∂ «‘‰ √«‘‰ Á∂ „ø◊ª «Ú⁄, ÿª «Ú⁄ ÚÂ∆¡ª
ÓÙ∆È∆’È, ¿∞ÁÔØ◊∆’È ¡Â∂ Ù«‘∆’È È∂ ÚÂÓ≈È ÓÈ∞º÷ ˘
‹≈‰ Ú≈Ò∆¡ª Ú√ª «Ú⁄Ø∫ Ï‘πÂ∆¡ª ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ’∞fi ¡ÒØÍ
ÍÁ≈ÊÚ≈Á∆ ω≈ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ √≈‚∂ ÓȪ Á∆ ÙªÂ∆ ◊π¡≈⁄ ◊¬∆ ‘ÀÕ Í«ÚÂÈ
‘؉ Á∂ È∂Û∂ ‘ÈÕ √øÁ»÷ «’‘Ø «‹‘≈ ‘πøÁ≈ √∆? ’∆ ’∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆? ⁄º’∆
‹∆ÚÈ Á≈ «ÈÔÓ ‘ÀÕ ⁄ø◊∆ ÂÏÁ∆Ò∆ ˘ ‹∆ ¡≈«¬¡ª ’«‘‰≈ ωÁ≈ ‘ÀÕ
’∆ ‘πøÁ∆ √∆? «’‘Ø «‹‘∆ ‘πøÁ∆ √∆? ’∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆? »ø «’Ú∂∫ Ú∂Ò∑∆ ‹ªÁ∆
÷∂Â∆ Ï≈Û∆ «Á¡ª √øÁª, ÿ∂¨ Ú√ª, √ø⁄≈ Â∂ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ Á∂ √≈ËȪ
√∆? »ø Ú∂ÒÈ∂ «’‘Ø «‹‘∂ ‘πøÁ∂ √È? Á∆¡ª Ïπ‰È Ú≈Ò∂ ¡º‚∂ ¡Â∂ È≈Ò∂ Ïπ‰È
«Ú⁄ Ï‘π ’∞fi ÏÁÒ ⁄πº’≈ ‘ÀÕ Ò∂÷’ È∂ «‹È∑ª Ú√ª ÚÒ «Ë¡≈È ÁÚ≈«¬¡≈
Ú≈Ò∂ ¡º‚∂ «’‘Ø «‹‘∂ ‘πøÁ∂ √È? ¿∞µ÷Ò∆ «’√ ˘ ’«‘øÁ∂ √È? ’∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∆
‘À, ¿∞È∑ª «Ú⁄Ø∫ Ï‘πÂ∆¡≈ ’∂ÚÒ ¡‹≈«¬Ï ÿ «Ú⁄ ‘∆ ÙØÌ≈ Á∂∫Á∆¡ª ‘ÈÕ
√∆? ’Ø·∆¡ª ’∆ ‘πøÁ∆¡ª √È? «’Ú∂∫ ωÁ∆¡ª √È? ’∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª
Í «¬‘ È‘∆∫ ÌπÒ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ «’ «¬È∑ª «Ú⁄ ‘∆ Í≥‹≈Ï Á∆ ¡≈ÂÓ≈ Ú√Á∆
√È? ÌÛØÒ∂, ÌÛØÒ∆¡ª, ˙‡∂/’øËØÒ∆ ’∆ ‘πøÁ∂ √È? «¬È∑ª Ï≈∂ ª ¡º‹’ºÒ
‘ÀÕ ‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò È∂ «¬‘ Íπ√Â’ «Ò÷ ’∂ Í≥‹≈Ï∆ Á∂ √«Ì¡≈⁄≈’
Á∆ ÍÈ∆∆ ˘ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ È‘∆∫ ÍÂ≈Õ
«Ú√∂ ˘ Úº‚ÓπºÒ∆ Á∂‰ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ «¬È∑ª √øøÏøË∆ Ò∂÷ «Ò÷‰∂ Ùπ» ’∆Â∂, «‹√ «Ú⁄ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
’ÈÀÒ «√øÿ «ÊøÁ (‚≈.)
«¬È∑ª Á∆ ’∆ Ó‘ºÂÂ≈ ‘πøÁ∆ √∆? «’Ú∂∫ ÚÂØ∫ «Ú⁄ ¡≈¿∞∫Á∂ √È? «’Ú∂∫ ω≈¬∂
Ì»ÂÍ»Ú Íï
Ø √
À  Â∂ «‹√‡≈
‹ªÁ∂ √È? ‘π‰ «¬È∑ª Á∆ ʪ ’∆ ‘À? «¬È∑ª Á≈ ÏÁÒÚ≈ »Í ’∆ ‘Ø «◊¡≈ ‘À?
◊π» È≈È’ Á∂Ú Ô±È∆Ú«√‡∆, ¡≥«ÓÃÂ√
‘π‰ «¬‘ ‘È ‹ª ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂ ‘È? È≈Ò ‘∆ «¬È∑ª Á∂ √’À⁄ ω≈ ’∂ «¬’
Ì»ÂÍ»Ú ‚≈«¬À’‡ Í∆.¡À√.Ô±.‡∆.Ï∆.,
«¬’ ¡≥◊/Í≈‡ Ï≈∂ «Ò«÷¡≈? È≈Ò ‘∆ «¬È∑ª È≈Ò √Ïø«Ë ’∞fi ÒØ’ ◊∆Â
⁄ø‚∆◊Û∑Õ
Ú∆ «ÁºÂ∂Õ ’¬∆ √≈«Ò¡ª ˘ ¤Í‰ Ò¬∆ Ì∂‹∂Õ ¤Í‰ ¿∞Íø Í≈·’ª Á∆¡ª
@
’¬∆ ‘Ω∫√Ò∂ ÚË≈¿± «⁄º·∆¡ª ¡≈¬∆¡ªÕ ’¬∆ È∂ ÍÃ∂È≈ «ÁºÂ∆ «’ “√≈‚∂ ¬∂√

AC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

Íπ≈‰∂ «Ú√∂ ˘ √ªÌ‰ Á∆ ÒØÛ ‘À ª ‹Ø ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª Í∆Û∑∆¡ª ¡≈͉∂
«Ú√∂ ˘ ‹≈‰ √’‰Õ” ÓÀ˘ «¬È∑ª «⁄º·∆¡ª ÂØ∫ Ï‘π ¿∞ÂÙ≈‘ «Ó«Ò¡≈Õ ¬∂√
√Ó∂∫ ÁΩ≈È ‘∆ ÓÀ˘ ¡Ó∆’≈ Â∂ ’ÀÈ∂‚≈ ‹≈‰≈ ÍÀ «◊¡≈Õ ¿∞Ê∂ Ó∂∆¡ª
ÒÛ’∆¡ª «‘øÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÓÀ˘ ¡Ó∆’≈ «‘øÁ∂ ‘ج∂ ’¬∆ ÓÀ’√∆’Ȫ Á∂
‘؇Ҫ «Ú⁄ ÷≈‰≈ ÷≈‰ Á≈ ÓΩ’≈ «Ó«Ò¡≈Õ ¿∞È∑ª Á∂ ’¬∆ ‘؇Ҫ «Ú⁄ ¿∞È∑ª
È∂ ¡≈͉∂ Íπ≈‰∂ ÷∂Â∆ Á∂ √øÁ, ÿª Á∂ Íπ≈‰∂ ÚÂØ∫ Á∂ √≈Ó≈È, ¡≈Ú≈‹≈¬∆
Ò¬∆ Íπ≈‰∂ ÚÂØ∫ Ú≈Ò∂ √≈¬∆’Ò, ÿØÛ∆¡ª Á∆¡ª ’≈·∆¡ª ¡Â∂ ‘Ø ÏÛ≈
«Èº’ √πº’ √ªÌ ’∂ º«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Ú∂«÷¡≈Õ ÓÀ˘ Î∂ √≈‚∂ Í≥‹≈Ï∆¡ª Á∆
ÏÁ«’√ÓÂ∆ Á≈ ¡«‘√≈√ ‘Ø«¬¡≈ «’ «‹‘Û≈ √≈‚≈ Íπ≈‰≈ «Ú√≈ √∆,
¿∞√ ˘ √ªÌ‰ Ò¬∆ ¡√∆∫ ’ج∆ «Ë¡≈È È‘∆∫ «ÁºÂ≈Õ ¡√∆∫ Í≥‹≈Ï∆ «¬«Â‘≈√
ω≈¿∞‰≈ ‹≈‰Á∂ ‘ª, Í √ªÌ‰≈ È‘∆∫ ‹≈‰Á∂Õ
Î∂ ÓÀ∫ «’√∂ √Ó∂∫ √≈‚∂ Ó‘ºÂÚÍ»‰ ‘∂ «Â¿∞‘≈ Â∆¡ª, ÒØ‘Û∆, ’»¬∂
Á∂ ÚÂ, Ï≈√∆¡Û≈, √ªfi∆ Ó≈¬∆ Ï≈∂ «Ò«÷¡≈Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’∆∫
ÍÀÁÒ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ ¿±·, ÿØÛ∆, ◊º«‚¡ª Â∂ ʪ Á∆ ÚÂØ∫ ‘؉ Òº◊∆Õ
◊º‚∂ Â∂ Ê «’‘Ø «‹‘∂ ‘πøÁ∂ √È? ¿∞È∑ª Ï≈∂ «Ò«÷¡≈Õ ‘π‰ Ú≈Ò∆ Í∆Û∑∆ È∂ ª
Ê Ú∂«÷¡≈ ‘∆ È‘∆∫ ‘ÀÕ Íπ≈‰∆¡ª ÁπºË, «ÿ¿∞, Óº÷‰, Òº√∆, ◊πÛ, Ùº’
ıπ≈’ª Ú∆ ‘π‰ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡Á∆¡ª ‹≈ ‘∆¡ª ‘ÈÕ
«’√∂ √Ó∂∫ Ï‘»¡ª Á∂ Í«‘⁄≈‰ Á∂ ¡≥◊ ‘∂ ÿº◊∂, √º◊∆ ÎπºÒ ¡ÒØÍ ‘Ø
◊¬∂ ‘ÈÕ ’À∫·∂, ⁄≈Á∂ Â∂ Â∞Ò∂ Ú≈Ò∆¡ª ͺ◊ª ‘π‰ «’Â∂ Ú∆ Ș È‘∆∫
¡≈¿∞∫Á∆¡ªÕ ’º⁄ Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª Á∆ ¤‰’≈ ‘π‰ ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ ÷≈√,
’Ø‘¨, ̺·∆¡ª, ’∞øÏÒ ‘π‰ «’Â∂ È‘∆∫ ‘ÈÕ ÿπÒ≈Û∆ «’Â∂ «’Â∂ Ș
¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ
«’Â≈Ï Á≈ ¡≈’≈ Úº‚≈ ‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ ‘؉ ’’∂ ÓÀ∫ ¡ÒØÍ ‘Ø ‘∂ «Ú√∂
Á∂ ’¬∆ ͺ÷ª ˘ «’Â≈Ï «Ú⁄ ʪ È‘∆∫ Á∂ √«’¡≈Õ ÓÀ∫ ‚≈. ’ÈÀÒ «√øÿ «ÊøÁ
‘Øª Á≈ ¡Â∆ «‰∆ ‘ª, «‹È∑ª È∂ ¡≈͉∂ πfi∂«Ú¡ª Ì∂ √Ó∂∫ «Ú⁄Ø∫ √Óª ’º„
’∂ Óπº„Ò∂ ÙÏÁ «Ò÷∂ ‘ÈÕ «¬√ «’Â≈Ï Á∂ Ï‘πÂ∂ √’À⁄ Ó≈√‡ ¡Ó «√øÿ
√≈È∑∂Ú≈Ò ¡Â∂ ’∞fi √’À⁄ Ó∂∂ «Í≥‚ Á∂ Ó≈√‡ ‘«Á¡≈Ò «√øÿ È∂ ω≈¬∂
‘È, «‹È∑ª Á≈ Ú∆ ÓÀ∫ ËøÈÚ≈Á ’Á≈ ‘ªÕ
ÓÀ∫ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ˘ √≈‚∂ Íπ≈‰∂ «Ú√∂ ÂØ∫ ‹≈‰±ø ’Ú≈¿∞‰ Á∂ «¬√
ÔÂÈ «Ú⁄ «’øÈ≈ ’∞ ’≈ÓÔ≈Ï ‘Ø«¬¡≈ ‘ª, «¬‘ ª Í≈·’ª Á∂ ‘πø◊≈∂ ÂØ∫ ‘∆
AE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÍÂ≈ Òº◊∂◊≈Õ ÓÀ˘ Â∞‘≈‚∂ √πfi≈Úª Á∆ ¿∞‚∆’ ‘∂◊∆Õ
‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò
@
Á»‹∆ ¡À‚∆ÙÈ Ï≈∂
ÓÀ∫ «’Â≈Ï Á∂ Í«‘Ò∂ ¡À‚∆ÙÈ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ √∆ «’ «’Â≈Ï Á≈ ÏÛ≈
¡≈’≈ ‘πøÁ∂ ˘ Ú∂÷ ’∂ ÓÀ∫ ¡ÒØÍ ‘Ø ‘∂ «Ú√∂ Á∂ ’¬∆ ͺ÷ª ˘ Ù≈ÓÒ È‘∆∫
’∆Â≈Õ Í«‘Ò∂ ¡À‚∆ÙÈ ˘ «ÚÁÚ≈Ȫ Â∂ Í≈·’ª ÚºÒØ∫ ⁄ø◊≈ ‘πø◊≈≈ «ÓÒ‰
’≈È Í«‘Ò≈ ¡À‚∆ÙÈ ıÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ¬∂√ ¡À‚∆ÙÈ «Ú⁄ ÓÀ∫ ¡ÒØÍ
‘Ø ‘∂ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√∂ Á∂ ¿∞‘ «‘øÁ∂ ͺ÷ Ú∆ Ù≈ÓÒ ’ «ÁºÂ∂ ‘ÈÕ Í Í≥‹≈Ï∆
«Ú√≈ ª «¬’ ¡Ê≈‘ √ÓπøÁ Á∆ «È¡≈¬∆∫ ‘ÀÕ «¬√ «Ú⁄ «‹Ú∂∫ «‹Ú∂∫ ◊ØÂ∂
Ò≈¿∞∫Á∂ ‹≈˙◊∂, «ÂÚ∂∫ «ÂÚ∂∫ ‘Ø ‘Ø Һ̪ «ÓÒÁ∆¡ª ‹≈‰◊∆¡ªÕ
√≈‚∆¡ª Íπ≈‰∆¡ª ÷∂‚ª Â’∆ÏÈ √≈∆¡ª ‘∆ ¡ÒØÍ ‘Ø ⁄πº’∆¡ª
‘ÈÕ ¡ÒØÍ ‘Ø ‘∆¡ª ÷∂‚ª √ÏøË∆ Í«‘Òª ‘∆ ’¬∆ Ò∂÷’ª È∂ «’Â≈Ϫ
«Ò÷∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ÷∂‚ª ˘ ÓÀ∫ ¬∂√ «’Â≈Ï Á≈ «‘º√≈ È‘∆∫
ω≈«¬¡≈Õ
ÓÀ˘ ¡≈√ ‘À «’ ¬∂√ ÚË≈¬∂ Â∂ √ØË∂ ◊¬∂ ¡À‚∆ÙÈ ˘ «ÚÁÚ≈È Â∂
Í≈·’ ˜» Í√øÁ ’È◊∂Õ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ √πfi≈Úª ˘ Â∆ÏÂ≈ È≈Ò ¿∞‚∆’ª◊≈Õ
‘’∂Ù «√øÿ ’«‘Ò
@
AF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¤ºÍÛ/‡ØÏ∂ √≈‚∂ Í∂∫‚± √«Ì¡≈⁄≈ Á∆ «ÈÙ≈È∆ √ÈÕ ¤ºÍÛª «’È≈∂ ‘∆
÷∂Â∆-Ï≈Û∆
Ï≈√Û∆¡ª Á∆ Í»‹≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÍÙ» Á∂ √»‰ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ÏΩÒ≈ ÁπºË ‡ØÏ∂/
÷»‘ ¤ºÍÛ «Ú⁄ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Í≈‰∆ ÂØ∫ «ÏȪ ‹∆ÚÈ √øÌÚ È‘∆∫ √∆ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ‘π‰ ‘ÀÕ ⁄≈‘∂ «¬‘
«¬È√≈È∆ ‹∆ÚÈ √∆, ⁄≈‘∂ ÍÙ» Í≥¤∆ √ÈÕ ÏÈ√ÍÂ∆ Ò¬∆ Ú∆ Í≈‰∆ ˙È≈
‘∆ ˜»∆ √∆Õ ◊πÏ≈‰∆ «Ú⁄ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À -
Í«‘Ò≈ Í≈‰∆ ‹∆¿∞ ‘À, «‹Â ‘«¡≈ √Ìπ ’Ø«¬®
√ø√≈ Á∂ «¬«Â‘≈√ Â∂ Ș Ó≈ ’∂ Ú∂÷ ÒÚØ, √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÈ∞º÷∆
Ú√Ø∫ √ÓπøÁª, Á«¡≈Úª, ÈÁ∆ È≈«Ò¡ª Á∂ ’ø«„¡ª Â∂ ‘ج∆Õ «’¿∞∫ ‹Ø ¿∞Ê∂
Í≈‰∆ ¿∞ÍÒÏË √∆Õ Í≥‹≈Ï Á∂ «‹øÈ∂ Íπ≈‰∂ Ù«‘ ¡Â∂ «Í≥‚ ‘È, ¿∞‘ √≈∂
Á«¡≈Úª, ÈÁ∆ È≈«Ò¡ª Á∂ ͺ‰ª Á∂ ȘÁ∆’ Ú√∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ¬∂√∂ Ò¬∆
¡÷≈‰ ‘À -
Á«¡≈ Á≈ ‘Ó√≈«¬¡≈,
È≈ Ìπº÷≈ È≈ «Â‘≈«¬¡≈Õ
ͺ‰ª ÂØ∫ ‘∆ Óπ«‡¡≈ª Í∆‰ Ò¬∆ Í≈‰∆ ÌÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞√
√Ó∂∫ Á∆ ͺ‰ Â∂ ÷Û∆ Óπ«‡¡≈ Á∂ ‘π√È Á∆ «’øÈ∆ √Ø‘‰∆ Â≈∆¯ ’∆Â∆ «‹Ú∂∫ ÓÈ∞º÷∆ √»fi ÚË∆, ËÂ∆ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ ’º„‰ Ò¬∆ ÷»‘∆¡ª, ÷»‘
◊¬∆ ‘À - Ò≈¬∂ ◊¬∂Õ «¬È∑ª ÷»‘∆¡ª, ÷»‘ª Á≈ Í≈‰∆ Í∆‰ Ò¬∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
ÿπø‚ ’º„ ÒÀ ͺ‰ ”Â∂ ÷Û∑∆¬∂, √≈∆ Ú√Ø∫ «¬È∑ª ÷»‘∆¡ª, ÷»‘ª «Ú⁄Ø∫ ‚ØÒª/ÏØ«’¡ª ≈‘∆∫ Í≈‰∆ ’º„ ’∂
Í≈‰∆¡ª ˘ ¡º◊ Òº◊ ‹»Õ ÿ«Û¡ª «Ú⁄ Í≈ ’∂ ÚÂÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¡≈Ó ’ ’∂ «Í≥‚ª Á∂ «fi¿∞ «¬È∑ª
Î∂ ¡≈Ï≈Á∆ ¿∞È∑ª Ê≈Úª ”Â∂ ‘؉ Òº◊∆, «‹Ê∂ Ï≈Ùª Á∂ Í≈‰∆ Ú◊Á∂ ÷»‘∆¡ª, ÷»‘ª «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ ’º„ ’∂ ÒØ’ª Á∂ ÿ∆∫ Ú«‘ø◊∆¡ª «Ú⁄ ’¬∆ ’¬∆
«‘øÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ «¬È∑ª Í≈‰∆¡ª ˘ «¬’ ÁØ ÈÚ∆¡ª Ê≈Úª ”Â∂ ”’º·≈ ’ ÿÛ∂ º÷ ’∂ Í‘πø⁄≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «fi¿∞∆¡ª «√ª ¿∞Í ’¬∆ ’¬∆ ÿÛ∂ º÷ ’∂ Ú∆
ÒÀ∫Á∂ √È, «‹ÊØ∫ ÒØÛ ¡È∞√≈ ÚÂÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ Â∞√∆∫ Í≥‹≈Ï Á∂ «’√∂ «Í≥‚ Í≈‰∆ „Ø‘Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ È∂ ‹Á ¤∂‘‡≈ È◊
ÚºÒ fi≈Â∆ Ó≈ ÒÚØ, ‘ «Í≥‚ «Ú⁄ ’¬∆ ‡ØÏ∂/¤ºÍÛ ‘πøÁ∂ √È, «‹ºÊ∂ Ï≈Ùª Ú√≈«¬¡≈ ª Í≈‰∆ Í∆‰ Ò¬∆ Â∂ ˜Ó∆È Á∆ «√ø‹≈¬∆ Ò¬∆ ¤∂ ‘‡ª Ú≈Ò≈
Á≈ Í≈‰∆ ”’º·≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ «¬’ ‡ØÏ≈ «Í≥‚ Á∂ ÁÚ≈˜∂ ÷»‘/¤∂ «Úº‚≈ ÷»‘ Ò◊Ú≈«¬¡≈ √∆Õ
Á∂ ȘÁ∆’ ‘πøÁ≈ √∆ «‹√ Á≈ Í≈‰∆ ÓÈ∞º÷∆ Ú√Ø∫ Ò¬∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÷∂Â∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∆ Á∆ √≈∆ Ï≈Ù, ’∞ÁÂ, Íë’Â∆ ”Â∂
Á»√«¡ª ‡Ø«Ï¡ª Á≈ Í≈‰∆ ÍÙ»¡ª Ò¬∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆¡ª Ò¬∆ «ÈÌ √∆ -
«¬‘ ‡ØÏ∂/¤ºÍÛ ¡≈͉∂ ‘π√È Á∆ ÈπÓ≈«¬Ù ’È Á≈ √≈ËÈ Ú∆ ωÁ∂ √È √»‹ ÷∂Â∆ Í≈Ò ‘À, ⁄øÁ ω≈Ú∂ √Õ
- ‹∂ «¬‘ ÁØÚ∂∫ È≈ «ÓÒ‰, ÷∂Â∆ ‘ØÚ∂ Ì√Õ
Óª◊ Â∂ √øË» Ìπº’ ’∂, ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆ ÷∂Â∆ È≈Ò ◊π˜≈≈ ÓπÙ’Ò È≈Ò ‘∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÷∂Â∆
øÈ Ó≈Á∆ ¤ºÍÛ Â∂ ◊∂Û∂Õ Á∆ Ó≈Û∆ ‘≈Ò √ÏøË∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ¡÷≈‰ ‘À -

AG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

 ‘≈Òª «ÂøÈ √π‘≈◊∂ ⁄≈Õ
¤ØÒ∂ Ï∆‹∂ ‚∂„ ’È≈ÒÕ
‹Ø Ú∆ Úº„ Ò¬∂ √’≈Õ
√≈˘ ’∆ Ó≈ÓÒ∂ È≈Ò?
Î∂ ÷∂Â∆Ï≈Û∆ Ò¬∆ ÷»‘ Òº◊‰ Òº◊∂Õ «‹Ó∆∫Á≈ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈ÒÂ
Ï‘πÂ∆ ⁄ø◊∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆, «¬√ Ò¬∆ ’¬∆ ’¬∆ Í«Ú≈ Ò ’∂ ÷»‘ Ò≈¿∞∫Á∂
√ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≥‚ª Á∂ Ï‘π ګ‘Ó ÌÓ Í≈¬∂ ‘ج∂ √È, «¬√
Ò¬∆ ÷»‘ Á∂ Í≈Û Íº‡‰ Á≈ «ÁÈ Í≥‚ ÂØ∫ ’„Ú≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ËÂ∆
√πºÂ∆ ‘À ‹ª ‹≈◊Á∆ ‘À, «¬‘ Ú∆ Í≥‚ ‘∆ Áº√Á≈ √∆Õ Í≈Û Á∂ ‡º’ Ò≈¿∞‰
ÂØ∫ Í«‘Òª Á∂Ú∆ Á∂ÚÂ∂ «Ë¡≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¡Á≈√ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Î∂
◊πÛ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ÷»‘ Ò¬∆ ‡º’ Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Î∂
’‘∆¡ª È≈Ò ÷»‘ Ò¬∆ ‡Ø¡≈ Í≈‰∆ ¡≈¿∞‰ Á∆ ͺË Á∂ ȘÁ∆’ º’
ͺ«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ ‡Ø¬∂ «Ú⁄ «¬º‡ª È≈Ò ÷»‘ Á∆ ¿∞√≈∆ Ò¬∆ √Ì ÂØ∫
‘∂·ª Òº’Û Á≈ ⁄º’ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ⁄º’ «’√ ˘ ’«‘øÁ∂
√È? «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ √Ófi∂◊∆Õ Òº’Û Á≈ ◊ØÒ ¡≈’≈ Á≈ ˙È∂ √≈¬∆˜ Á≈
‚∂„ ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ≈ ◊ØÒ ⁄º’ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ Á∂ ¿∞µÍ «¬º‡ª,
⁄»È∂, √∆«Ó≥‡ È≈Ò ÷»‘ Á∆ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ◊ØÒ ¡≈’≈ Ú≈Ò∆
Òº’Û Á∆ ω∆ Ú√ ˘ ⁄º’ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ⁄º’ Í≈‰∆ «Ú⁄ ‚∞ºÏ ’∂
‘Ó∂Ùª Ò¬∆ Șª ÂØ∫ ˙‘Ò∂ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ⁄º’ √ÏøË∆ ÒØ’ ◊∆Â
‘À -
÷ÛØÂ∆ ’∞Û∆¬∂,
⁄º’ «Ò¡≈ Ϙ≈ «Ú⁄Ø∫ ÁØ‘‰≈Õ
÷»‘ Á∂ ⁄º’ Úª◊»ø,
¡√ª Î∂ È≈ ‹◊ Â∂ ¡≈¿∞‰≈Õ
x x x x
√πÍÈ≈ ‘Ø «◊¡≈ Ô≈≈,
÷»‘ Á∂ ⁄º’ Úª◊»øÕ
÷»‘ Á∆ ¿∞√≈∆ ˙È∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹øÈ≈ ÷»‘ ˘ ‘∂·ª Ò≈‘ ’∂
«Ò‹≈‰≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÷»‘ Á∆ ¿∞√≈∆ Á∂ ¿∞Í «Ú⁄’≈ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ‹◊∑≈ ¤º‚
’∂, «‹øÈ∆ ‹◊∑≈ «Ú⁄ Á∆ ’‘≈ ¡≈√≈È∆ È≈Ò ÷»‘ «Ú⁄ ÒÓ’≈«¬¡≈ ‹≈
AI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√’Á≈ √∆ Â∂ ’º«„¡≈ ‹≈ √’Á≈ √∆, ÙÂ∆∆¡ª Í≈ ’∂ ¡≈˜∆ ¤ºÂ Í≈¬∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¡≈˜∆ ¤ºÂ ¿∞µÍ ı≈Ò∆ ÏØ∆¡ª «Ú⁄ «Óº‡∆ Ì ’∂ º÷∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ «Óº‡∆ Á∂ Ì≈ È≈Ò ÷»‘ ˘ ‘∂·ª Ò≈‘π‰ «Ú⁄ ÓºÁÁ «ÓÒÁ∆
√∆Õ ÷»‘ Á∆ ¡≈˜∆ ¤ºÂ ¿∞µÍ «¬’ ÁØ√ª◊Û ÏøÈ∑∆ ‹ªÁ∆ √∆, ◊º‚∆ ‹ªÁ∆
√∆, «‹√ «Ú⁄ ÌΩ‰∆ «Îº‡ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ÌΩ‰∆ ¿∞µÍ Á∆ ’‘∂ ˘ º√≈
ÏøÈ∑ ’∂ ÷»‘ «Ú⁄ ÒÓ’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ º√∂ Á≈ Á»√≈ «√≈ ¡≈ÁÓ∆¡ª Á∂
‘ºÊª «Ú⁄ Ϋۡ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ⁄º’ ¿∞µÍ ¿∞√≈∂ ‘ج∂ ÷»‘ ˘ Î∂ ÷»‘ ‘∂·ª
Ò≈‘π‰ Ú≈Ò≈ «fi¿∞ ⁄º’ Á∂ ‘∂·Ø∫ ÏÛ∂ ’‘∂ È≈Ò ÊØÛ∑∆ ÊØÛ∑∆ «Óº‡∆ ’º„ ’∂ ‘∂·ª
˘ Ò≈‘ ’∂ ¿∞Ê∂ º’ ÒÀ ‹ªÁ≈ √∆, «‹Ê∂ ÷»‘ «Ú⁄ ’≈¯∆ Í≈‰∆ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆
Â∂ ËÂ∆ Á∆ √ı «‘ Ú∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÷»‘ «Ú⁄ «fi¿∞/«Ó√Â∆ «‹‘Û≈
«Óº‡∆ Á≈ ’‘≈ ÌÁ≈ √∆, ¿∞√ ’‘∂ ˘ Ï≈‘ ÷Û∑∂ ÏøÁ Òº‹ ¡Â∂ ÌΩ‰∆ ≈‘∆∫
Ï≈‘ «÷º⁄ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ÷»‘ ˘ ‘∂·ª Í»≈ Ò≈‘π‰ º’ ’‘≈ ⁄ÒÁ≈
«‘øÁ≈ √∆Õ Ïø«Á¡ª Á∆ ʪ ’‘∂ ˘ Î∂ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ È≈Ò «÷º«⁄¡≈ ‹≈‰
Òº«◊¡≈Õ ÷»‘ «Ú⁄Ø∫ Ò◊≈Â≈ Í≈‰∆ «ÓÒÁ≈ ‘∂, ¬∂√ Ò¬∆ Ò‘∂ ‘ج∂ ÷»‘ Á∂
«Ú⁄≈Ò∂ ÒØ‘∂ Á∆ F/G «¬ø⁄ ◊ØÒ ¡≈’≈ Á∆ Í≈¬∆Í ˘ ÈÒ’≈ Ò≈¿∞‰ Á∆
Â∑ª ’≈¯∆ ‚±øÿ≈ ’’∂ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ È≈Ò Ò◊≈Â≈ ÷»‘ «Ú⁄
Í≈‰∆ ÌÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ÷»‘ ˘ Í»≈ ‘∂·ª Ò≈‘π‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ¡≈˜∆ ¤ºÂ Ò≈‘
«ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆ Â∂ ÷»‘ Á∆ ÓΩ‰ ÏøÈ∑ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬√ Â∑ª ÷»‘ Á∂
Óπ’øÓÒ ‘؉ Â∂ ÷Ú≈˜≈ «ı˜ Á∆ «Ó‘ Ò¬∆ ÁÒ∆¡≈/«Óº·∂ ⁄ΩÒ/‹ª ’Û≈‘
Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«¬È∑ª ÷»‘ª «Ú⁄Ø∫ ‘Ò‡ È≈Ò Í≈‰∆ ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÷»‘ ’¬∆
¡≈’≈ Á∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¤Ø‡∂ ¡≈’≈ Á∂ ÷»‘ «Ú⁄ «¬’ ‘∆ ‘Ò‡ Òº◊Á≈
‘πøÁ≈ √∆Õ ÏÛ∂ ¡≈’≈ Á∂ ÷»‘ª «Ú⁄ ÁØ ÂØ∫ «ÂøÈ ‘Ò‡ Ò◊ ‹ªÁ∂ √È, «‹È∑ª
˘ ÁØ «Úº„≈ Â∂ «ÂøÈ «Úº„∂ ÷»‘ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ‘Ò‡ª È≈Ò √≈∂
«‘º√∂Á≈ª Á∆ ÊØÛ∑∆ ÊØÛ∑∆ ˜Ó∆È ˘ ‘∆ Í≈‰∆ Ò◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
«Ú⁄ ¡‹∂ ÓπºÏ∂ÏøÁ∆ Ú∆ È‘∆∫ ‘ج∆ √∆, ¬∂√ Ò¬∆ ÒØ’ª Á∂ ÊØÛ∑∆ ÊØÛ∑∆ ˜Ó∆È Á∂
÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ª «Ú⁄ ÍÃ∂Ó «Í¡≈ Ï‘π ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬’ Á»‹∂ Á∆ ÷∂Â∆
«Ú⁄ Í»∆ ÓÁÁ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹∂’ Ú∂Ò∂ «√ Ï≈Ù
È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆ ª ’≈Ò ÍÀ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÷»‘ª Á∂ Òº◊‰ È≈Ò ÒØ’ª ˘ ’≈Ò ÂØ∫
Ú∆ ’∞fi ≈‘ «ÓÒ‰ Òº◊∆ -
B@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «‹√ Á≈ Ú◊∂ ÷≈Ò, ‘Ø! √Ø‘‰∂ Á∆ «’º‚∆ Ó˜≈˜!
’∆ ’ø»◊≈ ¿∞‘˘ ’≈ÒÕ ÷»‘ª Â∂ Í»∆¡ª Ω‰’ª Òº◊∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ ÷»‘ ’¬∆¡ª Á∂ «ÓÒ‰
«‹√ ˜Ó∆È ˘ Í≈‰∆ Ò◊Á≈ √∆, ¿∞‘ ˜Ó∆È ‘∆ √Ì ÂØ∫ ⁄ø◊∆ Òº◊Á∆ √Ê≈È Ú∆ ‘πøÁ∂ √È -
‘πøÁ∆ √∆ - Ò∆Û∂ Ë؉ Á∂ Ï‘≈È∂ ‹≈Úª,
¿∞‘ ˜Ó∆È ≈‰∆, «ÓºÂª Á≈ ÷»‘ ⁄ºÒÁ≈Õ
«‹√ Á∂ «√ Â∂ Í≈‰∆ ÈÒ«’¡ª Á∂ Òº◊‰ ’’∂ ’¬∆¡ª Á≈ ÷»‘ ”Â∂ «ÓÒ‰≈-«◊Ò‰≈ ÏøÁ ‘Ø
x x x «◊¡≈ -
‹È≈È∆ √Ø ‹Ø Í∂«’˙∫ ≈‰∆, ÷»‘ª ‡Ø«Ï¡ª Â∂ «ÓÒ‰Ø∫ «‘ ◊¬∆,
˜Ó∆È √Ø «‹√ Á∂ «√ Â∂ Í≈‰∆Õ ⁄øÁ∂ ÒÚ≈ Ò¬∂ ÈÒ’∂Õ
«¬È∑ª ÷»‘ª ”Â∂ ‘∆ ÒØ’ È∑≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‹È≈È∆¡ª ’ÍÛ∂ Ú∆ «¬È∑ª ÷»‘ª Á∆ Í»‹≈ Ú∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Á∆Ú≈Ò∆ √Ó∂∫ ÷»‘ª Â∂ Á∆Ú≈ Ï≈ÒÁ∂
÷»‘ª ”Â∂ ËØ∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Í∆‰ Ò¬∆ Í≈‰∆ Ú∆ «¬È∑ª ÷»‘ª ÂØ∫ ÌÁ∆¡ª √ÈÕ ÷»‘ Ï≈∂ Ë≈È≈ ‘À «’ «‹‘Û∆ «¬√Â∆ ÷» ‘ Á≈ Í«‘Ò≈ Í≈‰∆
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÍÃØÎÀ√ ÓØ‘È «√øÿ ¡≈͉∆ ““÷»‘ Á∆ ◊≈Ë∆ ¿∞Â∂”” ’«ÚÂ≈ Í∆Ú∂◊∆, ¿∞√ Á∂ ÒÛ’≈ ÍÀÁ≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ «¬’ Ë≈È≈ «¬‘ Ú∆ ‘À «’ «‹‘Û∆
«Ú⁄ ÷»‘ª ÂØ∫ Í≈‰∆ ÌÁ∆¡ª Óπ«‡¡≈ª Á≈ ÏÛ≈ √Ø‘‰≈ «˜’ ’Á∂ ‘È - «¬√Â∆ Ϫfi ‘ØÚ∂, ‹∂’ ¿∞‘ «¬√Â∆ √ºÂª ÷»‘ª Á≈ Í≈‰∆ «¬’º·≈ ’’∂
ʺÒ∂ ÷∂˘ ‹Û∂ √Â≈∂, √Ú∂ Ú∂Ò∂ «’√∂ ⁄Ω√Â∂ «Ú⁄ «¬ÙÈ≈È ’∂ ª ¿∞√Á∂ ÿ ÍπºÂ ÍÀÁ≈
¿∞µÂ∂ «ÂøÈ «ÂøÈ ÿÛ∂ ¿∞√≈∂, ‘ØÚ∂◊≈Õ
«Í¡≈ Òº’ ÷≈Ú∂ Ò⁄’≈∂, ÓπºÏ∂ÏøÁ∆ ‘؉ Â∂ ÒØ’ª Á∆¡ª ˜Ó∆Ȫ «¬’-«¬’, ÁØ-ÁØ ÊªÚª Â∂
¿∞‘ «Î Ú∆ Ò≈‰ È≈ ÍºÏ È∆, ”’º·∆¡ª ‘Ø ◊¬∆¡ªÕ ÒØ’ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ⁄ø◊∆ ‘πøÁ∆ ◊¬∆Õ Î∂ Ï‘πÂ∂
√≈‚∂ ÷»‘ Â∂ Ú√Á≈ ºÏ È∆Õ Í«Ú≈ª È∂ ¡≈͉∂ ¡≈͉∂ ÷»‘ Ò≈¿∞‰∂ Ùπ» ’∆Â∂Õ «¬’ ¡«‹‘≈ √Óª Ú∆
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ÈΩ’∆¡ª ÎΩ‹ «Ú⁄ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á ¡≈«¬¡≈, ‹Á ‘ Í«Ú≈ ’ØÒ ¡≈͉≈ ÷»‘ ‘πøÁ≈ √∆Õ Î∂ «¬È∑ª ÷»‘ª
ÎΩ‹∆ ¡≈͉∆ ¤∞º‡∆ ’º‡ ’∂ Ú≈Í√ ‹ªÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ÷»‘ Â∂ ÷Û∑∆ ¿∞√ «Ú⁄ «¬ø‹‰ª È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∂ «‡¿±ÏÀÒ Ò≈¬∂ ◊¬∂Õ Î∂ «˜Ó∆∫Á≈ª È∂
Á∆ Ú‘π‡∆ Á∆ ‘≈Ò Â√ÔØ◊ ‘πøÁ∆ √∆ - ÷»‘∆¡ª ¿∞√≈ ’∂ «‡¿±ÏÀÒ Ò≈¬∂Õ «Ï‹Ò∆ ¡≈¿∞‰ Â∂ «Ï‹Ò∆ Á∆¡ª Ó؇ª
‹Á Ó≈‘∆ ⁄º«Ò¡≈, ÓÀ∫ ÷Û∆ ‹ª ÷»‘ Â∂, Ú≈Ò∂ «‡¿±ÏÀÒ Òº◊ ◊¬∂Õ ‘π‰ ËÂ∆ Á≈ Í≈‰∆ ¡ÀÈ∆ Á» ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈ ‘À
Ó؇∂ Ó؇∂ ‘øfi» «‚◊∂ ◊Ø∂ ◊Ø∂ Ó»ø‘ ”Â∂Õ «’ Ï‘πÂ∂ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ √Ó√∆ÏÒ Í≥Í È≈Ò ‘∆ «‡¿±ÏÀÒ Òº◊ √’Á∂
«¬’ Ó≈‘∆ Á∆ ‹πÁ≈¬∆, ¿∞µÂØ∫ √º√ Á∆ Â’Û≈¬∆ È≈Ò «√Í≈‘∆ Á∆ ‘ÈÕ
Ú‘π‡∆ Á≈ Ïπ≈ ‘≈Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ ¡≈͉∆ √º√ Á∆¡ª ‘π‰ Ó≈ÒÚ∂ Á∂ «¬Ò≈’∂ Á∂ «’√∂ «Í≥‚ «Ú⁄ Ú∆ Âπ‘≈˘ ÷»‘ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊≈Õ
ÚË∆’∆¡ª Áº√‰ Ò¬∆ ¡≈͉∂ Ó≈‘∆ ˘ ¿∞‚∆’Á∆ «‘øÁ∆ √∆ - «˜Ó∆∫Á≈ª È∂ ÷»‘ª ˘ Ì ’∂ ÷∂ª «Ú⁄ Ò≈ «Ò¡≈ ‘ÀÕ Áπ¡≈Ï∂ ¡Â∂ Ó≈fi∂ Á∂
Ú∂ ÓÀ∫ Í≈‰∆ Ì∂È∆¡ª ÷»‘ Â∂, Á«¡≈Úª Á∂ ’ø„∂ Ú√∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ Í≈‰∆ È∂Û∂ ‘؉ ’ ’∂ ¡‹∂ Ú∆ ’ج∆ È≈
’Á∆ ¡≈Ú∂ ª ◊ºÒª ’ª Ó»ø‘ ”Â∂, ’ج∆ ÷»‘ ⁄ÒÁ≈ Âπ‘≈˘ Ș ˜» ¡≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ ÷»‘ «‹‘Û∂ «’√∂ √Ó∂∫ ÷∂Â∆
«‹‘Û∆ √≈‚∂ È≈Ò Ï∆Â∆ ¡≈ Ò≈ÒÕ Á∆ ∆Û Á∆ ‘º‚∆ ‘πøÁ∂ √È, ‘π‰ ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ
‘Ø! Ó≈‘∆¬∂ Á∆ «’º‚∆ Ó˜≈˜! @

BA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

 ’Ø‘/⁄√
Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «¬’ ’Ø‘ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ È≈Ò ÷»‘ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆
’º„’∂ ¯√Ò «√ø‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ’Ø‘ ˘ ⁄√ Ú∆ ’«‘øÁ∂
√ÈÕ Á»∆ Á∆ «Ó‰Â∆ Ú∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’Ø‘ª «Ú⁄ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
«¬‘ ¿∞‘ √Óª √∆ ‹Á ÓπºÏ∂ÏøÁ∆ ¡‹∂ ‘ج∆ È‘∆∫ √∆Õ ≈‘ ¿∞µÿÛ∂-
Áπº◊Û∂, ¿∞µ⁄∂, È∆Ú∂∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ’ ’∂ ‘∆ «¬È∑ª ÌÀÛ∂ ≈‘ª Â∂ «√÷
ÁπÍ«‘∂ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ √¯ ’ ’∂ ʺ’∆ Â∂ «Â‘≈¬∆ ‹È≈È∆ Ï≈∂ ¡÷≈‰ ‘À-
“’Ø‘ È≈ ⁄ºÒ∆, Ï≈Ï≈ «Â‘≈¬∆Õ”
«’√∂ ˘ Í»∂ Â√∆‘∂ Á∂ ’∂, ’Ù‡ Á∂ ’∂ Ó≈È ˘ “’Ø‘ ’Ø‘ ’∂ Ó≈È≈”
«’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ÷»‘ª «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ ’º„‰ Ú≈Ò∂ ’Ø‘ª Á∆ ◊ºÒ ’Á∂ ‘ªÕ
Í«‘Òª √≈∆ Á∆ √≈∆ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‹∂’ Ï≈Ù
Ú∂Ò∂ «√ ‘Ø ‹≈‰∆ ª ¯√Òª ‘Ø ‹≈‰∆¡ª-
‹∂ ‘≈Û √≈¿∞‰ Úº√∂ Ó≈Ø Ó≈,
‘≈Û∆ √≈¿∞‰∆ ‘πøÁ∆ Ï∂-ÙπÓ≈Õ
‹∂ ’ Ú∂Ò∂ «√ Ï≈Ù È≈ ‘؉∆ ª ’≈Ò ÍÀ ‹≈‰≈ -
«’‘Û∂ ºÏ Á∂ ’∆È∂ Í≈Úª,
«Í≥‚ «Ú⁄ ’≈Ò ÍÀ «◊¡≈Õ
BC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
’≈Ò Á∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ ª ‹≈È Á∂ Ò≈Ò∂ ͬ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ‹È≈È∆¡ª
˘ ’ج∆ Ú∆ «Â¿∞‘≈, «ÚÙ∂Ù ’ ’∂ ‹È≈È∆¡ª Á≈ «ÚÙ∂Ù «Â¿∞‘≈ Â∆¡ª
Ú∆ ⁄ø◊≈ È‘∆∫ Òº◊Á≈ √∆ -
÷∂ ¿∞‹≈Û «Í¡≈,
ÓÀ∫ «’Ú∂∫ «◊ºË∂ «Ú⁄ ‹≈Úª?
Ï≈Ù Ï‘π ‘Ø ‹≈‰∆, fiÛ∆ Òº◊ ‹≈‰∆ ª ‘Û∑ ¡≈ ‹≈‰∂Õ ’º⁄∂ ’Ø·∂
„«‘ ‹≈‰∂ -
ÍØ‘ Ó≈ÿ Á∆ fiÛ∆
’Ø·≈ ¤º‚∂ È≈ ’Û∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Á∂ «’√∂ Ú∆ Á«¡≈ ”Â∂ ÏøÈ∑ È‘∆∫ Ïø«È∑¡≈
‘Ø«¬¡≈ √∆ «‹√ Í≈√∂ ˘ Í≈‰∆ Á≈ Ú‘≈ «˜¡≈Á≈ ‘Ø «◊¡≈, ¿∞√ Í≈√∂ ‘∆
Á«¡≈ ¡≈͉≈ π÷ ÏÁÒ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «Í¤Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √´‹ Á«¡≈
Ó≈ÒÚ∂ Á∂ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ Úº◊Á≈ «‘≈ ‘ÀÕ Î∂ ’¬∆ ’¬∆ Í«Ú≈
Ò ’∂ ÷»‘ Ò≈¿∞‰ Òº◊∂Õ ÷»‘ª «Ú⁄Ø∫ ¯√Ò «√ø‹‰ Ò¬∆ ’Ø‘ª È≈Ò Í≈‰∆
’º«„¡≈ ‹≈‰ Òº«◊¡≈Õ
’Ø‘ Á∆ ωÂ ¬∂√ Â∑ª ‘πøÁ∆ √∆Õ
⁄ÓÛ∂ Á∂ Ï‘π ÏÛ∂ √≈∂ ◊ØÒ «‹‘∂ ¡≈’≈ Á∂ ‚ØÒ «‹‘∂ ˘ ’Ø‘ ’«‘øÁ∂
√ÈÕ ¬∂√ Á∂ Ó»ø‘ ¿∞µÍ Á∂ «‘º√∂ «Ú⁄ ◊ØÒ «‹‘∂ ¡≈’≈ Á≈ ÒØ‘∂ Á≈ ’Û≈
Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ «Ú⁄ º√≈ Í≈ ’∂ ’Ø‘ ˘ ÷»‘ «Ú⁄ ÒÓ’≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ’Ø‘ª «Ú⁄ ¬∂√ ’Û∂ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ Òº’Û Òº◊∆ ‘øπÁ∆ √∆Õ
’¬∆¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ÒØ‘∂ Á≈ ‚ø‚≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Òº’Û ‹ª ÒØ‘∂ Á≈
‚ø‚∂ «Ú⁄ º√≈ Í≈ ’∂ ’Ø‘ ˘ ÷»‘ «Ú⁄ ÒÓ’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ º√∂ Á≈
Á»√≈ «√≈ ÏÒÁª Á∂ ◊Ò Í≈¬∆ Í≥‹≈Ò∆ «Ú⁄ «¬’ ’∆Ò∆ «Ú⁄ Í≈«¬¡≈
‘πøÁ≈ √∆Õ ’Ø‘ «Ú⁄ H@ ’∞ «’ÒØ Í≈‰∆ ÍÀ∫Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÁØ ÏøÁ∂ ’Ø‘ ˘
⁄Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬’ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ˘ ⁄Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ Á»√≈ Ì∂ ‘ج∂ ’Ø‘
˘ ÷»‘ Á∆ ÓΩ‰ ’ØÒ ÷Û∑ ’∂ ÎÛÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
’Ø‘ ˘ ÷»‘ «Ú⁄ ÒÓ’≈¿∞‰ Â∂ ’º„‰ Ò¬∆ ÷»‘ Á∆ ÓΩ‰ Á∂ È≈Ò ÁØ
Әϻ Һ’Ûª ◊º‚∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª Òº’Ûª Á∂ ¿∞µÍ ÒØ‘∂ Á≈ Ó؇≈
√∆¡≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ «Ú⁄ ÌΩ‰∆ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ ÌΩ‰∆ Á∂
¿∞Í Á∆ º√∂ ≈‘∆∫ ’Ø‘ ˘ ÷»‘ «Ú⁄ ÒÓ’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ’Ø‘ Í≈‰∆
BD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
È≈Ò Ì ‹ªÁ≈ √∆ ª ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ È≈Ò Ì∂ ’Ø‘ ˘ ÷»‘ «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘
’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÓΩ‰ Á∂ ’ØÒ ÷Û≈ ÏøÁ≈ ’Ø‘ ˘ ÎÛ ’∂ ⁄πϺ⁄∂/¡Ω¨ «Ú⁄
¿∞Ò‡≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ¡Ω¨ ⁄»È∂ È≈Ò Ï‰≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡Ω¨ ÷»‘ Á∆ ÓΩ‰ Á∂
«ÏÒ’∞Ò È≈Ò ‘∆ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡Ω¨ Á≈ ÷»‘ Á∆ ÓΩ‰ Á∂ È≈Ò
Òº◊Á≈ «‘º√≈ ¿∞µ⁄≈ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ Î∂ «¬‘ È∆Ó≈ ‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ’Ø‘ Á≈
Í≈‰∆ ØÛ∑ È≈Ò ¤∂Â∆ ÷∂ «Ú⁄ Í‘πø⁄∂Õ ’Ø‘ ˘ ÎÛÈ≈ Â∂ ¡Ω¨ «Ú⁄ ¿∞Ò‡≈¿∞‰≈
Â’Û∂ ÏøÁ∂ Á≈ ’øÓ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∂ ‘∆ ÏøÁ∂ Â’Û∂ ‘πøÁ∂
√ÈÕ ıπ≈’ª ⁄ø◊∆¡ª ÷ªÁ∂ √ÈÕ
’Ø‘ª ÂØ∫ Ï≈¡Á Î∂ ‘Ò‡ Òº◊‰ Òº◊∂Õ Í«‘Òª ‘Ò‡ª Á∂ ÚÀÛ Òº’Û Á∂
‘πøÁ∂ √ÈÕ «‡ø‚ª «Óº‡∆ Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Î∂ ‘Ò‡ √≈∂ Á≈ √≈≈ ÒØ‘∂ Á≈
Ï‰È Ò«◊¡≈Õ Î∂ ÷»‘ª «Ú⁄ «¬ø‹‰ª È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∂ «‡¿±ÏÀÒ Òº◊∂Õ
¿∞√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÷»‘∆¡ª ¿∞√≈ ’∂ «‡¿±ÏÀÒ Òº◊∂Õ Î∂ «¬ø‹‰ª Á∆ ʪ «Ï‹Ò∆
Á∆¡ª Ó؇ª ¡≈ ◊¬∆¡ªÕ ‘π‰ Í≈‰∆ ¡ÀÈ≈ Á» ‘Ø «◊¡≈ ‘À «’ √Ó√∆ÏÒ
Í≥ͪ È≈Ò ‘∆ Í≈‰∆ ’º«„¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ
@ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ‘Ò‡ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√Á≈ ‘ªÕ
‘Ò‡
÷»‘ «Ú⁄Ø∫ «‡ø‚ª ≈‘∆∫ «‹√ ÓÙ∆È∆ È≈Ò Í≈‰∆ ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆,
¿∞√ ˘ ‘Ò‡ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡º‹ Ó≈ÒÚ∂ Á∂ «’√∂ Ú∆ «Í≥‚ «Ú⁄ Â∞‘≈˘
‘Ò‡ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊≈Õ Áπ¡≈Ï∂ ¡Â∂ Ó≈fi∂ Á∂ «Í≥‚ «‹‘Û∂ Á«¡≈Úª Á∂ È∂Û∂
‘È, ¿∞Ê∂ «’√∂ È≈ «’√∂ «Í≥‚ «Ú⁄ ¡º‹ Ú∆ Â∞‘≈˘ ‘Ò‡ ⁄ÒÁ≈ «ÓÒ
‹≈Ú∂◊≈Õ ’ج∆ √Óª √∆ ‹Á Í≥‹≈Ï Á∆ Ï≈∆ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆
√∆Õ Î∂ ÷»‘ Òº◊‰ Â∂ ‘Ò‡ª Á∆ «√ø‹≈¬∆ Â∂ ÷∂Â∆ Á∆ ’≈¯∆ «ÈÌÂ≈ ‘Ø
◊¬∆Õ ÿ ÚÂØ∫ Ò¬∆ Í≈‰∆ Ú∆ ÷»‘ª ÂØ∫ Ì«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÷»‘ «ÓºÂª Á∂
«ÓÒ‰ √Ê≈È Ú∆ ωÁ∂ ‘∂ ‘È -
«ÓºÂª Á≈ ÷»‘ ⁄ÒÁ≈,
Í≈‰∆ ÌÈ Á∂ Ï‘≈È∂ ¡≈ÚªÕ
’¬∆ Ú∂ «¬‘ ‘Ò‡ ““‡» «¬È ÚÈ”” Á≈ ’øÓ Ú∆ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ÿ Á∆
√π¡≈‰∆ È≈Ò∂ ª Í≈‰∆ Ì ’∂ ÒÀ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆, È≈Ò∂ ÿ Ú≈Ò∂ ˘ √πÈ∂‘≈ Á∂
¡≈¿∞∫Á∆ √∆ -
÷»‘ ¿∞µÂ∂ ¡≈ Ó≈‘∆¡≈,
BE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
È≈Ò∂ √≈‚∆ ◊ºÒ √π‰ ‹≈,
È≈Ò∂ ÿÛ≈ Á∂ ⁄π’≈ Ó≈‘∆¡≈Õ
¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ˘ ‘Ò‡ «’‘Ø «‹‘∂ ‘πøÁ∂ √È, ’ج∆ ÍÂ≈ È‘∆∫? ¡≈˙,
«¬º’ ÏÛ≈ ⁄º’Ò≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ⁄º’Ò∂ Á∂ ÁØ Í≈√∂ √∆«Ó≥‡ Á∆ ¿∞√≈∆
È≈Ò ÁØ ¤Ø‡∂ «‹‘∂ ÊøÓ∑ ω∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘ ◊πº‚∂/ÓπøÈ∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√
ÊøÓ∑ª ¿∞Í ◊≈‚ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ˺’Û ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Í«‘Òª
ÓπøÈ∂ Ú∆ Òº’Û Á∂ ‘πøÁ∂ √È Â∂ ˺’Û Ú∆ Òº’Û Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ˺’Û Á∂
«Ú⁄≈Ò∂ ÏÛ∆ √≈∆ ÓØ∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ÓØ∆ «Ú⁄Ø∫ Á∆ ÒØ‘∂ Á∆ Òº· Í≈ ’∂
⁄º’Ò∂ «Ú⁄ Á∆ ‘πøÁ∆ ‘ج∆ ‘∂·ª ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º‚∆ Òº’Û Â∂ «Îº‡ ‘πøÁ∆ √∆Õ
¬∂√ Òº· Á∂ ¿∞ÍÒ∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Òº’Û Á∆ ◊ÁÒ/◊ËÈ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
«‹ºÊ∂ ◊ÁÒ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ Á∂ ‘∂·Ò∂ Â∂ ¿∞ÍÒ∂ «‘º√∂ Â∂ Ó؇∆ ⁄ºÁ
Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ Â≈¨¬∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ È≈Ò ◊ÁÒ Á∆ ӘϻÂ∆
ωÁ∆ √∆Õ
Úº‚∂ ⁄º’Ò∂ È≈Ò «¬’ ¤Ø‡∆ ⁄º’Ò∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ ⁄º’Ò∆ ËÂ∆ Á∆
ͺË ÂØ∫ ¡ºË∆ ‘∂·ª ¡ºË∆ ¿∞Ì «Îº‡ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¤Ø‡∆ ⁄º’Ò∆ «Ú⁄ «¬’ ÏÛ∆
ÒØ‘∂ Á∆ Òº· Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ Òº· ËÂ∆ Á∆ ͺË Â∂ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
‹∂’ «¬‘ Òº· «Úø◊∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ ª ÷»‘ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ ’º„‰ Ò¬∆ ’∞fi
ÓπÙ’Ò ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ‘∆ ≈‘ Á∂ ÷∂ «Ú⁄ Ï∆‹∆ ¯√Ò Ú∆ ¿∞‹≈Û∂
BF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á≈ ’≈È Ï‰Á∆ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂ «√¡≈‰∂ ’«‘øÁ∂ ‘øπÁ∂ √È -
≈‘ ¿∞µÂ∂ ÷∂Â∆, ÷»‘ Á∆ «Úø◊∆ Òº·,
øÈ ÂøÏ≈÷» «¤’‰∆, «ÂøÈ∂ ⁄ΩÛ ⁄ͺ‡Õ
x x x x
‘Ò ËÛ’‰∆, øÈ ÷Û∑’‰∆
÷»‘ Á∆ «Úø◊∆ Òº·
«Ú⁄ ⁄Ω√Â∂ ÷∂Â∆,
⁄≈∂ ⁄ΩÛ ⁄πͺ‡Õ
¬∂√ Òº· Á≈ Á»√≈ «√≈ ÷»‘ «Ú⁄ ‹Ø ÏÀÛ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√
«Ú⁄Ø∫ Á∆ ¶ÿ ’∂ ÷»‘ «Ú⁄ Òº◊∂ ◊≈‚ Â∂ «Îº‡ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÷»‘ Á∆ ÓΩ‰
¿∞µÂ∂ ¡≈ Í≈ º÷∂ ¬∂√ ◊≈‚ ˘ fiºÒ‰ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÏÀÛ ¤∂ ’∞ Îπº‡ ◊ØÒ
¡≈’≈ Á≈ ÒØ‘∂ Á∆ «¬ø◊ÒÀÈ Á≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ «Úº⁄ ÒØ‘∂ Á∂ ‚ø‚∂
Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘ ◊˜ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÏÀÛ «Ú⁄ ÊØÛ∑∂ ÊØÛ∑∂ ¯≈√Ò∂ Â∂
«’ºÒ∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È Â∂ «¬È∑ª «’ºÒ∆¡ª «Ú⁄ ’øÿ∆¡ª Òº◊∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ’øÿ∆¡ª «Ú⁄ ‘∆ ÷»‘ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ È≈Ò Ì∆¡ª «‡ø‚ª
¡≈ ’∂ ⁄Û∑Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÏÛ∂ ⁄º’Ò∂ ¡Â∂ ¤Ø‡∂ ⁄º’Ò∂ «Ú⁄ Òº◊∂ ÒØ‘∂ Á∂
◊πº«Ò¡ª ˘ ϱÛ∆¬∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¤Ø‡∂ ⁄º’ Á∂ È∂Û∂ ÒØ‘∂ Á≈ ’∞ºÂ≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈
√∆Õ ’∞ºÂ≈ «¬’ «’√Ó Á≈ Ï∂’ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹Á ⁄ÒÁ≈ ‘Ò‡ ÿÛ≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆ ª «¬‘ ’∞ºÂ≈ Ï∂’ Á∆ Â∑ª Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’∞ºÂ∂ Á∂ Òº◊‰ È≈Ò
Í≈‰∆ Á∆¡ª Ì∆¡ª ‘ج∆¡ª «‡ø‚ª «Í¤∂ ÷»‘ «Ú⁄ È‘∆∫ ÓπÛÁ∆¡ª √ÈÕ ’∞ºÂ∂
Á∆ ‡º’ ‡º’ Á∆ ¡≈Ú≈˜ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¡≈Ú≈˜ ÂØ∫ ‘∆ ÷»‘ ⁄ÒÁ∂ ‘؉ Ï≈∂
ÍÂ≈ Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
‘Ò‡ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ◊ÁÒ/◊ËÈ È≈Ò ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ‹ª
¿±· ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊ÁÒ ˘ ◊≈Ë∆ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ◊ÁÒª Á∂
¡ı∆ Â∂ Áπ√ª◊ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ √‰ Á∆ º√∆ È≈Ò Ïπ«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
«¬√ ˘ ‘øÏÛ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‘øÏÛ ¿πÍ ÏÀ· ’∂ Ú∆ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ˘ ‘º«’¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ Â∂ Í≥‹≈Ò∆ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¡≥ÁÒ∂ ÏÒÁ Á≈
º√≈ ◊ÁÒ È≈Ò ¬∂√ «‘√≈Ï È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ «’ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆
÷»‘ Á∆ ÍÀÛ Á∂ «Ú⁄ «Ú⁄ «‘ ’∂ ⁄ºÒ∂Õ ◊ÁÒ Á≈ Ï≈‘Ò≈ «‘º√≈ «‹√
ËÂ∆ ÂØ∫ Á∆ ‘Ø ’∂ ÿπøÓ‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ ÍÀÛ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ‘∆
BG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¿±∫· Á∂ ◊ˇ È≈Ò „ª◊∂ Á≈ «‘’ «√≈ ÏøÈ∑ ’∂ „ª◊∂ Á≈ Á»√≈ «√≈
◊ÁÒ È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ¿±· ÍÀÛ Á∂ «Ú⁄ «‘ ’∂ ‘∆ ⁄ºÒ∂Õ
ÍÀÛª ’¬∆ ‘Ø «’√Óª Á∆¡ª Ú∆ ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄
√¯ ÍÀÁÒ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ≈‘ ∂Â∂ Ú≈Ò≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª Â∞Á∂ ‘ج∂
≈‘∆ Á∂ ÍÀª Á∆¡≈ ÍÀÛª Á∂ «ÈÙ≈È ∂Â∂ ¿∞Í «‘øÁ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹∂’ ¿∞‘
ÍÀÛ «’√∂ Ó≈Ù»’ Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ¿∞√ Á≈ ¡≈Ù’ ¿∞√ Á∆ ÍÀÛ Á∂ ∂Â∂ ˘ ⁄πº’
’∂ ¡≈͉∂ Ó≈Ù»’ Á∂ «ÓÒ‰ Á≈ √πÍÈ≈ «√‹ ÒÀ∫Á≈ √∆ -
Â∂∆ √º‹∆ ÍÀÛ Á≈ ∂Â≈,
⁄πº’ ⁄πº’ Ò≈Úª «‘º’ ˘Õ
ÍÀÛ Á∂ «ÈÙ≈Ȫ Á∆ ͤ≈‰ ˘ Óπº÷ º÷Á∆ ‘ج∆ ◊Ø∆ ¡≈͉∂ ◊π¡≈⁄∂ ‘ج∂
ÒΩ∫◊ Á∆ Ì≈Ò ’È Ò¬∆ ¡≈͉∂ Ó≈‘∆ ˘ Â≈’∆Á Ú∆ ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ -
«Í¤∂ «Í¤∂ ¡≈¿∞∫Á≈,
Ó∂∆ ÍÀÛ «Ú‘øÁ≈ ¡≈¬∆∫Õ
⁄∆∂ Ú≈«Ò¡≈ Á∂÷Á≈ ¡≈¬∆∫ Ú∂,
Ó∂≈ ÒΩ∫◊ ◊π¡≈⁄≈
«È◊∑≈ Ó≈Á≈ ¡≈¬∆∫ Ú∂,
Ó∂≈ ÒΩ∫◊ ◊Ú≈⁄≈Õ
«Í¤Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ⁄Øª ˘ ÍÀª Á∆¡ª ÍÀÛª Á∂ «ÈÙ≈È ÂØ∫ ‘∆
Ϋۡ≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ⁄Ø Á∆ ÍÀÛ ÁºÏ‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
ÿ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú∆ ÍÀÛª Á≈ √‘≈≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ ÍÀÛª
Òº’Ûª ˘ «¬’ Á»‹∆ È≈Ò ÏøÈ∑ ’∂ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È/‘ÈÕ «¬È∑ª
ÍÀÛª Á∂ √‘≈∂ ‘∆ ’¬∆ ’¬∆ Ó≥˜Òª Á∆ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆/‘ÀÕ ‘π‰ ª
Òº’Û Á∆ ʪ ÒØ‘∂ Á∆¡ª Í≈¬∆ͪ Á∆¡ª ÍÀÛª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
«¬È∑ª ÍÀÛª È≈Ò ¡√Ó≈È ¤±ø‘Á∆¡ª «ÏÒ«‚ø◊ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
«Óº·∆ ⁄∆˜ ⁄≈‘∂ ¿∞‘ ◊πÛ ‘ØÚ∂, ⁄≈‘∂ ¿∞‘ Ó«·¡≈¬∆ ‘ØÚ∂, ⁄≈‘∂ ¿∞‘
Òº‚± ‘؉,«’Â∂ Ú∆ ͬ∆ ‘ØÚ∂, Óº÷∆¡ª ¿∞√ º’ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ¬∂√∂ Â∑ª
⁄πÏ≈∂ «Ú⁄ ⁄Ø∆˙∫ Òº‚± ÷≈ ’∂ ¡≈¬∆ «¬’ Óπ«‡¡≈ Á∆ ⁄Ø∆ Á∆ ÍÀÛ ˘
Óº÷∆¡ª ÚºÒØ∫ ÎÛÈ √ÏøË∆ ◊∆ ‘À -
Òº‚± ÷≈ ’∂ ⁄πÏ≈«˙∫ ¿∞Â∆,
Óº÷∆¡ª È∂ ÍÀÛ ’º„ Ò¬∆Õ
BH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÓÀ∫ ’¬∆ ÍÀÛª Ï≈∂ Áº«√¡≈ ‘ÀÕ ÍÀÛª Á∆¡ª ‘Ø Ú∆ ’¬∆ «’√Óª ‘ÈÕ
ÍÀÛª Ï≈∂ ’¬∆ ¡÷≈‰ ¡Â∂ Óπ‘≈Ú∂ Ú∆ ‘ÈÕ ÍÀÛª Á≈ ‘Ø «Ú√Ê≈ È≈
«ÁøÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ÓÀ∫ ÓπÛ ‘Ò‡ Á∂ Ò∂÷ ÚºÒ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ
‘Ò‡ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ◊ËÈ È≈Ò ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ‹ª ¿»∫· ‹Ø«Û¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ◊ËÈ/◊ÁÒ ÏÛ∂ ⁄º’Ò∂ Â∂ ¤Ø‡∆ ⁄º’Ò∆ ˘ ÿπøÓ≈¿∞∫Á∆ √∆Õ
¤Ø‡∆ ⁄º’Ò∆ «Ú⁄ «‹‘Û∆ ÒØ‘∂ Á∆ Òº· Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘ ÷»‘ «Úº⁄ Òº◊∂
ÏÀÛ ˘ ⁄Ò≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ÏÀÛ ⁄ºÒ‰ È≈Ò «‹‘Û∆ «‡ø‚ª Á∆ Ó≈Ò∑ ω∆ ‘πøÁ∆
√∆, ¿∞‘ ⁄ÒÁ∆ √∆Õ «¬’ Á»‹∆ «‡ø‚ ˘ ¡≈Í√ «Ú⁄ ‹ØÛÈ È≈Ò «‹‘Û∆
«‡ø‚ª Á∆ ÒÛ∆ ω ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ ˘ Ó≈Ò∑ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Ó≈Ò∑ ⁄ºÒ‰ È≈Ò
«¬’ Í≈√∂ ÂØ∫ Í≈‰∆ È≈Ò Ì∆¡ª «‡ø‚ª ¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Ì∆¡ª ‘ج∆¡ª
«‡ø‚ª Á≈ Í≈‰∆ Í≈Û√≈ «Ú⁄ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ Í≈Û√∂ «Ú⁄Ø∫ «‹ºÊØ∫ Á∆ Í≈‰∆ ‘Ø ’∂
¡Ω¨ «Ú⁄ ‹ªÁ≈ √∆, Í≈Û√∂ Á≈ ¿∞‘ «‘º√≈ ÍÈ≈Ò∂ Á∆ Ù’Ò Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
¿∞√ «‘º√∂ ˘ ÍÈ≈Ò≈ ‘∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ «¬√ ˘ È√≈
’«‘øÁ∂ √ÈÕ Ì∆¡ª ‘ج∆¡ª «‡ø‚ª ı≈Ò∆ ‘Ø ’∂ ÏÀÛ Á∂ Á»√∂ Í≈√∂ Á∆ ‘Ø ’∂
÷»‘ «Ú⁄ ÁπÏ≈≈ ÌÈ Ò¬∆ ⁄Ò∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ÷»‘ «Ú⁄Ø∫
Í≈‰∆ Ó≈Ò∑ ≈‘∆∫ «È’ÒÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ¡Ω¨ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ ı≈Ò «Ú⁄ ⁄«Ò¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ı≈Ò ÂØ∫ Í≈‰∆ «Î ÷∂ª ˘ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«¬‘ √∆ ‘Ò‡ Á∆ ωÂÕ Ò˙, ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ ‘Ò‡ √ÏøË∆ «¬‘ ÒØ’◊∆Â
Ú∆ √π‰Á∂ ‹≈˙:-
’ºÈ∂ ˘ ’ºÈ≈ √≈‘Ó‰≈, ’ª‹‰ «√ºË∆ ÙÂ∆
’ª‹‰ «Ú⁄Ò≈ Óº’Û≈, Óº’Û∂ «Ú⁄Ò≈ Â∆
Òº· ÿπøÓ∂‡∂ ÷≈¿∞∫Á∆, «‹¿∞∫ √¬∆¡ª «Ú⁄ ‘∆
Ï»Û∆¬∂ ˘ Ï»Û∆¡≈ «ÓÒ∂, «‹¿∞∫ ÌÀ‰ª ˘ Ú∆Õ
’∞ºÂ≈ «‡’ «‡’ ’ «‘≈, Ó≥Á∆ «Ò÷∆ Â’Á∆Õ
ÏÒÁ≈ ◊Ò∆∫ Í≥‹≈Ò∆¡ª, «‹¿∞∫ Ù∂ª ◊Ò∆∫ ‹ø‹∆
«‡ø‚ª Á∂ ◊ˇ ◊≈È∆¡ª, «Ò¡≈‰ ÍÂ≈ÒØ∫ È∆Õ
⁄πºÒ∑∂ ”⁄ Í≈‰∆ «¬¿∞∫ Â∞∂, «‹¿∞∫ √ºÍ Â∞∂ «ÁÒ◊∆Õ
Ⱥ«’¡ª È∂ Í≈‰∆ Úø«‚¡≈, «‹¿∞∫ Ì≈¬∆¡ª Úø‚∆ ‹◊∆Õ
È≈’∆ «Ú⁄≈≈ «¬¿∞∫ «Î∂, «‹¿∞∫ Á Á «Î∂ Î’∆Õ
◊≈Ë∆ Âı Ò≈‘Ω Á≈, «‹µÊ∂ ¡≈ ¡≈ Ï«‘‰ ¡Ó∆Õ
@
BI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ϻ◊∂ ÏÒÁ
«¬’ ¿∞‘ √Óª √∆, ‹Á ÏÒÁª ÂØ∫ «ÏȪ ÷∂Â∆ Ï≈∂ √Ø«⁄¡≈ Ú∆ È‘∆∫
‹≈ √’Á≈ √∆Õ √≈∆ Á∆ √≈∆ ÷∂Â∆ ÏÒÁª Áπ¡≈Ò∂ ÿπøÓÁ∆ √∆Õ ÏÒÁ Í≥‹≈Ï
«Ú⁄ ‘∆ ‘ ÿ «Ú⁄ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ÿ «Ú⁄ ÁπºË
Í∆‰ Ò¬∆ Óºfiª Á∂ È≈Ò ‘∆ ◊≈¬∆¡ª Ú∆ º÷∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «‹‘Û∆¡ª
◊≈¬∆¡ª Ϻ¤∂ «ÁøÁ∆¡ª √È, ¿∞‘ Ϻ¤∂ ‘∆ ÏÛ∂ ‘Ø ’∂ ÏÒÁ ωÁ∂ √ÈÕ
◊≈¬∆¡ª Á∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ Ϻ¤» ’«‘øÁ∂ √È/‘ÈÕ ÷∂Â∆ «Ú⁄ ÏÒÁª Á∆ «˜¡≈Á≈
ÒØÛ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ‹øÓÁ∂ Ϻ¤∂ ˘, «‹ßÈ∂ √Ó∂∫ º’ ¿∞‘ ’º÷ ÷≈‰ ‹Ø◊≈
È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆, ÿº‡Ø ÿº‡ ÁØ Ê‰ª Á≈ ÁπºË ⁄π≥ÿ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹øÈ∂ √Ó∂∫
º’ ◊ª ÁπºË «ÁøÁ∆ «‘øÁ∆ √∆, «¬’ ÊÈ Á≈ ÁπºË Î∂ Ú∆ ⁄øÿ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ÁπºË Á∂ È≈Ò ⁄ø◊≈ Á≈‰≈ ¡Â∂ ⁄ø◊∂ ͺ·∂ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È Âª ‹Ø Ϻ¤≈
¤∂Â∆ ‹π¡≈È ‘Ø ’∂ ÷∂Â∆ Á∂ ’≥Ó «Ú⁄ Ú«Â¡≈ ‹≈ √’∂Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÏÒÁª, Óºfiª, Ϻ’∆¡ª Á∆¡ª Ó≥‚∆¡ª Ú∆ Ï‘π Һ◊Á∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÏÒÁª Á∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ≈«‹√Ê≈È Á∂ Ù«‘ È◊Ω Á∆ Ó≥‚∆
Ï‘π ÓÙ‘» ‘πøÁ∆ √∆Õ ¿∞Ê∂ Á∂ Ú«‘Û∂ ¡Â∂ ÏÒÁ ‘πøÁ∂ Ú∆ Ï‘π ÎπÂ∆Ò∂ √ÈÕ
¿∞È∑ª Á∆¡ª Ï∂Òª Ú∆ ¶Ó∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÏÒÁª Á∆ ÷∆Á √ÏøË∆ ¡÷≈‰
‘À -
ÏÒÁ Ò¬∆¬∂ Ò≈‰∂ Á∂
Ë∆ Ò¬∆¬∂ ÿ≈‰∂ Á∆Õ
C@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «‹‘Û≈ ÏÒÁ ⁄ø◊∂ ÷∂Â∆ ’È Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ «Ú⁄Ø∫ ÷∆«Á¡≈ ‹ªÁ≈ «Í≥‚ √π‰∆∫Á≈ ÒºÒ∆¡ªÕ
√∆, ¿∞‘ ÏÒÁ ‘∆ ÷∂Â∆ Ò¬∆ √Ì ÂØ∫ ÚË∆¡≈ «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘Ø «‹‘∂ ¿∞µÊØ∫ Á∂ ÁØ ÏÒÁ √π‰∆∫Á∂,
Ò≈‰∂ «Ú⁄Ø∫ ÷∆Á∂ ◊¬∂ ÏÒÁ √ÏøË∆ «¬’ ‘Ø ¡÷≈‰ √π‰ ÒÚØ - ◊ˇ ¿∞È∑ª Á∂ ‡ºÒ∆¡ªÕ
ÏÁÒ Á∂ ‘º‚ Ú◊‰ Â∂ √ø„∂ Á≈ Ó≈√ Ⱥ⁄ Ⱥ⁄ ’∂ ¿∞‘ Óº’∆ Ï∆‹Á∂,
Ò≈‰∂ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ «Ú⁄Ø∫ ÷∆«Á¡≈ ÏÒÁ ÏÛ∆ ¿∞Ó º’ Ú∆ ’øÓ ‘ºÊ ‘ºÊ Òº◊∆¡ª ¤ºÒ∆¡ªÕ
«ÁøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆, ‹Á «’ √ø„≈ (fi؇≈) Â≈’ÂÚ ‘πøÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ Ú∆ ’øÓ È‘∆∫ ÏøÂ∂ Á∂ ÏÀÒª ˘,
«ÁøÁ≈ √∆Õ Ó≈Û∂ ÏÒÁª È≈Ò ÷∂Â∆ Ú∆ Ó≈Û∆ ‘πøÁ∆ √∆ - Í≈ Á∂ ◊π¡≈∂ Á∆¡ª ÎÒ∆¡ªÕ
ÏÒÁ ÓΩÒ≈, ‹º‡ Á≈ ‘ºÊ ‘ΩÒ≈Õ ÏÒÁª ˘ ıπ≈’ª Ú∆ ⁄ø◊∆¡ª «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È -
«‹√ Á∂ „º◊∂ Ó≈Û∂, ¿∞√ Á∂ ’Ó Ú∆ Ó≈Û∂Õ ÷º‡‰ «◊¡≈ √∆ ’∆ ÷º‡ «Ò¡≈«¬¡≈?
ÏÒÁª ˘ „º◊∂ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ÷∂Â∆ ÷º‡ ’∂ «Ò¡ªÁ∂ ¡≈∂Õ
Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ Í«‘ Á∂ ÂÛ’∂ ¿∞µ· ’∂ ‘≈Ò∆ ÏÒÁª È≈Ò ‘ˇ ÏøÂØ ˘ ’«‘ Á∆ È∆,
‹ØÛÁ∂ √ÈÕ ÏÒÁª Á∂ ◊ˇ ‡ºÒ∆¡ª Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹È∑ª Á∆ Ó∂∂ ÏÒÁ Ìπº÷∂ È≈ Ó≈∂Õ
‡π‰’≈ √Ú∂ Á∂ ٪ Ú≈Â≈Ú‰ «Ú⁄ «¬’ ¡ÒΩ«’’ Ș≈≈ ÍÃÁ≈È Í«‘Òª ¡≈‡≈ Á≈‰≈ ‹È≈È∆¡ª ÿª «Ú⁄ ‘∆ ⁄º’∆ ≈‘∆∫ Í∆∫‘Á∆¡ª
’Á∆ √∆Õ ÏÒÁª Á∆¡ª ‹ØÛ∆¡ª ˘ ÍπºÂª Úª◊ Í≈«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÷ªÁ∂ √ÈÕ Î∂÷ ÷≈√ Òº◊∂Õ ÷≈√ª ˘ ÏÒÁª ¡Â∂ ¿±·ª È≈Ò ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
Í∆∫Á∂ Í«Ú≈ ÏÒÁª ˘ Á∂√∆ ÿ∆ Ú∆ ⁄≈Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÏÒÁª È≈Ò ‘∆ Ú≈‘∆ √∆Õ ÏÒÁª ˘ ÷≈√ª Â∂ ‹ØÛÈ √Ó∂∫ ÿπø◊»¡ª Á∆¡ª ω∆¡ª ÿπø◊≈Òª
˜Ó∆È Â∂ √π‘≈◊≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏÒÁª È≈Ò ‘∆ ¯√Òª Á∆ «Ï‹≈¬∆ Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È -
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÏÒÁª È≈Ò ‘∆ ◊º«‚¡ª È≈Ò ¯√Òª ˘ «ÍÛª «Ú⁄ ϺÒ∂ ÏÒÁ ÷≈√∂ ‹≈‰≈,
„Ø«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏÒÁª È≈Ò ÎÒ∑∂ ⁄Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Á≈‰∂, ±Û∆ ˘ ‹À ’∞∂ ’º„ ÿπø◊»Õ
ÏÒÁª Á∂ ◊º«‚¡ª È≈Ò ‘∆ ÿ∆∫ „Ø«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏÒÁª È≈Ò ‘∆ ÷»‘ x x x
⁄Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‘≈Ò∆ Á≈ ◊∆ «Ú⁄ ÍÃØ. ÓØ‘È «√øÿ Ϻ◊∂ ÏÒÁ Ï≈∂ ‹ØÛ∆ È≈∑∂ Â∂ Ϻ◊∂ Á∆ ‹ØÛÈ∆
«Ò÷Á∂ ‘È- ’Ø·∆ ”⁄Ø∫ ÎÛ≈ Á∂ ÿπø◊»Õ
ϺÒ∂ ϺÒ∂ Ϻ«◊¡≈ Ù∂≈, ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï≈ª ◊º«‚¡ª, ʪ, ÿØÛ∆¡ª Â∂ ¿±∫·ª ”Â∂
¡Ù’∂ ¡Ù’∂ Ú◊‰≈ Â∂≈Õ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ◊º‚∂ ¡Â∂ ʪ ˘ ‹ØÛ∂ ÏÒÁª ˘ Í»≈ «Ùø◊≈«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
±ø ⁄ÒÁ≈ Â∂ ÁπÈ∆¡≈ ⁄ÒÁ∆, √Á∆¡ª Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ÏÒÁª ¿∞µÍ ø◊-Ïø◊∂ fiπºÒ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «√ª
±ø ÷ºÒÁ≈ Â∂ ÁπÈ∆¡≈ ÷ÒÁ∆Õ ¿∞Í ÎπºÒ Ò‡’≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Á∂√∆ «ÿ¿∞ ¡≈Ó ‘πøÁ≈ √∆Õ
Â∂∂ Ú◊≈ «’‘Û≈ ÏÒ∆ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ Ú∆ Á∂√∆ «ÿ¿∞ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ≈‘ ’º⁄∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ú≈‡ª
«‹√ Á∂ «√øŸ ”Â∂ ÁπÈ∆¡≈ ÷Ò∆Õ Á» Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÍÙ» ʺ’ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ÏÒÁª, ÿØÛ∆¡ª ˘
ÂÂ≈ ÂÂ≈ ÂÂ≈ ÂÂ≈...Õ ⁄ø◊∂ Á≈‰∂ ͺ«·¡ª Á∂ È≈Ò Á∂√∆ «ÿ¿∞ Á∆ √Á Ú∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ê
’¬∆ «Í≥‚ª Á∂ ÏÒÁª Á∆¡ª Á» Á» º’ ÓÙ‘»∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È - «Ó√Â∆ ÷Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «Ó√Â∆ ‘∆ ⁄Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
«Í≥‚ª «Ú⁄Ø∫ «Í≥‚ √π‰∆∫Á≈, «Ú¡≈‘πÒ∆ ’∞Û∆ È≈Ò ÈÀ‰ Ì∂‹‰ Á≈ «Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’¬∆ Ú∂

CA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

ÊÚ≈È ¡≈͉∂ ÏÒÁª ˘ Â∂‹ Ì‹≈¿∞‰ Ò¬∆ ÈÀ‰ª ˘ ‡’Øª Ò≈¿∞‰Ø∫ Ú∆
È‘∆∫ ‡ÒÁ∂ ‘πøÁ∂ √È -
Ϻ«◊¡≈ ⁄º’ ⁄Ω’Û∆,
ÈÀ‰ ȯ∂ «Ú⁄ ¡≈¬∆Õ
¡≈Ó ÂΩ Â∂ Ϻ◊∂ ÏÒÁ Â∂˜ Â∂ ÎπÂ∆Ò∂ Ó≥È∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‘ˇ ⁄Ò≈¿∞‰
Ò¬∆ ÏÒÁª Â∂ Í≥‹≈Ò∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Í≥‹≈Ò∆ «Ú⁄ ÷ºÏ∂ Í≈√∂ «‹‘Û≈
ÏÒÁ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ ÏÒÁ ˘ «√ºË≈ ÂØÈ Ò¬∆ “ºÂ≈ ºÂ≈” «’‘≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ˘ ÷ºÏ∂ ‘ºÊ ÓØÛÈ≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª Í≥‹≈Ò∆ «Ú⁄
√º‹∂ ‘ºÊ ‹πÛ∂ ÏÒÁ ˘ “‘º· ‘º·” ’ ’∂ ÓØ«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ È≈Ò Á∆ È≈Ò
‘∆ ÏÒÁ Á∂ ˆÒ «Ú⁄ Í≈¬∂ º√∂ ˘ «÷º«⁄¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ÏÒÁª Á∆
‹ØÛ∆ ÂØ∫ ’øÓ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊º«‚¡ª ¿∞Í ‘∆ √øÁ»÷ ÒºÁ ’∂ «Ò‹≈¬∂ ‹ªÁ∂
√ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï‘πÂ∂ Í«Ú≈ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò Ó≈Û∆ ‘πøÁ∆
√∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’¬∆ Í«Ú≈ √øÁ»÷ Á∂ Ú∆ È‘∆∫ √’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‹∂ ’ Ï≈ÂØ∫
ÓπÛÁ∂ ◊º‚∂ «Ú⁄ √øÁ»÷ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆ ª ÒÛ’∆ Â∂ ÒÛ’∆ Á∂ Ì≈Úª ˘
‡’Øª Ú∆ Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È -
◊º‚≈ ‹ªÁ≈ ¬∂ √øÁ»÷Ø∫ ı≈Ò∆,
Ï‘πÂ∂ Ì≈Úª Ú≈Ò∆¬∂!
’¬∆ ◊«‘«‰¡ª Á∆¡ª Ï‘πÂ∆¡ª Ùπ’∆È ‹È≈È∆¡ª ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ˘
ÏÒÁ Ú∂⁄ ’∂ ◊«‘‰∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú∆ ’«‘øÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Í ÍÂ∆
Ò¬∆ ◊«‘«‰¡ª È≈ÒØ∫ Í∂‡ ÌÈ Ò¬∆ Óπº„Ò∆ ÒØÛ ¡È≈‹ ÍÀÁ≈ ’È Á∆
‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆ ˘ ÁÏ’≈ Ó≈Á≈ ‘πøÁ≈ √∆ -
ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ Ú∂⁄ Á»ø,
ÂÀ˘ ◊πºÂØ∫ ÎÛ ’∂ √π‘≈◊∂ ‹ØÛ±?
‘π‰ √≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø ⁄πº«’¡≈ ‘ÀÕ «‹Ê∂ Í«‘Òª ‘ ÿ
ÏÒÁª Á∆¡ª ÿº‡Ø ÿº‡ ÁØ ‹ØÛ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ‘π‰ «’√∂ «’√∂ ÿ ÏÒÁª
Á∆ «¬’ ‹ØÛ∆ ‘ÀÕ Ï‘πÂ∂ ÿª «Ú⁄ ª «¬’ ‘∆ ÏÒÁ º«÷¡≈ ‘πøÁ≈ ‘À,
«‹‘Û≈ ͺ·∂ «Ò¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ∂‘Û∆ Ò¬∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’¬∆¡ª
«˜Ó∆∫Á≈ª È∂ «¬’ Ú∆ ÏÒÁ È‘∆∫ º«÷¡≈ ‘πøÁ≈Õ ÷≈√ª Á∆ ʪ ¡≈‡∂
Ú≈Ò∆¡ª ÓÙ∆Ȫ Òº◊ ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ Ï≈ª ‘π‰ ’≈ª ”Â∂ ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÷∂‚ª Á≈ πfi≈È Ï‘πÂ ÚºË «‘≈ ‘ÀÕ √Á∆¡ª Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄
CC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ª «Í≥‚ª «Ú⁄ ÷∂‚ª ’Ú≈¿∞‰ Á≈ ‘Û∑ ‘∆ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª ÷∂‚ª «Ú⁄
ÏÒÁª È≈Ò ·Ø’ ÁΩÛ, √π‘≈◊≈ ÁΩÛ Â∂ ◊º‚≈ ÁΩÛª Ú∆ ’Ú≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
‘ÈÕ «‹‘Û∂ ÒØ’ «¬È∑ª ÁΩÛª «Ú⁄ «‘º√≈ ÒÀ∫Á∂ ‘È, ¿∞‘ Ì‹≈¿∞‰ Ú≈Ò∂
ÏÒÁª Á∆ º‹ ’∂ √∂Ú≈ ’Á∂ ‘ÈÕ Á∂√∆ «ÿ¿∞ Ú∆ ÷Ú≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ Ìº‹‰
Ú≈Ò∂ ÏÒÁª Á≈ ÓπºÒ Òº÷ª º’ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
‘π‰ ÷∂Â∆ «Ú⁄ ÏÒÁª Á≈ ÔØ◊Á≈È È‘∆∫ Á∂ Ï≈Ï «‘ «◊¡≈ ‘ÀÕ
@
ÿπø◊≈Òª
¡≈Ó ÂΩ Â∂ Í≥‹ ÂØ∫ Í≥Áª º’ Á∆ «◊‰Â∆ Á∂ ÿ≥◊»¡ª ˘ ‹Á «’√∂
⁄ÓÛ∂ Á∆ ÚºË∆ «Ú⁄ ‹ª º√∆ «Ú⁄ ÍØ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆/‘À ª ¿∞√ ˘
ÿπø◊≈Ò «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆/‘ÀÕ ‹Á ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ˘ «Ú¡≈‘ª, Ó∂Ò∂ ‹ª
«’√∂ ‘Ø ÷πÙ∆ Á∂ √Ó≈◊Ó «Ú⁄ ◊º‚∂, ◊º‚∆ Â∂ Ê ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√
√Ó∂∫ ÿπø◊≈Òª ÏÒÁª Á∂ ◊ˇ Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á «’√∂ Í«Ú≈ Á∂
÷∂ª Á∆ Ú≈‘∆ Ò¬∆ ¡≈Ú Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ Ú∆ ÏÒÁª Á∆¡ª
‹ØÛ∆¡ª Á∂ ÿπø◊≈Òª Í≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ ⁄ÒÁ∆¡ª ‹ØÛ∆¡ª Á∆¡ª
ÿπø◊≈Òª ‹Á ¤‰’Á∆¡ª √È Âª «¬’ ¡È±·≈ Ș≈≈ ω≈¿∞∫Á∆¡ª
√ÈÕ ’¬∆ ÏÒÁª Á∂ Ùπ’∆È ‹º‡ ª ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ÏÒÁª Á∂ ◊ˇ ÿπø◊≈Òª Í≈
’∂ º÷Á∂ √ÈÕ «¬’ ¡ºË≈ ÿπø◊» ª Â’∆ÏÈ ‘ ÏÒÁ Á∂ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈
√∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ √≈∆ ÏÒÁª Â∂ ¿»∫·ª/Ïث¡ª È≈Ò ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ‹Á Í«‘ Á∂ ÂÛ’∂ ¿∞µ· ’∂ ‘ˇ ‹ØÛÁ∂ √È, ÷»‘
⁄Ò≈¿∞∫Á∂ √È Âª ÏÒÁª Á∂ ◊Ò∆∫ Í≈¬∆¡ª ÿπø◊≈Òª Á∆ «Óº·∆ «Óº·∆
÷‰’ √Ú∂ Á∂ ٪ Ú≈Â≈ÚÈ «Ú⁄ ¡ÈØ÷≈ √ ÿØÒ «ÁøÁ∆ √∆Õ ¿±· Á∂
◊Ø«‚¡ª È≈Ò Ú∆ ¤Ø‡∆ ÿπø◊≈Ò ÏøÈ∑∆ ‹ªÁ∆ √∆, ‹Á ¿±· ˘ ÿπÒ≈Û∆
‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ÷≈√ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, Ó∂Ò∂ ”Â∂ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √È,
Ú‘π‡∆ ˘ √‘π«¡ª ÂØ∫ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∂
◊ºÌ»¡ª ˘ ¡≈͉∂ Ïث¡ª ”Â∂ Ó≈‰ Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ Ò¬∆ ª ‘πºÏ ’∂
’«‘øÁ∂ √È -
Ó∂∂ ÏØÂ∂ Á∂ ¤‰’Á∂ ÿπø◊»,
Â∂∆ È∆ Í≥‹∂Ï ¤‰’∂Õ
CD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ◊ØÒ∆ ‘∆ ÿπø◊» Á∂ ÷ØÒ «Ú⁄ Òº◊ Òº◊ ’∂ ¤‰’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆, √ø◊∆ ÍÀÁ≈
’Á∆ √∆Õ ‹Ò√∂ Ú≈Ò∂ È⁄≈ Â∂ Í∂Ù≈Ú È≈⁄∆¡ª fiª‹ª Í≈ ’∂ Ⱥ⁄Á∆¡ª
√È/‘ÈÕ √º‹ «Ú¡≈‘∆¡ª Óπ«‡¡≈ª Ú∆ fiª‹ª Í≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ fiª‹ª
Á∆ ¤‰’≈ Á» Á» º’ √π‰≈¬∆ «ÁøÁ∆ √∆Õ fiª‹ª «¬’ «’√Ó Á≈ ¡◊≈¿±∫
√»⁄È≈ Á∂‰ Á≈ ’øÓ Ú∆ ’Á∆¡ª √È-
ÍÀ∆∫ fiª‹ª Â≈ ¡≥◊∂˜∆,
«Ó≥‡ª ”⁄ Á∂‰ ıÏªÕ
Ìø◊Û≈ Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ Ú∆ fiª‹ª ÍÀª «Ú⁄ ÏøÈ∑∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
¡◊≈¿±∫ √»⁄È≈ Á∂‰ √ÏøË∆ ÓÀ˘ «¬’ ÒØ’ ◊∆ Ô≈Á ¡≈ «◊¡≈Õ Í«‘Ò∂
√«Ó¡ª «Ú⁄ ȱø‘ª ¡≈͉∂ √‘π«¡ª, ‹∂·ª ‹ª «‹‘Û∂ «Ú¡’Â∆/«ÙÂ∂Á≈
«ÙÂ∂ «Ú⁄ ÏÛ∆ ʪ Òº◊Á∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞È∑ª ÂØ∫ ÿπø‚ ’º„Á∆¡ª √ÈÕ ¬∂√
Ò¬∆ «‹‘Û≈ √‘π≈ ÿ ¡≥Á ¡≈¿∞‰ √Ó∂∫ ÷≥◊»≈ ‹ª ’ج∆ ‘Ø ¡◊≈¿±∫
‹Á Ì≈¬∆ Ì≈¬∆ ¡º‚ ‘Ø ’∂ ÷∂Â∆ ¡º‚ ’ ÒÀ∫Á∂ √È Âª «‹√ Ì≈¬∆ Á∂
«ÏÛ’ È‘∆∫ ’Á≈ √∆, ¿∞√ Â∂ ȱø‘ª ÏÛ∆¡ª ¡Ω÷∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √È -
«‘º√∂ ÏØÂ∂/ÏØÂ∆ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∂ √È Âª ’¬∆ Ú∂ ¿∞√ Á∆ Ú‘π‡∆ ¡≈͉∂ Ï≈ÏÒ
√‘π∂ ◊ˇ ‡ºÒ Í≈ «Á˙,
ÂØ∫ ÏØÂ∆/Ó«‘ø/◊ª ¡≈«Á Á∆ Ó≥◊ Ú∆ ’ ÒÀ∫Á∆ √∆-
«Ú‘Û∂ ÚÛÁ≈ «ÏÛ’ È∆ ’Á≈Õ
Ï≈Í» Ú∂! ¡º‚ ‘πøÁ∆¡ª,
‡ºÒ «¬’ «’√Ó Á≈ ÿπø◊» Á≈ ÏÛ≈ »Í ‘πøÁ≈ √∆, Í ¿∞√ Á∆ ωÂ
«¬’ Ó«‘ø ÒÀ Á∂,
Úº÷∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
«¬’ ◊ª ÒÀ Á∂,
ÿØÛ∆¡ª ˘ ‹Á Ó∂Ò∂, «ÙÂ∂Á≈∆¡ª ¡Â∂ √‘π«¡ª ˘ ‹≈‰ Ò¬∆
«¬’ ÏØÂ∆ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò∆,
Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ¿∞È∑ª Á∂ ◊Ø«‚¡ª ”Â∂ Ú∆ fiª‹ª ÏøÈ∑∆¡ª
Ï≈Í» Ú∂! ¡º‚ ‘πøÁ∆¡ªÕ
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ fiª‹ª ª ‹Á ÿπ«Ó¡≈ ◊«Ë¡ª ˘ Ó∂∂Ò∂ ¡Â∂ «Ú¡≈‘ª Â∂
ÿπø◊» ª ’¬∆ Ó≈‰-ÓºÂ∆¡ª Óπ«‡¡≈ª, «‹È∑ª ˘ ¡≈͉∆ ⁄≈Ò/ ÂØ
ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞È∑ª Á∂ Ú∆ Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¤Ø‡∂ ’‡»¡ª, Ϥ»¡ª
Â∂ Ó≈‰ Â∂ ◊πÓ≈È ‘πøÁ≈ √∆, ¡≈͉∆ ‹πºÂ∆ ˘ ÒÚ≈¿∞‰ Á∆ ¯Ó≈«¬Ù Ú∆
Á∂ ◊ˇ Ú∆ «¬’ ÿπø◊» ÏøÈ∑‰ Á≈ «Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹Á È≈È’∆¡ª ‹≈◊Ø
’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
’º„Á∆¡ª √È, ¿∞‘ Ú∆ √؇∂ È≈Ò ÿπø◊» ÏøÈ∑ ’∂ ‹≈◊Ø Á∂ ¡º◊∂ ¡º◊∂
Ó∂∆ ‹πºÂ∆ ˘ ÒÚ≈ Á∂ ÿπø◊»,
÷Û’≈¿∞∫Á∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ È«‘ø◊ «√øÿ ‹Á ’±ø‚∂ «Ú⁄ √πº÷≈ ◊ÛÁ∂
‹∂ ±ø Ó∂∆ ⁄≈Ò Ú∂÷‰∆Õ
‘È, ¿∞È∑ª Á∂ √Ø«‡¡ª È≈Ò Ú∆ ÿπø◊» ÏøÈ∑∂ ‘πøÁ∂ √È/‘ÈÕ
x x x
‘π‰ ÷∂Â∆ «Ú⁄ ÏÒÁª Á∆ «ÁÈØ «ÁÈ ÚÂØ∫ ÿ‡∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ ¬∂√ Ò¬∆
Â∂∂ Ó◊ ¤‰’Á∆ ¡≈Úª,
ÏÒÁª Á∆¡ª ÿπø◊≈Òª Ú∆ ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ¿±∫· ª Ï‘π «⁄
‹πºÂ∆ ˘ ÒÚ≈ Á∂ ÿπø◊»Õ
Í«‘Òª ‘∆ ÷∂Â∆ «Ú⁄Ø∫ ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ ʪ Á∆ ʪ ‘π‰ ’≈ª È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ
«¬‘ ÿπø◊» ÿπø◊≈Òª Á∂ ÿπø◊»¡ª È≈ÒØ∫ ¤Ø‡∂ ¡≈’≈ Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
‹≈◊Ø ’º„‰≈ ‘π‰ «¬’ √◊È «‹‘≈ ‘∆ «‘ «◊¡≈ ‘ÀÕ ÿπø◊≈Òª Á∆ ÚÂØ∫
«ÍºÂÒ Á∂ ω∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ «¬’ Ó»ø‘ Ú≈Ò∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √È Â∂ ⁄≈ Ó»ø‘ª Ú≈Ò∂
‘π‰ ıÂÓ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ
Ú∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‘ ÿπø◊» «Ú⁄ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ ’≈Ò∂ ø◊ Á∆ ◊ØÒ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘
@
CE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Ï≈◊Û∆ ÏØÂ∂ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
ÏØÂ≈ ÙÏÁ √π‰Á∂ √≈ ‘∆ «¬’ ¶Ó∆ ËΩ‰ Ú≈Ò∂, ¶Ó∆¡ª ‡ø◊ª Ú≈Ò∂, Í«‘Òª ÷∂Â∆ ÏÒÁª È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÏÒÁ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ‘∆ ÍÀÁ≈
¶Ó∆ ‚∆Ò ‚ΩÒ Ú≈Ò∂ ÍÙ» Á≈ «ÁzÙ √≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÏØÂ≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Î∂ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ «Ú⁄ Ú≈Ë≈ ‘؉ È≈Ò ÒØ’ª È∂ ≈«‹√Ê≈È Á∂
≈‹√Ê≈È Á∂ ∂ÂÒ∂ «¬Ò≈«’¡ª Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù ‘ÀÕ ¬∂√ «¬Ò≈’∂ Á∂ Ïث¡ª ˘ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄Ø∫ ÏØÂ∂ «Ò¡≈¿∞‰∂ Ùπ» ’∆Â∂Õ Ïث¡ª ˘ ÷∂Â∆ «Ú⁄ Ú«Â¡≈
Ï≈◊Û∆ ÏØÂ≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏØÂ∂ «Ú⁄ ¡≥È∑∆ Â≈’ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ ’¬∆ ‹≈‰ Òº«◊¡≈Õ ÏØÂ∆ Á∂ √º⁄∂ ˘ ÏÂ≈» ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Ïث¡ª È≈Ò ÷∂Â∆ Á∂ ¿∞‘
’¬∆ «ÁÈ Ìπº÷ Â∂‘ √‘≈ √’Á≈ √∆Õ ∂ÂÒ∂ «‡º«Ï¡ª Á∆ ºÂ∆ ∂ ¿∞Í √≈∂ ’≥Ó ’∆Â∂ ‹≈‰ Òº◊∂, ‹Ø ÏÒÁª È≈Ò ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ’øÓª «Ú⁄
¡≈√≈È∆ È≈Ò Â∞ √’Á≈ √∆Õ Ïث¡ª Á∆ ¿∞Ó Ú∆ ’≈¯∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª ª ÏÒÁª Á∆ ÚÂØ∫ È≈ÒØ∫ Ïث¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’È∆ «˜Ó∆∫Á≈ ˘ √Ω÷∆ ‘Ø
√«Ó¡ª «Ú⁄ ’¬∆ ÌÀ‰ª ¡≈͉∂ Ú∆ Á∂ Ï≈◊Û∆ ÏØÂ∂ Á∆ Â≈∆¯ Ú∆ Ï‘π ◊¬∆Õ «‹ºÊ∂ ÷»‘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ˘ «¬’ ÏøÁ∂ ˘ ‘º’‰≈ ÍÀ∫Á≈
’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È - √∆, ¿∞Ê∂ ÷»‘ Â∂ ÏØÂ≈ ‹ØÛ ’∂ ¿∞√Á∆¡ª ¡º÷ª Â∂ ÷ØÍ∂ ÏøÈ∑ ’∂ ÏØÂ∂ ˘ ÂØ «ÁºÂ≈
Ó∂∂ Ú∆ Á≈ Ï≈◊Û∆ ÏØÂ≈, ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ÏØÂ≈ ⁄ÒÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ÷≈√ Â∂ ÿπÒ≈Û∆ Â∂ ÏØÂ∂ ˘ ‹ØÛ ’∂
‚ø‚∆ ‚ø‚∆ ¡≈Ú∂ Ïπº’Á≈Õ ¡º÷ª Â∂ ÷ØÍ∂ ÏøÈ∑ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Î∂ ⁄ºÒ √Ø ⁄ºÒÕ ÍÙ»¡ª Ò¬∆ ͺ·∂ Ú∆ Ïث¡ª Â∂
x x x „ج∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÎÒ∑∂ Ú∆ Ïث¡ª È≈Ò ⁄Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÏØÂ∆ Á≈ ÁπºË ’¬∆
«‹¿∞∫ ’≈Ò∆¡ª ÿ‡ª «Ú⁄ Ï◊Ò≈, «ÏÓ≈∆¡ª Á∂ «¬Ò≈‹ Ò¬∆ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
ÏØÂ≈ Ó∂∂ Ú∆ Á≈Õ ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓª Á∂ È≈Ò È≈Ò Ïث¡ª ˘ ¡≈¿∞‰ ‹≈‰ Ò¬∆ Ú∆ Ú«Â¡≈
ÏØ Â ∂ ˘ ’¬∆ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈ª «Ú⁄ Ïث¡ª ˘ «Ùø◊≈ ’∂, «ÍºÂÒ Á∂ ’Ø«’¡ª È≈Ò
«¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ¿±∫· «Ùø◊≈∆¡ª ’≈·∆¡ª Í≈ ’∂, ◊ºÁ∆¡ª Í≈ ’∂, ‘≈ ‘Ó∂Òª Í≈ ’∂, ø◊Ò∆¡ª
Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª È’∂Òª È≈Ò ∂ÙÓ∆ πÓ≈Ò ÏøÈ∑ ’∂, Óπ‘≈ª ˘ ÒØ◊Û∆ Á∂ ÎπºÒ Ò≈ ’∂, ø◊
√«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ «Ú⁄ Ïø◊∂ fiπºÒ Í≈ ’∂, ◊Ø«‚¡ª È≈Ò ÿ≥◊≈Òª ÏøÈ∑ ’∂ «Ò‹≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Ïث¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ’¬∆ Ó∂Ò‰ª ª Ï≈Â∆¡ª Á∂ «Ùø◊≈∂ ÏØÂ∂ ˘ Ú∂÷ ’∂ ÏØÂ∂ Á∆ Óπ‘≈ Ï‰È Á∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ∂  Ò∂ ÂÓ≥È≈ Ú∆ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
«¬Ò≈«’¡ª Á∆ ÷∂  ∆ Â∂∂ ÏØÂ∂ Á∆ Óπ‘≈ ω ‹≈Úª
«Ú⁄ ª Ïث¡ª Á∆ Ú∂ √ØÈ∂ Á∂ ÂÚ∆ª Ú≈«Ò¡≈Õ
«ÚÙ∂ Ù Ó‘º  Â≈ ‘π ø Á ∆ Ïث¡ª Á∆¡ª Óπ‘≈ª Á≈‹ «Ú⁄ Ú∆ «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÈÚ∆∫
√∆Õ ∂ÂÒ∂ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ÏØÂ∂ ˘ Ó≈»ÊÒ Á≈ ‹‘≈˜ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Ú¡≈‘∆ Ú‘π‡∆ ˘ Ú∆ ÏØÂ∂ Â∂ «Ï·≈ ’∂ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ‹∂’ ÈÚ∆∫ Ú‘π‡∆
«¬√ Á∂ «Í¤∂ ·Ø√ √⁄≈¬∆ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ È≈ √Û’ª √È, È≈ Ó؇ª ÏØÂ∂ ”Â∂ ÏÀ·‰ ÂØ∫ «‘º⁄«‘⁄≈‘‡ ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ÍÂ∆ ¿∞√ ˘ ‘Ω√Ò≈ «ÁøÁ≈
√È, È≈ ∂Òª √È, «¬√ Ò¬∆ ¡≈¿∞‰ ‹≈‰ Ò¬∆ Ïث¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‘Ø«¬¡≈ ÏØÂ∂ Â∂ ÏÀ·‰ Ò¬∆ ’«‘øÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆-
‹ªÁ∆ √∆Õ „Ø¡≈ „π¡≈¬∆ Ú∆ Ïث¡ª ”Â∂ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÚÍ≈ ’È «Ú⁄ Í≥‹ √Ω Á≈ ÏØÂ≈ «Ò¡ªÁ≈,
Ïث¡ª Á∆ ¡«‘Ó Êª √∆Õ Ó≈Ò ◊º‚∆ Á∆ Â∑ª Ì≈ „؉ Ú≈Ò∂ Ïث¡ª Í»∂ √º·ª Á∆ ’≈·∆Õ
Á∆¡ª C@/D@ º’ Á∆¡ª ‡ØÒ∆¡ª ω∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ó»‘Ò∂/¡◊Ò∂ ÏØÂ∂ È∆ ⁄Û∑ ‹≈ ÏØÂ∂ Â∂,
Á∆ Í»¤ È≈Ò «Í¤Ò∂ ÏØÂ∂ Á∆ Óπ‘≈ (º√≈) ÏøÈ∑ ’∂ «¬‘ ‡ØÒ∆¡ª ω≈¬∆¡ª Ó≥È ÒÀ ÌΩ Á∆ ¡≈÷∆Õ

CG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

 ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÏØÂ∂ Á∆ √Ú≈∆ Ù≈‘∆ √Ú≈∆ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’¬∆ Í∆Û∑∆ È∂ È≈ ÎÒ∑∂ Ú∂÷∂ ‘È, È≈ ‘∆ ÎÒ∑∂ Á∆ Ó» Ú∂÷∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ «’√∂ √Ó∂∫
Ú∂ Ì‹≈¬∂ ÏØÂ∂ ÂØ∫ √º‹ «Ú¡≈‘∆ Á∆ √Â≈«¡ª Ú≈Ò∆ ‹πºÂ∆ Ú∆ «‚◊ ÍÀ∫Á∆ ΫÒ∑¡ª ÂØ∫ ψÀ Á≈‰∂ ’º„‰ Ï≈∂ √Ø«⁄¡≈ Ú∆ È‘∆∫ √∆ ‹≈ √’Á≈Õ ¿∞√
√∆- √Ó∂∫ Á≈ ¡÷≈‰ ‘À -
‹πºÂ∆ «‚º◊ ͬ∆ √Â≈«¡ª Ú≈Ò∆, ““ÌØ∫ Ú≈«‘¡ª, ¯√Ò ◊≈«‘¡ª, ‹≈È È∞‘≈«¬¡ªÕ””
«È‹ Â∂∂ ÏØÂ∂ ”Â∂ ⁄Û∑∆Õ «¬‘ ¡÷≈‰ √ÍÙ‡ ’Á≈ ‘À «’ ˜Ó∆È ˘ Ú≈‘π‰ È≈Ò ˜Ó∆È ÍÀÁ≈
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ Á∂ È∂Û∂ ’∞Û∆¡ª Á∂ ’øÈ «Úøȉ Á≈ «Ú≈‹ «ÁøÁ∆ ‘ÀÕ ¯√Ò ◊≈‘π‰ È≈Ò ‘∆ Á≈‰∂ ’º„∂ ‹≈ √’Á∂ ‘ÈÕ Ï∆’, «Èº’∆
√∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’¬∆¡ª Á∂ √º‹∂ «ÚøÈ∂ ’øÈ Áπ÷Á∂ √È- ◊≈‘∆ ⁄ø◊∆ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆-
¡≈‘ ÒÀ ‚ø‚∆¡ª ‹∂Ï «Ú⁄ Í≈ ÒÀ, Óπº„Ø∫ Úº„ ’∂ «Èº’∆ ◊≈‘,
ÏØÂ∂ ¿∞µÂ∂ ’øÈ Áπ÷Á∂Õ ÿ≈‡≈ ÍÚ∂ ª ÓÀ˘ Í≈Õ
Ïث¡ª Á∆ ‚∆Ò ‚ΩÒ Úº‚∆ ‘؉ ’ ’∂ ÏØÂ∂ ̺‹Á∂ Ú∆ Ï‘πÂ∂ ‘πøÁ∂ √È -
‡≈‚≈ ‡≈‚≈ ‡≈‚≈,
ÏøÂØ Á∂ «ÓºÂª È∂,
ÏØÂ≈ Ï∆’≈È∂ ÂØ∫ «Ò¡ªÁ≈Õ
ÏøÂØ ¿∞µÂ∂ ⁄Û∑ ◊¬∆,
ÏØÂ≈ ∂Ò Á∂ Ï≈Ï ‹ªÁ≈Õ
’¬∆ ª ¡≈͉∆¡ª Ú‘π‡∆¡ª ˘ «ÙÓÒ∂ Á∆ √À Ú∆ Ïث¡ª Â∂ ’≈¿∞‰
Ò¬∆ «Â¡≈ ‘Ø ‹ªÁ∂ √È -
ÏØÂ∂ ¿∞µÂ∂ ⁄Û∑ ÏøÂØ,
ÂÀ˘ «ÙÓÒ∂ Á∆ √À ’≈ÚªÕ
ÎΩ‹ «Ú⁄ Ïث¡ª Ú≈Ò∆¡ª À˜∆ÓÀ∫‡ª Ú∆ ω∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘È, «‹‘Û∆¡ª
«˜¡≈Á≈ ≈‹√Ê≈È ¬∂∆¬∂ «Ú⁄ ‘ÈÕ BF ‹ÈÚ∆ Á∆ Í∂‚ «Ú⁄ Ïث¡ª
Ú≈Ò∆ ÎΩ‹∆ À˜∆ÓÀ∫‡ Ú∆ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
¡º‹ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «’Â∂ Ú∆ Â∞‘≈˘ ÏØÂ≈ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊≈Õ ¬∂√ Ò¬∆ ÏØÂ∂ È‘≈¿∞‰ È≈Ò ‘∆ √∆ «Ú⁄ ‹≈È ÍÀ∫Á∆ ‘À, ÎπÂ∆ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘À, ÏøÁ≈
Á∆ ÷∂Â∆ «Ú⁄ ¡Â∂ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ «Ú⁄ ÚÂØ∫ ’È Á≈ √Ú≈Ò ‘∆ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ Î∂ ’øÓ ’È Ò¬∆ «Â¡≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘≈Û∑∆ Á∆ ¯√Ò
‘πøÁ≈Õ ¡º‹ √≈∆ Á∆ √≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø ⁄π«’¡≈ ‘ÀÕ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ ’º„‰ Ò¬∆ ‚∂„ ‚∂„ Ó‘∆È∂ Ú∆ ÎÒ∑∂ ⁄ÒÁ∂ «‘øÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÎÒ∑≈ ’∆ ‘πøÁ≈
Ò¬∆ √’±‡, Ó؇ √≈¬∆’Ò, ’≈ª, Ó؇ª, Ϻ√ª, ∂Òª ‘ÈÕ √∆? ÎÒ∑∂ Á∆ ÚÂØ∫ «’Ú∂∫ ‘πøÁ∆ √∆? ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
@ ÎÒ∑∂ ÁØ √≈¬∆˜ «Ú⁄ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬’ ¤Ø‡≈ ÎÒ∑≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘
ÏÒÁª Á∆ «¬’ ‹ØÛ∆ ‹ª ¿±∫· «÷º⁄Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬’ ÏÛ≈ ÎÒ∑≈ ‘πøÁ≈ √∆,
ÎÒ∑∂
«‹√ ˘ ÏÒÁª Á∆¡ª ÁØ ‹ØÛ∆¡ª «÷º⁄Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬√ ÎÒ∑∂ ˘
‹∂’ «√÷ ÁπÍ«‘∂ Á∆Ú≈ ÒÀ ’∂ Ú∆ Â∞√∆∫ Í≥‹≈Ï Á∆ ÷∂Â∆ «Ú⁄Ø∫ ÎÒ∑∂
⁄Ω÷Û≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÏÛ∂ ÎÒ∑∂ ˘ «¬’ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ Â∂ «¬’ ¿±∫· Ú∆
Ì≈Ò‰ Á∆ ‘π‰ ’Ø«ÙÙ ’Ø◊∂ ª Ú∆ ÎÒ∑∂ Â∞‘≈˘ È‘∆∫ Һ̉◊∂Õ ¡º‹ Á∆
«÷º⁄Á≈ ‘πøÁ≈ √∆ ‹ª ÁØÚ∂∫ ¿±∫· «÷º⁄Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÎÒ∑∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ‘∂·ª

CI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ D@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

Ϫ√ Á≈ ‹ª ÍÂÒ∆¡ª Òº’Ûª Á≈ Î∂Ó Ï‰≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Á∆
¶Ï≈¬∆ «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ ⁄ΩÛ≈¬∆ ÿº‡ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Î∂Ó «Ú⁄ Ï∂∆
Á∆¡ª «fiø◊ª, «’√∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ‹ø‚∆ Á∆¡ª «fiø◊ª Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
«¬È∑ª «fiø◊ª ¿∞µÍ ’Í≈‘ Á∆¡ª ‹ª ÈÓ∂ Á∆¡ª «¤‡∆¡ª Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
√ÈÕ Î∂ «¬È∑ª «fiø◊ª ”Â∂ «¤‡∆¡ª Á∂ ¿∞Í ÍÂÒ∆¡ª √؇∆¡ª º÷ ’∂ ‘∂·Ò∂
Î∂Ó È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ÎÒ∑≈ ωÁ≈ √∆Õ
ÎÒ∑∂ Á∂ Î∂Ó È≈Ò «¬’ ¶Ó∆ √؇∆ º√∂ È≈Ò ÏøÈ∑∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ √؇∆
Á≈ Á»√≈ «√≈ ÏÒÁª Á∂ ◊Ò Í≈¬∆ Í≥‹≈Ò∆ È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√
√؇∆ ˘ Ë»‘ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ¬∂√ Òº’Û ˘ ÷∂∫˜ ’«‘øÁ∂
√ÈÕ ÎÒ∑∂ ˘ ÍÀÒ∆ «Ú⁄ Í≈ «ÁøÁ∂ √È Â∂ ÏÒÁ «÷º⁄‰ Òº◊ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
¬∂√ Â∑ª ‘∆ ‹∂’ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ È≈Ò ¿±∫· ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ Â≈
¿±∫· Â∂ Í≈¬∆ Ú∂∫‚∆ È≈Ò ÁØ ¶Ó∂ º√∂ ÏøÈ∑∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ¶Ó∂ º«√¡ª ˘
¡ı∆ Â∂ «¬’ ‚ø‚∂ È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‚ø‚∂ ˘ «Ú⁄’≈ ÂØ∫ ÎÒ∑∂ Á∂
Î∂Ó È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ¿±∫· ÎÒ∑≈ «÷º⁄Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
‹∂’ ÏÒÁª Á∆¡ª ‹ØÛ∆¡ª ’≈¯∆ ¿∞Ó Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ª
ÏÒÁª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ÚÛ ’∂ ÏÒÁª ˘ ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ÚÀÛ’∂ ‘πøÁ∂
√È, ¿∞È∑ª ˘ ÎÒ∑∂ Á∂ «Íº¤∂ Â∞ ’∂ ‘º«’¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿»∫· Á∆ Óπ‘≈ ˘
ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ Á∆ Í≥‹≈Ò∆ È≈Ò ÏøÈ∑ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ⁄ÒÁ∂ ⁄ÒÁ∂ ÏÒÁ
‹Á ◊Ø‘≈ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √È Âª Òª◊∂ ˘ ‘ºÊ ¿∞Í º÷ ’∂ ◊Ø‘≈ ¿∞√ Â∂
’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’∆Â∂ ◊Ø‘∂ ˘ √À ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ◊Ø‘∂ ˘ ÎÒ∑∂ ¿∞Â∂
º÷∆ ‡Ø’∆ «Ú⁄ √πº‡ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆ ‹ª ÍÀÒ∆ «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘ «È’Ò ’∂ «ÍÛ
ÂØ∫ Ï≈‘ Ú◊≈‘ ’∂ Ó≈«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ‹Á ¿±∫· Ò∂‚∂ ’Á≈ ‘πøÁ≈
√∆ ª ÎÒ∑∂ ¿∞Í º÷∂ ÏÂÈ ˘ ¿±∫· Á∆ «Í· «Íº¤∂ Ò≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª
Ò∂‚∂ ◊≈‘∆ ¯√Ò «Ú⁄ «‚◊‰ ÂØ∫ Ï⁄∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ
‹Á ⁄ø◊∆ ËπºÍ ⁄Û∑ ‹ªÁ∆ √∆, ÍÀÒ∆ ◊Ó ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ÎÒ∑∂
⁄Ò≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ◊≈‘∆ ‹ªÁ∆ ÍÀÒ∆ ˘ ÁπÍ«‘∂ ÎØ«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÎÒ∑∂
‘º’‰∂ Ú∆ ’≈¯∆ ¡Ω÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÒºÂª ˘ Òª◊≈ Òº◊ Òº◊ ’∂ Һª «¤ºÒ∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ «˜¡≈Á≈ Ï≈Ùª Â∂ ÷»‘ª Á∂ Í≈‰∆¡ª ”Â∂
«ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ «˜Ó∆∫Á≈ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò Ú∆ Ï‘πÂ∆ ⁄ø◊∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆
DA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√∆Õ ¡≈Ó «˜Ó∆∫Á≈ª ’ØÒ «¬’ ‘∆ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ √≈∆
˜Ó∆È «Ú⁄ ¯√Ò Ú∆ È‘∆∫ Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ È≈ ‘∆ ÷»‘ª Á≈ Í≈‰∆ √≈∆
˜Ó∆È ˘ Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’ ’∂ ¯√Òª Á∆ ÍÀÁ≈Ú≈ ÿº‡ ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
«‹√ ’ ’∂ ΫÒ∑¡ª È≈Ò ◊≈‘∆ ’ ’∂ Á≈‰∂ ’º„ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª Á≈ ¡≈Í√ «Ú⁄ «Í¡≈ Ï‘π ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬’
Á»‹∂ Á∆ ÓºÁÁ ’Á∂ √ÈÕ «¬’ «¬’ ÏÒÁ Ú≈Ò∂ Ú∆ Á»‹∂ È≈Ò √ªfi Í≈ ’∂
÷∂Â∆ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
‹Á ¯√Òª Á∂ ÈÚ∂∫ Ï∆‹ ¡≈¬∂, ’ÀÓ∆’Ò ÷≈Áª ¡≈¬∆¡ª, ÒØ’ª È∂
«‡¿±ÏÀÒ Ò≈¬∂, ‡zÀ’‡ Ò¬∂, ¿∞√ √Ó∂∫ ¯√Òª Á∆ «˜¡≈Á≈ ÍÀÁ≈Ú≈ ‘؉
Òº◊∆Õ Î∂ ÓÙ∆Ȫ È≈Ò Á≈‰∂ ’º„‰∂ Ùπ» ‘ج∂Õ ‘π‰ ª √≈≈ ’øÓ ‘∆ ÓÙ∆Ȫ,
’øÏ≈¬∆Ȫ È≈Ò ‘؉ Òº◊ «Í¡≈ ‘ÀÕ
ΫÒ∑¡ª Á≈ ‘π‰ «’Â∂ È≈ÓØ «ÈÙ≈È ‘∆ È‘∆∫ ‘ÀÕ
@
Ì∂‚ª Ϻ’∆¡ª
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Á∂ Ï‘π √≈∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ‹ø◊Ò √ÈÕ
˜Ó∆Ȫ Ï∂¡≈Ï≈Á √ÈÕ «Í≥‚ Ú√ ‘∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’¬∆ ’¬∆
Í«Ú≈ Ì∂‚ª Í≈ÒÁ∂ √ÈÕ Ì∂‚ª ÂØ∫ ‘∆ ¿∞È∑ª Á∆ ؘ∆ ؇∆ ⁄ÒÁ∆ √∆Õ
Ϻ’∆¡ª ª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ÿ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¡≈Ó Í«Ú≈ª Á≈
ÁπË≈» ÍÙ» Ϻ’∆¡ª ‘∆ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ ª Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªË∆ Ϻ’∆
Á∂ ÁπºË Á∆ ÚÂØ∫ ’Á∂ √ÈÕ ◊≈¬∆¡ª, Óºfiª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷ªÁ∂-Í∆∫Á∂
Í«Ú≈ª ’ØÒ ‘∆ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
Ì∂‚ª, Ϻ’∆¡ª ‹ø◊Òª ¡Â∂ ˆÀ ¡≈Ï≈Á ͬ∆¡ª ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ÍÀÁ≈
‘ج∂ πº÷ª Á∂ ͺÂ∂ ¡Â∂ ÿ≈‘ ¡≈«Á ÷≈ ’∂ ◊π˜≈≈ ’ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ˘
÷πºÒ∑∂ ¡≈√Ó≈È ÊºÒ∂ ω∂ Ú≈«Û¡ª «Ú⁄ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆
Ú≈Û∂ «’√ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘È, «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ √Ófi∂◊∆Õ ÷πºÒ∑∆ ‹◊∑≈ Á∂ ¡≈Ò∂
Áπ¡≈Ò∂ «’º’ª, Ï∂∆¡ª Á∆¡ª «fiø◊ª ˘ ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º‚ ’∂ ÍÙ»¡ª Ò¬∆
ω≈¬∆ ◊¬∆ ʪ ˘ Ú≈Û≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡≥Á ‹≈‰ Ò¬∆ Î≈‡’ Ò◊≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Ì∂‚ª Á∂ «¬º‹Û «˜¡≈Á≈ º÷‰
’≈È ‘∆ Î≈«˜Ò’≈ Á∆ Ó≥‚∆ Ì∂‚ª Á∆ ¿∞µÈ Á∆ √Ì ÂØ∆ Úº‚∆ Óø‚∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
Ì∂‚ª Í≈Ò‰ ˘ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ÚË∆¡≈ «’ºÂ≈ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ ’≈È
DB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘∆ Ì∂‚ª √ÏøË∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ¡÷≈‰ ‘À - ‘πøÁ∆ √∆/‘ÀÕ «˜Ó∆∫Á≈ Ì∂‚ª Á∂ «¬º‹Û ˘ ¡≈͉∂ ÷∂ª «Ú⁄ ’¬∆ ’¬∆ «ÁÈ
¿±·ª Ú≈Ò∂ √Á≈ ’‹≈¬∆ «Ï·≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬º‹Ûª Á∂ Ó≈Ò’ª Á∆ Í»∆ √∂Ú≈ ’Á∂ √ÈÕ Ì∂‚ª Ϻ’∆¡ª
Óºfiª Ú≈Ò∂ ¡ºË∂Õ ˘ Ø‘∆¡ª «Ú⁄ ⁄≈«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò˙, Ø‘∆¡ª «Ú⁄ Ì∂‚ª Ï’∆¡ª
Ì∂‚ª Ú≈Ò∂ √Á≈ √π÷≈Ò∂, ⁄≈Á∂ ⁄Ú≈‘∂ Ï≈∂ «¬’ ÒØ’◊∆ Ú∆ √π‰ ÒÚØ -
Ì≈Ú∂∫ Ó ‹≈‰ √ºÌ∂Õ «Èº’≈ ‘øπÁ≈ ÓÀ∫ Ì∂‚ª ⁄≈Á≈,
◊ˇ «Ú⁄ º÷Á≈ ’±È≈Õ
ºÂ∆¡ª ÒØ¡ª È∂ «Í≥‚≈ ‹≈ÒÂ≈,
«‘ «◊¡≈ ‘º‚ ÈÓ»È≈Õ
Ø‘∆¡ª Á∂ «Ú⁄ «ÎÈ Ïº’∆¡ª,
«‹¿∞∫ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ӻȪÕ
ÿ Á∆ È≈ «ÏȪ,
’≈‘Á∆¡ª Ì≈ÚØ ‹»ÈªÕ
‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Ì∂‚ª Á∂ «¬º‹Û ª ’∆, «¬’ Ì∂‚ Ú∆ Â∞‘≈˘ Á∂÷‰ ˘
È‘∆∫ «ÓÒ∂◊∆Õ
‘π‰ ◊ºÒ ’Á∂ ‘ª Ϻ’∆¡ª Á∆Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ÿ Ϻ’∆¡ª
º÷∆¡ª ‘øπÁ∆¡ª √ÈÕ «Í≥‚ Á∆¡ª √≈∆¡ª Ϻ’∆¡ª ˘ Ï≈‘ ˆÀ ¡≈Ï≈Á
Â∂ Ù≈ÓÒ≈‡ ͬ∆¡ª ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ⁄È Ò¬∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ Ú≈◊∆ º÷∂ ‘πøÁ∂
Ì∂‚ª Â∂ Óºfiª Á∆ ÷∆Á √ÏøË∆ «√¡≈«‰¡ª È∂ º ’º„∂ ‘ج∂ √È- √È, «‹È∑ª ˘ ‘≈Û∑∆ √¿∞‰∆ «‹È√ Á∂ »Í «Ú⁄ ÂÈ÷≈‘ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
Ì∂‚ Ì»∆, Ó«‘ø ‚ºÏ∆, ÁπºË Á∆ ‹Á Ú∆ ÒØÛ ‘πøÁ∆ √∆, Ϻ’∆ ˘ ÎÛ ’∂ ⁄Ø ÒÀ∫Á∂ √È -
Á≈Û∆ Ú≈Ò∆ øÈÕ √≈˘ Óºfi È≈ÒØ∫ Ϻ’∆ ⁄ø◊∆,
«ÂøÈ∂ ⁄∆˜ª ¤º‚ ’∂, ‡ø◊Ø∫ ÎÛ ÁπºË ⁄Ø «Ò¡≈Õ
√ΩÁ≈ ’∆ «ÈÙø◊Õ Ïº’∆ Á∂ ÁπºË Á∂ Α∂ ¡º÷ª Â∂ ÏøÈ∑∂ ‹ªÁ∂ √È, «‹√ È≈Ò Áπ÷Á∆¡ª
Ì∂‚ª √ÏøË∆ «¬’ Óπ‘≈Ú≈ “Ì∂‚ ⁄≈Ò” Ï‘π «˜¡≈Á≈ ÓÙ‘» ‘ÀÕ Ì∂‚ª ¡º÷ª ˘ ¡≈≈Ó ¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ «’√∂ Ϻ⁄∂ Á∆ Óª ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ Ó
Á∂ «¬º‹Û «Ú⁄Ø∫ «¬’ Ì∂‚ «‹√ Í≈√∂ ˘ Â∞ ÍÀ∫Á∆ √∆, Á»‹∆¡ª Ì∂‚ª ¿∞√ Á∆ ‹ªÁ∆ √∆ ª ¿∞√ ˘ Ϻ’∆ Á∂ ÁπºË Â∂ Í≈«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
∆√Ø-∆√ ¿∞√ Á∂ Ó◊ Ò◊ Â∞ ÍÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ Ì∂‚ ˘ «¬’ √≈Ë≈È √Ófi «Ú⁄ Ϻ’∆¡ª ˘ Ú∂⁄‰ Â∂ ÷∆Á‰ Ò¬∆ Ó≥‚∆¡ª Òº◊Á∆¡ª √ÈÕ
Ú≈Ò≈ ÍÙ» Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ‘∆ «¬’ «√ºË∆ √≈Á∆ √≈Ë≈È √Ófi ‹∂’ Ϻ’∆ È Ó∂Ó‰∂ ˘ ‹ÈÓ «ÁøÁ∆ √∆ ª ¿∞√ ˘ Úº‚≈ ’’∂ ¿∞√
Ú≈Ò∆ Óπ«‡¡≈ ˘ Ì∂‚ È≈Ò Â∞ÒÈ≈ Á∂ ’∂ ‡’Ø Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆- Á≈ Ó∆‡ ¿∞∫‹ ‹ª «Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª «Ú⁄ ÷≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ ª «’‘≈
±ø ’∆ ‹≈‰∂ Ì∂‚∂? ‹ªÁ≈ √∆ -
ÂØ Ùπ’∆Ȫ Á∆Õ Ïº’≈ ØÚ∂ «‹øÁ ˘,
Ì∂‚ª Á∆¡ª Ó∆∫◊‰ª Â∂ «ÍÙ≈Ï «Ú⁄ È≈¬∆‡Ø‹È Á∆ Ï‘π Ó≈Â≈ ’√≈¬∆ ØÚ∂ «Ófi ˘Õ

DC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ DD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

 x x x ’È Ú≈Ò∂ Ï‘π √≈∂ √øÁ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ’∆«Ò¡ª Á≈ ’øË «Ú⁄
Ϻ’∂ Á∆ Óª, ◊º‚‰ Ú≈Ò≈ «‘º√≈ ÍÂÒ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ◊º‚∂ Á∂ ÏÛ∂ «Úº‚ ˘ ‹ÁØ∫ Ï‘πÂ∆ Á∂
«’øÈ≈ ’π «⁄ √πº÷ ÓÈ≈¿±Õ ÚÂØ∫ «Ú⁄ È‘∆∫ «Ò¡≈¿∞‰≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª ¿∞√ ˘ Ò≈‘ ’∂ «¬È∑ª ’∆«Ò¡ª
Ϻ’«¡ª ˘ ÒØ’∆∫ ¡≈͉∆ ’ج∆ Óπ≈Á Í»∆ ’È Ò¬∆ «’√∂ Á∂Ú∆ ¿∞Í ‡ø◊∂ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ’øË «Ú⁄ È∂Û∂ È∂Û∂ ÁØ ’∆Ò∂ ◊º‚ ’∂ ¿∞È∑ª ¿∞Í κ‡≈
Á∂ÚÂ∂, Í∆ Á∂ Á◊≈‘ Â∂ ⁄Û∑≈¿∞‰ Á∆ √π÷ Ú∆ √πº÷Á∂ ‘ÈÕ Ó≈Ò∂ ’؇Ò∂ º÷ ’∂ ¿∞√ Á∂ ¿πÂ∂ Á≈Â∆¡ª, ÷πÍ∂ º÷ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
Ù«‘ «Ú⁄ ‘ÀÁ Ù∂÷ Á∆ «¬’ Á◊≈‘ ‘À, «‹ºÊ∂ √πº÷ Í»∆ ‘؉ Â∂ ÒØ’ Ϻ’∂
⁄Û∑≈¿∞∫Á∂ ‘È -
Ïπº„∆ Ò¬∆ Ϻ’≈,
‘ÀÁ Ù∂÷ ˘ ‹≈Ú∂Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á Ì≈¬∆ Ì≈¬∆ ¡º‚ ‘πøÁ∂ √È, ‹∂’ Úø‚ Úø‚≈¬∆
«’√∂ Ì≈ Á∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Ϻ’∆ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆ ª ¿∞√ Á∆ ÍÂÈ∆ ¡≈͉∂
ÿ Ú≈Ò∂ ˘ Ϻ’∆ ÷∆Á‰ Ò¬∆ ’«‘øÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆-
Á≈‰∆ ÁπºË «Û’∂,
‹∂·≈‰∆ ÁπºË «Û’∂,
¡√∆∫ «’¿∞∫ ÏÀ·∂ «⁄‘’ª◊∂
«√øÿ≈! «Ò¡≈ Ϻ’∆
ÁπºË «Û’ª◊∂Õ
‘π‰ «’√∂ «’√∂ «Í≥‚ «Ú⁄ Â∞‘≈˘ Ϻ’∆ º÷∆ «ÓÒ∂◊∆Õ Ì∂‚ª Ϻ’∆¡ª ‹πÒ≈‘∂ ËÂ∆ «Ú⁄ ÍÂÒ∆¡ª ÍÂÒ∆¡ª √؇∆¡ª ◊º‚ ’∂ ¿∞√ Á∂ ¡≈Ò∂
º÷‰ Á≈ Ô∞º◊ ‘π‰ ÷ÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ Áπ¡≈Ò∂ ÷ºÁ Ïπ‰È Ò¬∆ Â≈‰≈ Â≈‰Á∂ √ÈÕ Â‰∂ ‘ج∂ Â≈‰∂ ˘ ’À∫⁄∆ È≈Ò
@ ’º‡ ’∂ «¬’ ‚ø‚∂ Â∂ ÚÒ∑∂‡ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Î∂ ¬∂√ Â≈‰∂ ˘ Í≈‰ Á∂‰ Ò¬∆ AH/
B@ Îπº‡ Á∂ ¯≈√Ò∂ Â∂ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ÍÂÒ∆¡ª √؇∆¡ª Á≈ ’≈√ ω≈ ’∂ ËÂ∆
’∆Ò∂, ’∆Ò∆¡ª
Â∂ ÿÛ≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª ’≈√ ’∆Â∆¡ª √؇∆¡ª Á∂ «√«¡ª «Ú⁄ º√≈ Í≈
’∆Ò∂, ’∆Ò∆¡ª ’¬∆ «’√Ó Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ’∆Ò∂,
’∂ «Íº¤∂ ◊º‚∂ ’∆«Ò¡ª «Ú⁄ Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
’∆Ò∆¡ª Òº’Û Á∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √È, ÒØ‘∂ Á∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Òº’Û Á∂ Ó؇∂ ’∆«Ò¡ª
‹Á ÷∂Â∆ «Ú⁄ «‡¿±ÏÀÒª ˘ «¬ø‹‰ª È≈Ò ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª
˘ ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º‚ ’∂ ÍÙ» ÏøÈ∑∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ’∆«Ò¡ª Á≈ ËÂ∆ «Ú⁄
«‹‘Û∂ «¬ø‹‰ ʺÒ∂ √∆«Ó≥‡ Á≈ ͺ’≈ ÊÛ≈ È‘∆∫ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ «¬ø‹‰
◊º‚‰ Ú≈Ò≈ «‘º√≈ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ Ó؇≈ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ ¿∞ÍÒ≈ «‘º√≈ ’∞fi ÍÂÒ≈
˘ Òº’Û Á∂ Ó؇∂ κ‡∂ Â∂ «Îº‡ ’’∂ ¿∞√ κ‡∂ Á∂ ¡º◊∂ «Íº¤∂ ’∆Ò∂ ◊º‚ ’∂ √Àµ‡
‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ÍÂÒ∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Ú≈„≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ Á∂ ‘∂·ª ÍÙ»
’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á «¬ø‹‰ª Â∂ Ó؇ª ˘ ÷∂ «Ú⁄ Ï≈‘ ’º„ ’∂ Á≈‰∂
Á≈ º√≈ Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Òº’Û Á∂ ⁄≈ ’∆«Ò¡ª ˘ ËÂ∆ «Ú⁄ ¡≈ÓØ∑-
’º„Á∂ √È Âª Ú∆ «¬ø‹‰ª Â∂ Ó؇ª ˘ Ó؇∂ ꫇¡ª Â∂ «Î‡ ’Á∂ √ÈÕ ¿∞√
√≈‘Ó‰∂ ◊º‚ ’∂ Â∂ ¿∞È∑ª È≈Ò ¶Ó∂ Ò؇ Â∂ ⁄ΩÛ∂ Ò؇ Òº’Ûª ÏøÈ∑ ’∂ Á∆¡ª
Á∂ ¡º◊∂ «Íº¤∂ Ú∆ ’∆Ò∂ ◊º‚Á∂ √È Âª ‹Ø Á≈‰∂ ’º„‰ Á∆¡ª ÓÙ∆Ȫ ·∆’
Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ¡º‚≈ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’º⁄∂ ÿ ‘πøÁ∂
⁄ºÒ∆ ‹≈‰Õ
√ÈÕ ÿª Á∆¡ª ’≥˪ «Ú⁄ Òº’Û Á∂ ÍÂÒ∂ ’∆Ò∂ ◊º‚ ’∂, ¿∞√ ¿∞Í ÷∂Â∆
‹Á ÎΩ‹∆¡ª Ò¬∆ ͺ’∆¡ª ÏÀ’ª È‘∆∫ ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞√ √Ó∂∫ ÎΩ‹ª

DE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ DF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

ÂøÏ»¡ª «Ú⁄ «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ÂøÏ» ’∆Ò∂ ◊º‚ ’∂ Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¡º‹ Ú∆
«‹‘Û∂ Í‘≈Ûª Á∆¡ª ⁄؇∆¡ª ”Â∂ ⁄Û∑Á∂ ‘È, ¿∞‘ ¡≈͉∆¡ª ≈ª ÂøÏ»¡ª
«Ú⁄ ‘∆ ’º‡Á∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª Â∂ ‘Ø √Ó≈◊Óª Ò¬∆ √≈«Ó¡≈È∂
Í«‘Òª ’∆Ò∂ ◊º‚ ’∂ ‘∆ Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
ÍÙ» ÏøÈ∑‰ Ú≈Ò∂ ’∆«Ò¡ª ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ÓπøÈ∆¡ª Ú∆ «’‘≈
‹ªÁ≈ √∆/‘ÀÕ «‹‘Û∆ ÒÛ’∆ Á≈ ’ºÁ ÓË≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ ÓπøÈ∆ È≈Ò
Â∞ÒÈ≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆ -
√≈‚∂ «Í≥‚ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª
¿∞µ⁄∆¡ª Â∂ ¶Ó∆¡ª,
Â∂∂ «Í≥‚ Á∆¡ª Ⱥ„∆¡ª Ú∂,
«‹Ú∂∫ Ú≈Û∂ «Ú⁄ ÓπøÈ∆¡ª ◊º‚∆¡ª Ú∂Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ïث¡ª ˘ ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓª Á∂ È≈Ò È≈Ò ‹≈‰
¡≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á Ì≈ ¡≈͉∆ ÌÀ‰ ˘ ¿∞√ Á∂
√‘π∂ ÿ √øË≈≈ Á∂‰ ‹ª «ÓÒ‰ ‹ªÁ≈ √∆ ª ÌÀ‰ ˘ ⁄≈¡ ⁄Û∑ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Ì≈¬∆ Á∆ √∂Ú≈ ª ’∆Â∆ ‘∆ ‹ªÁ∆ √∆, ÏØÂ∂ ˘ Ú∆ ÚË∆¡≈ ͺ·∂ (ÌØ-◊π¡≈≈)
Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ø◊Á≈ ÓπøÈ∆¡ª (’∆Ò∂) È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
ÏØÂ≈ ÏøÈ∑ Á∂ √Ú‰≈ Ú∆≈,
ÓπøÈ∆¡ª ø◊∆È ◊º‚∆¡ªÕ
Ϻ«⁄¡ª Á∆ «¬’ ÷∂‚ Á≈ Ȫ ϪÁ ’∆Ò≈ ‘ÀÕ ¬∂√ ÷∂‚ Ò¬∆ ÷πÒ∑∆ ʪ
«Ú⁄ «¬’ ’∆Ò≈ ◊º«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’∆Ò∂ È≈Ò A@/AB Îπº‡ Á∆ º√∆ ÏøÈ∑∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ’∆Ò∂ Á∂ È≈Ò ÷∂‚‰ Ú≈Ò∂ Ϻ⁄∂ ¡≈͉∆¡ª ‹πºÂ∆¡ª Á≈ „∂ Ò≈
«ÁøÁ∂ √ÈÕ «‹√ Á∂ «√ Á≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘ º√∆ Á≈ «√≈ ÎÛ ’∂ ’∆Ò∂
Áπ¡≈Ò∂ ÿπøÓÁ≈ √∆Õ Ï≈’∆ «÷‚≈∆ ‹πºÂ∆¡ª ⁄πº’‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’Á∂ √ÈÕ
‹∂’ Á≈¬∆ Ú≈Ò≈ Óπø‚≈ ‹πºÂ∆¡ª ⁄πº’‰ Ú≈Ò∂ «’√∂ Óπø‚∂ ˘ ‘ºÊ ‹ª ÍÀ È≈Ò
¤±‘ ÒÀ∫Á≈ √∆ ª Á≈¬∆ ¿∞√ Á∂ «√ ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª Î∂ ¿∞‘ ¤±«‘¡≈
‘Ø«¬¡≈ Óπø‚≈ Á≈¬∆ «ÁøÁ≈ √∆ Â∂ ÷∂‚ ⁄ºÒÁ∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ‘π‰ Á∂ Ϻ⁄∂ ª ¬∂√
÷∂‚ ˘ ‹≈‰Á∂ Ú∆ È‘∆∫Õ
«¥«’‡ Á∆ ÷∂‚ ˘ «ÂøÈ ’∆Ò∂ ◊º‚ ’∂ ÷∂«‚¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Í «¬È∑ª
’∆«Ò¡ª ˘ «Ú’‡ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ È∂˜≈ Ï≈˜∆ Á∆ ÷∂‚ Ú∆ ’∆Ò≈ ◊º‚ ’∂ ÷∂‚∆
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ ÷∂‚ Ò¬∆ ÏÛ∂ ÓÀÁ≈È «Ú⁄ «¬’ ’∆Ò≈ ◊º«‚¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÿØÛ∂ ¿Í √Ú≈ «÷‚≈∆ ¡≈͉∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ÎÛ∂ È∂˜∂ È≈Ò ¬∂√ ’∆Ò∂ ˘ ͺ‡
DG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
’∂ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ˜Ó∆È Á∆ «¬’ «ÈË≈ «Ó‰Â∆ ˘ Ú∆ ’∆Ò≈ «’‘≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ «Ú⁄ ¡º· ’È≈Ò ˜Ó∆È ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
’∆Ò≈ ˜Ø Á≈ ÍÃÂ∆’ Ú∆ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‹‘Û≈ ÏøÁ≈, Í«Ú≈
ÍÀ√∂ Ú‹Ø∫, Í«Ú≈ «Ú⁄ Ï‘Â∂ ÍπÙ ÓÀ∫Ï ‘؉ Ú‹Ø∫, √’≈∂ ÁÏ≈∂ Í‘πø⁄
Ú‹Ø∫, «’√∂ ÏÛ∂ «√¡≈√∆ È∂Â≈ ‹ª ÏÛ∂ ¡Î√ Á∂ «ÙÂ∂Á≈ ‘؉ Ú‹Ø∫, «’√∂
¡≈«Ê’ ͺ÷Ø∫ ’Ó˜Ø Ïø«Á¡ª Á∆ ÊπÛ Ú≈Ò∂ Â∂ √∆’ ͺ÷Ø∫ ’Ó˜Ø, «√¡≈√∆
ÂΩ Â∂ ’Ó˜Ø ÏøÁ∂ È≈Ò Ëº’≈ ’Á≈ ‘À ª ¿∞√ Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ““«¬‘
’∆Ò∂ Á∂ ˜Ø Â∂ Â∆∫◊ÛÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∆ ËΩ‰ «Ú⁄ ’∆Ò≈ ‘ÀÕ””
’ºÍÛ∂ ‡ø◊‰ Ò¬∆ ’ø˪ «Ú⁄ ÒØ‘∂ Â∂ Òº’Û Á∂ ’∆Ò∂ Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
Òº’Û Á∂ ’∆Ò∂ ÷≈Á ’∂ Â∂ ø◊ ’’∂ Ú∆ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÌÀ‰ ˘ ¡≈͉∂
’ØÒ ¡≈¬∂ ¡≈͉∂ Ì≈¬∆ Á∆ ¡ÀÈ∆ ÷πÙ∆ ‘πøÁ∆ √∆ «’ ¿∞√ ˘ Ì≈¬∆ Á≈ ‹ø‹∆∆
Ú≈Ò≈ ’∞ÛÂ≈ ‡ø◊‰ Ò¬∆ ’∆Ò≈ ‘∆ Í√øÁ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆ -
Â∂≈ √ØÈ∂ Á∆ ‹ø‹∆∆ Ú≈Ò≈ ’∞ÛÂ≈,
«’‘Û∂ ’∆Ò∂ ‡ø◊ª Ú∆È≈?
Òº’Û Á∂ H/A@ Îπº‡ √؇∆ Á∂ ÁØÚ∂∫ «√«¡ª ˘ Ó؇∆¡ª º√∆¡ª ÏøÈ∑ ’∂
¤ºÂ È≈Ò Ò‡’≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «¬√ ˘ ‡ø◊‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «ÈºÂ ÚÂØ∫ Á∂
’ºÍÛ∂ «¬È∑ª ‡ø◊«‰¡ª Â∂ Ú∆ ‡ø◊ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «‹È∑ª Í«Ú≈ª ’ØÒ ‹≈¬∆¡ª
◊ÁÀÒ∂ º÷‰ Ò¬∆ ‹◊∑≈ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘ Í«Ú≈ «√¡≈Ò ¶ÿ‰ «Í¤Ø∫
‹≈¬∆¡ª ◊ÁÀ«Ò¡ª ˘ «¬È∑ª ‡ø◊«‰¡ª ¿πÍ º÷ ’∂ ¿∞ÍØ∫ ÷ºÁ Á∂ ’ºÍÛ∂
È≈Ò „’ «ÁøÁ∂ √È Â∂ ‘∂·Ø∫ √»¬∆ Ë≈◊∂ È≈Ò «√¿∞∫ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
¡º‹ ÂØ∫ F@ ’∞ √≈Ò Í«‘Òª «Í≥‚ Á∆ ‘ Ú‘π‡∆ ⁄≈‘∂ ¿∞‘ Ï∞Û∆ Ú∆ ‘Ø
‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ ˘ ÿº◊≈ Í≈¿∞‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ÿº◊∂ ¿∞Í √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈
’ºÍÛ≈ Òº◊Á≈ √∆Õ ÈÚ∆∫ Ú‘π‡∆ Á∂ ÿº◊«¡ª «Ú⁄ «√ÒÓ∂ √Â≈«¡ª Ú≈Ò∂
∂ÙÓ∆ È≈Ò∂ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ Ú∂ «¬‘ ÿº◊∂ Ú∆ ’∆«Ò¡ª ”Â∂ ‡ø◊∂ ‘πøÁ∂
√È -
’∆Ò∂ ¿∞ÂØ∫ Ò≈‘ ÿº◊≈,
«Ú⁄ Í≈ ÒÀ ∂ÙÓ∆ È≈Ò≈Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡º‹ Á∆ Â∑ª √ج∆¡ª È‘∆∫ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ؇∆
Í’≈¿∞‰ Ò¬∆ «Ú‘Û∂ «Ú⁄ ˙‡∂ ω∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’ΩÒ∆¡ª, ◊Ò≈√ ¡Â∂ ‘Ø
¤Ø‡∂ ̪‚∂ º÷‰ Ò¬∆ ÁØ ’∆Ò∂ ◊º‚ ’∂ ¿∞√ ¿∞Í κ‡∆ º÷ ’∂ ̪‚∂ º÷∂ ‹ªÁ∂
√ÈÕ
DH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Ϫ√ Á∆ Òº’Û Á∆¡ª ‹ª Á»√∆ Òº’Û Á∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ’∆Ò∆¡ª
Óº’∆ Á∆¡ª ¤ºÒ∆¡ª ˘ ÍÛÁ∂ Í≈Û ’∂ ’º„‰ Ò¬∆ ÚÂ∆¡≈ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
ÙÓÙ≈È ÿ≈‡ «Ú⁄Ø∫ ÎπºÒ ⁄πº◊‰ √Ó∂∫ ≈÷ Á∆ „∂∆ Â∂ ⁄≈∂ Í≈«√¡ª Â∂
¤Ø‡∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ’∆Ò∆¡ª ◊º‚ ’∂ Â∂ ¿∞È∑ª Áπ¡≈Ò∂ Ë≈◊≈ ÚÒ∑∂‡‰ Á∆ «¬’
√Ó Ú∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
‘π‰ ÍÙ»¡ª Ò¬∆ ͺ’∆¡ª ÷πÒ∆¡ª ω∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª ÷πÒ∆¡ª
«Ú⁄ ‘∆ ÒØ‘∂ Á∂ ’∞ø‚∂ «Îº‡ ’∆Â∂ ‘πøÁ∂ ‘È, «‹È∑ª È≈Ò ÍÙ»¡ª ˘ Ïø«È∑¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÍÙ» ÏøÈ∑‰ Ò¬∆ ËÂ∆ «Ú⁄ ’∆Ò∂ ◊º‚‰ Á≈ «Ú≈‹ ıÂÓ ‘؉ Á∂
«’È≈∂ ‘ÀÕ ÍÙ»¡ª Ò¬∆ ‘π‰ ÿ Ú∆ ͺ’∂ ‘ÈÕ ◊º«‚¡ª Á∆ ʪ ‘π‰ ‡zÀ’‡
‡≈Ò∆¡ª È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ Á∆¡ª Ïπ‰È Ò¬∆ ‘π‰ ÒØ‘∂ Á∂ ¡º‚∂ ω ◊¬∂ ‘ÈÕ
√≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ Í≥‹≈Ò∆¡ª ‘π‰ ıÂÓ Ú◊∆¡ª ‘Ø
◊¬∆¡ª ‘ÈÕ Íº‡∆¡ª/ͺ÷Ò∆¡ª Á∆ ʪ ‘π‰ ÷≈Á Á∆¡ª ı≈Ò∆ ÏØ∆¡ª ˘
«√¿∞∫ ’∂ ’øÓ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À ‹ª Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ÍÒ≈√«‡’ Á∂ ω∂ ω≈¬∂
’ºÍÛ∂ «ÓÒ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‘π‰ ÒØ’ È≈ Á∂√∆ ÷ºÁ Í«‘ÈÁ∂ ‘È ¡Â∂ È≈ ‘∆ ‹πÒ≈‘∂ ‘∂ ‘ÈÕ «¬√
Ò¬∆ ÷ºÁ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Â≈‰∆¡ª Â‰È Â∂ Â≈‰∆¡ª ˘ Í≈‰ Á∂‰ Á≈
√Ú≈Ò ‘∆ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ «¬ø‹‰ª Á∆ ʪ Ó؇ª È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘À, «‹‘Û∆¡ª
ͺ’∂ ÂΩ ”Â∂ √∆«Ó≥‡ Á∂ ω∂ ¡º«‚¡ª ”Â∂ «Îº‡ ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ «Ï‹Ò∆ ◊¬∆ ÂØ∫
«‡¿±ÏÀÒª ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ÒØ’ª È∂ ‹È∂‡ º÷∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ Á≈‰∂ ‘π‰ ÊÀ√
Â∂ ’øÏ≈¬∆Ȫ È≈Ò ’º„∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÏªÁ ’∆Ò≈ ÷∂‚ Ï≈∂ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆
‹≈‰Á∆ ‘∆ È‘∆∫Õ
’º⁄∂ ÿª Á∆ ʪ ‘π‰ ͺ’∂ ÿ ‘È, «‹È∑ª «Ú⁄ ’∆«Ò¡ª Á∆ ʪ
’ºÍÛ∂ ‡ø◊‰ Ò¬∆ ÷»ø‡∆¡ª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ’ºÍÛ∂ ‡ø◊‰ Ò¬∆ ‘
ÿ «Ú⁄ ¡ÒÓ≈∆¡ª ω∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ ÒØ‘∂ Á∆¡ª ¡ÒÓ≈∆¡ª Ú∆
Ï‘πÂ∂ ÿª «Ú⁄ ‘ÈÕ ÿº◊∂ ‘π‰ ¡ÒØÍ ‘∆ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ √ج∆¡ª ͺ’∆¡ª
‘È, «‹È∑ª «Ú⁄ ÏÂÈ Â∂ √ج∆ Á≈ √≈Ó≈È º÷‰ Ò¬∆ ¡ÒÓ≈∆¡ª
ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ Óº’∆ ‘π‰ Í≥‹≈Ï Á∆ Óπº÷ ¯√Ò È‘∆∫ ‘∆Õ «¬‘
‘π«Ù¡≈Íπ ¡Â∂ ØÍÛ «˜«Ò∑¡ª Á∂ ’∞fi «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
’∆Ò∂ ’∆Ò∆¡ª Á≈ Ô∞º◊ ‘π‰ ıÂÓ ‘؉ Á∂ È∂Û∂ ‘∆ ‘ÀÕ
@
DI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«¤’∞Ò∆
ÍÙ»¡ª Á∂ Ó»ø‘ ¿∞Í ÏøÈ∑‰ Ò¬∆ √‰ Á∆ º√∆ Á∆ ¤∂’Á≈ ω∆ ◊πÊÒ∆
˘ «¤’∞Ò∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Á∆ ÚÂØ∫ Úº÷-Úº÷ ÍÙ»¡ª Ò¬∆ Úº÷-Úº÷
Ó≥ÂÚª Ò¬∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «‹‘Û∂ ’‡» Úº¤» «Óº‡∆ ÷ªÁ∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞È∑ª
˘ «¤’∞Ò∆ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆ ª ‹Ø ¿∞‘ «Óº‡∆ È≈ ÷≈ √’‰Õ Á»‹∂ ‹Á «¬È∑ª
’‡»¡ª Úº¤»¡ª ˘ Ú≈Û∂ «Ú⁄ ‘∆ ÷πÒ∑≈ ¤º«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª «¤’∞Ò∆
Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆ ª ‹Ø «¬‘ Óºfiª ◊≈¬∆¡ª ˘ ⁄πøÿ‰ ˘ Âø◊ È≈ ’ÈÕ ’¬∆
’‡»¡ª Ú¤»¡ª Á∂ Ï«ÿ¡≈Û∆ Ú∆ Ò≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ÓË≈‰∆ Ò؇ Òº’Û Á∆¡ª
’‡»¡ª Á∂ Ó»ø‘ Â∂ Ò≈¬∆¡ª «’ºÒ∆¡ª ˘ Ï«ÿ¡≈Û∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Â∆‹∂ ‹Á
Óºfiª ◊≈¬∆¡ª Á∂ È≈Ò ’‡»¡ª Úº¤»¡ª ˘ Ï≈‘ ÷∂ª «Ú⁄ ⁄≈È ÒÀ ’∂
‹ªÁ∂ √È, ¿π√ √Ó∂∫ Ú∆ «¤’∞Ò∆ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
ÏÒÁª ˘ ‹Á Ï≈‘ ‘ˇ Ú≈‘π‰, ¯√Ò Ï∆‹‰ ‹ª ÷»‘ ⁄Ò≈¿∞‰ ÒÀ
’∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞√ √Ó∂∫ «¬È∑ª Á∂ Ó»ø‘ª ”Â∂ «¤’∞Ò∆¡ª «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È
ª ‹Ø √Â∂ «Ú⁄ ÍÀ∫Á∆¡ª ¯√Òª ˘ ÏÒÁ Ó»ø‘ È≈ Ó≈ √’‰Õ ’¬∆ Ú∂
«‹ºÊ∂ Ú≈‘∆ ’È∆ ‘πøÁ∆ √∆ ‹ª ¯√Ò Ï∆‹‰∆ ‘πøÁ∆ √∆, ‹∂’ ¿∞√ ÷∂ Á∂
È≈Ò ⁄∑∆, Óº’∆, Ï≈‹≈ ‹ª ’ج∆ ‘Ø ¯√Ò ÷Û∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ‘ˇ Á∂
Ï≈‘Ò∂ Í≈√∂ «‹‘Û≈ ÏÒÁ ‹Ø«Û¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∂ «¤’∞Ò∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆
√∆ ª ‹Ø ¿∞‘ ÏÒÁ È≈Ò ÷Û∆ ¯√Ò ˘ Ó»ø‘ È≈ Ó≈∂Õ «¬‘ «¤’∞Ò∆ ¿∞√ √Ó∂∫
º’ Á∂ ’∂ º÷∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹øÈ∂ √Ó∂∫ º’ Ï≈‘ ÷Û∆ ¯√Ò Âº’ ÏÒÁ Á≈
Ó»ø‘ ‹≈ √’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
E@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÏØÂ∂ ÏØÂ∆ Á∂ Ó»ø‘ ”Â∂ Ú∆ «¤’∞Ò∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ «¤’∞Ò∆ Á≈ ¿∞√ √Ó∂∫ ˜Ó∆Ȫ ˘ ͺË ’È Á∆ ÒØÛ Í¬∆ ª ‹Ø Í≈‰∆ ·∆’ „ø◊ È≈Ò
¡≈’≈ Úº‚≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’’∂ «¬√ ˘ «¤’∞Ò≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ √Á∆ Á∂ ÚºË ÂØ∫ ÚºË ˜Ó∆È ˘ Òº◊ √’∂Õ «√¡≈‰∂ ’«‘øÁ∂ ‘È, ““ÒØÛ ¬∆‹≈Á Á∆ Óª
ÓΩ√Ó «Ú⁄ ÏØÂ∂ Ó√Â∆ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Óºÿ∂ ’º„Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ‘ÀÕ”” ¬∂√ ÒØÛ È∂ ‘∆ ’≈‘ Á∆ ’≈„ ’º„∆Õ
Ïث¡ª Á∂ Ó»ø‘ Â∂ «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ «¤’∞Ò≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏØÂ≈ Ï‘π ÷Ø∆
‹≈ÈÚ Ó≥«È¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ˘ ‹∂’ ’ج∆ «˜Ó∆∫Á≈ «’√∂ ’øÓ ÏÁÒ∂
È≈‹≈«¬˜ ’∞º‡ «ÁøÁ≈ √∆ ª ÏØÂ≈ ◊πº√≈ ¡≈͉∂ ÓÈ «Ú⁄ º÷Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
‹Á ’Á∂ Ú∆ ÏØÂ∂ Á≈ Á≈¡ Òº◊Á≈ √∆, ¿∞‘ «˜Ó∆∫Á≈ Á∆ Ϫ‘, Һ ‹ª
«√ ˘ ÎÛ ÒÀ∫Á≈ √∆Õ ¡«‹‘∂ ¡ÛÏ, ’∞Òº¤‰∂ ÏØÂ∂ Ï≈∂ ‡ºÍ≈ ‘À-
‡πº‡ ÍÀ‰∂ Á≈ ’∞Òº¤‰≈ ÏØÂ≈,
⁄Û∑Á∆ Á∂ Úº„∂ ÁøÁ∆¡ªÕ
‹∂’ ’ج∆ ÏøÁ≈ ÒØÛØ∫ ÚºË ÏØÒÁ≈ ‘ØÚ∂ ª Á»√∂ ÏøÁ∂ Ò¬∆ Ó≈Û∆ Ì≈Ù≈
Ú‰Ø∫ È≈ ‘‡∂ ª ¿∞√ Á∂ Ó»ø‘ ˘π «¤’∞Ò∆ Á∂‰ Á∂ ÙÏÁ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ’¬∆ Ϻ«⁄¡ª ˘ ÁøÁ∆¡ª Úº„‰ Á∆ «˜¡≈Á≈ ¡≈Á ‘πøÁ∆‘ÀÕ ¿∞È∑ª
Á∆¡ª Ó≈Úª Ú∆ Ϻ«⁄¡ª ˘ ‚≈¿∞‰ Ò¬∆ ’«‘øÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ““ÎÛØ
«¬‘˘Õ «Ò¡≈˙, «¬‘Á∂ Ó»ø‘ Â∂ «¤’∞Ò∆ Á∂¬∆¬∂Õ”” Ùπ» Ùπ» «Ú⁄ ÷∂Â∆ ÏÒÁª È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ Í«‘Òª
‘π‰ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ÏÒÁª È≈Ò ‘ˇ Ú≈‘πøÁ≈, ÏÒÁª Á∆ «¬’ ‹ØÛ∆ È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò≈ ’≈‘ ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈Õ ’≈‘
¯√Ò Ï∆‹Á≈ ’ج∆ ’ج∆ ‘∆ Ș ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Óºfiª, ◊≈¬∆¡ª, ’‡»¡ª, ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÁØ ‹ª «ÂøÈ Îº‡∂ Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘ ‹ØÛ
Úº¤»¡ª ˘ Ï≈‘ ⁄≈È Ò¬∆ ‘π‰ ’Ø¬∆ ÷∂ ‘∆ È‘∆∫ ‘∂Õ Óºfiª ◊≈¬∆¡ª ÿ ’∂ „≈¬∆ ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ≈¬∆ ω ‹ªÁ∆ √∆ Â∂ ⁄≈ ’∞ Îπº‡ ¶Ï≈¬∆ ω ‹ªÁ∆ √∆Õ
‘∆ «‘øÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÏØÂ∂ ª Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ Â’∆ÏÈ ¡ÒØÍ ‘∆ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ ¬∂√ «¬È∑ª ꫇¡ª ˘ ¡≈Í√ «Ú⁄ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ꫇¡ª ˘ ‘Ø
Ò¬∆ «¤’∞Ò∆ Á∆ ÚÂØ∫ Ó≈Û∆ Ó؇∆ «’√∂ ’‡» Úº¤» Â∂ Ï∂Ù’ ‘πøÁ∆ ‘ØÚ∂Õ Ó˜Ï»Â∆ Á∂‰ Ò¬∆ «¬È∑ª Á∂ ¶Ï≈¬∆ Ú≈Ò∂ Í≈«√¡ª Á∂ «’È≈«¡ª Á∂ È∂Û∂
@ ¿∞µÍ ÂØ∫ ‘∂·ª º’ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ‚∂„ ’∞ «¬ø⁄ ⁄ΩÛ∆¡ª ͺÂ∆¡ª Ò≈¬∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ’≈‘ Á∂ ‘∂·Ò∂ Í≈√∂ Ú≈Ò∂ κ‡∂ È≈Ò «ÂøÈ ’∞ «¬ø⁄ ⁄ΩÛ∆ ÒØ‘∂
’≈‘
Á∆ ͺÂ∆ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
¿∞µ⁄∆ È∆Ú∆∫ ˜Ó∆È ˘ «¬’ ͺË ’È Ú≈Ò∂, «¬’ ÒÀÚÒ ’È Ú≈Ò∂
’≈‘ Á∂ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ ¶Ï≈¬∆ Ú≈Ò∂ «‘º√∂ Á∂ «’È≈«¡ª Á∂ H/I ’∞
÷∂Â∆ √øÁ ˘ ’≈‘ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ˆÀ-¡≈Ï≈Á ˜Ó∆Ȫ È≈ Í«‘Òª ͺË∆¡ª
«¬ø⁄ «‘º√∂ ˘ ¤º‚ ’∂ ÁØ ‚ø‚∂ ÁØ ’∞ Îπº‡ ¶Ó∂ ͺÂ∆¡ª È≈Ò Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
‘πøÁ∆¡ª √È ¡Â∂ È≈ ‘∆ ‘π‰ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ «‹Ú∂∫ ˜Ó∆Ȫ ˘» ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈
«¬È∑ª ‚ø«‚¡ª Á∂ ¿∞Í ¶Ï≈¬∆ Ò؇ «¬’ ‘Ø ‚ø‚≈ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√
‹≈‰ Òº«◊¡≈, ¿∞Ê∂ ÷∂Â∆ ’∆Â∆ ‹≈‰ Òº◊∆, ˜Ó∆Ȫ ˘ ͺË≈ ’∆Â≈ ‹≈‰
‚ø‚∂ ˘ ÎÛ ’∂ ‘∆ ’≈‘ ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’≈‘ Á∂ ‘∂· Òº◊∆ ͺÂ∆ ÂØ∫
Òº«◊¡≈Õ Í«‘Òª ÷∂Â∆ √≈∆ Á∆ √≈∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ
H/I ’𠫬ø⁄ ¿∞Í Á∂ «’È≈«¡ª ÂØ∫ «¬’ Îπº‡ ¡≥Á ’’∂ ÒØ‘∂ Á∂ ÁØ ◊ØÒ
Í«‘Òª ¿∞µ⁄∆ È∆Ú∆∫ ˜Ó∆È, «‹‘Ø «‹‘∆ Ú∆ ‘πøÁ∆ √∆, Ú≈‘ ’∂ «¤º‡∂
’∞ø‚∂ Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ’∞ø«‚¡ª «Ú⁄ ‘∆ ’≈‘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ÏÒÁª
È≈Ò Ï∆‹ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ ÓÈ∞º÷∆ √»fi ÚËÁ∆ ◊¬∆Õ Ï≈Ùª Â∂
Á∆ ‹ØÛ∆ Á∂ ◊Ò Í≈¬∆ Í≥‹≈Ò∆ Á∂ º√∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’≈‘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò≈
÷∂Â∆ Á∆ «ÈÌÂ≈ ÿ‡Á∆ ◊¬∆Õ «√ø‹≈¬∆ Ò¬∆ ÷»‘ Òº◊∂Õ È«‘ª «È’Ò∆¡ªÕ

EA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ EB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

’≈‘ Á∂ ‚ø‚∂ ˘ ÎÛ ’∂ ’≈‘ ˘ ˜Ó∆È Á∂ ¿∞µ⁄∂ «‘º√∂ Â∂ Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ‘ºÊ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ ÍÃ√ø◊ «Ú⁄ «¬’ ÒØ’ ◊∆ ‘À -
È≈Ò ’≈‘ ˘ Á≈Ï «ÁøÁ≈ √∆Õ Á≈Ï Á∂‰ È≈Ò ’≈‘ Á∂ ‘∂· Òº◊∆ ͺÂ∆ √π‰ ˙¬∂ Ú∆È≈! ◊ºÒ √π‰≈Úª,
˜Ó∆È Á∂ ¿∞µ⁄∂ «‘º√∂ Ú≈Ò∆ «Óº‡∆ ˘ Ë» ’∂ È∆Ú∂∫ «‘º√∂ ÚºÒ ÒÀ ‹ªÁ∆ √∆Õ È∆Ú∂∫ ÒØ’ Ó≈Á∂ Ú≈Ë≈Õ
«‘º√∂ Â∂ «Óº‡∆ ¤º‚ ’∂ ’≈‘ ˘ Î∂ ¿∞µ⁄∂ «‘º√∂ ÚºÒ «Ò¡ªÁ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞µ⁄∂ ÎÛ ’∂ ‘Ò∆¡≈ Ú≈‘ Á∂ ÌØ∫ ˘,
«‘º√∂ Â∂ Î∂ ’≈‘ Ò≈ ’∂ «Óº‡∆ Ë» ’∂ È∆Ú∂∫ «‘º√∂ ÚºÒ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ó◊Ø∫ Î∂∆ √π‘≈◊≈Õ
Â∑≈ ’≈‘ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÎÛ ’∂ «‹øÁ∂ ’º„ Á∂ «’È≈∂,
«‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ˜Ó∆Ȫ ‘Ø ¡≈Ï≈Á ‘πøÁ∆¡ª ◊¬∆¡ª, Î∂ ÁØ ÏÒÁª Á∆¡ª «Ú⁄ Ï∆‹ Á∂ ⁄∑∆Õ
‹ØÛ∆¡ª È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∂ ’≈‘ Ï‰È Òº◊∂Õ Î∂ «‡¿±ÏÚÀÒ Òº◊∂Õ ‡zÀ’‡ª ¯Ò ª ºÏ Á∂¿±,
È≈Ò ÷∂Â∆ ‘؉ Òº◊∆Õ Î∂ ‡zÀ’‡ª È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∂ ’≈‘ ω∂Õ ÚºË fi≈Û √π√Â∆ «’¿∞∫ ¡ÀÚ∂∫ ÎÛ∆?
Á∂‰ Ú≈Ò∆¡ª ¯√Òª Á∂ Ï∆‹ ¡≈¿∞‰ Â∂, Â∂ ‡zÀ’‡ª Ò¬∆ ’˜≈ ¡≈Ó
«ÓÒ‰ ’’∂ «˜Ó∆∫Á≈ª È∂ √≈∆¡ª ¿∞µ⁄∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ˘ ’≈‘ ’≈‘ ‘π‰
√≈∂ ÷∂ ‘∆ ͺË ’ Ò¬∂ ‘ÈÕ ‘π‰ √≈∆ Á∆ √≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø
«◊¡≈ ‘ÀÕ Í«‘ÒÀ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ˇª È≈Ò Ú≈‘∆ ’È √Ó∂∫ ‘Òª Á∆ ¡≈ÚÂ
Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‘π‰ ª «˜Ó∆∫Á≈ª Ò¬∆ ‡zÀ’‡ª È≈Ò ’≈‘ ’∂ ͺË
’È Ò¬∆ √ÍÀÙÒ ÓÙ∆È∆ Ú∆ ω ◊¬∆ ‘À, «‹√ ˘ ‹Ø√∆Ï∆ ÓÙ∆È ’«‘ßÁ∂
‘ÈÕ
«¬’ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ È≈Ò ‹ª ÁØ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ È≈Ò ‘ºÊ È≈Ò
⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ’≈‘ ‘π‰ √≈‚∆ ÷∂Â∆ «Ú⁄Ø∫ ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ
@
√π‘≈◊≈, √π‘≈◊∆
√π‘≈◊≈, √π‘≈◊∆ ¿∞√ ÷∂Â∆ √øÁ ˘ ’«‘øÁ∂ √È, «‹√ ˘ Ú≈‘∆ ‘ج∆
˜Ó∆È «Ú⁄ ¿∞·∂ ‚«Ò¡ª Â∂ Î∂ ’∂ ÷∂ ͺË ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √π‘≈◊∂,
√π‘≈◊∆ Á∆ ÚÂØ∫ «˜Ó∆∫Á≈ √π‘≈◊∂, √π‘≈◊∆ ¿∞Í ÷Û∑ ’∂ ’Á≈ √∆Õ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ ‹∂· ¡Â∂ Ì‹≈¬∆ Á≈ √ÏøË, «ÙÂ≈ Ï‘πÂ≈ ⁄ø◊≈
√π‘≈◊∂, √π‘≈◊∆ È≈Ò ˜Ó∆È ÍºË∆ ‘Ø ‹≈‰ ’’∂ ˜Ó∆È «Ú⁄ ’≈¯∆ Á∂ È‘∆∫ «‘≈ ‘ÀÕ ‹∂· Â∂ ‹∂·≈‰∆ ÏÛ∂ ‘؉ ’’∂ ¿∞È∑ª Á∆ ÿ Á∆ ’Ï∆ÒÁ≈∆
º’ «◊ºÒ, ÈÓ∆∫ «‘øÁ∆ √∆Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∆ ÷∂Â∆ «’¿∞∫ ‹Ø √≈∆ Á∆ √≈∆ «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ⁄ÒÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ì‹≈¬∆ Â∂ ¿∞√ Á∂ ÿ Ú≈Ò∂ Á∆ ÿ «Ú⁄
Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆, ¬∂√ Ò¬∆ ÷∂ª «Ú⁄ ÈÓ∆, «◊ºÒ º÷‰ Ò¬∆ ˙È∆ Íπº¤«◊º¤ Â∂ ¡≈Á Ó≈‰ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ’’∂ Ì‹≈¬∆ ¡≈͉∂
√π‘≈◊≈, √π‘≈◊∆ Á∂‰ Á∆ Ï‘π ˜» ‘πøÁ∆ √∆, Ó‘ºÂÂ≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ ˜Ó∆È ‹∂· Â∂ ÓÈØ √ÛÁ∆ «‘øÁ∆ √∆Õ Í ’«‘ ’∞fi È‘∆∫ √’Á∆ √∆Õ ‹∂’ ºÏ
˘ ’¬∆ Ú≈ Ú≈‘ ’∂ ’¬∆ Ú≈ √π‘≈◊≈, √π‘≈◊∆ Á∂‰ ’≈È ‘∆ ‹»È √ϺÏØ∫ ‹∂· Á∂ √π‘≈◊∂ «ÁøÁ∂ ÂØ∫ ’ج∆ ÊØÛ∆ √º‡ Î∂‡ Òº◊ ‹ªÁ∆ √∆ ª Ì‹≈¬∆
‹πÒ≈¬∆ «Ú⁄ ‘ج∆¡ª Ï≈Ùª Á∆ «◊ºÒ, ÈÓ∆∫ ¡’±Ï-ÈÚøÏ º’ ‹ªÁ∆ ¡≈͉∂ ÓÈ «Ú⁄ ÷πÙ∆ Ú∆ ÓÈ≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ‹∂· ÍÃÂ∆ ÓÈØ ÓÈ ¡≈͉∆ ÌÛ≈√
√∆Õ ¬∂√ º÷∆ «◊ºÒ Â∂ ‘∆ ¡’±Ï-ÈÚøÏ «Ú⁄ ‘≈Û∆ Á∆ ¯√Ò Ï∆‹∆ ’º„Á∆ ‘ج∆ ’«‘ ¿∞·Á∆ √∆ -

EC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ ED - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

 Ë∆¡ª Ú≈Ò≈ ‹∂·
ÍπºÂª Ú≈Ò≈ ‹∂·
¡≈ «◊¡≈ È∆ √π‘≈◊∂ ‘∂·
x x x x
Â∞º’≈ Â∞º’≈ Â∞º’≈
√π‘≈◊∂ ʺÒ∂ ¡≈ «◊¡≈
‹∂· ÏÛ≈ ´º⁄≈Õ
ÌÒ≈ Áº√Ø ÷ª, √≈Ï √Ï»Â≈ ÏøÁ≈ √π‘≈◊∂ ‘∂· ¡≈ √’Á≈ ‘À? «¬‘
ÏØÒ∆¡ª ª ¿∞√ Á≈ ‹∂· ÍÃÂ∆ «ÚÁØ‘ ˜≈‘ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ
√π‘≈◊∂, √π‘≈◊∆ Á∆ Ù’Ò ⁄͇∂ ÙÂ∆ Ú◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ ÁØ √≈¬∆˜
Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¤Ø‡∂ √π‘≈◊∂ Á≈ √≈¬∆˜ E/F ’∞ Îπº‡ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ ˘ √π‘≈◊∆
’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ ˘ ÏÒÁª Á∆ «¬’ ‹ØÛ∆ ‹ª «¬’ ¿±· «÷⁄Á≈ √∆Õ «¬√
√π‘≈◊∆ ˘ «¬’ «˜Ó∆∫Á≈ ‘∆ ¿∞Í ÷Û ’∂ ⁄Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ √π‘≈◊∂ Á≈
√≈¬∆˜ A@/AB ’∞ Îπº‡ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ ˘ ÏÒÁª Á∆¡ª ÁØ ‹ØÛ∆¡ª ‹ª
«¬’ ‹ØÛ∆ ÏÒÁª Á∆ Â∂ «¬’ ÏØÂ∂ È≈Ò ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÁØÚ∂∫ Ïث¡ª
È≈Ò Ú∆ √π‘≈◊∂ ˘ ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √π‘≈◊∂ ˘ ÁØ «˜Ó∆∫Á≈ ¿∞Í ÷Û∑
’∂ ⁄Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
Í«‘Òª ÷∂Â∆ √≈∆ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‘ˇ Ú≈‘ ’∂ «˜Ó∆∫Á≈ ˘
Ê’≈Ú‡ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ √π‘≈◊≈, √π‘≈◊∆ Á∂‰ √Ó∂∫ «˜Ó∆∫Á≈ √π‘≈◊∂, √π‘≈◊∆
¿∞Í ÷ÛÁ≈ √∆ ª ¿∞√ ˘ ’∞fi ¡≈≈Ó «ÓÒÁ≈ √∆Õ ’∞fi Ê’≈Ú‡ Á» ‘πøÁ∆
√∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ‹º‡ª √ÏøË∆ ¡÷≈‰ ‘À -
““‹º‡ √π‘≈◊∂ Â∂ ⁄«Û∑¡≈ Ó≈‰ È‘∆∫Õ””
‘π‰ ª ‹º‡ ‡zÀ’‡ª ÂØ∫ ʺÒ∂ ÍÀ È‘∆∫ Ò≈‘πøÁ∂Õ Ò˙, √π‘≈◊∂ Â∂ ‹º‡
√ÏøË∆ «¬’ ‘Ø ¡÷≈‰ √π‰Ø -
‹º‡ È≈ ‹≈‰∂ ◊π‰’≈,
⁄È≈ È≈ ‹≈‰∂ Ú≈‘Õ
¿∞√ Á≈ ◊π» √π‘≈◊≈,
¿∞√ Á≈ ◊π» Ù≈‘Õ
√π‘≈◊∂ È≈Ò √ÏøË Óπ‘≈Ú≈ ‘À “√π‘≈◊≈ Î∂È≈”Õ ’¬∆ Ú∂ ‹º‡ Á∆
ͺ’∆ ’‰’, ‹Ω∫, ¤Ø«Ò¡ª, √∑Ø∫, Â≈≈Ó∆≈ ‹ª ‘Ø «’√∂ ¯√Ò Â∂ ◊Û∂,
EE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
’≈’Û∂ ÍÀ ‹ªÁ∂ √È ‹ª Ï‘πÂ∂ Ó∆∫‘ Á∂ È≈Ò È≈Ò Â∂‹ fiº÷Û ‘È∂∆ ¡≈
‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ È≈Ò Íº’∆ ¯√Ò ËÂ∆ ”Â∂ «‚◊ ÍÀ∫Á∆ √∆Õ ¯√Ò «’ ‹ªÁ∆
√∆Õ Ï‘π È∞’√≈È ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ fi≈Û ÿ‡ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ «˜Ó∆∫Á≈ª
Á∂ Ó»ø‘ª «Ú⁄Ø∫ ¡≈Ó «È’ÒÁ≈ √∆, ““¯√Ò Â∂ ª √π‘≈◊≈ «Î «◊¡≈Õ””
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ √π‘≈◊∂, √π‘≈◊∆ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√Á≈ ‘ªÕ
¡≈Ó ÂΩ Â∂ √π‘≈◊≈, √π‘≈◊∆ «ÂøÈ ⁄͇∆¡ª Òº’Ûª ˘ ‹ØÛ ’∂
ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ «˜Ó∆∫Á≈ ÁØ Òº’Ûª ‹ØÛ ’∂ Ú∆ ω≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
√π‘≈◊∂ Á∂ ꫇¡ª ˘ ‹ØÛÈ Á∂ «Ú⁄’≈ Òº’Û Á∆¡ª ◊ØÒ ‡π’Û∆¡ª
Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È, «‹È∑ª ˘ Ó‹øÈ∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑≈ √π‘≈◊∂,
√π‘≈◊∆ Á∆ ⁄ΩÛ≈¬∆ «¬’ Îπº‡ ÂØ∫ ‚∂„ Îπº‡ Âº’ ω ‹ªÁ∆ √∆Õ √π‘≈◊∂,
√π‘≈◊∆ Á∂ «√«¡ª ÂØ∫ ‚∂„ ’∞ Îπº‡ ¤º‚ ’∂ «¬’ «¬’ Òº’Û ¿∞Í Ò≈¬∆
‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ’øÈ∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ’øÈ∂ √π‘≈◊≈, √π‘≈◊∆ Á∆¡ª
Òº’Ûª È≈ÒØ∫ F ’∞ «¬ø⁄ Ó»‘∂ ÚºÒ ÚË∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑≈ Ú«Ë¡ª ‘Ø«¬¡ª
«‘º«√¡ª «Ú⁄ Ú≈„∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Ú≈«„¡ª «Ú⁄ ‘∆ ÏÒÁª Á∆¡ª
‹ØÛ∆¡ª Á∂ ◊ˇ «Ú⁄ Í≈¬∆¡ª Í≥‹≈Ò∆¡ª Â∂ ¿±·ª Á∆ ÚÀ∫‚∆ «Ú⁄ Í≈¬∂ º√∂
√π‘≈◊≈, √π‘≈‘◊∆ ˘ «÷º⁄‰ Ò¬∆ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÏÒÁª Á∆¡ª ‹ØÛ∆¡ª,
¿±∫· (ÏØÂ∂) «¬È∑ª º«√¡ª È≈Ò «÷º⁄ ’∂ ‘∆ √π‘≈◊∂, √π‘≈◊∆¡ª ˘ ⁄Ò≈¿∞∫Á∂
√ÈÕ «˜Ó∆∫Á≈ √π‘≈◊∂, √π‘≈◊∆¡ª ¿∞Í ÷Û ’∂ ÏÒÁª Á∆¡ª ‹ØÛ∆¡ª,
Ïث¡ª ˘π ’ø‡ØÒ ’ ’∂ √π‘≈◊≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «¬√ Â∑ª √π‘≈◊∂, √π‘≈◊∆¡ª
È≈Ò Ú≈‘∆ ‘ج∆ ˜Ó∆È Á∂ ‚Ò∂ ÌøÈ ’∂ ͺË∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
‘π‰ √≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰ Ú≈‘∆ ‘ج∆ ˜Ó∆È Á∂
‚Ò∂ Ìøȉ Â∂ ͺË ’È Ò¬∆ ÒØ‘∂ Á∆¡ª «¬ø◊Ò≈Ȫ Á∂ √π‘≈◊∂ ω≈¬∂
‹ªÁ∂ ‘È, «‹‘Û∂ ‡ÃÀ’‡ª È≈Ò ⁄ÒÁ∂ ‘ÈÕ ’∞fi «˜Ó∆∫Á≈ª ’ØÒ Òº’Û Á∂
√π‘≈◊∂ Ú∆ ‘ÈÕ Í ⁄Ò≈¬∂ ¿∞‘ Ú∆ ‡zÀ’‡ª È≈Ò ‘∆ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √π‘≈◊∆ ª
Ù≈«¬Á ‘∆ «’√∂ «˜Ó∆∫Á≈ È∂ º÷∆ ‘ØÚ∂Õ
@
ÍØ≈ Ï≈ÁÙ≈‘
¡º‹ ÂØ∫ √Ω ’∞ √≈Ò Í«‘Òª ÒØ’ √Ï √øÂØ÷ Ú≈Ò∂ √ÈÕ ËÓ ’Ó
«Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ º÷Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¯√Òª Á∆ «Ï‹≈¬∆ ¤º‡≈ Á∂ ’∂
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ˜Ó∆È ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª Ú≈‘ ’∂ «Â¡≈ ’Á∂ √ÈÕ Î∂
EF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«‹‘Û∆ ¯√Ò Ï∆‹‰∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ ¯√Ò Á∂ Ï∆‹ Á≈ ‘ºÊ È≈Ò ¤º‡≈ Á∂
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï∆‹ Á≈ ¤º‡≈ ÒØÛ∆∫Á∂ Ï∆‹ È≈ÒØ∫ ÊØÛ∑≈ «˜¡≈Á≈ «ÁºÂ≈
‹ªÁ≈ √∆, «’¿∞∫ ‹Ø ’∞fi Ï∆‹ «⁄Û∆¡ª ‹ÈΩ ÷≈ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈
¡÷≈‰ ‘À -
’∞fi ‘≈Ò∆ Á≈, ’∞fi Í≈Ò∆ Á≈,
’∞fi «⁄Û∆ ‹ÈΩ Á∆ «Ì¡≈Ò∆ Á≈Õ
¤º‡≈ Á∂‰ «Í¤Ø∫ ‹∂ ‘Ò’≈ «‹‘≈ √π‘≈◊≈ Á∂‰ Á∆ ÒØÛ ‘πøÁ∆ √∆ ª
√π‘≈◊≈ Á∂ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ÷πÍ∂ È≈Ò ‹ª Âø◊Ò∆ È≈Ò ‘Ò≈ ’∂ Ï∆‹
˘ «Óº‡∆ ‘∂· ’È≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª ÷πÍ≈ ‹ª Âø◊Ò∆ Î∂ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¤º‡∂
È≈Ò √≈∂ ÷∂ «Ú⁄ Ï∆‹ «¬’√≈ È‘∆∫ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ «’Â∂ Ï∆‹ «˜¡≈Á≈ «‚◊
ÍÀ∫Á≈ √∆, «’Â∂ ÿº‡Õ
«√¡≈‰∂ ’«‘øÁ∂ ‘È, “ÒØÛ ’≈„ Á∆ Óª ‘À”Õ «˜Ó∆∫Á≈ª È∂ Î∂ ¯√Òª
Á∆ «Ï‹≈¬∆ ‘ºÊ È≈Ò Ï∆‹ ’∂ ’∂ ’È∆ Ùπ» ’∆Â∆Õ ‘≈Ò∆ ¡º◊∂ ¡º◊∂
«√¡≈Û ’º„Á≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Á»√≈ ÏøÁ≈ «√¡≈Û «Ú⁄ ‘ºÊ È≈Ò Ï∆‹ Á≈ «¬’
«¬’ Á≈‰≈ ’’∂ ’∂∆ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ¯√Ò Ï∆‹‰ ˘ ’∂≈ ’’∂ «Ï‹≈¬∆
’È≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¤º‡∂ È≈ÒØ∫ ¬∂√ „ø◊ È≈Ò Ï∆‹∆ ¯√Ò Á≈ fi≈Û ⁄ø◊≈
‘πøÁ≈ √∆Õ Í ’¬∆ Ú∂ Ï∆‹ ’∂Á∂ ÏøÁ∂ ’ØÒØ∫ «√¡≈Û «Ú⁄ Ï∆‹ È‘∆∫ «‚◊Á≈
EG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√∆, Ï≈‘ «‚◊ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ Ï≈‘ «‚º«◊¡≈ Ï∆‹ ¿∞◊Á≈ È‘∆∫ √∆Õ
ÓÈ∞º÷∆ √»fi Â∂ ‹Ï∂ È∂ Î∂ ¯√Òª Á∆ «Ï‹≈¬∆ ÍØ È≈Ò ’È Á≈
„ø◊ Òº«Ì¡≈Õ ÍØ È≈Ò «Ï‹≈¬∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ‘Ò∆∆ È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
⁄ºÒ ⁄ºÒ ’∂ ÿ√∂ ‘ج∂ Á∂√∆ ‘Ò ˘ ‘Ò∆∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‘ˇ ‚±øÿ∆ Ú≈‘∆
’Á≈ √∆Õ Ï∆‹ ÿº‡ ‚±øÿ≈ Ï∆‹‰≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‘Ò∆∆ ÿº‡ ‚±øÿ∆ Ú≈‘∆ ’Á∆
√∆Õ ¬∂√∂ ’≈È ‘∆ Ï‘πÂ∆ «Ï‹≈¬∆ ‘Ò∆∆ È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÍØ Á≈
¿πÍÒ≈ «‘º√≈, «‹√ ≈‘∆∫ «˜Ó∆∫Á≈ Ï∆‹ Í≈¿∞∫Á≈ √∆, ¿π‘ Â∂Ò Ú≈Ò∆
’∆Î Á∆ Â∑ª ‘πøÁ≈ √∆Õ ‘∂·Ò≈ «‘º√≈ ’∆Î≤ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ Ú◊≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
ÍØ ˘ ¿∞Í ÂØ∫ ‘Ò∆∆ Á∂ ÓπøÈ∂ È≈Ò º√∆ È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÍØ Á∂
‘∂·Ò∂ «‘º√∂ ˘ ‘Ò∆∆ Á∂ ÓπøÈ∂ Á∂ ‘∂·Ò∂ Ó؇∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Òº◊∂ ÒØ‘∂ Á∂ ’«ÒÍ
«Ú⁄ Í≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Ï‹≈¬∆ ’È Ú≈Ò∂ «˜Ó∆∫Á≈ Á∂ Òº’ È≈Ò Ï∆‹
Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞‘ ‘ˇ/‘Ò∆∆ Ú∆ ¡≈Í ⁄Ò≈¿∞∫Á≈ √∆ Â∂ ÍØ ≈‘∆∫
Ï∆‹ Í≈ ’∂ «Ï‹≈¬∆ Ú∆ ’Á≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ «Ï‹≈¬∆ ˘ ÍØ È≈Ò «Ï‹≈¬∆
’È≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÍØ È≈Ò ’∆Â∆ «Ï‹≈¬∆ ˘ √Ì ÂØ∫ ¿∞µÂÓ «Ï‹≈¬∆
Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÍØ Á∆ «Ï‹≈¬∆ √ÏøË∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ¡÷≈‰ ‘À -
““ÍØ≈ Ï≈ÁÙ≈‘, ’∂≈ Ú˜∆, ¤º‡≈ ¯’∆Õ””
‹Á ÷∂Â∆ «Ú⁄ ’ÀÓ∆’Ò ÷≈Áª Á∆ ÚÂØ∫ ‘؉ Òº◊∆ ª Í«‘Òª ª
«˜Ó∆∫Á≈ Ï∆‹ Á∂ «Ú⁄ ‘∆ ÷≈Á Ò≈ ’∂ ÍØ ≈‘∆∫ Ï∆‹ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Î∂ ÷≈Á
Úº÷∆ Â∂ Ï∆‹ Úº÷≈ Ï∆‹‰ Ò¬∆ «¬’ ÷∂Â∆ √øÁ Á∆ ’≈„ «È’Ò∆, «‹√ ˘
Ï∆‹ Â∂ ÷≈Á Á∆ ‚«ºÒ Á≈ Ȫ «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ «¬‘ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ È≈Ò
⁄Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡≈͉∂ ¡≈Í ‘∆ ÷≈Á Â∂ Ï∆‹ Ï∆‹∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬‘
«Ï‹≈¬∆ ÓÙ∆È∆ È≈Ò ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «¬’ √≈ Ï∆‹ Â∂ ÷≈Á ÍÀ∫Á≈ √∆Õ
«¬‘ ÍØ Á∆ «Ï‹≈¬∆ È≈ÒØ∫ ÚË∆¡≈ «Ï‹≈¬∆ ‘ÀÕ
‹Á ÷∂Â∆ «Ú⁄ ‡zÀ’‡ª Á∆ ÚÂØ∫ ‘؉ Òº◊∆, Î∂ ¯√Òª Á∆ «Ï‹≈¬∆
‡zÀ’‡ª È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∆ ÷≈Á Â∂ Ï∆‹ Ú≈Ò∆ ‚«ºÒ È≈Ò ‘؉ Òº◊∆ ‘ÀÕ
‘π‰ √≈∆¡ª ¯√Òª Á∆ «Ï‹≈¬∆ ‡zÀ’‡ª È≈Ò ‘∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ‘π‰ ¤º‡≈ Á∂ ’∂
«√¯ ÏÃ√∆È ‘∆ Ï∆«‹¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’∂∂ È≈Ò Â∂ ÍØ∂ È≈Ò ‘π‰ ’Ø¬∆ Ú∆
«Ï‹≈¬∆ È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆Õ «’¿∞∫ ‹Ø ‘π‰ ÏÒÁª, ¿±·ª Á∆ ʪ √≈∆ Á∆
√≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
@
EH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «‹øÁ≈
÷∂ «Ú⁄ «’¡≈«¡ª Á∆¡≈ Úº‡ª Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Òº’Û Á∂ ω∂ «¬’
÷∂Â∆ √øÁ ˘ «‹øÁ≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬’ «‹øÁ≈ ‘Ø ‘πøÁ≈ ‘À, ‹Ø ÿ Á∂
ÁÚ≈˜∂ ˘ ÿ ÂØ∫ Ï≈‘ ‹≈‰ √Ó∂∫ ÿ Á∆ ≈÷∆ Ò¬∆ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Í «¬‘ «‹øÁ≈ ÒØ‘∂, «ÍºÂÒ, Á∂◊ ¡≈«Á Ë≈ Á≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «‹Ê∂
÷∂Â∆ √øÁ Ú≈Ò≈ «‹øÁ≈ ÏÛ≈ ¿∞µ⁄≈ Â∂ ÊØÛ≈ ⁄ΩÛ≈ ‘πøÁ≈ ‘À, ¿∞Ê∂ ÁÚ≈˜∂ ˘
Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ «‹øÁ≈ ª ‘ºÊ Á∆ Óπº·∆ «Ú⁄ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂’ «’√∂ Á≈
ÍÃ∂Ó∆ Á» ⁄«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¤∂Â∆ Ú≈Í√ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆ ª ¿∞√ ÍÃ∂Ó‰
Á∆ «Ú¤ØÛ∂ Á∆ ‘≈Ò ˘ Úȉ ’È √Ó∂∫ Ú∆ «‹øÁ∂ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ «‹øÁ∂ ˘ «‹øÁ≈ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À -
«‹øÁ≈ ‹ø◊≈Ò ÷≈ «◊¡≈,
⁄≈Ï∆ ÒÀ «◊¡≈ «ÁÒª Á≈ ‹≈È∆Õ
«¬’ «Í’⁄ ω∆ √∆, √∆.¡≈¬∆.‚∆.Õ Ù≈«¬Á «¬‘ ≈‹ ’Í» È∂
ω≈¬∆ √∆Õ ¿∞√ «Ú⁄ Ú∆ «‹øÁ∂ Ï≈∂ «¬’ ◊≈‰≈ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆ -
ÚØ‘ ÏÛ≈ ¬∆ √∆.¡≈¬∆.‚∆. ‘À,
È∆Ò∆ ¤ºÂ∆ Ú≈Ò≈Õ
EI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘ «‹øÁ∂ ’∆ ⁄≈Ï∆ º÷∂,
‘ ⁄≈Ï∆ ’≈ Â≈Ò≈Õ
‹∂ «‹øÁ≈ ÙÏÁ Á≈ ’øÈ≈ ’º‡ «ÁÂ≈ ‹≈Ú∂ ª Ï≈’∆ ÙÏÁ «‹øÁ «‘
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‹øÁ Á≈ ¡Ê ‘À ‹≈È, ÍÃ≈‰Õ ‹≈È √Ì ˘ «Í¡≈∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Í
’¬∆ ¡‹∂‘∂ ÍÃ∂Ó∆ Ú∆ ‘πøÁ∂ ‘È, «‹‘Û∂ ¡≈͉∆ «‹øÁ/‹≈È ˘ ¡≈͉∂ «Í¡≈∂
Â∂ Ú≈È Ò¬∆ «Â¡≈ «‘øÁ∂ ‘È -
«‹øÁ Ô≈ Á∂ Ó≥‹∂ ”Â∂ «È’Ò∂,
√π◊ª ˘ ‹≈‰ ‘º‚∆¡ªÕ
Á∂÷Ø! «‹øÁ≈ ÙÏÁ Á∂ «¬’ ’øÈ∂ Á∂ ’º‡‰ È≈Ò Ï≈’∆ ‘∂ ÙÏÁ «‹øÁ Á∂
’∆ ÂØ∫ ’∆ ¡Ê Ï‰ ◊¬∂ ‘È? ’øÈ∂ Á∆ Ó≈Â≈ ª ’≈¯∆ ¶Ó∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
‹∂’ «’√∂ ÙÏÁ Á∆ «ÏøÁ∆, «‹√ Á≈ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ ¡≈’≈ ‘πøÁ≈ ‘À, «’√∂ Á»√∂
ÙÏÁ È≈Ò Òº◊ ‹≈Ú∂ ª «¬‘ ◊Ò ÙÏÁ È≈Ò Òº◊∆ «ÏøÁ∆ «’√∂ ÁØ√ ˘
ÁØ√ Á∆ ʪ Óπ‹«Ó, ◊πÈ≈‘◊≈ ω≈ «ÁøÁ∆ ‘ÀÕ Ò˙, ¿∞Á» Á≈ «¬’
¡«‹‘≈ «Ù¡≈ √π‰Ø -
‘Ó Áπ¡≈ «Ò÷Â∂ ‘∂,
ÚØ‘ Á◊≈ ÍÛ∑Â∂ ‘∂,
¬∂’ È∞’Â∂ È∂ ‘Ó∂ ÂØ,
Ó«‘Ó √∂ Óπ‹«Ó Ï‰≈ Á∆¡≈Õ
«¬‘ ‘À ◊Ò ʪ Òº◊∆ «ÏøÁ∆ Á∆ ’≈Ó≈ÂÕ ’Ϻ‚∆ Á∆ ÷∂‚ √Ó∂∫ Ú∆
’¬∆ Ú∂ «‹øÁ∂ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹Á ’Ϻ‚∆ Í≈¿∞∫Á∂ √Ó∂∫ «’√∂
Ë≈Ú∆ ˘ «ÚØË∆ «Ë Á≈ «÷‚≈∆ ÎÛ ’∂ ’À∫⁄∆ Á≈¡ Ó≈Á≈ √∆, Ë≈Ú∆ ˘
«‘ºÒ‰ È‘∆∫ «ÁøÁ≈ √∆ ª Ï≈‘ ÷Û∂ ÒØ’∆∫ ’«‘ ¿∞·Á∂ √È - ““‘π‰ Òº◊ ◊∂
«‹øÁ∂! ‘π‰ È∆ «‘ºÒ √’Á≈Õ””
‘π‰ ÓÀ∫ ¡√Ò «ÚÙ∂ ÂØ∫ Ï‘πÂ≈ Ï≈‘ È≈ ‹ªÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ÷∂Â∆ √øÁ «‹øÁ∂
Á∆ ωÂ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ «‹øÁ∂ Á≈ ‘ºÊ≈ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ Ϫ√ Á∆ Ó؇∆
√؇∆ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ Í≥‹ ’π Îπº‡ Âº’ ¶Ó≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Òº’Û Á∂ «¬’ ⁄≈
’∞ Îπº‡ ¶Ó∂ Â∂ Îπº‡ ’∞ ⁄ΩÛ∂ κ‡∂ ˘ «Ú⁄’≈ ÂØ∫ ¬∂√ √؇∆ È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª
ͺÂ∆¡ª Ò≈ ’∂ ‹Ø«Û¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ κ‡∂ Á≈ ‘∂·Ò≈ B/C ’∞ «¬ø⁄ «‘º√≈
‡∂Í ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‡∂Í ’∆Â∂ «‘º√∂ ¿∞Í Ó∂÷ª È≈Ò «¬’ ͺÂ∆ Ò≈¬∆
‘πøÁ∆ √∆Õ ‹Á Úº‡ª Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ «‹øÁ≈ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª «¬‘ ͺÂ∆
Ò≈¬∆ Ú≈Ò≈ «‘º√≈ ËÂ∆ ÂØ∫ «Óº‡∆ ’º·∆ ’È «Ú⁄ Ï‘π √‘≈¬∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ
F@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
κ‡∂ Á∂ ÁØÚ∂∫ «√«¡ª ÂØ∫ H/A@ ’𠫬ø⁄ ‹◊∑≈ ¤º‚ ’∂ ¡≥ÁÒ∂ Í≈√∂ ÁØ ÒØ‘∂ Á∂ Âø◊Ò∆, ⁄≈ √πºÂ≈, √Òÿ Â∂ ‹º‡
’∞ø‚∂ ⁄ø◊∆ Â∑ª «Îº‡ ’∆Â∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÁØÚª ’∞ø«‚¡ª «Ú⁄ ÍÂÒ∂ º√∂ Âø◊Ò∆, ⁄≈ √πºÂ≈, √Òÿ Â∂ ‹º‡ ÷∂Â∆ √øÁ ‘ÈÕ «¬‘ ÷∂Â∆ √øÁ
Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ º√∂ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ F/G ’∞ Îπº‡ Âº’ ¶Ó∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ’‰’, ¤ØÒ∂, ‹Ω∫, √∑Ø∫, Â≈≈Ó∆≈, ÓØ·, Ó»ø◊∆, Óª‘ ¡≈«Á Á∆¡ª ¯√Òª Á∂
º«√¡ª Á∂ «√«¡ª ˘ Òº’Û Á∂ «¬’ Îπº‡ ’∞ º’ ¶Ó∂ ‚ø‚∂ È≈Ò Ïø«È∑¡≈ Á≈‰∂ ’º„‰ √Ó∂∫ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ √Òÿ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ÁØ √πºÂ≈
‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‚ø‚∂ ˘ ÎÛ ’∂ ‘∆ «‹øÁ∂ ˘ «÷º«⁄¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Âø◊Ò∆ «Ú⁄ √ºÂ √πºÂª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ⁄≈ √πºÂ∂ Á∂ Ȫ ÂØ∫ ‘∆
«‹øÁ∂ Á∆ ÷∂ «Ú⁄ «’¡≈«¡ª Á∆¡ª Úº‡ª Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ˜≈‘ ‘À «’ «¬√ «Ú⁄ ⁄≈ √πºÂª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ √Òÿ «Ú⁄ ÁØ √πºÂª
‹ªÁ∆ √∆Õ ⁄≈‘∂ «¬‘ Úº‡ª Ω‰∆ ’È Ò¬∆ «’¡≈«¡ª Á∆¡ª ‘؉, ⁄≈‘∂ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√∂ Â∑ª ‹º‡ «Ú⁄ Ú∆ ÁØ √πºÂª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ˘
Ï∆‹∆ ¯√Ò Á∆¡ª ‘؉, ⁄≈‘∂ ÷≈Ò Ï‰≈¿∞‰ Ò¬∆ ‘Ø‰Õ «‹øÁ∂ Á∆ ÚÂØ∫ ÁØ √πºÂª «’√ ˘ ’«‘øÁ∂ √È? ¬∂√ Á≈ Ú∆ È‘∆∫ ÍÂ≈Õ ¡≈˙, Í«‘Òª Â∞‘≈˘
¡≈ÁÓ∆¡ª È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «‹ºÊ∂ «’¡≈«¡ª Á∆¡ª ‹ª ÷≈Ò Á∆¡ª √πºÂª Ï≈∂ Áº√ «Á¡ªÕ
Úº‡ª Í≈¿∞‰∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞Ê∂ Í«‘Òª «¬’ ¡≈ÁÓ∆ «‹√ ʪ Â∂ Úº‡
Í≈¿∞‰∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ ʪ Â∂ ‹≈ ÷Û∑Á≈ √∆Õ Á»√≈ ¡≈ÁÓ∆ ¿∞√ √≈‘Ó‰∂
÷Û∂ ¡≈ÁÓ∆ Á∆ √∂Ë «Ú⁄ ÍÀ È≈Ò Ò’∆ «÷º⁄Á≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª
Í«‘Òª ¿∞√ ÷∂ «Ú⁄ Ò’∆ª ’º„ Ò¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Î∂ «¬’ ¡≈ÁÓ∆
«‹øÁ∂ Á∂ ‘ºÊ∂ ˘ ÎÛ ’∂ Ò’∆ Ú≈Ò∆ ʪ ÂØ∫ ÊØÛ∆ Á» «‹øÁ∂ ˘ º÷Á≈ √∆Õ Î∂
«‹øÁ∂ ˘ ÁØ‘ª ‘ºÊª È≈Ò ËÂ∆ Â∂ ÁÏ≈¿∞∫Á≈ √∆Õ Á»√≈ ¡≈ÁÓ∆ «‹øÁ∂ «Ú⁄
Í≈¬∂ º«√¡ª È≈Ò «‹øÁ≈ «÷º⁄Á≈ √∆Õ «‹øÁ∂ «÷º⁄‰ È≈Ò ¡≈¬∆ «Óº‡∆ ˘
Ò’∆ Ú≈Ò∆ ʪ Â∂ ¤º‚ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ‹Á Í»∂ «’¡≈∂ Á∆
«¬’ Í≈√∂ ÂØ∫ Úº‡ ÍÀ ‹ªÁ∆ √∆ ª Î∂ «‹øÁ∂ ˘ Úº‡ Á∂ Á»√∂ Í≈√∂ Ò≈ ’∂ «¬√
Í≈¬∆ Úº‡ È≈Ò ‘Ø «Óº‡∆ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬√ Â∑ª «¬’ «’¡≈∂ Á∆ Úº‡
ÍÀ∫Á∆ √∆Õ ¬∂√∂ Â∑ª Î∂ Í»∂ ÷∂ Á∆¡≈ Úº‡ª Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
Í«‘Òª √≈∆ ÷∂Â∆ ÏÒÁª/¿±·ª È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÷∂ª ˘ Í≈‰∆
‘Ò‡ª È≈Ò «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ «’¡≈∂ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È Âª Âø◊Ò∆ Â∂ ⁄≈ √πºÂ∂ Á∆¡ª √ºπª ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Îπº‡ ’∞ ¶Ó∆ Â∂ ‚∂„ ’π
‹Ø «’¡≈«¡ª «Ú⁄ ¤∂Â∆ Í≈‰∆ Òº◊ √’∂Õ ¬∂√ Ò¬∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «¬ø⁄ ⁄ΩÛ∆ ÒØ‘∂ Á∆ ͺÂ∆ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ͺÂ∆ Á∂ «¬’ «√∂ Á∂ ⁄≈ ’∞
«‹øÁ∂ Á∆ Ï‘π ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘π‰ ª Â’∆ÏÈ √≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È «¬ø⁄ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ ˘ ¬∂√ Â∑ª ‡∂Í (ÿº‡ ÿº‡ ’È≈) ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆ «’
‘Ø ⁄πº«’¡≈ ‘ÀÕ ÷∂ª ˘ Í≈‰∆ «‡¿±ÏÀÒª ≈‘∆∫ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «’¡≈«¡ª ‘∂·ª ‹≈ ’∂ ¬∂√ ͺÂ∆ Á≈ ¡≈’≈ «¬ø⁄ Á≈ Â∆‹≈ ’π «‘º√≈ «‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Á∆¡ª Úº‡ª ‘π‰ ‡zÀ’‡ª È≈Ò Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ˜∆∆ Á∂ «’¡≈∂ ª Î∂ ¬∂√ ͺÂ∆ Á∂ ⁄ΩÛ∂ «√∂ ˘ ◊πÒ≈¬∆ Á∂‰∆ Ùπ» ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞ÍØ∫ «¬‘
’¬∆ «˜Ó∆∫Á≈ ¬∂’Û ¬∂’Û Âº’ Á∂ ω≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ’‰’ Á∂ «’¡≈∂ Ú∆ ◊πÒ≈¬∆ A@@ ’∞ «‚◊∆ ÂØ∫ ‘πøÁ∆ ‘ج∆ «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ‘∂·ª ˘ ¡≈¿∞∫Á∆ ‹ªÁ∆
«Ïºÿ∂ «Ïºÿ∂ º’ Á∂ ω≈ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ‘ºÊ «‹øÁ∂ È≈Ò «’√∂ ¤Ø‡∂ «‹‘∂ √∆, «¬‘ ◊πÒ≈¬∆ ÚºËÁ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‘∂·ª ¡≈ ’∂ «¬√ ͺÂ∆ ˘ «ÏÒ’∞Ò ◊ØÒ
÷∂ «Ú⁄ ‘∆ ’ج∆ «˜Ó∆∫Á≈ Âπ‘≈˘ «’¡≈«¡ª Á∆¡ª Úº‡ª Í≈¿∞∫Á≈ Ș ’ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Á∆ «Âº÷∆ ÈØ’ ω ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª «¬’ √πºÂ
¡≈Ú∂◊≈Õ Ï‰Á∆ √∆Õ «‹‘Û∆ Âø◊Ò∆ Á∂ Òº’Û Á∆¡ª √πºÂª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È,
@
FA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ FB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¿∞È∑ª Á∆ ωÂ Ú∆ ÒØ‘∂ Á∆¡ª √πºÂª ¡È∞√≈ ‘∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ √Òÿ
¡Â∂ ‹º‡ Á∆¡ª ÁØ √πºÂª ‘πøÁ∆¡ª √È, Í ¿∞‘ Òº’Û Á∆¡ª ω∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ï‰Â ¿∞È∑ª Á∆ Ú∆ ÒØ‘∂ Á∆¡ª √πºÂª Á∆ Â∑≈ ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Í
«¬È∑ª √πºÂª Á∆ ¶Ï≈¬∆ ÁØ Îπº‡ Á∂ ’∆Ï ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ √≈¬∆˜ «Ú⁄ Ó؇∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’‰’, ¤ØÒ∂, ‹Ω∫
Á∆¡ª ¯√Òª ˘ Úº„ ’∂ ÷Ò∑∆¡ª «Ú⁄ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¤ØÒ∂ Í≥‹≈Ï «Ú⁄
Í«‘Òª ¡≈Ó ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‹Á Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÈÓ∂ Á∆ ÈÚ∆∫ ÈÚ∆∫ ÷∂Â∆ Ùπ» ‘ج∆
√∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ‹º‡∆ ÏÛ≈ ‘πºÏ ’∂ ’«‘øÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆ -
¤ØÒ∂ Úº„ ’∂ Ï∆‹ Á∂ ÈÓ≈,
⁄πº◊‰ ˘ ÓÀ∫ Â’Û∆Õ
‘π‰ ª Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ¤ØÒ∂ ‘؉Ø∫ ‘∆ ‘‡ ◊¬∂ ‘ÈÕ √∑Ø∫ Â∂ Â≈≈Ó∆≈
È≈˜’ ¯√Òª Ó≥È∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ √∑Ø∫ Â∂ «¬’ ‡ºÍ≈ Ô≈Á ¡≈ «◊¡≈Õ
Ò˙, Â∞√∆∫ Ú∆ √π‰Ø-
˙ÁØ∫ «’¿∞∫ È≈ ¡≈«¬¡≈ «ÓºÂ≈?
‹ÁØ∫ ø◊ √∆ √∑Ø∫ Á∂ ÎπºÒ Ú◊≈!
√∑Ø∫ Â∂ Â≈∂Ó∆∂ Á∆¡ª ¯√Òª Á∂ Á≈«‰¡ª Á∂ «’È Á≈ ‚ ‘πøÁ≈ √∆Õ
¬∂√ Ò¬∆ «¬È∑ª ¯√Òª ˘ Úº„ ’∂ ¿∞√ ʪ ”Â∂ ”’º·≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹ºÊ∂
«¬È∑ª «Ú⁄Ø∫ Á≈‰∂ ’º„‰∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ¯√Òª ˘ ÏÒÁª Á∂ ÷πª È≈Ò ‘∆
◊≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Âø◊Ò∆ È≈Ò ÎØÒ ’∂ ‡ª◊ «¬’ Í≈√∂ ’ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ Ï≈’∆ ‘∂ Ï∆’ ‡ª◊ ˘ ¤º‹Ò∆¡ª È≈Ò ¿∞‚≈ ’∂ Á≈‰∂ ’º„ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
‹∂’ √∑Ø∫ Â∂ Â≈∂Ó∆∂ Á∆ ÊØÛ∑∆ ¯√Ò ‘πøÁ∆ √∆ ª ¿∞√ ˘ √؇∆¡ª È≈Ò ’∞º‡
’∂ Â∂ Âø◊Ò∆¡ª È≈Ò ÎØÒ ÎØÒ ’∂, ¤º‹Ò∆ È≈Ò ¿∞‚≈ ’∂ ’º„ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
’‰’, ¤ØÒ∂ Â∂ ‹Ω∫ Á∆¡ª ¯√Òª ‹Á ÷Ò∑∆¡ª «Ú⁄ Òº◊∆¡ª √πº’
‹ªÁ∆¡ª √È, ª «¬È∑ª ˘ «ÍÛ «Ú⁄ „Ø¡ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Î∂ «¬È∑ª ˘ ◊≈‘‰
Ò¬∆ ÍÀÒ∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÍÀÒ∆ Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ √Òÿ Â∂ ‹º‡ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ √Òÿ Â∂ ‹º‡ «Ú⁄ ÁØ √πºÂ≈ ‘؉ ’’∂ Ò≈‰ «÷º⁄‰≈ √Ω÷≈ ‘πøÁ≈
√∆Õ «¬È∑ª Á∆ «◊ï «Ú⁄ Ò≈‰ ¡≈ Ú∆ Ï‘π ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò≈‰ Ë»‘‰≈ Ú∆
√Ω÷≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Í≈¬∆ ÍÀÒ∆ ˘ ÎÒ∑¡ª È≈Ò ◊≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ÍÀÒ∆ Á≈
¿∞ÍÒ≈ «‘º√≈ ’∞fi Ï∆’ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆ ª Âø◊Ò∆, ⁄≈ √πºÂ∂, √Òÿ Â∂ ‹º‡
FC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
È≈Ò ’¬∆ ÏøÁ∂ ÍÀÒ∆ ˘ ÎØÒÁ∂ √ÈÕ ÍÀÒ∆ ÎØÒ‰ È≈Ò ÍÀÒ∆ Á≈ ‘∂·Ò≈ Ó؇≈
Ò≈‰ ¿∞Í ¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ÍÀÒ∆ ˘ ΫÒ∑¡ª È≈Ò ◊≈‘ ’∂ Ï∆’ ‘ج∆ ˘
Âø◊Ò∆¡ª Â∂ ⁄≈ √πºÂ∂ È≈Ò ”’º·∆ ’’∂ ËÛ∑ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ËÛ∑ ˘
Âø◊Ò∆¡ª È≈Ò ¿∞‚≈ ’∂ Á≈‰∂ ’º„ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ ¤‹Ò∆¡ª È≈Ò
Á≈«‰¡ª Á≈ ÏØ‘Ò Ï‰≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â±Û∆ Á∆ Âø◊Ò∆¡ª È≈Ò ËÛ∑ Ò≈
«ÁøÁ∂ √ÈÕ Â±Û∆ Á∆¡ª Âø◊Ò∆/⁄≈ √πºÂ∂ È≈Ò ÷∂√ª «Ú⁄ Í≥‚ª Í≈ ’∂ ÿ∆∫
„Ø¡ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
¤Ø«Ò¡ª Á∆ ¯√Ò ˘ ÏÒÁª È≈Ò ◊≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ¯√Ò
ÊØÛ∑∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ¡≈Ó ÂΩ Â∂ √Ø«‡¡ª È≈Ò ’∞º‡ ’∂ ’ºŒ«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂
‡ª◊ ˘ Âø◊Ò∆/⁄≈ √πºÂ∂ È≈Ò «‘Ò≈ «‘Ò≈ ’∂ «¬’ Í≈√∂ ’ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
Ï≈’∆ ‘∂ √À∫‚ ˘ ÏÒÁª Á∂ ÷πª È≈Ò ‹ª √Ø«‡¡ª È≈Ò ’∞º‡ ’∂ ’º«„¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ¤º‹Ò∆¡ª È≈Ò ¿∞‚≈ ’∂ Á≈‰∂ ’º„ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Â±Û∆, ¤Ø«Ò¡ª
Á≈ ‡ª◊ ÍÙ»¡ª Á∆ ıπ≈’ ‘ÀÕ Âø◊Ò∆/⁄≈ √πºÂ∂ È≈Ò Â±Û∆ ˘ ‡Ø’«¡ª
«Ú⁄ Í≈ ’∂ ‘∆ ÍÙ»¡ª Á∆ ÷πÒ∆ «Ú⁄ Í≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª Âø◊Ò∆, ⁄≈
√πºÂ∂, √Òÿ Â∂ ‹º‡ √øÁª Á∆ ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ «¬È∑ª √≈«¡ª Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√‰ Òº«◊¡≈ ‘ªÕ
Âø◊Ò∆, ⁄≈ √πºÂ∂ Â∂ √Òÿ «Ú⁄ Òº◊∆ ⁄≈ ’∞ Îπº‡ Òº’Û ˘ ‘ºÊ≈ ’«‘øÁ∂
√ÈÕ Âø◊Ò∆ «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÒØ‘∂ Á∆¡ª √πºÂª ‘∆ Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
’ج∆ ’ج∆ Âø◊Ò∆ Òº’Û Á∆¡ª √πºÂª È≈Ò Ú∆ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Òº’Û Á∆¡ª
√πºÂª Á∆ ωÂ Ú∆ ÒØ‘∂ Á∆¡≈ √πºÂª Á∆ Â∑ª ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Âø◊Ò∆ Á∆¡ª
√πºÂª Á∆ «◊‰Â∆ √ºÂ ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ⁄≈ √πºÂ∂ «Ú⁄ ⁄≈ √ºπª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
√πºÂ≈ Á∆ ¶Ï≈¬∆ Â∂ ωÂ Ï≈∂ ÓÀ∫ ¿∞Í Í«‘Òª ‘∆ Áº√ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ’¬∆
«¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ √πºÂª ˘ «√ø◊Û Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
«¬È∑ª √πºÂª ˘ Í«‘Òª ª √πºÂª Á∂ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ «Ú⁄’≈ «‹‘∂ ÒØ‘∂ Á∆
«¬ø⁄ ’∞ Á∆ ͺÂ∆ Ò≈ ’∂ ¡≈Í√ «Ú⁄ «¬√ Â∑ª ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ «’ «¬√ Á∂
¡◊Ò∂ «‘º√∂ Á∆ ⁄ΩÛ≈¬∆ AE ’∞ «¬ø⁄ «‘ ‹≈Ú∂Õ «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ «Í¤∂ ˘ ¡≈Ú∂,
«Â¿∞∫ «Â¿∞∫ ÿ‡Á∆ ‹≈Ú∂Õ ¡÷∆ Â∂ ¡≈ ’∂ √ºÂ∂/⁄≈ √πµÂª «¬’ ʪ ”’º·∆¡ª
‘Ø ‹≈‰Õ Î∂ √ºπª Á∂ ¡÷∆Ò∂ «‘º√∂ ˘ Âø◊Ò∆/⁄≈ √πºÂ∂ Á∂ ‘ºÊ∂ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂
È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª ͺÂ∆¡ª Ò≈ ’∂ «Î‡ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ √∆ Âø◊Ò∆/⁄≈
√πºÂ∂ Á∆ ωÂÕ ‘π‰ ‘∆ √Òÿ Â∂ ‹º‡ Á∆ ωÂÕ √Òÿ Á≈ ‘ºÊ≈ Ú∆ ⁄≈
FD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
’π Îπº‡ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ √Òÿ Á∆¡ª √πºÂª B ’π Îπ‡ Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, Í ÏØ‘Ò Ï‰≈¿∞‰ «Ú⁄ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¤º‹ Á∆ Ó‘ºÂÂ≈ ’’∂ ¡÷≈‰ ‘À -
‘πøÁ∆¡ª √È Òº’Û Á∆¡ªÕ √πºÂª Á∂ ¡ı∆Ò∂ «‘º√∂ Á∂ «Ú⁄ ‘ºÊ∂ Á≈ ‘∂·Ò≈ ““¤º‹ È≈ Ïπ‘≈∆, ’≈‘Á∆ Ì«·¡≈∆Õ””
«‘º√≈ Í≈ ’∂ ÒØ‘∂ Á∆ ͺÂ∆ Ò≈ ’∂ ⁄ø◊∆ Â∑ª «Îº‡ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Â∑ª Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á ¡≈‡≈ «Í‘≈¿∞‰ Ò¬∆ ’‰’, Óº’∆ «Â¡≈
√Òÿ Á∆¡ª √πºÂª Á∆ ¡◊Ò∂ «‘º√∂ Á∆ ⁄ΩÛ≈¬∆ ¡º· ’π«¬ø⁄ «‘ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ˘ Í∆‘‰ ω≈¿∞‰≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √È, ’‰’, Óº’∆ ˘
’¬∆ √Òÿª ¡º◊∂ «¬’ Â∆‹∆ √πºÂ/«√ø◊Û Ú∆ Ò≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ¤º‹ È≈Ò ¤ø‚ ’∂ ‹Ø ‚º’∂, ÿπø‚∆ Â∂ ‘Ø «Èº’-√πº’ ‘πøÁ≈ √∆, Ï≈‘ ’ºŒ«„¡≈
Ï«ÿ¡≈Û≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ √Òÿ Ò≈◊≈ ¿∞µ⁄≈ «√º‡‰ Ò¬∆ ÚÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò˙, ¤ø‚‰ Â∂ ÓÀ˘ «¬’ Óπ‘≈Ú≈ ⁄∂Â∂ ¡≈ «◊¡≈ -
‘π‰ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ª ‹º‡ ÚºÒÕ ‹º‡ Á≈ ‘ºÊ≈ Ú∆ ⁄≈ ’π Îπº‡ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ““¤º‹ «Ú⁄ Í≈ ’∂ ¤ø‚‰≈Õ””
√πºÂª ¬∂√ Á∆¡ª Ú∆ ÁØ ’∞ Îπº‡ Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È,Í ‘πøÁ∆¡ª √È Òº’Û
Á∆¡ªÕ «¬È∑ª √πºÂª ˘ ‘ºÊ∂ È≈Ò «√ºË≈ È‘∆∫ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, √◊Ø∫ F@
«‚◊∆ Á∂ ÒÀÚÒ Á∂ È∂Û∂ Â∂Û∂ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √πºÂª Á∂ «Ú⁄’≈ «‹‘∂
Òº’Û Á≈ «¬’ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ ◊π‡’≈ Ò≈ ’∂, ¿∞√ ◊π‡’∂ «Ú⁄Ø∫ Á∆ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂
ÒØ‘∂ Á∆¡ª ͺÂ∆¡ª Ò≈ ’∂ ‘ºÊ∂ È≈Ò «Â¤∆¡ª ‹ØÛ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‘ºÊ∂
È≈Ò Òº◊∆¡ª «¬‘ ͺÂ∆¡ª ‘∆ ‹º‡ Á∆ ӘϻÂ∆ ωÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ӘϻÂ∆
’’∂ ‘∆ ‹º‡ Ï‘π √≈∂, ’‰’, ¤ØÒ∂, √∑Ø∫, Â≈∂Ó∆∂ ¡≈«Á Á∂ Ò≈‰ ˘ «÷º⁄
ÒÀ∫Á≈ √∆, Ë»‘ ÒÀ∫Á≈ √∆Õ
«¬‘ ‘À Âø◊Ò∆, ⁄≈ √πºÂ∂, √Òÿ Â∂ ‹º‡ Á∆ ωÂ Â∂ ’ÂÚÕ
‘π‰ √≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ¬∂√ Ò¬∆ Âø◊Ò∆, ⁄≈
√πºÂ∂, √Òÿ Â∂ ‹º‡ «‹‘∂ √øÁª Á∆ ÚÂØ∫ Ȫ-Ó≈Â ‘∆ «‘ ◊¬∆ ‘ÀÕ
Âø◊Ò∆ ÙÏÁ Á∆ ÚÂØ∫ ’¬∆ Ú∂ ¡√∆∫ ÷∂Â∆ ÂØ∫ «ÏȪ Á»√∂ √Ó≈«‹’
Ú ÚÂ≈Ú∂ «Ú⁄ Ú∆ ’ ÒÀ∫Á∂ ‘ªÕ ‹∂’ «’√∂ ÏøÁ∂ Á∆ ¿∞√ Á∂ ’≈ØÏ≈ «¬√ Á≈ ÓÂÒÏ «’√∂ ˘ ÷πÒ∑Ó-÷πºÒ∑≈ ÏÁÈ≈Ó ’È≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂√∂ Â∑ª
«Ú⁄Ø∫ ¡≈ÓÁÈ «ÈºÂ «ÁÈ ÚËÁ∆ ‘∂ ª ¿∞√ ÏøÁ∂ Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ÿª «Ú⁄ Á≈Òª ˘ ¤º‹ È≈Ò ¤ø‚ ’∂, √≈¯ ’’∂, º÷‰ Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ
““¿∞‘ ª Âø◊Ò∆ È≈Ò È؇ ”’º·∂ ’Á≈ ‘ÀÕ” ‹∂’ «’√∂ ˘ ¡≈͉∂ Ϙπ◊ª ÿ «Ú⁄ ‹Á Óπø‚≈ ‹øÓÁ≈ √∆ ª Á≈¬∆ ˘ Á≈«‰¡ª Á≈ ¤º‹ Ì ’∂ Â∂ ¿∞√
ÚÒØ∫ ’Ó≈¬∆ ‘ج∆ ≈Ù∆ «ÓÒ ‹≈Ú∂, ¡≈Í ¿∞‘ ÏøÁ≈ ’ج∆ ’øÓ È≈ ’∂, ı⁄≈ ¿∞Í ◊πÛ Á∆ Ì∂Ò∆ º÷ ’∂ Á∂‰ Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ È≈È’ ¤º’ Ú∂Ò∂ ‹Ø ◊«‘‰∂,
÷πºÒ∑≈ ’∂ ª ¿∞√ ÏøÁ∂ Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À, “¿∞‘ ª Âø◊Ò∆ È≈Ò ÍÀ√∂ ¿∞‚≈ ‡»øÓª, Â’≈Á≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ Ú∆ ¤º‹ «Ú⁄ º÷ ’∂ «Á÷≈¿∞‰
«‘≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ ª ÍÀ«√¡ª ˘ Âø◊Ò∆ Ò≈¬∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ” Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ ‹∂ «’√∂ ÒÛ’∆ ˘ «Ú¡≈‘ «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ◊«‘‰∂, ‡øπÓª
@ Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È, ª Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
“ÎÒª ’∞Û∆ ˘ ¤º‹ Ì ‡»øÓª Í≈¬∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ””
¤º‹, ¤‹Ò∆
‹∂ «’√∂ ’∞Û∆ ˘ Á≈‹ «Ú⁄ ◊«‘‰∂ Í»∂ «ÓÒ ‹ªÁ∂ √È, Í ÍÂ∆ ¿∞√
’ج∆ √Óª √∆, ‹Á ¤º‹ Â∂ ¤‹Ò∆ ‘ ÿ Á∆ «¬’ ˜»∆ Ú√ ‘πøÁ∆
Á∆ Í√øÁ Á≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆ ª ¿∞√ Á∂ Ó»ø‘Ø∫ ¡≈Í Óπ‘≈∂ «¬‘ ÏØÒ «È’ÒÁ∂
√∆Õ «¬È∑ª ÂØ∫ «ÏȪ È≈ ÿ Á≈ ¡Â∂ È≈ ÷∂Â∆ Á≈ ◊π˜≈≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¤º‹ Á∆
√È-
ÚÂØ∫ ÿª «Ú⁄ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ ¤‹Ò∆ Á∆ ÚÂØ∫ «ÍÛª «Ú⁄ Á≈‰∂ ’º„‰ Â∂

FE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ FF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

 ““¤º‹ Ì«¡≈ ¡Ï∆ Á≈
¡º◊ Ò≈Úª ◊«‘«‰¡ª ˘
Óπø‚≈ «Ó«Ò¡≈ È≈ Ó˜∆ Á≈Õ””
¤º‹ È≈Ò ’¬∆ Óπ‘≈Ú∂ Ú∆ ‹πÛ∂ ‘ج∂ ‘È «‹Ú∂∫ “¤º‹ ¤º‹ ¡ºÊ»
’∂È≈”, Ï‘π ؉≈, “¤º‹ ¤º‹ Ì Ò∆ª ÒÓ’‰≈” Ï‘πÂ∆ ◊∆Ï∆ ‘؉≈,
“¤º‹∆∫ Ïπº’∆∫ ’Ó≈¿∞‰≈” Ï‘πÂ∆ ’Ó≈¬∆ ’È ˘ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¤º‹ È≈Ò
¡÷≈‰ Ú∆ ‹πÛ∂ ‘ج∂ ‘È -
“¤º‹ ª ÏØÒ∂, ¤≈ȉ∆ ’∆ ÏØÒ∂, «‹√ «Ú⁄ ÈΩ∫ √Ω ¤∂’Õ”
«‹√ Á≈ ÓÂÒÏ ‘À «¬’ Ó≈Û∂ ¡≈ÁÓ∆ ˘ «’√∂ ⁄ø◊∂ ÍπÙ, ÌÒ∂ ÍπÙ Á∂
¡Ω◊π‰ Áº√‰ Á≈ ’ج∆ ‘º’ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ ‹Á fi◊Û≈ ’È Ú≈Ò∆¡ª, ÒÛÈ
Ú≈Ò∆¡ª ÁØ‘ª «Ëª ˘ «Î‡’≈ Í≈¿∞‰∆ ‘ØÚ∂ ª «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À-
“¤º‹ Ì«¡≈ ÂØ‘ª Á≈, «Îº‡∂ Ó»ø‘ ÁØ‘ª Á≈Õ”
¬∂√ Â∑ª ¤º‹ Á∆ √≈‚∆ «ÈºÂ Á∆ «˜øÁ◊∆ «Ú⁄ «’Â∂ È≈ «’Â∂ ÚÂØ∫
‘πøÁ∆ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ ¤º‹ È≈Ò √≈‚∂ Ï‘π √≈∂ ÒØ’ ◊∆ Ú∆ ‹πÛ∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ‹Á
È≈È’∆¡ª, È≈È’ ¤º’ ÒÀ ’∂ «Ú¡≈‘ª Â∂ Í‘πø⁄Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È Âª
È≈È’≈ Ó∂Ò «Í≥‚ ÚÛÁ≈ ‘∆ ◊Ò∆¡ª «Ú⁄ ÏÀ·∂ ÏπÛ∂, ◊Ì»¡ª, «‹√ «Ú⁄
Ï‘πÂ∂ ¤Û∂ ‘øπÁ∂ √È, ÏØÒ∆¡ª Í≈¿∞∫Á∆¡ª ‘ج∆¡ª, «·º· ’Á∆¡ª ‘ج∆¡ª
«Ú¡≈‘ Ú≈Ò∂ ÿ Í‘πø⁄Á∆¡ª √ÈÕ Á≈Á’∆¡ª Í«‘Òª ‘∆ È≈È’∂ Ó∂Ò Á∆
¿∞‚∆’ «Ú⁄ ÿ «Ú⁄ ÏÀ·∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á È≈È’∆¡ª, Á≈Á’∆¡ª
˘ «ÈßÁ‰, ⁄Ø̪ Ò≈¿∞‰ ÂØ∫ È‘∆∫ ‘‡Á∆¡ª √È Âª Á≈Á’∆¡ª Ú∆ È≈È’∆¡ª
È≈Ò ÁØ ‘ºÊ ’È Ò¬∆ ¡≈͉≈ ÓØ⁄≈ ÷ØÒ∑ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª
ª ¿∞‘ ÍØÒ≈ «‹‘≈ Ú≈ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
⁄øÁ ¿∞‘Ò∂ ⁄≈ȉ∆,
Í≈ ˙‘Ò∂ ¤º‹ ˙«¬Õ
È≈È«’¡ª Á≈ Ó∂Ò ¡≈«¬¡≈,
◊≈¿∞‰ Á≈ È≈ ⁄º‹ ¿∞«¬Õ
Á≈Á’∆¡ª Á≈ ¡◊Ò≈ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ √∂’ Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ Ú≈ ‘πøÁ≈ √∆-
¤º‹ ˙‘Ò∂ ¤≈ȉ∆,
Í≈ ˙‘Ò∂ ÂÚ≈ ˙«¬Õ
È≈È«’¡ª Á≈ Ó∂Ò ¡≈«¬¡≈,
FG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√»∆¡ª Á≈ Ú≈ ˙«¬Õ
Á≈Á’∆¡ª ˘ È≈È’∆¡ª È∂ ¡ÀÈ≈ «‹º⁄ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆ «’ ¿∞‘ Ú∆ Î∂
«¬º‡ Á≈ ‹Ú≈Ï ÍºÊ È≈Ò «ÁøÁ∆¡ª ’«‘øÁ∆¡ª √È-
¤º‹ ˙‘Ò∂ ¤≈ȉ∆,
Í≈ ˙‘Ò∂ ◊πº¤∆¡ª,
È≈È«’¡ª Á≈ Ó∂Ò ¡≈«¬¡≈,
√ºÌ∂ øȪ ´º⁄∆¡ªÕ
«Ú¡≈‘ª «Ú⁄ «¬‘ «Óº·∆ «Óº·∆, ÊØÛ∑∆ ’≈∆ ’≈∆ ÈØ’ fiØ’ È≈È’∆¡ª
Â∂ Á≈Á’∆¡ª «Ú⁄ ⁄ÒÁ∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ‹≈◊Ø ’º„‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á È≈È’∆¡ª
¤º‹ ’∞º‡Á∆¡ª √ÈÕ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò∂ ‚ø‚∂ È≈Ò È≈Ò∂ ¤º‹ ’∞º‡∆ ‹ªÁ∆¡ª
√È, È≈Ò∂ ◊∆ ◊≈¬∆ ‹ªÁ∆¡ª √È-
ÂØÛ «Á˙ È∆,
«¬√ Ì≈◊ª Ú≈Ò∂ ¤º‹ ˘ ÂØÛ «Á˙Õ
¤º‹ ˘ ’∞º‡ ’∞º‡ ’∂ Â∆Ò≈ Â∆Ò≈ ’ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ª ‘Ø«¬¡≈
¤º‹ Ï≈∂Õ
‘π‰ ¤‹Ò∆ Á∆ ◊ºÒ ’Á∂ ‘ªÕ ¤‹Ò∆ Á≈ Ȫ √π‰ ’∂ ª Ò◊Á≈ ‘À
«’ ¤‹Ò∆ ¤º‹ È≈ÒØ∫ ¤Ø‡∆ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À, Í ‘πøÁ∆ ¤º‹ È≈ÒØ∫ Úº‚∆ ‘ÀÕ
¤º‹ È≈ÒØ∫ Áπº◊‰∆ Á∂ Òº◊̺◊Õ Âø◊Ò∆ È≈Ò ‹Á ◊≈‘∆ ‘ج∆ ¯√Ò Á∆¡ª
ËÛª ˘ ¿∞‚≈ ’∂ ±Û∆ Úº÷ Â∂ Á≈‰∂ Úº÷ ’ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √È Âª ¿∞È∑ª
Á≈«‰¡ª «Ú⁄ Ó؇∆¡ª ÿπø‚∆¡ª «‘ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ÿπø‚∆¡ª ‘∂
Á≈«‰¡ª ˘ √À∫‚ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √À∫‚ ˘ Î∂ ÏÒÁª Á∂ ÷πª È≈Ò ◊≈«‘¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ◊≈‘π‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á √À∫‚ ˘ ¤‹Ò∆¡ª «Ú⁄ Ì ’∂ ¿∞‚≈ ’∂ ÏØ‘Ò
ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ¤‹Ò∆ ÏØ‘Ò Ï‰≈¿∞‰ Á∂ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ¤º‹ Â∂ ¤‹Ò∆ «’Ú∂∫ ωÁ∂ √È, ¿∞‘ Áº√‰ ‹≈ «‘≈
‘ªÕ ¤º‹ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ √ÒÚ≈Û Á∂ ’≈«È¡ª Á∆¡ª Â∆Òª, «‹√ «Ú⁄ ÏøÏ»
«È’Ò∂ ‘πøÁ∂ ‘È, ’≈«È¡ª È≈ÒØ∫ ÂØÛ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª Â∆Òª ˘
ËÂ∆ Â∂ ÁØ ÂØ∫ „≈¬∆ Îπº‡ ¶Ó∆, ÁØ ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ∆ «√’∆ ω≈ ’∂ «¬’ Á»‹∆
È≈Ò Íº·∂ Á∆ ÚÂØ∫ ’’∂ ◊πø«Á¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, È◊ø«Á¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Íº·≈ ’∆
‘πøÁ≈ ‘À? «¬√ ˘ Â∞√∆∫ È‘∆∫ √ÓfiØ◊∂? ÓπÁ∂ ◊Ø’∂ (◊ª, ÏÒÁ, Úº¤∆, Ú«‘Û’∂
˘ ◊Ø’≈ ’«‘øÁ∂ ‘È) Á∆ «Íº· Á∂ ÁØÚ∂∫ Í≈«√¡ª ÂØ∫ ¶Ó∆¡ª È≈Ûª ’º„∆¡ª
FH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ¶Ó∆¡ª È≈Ûª Á∂ ’¬∆ ’¬∆ «‘º√∂ ω≈ ’∂ √π’≈ Ò¬∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª √πº’∆¡ª È≈Ûª ˘ ͺ·≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Ï‘π ӘϻÂ
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¤º‹ ‡πº‡ ‹ªÁ≈ √∆, Í ͺ·∂ È‘∆∫ ‡πº‡Á∂ √ÈÕ
ω∆ ‘ج∆ «√’∆ Á∂ ¶Ó∂ Ò؇ «¬’ «√∂ Â∂ Í≥‹ ¤∂ √ÒÚ≈Û Á∂ ’≈È∂
ͺ·∂ È≈Ò ÏøÈ∑ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÏøÈ∑∂ ◊¬∂ ’≈«È¡ª ÂØ∫ ¤∂ ’𠫬ø⁄ Â∂ I@
«‚◊∆ Á≈ ÌøÈ Í≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Á∂ Á»√∂ «√∂ Â∂ ¿∞Í ‘∂·ª ⁄≈
⁄≈ Í≥‹ Í≥‹ Â∆Òª ÏøÈ∑ «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «‹√ È≈Ò ¤º‹ Á≈
¡◊Ò≈ «‘º√≈ Ú∆ Әϻ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ‘∆ ¶Ó∂ Ò؇ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂
Â∂ ÁØ «ÂøÈ Ê≈Úª Â∂ «ÂøÈ-«ÂøÈ, ⁄≈-⁄≈ ’≈È∂ ‹ª ’≈«È¡ª Á∆ ʪ Ϫ√
Á∆¡ª κ‡∆¡ª/Î≈’Ûª ÏøÈ∑ «ÁøÁ∂ √È Âª ‹Ø ¤º‹ Ú‰ √Ó∂∫ «Ò⁄’∂ È≈,
Әϻ ‘∂Õ ¶Ó∂ Ò؇ Á∂ ÁØÚ∂∫ «√«¡ª ˘ ÊØÛ∑∆ ÊØÛ∑∆ ◊πÒ≈¬∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ «¬‘ ◊πÒ≈¬∆ ‘∆ ¤ø‚‰ √Ó∂∫ Á≈«‰¡ª ˘ ¤º‹ ÂØ∫ Ï≈‘ È‘∆∫ ‹≈‰ «ÁøÁ∆
√∆Õ «¬√ Â∑ª ¤º‹ ωÁ≈ √∆Õ ¤‹Ò∆ Ú∆ ¬∂√∂ Â∑ª ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
¤‹Ò∆ ¤º‹ È≈ÒØ∫ Â’∆ÏÈ Áπº◊‰∂ ’π ¡≈’≈ Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¤‹Ò∆ Á∂ ‘∂·ª
¤º‹ È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ Ê≈Úª Â∂ ’≈È∂/Ϫ√ Á∆¡ª Î≈’Ûª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
√È, «’¿∞∫ ‹Ø ¤‹Ò∆ «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ Á≈‰∂ Í≈ ’∂ ¿∞‚≈¬∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
¤‹Ò∆¡ª ˘ ‡πº‡‰ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ ¤‹Ò∆ Á∂ «Í¤Ò∂ ÌøȪ Â∂ ¡◊Ò∂ «‘º√∂
”Â∂ ⁄øÓ ‹ª √≈¬∆’Ò Á∂ ‡≈«¬ª Á∂ ‡∞’Û∂ Ú∆ Ò≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ‘π‰ ¤‹Ò∆¡ª
˘ ͺ·∂ È≈Ò ◊πøÁ‰/È◊øÁ‰ Á∆ ʪ ÍÒ≈√«‡’ Á∆¡ª Â≈ª Á∆ ÚÂØ∫
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
‘π‰ ÿª «Ú⁄ ¤º‹ Á∆ ÚÂØ∫ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡Á∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Î√Òª Á∆
Ú≈„∆ Â∂ ’„≈¬∆ ‘π‰ ‘≈ÚÀ√«‡ø◊ ’øÏ≈¬∆Ȫ È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√
Ò¬∆ Á≈‰∂ ’º„‰ Ò¬∆ ¤‹Ò∆ Á∆ ÚÂØ∫ Ú∆ ‘π‰ È≈Ó≈Â ‘∆ «‘ ◊¬∆ ‘ÀÕ
@
ÏØ‘Ò Ï‰≈¿∞‰∂
’‰’, ‹Ω∫, ¤Ø«Ò¡ª, √∑Ø∫, Â≈≈Ó∆≈, ÓØ·, Ó»ø◊∆ ¡≈«Á Á∆ ◊≈‘∆ ‘ج∆
¯√Ò «Ú⁄Ø∫ Âø◊Ò∆¡ª È≈Ò ¿∞‚≈¬∆ ’ ’∂ ±Û∆ ¡º‚ ’º„ ’∂ Â∂ «‘øÁ∂
ÿπø‚∆¡ª Ú≈Ò∂ Á≈«‰¡ª ˘ ¤‹Ò∆¡ª È≈Ò ¿∞‚≈¬∆ ’È Á∂ «Í¤Ø∫ ω∂
Á≈«‰¡ª Á∂ „∂ ˘ ÏØ‘Ò ’«‘øÁ∂ √È/‘ÈÕ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Í«‘Òª √≈∆ Á∆
√≈∆ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ï≈Ùª ÍÚ≈¿∞‰ Ò¬∆ ÒØ’∆∫ ºÏ
FI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á∆¡ª «Ó≥Ȫ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √È -
ºÏ≈ ºÏ≈ Ó∆∫‘ Ú√≈,
√≈‚∆ ’Ø·∆ Á≈‰∂ Í≈Õ
¿∞√ √Ó∂∫ ÒØ’ª ’ØÒ Â’ È‘∆∫ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ Ó∆∫‘ ÍÚ≈¿∞‰ Ò¬∆ ÒØ’
«Óº·∂ ⁄ΩÒª Á≈ ‹º◊ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’∞Û∆¡ª ”’º·∆¡ª ‘Ø ’∂ ◊πº‚∆ λ’Á∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ◊πÛ Á∆¡ª «Óº·∆¡ª ؇∆¡ª ω≈ ’∂ Úø‚Á∆¡ª ‘øπÁ∆¡ª √È
ª ‹Ø ºÏ ıπÙ ‘Ø ’∂ Ó∆∫‘ Í≈Ú∂Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜Ó∆∫Á≈ Ó؇∂ ¡È≈‹
‹π¡≈, Ï≈‹≈, ¤ØÒ∂, ‹Ω∫, Ó»ø◊∆, ÓØ· ÊØÛ∆ Ï‘πÂ∆ ’‰’, Óº’∆ Â∂ ’Í≈‘
Ï∆‹Á∂ √ÈÕ √≈∆ ÷∂Â∆ ÏÒÁª È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ √≈Ò
«Ú⁄ «¬’ ‘∆ ¯√Ò ‘πøÁ∆ √∆Õ Ï‘πÂ∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ˆÀ ¡≈Ï≈Á ‘∆ ͬ∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ˆÀ ¡≈Ï≈Á ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ’¬∆ «’√Ó Á∂ ÈÁ∆È «‹Ú∂∫
̺÷Û≈, ̺¤≈, ÍØÒ∑∆, ¡Ò∂‘≈ ¡≈Ó ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ìº÷Û∂ Á∂ ’ø‚∂ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈
¡Ω÷∂ ’Á∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ’º⁄∂ ≈‘ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÒØ’∆∫ «˜¡≈Á≈ Èß◊∂ ÍÀ∆∫ √¯
’Á∂ √ÈÕ Èß◊∂ ÍÀ∆∫ ÂπÈ ’ ’∂ ’¬∆ Ú∂ ̺÷Û∂ Á∂ ’ø‚∂ ÍÀª ˘ ¤Ò‰∆
’ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ √º‹-«Ú¡≈‘∆¡ª ̺÷Û∂ Á∂ ’ø«‚¡ª ÂØ∫ Áπ÷∆ ‘Ø ’∂ ¡≈͉∂
ÍÂ∆¡ª ˘ ’«‘ ¿∞·Á∆¡ª √È -
◊ØÁ∆ ⁄πº’ ÒÀ ȉÁ «Á¡≈ Ú∆≈,
ÍÀ ÷≈ Ò¬∂ ̺÷Û∂ È∂Õ
ÓÀ∫ Ò∂÷ Á∂ «ÚÙ∂ ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ Í≈√∂ ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈ ‘ªÕ ¡√Ò «ÚÙ∂ ÚºÒ
¡≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ ÒØ’ª Á∆ √»fi ÚË∆Õ ’¬∆ Í«Ú≈ª È∂ Ò ’∂ ÷»‘
G@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ò≈¿∞‰∂ Ùπ» ’∆Â∂Õ Í«‘Òª ÷»‘ª «Ú⁄Ø∫ ⁄√ª/’Ø‘ª ≈‘∆∫ Í≈‰∆ ’º„ ’∂ ÊØÛ∑∆
ÊØÛ∑∆ ˜Ó∆È ˘ Í≈‰∆ Ò≈¿∞‰≈ Ùπ» ’∆Â≈Õ ’Ø‘ª Á∆ ʪ Î∂ ÷»‘ª «Ú⁄ ‘Ò‡
Òº◊∂, «‹√ ’’∂ Ï‘πÂ∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ˘ Í≈‰∆ Ò≈«¬¡≈ ‹≈‰ Òº«◊¡≈Õ
¯√Òª ⁄ø◊∆¡ª ‘؉ Òº◊∆¡ªÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∆ Á∆ √≈∆ ÷∂Â∆ ‘ºÊ∆∫
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’‰’, ‹Ω∫, ¤ØÒ∂, √∑Ø∫ Úº„ ’∂ ÷∂ª «Ú⁄ ‘∆ ÷Ò∑∆¡ª Ò≈
«ÁøÁ∂ √ÈÕ ÷Ò∑∆¡ª ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ Ó≥‚Ò∆¡ª Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹Á
÷Ò∑∆¡ª «Ú⁄ Òº◊∆ ¯√Ò √πº’ ‹ªÁ∆ √∆ ª ÷Ò∑∆¡ª ˘ «Í≥‚ Á∂ È∂Û∂
Ù≈ÓÒ≈‡ ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ‹ª «‹È∑ª Á∂ ÷∂ «Í≥‚ Á∂ È∂Û∂ ‘πøÁ∂ √È, ◊º«‚¡ª
≈‘∆∫ „Ø ’∂ «ÍÛ∑ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹Ê∂ «ÍÛ∑ Í≈¿∞‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, Í«‘Òª ¿∞√
˜Ó∆È «Ú⁄Ø∫ ’‘∆¡ª, ÷π«Í¡ª È≈Ò ÿ≈‘, λ√ Â∂ ¯√Ò Á∂ ’«⁄¡ª ˘
⁄ø◊∆ Â∑ª √≈¯ ’Á∂ √È, Î∂ ¿∞√ ʪ Â∂ ¿∞·∆ «Óº‡∆ ˘ Í≈‰∆ «¤Û’ ’∂
‹Ó≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
¯√Ò ˘ ΫÒ∑¡ª È≈Ò ◊≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊≈‘∆ ‘ج∆ ¯√Ò Á∆¡ª
ËÛª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ËÛª Á∆ Âø◊Ò∆¡ª È≈Ò ¿∞‚≈¬∆ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞‚≈¬∆ È≈Ò Â±Û∆ Úº÷ ¡Â∂ Á≈‰∂ Úº÷ ‘Ø ‹ªÁ∂ √È, Í «¬È∑ª
Á≈«‰¡ª «Ú⁄ Ó؇∆¡ª ÿπø‚∆¡ª «‘ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª Ó؇∆¡ª ÿπø‚∆¡ª
Ú≈Ò∆ ’‰’, ‹Ω∫ ¡Â∂ ¤Ø«Ò¡ª Á∆ ¯√Ò ˘ ÏÒÁª Á∂ ÷πª È≈Ò ‘∆ Î∂
◊≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÎÒ∑∂ È‘∆∫ Í≈¬∂ ‹≈Á∂ √ÈÕ «‹Ê∂ ÏØ‘Ò Ï‰≈¿∞‰∂ ‘πøÁ∂
√È, ¿∞√ ʪ Â∂ Í≈‰∆ «¤Û«’¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ÏØ‘Ò «Ú⁄ «Óº‡∆ È≈ Ò
√’∂Õ ÿπø‚∆¡ª Ú≈Ò∆ ¯√Ò Á∂ Á≈«‰¡ª ˘ Î∂ ¤‹Ò∆¡ª «Ú⁄ Ì ’∂
Í«‘Òª «√ ”Â∂ º÷Á∂ √È, Î∂ ÁØȪ ‘ºÊª È≈Ò ¤‹Ò∆¡ª ˘ «√ ÂØ∫ ¿∞Í
⁄πº’ ’∂, «¬’ ‘ºÊ ˘ ¤‹Ò∆ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ «‹‘∂ º÷ ’∂ Â∂ Á»√∂ ‘ºÊ ˘ ¤‹Ò∆
Á∂ «¬’ «√∂ «‹‘∂ È≈Ò Ò≈ ’∂ «‘Ò≈¿∞∫Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ‘Ú≈ È≈Ò Á≈«‰¡ª
«Ú⁄Ø∫ ’∞fi ÿπø‚∆¡ª ÏØ‘Ò Á∂ ¿∞Í «‚º◊ ÍÀ∫Á∆¡ª √È, ¿∞È∑ª ÿπø‚∆¡ª ˘
ÏØ‘Ò ’ØÒ Û’≈ Ò¬∆ ÏÀ·≈ ÏøÁ≈ ÏØ‘Ò ÂØ∫ Ò≈‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª
√≈∆ ¯√Ò Á≈ ÏØ‘Ò Ï‰≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
‹Á ⁄∆˜ «’√∂ Á∆ ‘ØÚ∂ Â∂ ‘À∫’Û ’ج∆ Á»√≈ ÏøÁ≈ ’∂ ª ¿∞√ Ò¬∆
¡÷≈‰ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À -
““ÏØ‘Ò √≈¬∆¡ª Á≈ Â∂ ‘≈Ú≈ ⁄»«Û∑¡≈ Á≈Õ””
ÏØ‘Ò ˘ «Í¤∂ ˘ ˺’‰ Ò¬∆ «¬’ ÏÛ≈ ÎΩÛ≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘
GA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√ºÏ’ºÂ≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ √ºÏ’ºÂ∂ ˘ Ú∆ È‘∆∫ √Ófi∂◊∆Õ
Òº’Û Á∂ «¬’ Í≥‹ ’∞ Îπº‡ ÍÂÒ∆ √؇∆ Á∂ «√∂ Â∂ ‚∂„ ’∞ Îπº‡ ¶Ó≈ Â∂ Îπº‡ ’∞
⁄ΩÛ∂ κ‡∂ «Ú⁄ √π≈÷ ’º„ ’∂ ‹ØÛ∂ ◊¬∂ κ‡∂ ˘ √ºÏ’ºÂ≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Îº‡∂ Á∂
«Í¤Ò∂ Í≈√∂ √؇∆ «Ú⁄ Î≈Ò Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ˱∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
¬∂√ √ºÏ’ºÂ∂/ÎΩÛ∂ ˘ ‹∂ ’ «’√∂ Á∂ Ó≈«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ’øÏ÷Â∆ «Ò¡≈
«ÁøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Á∆ √º‡ Ï‘π ÌÀÛ∆ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Òº◊Á∂ ‘ºÊ ÎΩÛ∂ √ÏøË∆
«¬’ ÒØ’ ◊∆ Ú∆ √π‰ ÒÚØ -
‹∂ ‹º‡ «Ï◊Û «◊¡≈,
„Ø‘∆ ÂØÛ «Á¿±∫,
Ó≈ ’∂ ⁄≈ ’π ÎΩÛ∂Õ
ÎΩÛ≈ ÍÙ»¡ª Á∂ ◊Ø‘∂ ˘ «Íº¤∂ ‘‡≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆Õ
‹Á ÏØ‘Ò Ï‰ ‹ªÁ≈ √∆ ª ¿∞√ ˘ √≈∂ Í≈«√¡ª ÂØ∫ √ºÏ’ºÂ È≈Ò
¿∞Í ˘ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏØ‘Ò Á≈ ‘∂·Ò≈ ¡≈’≈ «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
«‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ¿∞Í ˘ ‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ √∆, «¬‘ ¡≈’≈ ÿ‡Á≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏØ‘Ò
˘ ¿∞Í ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ ͺË≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ÏØ‘Ò Ï‰ ‹ªÁ≈ √∆ ª ÏØ‘Ò
Á∂ È≈Ò ¤‹Ò∆¡ª, Âø◊Ò∆¡ª, √ºÏ’ºÂ≈, Û’≈ ¡Â∂ ‘Ø Á≈‰∂ ’º„‰
Ú≈Ò∂ √øÁ º÷‰ Á≈ Ù◊È Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ÏØ‘Ò ¿∞√ √Ó∂∫ ‘∆ ÿ „؉≈
‘πøÁ≈ √∆ ª √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ÙË≈ ¡È∞√≈, «Ú ¡È∞√≈ ’∞fi Á≈‰∂ «Í≥‚
Á∂ ◊π»Áπ¡≈∂, ’∞‡∆¡≈ ‹ª Í«Ú≈ «‹√ ʪ Á∆ Ó≈‰Â≈ ’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆,
Ò¬∆ ’º„ ’∂ «¬’ Í≈√∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Á≈‰∂ ÏØ‘Ò ⁄πº’‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ‹ª
«Í¤Ø∫ «¬È∑ª Ê≈Úª ”Â∂ Í‘πø⁄≈ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ ÏØ‘Ò ˘ Í≥‚ª ÏøÈ∑ ’∂ «√
Â∂ ‹ª ◊º«‚¡ª «Ú⁄ º÷ ’∂ ÿ „Ø «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ÏØ‘Ò Ï‰≈¿∞∫«Á¡ª
Á∂ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ ª ÏØ‘Ò ˘ ͺ‡∆¡ª ¡Â∂ ÁØ«Ò¡ª È≈Ò „º’ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ÏØ‘Ò Á∂ ¿∞Í ¡Â∂ È≈Ò «¬’ ÁØ ÏøÁ∂ ≈÷∆ Ò¬∆ ÍÀ∫Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Î∂
√Ú∂∂ ¿∞µ· ’∂ ÏØ‘Ò ˘ ÿ „Ø «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«‹È∑ª «‹Ó∆∫Á≈ª È∂ √∆∆ º÷∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞È∑ª √∆∆¡ª ˘ ‘ج∆ ¯√Ò
«Ú⁄Ø∫ ’∞fi «‘º√≈ Á∂‰≈ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞‘ «˜Ó∆∫Á≈ «ÍÛª «Ú⁄ ‘∆ ÏØ‘Òª
˘ Ï≈‰∆¬∂ ÂØ∫ Â∞ÒÚ≈¿∞∫Á∂ √È ‹ª Í∆«Í¡ª È≈Ò ÏØ‘Ò Á∆ «Ó‰Â∆ ’ ’∂
√∆∆ Á≈ ωÁ≈ «‘º√≈ «ÍÛ «Ú⁄ ‘∆ Á∂ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Î√Òª Á∂ Ì≈¡ Ï‘πÂ∂ ⁄ø◊∂ È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ Ú∂
GB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«˜Ó∆∫Á≈ ¡≈͉≈ √≈≈ ÏØ‘Ò Ú∆ Ú∂⁄ «ÁøÁ∂ √È, Í Î∂ Ú∆ ÊØÛ∑∂ «‹‘∂ ÍÀ√∂ Ò‡’≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ÷∂ª «Ú⁄Ø∫ ⁄π◊∂ ’Í≈‘, ÈÓ∂ Á∆¡ª Í≥‚ª ˘ «Âø◊Û «Ú⁄
‘∆ «˜Ó∆∫Á≈ Á∂ Úº‡∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ‡ºÍ≈ ‘À - ÏøÈ∑ ’∂ ¿±∫· Á∂ ¿∞Í ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ÒºÁ ’∂ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ï√∆È Úº„ ’∂
«¤Òª Í≥Áª È≈ ‹º‡ ˘ «Ê¡≈¬∆¡ª, Ú∆ «Âø◊Û «Ú⁄ ÏøÈ∑ ’∂ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’Í≈‘ª «Ú⁄
ÏØ‘Ò √≈≈ Ú∂⁄ ÿº«Â¡≈Õ ÍÙ»¡ª Ò¬∆ ◊≈‹ª Ï∆‹Á∂ √ÈÕ ◊≈‹ª ˘ √∂«‹¡≈ √Ó∂ ͺ‡ ’∂ «Âø◊Û
«¤Òª, ÍÀ«√¡ª ˘ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏØ‘Ò Ï‰≈¿∞‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ÊØÛ∑∂ Á≈‰∂ «Ú⁄ ÏøÈ∑ ’∂ ¿±∫·ª ≈‘∆∫ „Ø«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÷∂ª «Ú⁄Ø∫ ‹Ø ‘Ø ’º÷, ͺ·≈,
Î∂ Ú∆ ÿπø‚∆¡ª «Ú⁄ «‘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÿπø‚∆¡ª ˘ Î∂ ÏÒÁª Á∂ ÷πª ÷ºÏÒ ¡≈«Á «È’ÒÁ≈ √∆, ¿∞‘ Ú∆ «Âø◊Û «Âø◊Û∆¡ª È≈Ò „Ø«‘¡≈ ‹ªÁ≈
È≈Ò ‘∆ ◊≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹‘Û∂ Á≈‰∂ «¬È∑ª ÿπø‚∆¡ª «Ú⁄Ø∫ «È’ÒÁ∂ √∆Õ ◊ºÒ ’∆, Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Âø◊Û Á∆ ‘ ؘ ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ
√È, ¿∞È∑ª Á≈«‰¡ª ˘ ˆ∆Ï ◊π«Ï¡ª «Ú⁄ Óπ¯Â Úø‚‰ Ò¬∆ «Í≥‚ «Ú⁄
‘Ø’≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹Ú∂∫ «‹Ú∂∫ ÏπÛ∂, ÏπÛ∆¡ª, Óπø‚∂, ’∞Û∆¡ª ¡≈¬∆ ‹ªÁ∂
√È, ¿∞È∑ª Á∂ fiº«◊¡ª Á∂ ͺ«Ò¡ª «Ú⁄ ‘ºÊª Á∂ Ïπº’ª È≈Ò Á≈‰∂ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂
√ÈÕ «¬È∑ª Á≈«‰¡ª Á∆ Úø‚ ˘ ∆Û∆ Úø‚‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ∆Û∆ Úø‚‰≈
‘≈Û∆ Á∂ Á≈‰∂ ’º„‰ Á∆ ¡≈ı∆ ’Û∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
‘π‰ Óπº÷ ¯√Òª ’‰’ ¡Â∂ ‹∆∆ Á∆¡ª ‘ÈÕ √≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È
‘Ø ⁄π«’¡≈ ‘ÀÕ ’‰’ ¡Â∂ ‹∆∆ Á∆ Ï‘πÂ∆ ¯√Ò ÓÙ∆Ȫ, ’øÏ≈¬∆Ȫ È≈Ò
’º„∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ’øÏ≈¬∆È «Ú⁄Ø∫ «√Ë∆ ‡≈Ò∆ «Ú⁄ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «‹‘Û∆
’‰’ ÊÀÙª È≈Ò ’º„∆ ‹ªÁ∆ ‘À, ¿∞‘ Ú∆ ‡≈Ò∆¡ª È≈Ò Óø‚∆ Ú∂⁄‰
Ò¬∆ «√ºË∆ ‘∆ ÒÀ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «‹‘Û∆ ‹∆∆ ‘ºÊ∆∫ Úº„ ’∂ ’º„∆ ‹ªÁ∆ ‘À, ¿∞‘
Ú∆ «√ºË∆ Ó≥‚∆ ÒÀ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¤ØÒ∂ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ‘؉Ø∫ ‘‡ ◊¬∂ ‘ÈÕ ‹Ω∫ ÒØ’∆∫
¡≈Í Ï∆‹‰Ø∫ ‘‡ ◊¬∂ ‘ÈÕ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ’‰’ ¡Â∂ ‘Ø «’√∂ Ú∆ ¯√Ò Á∆
‘π‰ ’Ø¬∆ Ú∆ ΫÒ∑¡ª È≈Ò ◊≈‘∆ È‘∆∫ ’Á≈Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’‰’, ¤Ø«Ò¡ª
¡Â∂ ‹Ω¡ª Á∂ ÏØ‘Ò «’ÊØ∫ ωÈ∂ ‘È? ÏØ‘Ò ÙÏÁ Ú∆ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ √≈‚∆
’¬∆ «Âø◊Û Úº‚∂ ¡≈’≈ Á∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹È∑ª Á∆ ¶Ï≈¬∆ AF/
ÙÏÁ≈ÚÒ∆ «Ú⁄Ø∫ ¡ÒØÍ ‘Ø ‹≈‰≈ ‘ÀÕ
AH Îπº‡ Âº’ Â∂ ⁄ΩÛ≈¬∆ A@/AB Îπº‡ Âº’ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬È∑ª «Âø◊Ûª ˘ ±Û∆
@ Á∆¡ª ËÛª Â∂ Á∂‰ Ò¬∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø Â∂‹ È∂∑∆ «Ú⁄ ±Û∆
«Âø◊Û ¿∞µ‚ È≈ ‹≈Ú∂Õ
«Âø◊Û ÷∂Â∆ «Ú⁄ ’øÓ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ «¬’ Ú√ ‘πøÁ∆ √∆/‘ÀÕ «¬‘ ¡√Ó≈È «Ú⁄ «¬’ «˜¡≈Á≈ ⁄Ó’‰ Ú≈Ò∂ «ÂøÈ Â≈«¡ª Á≈ √Ó»‘
√‰ Á∆ º√∆ Á∆ ¤∂’Á≈ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ G/H ’π Îπº‡ ‘À, «‹√ ˘ «Âø◊Û/«Âø◊Û∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª «ÂøȪ Â≈«¡ª Á∆ ⁄≈Ò ˘
Ú◊≈’≈ ¡≈’≈ Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ ÂØ∫ ¤Ø‡∂ ¡≈’≈ Á∆ Ú∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ Ú∂÷ ’∂ ‘∆ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‡≈¬∆Ó Á≈ ÍÂ≈ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡≈Ó
˘ «Âø◊Û∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ Á∂ ⁄≈∂ ’Ø«È¡ª Â∂ B/C ’∞ Îπº‡ Á∂ ÍÂÒ∂ º√∂ ÂΩ Â∂ «¬È∑ª «Âø◊Û Â≈«¡ª ˘ Ú∂÷ ’∂ ‘∆ Í«‘ Á∂ ÂÛ’∂ ¿∞· ’∂ ÒØ’ ÷∂ª
ÏøÈ∑∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬√ Á∆ ÚÂØ∫ ÍÙ»¡ª Á∂ ͺ·∂ ¿»∫· Â∂ «Ò¡≈¿∞‰ √Ó∂∫ «˜¡≈Á≈ «Ú⁄ ‘ˇ Ú≈‘π‰ Â∂ ÷»‘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ¿∞·Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Íº«·¡ª ˘ «Âø◊Û «Ú⁄ ÏøÈ∑ ’∂ ¿»∫· Á∆ «Íº· Á∂ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ ÿÛ∆¡ª ¡Â∂ ÿ≥‡∂ (‡≈¬∆Ó Í∆√) ¡‹∂ È‘∆∫ Í‘πø⁄∂ √ÈÕ

GC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ GD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

 «Âø◊Û Ï‰≈¿∞‰ Ò¬∆ Í«‘Òª √‰ Á∆ º√∆ Úº‡∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Úº‡∆ º√∆ ¡Â∂ ¬∂√∂ Â∑ª Á∂ ‘Ø ¤Ø‡∂ ‹≈ÈÚ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‹ø◊Ò∆ ÍÙ» ¡Â∂ ¡Ú≈≈
Á∂ Òº¤∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ï‰∂ Òº«¤¡ª ˘ Í≈‰∆ «Ú⁄ «Ì¿∞∫ ’∂ Ê≈Í∆ È≈Ò ÍÙ» Ú∆ È∞’√≈È ’ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Óπº÷ ¯√Ò ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï≈‹∂ Á∆
⁄ø◊∆ Â∑ª ’∞º‡ ’∂ ÓÀÒ ’º„∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ê≈Í∆ È≈Ò º√∆ ˘ ’∞º‡‰ ˘ º√∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‹π¡≈ Ú∆ Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
«⁄ºÍ‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «⁄ºÍ∆ ‘ج∆ «◊ºÒ∆ º√∆ ˘ Î∂ Úº‡ ⁄≈«Û∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Úº‡ ⁄Û∑∆ º√∆ ˘ ’ÍÛ∂ È≈Ò √»Â≈ Î∂ ’∂ Í≈‰∆ ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ¬∂√
º√∆ ˘ ËπºÍ∂ ÏøÈ∑ ’∂ √π’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
√πº’∆ ‘ج∆ º√∆ ˘ ÁØ ÏøÁ∂ ÁØ «√«¡ª ÂØ∫ ÎÛ ’∂ Úº‡ ⁄≈Û∑∆ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
Â∆√≈ ÏøÁ≈ «Âø◊Û Á∂ «‹øÈ∂ «‹øÈ∂ «¬ø⁄ Á∂ ¤∂’Á≈ ‚ºÏ∂ ω≈¿∞‰∂ ‘πøÁ∂ √È,
¿∞‘ ω≈¬∆ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª «Âø◊Û Ïπ‰ ’∂ Óπ’øÓÒ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Î∂ ⁄≈∂ ’Ø«È¡ª Â∂ B/C ’∞ Îπº‡ ÍÂÒ∂ º√∂ ÏøÈ∑∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ Ú∂ «Âø◊Û
Á∂ ÁØ «√«¡ª Â∂ º√∂ ÏøÈ∑∂ ‹ªÁ∂ √È Â∂ Ï≈’∆ Á∂ ÁØ «√«¡ª È≈Ò Òº’Û Á∆
«¬’ AB@ «‚◊∆ º’ ÓπÛ∆ ‘ج∆ ◊πºÒ∆ ÏøÈ∑∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’¬∆ «Âø◊Ûª È≈Ò
Òº’Û Á∆¡ª ∆Òª ÏøÈ∑∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª Òº’Û Á∆¡ª ∆Òª/◊πºÒ∆¡ª
È≈Ò Íº«·¡ª ˘ «Âø◊Ûª «Ú⁄ ÏøÈ∑‰≈ Ú∆ √Ω÷≈ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ ÷ØÒ∑‰≈ Ú∆ √Ω÷≈
‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ √∆ «Âø◊Û Á∆ ωÂÕ
‘π‰ ¿±∫· ‘∆ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ¿±∫·ª Â∂ «Âø◊Û
È≈Ò Íº·∂ „؉ Á≈ √Ú≈Ò ‘∆ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ Íº·∂ ‘π‰ «˜Ó∆∫Á≈ ‹ª ª
«‹‘Û∂ ÷∂ «Í≥‚ Á∂ È∂Û∂ Â∂ Óπº÷ ≈‘ª ¿∞Â∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞È∑ª ÷∂ª Á∆
«¬’ ÏÒÁ Ú≈Ò∆ ∂Û∑∆ È≈Ò „Ø∫Á∂ ‘È ‹ª ‡À’‡ ‡≈Ò∆¡ª È≈ÒÕ ÈÓ≈,
¡≈Ú≈≈ ÍÙ»¡ª ÂØ∫ ≈÷∆ ‹ª ª ÏÛ∆¡ª ÏÛ∆¡ª ÌÛ∆‘ª Í≈ ’∂ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
’Í≈‘ Á∆ „π¡≈¬∆ Ú∆ ‡À’‡ ‡≈Ò∆¡ª È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‘π‰ «Âø◊Û
√∆ ‹ª Ï∂∆, «’º’, ‹ø‚ ¡≈«Á Á∆¡≈ «fiø◊ª Á∆ Ú≈Û ’’∂ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
Ȫ Á∆ ÷∂Â∆ Ú√ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ ÒØÍ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ
√∆Õ «⁄Û∆¡ª, ‹ÈΩª ÂØ∫ ¯√Ò Á∆ ≈÷∆ Ò¬∆ Ï∆‹∆ ¯√Ò Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ÓÈ∑∂
@ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÓÈ∑∂ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ Ó⁄≈È Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¡º‹
◊πÒ∂Ò-◊ØÍ∆¡≈ Á∆ Í∆Û∑∆ ÓÈ∑∂ ’∆ ‘πøÁ∂ √È? «’Ú∂∫ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È? «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ
Ùπ» «Ú⁄ ‹Á ‹ø◊Ò Íº‡ ’∂ ˜Ó∆Ȫ ¡≈Ï≈Á ’∆Â∆¡ª ‹≈ ‘∆¡ª √È, ÓÈ∑≈ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ A@ ’∞ Îπº‡ ¶Ó∆¡ª Òº’Ûª, H ’∞ Îºπ‡ «¬’ Á»‹∂ ÂØ∫
¿∞√ √Ó∂∫ ÷∂Â∆ Óπº„Ò∂ ÁΩ «Ú⁄ √∆Õ ÊØÛ∑∆ ˜Ó∆È ¡≈Ï≈Á ‘؉ ’’∂ ÊØÛ∑∆¡ª ¯≈√Ò≈ ¤º‚ ’∂ ⁄≈ ’Ø«È¡ª ”Â∂ ◊º‚∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ «¬’ «’√Ó
ÊØÛ∑∆¡ª ¯√Òª Ï∆‹∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¡≈Ï≈Á∆ Ú∆ ¿∞√ √Ó∂∫ ÊØÛ∑∆ √∆Õ Á≈ Ó≥‹∂ Á∆ ⁄π◊≈· Á≈ ¿∞µ⁄≈ Â∂ ÏÛ≈ »Í ω ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ω∂ Î∂Ó
÷∂Â∆ ¿∞√ √Ó∂∫ √≈∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‹∂’ Ï≈Ùª Ú∂Ò∂ «√ ‘Ø ¿∞Í ÊØÛ∑∂ ÊØÛ∑∂ ¯≈√Ò∂ Â∂ ’∞fi ‘Ø Òº’Ûª ÏøÈ∑∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Î∂ «¬È∑ª
‹ªÁ∆¡ª √È Âª ÷≈‰ ‹Ø◊∂ Á≈‰∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹∂’ Ú∂Ò∂ «√ Ï≈Ù È‘∆∫ ÏøÈ∑∆¡ª Òº’Ûª ¿∞Í √ÒÚ≈Û ‹ª ’≈‘∆ Í≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª
‘πøÁ∆ √∆, ª ’≈Ò ÍÀ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¯√Òª Á∆ ‹ø◊Ò∆ ÓÈ∑≈ ωÁ≈ √∆Õ ÓÈ∑∂ ¿∞Í ÏÀ·‰ Ò¬∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ‹»‡ Á∂ Ï≈Á≈‰∂ Á∆¡ª
‹≈ÈÚª, ÍÙ», Íø¤∆¡ª ÂØ∫ ≈÷∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¯√Òª Á≈ «˜¡≈Á≈ ÷≈Ò∆ ÏØ∆¡ª «Ú¤≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ËπºÍ ÂØ∫ Ï⁄‰ Ò¬∆ Ó«È∑¡ª ¿∞Í
È∞’√≈È ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ¤Ø‡∂ Í≥¤∆ «‹Ú∂∫ «⁄Û∆¡ª, ÂØÂ∂, ◊π‡≈ª, ’ª, ’Ï»Â ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ± Á∆¡ª «¤‡∆¡ª ˘ ◊πÒ≈¬∆ «Ú⁄ ÏøÈ∑ ’∂ ¿∞√ ¿∞Í ’ÍÛ≈

GE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ GF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

Í≈ ’∂ ¤ºÂ ω≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «√÷ ÓÈ∑∂ Â∂ ⁄Û∑ ’∂Õ
÷∂ª «Ú⁄ ‚È≈ ◊º‚ ’∂ Ú∆ ¯√Òª Á∆ ≈÷∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ √؇∆¡ª ¿∞ÂÁ∆ Á∂ ¡≈¬∆¡ª fi∆‡ª,
È≈Ò ÏøÁ∂ Á≈ »Í ω≈ ’∂ ¿∞√ ¿∞Í ÏøÁ∂ Á∂ ’ºÍÛ∂ Í≈ ’∂ ω≈¬∂ √ª◊ ˘ ⁄πøÈ∆ Í≈‡ ◊¬∆ ¡Û ’∂Õ
‚È≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Ò◊Á∂ ‘ºÊ ‚È∂ √ÏøË∆ «¬’ ÒØ’◊∆ Ú∆ √π‰Ø - Ú∂ ‡π ÍÃÁ∂√ «◊¿∞∫,
’≈È≈ ’≈È≈ ’≈È≈, «ÁÒ Ó∂∂ «Ú⁄ Ú√ ’∂Õ
ÍÂÒ∂ ‹∂ Òº’ Ú≈Ò∆¬∂, √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ «Á¿∞, Ì‹≈¬∆ Á≈ Ò≈‚Ò≈ «‘≈ ‘ÀÕ «¬‘ «ÙÂ≈
Â∂≈ ◊º‚ «Á¡ª ÷∂ «Ú⁄ ‚È≈Õ ÈØ’ fiØ’ Ú≈Ò≈, ‘≈√∂ Ó˜≈’ Ú≈Ò≈ Ú∆ ‘ÀÕ «Á¿∞, Ì‹≈¬∆ Á∆¡ª ÏπºÂ∆¡ª
È≈Ò∂ ¡≈͉∆ ’‰’ Ï⁄», Ú∆ Í»∆¡ª ’Á≈ ‘ÀÕ ÒØÛ ÍÀ‰ Â∂ Ì‹≈¬∆ Á∂ ‘º’ Ò¬∆ «Á¿∞ ¡≈͉∆ Óª
È≈Ò∂ ‚Á≈ «Ó◊ È‘∆∫ ÚÛÈ≈Õ È≈Ò ÒÛ≈¬∆ Ú∆ ÒÛ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ‹∂ «Á¿∞ ¡≈͉∆ Ì‹≈¬∆ ˘ Ï≈‹∂ Á∆
ÂØ ’∞¡≈∆ Á∆, ≈÷∆ ’È Ò¬∆ ’«‘øÁ≈ ‘À ª Ì‹≈¬∆ ¡≈͉∂ ‘≈ «Ùø◊≈ Á≈ Ú≈√Â≈ Í≈
«√º÷ ÒÀ ‘∆«¡≈ ‘È≈Õ ’∂ «Á¿∞ Á∂ Ï≈‹∂ Á∆ ≈÷∆ ’È ÂØ∫ ÓπÈ’ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À Â∂ ’«‘øÁ∆ ‘À -
ÓÈ∑∂ ¿∞Í ÏÀ· ’∂ ≈÷≈ ¯√Òª Á∆ ≈÷∆ ’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÓÈ∑≈ ¯√Òª Â∂∂ Ï≈‹∂ Á∆ ≈÷∆ «Á¿∞≈, ÓÀ∫ È≈ Ï«‘øÁ∆ Ú∂Õ
È≈ÒØ∫ ¿∞µ⁄≈ ‘؉ ’’∂ ¯√Òª «Ú⁄ ÍÙ», Í≥¤∆¡ª Á∂ ÚÛ‰ Á≈ ÍÂ≈ Òº◊ ‹∂ ÓÀ∫ Â≈Û∆ Ó≈ ¿∞‚≈Úª, Ó∂∆ Ó«‘øÁ∆ Ò«‘øÁ∆ Ú∂Õ
‹ªÁ≈ √∆Õ ÍÙ»¡ª ˘ ª ¯√Ò «Ú⁄Ø∫ ‚ª◊, √؇∆¡ª È≈Ò ’∞º‡ ’∂ ’º„ «ÁºÂ≈ ‹∂ ÓÀ∫ ⁄π‡’∆ Ó≈ ¿∞‚≈Úª, Ó∂∆ ÓπøÁ∆ Ò«‘øÁ∆ Ú∂Õ
‹ªÁ≈ √∆Õ Í≥¤∆¡ª ˘ ◊πÒ∂Ò ‹ª ◊ØÍ∆¬∂ Á∆ ÚÂØ∫ ’’∂ ¿∞‚≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‹∂ ÓÀ∫ √∆‡∆ Ó≈ ¿∞‚≈Úª, Ó∂∆ √π÷∆ Ò«‘øÁ∆ Ú∂Õ
√∆Õ Í≥¤∆¡ª ˘ ’¬∆ Ú∂ Í∆Í≈ ÷Û’≈ ’∂, «‡ø‚ ÷Û’≈ ’∂, ’¬∆ Ú∂ ÂØÍÛ∂ ‹∂ ÓÀ∫ ⁄πøÈ∆ È≈Ò ¿∞‚≈Úª, Ò≈Ò «’È≈∆ Ò«‘øÁ∆ Ú∂Õ
È≈Ò ÌÛ≈’∂ ⁄Ò≈ ’∂, ’¬∆ Ú∂ ‘ºÊª È≈Ò Â≈Ò∆ Ú‹≈ ’∂, ’¬∆ Ú∂ Ó»ø‘ ‹∂ ÓÀ∫ ¡º‚∆ Ó≈ ¿∞‚≈Úª, Ó∂∆ fiª‹ Ò«‘øÁ∆ Ú∂Õ
È≈Ò ’¬∆ «’√Ó Á∆¡ª ¡≈Ú≈˜ª ’º„ ’∂ Ú∆ Í≥¤∆¡ª ˘ ¿∞‚≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ Â∂∂ Ï≈‹∂ Á∆ ≈÷∆ «Á¿∞≈, ÓÀ∫ È≈ Ï«‘øÁ∆ Ú∂Õ
√∆Õ ◊ØÍ∆¬∂ È≈Ò Ï≈‹∂ Á∂ ÷∂ Á∆ ≈÷∆ ’’∂ «¬’ ≈÷∂ √ÏøË∆ ÒØ’ ◊∆ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ◊πÒ∂Ò Â∂ ◊ØÍ∆¡≈ «’Ú∂∫ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, «’Ú∂∫ ÚÂØ∫
√π‰Ø - «Ú⁄ «Ò¡≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞‘ Áº√‰ Òº«◊¡≈ ‘ªÕ
÷∂ ª ¡≈͉≈ ‚Ï«¡ª ÷≈ «Ò¡≈, ◊πÒ∂Ò Ï‰≈¿∞‰ Ò¬∆ «¬’ Ò’Û∆ Á∆ Îπº‡ ’∞ ¶Ï∆ √؇∆, «‹√ Á≈
Ó∂≈ ’≈Ò‹≈ ËÛ’∂Õ ¿∞ÍÒ≈ ¡ºË≈ ’π «‘º√≈ Áπ√ª◊Û ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ Áπ√ª◊Û ÂØ∫ ‘∂·ª «¬’ ω
√≈∂ ˜Ø Á∆ Ó≈ª ◊ØÍ∆¡≈, ‹ªÁ∆ √∆, Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Áπ√ª◊Û Á∂ ÁØÚ∂∫ ¿∞ÍÒ∂ «√«¡ª È≈Ò ÊØÛ∑∂ «‹‘∂
‘∂· ± Á∂ ÷Û ’∂Õ Úª„∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Ú≈«„¡ª È≈Ò √≈¬∆’Ò Á∆ Íπ≈‰∆ «‡¿±Ï ˘
√Ø‘‰∆¬∂ ‘∆∂ È∆, Í≈Û ’∂ «¬’ Îπº‡ ’∞ ¶Ï∆ Â∂ «ÂøÈ ’∞ «¬ø⁄ ⁄ΩÛ∆ ÚºË∆ ÍÂÒ∆ º√∆ È≈Ò
Á∂ Á∂ Ï≈‹≈ ÓÒ ’∂Õ ⁄ø◊∆ Â∑ª ÏøÈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ◊πÒ∂Ò Ï‰Á∆ √∆Õ ◊πÒ∂Ò ˘ ’¬∆
x x x x «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ◊πÒ∂Ò≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ◊πÒ∂Ò ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ÷ºÏ∂ ‘ºÊ
Ó≈‘∆ Ó∂∂ Á≈ ͺ«’¡≈ Ï≈‹≈, Á∆ Óπº·∆ «Ú⁄ ◊πÒ∂Ò Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª Ϋۡ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏÛ
Â∞ ͬ∆ ◊ØÍ∆¡≈ ÎÛ ’∂Õ Á∆ ÚºË∆ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ·∆’∆/ØÛ≈ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ØÛ≈ º÷∆ ʪ ÂØ∫ ÚºË∆
÷∂ ”⁄ ‹≈ ’∂ ‘≈’ Ó≈∆, ˘ √º‹∂ ‘ºÊ Á∂ ¡≥◊»·∂ Â∂ ¡≥◊»·∂ Á∂ È≈Ò Á∆ ¿∞∫◊Ò Á∆ Á≈Ï È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª

GG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ GH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

«Íº¤∂ ˘ «÷º«⁄¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Íº¤∂ «÷º⁄‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ «‹È∑ª Í≥¤∆¡ª ÚºÒ ◊πÒ∂Ò ‘ÈÕ ÷∂Â∆Ï≈Û∆ Ô±È∆Ú«√‡∆, ´«Ë¡≈‰≈ È∂ ‘π‰ «¬’ ¡«‹‘∆ ÓÙ∆È Á∆
˘ ⁄Ò≈¿∞‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ÚºÒ √∂Ë ’’∂ ◊πÒ∂Ò ⁄Ò≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’≈„ ’º„∆ ‘À, «‹‘Û∆ Úº÷-Úº÷ «’√Ó Á∆ ¡≈Ú≈˜ ’º„ ’∂ ¯√Òª «Ú⁄ ÏÀ·∂
Í≥¤∆ Ï≈‹∂/‹π¡≈ Á∂ «√º«‡¡ª ˘ ÷≈‰ Ò¬∆ «¤º«‡¡ª ¿∞Í ÏÀ·∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Í≥¤∆¡ª ˘ ¿∞‚≈ «ÁøÁ∆ ‘ÀÕ
◊πÒ∂Ò «Ú⁄ Í≈¬∆ ·∆’∆/ØÛ≈ Íø¤∆¡ª ˘ Òº◊Á≈ √∆, «‹√ È≈Ò Í≥¤∆/ √≈‚∆¡ª ¯√Òª Á∆ ≈÷∆ ’È Ú≈Ò∂ «¬‘ «Èº’∂ «‹‘∂ ÷∂Â∆ √øÁ √≈‚∆
Í≥¤∆¡ª Á∂ ÷∂ «Ú⁄ ÏÀ·∂ fiπø‚ ¿∞µ‚ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¯√Òª «Ú⁄ Í≥¤∆¡ª Á∆ ¡º‹ Á∆ ÷∂Â∆ «Ú⁄Ø∫ «ÏÒ’πÒ ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ
¡≈Ó ÂΩ Â∂ fiπø‚ª Á∂ fiπø‚ ¡≈ ’∂ ÏÀ·Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ◊πÒ∂Ò ⁄Ò≈¿∞‰ È≈Ò ’¬∆ @
Ú∂ ’¬∆ Í≥¤∆ Ó Ú∆ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ Ú∂ «Ù’≈∆ ◊πÒ∂Ò È≈Ò ¤Ø‡∂ Í≥¤∆¡ª
ͺ‡∆/ͺ÷Ò∆
Á≈ «Ù’≈ Ú∆ ’ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Ó∆‡ ω≈ ’∂ ÷≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
ͺ‡∆ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ͺ÷Ò∆ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ÷∂Â∆ Á∂
◊ØÍ∆¡≈ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ C/C ’π Îπº‡ Á∆¡ª ÁØ º√∆¡ª Ò¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
’øÓª «Ú⁄ ’øÓ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª Ú√ª «Ú⁄Ø∫ «¬’ Ú√ ‘πøÁ∆ √∆Õ Í«‘Ò∂
√ÈÕ «¬’ H ’∞ «¬ø⁄ ¶Ó∆ D ’∞ «¬ø⁄ ⁄ΩÛ∆ ⁄øÓ Á∆ ‡π’Û∆ ‹πºÂ∆¡ª ω≈¿∞‰
√«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ ’È Ú≈Ò∂ Â’∆ÏÈ ‘ Í«Ú≈ ’ØÒ «¬’ ͺ‡∆ ˜»
Ú≈Ò∂ ‘∆‹È ÂØ∫ ÒÀ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¬∂√ ‡π’Û∆ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ A/B «¬ø⁄ ◊Ò∆
‘πøÁ∆ √∆Õ Íº‡∆ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ G ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ∆ ¡Â∂ AB/AC Îπº‡ ¶Ó∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
’„≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‡π’Û∂ Á∂ ÁØÚ∂∫ Í≈«√¡ª Á∂ «’È≈«¡ª Á∂ «Ú⁄’≈ «¬’
ͺ‡∆ √‰ Á∆ º√∆ Á∆ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‹∂ «’√∂ Á∂ √º‡ Òº◊∂, ¿∞Í∂ÙÈ ’∆Â≈
«¬’ ÓØ∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬È∑ª ÓØ∆¡ª «Ú⁄ º√∆¡ª Á∂ «¬’ «√∂ ˘
‹≈Ú∂, ¿∞√ ¿∞Í ‹Ø ’ºÍÛ≈ Ïø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ¿∞√ ˘ Ú∆ ͺ‡∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈
Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ º√∆ Á∂ Á»√∂ «√«¡ª «Ú⁄Ø∫ «¬’ º√∆ Á∂ «√∂ ˘ ◊ø„
‘ÀÕ «√ Á∂ Ú≈Òª Á∆¡ª Ú∆ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ͺ‡∆¡ª ◊πøÁ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
Ó≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Á»√∆ º√∆ Á≈ «√≈ Ï◊À ◊ø„ ÂØ∫ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
√ÈÕ ‹Á Ï≈Ï È∂ Í≥‹≈Ï ”Â∂ ‘ÓÒ≈ ’∆Â≈ √∆, «¬ºÊØ∫ Á∆¡ª Ë∆¡ª, ÌÀ‰ª,
⁄øÓ Á∂ ‡π’Û∂ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ’º„∆ ÓØ∆ ¿∞Í ·∆’∆/¤Ø‡≈ ØÛ≈ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈
Ó≈Úª Á∆¡ª «¬º˜Âª ´º‡∆¡ª √È, ¿∞√ √Ó∂∫ Ï≈Ï∂ È≈È’ È∂ Ï≈ÏÏ≈‰∆
√∆Õ º√∆ Á∂ «√«¡ª ˘ √º‹∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ÎÛ∑ ’∂ ⁄ø◊∆ Â∑ª ◊ØÍ∆¬∂ ˘ ÿπøÓ≈ ’∂
«Ú⁄ «’‘≈ √∆-
«‹ºÊ∂ ¯√Ò ¿∞Í Í≥¤∆ ÏÀ·∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞√ «‘º√∂ ÚºÒ √∂Ë ’ ’∂ ·∆’∆/ØÛ∂
«‹È «√ √Ø‘«È ͇∆¡ª Óª◊∆ Í≈«¬ √øË»®
˘ ¤º‚‰ Ò¬∆ ψÀ ◊ø„ «ÁºÂ∆ º√∆ Á∂ «√∂ ˘ ¤º‚ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈√ ∆Õ º√∆
√∂ «√ ’≈Â∆ ÓπøÈ∆¡«È ◊Ò «Ú⁄ ¡≈ÚÀ Ë»«Û®
¤º‚‰ È≈Ò ·∆’∆/ØÛ≈ ◊ØÍ∆¬∂ «Ú⁄Ø∫ «È’Ò ’∂ Í≥¤∆¡ª Á∂ fiπø‚ «Ú⁄
Ó‘Ò≈ ¡≥Á« ‘ØÁ∆¡≈ ‘π‰ Ï«‘‰ È «ÓÒ«È ‘Á»«®
Úº‹Á≈ √∆, «‹√ È≈Ò Í≥¤∆ ¿∞µ‚ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ◊ØÍ∆¡≈ ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Á∂ ‘ºÊ
¡≈Á∂√π Ï≈Ï≈ ¡≈Á∂√π®
«Ú⁄ «‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ◊ØÍ∆¡≈ ωÁ≈ √∆ Â∂ ◊ØÍ∆¬∂ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆
¡≈«Á Íπ÷ Â∂≈ ¡≥Â È Í≈«¬¡≈
‹ªÁ∆ √∆Õ ◊ØÍ∆¬∂ «Ú⁄ ’¬∆ Ú∂ ⁄øÓ Á∆ ‡π’Û∆ Á∆ ʪ ⁄øÓ «‹øÈ∆ ¶Ó∆ ⁄ΩÛ∆
’« ’« Ú∂÷«‘ Ú∂√®
Ï∆’ «Âø◊Û∆ «‹‘∆ Ïπ‰ ’∂, «‹√ «Ú⁄Ø∫ ØÛ≈ È≈ «‚º◊∂, Ú∆ È≈Ò ◊ØÍ∆¡≈
ͺ‡∆¡ª ÂØ∫ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’¬∆ «’√Ó Á∂ ’øÓ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
ω≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‹Á ¤Ø«Ò¡ª, Ó»ø◊∆, ÓØ·, Ó≈‘ª, √∑Ø∫, Â≈≈Ó∆≈ Á∆¡ª ÷Ò∑∆¡ª ˘ «ÍÛª
‘π‰ È≈ ◊πÒ∂Òª ‘∆¡ª ‘È ¡Â∂ È≈ ‘∆ ◊ØÍ∆¬∂Õ ‘π‰ ¯√Òª Á∆ ≈÷∆
«Ú⁄ „؉≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª ◊º‚∂ Á∂ «Úº„ «Ú⁄ ͺ‡∆¡ª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È
Ò¬∆ «⁄º‡∂ ø◊ Á∂ ⁄Ó’Á∂ «ÏÈ ¯√Òª Á∂ ⁄≈ ⁄πÎ∂∂ ÏøÈ∑ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ª ‹Ø «¬È∑ª ¯√Òª Á∂ Á≈‰∂ „؉ √Ó∂∫ ≈‘ª «Ú⁄ È≈ «’ÈÕ ‹Á ¯√Òª ˘
«¬È∑ª ⁄Ó’Á∂ «ÏȪ Á∂ «‘ºÒ‰ È≈Ò ÍÀ∫Á∆ «ÒÙ’Ø È≈Ò Í≥¤∆ ‚Á∂ ¯√Òª
◊≈‘ ’∂ Â∂ ¿∞‚≈ ’∂ ±Û∆ ¡º‚ Â∂ Á≈‰∂ ¡º‚ ’ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √È Âª ±Û∆ ˘
«Ú⁄ È‘∆∫ ÚÛÁ∂Õ Í≥¤∆¡ª ˘ ¯√Òª «Ú⁄Ø∫ ¿∞‚≈¿∞‰ Ò¬∆ ÊØÛ∑∂ ÊØÛ∑∂ √Ó∂∫
¿∞‚‰ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ ͺ‡∆¡ª ˘ ±Û∆ ¿∞Í «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â±Û∆ ˘
«Í¤Ø∫ ÌÛ≈«’¡ª Á∆ ¡≈Ú≈˜ ÍÀÁ≈ ’È Ú≈Ò∆¡ª ÓÙ∆Ȫ Ú∆ «ÓÒÁ∆¡ª
‹Á ÿ∆∫ „؉≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ Ú∆ ◊º‚∂ Á∂ «Úº„ «Ú⁄ ͺ‡∆¡ª Ò≈ ’∂ „Ø∫Á∂

GI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ H@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

√ÈÕ Á≈‰∂ Á∂ ÏØ‘Òª ˘ Ú∆ ͺ‡∆¡ª Òº◊∂ ◊º‚∂ È≈Ò „Ø«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
¯√Ò ˘ Ó≥‚∆ Ú∂⁄‰ ‹≈‰ √Ó∂∫ Ú∆ ͺ‡∆¡ª Òº◊∂ ◊º‚∂ «Ú⁄ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
«Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª Â∂ ‘Ø √Ó≈◊Óª «Ú⁄ ÏÀ·‰ √Ó∂∫ Ú∆ ͺ‡∆¡ª Á∆
ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ͺ‡∆¡ª «’Ú∂∫ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
√È, «¬‘ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
ͺ‡∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Í«‘Òª ◊«È¡ª «Ú⁄Ø∫ √‰ ’º„∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ √‰
Á∆¡ª ‹»Û∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ‹»Û∆¡ª ˘ Í≈‰∆ «Ú⁄
«Ì¿∞∫ ’∂ Ê≈Í∆ È≈Ò ’πº‡ ’∂ ÓÀÒ ’º„∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Î∂ √‰ ˘ √π’≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ √πº’∆ ‘ج∆ √‰ ˘ ¤Ø‡∂ «‹‘∂ ’ºÍÛ∂ «Ú⁄ ÚÒ∑∂‡ ’∂ º√∆ ω≈¿∞‰
Ú≈Ò≈ «Ú¡’Â∆ ¡≈͉∂ ÓØ„∂ ¿∞Í º÷ ÒÀ∫Á≈ √∆Õ ÓØ„∂ º÷∆ √‰ «Ú⁄Ø∫
„≈¬∆¡ª ÒÀ ’∂ „∂È∂ È≈Ò Úº‡ Úº‡ ’∂ ◊ØÒ∂ ω≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆
„∂È≈ «’√ ˘ ’«‘øÁ∂ √È, «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ ÓË≈‰∆ Ò؇ ¤Ø‡∆¡ª
«‹‘∆¡ª «’ºÒ∆¡ª/◊πºÒ∆¡ª Á∂ ω≈¬∂ √øÁ ˘ „∂È≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ √‰ ˘
⁄÷∂ Â∂ Ó؇∂ Â’Ò∂ È≈Ò ’ºÂ ’∂ ◊Ò؇∂ ω≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª Úº‡∆¡ª
º√∆¡ª È≈Ò ‘∆ ͺ‡∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Íº‡∆¡ª ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂
Óπ√ÒÓ≈È ‹πÒ≈‘∂ ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
ͺ‡∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡º‚≈ ¿∞√ Â∑ª Á≈ ‘∆ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√
Â∑≈ Á≈ Á∆¡ª Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ¡º‚≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Í «¬‘ ¡º‚≈ ¶Ï≈¬∆ ¡Â∂
⁄ΩÛ≈¬∆ «Ú⁄ Úº‚≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ËÂ∆ «Ú⁄ ⁄≈ ’∆Ò∂ ¡≈‘ÓØ-√≈‘Ó‰∂ ◊º‚∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á∆ «¬’ Í≈√∂ ÂØ∫ AD/AE Îπº‡ Á»∆ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ H/I Îπº‡
⁄ΩÛ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ⁄ΩÛ∂ Ò؇ Ú≈Ò∂ ’∆«Ò¡ª È≈Ò ÁØ Òº’Ûª º√∆¡ª È≈Ò
HA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÏøÈ∑∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª Òº’Ûª ¿∞Í Á∆ ‘∆ Â≈‰≈ «‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
¬∂√ ‰∂ ‘ج∂ Â≈‰∂ ¿∞Í ÿØÛ∆ º÷∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ÿØÛ∆ Á∆ ÓºÁÁ È≈Ò Íº‡∆
ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Íº‡∆ Á∆ Ïπ‰≈¬∆ «¬øÈ «ÏøÈ Á∆¡ª Á∆ Ïπ‰≈¬∆ Á∆ Â∑ª
‘πøÁ∆ √∆Õ Íº‡∆ Ïπ‰È ÂØ∫ Ï≈¡Á ͺ‡∆ ˘ ¡º‚∂ Á∂ «√∂ Á∂ Â≈«‰¡ª ˘ ’º‡ ’∂
¡º‚∂ ÂØ∫ ¿∞Â≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Íº‡∆ Á∂ ⁄≈∂ Í≈«√¡ª È≈Ò º√≈ Ò≈ ’∂ º√∂ ˘ ͺ‡∆
È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª º√∆ È≈Ò È◊øÁ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ È≈Ò Íº‡∆ Á∆¡ª
√≈¬∆‚ª ‘Ø Әϻ ω ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ’ج∆ Ú∆ ͺ‡∆ È‘∆∫ Ïπ‰Á≈Õ È≈ ‘∆ ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓª «Ú⁄
ͺ‡∆¡ª Á∆ ÒØÛ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ¯√Ò≈ ‘π‰ ‘ÚÀ√«‡ø◊ ’øÏ≈¬∆Ȫ ‹ª ÊÀÙª
È≈Ò ’º„∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ‡≈Ò∆¡ª «Ú⁄ Ì ’∂ «√ºË∆¡ª Ó≥‚∆ «Ú⁄
Ú∂⁄‰ Ò¬∆ ÒÀ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÏØ‘Ò ‘π‰ ωÁ∂ ‘∆ È‘∆∫ ‘ÈÕ ◊º«‚¡ª Á∆ ʪ
‘π‰ ‡≈Ò∆¡ª È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ Â±Û∆ Ú∆ ‡≈Ò∆¡ª È≈Ò „ج∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
‡≈Ò∆ Á∂ «Úº„ È≈Ò, ‹∂ ÒØÛ ÍÚ∂ ª «‹Ó∆∫Á≈ ÷≈Á Á∆¡ª ÷≈Ò∆ ÏØ∆¡ª
‹ØÛ ’∂ Ò≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
«Ú¡≈‘ Â∂ ‘Ø √Ó≈◊Óª «Ú⁄ ‘π‰ ’∞√∆¡ª Â∂ √ØÎ≈√Àµ‡ª Á∆ ÚÂØ∫
‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ‘∂·ª «Ú¤≈¿∞‰ Ò¬∆ Á∆¡ª ‘π‰ ◊πÁÚ≈«¡ª ‹ª ‡À∫‡ Ú≈«Ò¡ª
ÂØ∫ «ÓÒ ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ‘π‰ È≈ ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓª «Ú⁄ Â∂ È≈ ÿª «Ú⁄ ͺ‡∆¡ª
Á∆ «’Â∂ ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ‘π‰ ͺ‡∆/ͺ÷Ò∆ Ȫ Á∆ Ú√ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ «ÏÒ’∞Ò
¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ
@
±Û∆ Á∂ ’∞ºÍ/Ó»√Ò
Ì≈ ÷∂Â∆ ÍÃË≈È Á∂Ù ‘ÀÕ Ì≈ Á∆ ¡≈«Ê’Â≈ ÷∂Â∆ Áπ¡≈Ò∂ ÿπøÓÁ∆
‘ÀÕ Ì≈ «Í≥‚ª Á≈ Á∂Ù ‘ÀÕ Ì≈Â∆ Á∆ G@ ÍÃÂ∆Ù ¡≈Ï≈Á∆ ‘π‰ Ú∆ «Í≥‚ª
«Ú⁄ Ú√Á∆ ‘ÀÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á Í≥‹≈Ï Á∆ Ú√Ø∫ fiΩ∫ÍÛ∆¡ª Â∂ ’º⁄∆
«Óº‡∆ Á∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ ω∂ ÿª «Ú⁄ «‘øÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ Ó؇∂ ¡È≈‹
‹π¡≈, Ï≈‹≈, ¤ØÒ∂, ‹Ω∫, ’‰’, ÓØ·, Ó»ø◊∆ ÷≈‰ ‹Ø◊∂ ‘∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «‹Ú∂∫
«‹Ú∂∫ ÷∂Â∆ Ò¬∆ Í≈‰∆ Á≈ ÍÃÏøË ÷»‘ª, È«‘ª ≈‘∆∫ ‘؉ Òº«◊¡≈ ª Óº’∆,
’‰’ ¡Â∂ ’Í≈‘ Á∆¡ª «˜¡≈Á≈ ¯√Òª ‘؉ Òº◊∆¡ªÕ
’‰’, ‹Ω∫, ¤Ø«Ò¡ª Á∆¡ª ¯√Òª ˘ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Úº„ ’∂ ÷∂Â
«Ú⁄ ‘∆ ÷Ò∑∆¡ª «Ú⁄ Ò≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ÷Ò∑∆¡ª «Ú⁄ Òº◊∆¡ª «¬‘
HB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¯√Òª √πº’ ‹ªÁ∆¡ª √È, Î∂ «¬È∑ª ˘ ◊º«‚¡ª ≈‘∆∫ „Ø ’∂ «Í≥‚ª Á∂ È∂Û∂
ͬ∆¡ª Ù≈ÓÒ≈‡ ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ‹ª «Í≥‚ Á∂ È∂Û∂ ͬ∆¡ª ¡≈͉∆¡ª ˜Ó∆Ȫ
«Ú⁄ «ÍÛ Ò≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ √≈∆ ¯√Ò ˘ «¬’ ʪ ”’º·≈ ’ ’∂ Á≈‰∂ ’º„‰
˘ «ÍÛ Í≈¿∞‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’‰’ ˘ Î∂ ΫÒ∑¡ª È≈Ò ◊≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ◊≈‘∆ ‘ج∆ ¯√Ò Á∆¡ª ËÛª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ËÛª ˘ Âø◊Ò∆¡ª
È≈Ò ¿∞‚≈ ’∂ Á≈‰∂ ¡º‚ ¡Â∂ ±Û∆ ¡º‚ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ ÿ ‘؉ ’ ’∂ ÿª «Ú⁄ √≈∆ ±Û∆ º÷‰ ˘ ʪ È‘∆∫ ‘πøÁ∆
√∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ±Û∆ ÿ º÷ ’∂ Ï≈’∆ Á∆ ±Û∆ Á∂ ’∞ºÍ ‹ª ª ÿª
Á∂ «Ú‘«Û¡ª «Ú⁄ ‹ª «ÍÛª Ú≈Ò∆ ʪ ‘∆ ÏøÈ∑ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ ÒØÛ
¡È∞√≈ «¬È∑ª ’∞ºÍª «Ú⁄Ø∫ ±Û∆ ’º„ ’∂ ÚÂÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ‘≈Û∆ Á∆ ¯√Ò
’º„’∂, Ú∂⁄ ’∂, Ù≈‘»’≈ Á≈ ’˜≈ ÈÏ∂Û ’∂, ÈßÏÁ≈ª ˘ Ó≈ÓÒ≈ Ì ’∂,
±Û∆ ˘ √ªÌ ’∂, ÈÚ∂∫ ’ºÍÛ∂ √π¡≈ ’∂ ‹º‡ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ó∂Ò≈ Ú∂÷‰
‹ªÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «‹√ √øÏøË∆ √≈‚∂ ’Ú∆ ËÈ∆ ≈Ó ⁄≈«Âz’ È∂ Ï‘π √Ø‘‰≈
Úȉ ’∆Â≈ ‘À -
±Û∆ ÂøÁ √ªÌ ‘≈Û∑∆ Ú∂⁄ Úº‡ ’∂,
¶ÏÛª Â∂ Ù≈‘ª Á≈ «‘√≈Ï ’º‡ ’∂,
’¤∂ Ó≈ ÚøfiÒ∆ ¡ÈßÁ ¤≈ «◊¡≈,
Ó≈Á≈ ÁÓ≈Ó∂ ‹º‡ Ó∂Ò∂ ¡≈ «◊¡≈Õ
HC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘π‰ ª ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ «ÁȪ «Ú⁄ ‘∆ ¯√Ò ’º„
’∂ Ó≥‚∆ Ú∂⁄ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ È≈È’∂ Ó∂Ò Á∆ ‡Ω‘ ‘πøÁ∆ √∆Õ
È≈È’∆¡ª ‹≈◊Ø ’º„Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¤º‹ ’∞º‡Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «◊ºË∂
«Ú⁄ Ú∆ È≈È’∆¡ª Á∆ √Á≈∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‹∂’ È≈È’∆¡ª «’√∂ ’øÓ «Ú⁄
«„ºÒ Óº· ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È Âª Á≈Á’∆¡ª ’∞ºÍ Á∆ ÏØÒ∆ Í≈ ’∂ ¿∞È∑ª ˘
¿π’√≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, Â∂˜ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
È≈È’∆¡ª Á≈ ’∞ºÍ ÏøÈ∑ «Á¿∞,
Í∆Ò∆ «Óº‡∆ Á≈ Î∂ «Á¿∞ ÍØ⁄≈Õ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ’∞ºÍ «’Ú∂∫ ÏøÈ∑∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞√ Ï≈∂ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
Í«‘Òª ’∞ºÍ Ó≥«‹¡ª È≈Ò ÏøÈ∑∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ’∞ºÍ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ¤∂ Ó≥«‹¡ª
È≈Ò Ï‰≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ¤∂ È∞º’≈ ’∞ºÍ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ ËÂ∆ ¿∞Í
«‹øÈ∆ ʪ «Ú⁄ ’∞ºÍ ÏøÈ∑‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞È∆ ʪ «Ú⁄’≈ ¤º‚ ’∂ ¡≈Ò∂-
Áπ¡≈Ò∂ ¤∂ Ó≥«‹¡ª ˘ Ï≈‘∆¡ª Á∂ Ò؇ ÷Û≈ ’ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Ó≥«‹¡ª Á∂ Í≈Ú∂
Ï≈‘Ò∂ Í≈√∂ ‘πøÁ∂ √È, «Í¤ª ¡≥ÁÒ∂ Í≈√∂Õ «¬È∑ª Ó≥«‹¡ª Á∂ Í≈«Ú¡ª Á∂
È≈Ò Á∆ º√∂ Á∂ ÁØ ◊∂Û «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬‘ º«√¡ª Á∂ ◊∂Û ‘∆ ±Û∆ ˘
Ó≥«‹¡ª ÂØ∫ Ï≈‘ È‘∆∫ «È’Ò‰ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Ó≥«‹¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ±Û∆ «√º‡∆
‹ªÁ∂ √È, È≈Ò Á∆ È≈Ò Â±Û∆ ˘ ÍÀª È≈Ò ÁºÏ∆ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹Á ±Û∆
Ó≥«‹¡ª Á∂ Ï≈Ï ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆, ª Ó≥«‹¡ª Á∂ º√∂ ÷ØÒ∑ ’∂ ¿∞È∑ª ¤∂ Óø«‹¡ª
˘ Î∂ Í«‘Òª Á∆ Â∑ª ¿∞Í ’’∂ º÷ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Áπ¡≈Ò∂ Î∂ º«√¡ª
Á∂ ÁØ ◊∂Û «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÁπÚ≈∂ º÷∂ Ó≥«‹¡ª «Ú⁄ Î∂ ±Û∆ «√º‡∆
‹ªÁ∂ √È, È≈Ò Á∆ È≈Ò ÁºÏ∆ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√∂ Â∑ª Î∂ Â∆‹∆ Ú∂ Ó≥‹∂ ¿∞Í
’’∂ º÷ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Ó≥«‹¡ª Á∂ Áπ¡≈Ò∂ Î∂ º√∂ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Â±Û∆ Î∂
«√º‡∆ ‹ªÁ∆ √∆ Â∂ ÁºÏ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’∞ºÍ ω≈¿∞‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ó≥‹∂ Ò≈‘ «ÁºÂ∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ ’∞ºÍ Á∂ ¿∞ÍÒ∂ Í≈√∂ √ÒÚ≈Û ’∞ºÍ ÂØ∫ Ï≈‘ Â’ Í≈ «ÁøÁ∂
√ÈÕ √ÒÚ≈Û ¿∞Í «Óº‡∆ Í≈ ’∂ ¿∞√ ˘ «ÒºÍ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «ÒºÍ‰ È≈Ò Ï≈Ù
Á≈ Í≈‰∆ ’∞ºÍ «Ú⁄ È‘∆∫ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ √≈¬∆‚ª Â∂ Ú«Ë¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √ÒÚ≈Û
Ï≈¤Û ˘ Ø’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÒØÛ ¡È∞√≈ Î∂ ±Û∆ ˘ ËÂ∆ Á∂ Ò∂ÚÒ ÂØ∫
«¬’ √≈¬∆‚ ÂØ∫ ’º„Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª Ó≥«‹¡ª È≈Ò ’∞ºÍ ωÁ∂ √ÈÕ
Ó≥«‹¡ª ÂØ∫ Ï≈¡Á √ÒÚ≈Û Á∂ ’≈«È¡ª È≈Ò, ’Í≈‘ Á∆¡ª «¤Û∆¡ª
HD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
È≈Ò Ú∆ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ’∞ºÍ ÏøÈ∑‰ Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ «¬‘ ’∞ºÍ ◊ØÒ
¡≈’≈ «Ú⁄ ÏøÈ∑∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ ’‰’ Á∂ Ò≈‰ È≈Ò ’∞ºÍ ÏøÈ∑‰ Á≈
«Ú≈‹ ⁄º«Ò¡≈Õ «¬‘ ’∞ºÍ Ú∆ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ◊ØÒ ¡≈’≈ «Ú⁄ ‘∆ ÏøÈ∂ ‹ªÁ∂
√ÈÕ «‹Ê∂ ’∞ºÍ ÏøÈ∑‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞Ê∂ Í«‘Òª ±Û∆ Á≈ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ „∂ «√º‡
ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Î∂ ¿∞√ „∂ Á∂ Áπ¡≈Ò∂ ’‰’ Á∂ Ò≈‰ ˘ ⁄≈ ’∞ «¬ø⁄ ÷≈¬∆ Íπº‡
’∂ ÷Û≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ÷Û∂ ’∆Â∂ Ò≈‰ Á∂ Áπ¡≈Ò∂ ͺ‡∆ ‘ج∆ «Óº‡∆ ˘
‘∆ ÷≈¬∆ «Ú⁄ √πº‡ ’∂ ÂØ‘ «ÁÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ È≈Ò Ò≈‰ ӘϻÂ∆ È≈Ò
÷Û∑ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’‰’ Á∆¡ª ϺÒ∆¡ª Í«‘Òª ‘∆ ÂØÛ Ò¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
¬∂√ ÷Û∑∂ ’∆Â∂ Ò≈‰ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ ’‰’ Á∂ Ò≈‰ Á∆ Úº‡∆ ‘ج∆ Ú∂Û∑ Á∂
◊∂Û∂ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Ú∂Û∑ Á∂ ◊∂Û∂ ‘∆ ±Û∆ ˘ ’∞ºÍ ÂØ∫ Ï≈‘ ‹≈‰ ˘
Ø’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’∞ºÍ «Ú⁄ ‘Ø ±Û∆ «√º‡∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «√º‡∆ ±Û∆ ˘ ¡≈ÁÓ∆
’∞ºÍ «Ú⁄ ÚÛ∑ ’∂ ÁºÏÁ∂ Ú∆ «‘øÁ∂ √ÈÕ ‹ÁØ∫ ’∞ºÍ ‘Ø ¿∞µ⁄≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆ ª
’∞ºÍ È≈Ò ÍΩÛ∆ ÷Û∑∆ ’ ’∂ ’∞ºÍ «Ú⁄ ±Û∆ «√º‡∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ È≈Ò Á∆ È≈Ò
’∞ºÍ Áπ¡≈Ò∂ Ú∂Û∑ Á∂ ◊∂Û∂ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ’∞ºÍ ¿∞Í ˘ ‹≈¬∆
‹ªÁ≈ √∆, «Â¿∞∫ «Â¿∞∫ ’∞ºÍ Á≈ ÿ∂≈ ÿº‡ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹Á ’∞ºÍ
«Ú⁄ √≈∆ ±Û∆ Ì «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆ ª ’∞ºÍ Á∂ ¿∞ÍÒ∂ «‘µ√∂ Á≈ ÿ∂≈ ÿº‡
’Á∂ ‘ج∂ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ ¿πÍ ÂØ∫ ÏøÁ ’ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’∞ºÍ ¡ÀÈ∆ ⁄ø◊∆
Â∑≈ ÏøÈ∑∂ ‘πøÁ∂ √È «’ Ó∆∫‘ Á∂ Í≈‰∆ Á∆ «¬’ Ï»øÁ Ú∆ ¡≥Á È‘∆∫ ‹≈ √’Á∆
√∆Õ
‹Á ’∞ºÍ «Ú⁄Ø∫ ±Û∆ ’º„‰∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ’∞ºÍ ˘ ËÂ∆ Á∆ ͺË ÂØ∫
«ÂøÈ ’∞ Îπº‡ ¿∞µ⁄≈ Â∂ «ÂøÈ ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ≈ ÁøÁÒ Á≈Â∆ È≈Ò ’º‡ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈
√∆ Â∂ ÒØÛ ¡È∞√≈ ±Û∆ ’º„Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ √∆ ’∞ºÍ Á∆ ωÂÕ ‘π‰
Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «’Â∂ «’Â∂ ‘∆ Â∞‘≈˘ «¬‘ ±Û∆ Á∂ ’∞ºÍ Ș ¡≈¿∞‰◊∂Õ
@
Óº’∆ Á∂ Óπ‘≈∂
Óº’∆ Á∆ ͺ’∆ ¯√Ò ˘ Úº„‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á Óº’∆ Á∂ ‡ª«‚¡ª ˘ ÷Û∂ Ò؇
◊πÒ≈¬∆ «Ú⁄ «¬’ ʪ ’≈¯∆ «Ó’Á≈ «Ú⁄ ”’º·∂ ’ ’∂ Ò≈¿∞‰ ˘ Óº’∆ Á∂
Óπ‘≈∂ Ò≈¿∞‰∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ √≈∆ Óº’∆ Á∂ ’¬∆ ’¬∆ Óπ‘≈∂ Òº◊Á∂ √ÈÕ Óº’∆
Á∂ ‡ª«‚¡ª Á≈ ‘∂·Ò≈ Â∂ «Ú⁄’≈Ò≈ «‘º√≈ Ó؇≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «‹Ê∂ ¤ºÒ∆¡ª
Òº◊Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞‘ ª ¤ºÒ∆¡ª ’’∂ «˜¡≈Á≈ Ó؇≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
HE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¤ºÒ∆¡ª Á∂ ‡ª‚∂ Á≈ ¿∞ÍÒ≈ «‘º√≈ ÍÂÒ≈ ‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹Ê∂ Óº’∆ Á∂
‡ª‚∂ Á≈ «¤º‡≈ «È’ÒÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿π‘ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ ÍÂÒ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√
’ ’∂ Óº’∆ Á∂ Óπ‘≈«¡ª Á≈ ‘∂·ª ÂØ∫ C/D ’∞ Îπº‡ Á≈ «‘º√≈ «˜¡≈Á≈ Ì≈≈
‘πøÁ≈ √∆ Â∂ ¿∞√ ÂØ∫ ¿∞Í Óπ‡≈¬∆ ÿ‡Á∆ ‹ªÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Óº’∆ Á∂ Óπ‘≈«¡ª
Á∆ ¤∂Í Ú∆ Òº◊̺◊ Í≈Ê∆¡ª Á∂ Òº◊∂ ◊π‘≈«¡ª Ú◊∆ ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
’‰’ Ï∆‹‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬È∑ª Óπ‘≈«¡ª «Ú⁄ Òº◊∆ Óº’∆ ˘ ‚πø«◊¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Óº’∆ Á∆¡ª ¤ºÒ∆¡ª ˘ ÍÁ∂ «Ú⁄Ø∫ ’º„‰ ˘ Óº’∆ ‚∞ø◊‰≈ ’«‘øÁ∂
√ÈÕ Óº’∆ Á∆¡ª ¤ºÒ∆¡ª ˘ ‘ºÊª È≈Ò ÍÁ∂ «Ú⁄Ø∫ Ú≈ Ú≈ ’º„‰ È≈Ò
‘ºÊª Á∂ ◊»ø·∂ Â∂ ¿∞∫◊Ò∆¡ª Áπ÷‰ Ò◊ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ Í«Á¡ª ˘
÷ØÒ∑‰ Ò¬∆ Ϫ√ Á∆ Òº’Û Á∆¡ª ‹ª Á»√∆ «’√∂ Òº’Û Á∆¡ª «Âº÷∆¡ª ¤∂
’∞ «¬ø⁄ Á∆¡ª «’ºÒ∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª «’ºÒ∆¡ª ˘ Óº’∆ Á∂
‡ª«‚¡ª «Ú⁄ «‚º◊‰ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ «¬È∑ª Á∂ «√«¡ª «Ú⁄ º√∆¡ª
Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ º√∆ Óº’∆ ‚∞ø◊‰ Ú≈Ò∂ ¡≈͉∂ ‘ºÊ «Ú⁄ Í≈ ÒÀ∫Á∂
√ÈÕ ¤ºÒ∆¡ª ‚∞ø◊‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ÿ ÒÀ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹Á √≈∆ Óº’∆ ‚∞ø◊∆ ‹ªÁ∆
√∆ ª ¤ºÒ∆¡ª ˘ √Ø«‡¡ª È≈Ò ’∞º‡ ’∂ Á≈‰∂ ’º„ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ï≈’∆ ‘∂
◊πºÒ ¡º◊ Ï≈Ò‰ Á∂ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ‚∞ø◊∆ Óº’∆ Á∂ ‡ª«‚¡ª Á≈ ‡Ø’≈ ’
’∂ ÍÙ»¡ª ˘ Í≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‡Ø’∂ «Ú⁄ ‘≈ Ò≈ ’∂ Ú∆ ÚÂ
«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
AIFE-G@ º’ Óº’∆ Í≥‹≈Ï Á∆ Óπº÷ ¯√Ò ‘∆ ‘ÀÕ Á∂√∆ Óº’∆ ÂØ∫ «Í¤Ø∫
ÁØ◊Ò∆ Óº’∆ Ï∆‹∆ ‹≈‰ Òº◊∆ √∆Õ ¬∂√ Á∆¡ª ¤ºÒ∆¡ª Ú∆ Úº‚∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
HF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√È Â∂ fi≈Û Ú∆ Á∂√∆ Óº’∆ È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬’ «⁄º‡∆ Óº’∆ Ú∆
‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ «Í≥‚ª «Ú⁄ ÏÂ≈Ò‰ Óº’∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Í «¬‘ Óº’∆ Ï‘πÂ
ÿº‡ Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Óº’∆ ˘ √Ø«‡¡ª È≈Ò ’∞º‡ ’∂ ’º„‰ Á∆ ʪ Î∂ Óº’∆
’º„‰ Ú≈Ò∆¡ª ÓÙ∆Ȫ ¡≈ ◊¬∆¡ª √È, «‹‘Û∆¡ª «¬ø‹‰ª È≈Ò ⁄ÒÁ∆¡ª
√ÈÕ
Óº’∆ «¬’ È≈˜’ ¯√Ò Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘ È≈ √Ø’≈ √‘≈ √’Á∆
√∆ Â∂ «˜¡≈Á≈ Ï≈Ùª Á≈ Í≈‰∆ Ú∆ «¬√ ˘ Ó≈ «ÁøÁ≈ √∆Õ Í≥‹≈Ï «Ú⁄
Óº’∆ Á∆ ¯√Ò ¿∞√ √Ó∂∫ Ï∆‹‰∆ Ùπ» ’∆Â∆ ◊¬∆ √∆ ‹Á ÷∂ª ˘ ’Ø‘ª, ÷»‘ª
Â∂ È«‘∆ Í≈‰∆ Òº◊‰ Òº«◊¡≈Õ
«√¡≈‰∂ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ «ÈºÂ «ÈºÂ Á∂ ’øÓ ’È È≈Ò ÏøÁ∂ Á≈ ¿∞√ ’øÓ
Á≈ ‹Ï≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂√ Â∑ª «√¡≈‰∂ «˜Ó∆∫Á≈ª È∂ ¿∞√ √Ó∂∫ ‘ ¯√Ò
Á∂ ‹Ï∂ ’º„∂ ‘ج∂ √ÈÕ Óº’∆, ’Í≈‘, «ÂÒ Â∂ ‹Ω∫ «’øÈ∂ «’øÈ∂ Î≈√Ò∂ Â∂ Ï∆‹∂
‹≈‰∂ ‘È, ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ¡÷≈‰ ‘À -
«ÂÒ «ÚÒ∂, ‹Ω∫ √øÿ‰∂
‚ª◊Ø ‚ª◊ ’Í≈‘Õ
Ò∂Î Á∆ Ïπº’Ò Ó≈ ’∂,
Óº’∆ «Ú⁄ Á∆ ‹≈‘Õ
Ò∂¯, ‹≈¬∆ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Â∑ª Óº’∆ Á∆ «Ï‹≈¬∆ Á» Á» ’È
Á∆ «√¯≈«Ù ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Á∂√∆ Óº’∆ Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆
√∆, «‹√ Á∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ¤ºÒ∆¡ª ‘øπÁ∆¡ª √ÈÕ Ï∆’ Ï∆’ Á≈‰∂
‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Óº’∆ ÷≈‰ ˘ Ú∆ «Óº·∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «◊ºÒ∆¡ª ¤ºÒ∆¡ª Á∂ Á≈‰∂
’º„ ’∂ ÌπÈ≈¬∂ ‘ج∂ ÓπÓπ∂ Á≈‰∂ Ï‘π √π¡≈Á ‘πøÁ∂ √ÈÕ √πº’∆ Óº’∆ Á∆¡ª
«÷ºÒª Ï‘π ωÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Óº’∆ Á∆¡ª ÌπøÈ∆¡ª ‘ج∆¡ª ¤ºÒ∆¡ª Ú∆
Ï‘π √π¡≈Á ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¤ºÒ∆¡ª ÌπøÈ ’∂ ÷≈‰ Á≈
«Ú≈‹ Ú∆ Ï‘π ‘πøÁ≈ √∆Õ ¤ºÒ∆¡ª Á∆ ⁄Ø∆ ˘ Ø’‰ Ò¬∆ ≈÷∆ Ú∆ º÷∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ≈÷∆ ’È Á∆ «˜øÓ∂Ú≈∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ Í«Ú≈ Á∂ ¤Û∂ ÓÀ∫Ï Á∆
‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ Ò¬∆ ÒØ’◊∆ ‘À -
øȪ Ú≈Ò∂ ÿ √Ω‰◊∂,
¤Û∂ ÍÀ‰◊∂ Óº’∆ Á∆ ≈÷∆Õ
’¬∆ Ú≈ ÓπºÒ Á∂ º÷∂ ≈÷∂ Ú∆ ¡≈͉∆ ◊˜ Ò¬∆ ⁄Ø∆ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
«’¿∞∫ ‹Ø ’«‘øÁ∂ ‘È, ⁄Ø∆ Á≈ ◊πÛ «Óº·≈ ‘πøÁ≈ ‘À -
HG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ó∂≈ Ô≈ Óº’∆ Á≈ ≈÷≈,
‚ºÏ ”⁄ «Ò¡≈Ú∂ ¤ºÒ∆¡ªÕ
Óº’∆ Á∆ Â≈√∆ ıπÙ’ Ó≥È∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ ’¬∆ ¡≈͉∂ Á» Á∂ «ÓºÂª ˘ ؇∆
Á∆ ʪ ¤ºÒ∆¡ª Á∂ ’∂ ‘∆ ÏπºÂ≈ √≈È Á∆ ’Ø«ÙÙ Ú∆ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
ÒÀ ‹≈ ¤ºÒ∆¡ª,
ÌπÈ≈ Ò¬∆∫ Á≈‰∂
«ÓºÂ≈ Á» «Á¡≈Õ
«ÓºÂ Ú∆ ¡º◊Ø∫ ıπÙ’∆ ÂØ∫ ‚Á∂ ¤ºÒ∆¡ª ÒÀ‰ ÂØ∫ ÓπÈ’ ‘Ø ‹ªÁ∂ √È-
«ÓºÂª È∂ È‘∆∫ ⁄ºÏ‰∂
Â∂∂ ıπÙ’ Óº’∆ Á∂ Á≈‰∂Õ
Á∂√∆ Óº’∆ Á∆ ؇∆ Ú∆ Ï‘π √π¡≈Á ‘πøÁ∆ √∆Õ «√¡≈Ò «Ú⁄ √∑Ø∫ Á≈
√≈◊ «Ú⁄ Óº÷‰ Á≈ Í∂Û≈ Â∂ Óº’∆ Á∆ ؇∆ «¬’ «È¡≈Ó ‘πøÁ∆ √∆Õ √≈≈
«√¡≈Ò ‘∆ Óº’∆ ÷≈Ë∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Óº’∆ Í≈Ò‰∆ Ú∆ Ï‘π ¡Ω÷∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Óº’∆
Í∆‘‰∆ Ú∆ Ï‘π ¡Ω÷∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Â’Û∆ ‹È≈È∆ ¡Â∂ Â’Û≈ ÏøÁ≈ ‘∆ Óº’∆
Í∆‘ √’Á≈ √∆Õ ¬∂√∂ Ò¬∆ ª «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ Â’Û∂, Â≈’ÂÚ≈ ’∞ÛÓ ˘
Á∂÷ ’∂ ‹È≈È∆¡ª «√º·‰∆¡ª «ÁøÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
Â∞√∆∫ Óº’∆ «Í‘≈ Ò˙ ‹∆,
√≈‚≈ ’∞ÛÓ Ú«‘Û’∂ Ú◊≈Õ
Óº’∆ Á∆ ◊Ø‚∆ √≈¿∞‰-Ì≈ÁØ∫ Á∂ ¡«Â ◊Ó∆ Á∂ Ó‘∆«È¡ª «Ú⁄ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ◊Ó∆ È≈Ò √∆ Â∂ ◊Ó∆ ¡≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Óº’∆ Á∂ ͺ¤ Һª
Ï≈‘ª Â∂ «‹Ê∂ Ú∆ Òº◊Á∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞√ È≈Ò √∆ Â∂ Ò’∆ª «‹‘∆¡ª
«÷º⁄∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞√ ʪ Â∂ Ò≈Ò∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÷≈‹ ‘؉∆ Ú∆ Ùπ»
‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ √∆ ˘ ¡º⁄Ú∆ Òº◊ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÷Û∆ Óº’∆ «Ú⁄Ø∫ ÿ≈‘ λ√
’º„‰≈ Ú∆ Ï‘π ¡Ω÷≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Óº’∆ ¡Â∂ ’Í≈‘ Á∆ ¯√Ò Á∆ ◊Ø‚∆ ÂØ∫
‚Á∂ ‘∆ ‹º‡ª Á∂ ÍπºÂ √≈Ë Ï‰ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ‘π«Ù¡≈Íπ «˜Ò∑∂ ˘ ¤º‚ ’∂ ‘Ø «’Â∂ Ú∆ Óº’∆ È‘∆∫
Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆Õ Óº’∆ Á∆ ʪ ‘π‰ ‹∆∆ È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ ÷∂Â∆ ‘π‰ ÚÍ≈ ω ◊¬∆
‘ÀÕ Óº’∆ Ï∆‹‰≈ ‘π‰ Ò≈‘∂ÚøÁ Ú∆ È‘∆∫ «‘≈Õ ‘π‰ Â∞‘≈˘ √≈∂ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫
«√¯ ‘π«Ù¡≈Íπ «˜Ò∑∂ «Ú⁄ ‘∆ Óº’∆ Á∂ Óπ‘≈∂ Òº◊∂ «ÓÒ‰◊∂Õ
@
HH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¡≈Ú Í≈¿∞‰∆
√≈‚≈ Á∂Ù ÷∂Â∆ ÍÃË≈È Á∂Ù ‘ÀÕ ÷∂Â∆ Í«‘Òª √≈∆ Á∆ √≈∆ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «¬’ È∆Ô √Ó∂∫ «Ú⁄ ÷∂ª ˘ Ú≈‘ ’∂ Ï∆‹‰≈ ÍÀ∫Á≈
√∆Õ «‹√ ’ ’∂ È∆Ô √Ó∂∫ ¡≥Á ÓȺπ÷∆ ÏÒ Â∂ ÍÙ»¡ª/ÏÒÁª Á∆ «˜¡≈Á≈
ÒØÛ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª Á≈ ¡≈Í√ «Ú⁄ Ï‘π «Í¡≈ √∆,
Ì≈¬∆⁄≈≈ √∆Õ Í Î∂ Ú∆ ’¬∆ Í«Ú≈ È∆Ô √Ó∂∫ ¡≥Á È≈ ˜Ó∆È Ú≈‘
√’Á∂ √È, È≈ Ï∆‹ √’Á∂ √È, È≈ ‘∆ ¯√Ò Úº„ √’Á∂ √È, È≈ ‘∆ ¯√Ò
’º„ √’Á∂ √È, «‹√ ’ ’∂ ¡≈Ú Í≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ Ùπ» ‘Ø«¬¡≈Õ
¡≈Ú Á≈ ÙÏÁ∆ ¡Ê ‘À ¡≈¿∞‰≈, ¡≈◊ÓÈÕ «¬√ Ò¬∆ ‹Á ’ج∆
Í«Ú≈ ¡≈͉∂ Ì≈¬∆⁄≈∂ «Ú⁄Ø∫, «Í≥‚ «Ú⁄Ø∫ ¡Â∂ «ÙÂ∂Á≈∆ «Ú⁄Ø∫ ¡≈ÚÂ
Í≈¿∞∫Á≈ √∆ ª ¿∞È∑ª Á≈ Ï‘π ¡≈◊ÓÈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆, √∂Ú≈ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ Ùº’, ÿ∆, ’Û≈‘, ÷∆, √∂Ú∆¡ª, ÁπºË,
Á‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ «‹È∑ª Í«Ú≈ª ’ØÒ ˜Ó∆È «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ∆ √∆,
¿∞‘ Í«Ú≈ ‘∆ ’¬∆ Ú∂ Ú∂Ò∂ «√ Ú≈‘∆ ’È, Ï∆‹‰ Â∂ ¯√Ò Úº„‰ ÂØ∫
÷πøfi ‹ªÁ∂ √È, ¿∞‘ ‘∆ ¡≈Ú Í≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «‹È∑ª Í«Ú≈ª «Ú⁄ ’ج∆
¡⁄È⁄∂ ÓΩ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆, ÏÒÁ Á∆ ÓΩ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ Í«Ú≈ Á∆
Ú∆ «Í≥‚ Á∂ √È∂‘∆ Â∂ «ÙÂ∂Á≈ ¡≈Ú Í≈ ’∂ ’øÓ ’Ú≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¡≈ÚÂ
˘ √«‘’≈Â≈ Á≈ Óπ„Ò≈ »Í «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¯√Ò
˘ ΫÒ∑¡ª È≈Ò ◊≈‘ ’∂ Á≈‰∂ ’º„∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
HI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÊØÛ∑∆¡ª ˜Ó∆Ȫ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ª ’ØÒ ’¬∆ Ú∂ «¬’ ÏÒÁ ‹ª «¬’
ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ Î∂ ¡‹∂‘∂ Í«Ú≈ «¬’ ÏÒÁ Ú≈Ò∂
Í«Ú≈ È≈Ò ‹ª «¬’ ‹ØÛ∆ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ È≈Ò √ªfi Í≈ ’∂ ÷∂Â∆ ’Á∂
‘πøÁ∂ √ÈÕ Í«‘Òª «¬’ Í«Ú≈ Á≈ ÷∂ Ú≈«‘¡≈, Ï∆«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, Î∂
Á»√∂ Í«Ú≈ Á≈ ÷∂ Ú≈«‘¡≈, Ï∆«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ Â∑ª Í«‘Òª «¬’
Í«Ú≈ Á∆ Ú≈„∆ Â∂ Á≈‰∂ ’º„ ÒÀ∫Á∂ √È, Î∂ Á»√∂ Í«Ú≈ Á∂Õ «¬‘
ÚÂ∆≈ «Í≥‚ «Ú⁄ ¡≈Ó ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡√Ò «Ú⁄ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª Á≈
¡≈Í√ «Ú⁄ ÍÃ∂Ó «Í¡≈ Ï‘π √∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘؉ ’’∂ ÒØ’ª ’ØÒ
«Ú‘Ò Ú∆ Ï‘π ‘πøÁ∆ √∆Õ ˜Ó∆Ȫ ¿∞µ⁄∆¡ª, È∆Ú∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «‡ºÏ∂ ª
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ «Í≥‚ «Ú⁄ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ‹Á «‡º«Ï¡ª ˘
’≈‘ ’∂ ͺË≈ ’È≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª Ïø«Á¡ª ¡Â∂ ÏÒÁª Á∆¡ª ‹ØÛ∆¡≈ Á∆
¡≈Ú Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÿª Á∆¡ª ¤ºÂª Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ Ú∆ ¡≈Ú Í≈¿∞‰
Á≈ «Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡≈Ú «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ⁄ø◊∂ ’≈Ó∂ Â∂ ‹π¡≈È ‹ªÁ∂
√ÈÕ ’¬∆ Ú∂ ¡≈Ú ◊¬∂ ÏøÁ∂ Ùª Ò≈ ’∂, «ÏÁ «ÏÁ ’∂ ’øÓ ’Á∂ ‘πøÁ∂
√ÈÕ ‹Á Ò≈¿±‚ √Í∆’ª Á∆ ¬∆‹≈Á ‘ج∆ ª ’¬∆ Ú∂ ¡≈Ú «Ú⁄ ¡≈¬∂
Ïø«Á¡ª ˘ ÷πÙ ’È Ò¬∆ Â∂ ¤∂Â∆ ’øÓ ’Ú≈¿∞‰ Â∂ ¿∞’√≈¿∞‰ Ò¬∆
Ú≈„∆ √Ó∂∫ ÷∂ «Ú⁄ Ò≈¿±‚ √Í∆’ Ú∆ Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹È∑ª ¿∞Í ¡≈Ó
ÂΩ Â∂ ’Ò∆¡ª Á∂ ∆’≈‚ Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
’¬∆ Í«Ú≈ ¡≈͉∆ ÚË∆¡≈ ‘ج∆ ¯√Ò ˘ ¡≈͉∂ «ÙÂ∂Á≈ª ˘
«Ú÷≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡Â∂ «ÙÂ∂Á≈ª «Ú⁄ ¡≈͉∆ ‡Ω‘ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú∆
¡≈Ú ÏπÒ≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¡≈Ú «Ú⁄ ¡≈¿∞‰ Â∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ Ïø«Á¡ª Á∆
«◊‰Â∆ ’øÓª Á∂ ¡È∞√≈ ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÚºË ÂØ∫ ÚºË B@ Ïø«Á¡ª
º’ Á∆ ¡≈Ú ‘πøÁ∆ √∆Õ
‘π‰ ’Ø¬∆ Ú∆ ‘ºÊ∆∫ ÷∂Â∆ È‘∆∫ ’Á≈Õ √≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆ ’È ‘Ø
«◊¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰ Í≥‹≈Ï Á∆ Ï‘πÂ∆ ÷∂Â∆ ª ̬∆¡ª ”Â∂ «ÈÌ ‘ÀÕ ¯√Òª Á∆
’‡≈¬∆ Â∂ ’„≈¬∆ Ò¬∆ «Í≥‚ «Í≥‚ ’øÏ≈¬∆Ȫ ‘ÈÕ ‘π‰ «Í≥‚ «Ú⁄ È≈ «’√∂
Á∂ ¡≈Ú ¡≈¿∞∫Á∆ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ «’√∂ Á∂ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‘π‰ Á∆ Í∆Û∑∆ ª
¡≈Ú Ï≈∂ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ √≈‚∆ «¬‘ Ì≈¬∆⁄≈’ √ªfi ‘π‰
«ÏÒ’∞Ò ıÂÓ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ ¡º‹ «Ú¡’Â∆Ú≈Á Á≈ Ô∞º◊ ‘ÀÕ
@
I@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ‘ˇ, Í≥‹≈Ò∆ ‹∂ Óπø«‚¡≈ Ú∂ ÂÀ∫ ‘Ò È∆ ‹ØÛÈ≈,
’ج∆ √Óª √∆, ‹Á ÷∂Â∆ √Ì ÂØ∫ ¿∞µÂÓ «◊‰∆ ‹ªÁ∆ √∆- ÓÀ∫ Ú∆ È∆ ËÈ∆ Á≈Ò Óπø«‚¡≈Õ
‘ˇ ≈‹≈, ‘º‡∆ ≈‰∆, ؇∆ ¡≈¿± «Ó⁄ª Á∂ È≈Ò Óπø«‚¡≈Õ
‘Ø √Ì «’ºÂ∂, ⁄≈‘∂ √≈‚∂ ◊π»¡ª È∂ «¬√Â∆¡ª ˘ Ó≥Á≈ ’«‘‰ ÂØ∫ Ú«‹¡≈ ‘À, Î∂
Áؘı Á∆ «ÈÙ≈È∆Õ Ú∆ Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «¬√Â∆¡ª ˘ ÍÀ Á∆ ‹πºÂ∆ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
¿∞√ √Ó∂∫ ‘ˇ Â∂ Í≥‹≈Ò∆ ÂØ∫ «ÏȪ ˜Ó∆È ˘ Ú≈‘π‰ Ï≈∂ √Ø«⁄¡≈ Ú∆ ¿∞√ ˘ «È◊»‰∆ «‹‘∆ ◊ÒÂ∆ Â∂ ‚ø◊ª Á∆ Â∑ª Í≥‹≈Ò∆ Á∂ ‘ºÊ∂ È≈Ò ‘∆
È‘∆∫ ‹≈ √’Á≈ √∆Õ ÷∂Â∆ ’È Á∂ Óπº„Ò∂ √øÁª «Ú⁄ ‘ˇ, Í≥‹≈Ò∆, Á≈Â∆, ’∞º‡ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆-
÷πÍ≈ ¡Â∂ ’‘∆ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ ˜Ó∆Ȫ Á∆ ÓÒ’∆¡Â ≈«‹¡ª, ÈÚ≈Ϫ Á∆ Óπº’∆ È≈ Ó≈Á≈, ˺Î≈ È≈ Ó≈Á≈,
‘πøÁ∆ √∆, «‹È∑ª ˘ Á≈«‰¡ª ¡Â∂ ±Û∆ Á≈ ’∞fi È∆Ô «‘º√≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ Ó≈Á≈ Í≥‹≈Ò∆ Ú≈Ò≈ ‘ºÊ≈Õ
√∆Õ ‹Á ˜Ó∆È Á∆ ÓÒ’∆¡Â «˜Ó∆∫Á≈ª Á∆ ‘Ø ◊¬∆ ª «‹Ó∆∫Á≈ ˜Ó∆Ȫ Í≥‹≈Ò∆ ‡πº‡ ‹≈¿±◊∆,
Á≈ Ó≈ÓÒ≈ È’Á∆ »Í «Ú⁄ Á∂‰ Òº◊∂Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¯√Òª Á∂ fi≈Û Ó»÷≈ Ú∂ ‹º‡≈Õ
ÿº‡ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¯√Òª Á≈ Ì≈¡ Ú∆ ÿº‡ «ÓÒÁ≈ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ √≈∆ ¯√Ò Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ÿ «Ú⁄ ¤Û∂ «‘‰ ’ ’∂ Â∂ ¤«Û¡ª Á∂
«Ú’ ‹ªÁ∆ √∆, Ó≈ÓÒ≈ Â≈È Ò¬∆ ‘ˇ Í≥‹≈Ò∆ Á∆ ’∞’∆ Ú∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ «ÈºÂ Á∂ ’Ò∂Ù ˘ ÈÏ∂ÛÈ Ò¬∆ ¡º‚ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ «‹√ ’ ’∂ ’¬∆ Ú∂
√∆ - ¤Û∂ Á∂ «‘º√∂ Í»≈ ‘ˇ ¡≈¿∞‰ Á∆ ʪ ⁄¿» ‘∆ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘πøÁ≈ √∆-
‘ˇ Í≥‹≈Ò∆ Á∆ ‘Ø ◊¬∆ ’∞’∆, øȪ Ú≈«Ò¡ª È∂ ÒÀ Ò¬∂
Ú∂⁄ ’∂ ÷≈ «Ò¡≈ Ï∆Õ ‘ˇ Â∂ Í≥‹≈Ò∆
Ó≈ÓÒ≈ È‘∆∫ «¡≈ ¤Û∂ Á∂ «‘º√∂ ⁄¿±Õ
Ú≈‘∆ Á≈ Ò≈‘≈ ’∆? ¤Û∂ Á≈ ⁄∆’ «⁄øÿ≈Û≈ Í¿±Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡≈Ó Í«Ú≈ «¬’ ‘ˇ È≈Ò ‘∆ ÷∂Â∆ ’Á∂ √ÈÕ
«¬√ Ò¬∆ ¡º‚ ‘؉ √Ó∂∫ «‹√ Ì≈¬∆ ˘ ‘ˇ Í≥‹≈Ò∆ «‘º√∂ «Ú⁄ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∆
√∆ ª ¿∞√ Á∂ ÿ Ú≈Ò∆ ¡≈͉∂ Ï≈ÏÒ ÂØ∫ ‘ˇ Í≥‹≈Ò∆ Á∆ Ó≥◊ ’Á∆ ‘πøÁ∆
√∆-
«¬’ ‘ˇ ÒÀ Á∂,
Í≥‹≈Ò∆ ÒÀ Á∂ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò∆,
Ï≈Í» Ú∂! ÓÀ∫ ¡º‚ ‘πøÈ∆¡ªÕ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ‘ˇ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√‰ Òº«◊¡ª ‘ªÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂√∆
‘ˇ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‘ˇ Á∂ «Í¤Ò∂ «‘º√∂ ˘ ÓπøÈ≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÓπøÈ≈ ¿∞Í ÂØ∫ ÍÂÒ≈
Â∂ ‘∂·ª ˘ Ó؇≈ ‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÓπøÈ∂ Á∂ ¿∞ÍÒ∂ «‘º√∂ «Ú⁄ ‘ºÊ∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆
’¬∆ ÷∂Â∆ ’È «Ú⁄ «„ºÒ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ú∂Ò∂ «√ Ú≈‘∆ È‘∆∫ ’Á∂ √È, √∆Õ ¬∂√ ‘ºÊ∆ ˘ ÎÛ ’∂ ‘∆ ‘ˇ ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÓπøÈ∂ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂
«‹√ ’ ’∂ ’¬∆ Ú∂ ÍÂ∆ ÍÂÈ∆ Á≈ Â’≈ Ú∆ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆- «Ú⁄ «¬’ ÏÛ≈ √π≈ı ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ «Ú⁄ ‘ºÒ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘ˇ Á∂

IA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ IB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

¡◊Ò∂ «‘º√∂ Á∂ √‘≈∂ ÏÒÁ ‘ˇ ˘ «÷º⁄Á∂ √È, ¿∞√ ˘ ‘ºÒ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
«‹ºÊ∂ ÓπøÈ∂ «Ú⁄ ‘ºÒ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞Ê∂ «¬’ Òº’Û Á≈ Î≈È≈ «ÁºÂ≈ ‘πøÁ≈
√∆, «‹√ ˘ ˙◊ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ˙◊ ‘ˇ ˘ ‚±øÿ≈ Ú≈‘π‰ ‹ª ÿº‡ ‚±øÿ≈
Ú≈‘π‰ Ò¬∆ ’È Ò¬∆ ÚÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‘ˇ Á∂ ¡◊Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ «ÂøÈ
⁄≈ ◊Ò∆¡ª ’º„∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ◊Ò∆¡ª ÏÒÁª Á∂ ◊ˇ Í≈¬∆
Í≥‹≈Ò∆ «Ú⁄ Í≈¬∂ º√∂ ˘ ‘ˇ È≈Ò Í≈ ’∂ ¡À‚‹√‡ ’È Ò¬∆ ÚÂØ∫ «Ú⁄
¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ÏÒÁª ¿∞Í Í≥‹≈Ò∆ Í≈¬∆ ‘øπÁ∆ √∆Õ Í≥‹≈Ò∆ «Ú⁄ Á∆
º√≈ Í≈ ’∂ ‘Ò «Ú⁄ Í≈¬∆ ’∆Ò∆ «Ú⁄ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ º√∂ ˘
‘ÒÈ≈Û∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ÏÒÁ ‘ºˇ ˘ «÷º⁄ ’∂ ˜Ó∆È Á∆ Ú≈‘∆ ’Á∂
‘πøÁ∂ √ÈÕ
Ó≥πÈ∂ Á∂ √Ì ÂØ∫ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ «¬’ ‘Ø √π≈ı ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ «Ú⁄
Òº’Û Á≈ «Âº÷≈ ⁄¿» Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ⁄¿» «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á≈ Î≈Ò≈
Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÒØ‘∂ Á∂ Î≈Ò∂ ˘ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ Òº’Û Á∂ ⁄¿± «Ú⁄ «¬’ ÒØ‘∂
Á∆ ◊ØÒ ÍºÂ∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ͺÂ∆ ˘ ’∞ø‚∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ÒØ‘∂ Á≈
Î≈Ò≈ ‘∆ ËÂ∆ Ú≈‘πøÁ≈ √∆Õ
«¬‘ √∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂ ‘ˇ Á∆ ωÂÕ ¿∞√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ª ‘ˇª Á∆¡ª ‘Ø
’¬∆ «’√Óª ω ◊¬∆¡ª √ÈÕ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ Í≥‹≈Ò∆ Á∆ ωÂ Ï≈∂
Áº√Á≈ ‘ªÕ
Í≥‹≈Ò∆ ÁØ Òº’Ûª ˘ ‹ØÛ ’∂ ω≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¿∞ÍÒ∆ Òº’Û Ó؇∆
‘πøÁ∆ √∆, ‘∂·Ò∆ ÍÂÒ∆Õ «¬È∑ª ÁØÚª Òº’Ûª ˘ ÁØ Êª ”Â∂ ‚ø‚∂ Ò≈ ’∂
‹Ø«Û¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ‚ø«‚¡ª ˘ ÊøÓ∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¿∞ÍÒ∆ Ó؇∆ Òº’Û ˘
‹»Ò≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‘∂·Ò∆ Òº◊∆ ÍÂÒ∆ Òº’Û ˘ ÂÒÚ‡∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹»Ò∂
Á∂ ÁØÚ∂∫ «√∂ «˜¡≈Á≈ Ó؇∂ ‘πøÁ∂ √È Â∂ √≈¬∆‚ª ÊØÛ∑∆¡ª ◊ØÒ «‹‘∆¡ª
’∆Â∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «Ú⁄≈Ò∂ Ú≈Ò≈ «‘º√≈ √≈¬∆‚ª È≈ÒØ∫ ÊØÛ∑≈ ÍÂÒ≈
‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‹»Ò∂ Á∂ ¡ı∆ Á∂ ÁØÚ∂∫ Í≈«√¡ª Â∂ √π≈ı ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª
√π≈ıª «Ú⁄ ¡Ò∆¡ª Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Òº’Û Á∂ ‚∂„ ’∞ Îπº‡ ¶Ó∂
‚ø‚∂ ˘, «‹√ Á≈ ¿∞ÍÒ≈ «‘º√≈ ÊØÛ∑≈ Ó؇≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¡Ò∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
ÏÒÁª ˘ ‹»Ò∂ ‘∂· ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹»Ò∂ «Ú⁄ ¡Ò∆¡ª Í≈ «ÁºÂ∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ¡Ò∆¡ª ‘∆ ÏÒÁª ˘ ‹»Ò∂ ÂØ∫ Ï≈‘ È‘∆∫ «È’Ò‰
«ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª Í≥‹≈Ò∆ ωÁ∆ √∆Õ Í≥‹≈Ò∆ «Ú⁄ ÏÒÁ ‹ØÛ∂ ‹ªÁ∂
IC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√ÈÕ Í≥‹≈Ò∆ ˘ ‘ÒÈ≈Û∆ È≈Ò ‘ˇ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í≥‹≈Ò∆ «¬’
«’√Ó Á≈ ÏÒÁª ˘ ’ø‡ØÒ ’È Ú≈Ò≈ ÷∂Â∆ √øÁ √∆Õ
Í≥‹≈Ò∆ Á∆ ÚÂØ∫ ¡÷≈‰ª «Ú⁄ Ú∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‹Á «’√∂ ’∞¡≈∂
¡Ú≈≈ «ÎÈ Ú≈Ò∂ Óπø‚∂ ˘ ’≈Ï» ’È≈ ‘ØÚ∂ ª ¿∞√ Ò¬∆ ¡÷≈‰ Ú«Â¡≈
‹ªÁ≈ ‘À -
“Â∂∂ ◊ˇ «Ú⁄ Í≥‹≈Ò∆ Í≈¿∞‰∆ ÍÀ‰∆ ‘ÀÕ”
«¬‘ √∆ Í≥‹≈Ò∆ Â∂ ‘ˇ Á∆ ωÂ Â∂ «¬È∑ª Á≈ ’ÂÚÕ
‘π‰ √≈∆ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ÷∂Â∆ Ú∆ ‘π‰ «Ú¿∞Í≈
ω ◊¬∆ ‘ÀÕ ÏÒÁª È≈Ò ‘ˇ Ú≈‘π‰≈ ‘π‰ Ò≈‘∂ÚøÁ È‘∆∫ «‘≈Õ ‘π‰
’ج∆ ’ج∆ «˜Ó∆∫Á≈ ‘∆ Â∞‘≈˘ ˜Ó∆È Á∂ ’ج∆ ¤Ø‡∂ Ó؇∂ ‡π’Û∂ ˘ ‘ˇ
È≈Ò Ú≈‘πøÁ≈ «ÓÒ∂◊≈Õ ‘π‰ Í≥‹≈Ò∆ Â∂ ‘ˇ Á∆ ÚÂØ∫ È≈Ó≈Â «‘ ◊¬∆
‘ÀÕ
@
‘ºÊ ‡Ø’≈
‹ÁØ∫ ÷∂Â∆ Óπº„Ò∂ ÁΩ «Ú⁄ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ÷≈‰ Ò¬∆ Ó؇∂ ¡È≈‹ «‹Ú∂∫
‹π¡≈, Ï≈‹∂ Á∆¡ª ¯√Òª ‘∆ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «˜Ó∆∫Á≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
ºÏ ¡º◊∂ Ó∆∫‘ Í≈¿∞‰ Á∆ ¡Á≈√ ’’∂ ‘ج∂ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘πøÁ∂ √È-
Ó∆∫‘ Í≈ Á∂, Ò≈ Á∂ fiÛ∆¡ª,
Ï∆‹ Ò¬∆¬∂ ‹π¡≈, Ï≈‹≈Õ
‹π¡≈ ˘ ⁄∑∆ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹π¡≈/⁄∑∆, Ï≈‹∂ Á∆¡ª ‘∆¡ª
¯√Òª ˘ ÍÙ»¡ª Á∂ ⁄≈∂ Ú‹Ø∫ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á «¬‘ ¯√Òª ͺ’
‹ªÁ∆¡ª √È, «¤º‡∂ ¡≈ ‹ªÁ∂ √È Âª ’¬∆ Ú∂ ª ÷Û∑∆¡ª ¯√Òª Á∂ «¤º‡∂
ÂØÛ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ÷Û∑∆ ‘∆ ¯√Ò ˘ Úº„ ’∂ ÍÙ»¡ª Á∂ ⁄≈∂ Ò¬∆ ÚÂÁ∂ «‘øÁ∂
√ÈÕ ’¬∆ Ú∂ «¬È∑ª ͺ’∆¡ª ¯√Òª ˘ Úº„ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Î∂ «¤º‡∂ ÂØÛÁ∂ √ÈÕ
«¤º‡∂ ÂØÛÈ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ‹π¡≈ Â∂ Ï≈‹∂ Á∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª Í»Ò∆¡ª ÏøÈ∑ ’∂ «¬’ ʪ
”’º·∆¡ª ’ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «¤º«‡¡ª «Ú⁄Ø∫ Á≈‰∂ ’º„ ’∂ ⁄º’∆ È≈Ò Í∆‘ ’∂
¡≈‡≈ ω≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈Ï ‹π¡≈, Ï≈‹≈, Ó»ø◊∆,
ÓØ·ª Á∆ «÷⁄Û∆ ω≈ ’∂ ÷≈‰ Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ √∆Õ
ID - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Ï≈‹≈ Â∂ Óº’∆ ‹Á ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ª ‡Ø’≈ ’È Ò¬∆ Ï‘πÂ≈ ˜Ø
È‘∆∫ Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆, ”’ºÒ≈ ÏøÁ≈ ÓÙ∆È ◊∂Û ÒÀ∫Á≈ √∆ Â∂ Á»√≈ ÏøÁ≈ πº◊
Ò≈ «ÁøÁ≈ √∆Õ ‹Á √∞º’∂ ‡ª«‚¡ª Á≈ ‡Ø’≈ ’È≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª ÁØ ÏøÁ∂ ÓÙ∆È
⁄Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬‘ ÁØ ÏøÁ∂ ‹ª ª ÓÙ∆È Á∂ ‘ºÊ∂ ˘ ¡≈ÓØ √≈‘Ó‰∂ ÷Û∑ ’∂
ÎÛ ’∂ ⁄Ò≈¿∞∫Á∂ √È ‹ª «¬’ Á∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ÓÙ∆È Á≈ ‘ºÊ≈ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂
Á»√≈ ÏøÁ≈ ÓÙ∆È Á∂ ‘ºÊ∂ «Ú⁄ º√≈ Í≈ ’∂ ÷Û∑ ’∂ ‹ª ÏÀ· ’∂ º√≈ «÷º⁄Á≈
‘πøÁ≈ √∆Õ «¬’ ÏøÁ≈ πº◊ Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ √πº’∂ ‡ª«‚¡ª Á≈ ‡Ø’≈ ’È≈ ¡Ω÷≈
«◊Œ«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‘ºÊ È≈Ò ‡Ø’≈ ’È Ú≈Ò∆ ÓÙ∆È ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ÏÒÁª È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∆¡ª
‡Ø’≈ ÓÙ∆Ȫ Òº◊∆¡ªÕ ‹Á «¬ø‹‰ ¡≈Ó ‘Ø ◊¬∂, ¿∞√ √Ó∂∫ √Á∂ Íπº‹Á∂
«˜Ó∆∫Á≈ª È∂ ‡Ø’≈ ÓÙ∆Ȫ «¬ø‹‰ª ”Â∂ Ò≈ Ò¬∆¡ªÕ «Ï‹Ò∆ ¡≈¿∞‰ Â∂ Î∂
‡Ø’≈ ÓÙ∆Ȫ «Ï‹Ò∆ È≈Ò ⁄ºÒ‰ Òº◊ ͬ∆¡ªÕ ‘π‰ «’√∂ «’√∂ ‡ªÚ∂∫ ÿ ‘∆
‘ºÊ È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∆ ‡Ø’≈ ÓÙ∆È Â∞‘≈˘ «ÓÒ∂◊∆Õ
Í«‘Òª Í«‘Ò ‹π¡≈/⁄∑∆, Ï≈‹∂ Á∂ ‘∂ Â∂ √πº’∂ ‡ª«‚¡ª ˘ ‘ºÊ
‘ºÊ È≈Ò ‡Ø’≈ ’È Ú≈Ò∆ ÓÙ∆È «’‘Ø «‹‘∆ ‘πøÁ∆ √∆, ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘
È≈Ò «¬’ ¤Ø‡∂ «‹‘∂ ◊ø‚≈√∂ È≈Ò Îπº‡ Îπº‡ Á≈ Úº„ ’∂ ÍÙ»¡ª ˘ Í≈«¬¡≈
Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ ¬∂√ ÓÙ∆È Á∆¡ª ⁄≈ «¬ø◊Ò≈È Á∆¡ª «ÂøÈ ’∞ Îπº‡
‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ «ÂøÈ ’∞ Îπº‡ Á∂ κ‡∂ Â∂ ‹Û∑∆ Á≈Â∆ È≈Ò ⁄∆, Ï≈‹≈ Â∂
¶Ó∆¡ª Һª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ «Â¤∆¡ª ’ ’∂ ‹ØÛ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
‡ª‚∆ Á∂ ͺ«·¡ª ˘ ‘ºÊ È≈Ò ¤∂ ¤∂ ’𠫬ø⁄ Úº„ ’∂ ÍÙ»¡ª ˘ Í≈«¬¡≈ ‹≈‰
«¬È∑ª Һª «Ú⁄ «Ú⁄’≈ «‹‘∂ ’≈√ ’ ’∂ ͺÂ∆¡ª Ò≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
Òº«◊¡≈Õ
√È ‹Ø «¬È∑ª Һª ˘ ‹ØÛÁ∆¡ª √ÈÕ ÒºÂª Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ Ú≈Ò∂ «¬ø◊Ò≈È
◊ø‚≈√∂ È≈Ò Â∂ Î∂ Á≈Â∆ È≈Ò ⁄∑∆, Ï≈‹∂ Á∂ ͺ·∂ Úº„ ’∂ Í≈¿∞‰ ÂØ∫
˘ «Ú⁄≈Ò∂ ÂØ∫ ’º‡ ’∂ «ÂøÈ ’∞ «¬ø⁄ «‘º√∂ ˘ I@ «‚◊∆ Â∂ ÓØ«Û¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
«Í¤Ø∫ ‘ºÊ È≈Ò ‡Ø’≈ ’È Ú≈Ò∆ ÓÙ∆È ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¬∆Õ «‹√ È≈Ò ‘∆ Â∂
¬∂√ Â∑ª ‘∂·ª ‹≈ ’∂ «¬ø◊Ò≈È Á∂ «¬’ ÍÀ Á∂ ÁØ «‘º√∂ ω ‹ªÁ∂ √ÈÕ
√πº’∆ ⁄∑∆ Ï≈‹∂, Óº’∆ Á∆ ‡ª‚∆ Á≈ ‡Ø’≈ ’ ’∂ ÍÙ»¡ª ˘ Í≈«¬¡≈ ‹≈‰
«¬È∑ª ÁØÚª «‘º«√¡ª «Ú⁄ ◊Ò∆¡ª ’º„∆¡ª ‘øπÁ∆¡ª √ÈÕ «‹ºÊ∂ ‡Ø’∂ Ú≈Ò∆
Òº«◊¡≈Õ
ÓÙ∆È Ò≈¿∞‰∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞Ê∂ Í«‘Òª ËÂ∆ «Ú⁄ Òº’Ûª ◊º‚∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ˘ ‹øÓ«Á¡ª Ó≈È Á≈ «Ú≈‹ ’ ’∂ ‘
√ÈÕ Î∂ ¿∞Ê∂ ⁄≈∂ ÍÀª Â∂ ÓÙ∆È ÷Û≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ⁄≈∂ ÍÀª ‘∂·ª ÓØÛ∂ ‘ج∂
ÿ «Ú⁄ ¤Û∂ «‘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿπø‚ ’º„‰ Á≈ «Ú≈‹
«¬ø◊Ò≈Ȫ «Ú⁄ «‹‘Û∂ H √π≈ı ω∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞È∑ª √π≈ıª «Ú⁄ Á∆ ‘∂·ª
Ú∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «‹√ ÿ «Ú⁄ ‹∂· ¤Û≈ «‘ ‹ªÁ≈ √∆, ‹∂’ ¿∞√ ˘
◊º‚∆¡ª Òº’Ûª «Ú⁄ «’ºÒ ·Ø’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬√ Â∑ª ÓÙ∆È ◊º‚∆ ‹ªÁ∆
⁄∑∆ Á≈ ‡Ø’≈ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ √∆ ª ¿∞√ Á∆ ¤Ø‡∆ Ì‹≈¬∆ ˘ πº◊ Ò≈¿∞‰ √Ó∂∫
√∆Õ
ÿπø‚ ’º„‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ÏØÒ∆ √π‰Ø-
«¬ø◊Ò≈Ȫ Á∂ Î∂Ó ¿∞Í ’≈Ï«Ò¡ª È≈Ò ÓÙ∆È Á≈ Î∂Ó «Îº‡ ’∆Â≈
¤Û≈ ‹∂· ’∞Â≈ ’∂,
‘πøÁ≈ √∆Õ ÓÙ∆È √≈∆ ÒØ‘∂ Á∆ Á∂◊ Á∆ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÓÙ∆È Á∂ Î∂Ó Á∂
ÿπø‚ ’º„ ’∂ ⁄∆ Á≈ π◊ Ò≈ÚªÕ
¡≥Á ÁØ Ú∂Ò∑‰∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á∂ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ Î∂Ó «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á∆
√Ó∂∫ Á∂ ◊π˜È È≈Ò ‹Á ÒØ’ª È∂ Óº’∆ Ï∆‹‰∆ Ùπ» ’∆Â∆, Î∂ ‘∆ Â∂
⁄≈Á Á≈ ‹ª Òº’Û Á≈ ω≈ ’∂ Í≈√≈ «Îº‡ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Í≈√∂
√πº’∆ Óº’∆ Á∂ ‡ª«‚¡ª Á≈ ‡Ø’≈ ÓÙ∆Ȫ Â∂ ’∆Â≈ ‹≈‰ Òº«◊¡≈Õ ⁄∑∆,

IE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ IF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

≈‘∆∫ ‘∆ ⁄∑∆, Ï≈‹≈, Óº’∆, Ï√∆È, ⁄‡≈Ò≈ ‹ª ‘Ø ⁄≈∂ Á≈ ‡Ø’≈ ’È
Ò¬∆ πº◊ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÓÙ∆È Á∂ ¡≥Á Òº◊∂ Ú∂∂ÒÈ∂ ‘∆ ¬∂√ πº◊ ˘
¡º◊∂ «÷º⁄Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ
ÓÙ∆È Á∂ Î∂Ó Á∂ Ï≈‘ Á∂ «¬’ √≈¬∆‚ Â∂ ⁄≈Ò ˘ Ëπ∂ «Ú⁄ «Îº‡ ’
’∂ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ⁄≈Ò Á∆¡ª ÁØÚ∂∫ √≈¬∆‚ª Â∂ ÁØ ◊≈∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
√È, «‹È∑ª ˘ ÓÙ∆È Á∂ ¡≥Á ‹Ø Ú∂ÒÈ∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞È∑ª Á∂ √≈¬∆‚ª Á∂
«√«¡ª «Ú⁄ «Îº‡ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ⁄≈Ò Á∂ Ëπ∂ «Ú⁄ ÓÙ∆È Á∂ ◊ØÒ ⁄º’
˘ «Îº‡ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ ◊ØÒ ⁄º’ Ú∆ ÒØ‘∂ Á∆ Á∂◊ Á≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈
√∆Õ «¬ ⁄º’ «Ú⁄ ’≈Ï«Ò¡ª È≈Ò ÁØ ◊ø‚≈√∂ «Îº‡ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √È, ‹Ø ‡Ø’≈
’Á∂ √ÈÕ ¬∂√ ⁄º’ «Ú⁄ ‘∆ ÓÙ∆È ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ÒØ‘∂ Á≈ ≈‚ Òº«◊¡≈
‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ¿∞Í Òº’Û Á≈ ÷ØÒ∑ Ú≈Ò≈ ‘ºÊ≈ ⁄≈«Û∑¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‘ºÊ∂
˘ ÎÛ∑ ’∂ ÓÙ∆È Á≈ ⁄º’ ÿπøÓ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ⁄º’ Á∂ ÿπøÓ‰ È≈Ò ⁄≈Ò
ÿπøÓÁ∆ √∆Õ ⁄≈Ò ÿπøÓ ’∂ ◊≈∆¡ª ˘ ÿπøÓ≈¿∞∫Á∆ √∆Õ «¬‘ ◊≈∆¡ª ‘∆
ÓÙ∆È ¡≥Á Òº◊∂ Ú∂Ò«È¡ª ˘ ÿπøÓ≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Ú∂Ò«È¡ª Á∂ ÿπøÓ‰ È≈Ò
ÓÙ∆È «Ú⁄ ‹Ø ⁄≈∂ Á≈ πº◊ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ ¡º◊∂ ⁄ºÒÁ≈ √∆Õ ¡º◊∂
◊¬∂ πº◊ ˘ ◊ø‚≈√∂ ’º‡Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ Â∑≈ ⁄∑∆, Ï≈‹∂, Óº’∆ Á∂
‡ª«‚¡ª Á≈ ¡Â∂ ‘Ø ⁄≈«¡ª Á≈ ‡Ø’≈ ‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ÓÙ∆È ˘ ÿº‡Ø
ÿº‡ ÁØ Ïø«Á¡ª È≈Ò ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬’ ÏøÁ≈ ÓÙ∆È ◊∂Û∑Á≈ √∆,
Á»√≈ πº◊ Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ
«¬‘ √∆ ÓÙ∆È Á∂ ’øÓ ’È Á∆ «ÚË∆Õ
@
πº÷
“«¬’ πº÷ √Ω √πº÷” «¬’ ÍÃÓ≈‰∆’ √⁄≈¬∆ ‘ÀÕ «‹‘Û∂ Á∂Ùª È∂ «¬√
√º⁄≈¬∆ ˘ ͺÒ∂ Ïø«È∑¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À, ¿∞‘ ’≈¯∆ ‘ºÁ º’ ¡º‹ Á∂ ÍÃÁ»ÙÂ
Ú≈Â≈Ú‰ ÂØ∫ Ï⁄∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ πº÷ √≈‚∆ ËÂ∆ Á≈ «Ùø◊≈ ‘ÈÕ
◊Ó∆ ˘ πº÷ ÿ‡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ πº÷ª «Ú⁄ Ú∆ ‹≈È ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ πº÷ ÏØÒ È‘∆∫
√’Á∂, Í ¿∞‘ Ïø«Á¡ª Á∂ Áπº÷ «Ú⁄ Ù≈ÓÒ ˜» ‘πøÁ∂ ‘È -
πº÷ ÏØÒ È≈ √’Á∂ Ì≈Ú∂∫,
Ïø«Á¡ª Á∂ Áπº÷ Íπº¤Á∂Õ
ÓÈ∞º÷ ¡Â∂ ºπ÷ Á∆ √ªfi ‹ÈÓ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ÓΩ º’ ‘ÀÕ ¬∂√∂ ’ ’∂ Íπ≈‰∂
IG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ϙπ◊ ’«‘øÁ∂ √È «’ ‘ ÓÈ∞º÷ ˘ ÿº‡Ø ÿº‡ ÁØ πº÷ ˜» Ò≈¿∞‰∂ ⁄≈‘∆Á∂
‘ÈÕ «¬’ πº÷ ¿∞√ ˘ ¡≈͉∂ ÿ Á∂ «Ú‘Û∂ «Ú⁄ ¤ª Ò¬∆ Ò≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∆Á≈
‘ÀÕ «¬’ πº÷ ¿∞√ Á∂ ÓÈ ¿∞Íø Á≈‘ √ø√’≈ Ò¬∆ Ò≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«√¡≈‰∂ «¬‘ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ πº÷ª ˘ Ò≈¿∞‰≈ Â∂ πº÷ª Á∆ Í≈Ò‰≈ ’È≈
Ë∆¡ª ÍπºÂª Á∆ Í≈Ò‰≈ ’È Ú◊≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ πº÷ª ˘ Úº„‰≈ ÏøÁ∂ ˘
’ÂÒ ’È Á∂ Ï≈Ï √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √≈∆ ÁπÈ∆¡ª ‹Ò ¡Â∂ ÊÒ Â∂
¡≈Ë≈ ‘ÀÕ ÊÒ «’√∂ √Ó∂∫ √≈≈ ‹ø◊Ò ‘∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ «‹√ Â∑ª Óª ¡≈͉∂
Ϻ«⁄¡ª Á≈ Í≈Ò‰ ÍØÙ‰ ’Á∆ ‘À, «ÏÒ’∞Ò «¬√∂ Â∑ª «’√∂ √Ó∂∫ πº÷/‹ø◊Ò
ÓÈ∞º÷Â≈ ˘ Í≈ÒÁ∂ ‘∂ ‘ÈÕ πº÷ ‹∆ÚÈ Á≈Â≈ ‘ÈÕ πº÷ Í≥¤∆¡ª Á∂ À‰ Ï√∂∂
‘ÈÕ Í≥‹≈Ï Ú∆ «’√∂ √Ó∂∫ √≈≈ ‹ø◊Ò ‘πøÁ≈ √∆Õ Ï«·ß‚∂ ÚºÒ Á∂ ¬∂∆¬∂ ˘
‹ø◊Ò Á≈ «¬Ò≈’≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ØÍÛ, Ó≈¤∆Ú≈Û∂ Á∂ ¬∂∆¬∂ ˘ Ú∆
‹ø◊Ò ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
ÓÈ∞÷∆ ‘Ø∫Á Á∂ Ùπ» Á∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ ÓÈ∞÷ ‹ø◊Òª «Ú⁄ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ ÎÒ ÷≈ ’∂
◊π˜≈≈ ’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹ø◊Ò Á∆ Òº’Û ÂØ∫ ‘∆ ËÂ∆ ˘ ¡≈Ï≈Á ’È Á∂
√øÁ ω∂Õ ‹ø◊Ò Á∆ Òº’Û ÂØ∫ ‘∆ fiπº◊∆¡ª ω∆¡ªÕ ’º⁄∂ ÿ ω∂Õ Î∂ ͺ’∂
ÿª «Ú⁄ Ú∆ ‹ø◊Ò «Ú⁄Ø∫ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ Òº’Û∆ Òº◊∆Õ «Í≥‚ª «Ú⁄ Ù≈ÓÒ≈‡
˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ πº÷ª Á∂ fiø∞‚ª Á∂ fiπø‚ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄
«fiÛ∑∆ ¡Â∂ ÏøÈ∑∂ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «˜Ó∆∫Á≈ª Á∂ ÷∂ª «Ú⁄ Ú∆ Ï‘π ºπ÷ ‘πøÁ∂
√È, «‹È∑ª «Ú⁄ «ÍºÍÒ, Ï؇∂, «’º’ª, Ï∂∆¡ª, ‡≈‘Ò∆¡ª, ‹ø‚, «ÈßÓª
¡≈«Á ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‘ ÿ «Ú⁄ πº÷ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹‘Û∂ ◊Ó∆¡ª ÂØ∫
Ï⁄≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹È≈È∆¡ª ÿª «Ú⁄ «ÂzÚÀ‰∆ Ò≈¿∞‰
Ò¬∆ ’«‘øÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
«Ú‘Û∂ Ò≈ «ÂzÚÀ‰∆
¤≈Ú∂∫ Ï«‘ ’∂ ’º«Â¡≈ ’»øÕ
«ÁÈØ «ÁÈ ÚË ‘∆ ¡≈Ï≈Á∆ Â∂ ¿∞ÁÔØ◊∆’È È∂ ‹ø◊Òª, πº÷ª ˘ √Ì
ÂØ∫ ÚºË È∞’√≈È Íπø⁄≈«¬¡≈ ‘ÀÕ πº÷ È≈ÒØ∫ ª ‹∂’ ‡≈‘‰∆ Ú∆ ÂØÛ∆ ‹≈Ú∂
ª Ú∆ πº÷ Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ¡√∆∫ ª πº÷ª Á≈ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ ÷π≈ ÷Ø‹ «Ó‡≈¿∞‰ Á∂
È∂Û∂ ‘∆ Í‘πø⁄ ◊¬∂ ‘ªÕ
«ÍºÍÒ : √≈‚∂ ËÓ ◊ÃøÊ «ÍºÍÒ Á∂ πº÷ ˘ Í«ÚºÂ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ «ÍºÍÒ Á∂
πº÷ Á∆ Í«‘Òª Ú∆ Í»‹≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆ ¡Â∂ ¡º‹ Ú∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘À, Í
Í«‘Òª È≈ÒØ∫ ÿº‡-
IH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «ÍºÍÒ≈ Ú∂ ‘«¡≈«Ò¡≈,
Â∂≈ Í»‹ª Óπº„Õ
ÂÀ˘ Í»‹ ’∂ «ÍºÍÒ≈,
ÓÀ∫ ’Á∂ È≈ Í≈Úª Áπº÷Õ
x x x ‘ÈÕ ‹Á ÈÚ∆∫ «Ú¡≈‘∆ Ú‘π‡∆ ÿ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘À ª √º√ ◊ÛÚ∆ «Ú⁄ Í≈‰∆
ͺÂ∂ ͺÂ∂ ◊Ø«ÏøÁ ÏÀ·≈,
‡≈‘‰∆ ‡≈‘‰∆ Á∂ÚÂ≈Õ
Óπº„ Â∂ √Ã∆ «¥ÙÈ ÏÀ·≈,
ËøÈ ÏÑÓ≈ Á∂ÚÂ≈Õ
«‘øÁ» Ӻ Ú≈Ò∂ «ÍºÍÒ «Ú⁄ ÂzÀÓ»Â∆ Á≈ «ÈÚ≈√ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ ‹Û∑ «Ú⁄
ÏÑÓ≈, ‰∂ «Ú⁄ «ÚÙ˘, ‡≈‘‰∆¡ª «Ú⁄ «ÙÚ ‹∆ Á≈ «ÈÚ≈√ Ó≥«È¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «ÍºÍÒ Á≈ πº÷ √Ì ÂØ∫ ÚºË ¡≈’√∆‹È Á∂‰ Ú≈Ò≈ πº÷ Ó≥«È¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «ÁÈ Á∂ È≈Ò «¬‘ ≈ Ú∂Ò∂ Ú∆ ¡≈’√∆‹È ¤º‚Á≈ ‘ÀÕ «ÍºÍÒ Á∂
πº÷ ˘ ÏÑÓ≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «ÍºÍÒ Á∆ Í»‹≈ ’È √Ó∂∫ ’¬∆ √πº÷‰≈ Ú∆
√πº÷∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È/‘È-
ÓÀ∫ «ÈºÂ ÏÑÓ∂ ‹Ò Í≈Úª
Ú∆ Â∂∆ ‹Û∑ Òº◊ ‹∂Õ
«ÚÙÚ≈√ ‘À «’ ‹∂’ «È√øÂ≈È ‹È≈È∆¡ª √»‹ ⁄Û∑Á∂ √≈ «ÍºÍÒ
Á∆ ‹Û∑ «Ú⁄ D@ «ÁÈ Í≈‰∆ Í≈¿∞‰ ª √øÂ≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
ËøÈ ÁΩÒ Á∂ ⁄≈‘Ú≈È ¡ÀÂÚ≈ ˘ «¬√ Á∆ Í»‹≈ ’Á∂ ‘ÈÕ «ÍÂª ˘
Í≈‰∆ Ú∆ «ÍºÍÒª ≈‘∆∫ Í‘πø⁄≈‰ Á≈ «ÚÙÚ≈√ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÒØ’ ¡≈͉∆¡ª Ó≥Ȫ Ó≥ȉ Ò¬∆ «ÍºÍÒ Á∂ ‰∂ Áπ¡≈Ò∂ ’º⁄∂ √»Â Á∂
Ë≈◊∂ ÒÍ∂‡ «ÁøÁ∂ ‘È ‹Û∑ «Ú⁄ √øË» Ìπº’Á∂ ‘ÈÕ ‹Û∑ «Ú⁄ Í≈‰∆ Í≈¿∞∫Á∂
‘ÈÕ «¬’ Ë≈È≈ «¬‘ Ú∆ ‘À «’ ‹∂’ ’∞¡≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª «ÍºÍÒ Á∆ Í»‹≈
’È Âª ¿∞È∑ª ˘ ⁄ø◊≈ ÍÂ∆ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «ÍºÍÒ ˘ Úº„‰≈ Í≈Í
√Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «ÍºÍÒ ˘ ⁄πºÒ∑∂ «Ú⁄ ‹Ò≈‰≈ Ú∆ Í≈Í Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¬∂√∂ ’’∂ ‘∆ ÒØ’ «ÍºÍÒ ˘ Úº„ ’∂ ◊π»Áπ¡≈∂ ‹ª ÓøÁ ‹ª ÏÃ≈‘Ó‰ ˘
‹≈Ò‰ Ò¬∆ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «ÍºÍÒ Â∂ «ÈßÓ Á≈ «Ú¡≈‘ ’È Á∆ Ë≈È≈ Ú∆ ‘ÀÕ
Ó‘≈ÂÓ≈ ÏπºË ˘ «ÍºÍÒ Á∂ πº÷ ʺÒ∂ «◊¡≈È ÍÃ≈Í ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆
ÏπºË ËÓ Ú≈Ò∂ «ÍºÍÒ Á∂ πº÷ ˘ ÏØË∆ πº÷ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «ÍºÍÒ ˘ Ï؇∂ Á∆
ÍÂÈ∆ Ó≥ȉ Á∆ Ú∆ Ë≈È≈ √∆Õ
«ÍºÍÒ Á∆¡ª ◊ØÒ∑ª (ÎÒ) ˘ ‹≈ÈÚ ÏÛ≈ ıπÙ ‘Ø ’∂ ÷ªÁ∂ ‘ÈÕ «ÍºÍÒ
Á∂ ͺ«Â¡ª ˘ ÍÙ»¡ª Á∂ ⁄≈∂ Ò¬∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «ÍºÍÒ Á∆¡ª
‡≈‘‰∆¡ª Â∂ ͺÂ∂ ‘≈Ê∆¡ª Á≈ ÓÈÌ≈¿∞∫Á≈ ÷≈‹≈ ‘ÀÕ «ÍºÍÒ Á∂ √º’ ÂØ∫
’ºÍÛ∂ ø◊‰ Ò¬∆ ø◊ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÁÚ≈¬∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
Í≈ ’∂ «Ú⁄ «ÍºÍÒ Á∆ ‡≈‘‰∆ º÷ ’∂ Ù◊È ’Á∆ ‘À, «‹√ Á≈ ÓÂÒÏ ‘πøÁ≈
‘À «’ Í«Ú≈ Á∆ «ÍºÍÒ Úª◊ ‘∆ ‹Û∑ Òº◊ ‹≈Ú∂, «ÍºÍÒ Úª◊ ‘∆ Í«Ú≈
ÚË∂ ÎπÒ∂Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÎπºÒ ◊ø◊≈ «Ú⁄ Í≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ’∞fi «ÁÈ
«ÍºÍÒ È≈Ò ÏøÈ∑ ’∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Íπ≈‰∂ ◊«‘«‰¡ª «Ú⁄ «¬’ ÓÙ‘»
◊«‘‰≈ «ÍºÍÒ ÍºÂ∆¡ª Á≈ ‘πøÁ≈ √∆-
¡≈‘ ÒÀ ȺÂ∆¡ª, ’≈ Ò∆∫ «ÍºÍÒ ÍºÂ∆¡ª,
«’√∂ ’ØÒ ◊ºÒ È≈ ’∆∫Õ
«ÍºÍÒ √ÏøË∆ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ «¬’ Ë≈È≈ ‘À, ‹∂’ «’√∂ Á∆ ≈Ù∆
Ó≥◊Ò∆’ ‘À, ≈Ù∆¡ª ˘ Ó≥ȉ Ú≈Ò∂ ¿∞√ Á≈ «Ú¡≈‘ Ó≥◊Ò∆’ ≈Ù∆ Ú≈Ò∂
È≈Ò ‘∆ ’Á∂ ‘ÈÕ ‹∂ ÒÛ’∆ Ó≥◊Ò∆’ ‘ØÚ∂, ÒÛ’≈ Ó≥◊Ò∆’ È≈ ‘ØÚ∂ ª
√Ó≈‹ «Ú⁄ «Ú≈‹ ÍÃ⁄«Ò ‘À, Ó≥◊Ò∆’ ÒÛ’∆ Á∆ Ù≈Á∆ Í«‘Òª «ÍºÍÒ
Á∂ πº÷ È≈Ò ’ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¬∂√ Â∑ª Ó≥◊Ò∆’ ‘؉ Á∂ √≈∂ Ïπ∂ ¡√
ıÂÓ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Î∂ Ó≥◊Ò∆’ ÒÛ’∆ Á∆ Ù≈Á∆ ˆÀ Ó≥◊Ò∆’ ÒÛ’∂ È≈Ò
’ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
Â∆¡ª √Ó∂∫ ’∞Û∆¡ª «ÍºÍÒ Á∂ πº÷ Â∂ Í∆∫ÿª Í≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ
Ú≈∆ ‹≈Úª «ÍºÍÒª ÂØ∫,
«‹Ê∂ fi»‡∂ ÒÚ∂ ‹Ú≈È∆Õ
x x x
√π‰ «ÍºÍÒ≈ Ú∂ Ó∂∂ «Í≥‚ «Á¡≈,
Í∆ÿª Â∂∂ ”Â∂ Í≈¬∆¡ªÕ
«ÁÈ Â∆¡ª Á∂ ¡≈ ◊∂ È∂Û∂,
¿∞· Í∂«’¡ª ˘ ¡≈¬∆¡ªÕ
‘≈Û Ó‘∆È∂ ÏÀ·‰ ¤≈Ú∂∫,
«Í≥‚ Á∆¡ª Óºfiª ◊≈¬∆¡ªÕ
«ÍºÍÒ≈ √‘πø Â∂∆,
fiºÒ∆¡ª È≈ ‹≈‰ ‹πÁ≈¬∆¡ªÕ

II - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ A@@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

 x x x x
«ÍºÍÒ≈ Ú∂ Ó∂∂ Í∂’∂ «Í≥‚ «Á¡≈,
Â∂∆¡ª ·ß‚∆¡ª ¤≈ÚªÕ
„≈Ï Â∂∆ Á≈ ◊øËÒ≈ Í≈‰∆,
¿∞µÂØ∫ Ï» ‘‡≈ÚªÕ
√Ì∂ √‘∂Ò∆¡ª √‘π∂ ◊¬∆¡ª,
’∆‘˘ ‘≈Ò √π‰≈ÚªÕ
«⁄º·∆¡ª Ï∂ø◊ Ì∂‹Á≈,
«’‘Û∆ ¤¿∞‰∆ ”⁄Ø∫ ´¡≈ «Ò¡≈ È≈ÚªÕ
«ÍºÍÒ Á≈ πº÷ Ï‘π Ì≈≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ’¬∆ Ú∂ «¬√ ˘ «‚º◊‰ ÂØ∫
Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ ¬∂√ Áπ¡≈Ò∂ ’º⁄∆ ‹ª ͺ’∆ ⁄Ω’Û∆ ω≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
«’¿∞∫ ‹Ø «ÍºÍÒ Á≈ πº÷ «˜¡≈Á≈ «Í≥‚ «Ú⁄, «Í≥‚ Á∂ È∂Û∂ Â∂ √ªfi∆¡ª Ê≈Úª
Â∂ Ò≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¬∂√ Ò¬∆ «¬‘ ⁄Ω’Û∆¡ª ÏÀ·‰ Á∂ ’øÓ Ú∆ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª
√ÈÕ «ÍºÍÒ Á≈ πº÷ ’¬∆ Ú∂ √ºÊ Á≈ ’øÓ Ú∆ «ÁøÁ≈ √∆Õ «ÍºÍÒ Áπ¡≈Ò∂
ω∆¡ª ⁄Ω’Û∆¡ª Òº◊Á∆¡ª Ú∆ √Ø‘‰∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄
⁄Ω’Û∆¡ª ˘ ÊÛ∂ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √È -
Ê«Û¡ª Ϫfi È≈ √Ø∫‘Á∂ «ÍºÍÒ,
ÎπºÒª Ϫfi ÎπÒ≈‘∆¡ªÕ
A@A - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«ÍºÍÒ Á∆ ¿∞Ó ‘˜≈ √≈Ò ÂØ∫ ¿∞µÍ Áº√∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «ÍºÍÒ Á≈ ÁπºË,
«¤ºÒ, Òº’Û, Â∂ ‹Û∑ª ’¬∆ Áπ¡≈¬∆¡ª «Ú⁄ ÚÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÍºÂ∂
√ºÍ Á∂ ‚ø◊ Á∂ «¬Ò≈‹ Ò¬∆ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‘π‰ «ÍºÍÒ Á≈ πº÷ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ Â’∆ÏÈ ıÂÓ ‘؉ Á∂ È∂Û∂ ‘ÀÕ
Ï؇≈: Ï؇∂ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ÏØ‘Û Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Ï؇∂ Á≈
πº÷ √≈∂ πº÷ª È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ Ì≈≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Á» Á» º’ ÎÀ«Ò¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
¬∂√ Ò¬∆ Ï؇∂ Á≈ πº÷ √Ì ÂØ∫ ÚºË ¡≈’√∆‹È ÍÀÁ≈ ’Á≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ «‹Ú∂∫
¬∂√ Á∂ ‡≈‘‰∂ Á» Á» º’ ÎÀÒÁ∂ ‹ªÁ∂ √È, «ÂÚ∂∫ «ÂÚ∂∫ «¬È∑ª ‡≈‘«‰¡ª
«Ú⁄Ø∫ ’∞fi ‰∂ «È’Ò ’∂ ËÂ∆ ÚºÒ ¡≈¿∞∫Á∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ «¬‘ ‰∂ ËÂ∆
«Ú⁄ Òº◊ ’∂ ‹Û∑ª ω ‹ªÁ∂ √ÈÕ ËÂ∆ «Ú⁄ Òº◊∂ «¬È∑ª «‰¡ª ˘ Ï؇∂
Á∆ Á≈‘Û∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ËÂ∆ «Ú⁄ Òº◊∂ ‰∂ ‘∆ Ï؇∂ Á∂ Í√≈∂ Á≈
’≈È Ï‰Á∂ √ÈÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Á∂ ‘ «Í≥‚ «Ú⁄ Ï؇∂ Á∂ πº÷
¡≈Ó Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‹Á Í≈Ò∆ ÍÙ»¡ª ˘ ⁄≈ ’∂ ÁπÍ«‘ √Ó∂∫ ‡ØÏ∂ Í≈‰∆
«Í¡≈¿∞‰ Â∂ È‘≈¿∞‰ «Ò¡ªÁ∂ √È Âª Í≈Ò∆ «¬È∑ª Ï؇∂, «ÍºÍÒª Á∆ ¤ª
‘∂· ‘∆ ÏÀ·Á∂ ‘øπÁ∂ √ÈÕ ◊Ó∆¡ª Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ÒØ’ Ï؇∂, «ÍºÍÒª Á∆ ¤≈Ú∂∫
ÁπÍ«‘≈ ’º‡Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
‹∂’ ’ج∆ ÒÛ’∆ ¡≈͉∂ √‘π∂ ÿ ÷πÙ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆ ª ¿∞√ ˘ Ï؇∂
Á∆¡ª ·ß‚∆¡ª Â∂ ◊»Û∑∆¡ª ¤≈Úª Ú∆ ’ج∆ ËÚ≈√ È‘∆∫ «ÁøÁ∆¡ª √È-
ÿπøÓ ÿπøÓ ’∂ ÏØ«‡¡≈, Â∂∆ ¤≈Ú∂∫ ÓÀ∫ ÷Û∑∆,
÷Û∆ ÷Û∆ ÓÀ∫ √π’≈Úª ’≈Ò∂ Í∆Ò∂ ’∂√Õ
‘Ú≈ È‘∆∫ Òº◊Á∆, ’∂√ È‘∆∫ √πº’Á∂,
‘π‰ ⁄∂Â∂ ¡ªÚÁ≈, Ú∂ Ï≈ÏÒ! Â∂≈ Á∂√Õ
ȱø‘ √º√ Á≈ «ÙÂ≈ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ Ï‘πÂ≈ √π÷≈Úª «ÙÂ≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ
√º√ª ‘Ó∂Ùª ‘∆ ȱø‘ª ˘ ¡≈È∂-Ï‘≈È∂ Âø◊ ’Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√∂ ’
’∂ ȱø‘ª ¡≈͉∂ ÓȪ Á∆ ÌÛ≈√ √º√ª Á∂ ¡‹∆Ï ÚÂ∆∂ Áº√ ’∂ ’º„Á∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √È-
¤øÁ Í≈◊∂ ¡≈¬∆¬∂ ‹≈¬∆¬∂,
¤øÁ Í≈◊∂ ‚Ω»Õ
√º√ Ó∂∆ Ï؇∂ ⁄Û∑◊∆,
√‘π≈ Í≈Ú∂ ÷Ω»Õ
A@B - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Ï؇∂, «ÍºÍÒª Â∂ ‘Ø πº÷ª ÂØ∫ «ÏȪ ª «Í≥‚ Ú∆ √Ø‘‰∂ È‘∆∫ Òº◊Á∂
√È-
πº÷ª Ϫfi È≈ √Ø∫‘Á∆ È◊∆,
Ì≈Ú∂∫ Òº÷ ‘Ú∂Ò∆¡ª ÷Û∑∆¡ªÕ
Ï؇∂ Á∂ πº÷ª Â∂ ’∞Û∆¡≈ Â∆¡ª √Ó∂∫ Í∆ÿª Í≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Ï؇∂ Á∂
πº÷ª Á∂ ‡≈‘«‰¡ª Á≈ ÎÀÒ≈¿∞ ¬∂√ Â∑ª Á≈ ‘πøÁ≈ √∆ «’ ¬∂√ Â∂ Í∆ÿª
Í≈¿∞‰∆¡ª Ú∆ √Ω÷∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Í∆ÿª Á∆¡ª ‘∆∫ÿª ⁄Û∑≈¿∞‰∆¡ª Ú∆
√Ω÷∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
Ó∂∂ Ô≈ È∂ Ï؇≈ Ò≈«¬¡≈,
Í∆∫ÿ Í≈Úª ¿∞√ Á∂ ¿∞µÂ∂Õ
¡√∆∫ ¡≈Ó «˜øÁ◊∆ «Ú⁄ √º⁄ fi»· Á≈ ¯À√Ò≈ ’È Ò¬∆ «’√∂ Á∂Ú∆,
Á∂ÚÂ∂, ◊π» Á∆ √‘πø ÍÚ≈ ’∂ ¯À√Ò≈ ’Á∂ ‘ªÕ ¬∂√∂ Â∑ª Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄
Ï؇∂ Á∆ √‘π ÍÚ≈ ’∂ √º⁄ fi»· Á∂ ¯À√Ò∂ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √È-
ÏØ‘Û «ÁÒª Á∆¡ª ‹≈‰∂,
«¬‘Á∂ ’ØÒ fi»· È≈ Ï’∆∫Õ
Ï؇∂ Á∆¡ª Ò≈Ò Ò≈Ò ◊ØÒ∑ª Ú∆ ÷≈‰ Á∂ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ‘π‰
Ï؇≈ Ï‘π ÿº‡ «Í≥‚ª «Ú⁄ «ÓÒ∂◊≈Õ
«ÈßÓ: «ÈßÓ Á≈ πº÷ Ú∆ Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡≈Ó Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«ÈßÓ Á∂ πº÷ Á∂ ÎÒ, ͺÂ∂ Â∂ Òº’Û ’¬∆ Ï∆Ó≈∆¡ª Á∂ «¬Ò≈‹ Ò¬∆ ÚÂ∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ÎØÛ∂ Ú≈Ò∂ ˜ıÓ ˘ «ÈßÓ Á∂ ¿∞Ï≈Ò∂ ͺ«Â¡ª È≈Ò ËØ ’∂ ÁÚ≈¬∆
Ò≈‰ È≈Ò ÎØ«Û¡ª ˘ ¤∂Â∆ ¡≈≈Ó ¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Íº«Â¡ª ˘ √π’≈ ’∂ ◊Ó
’ºÍ«Û¡ª «Ú⁄ Â∂ ∂ÙÓ∆ ’ºÍ«Û¡ª «Ú⁄ Í≈‰ È≈Ò ’ºÍ«Û¡ª ˘ ’∆Û≈
È‘∆∫ Òº◊Á≈ √∆Õ «ÈßÓ Á∆¡ª ÈÓØÒ∆¡ª Á∆ ’¬∆ ÁÚ≈¬∆¡ª «Ú⁄ ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆
√∆Õ «ÈßÓ Á∆ Òº’Û Á≈ ‘∆ Ò±‰, «Ó⁄, Ó√≈Ò≈ ¡≈«Á ◊Û‰ Ò¬∆ ÿ؇‰≈
ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò±‰, «Ó⁄, Ó√≈Ò≈ ¡≈«Á «ÈºÂ ◊Û‰ ’’∂
ÿ؇‰∂ Á∆ Òº’Û Á≈ ’∞fi ¡≥Ù Í«Ú≈ Á∂ ‹∆¡ª ¡≥Á ‹ªÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ
«‹‘Û≈ ’¬∆ «ÏÓ≈∆¡ª ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ‘Ø ª ‘Ø, ‹∂’ ’ج∆ ¡ÛÏ √º√
¡≈͉∆ ȱø‘ ˘ Âø◊ ’ÈØ∫ È‘∆∫ ‘‡Á∆ √∆, ª √º√ ˘ ’∞º‡‰ Ò¬∆ Ë∆¡ª
¡≈͉∂ Ï≈ÏÒ ÂØ∫ «ÈßÓ Á∂ ÿ؇‰∂ Á∆ ‘∆ Ó≥◊ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
√º√ ’∞º‡‰∆ ÍÀ‰∆ Ï≈Í»,
«ÈßÓ Á≈ ÿÛ≈ Á∂ ÿ؇‰≈Õ
«ÈøÓ, «ÍºÍÒ Â∂ Ï؇≈ «¬’ ʪ ”’µ·∂ Ò≈¿∞‰ ˘ «ÂzÚÀ‰∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
«ÂzÚÀ‰∆ Ò≈¿∞‰ ˘ Í«ÚºÂ ’≈‹ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «ÈßÓ Á∂ πº÷ Â∂ Í∆ÿª
Ú∆ Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È-
«Í≥‚ª «Ú⁄Ø∫ «Í≥‚ ¤ª«‡¡≈,
«Í≥‚ ¤ª«‡¡≈ Ì≈∆Õ
«ÈßÓ È≈Ò fi»‡Á∆¬∂,
Â∂∆ Í∆∫ÿ ‡»«‰¡ª ‘≈∆Õ
x x x x
Â∂∆ «√÷Ø∫ Í∆∫ÿ ‡πº‡ ‹≈Ú∂,
«ÈßÓ È≈Ò fi»‡Á∆¬∂Õ
x x x x
Â∂∂ fiπÓ’∂ ÒÀ‰ ‘πÒ≈∂,
«ÈßÓ È≈Ò fi»‡Á∆¬∂Õ
«ÈßÓ Á∆ Òº’Û ˘ ÿπ‰ ‹ª ’ج∆ ‘Ø ’∆Û≈ È‘∆∫ Òº◊Á≈Õ ¬∂√ ’’∂
«ÈßÓ Á∆ Òº’Û ˘ ⁄ø◊≈ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ √øÁ»÷ «ÈßÓ Á∆
Òº’Û Á∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄
’È ’’∂ Óπ’Ò≈Ú∂ ’¬∆ ’¬∆ √≈Òª Ï≈¡Á «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Óπ’Ò≈Ú≈
Á∂‰ √Ó∂∫ ‘∆ √øÁ»÷ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ÓÈ⁄Ò∂ ◊ºÌ» ª Óπ’Ò≈Ú∂ ‹ªÁ∆
«ÈßÓ Á∂ √øÁ»’ Ú≈Ò∆ Óπ«‡¡≈ ˘ √‘π«¡ª Á∂ «Í≥‚ Ï≈∂ Íπº¤‰ ÂØ∫ Ú∆ ◊π∂˜
È‘∆∫ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √È-
«’‘Û∂ «Í≥‚ Ó∞’Ò≈Ú∂ ‹≈‰≈?
«ÈßÓ Á∂ √øÁ»’ Ú≈Ò∆¬∂!
«ÈßÓ Á∂ πº÷ Á≈ ‘ «‘º√≈ ’ΩÛ≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «ÈßÓ Á∆ Á≈‰ Ú∆ Ï‘πÂ
◊π‰’≈∆ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Ïº⁄∂ Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù √Ó∂∫ «ÈßÓ Á∆¡ª ‡≈‘‰∆¡ª
ÁÚ≈«˜¡ª ”Â∂ ÏøÈ∑∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È, «‹√ ’’∂ Ó≈Û∆¡ª »‘ª Á»
«‘øÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ ’Ï∆«Ò¡ª «Ú⁄ «ÈßÓ Á∂ πº÷ª ˘ √‘π∂ Â∂ ‹∂· Á∆
ÍÁÚ∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ’’∂ «¬√Â∆¡ª «ÈßÓ Á∂ πº÷ ÂØ∫ ÿπø‚ ’º„Á∆¡ª
√ÈÕ ’¬∆ ’Ï∆Ò∂ «ÈßÓ ˘ Í«ÚºÂ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ
Ï∂∆: Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Ï∂∆¡ª Á∂ Ï∂ ‘∆ «Í≥‚ª Á≈ «¬’Ø «¬’ ÎÒ ‘πøÁ≈
√∆Õ ÷∂ª «Ú⁄, «fiÛ∆¡ª, Ïø«È∑¡ª «Ú⁄ Ï∂∆¡ª ¡≈Ó ‘∆ Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
√ÈÕ Ï∂∆¡ª ˘ Ï∂ Òº◊Á∂ Ú∆ Ï‘π ‘πøÁ∂ √ÈÕ Óπø‚∂, ’∞Û∆¡ª Ï∂ «Ò¡≈¿∞‰

A@C - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ A@D - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ò¬∆ Â∞∂ ‘∆ «‘øÁ∂ √ÈÕ «’‘Û∆ Ï∂∆ Á∂ Ï∂ ’º⁄∂ ‘πøÁ∂ √È? «’‘Û∆ Ï∂∆ Á∂ ’∞fi Ò≈«¬Èª È≈Ò Ò∂÷ √Ó≈Í ’Á≈ ‘ª-
Ï∂ ͺ’ ◊¬∂ ‘πøÁ∂ √È? «’‘Û∆ Ï∂∆ Á∂ Ï∂ ÏÛ∂ ÏÛ∂ ‘πøÁ∂ √È? ‘ «¬’ ˘
ÍÂ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¤Û∂ «’¿∞∫«’ «˜¡≈Á≈ «Ú‘Ò∂ «‘øÁ∂ ‘πøÁ∂ √È, «¬√ Ò¬∆
¤«Û¡ª ˘ Ï∂ª Ï≈∂ ’∞fi «˜¡≈Á≈ ‘∆ ÍÂ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ÒØ’◊∆Â
‘À -
«’‘Û∆ Ï∂∆ ˘ ’º⁄∂ Ï∂ Òº◊Á∂,
«’‘Û∆ ˘ Òº◊Á∂ ◊ÛΩ∫Á∂,
Íπº¤Ø ¤«Û¡ª ˘,
√≈∆ ≈ È∆∫ √Ω∫Á∂Õ
Ï∂ª ˘ √؇∆ È≈Ò ‹ª „ª◊∂ È≈Ò fi≈«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï∂∆¡ª ¿∞Í
⁄Û∑ ’∂ ‡≈‘«‰¡ª ˘ ‘¨‰≈ Á∂ Ú∆ Ï∂ fi≈ÛÁ∂ √ÈÕ fiØÒ∂ Ì ’∂ ‹ª fiº«◊¡ª
(’∞۫¡ª) Á∂ ¡◊Ò∂ ͺ«Ò¡ª «Ú⁄ Ï∂ ”’º·∂ ’’∂ ÿª ˘ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
÷≈‰ «Í¤Ø∫ «‹‘Û∂ Ï∂ Ï⁄∂ «‘øÁ∂ √È, ¿∞È∑ª ˘ √π’≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ √∆˜È
¶ÿ‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ÒØÛ ¡È∞√≈ ÷ªÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ‹∂ «’√∂ Á∂ ◊Ø∂ Ó»ø‘ ”Â∂ ¿∞‘ «’ºË ◊¬∂ «Á‘≈Û∂?
fi∆‡ª ¡≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È Âª ¿∞È∑ª ˘ Ï∂ ÷≈‰ Á∆ «ÈÙ≈È∆ √Ó«fi¡≈ ‹Á ¤ºÂØ Á∂ «Í¤Ú≈Û∂,
‹ªÁ≈ √∆- √ª Ï∂ ¤ºÂØ Á∂ „ª‘Á∂,
◊Ø∂ ø◊ ”Â∂ fi∆‡ª ¡≈¬∆¡ª, ‘º√ ‘º√ ’∂ ◊≈Ò∑ª ÷ªÁ∂Õ
Ï∂∆¡ª Á∂ Ï∂ ÷≈‰∆¬∂Õ ‡≈‘Ò∆: ‡≈‘Ò∆ «¬’ ¡‹∂‘≈ πº÷ ‘À, «‹√ Á∆ Òº’Û √Ì ÂØ∫ ӘϻÂ
‹∂’ «’√∂ Á∂ «Ú¡≈‘ ‘ج∂ ˘ ’≈¯∆ √≈Ò ‘Ø ‹ªÁ∂ √È, Í ’ج∆ Ϻ⁄≈ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‹Û∑ ÂØ∫ ¿∞Í «‹ºÊ∂ º’ ‡≈‘Ò∆ Á∂ πº÷ Á≈ «¬’ ‰≈ ‘πøÁ≈ ‘À,
È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆ ª ¿∞√ Óπ«‡¡≈ ˘ «Óº·∆ «‹‘∆ ‡’Ø Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆- ¿∞√ ‰∂ ˘ ÍØ≈ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ÍØ≈ ‡≈‘Ò∆ Á∂ πº÷ Á≈ √Ì ÂØ∫ ӘϻÂ
Ï∂∆¡ª ˘ Ï∂ Òº◊ ◊∂, «‘º√≈ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‡≈‘Ò∆ Á∆ Òº’Û Á≈ ÎÈ∆⁄ ÚË∆¡≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
ÂÀ˘ ’∞fi È≈ Òº◊≈ Óπ«‡¡≈∂? ‡≈‘Ò∆ Á∆ ÚÂØ∫ ’¬∆ «’√Ó Á∆¡ª ÁÚ≈¬∆¡ª «Ú⁄ Ú∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
Ï∂∆¡ª Á∂ Ï∂ª Á∂ È≈Ò Ï∂∆¡ª Á∂ ͺÂ∂ Ú∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Ï∂∆¡ª Á∂ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «‹√ ‹π¡≈È ÒÛ’∆ Á≈ «Ú¡≈‘ ¿∞√ Á∂ Ó≈Í∂
ͺÂ∂ Ϻ’∆¡ª Á∆ ÓÈ Ì≈¿∞∫Á∆ ıπ≈’ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ «‹‘Û∆ Óπ«‡¡≈ «È¡≈‰∂ ’ø È≈Ò ’ «ÁøÁ∂ √È, ¿∞‘ Óπ«‡¡≈ ‹Á Í∂’∆∫ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆, ª
Á≈ Ϻ’∆ ÷∆Á‰ ˘ ÓÈ ’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ Í«‘Òª ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ˘ ¿∞‘ ¡≈͉∂ «È¡≈‰∂ ’ø Á≈ Áπº÷ ¡≈͉∆ Óª ’ØÒ Ø∫Á∆ √∆, fi»Á∆ ‘πøÁ∆
Ï∂∆¡ª Ò≈¿∞‰ Á∆ «√¯≈«Ù ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆- √∆-
«⁄ºÂ Ϻ’∆ ÒÀ‰ ˘ ’Á≈, ‹∂ Ó≈¬∂ ’∞fi «Á√Á≈ ‘ØÚ∂,
ÏøÈ∂ ÏøÈ∂ Ò≈ Á∂ Ï∂∆¡ªÕ ’ª ¡≥Á∂√≈ ÊØÛ∑≈Õ
‘π‰ Â∞‘≈˘ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «’√∂ Á∂ ÷∂ «Ú⁄ Ú∆ Ï∂∆ Á≈ πº÷ Ș È‘∆∫ ÷πÁØ ÷»ø‚∆ «Î∂ ÷∂‚Á≈,
¡≈Ú∂◊≈Õ ‘ª, «Í¿∞∫Á∆ Ï∂∆¡ª Á∂ Ï≈ˆ ÒØ’ª È∂ ÚÍ≈’ ÂΩ ”Â∂ ˜» Ò≈¬∂ ÿ ˘ È≈ ’Á≈ ÓØÛ≈Õ
‘ج∂ ‘ÈÕ Ï∂∆ √ÏøË∆ ÍÃØ. ÓØ‘È «√øÿ Á∆ ÓÙ‘» ’«ÚÂ≈ “¤ºÂØ Á∆ Ï∂∆” Á∆¡ª ∂» Á≈ «’ºÒ≈ Ó≈Ò’ Ó∂≈,

A@E - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ A@F - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 È‘∆∫ ‡≈‘Ò∆ Á≈ ÍØ≈Õ ’’∂ ¿∞‘ Óπ«‡¡≈ ’ºÂ‰ √Ó∂∫ ¡≈͉∆¡ª √‘∂Ò∆¡ª ÂØ∫ «Í¤∂ «‘ ‹ªÁ∆
’ø «È¡≈‰∂ Á≈, √∆-
÷≈ «◊¡≈ ‘º‚ª ˘ fiØ≈Õ «’º’ Á≈ Ó∂≈ ⁄÷≈ Ó≈¬∂,
‡≈‘Ò∆ Á∂ Áı ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ÷»‘ Á∆¡ª ÍÀÛª Áπ¡≈Ò∂ ¡Â∂ ÷∂ª Á∂ ‡≈‘Ò∆ Á≈ ’Ú≈ Á∂Õ
Ïø«È∑¡ª È≈Ò Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¯√Òª Á∆ «√ø‹≈¬∆ Á≈ «¬√ ⁄÷∂ Á≈ «‘ºÒ∂ Ófi∂»,
«¬’Ø «¬’ √≈ËÈ ÷»‘ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÷»‘ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ È≈Ò Â∂ ¿±·ª È≈Ò Ó≈Ò∑ª Ï‘πÂ∆¡ª ÷≈Ú∂Õ
⁄Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ó∂∂ È≈Ò Á∆¡ª ’ºÂ ’∂ √Ω∫ ◊¬∆¡ª,
ÍÂ∆ ÍÂÈ∆ Á≈ fi◊Û≈ ‘؉≈ √≈‚∆ √Ó≈«‹’ «˜øÁ◊∆ Á≈ «¬’ ÚÂ≈≈ ÓÀÊØ∫ ’º«Â¡≈ È≈ ‹≈Ú∂Õ
‘ÀÕ ÍÂÈ∆ Á∆ ‹Á Ú∆ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ È≈Ò ÒÛ≈¬∆ ‘πøÁ∆ ‘À ª ¿∞√ ÒÛ≈¬∆ ⁄÷≈ Ï» ⁄øÁ≈!
Á≈ ÍÂÈ∆ Á≈ ¡≈ı∆ ‘«Ê¡≈ “ÓÀ∫ Í∂’∂ ⁄ºÒ∆ ¡ª” ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Í∂«’¡ª Â∂ ‘∆ Ó∂∆ È∆∫Á ◊Ú≈Ú∂Õ
¿∞√ Á≈ ˜Ø ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ‹Á ’Á∆ ÍÂÈ∆ ÒÛ ’∂ Í∂«’¡ª ˘ Â∞ ÍÀ∫Á∆ √∆ ª «’º’ Á∂ πº÷ ʺÒ∂ Á» Á» º’ ¯√Ò È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‹Á Í≥‹≈Ï «Ú⁄
Î∂ ÍÂ∆ Á≈ «ÁÒ Ú∆ ‚ØÒ∂ ÷≈‰ ÿ≈¿±∫ Ó≈¿±∫ ‘؉ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’’∂ ÓπºÏ∂ÏøÁ∆ ‘ج∆, ¿∞√ √Ó∂∫ «˜Ó∆∫Á≈ª È∂ «’º’ª Á∂ √≈∂ πº÷ ¡≈͉∂ ÷∂ª
’¬∆ Ú∂ ÍÂ∆ ‡≈‘Ò∆ Â∂ ⁄Û∑ ’∂ ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆ Á≈ ≈‘ Ú∂÷Á≈ ‘πøÁ≈ √∆- «Ú⁄Ø∫ Íπº‡ «ÁºÂ∂ √ÈÕ «’º’ª Á∂ πº÷ª Á∆ ÿº‡ ¿∞ÍÔØ◊Â≈ ‘؉ ’’∂ ‘∆ «’‘≈
ÓÀ˘ ’«‘øÁ≈ Í∂’∂ È≈ ‹≈¬∆∫, ‹ªÁ≈ √∆-
ÓÀ∫ Â∞ ◊¬∆ Í∂’∂Õ «’º’ª Á∂ Ï∆ Ï∆‹ ’∂,
‹≈«¬¡≈ Úº„∆ Á≈ ’∞Òº¤‰≈, «’ºÊØ∫ Ì≈ÒÁª ÍÙΩ∆ Á≈÷ª?
‡≈‘Ò∆ Â∂ ⁄Û∑ ⁄Û∑ Ú∂÷∂Õ «’º’ Á∂ πº÷ «Ú⁄ ’¬∆ ◊π‰ Ú∆ ‘ÈÕ «’º’ Á∂ Â∞º«’¡ª Á≈ ¡≈⁄≈
‡≈‘Ò∆ Á≈ πº÷ ÚËÁ≈ Ï‘π ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ ‘ÀÕ Ï‘π √Óª Ò◊Á≈ ‘ÀÕ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹‘Û≈ Ï‘π ◊π‰’≈∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ «’º’ Á∆ Á≈‰
È«‘ª Á∆¡ª ͇Û∆¡ª Á∂ È≈Ò, ≈‘ª È≈Ò Â∂ √Û’ª Á∂ È≈Ò ‡≈‘Ò∆ Á∂ √Ì ÂØ∫ ⁄ø◊∆ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆/‘À-
πº÷ ‘∆ Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‘π‰ «√¯ «¬È∑ª Ê≈Úª Â∂ ‘∆ ‡≈‘Ò∆ Á∂ Íπ≈‰∂ πº÷ Â∂≈ Ó≈≈ ÓÀ∫ ⁄«Û∑¡≈ «’º’ Â∂,
Òº◊∂ ‘ج∂ «‘ ◊¬∂ ‘ÈÕ ‘π‰ «¬È∑ª ʪڪ Â∂, ‘Ø √ªfi∆¡ª Ê≈Úª Â∂ ¤∂Â∆ ±ø Á≈‰ È≈ ’∆Â∆Õ
¤∂Â∆ Úˉ Ú≈Ò∂ πº÷ Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‡≈‘Ò∆ Á∂ πº÷ ‘π‰ «ÁÈØ «ÁÈ ¡ÒØÍ «’º’ Á∂ √º’ª È≈Ò ⁄ÓÛ≈ ø«◊¡≈ ‹ªÁ≈ √∆/‘ÀÕ «’º’ Á∂ √º’
‘Ø ‘∂ ‘ÈÕ Ù≈Ï ’º„‰ Ò¬∆ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «’º’ Á∂ Â∞º’∂ Ϻ’∆¡ª Ú∆ ıπÙ ‘Ø ’∂
«’º’: «’º’ «¬’ ¡«‹‘≈ πº÷ ‘À «‹√ Á∆¡ª √»Òª/’ø‚∂ √≈∂ πº÷ª ÷ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ‘Ø ÁÚ≈¬∆¡ª «Ú⁄ Ú∆ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «’º’ª ˘ ◊»øÁ
È≈ÒØ∫ ¶Ó∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ «’º’ª Á∂ πº÷ «˜¡≈Á≈ ¿∞È∑ª Ê≈Úª Â∂ Ò≈¬∂ Ò◊Á∆ √∆, «‹√ ˘ Ϻ⁄∂ Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ‹È≈È∆¡ª ˘ ‘Ø Ú√ª Á∂
‹ªÁ∂ √È, «‹‘Û∆¡ª ÚÂØ∫ «Ú⁄ ÿº‡ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ «’º’ª Ï≈È∆ È≈Ò Í≥‹∆∆ «Ú⁄ Ò≈ ’∂ ÷≈‰ ˘ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊»øÁ ‘Øª ÁÚ≈¬∆¡ª
ËÂ∆, ÿº‡ ¿∞Í‹≈¿± ËÂ∆, «¬ºÊØ∫ º’ «’ ∂ÂÒ∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ Ú∆ ‘Ø «Ú⁄ Ú∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ’≈◊˜ª ¡Â∂ ‘Ø Ú√ª ˘ ‹ØÛÈ Ò¬∆ Ú∆
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ È«‘ª Á∆¡ª ͇Û∆¡ª, ≈‘ª ¡Â∂ √Û’ª Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ ÚÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆/‘ÀÕ ⁄≈‘∂ «’º’ Á≈ πº÷ Ï‘πÂ≈ ⁄ø◊≈ È‘∆∫ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈,
«’º’ª «˜¡≈Á≈ Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «’º’ Á∆ Òº’Û Ï‘πÂ∆ ⁄ø◊∆ Í ‹∂’ «’√∂ ÌÀ‰ Á≈ Ú∆ «’º’ª Ú≈Ò∂ √Â∂ ÂØ∫ ¶ÿ ’∂ ¡≈͉∆ ÌÀ‰ ˘
È‘∆∫ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «‹√ Óπ«‡¡≈ Á≈ ⁄÷≈ «’º’ Á∆ Òº’Û Á≈ Ï«‰¡≈ «ÓÒ‰ ¡≈Ú∂ ª ¿∞√ ÌÀ‰ Ò¬∆ «’º’ Á∂ Â∞º’∂ ÓØÂ∆¡ª √Ó≈È Ò◊Á∂ ‘È/
‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ⁄÷∂ Á≈ ’ج∆ È≈ ’ج∆ «‘º√≈ «‘ÒÁ≈ ‘∆ «‘øÁ≈ √∆, «‹√ √È-
A@G - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ A@H - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¿∞Ê∂ «’º’ª ˘ Òº◊Á∂ ÓØÂ∆,
«‹ºÊØ∫ Á∆ Ó∂≈ Ú∆ ¶ÿÁ≈Õ
‹ø‚: ‹ø‚ Á∂ πº÷ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∆¡ª ∂ÂÒ∆¡ª Â∂ ˆÀ ¡≈Ï≈Á
˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ¡≈Ó ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‹ø‚ Á∆ Òº’Û ÿ ω≈¿∞‰ Á∂ ’øÓ Ú∆
¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ª ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ Óπ«‡¡≈ ‹ø‚ ˘ Úº„ ’∂ ¡≈͉∂
Ò¬∆ ⁄πÏ≈≈ ω≈¿∞‰ Á∆ ÎÓ≈«¬Ù ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ˘ ’Á∆ √∆ -
Ø‘∆ Ú≈Ò≈ ‹ø‚ Úº„’∂,
ÓÀ˘ ”’ºÒ∆ ˘ ⁄πÏ≈≈ Í≈ Á∂Õ
‹ø‚ ˘ ÎÒ∆¡ª Ò◊Á∆¡ª √ÈÕ ‹Á «¬‘ ÎÒ∆¡ª √πº’ ‹ªÁ∆¡ª √È
ª ¡≈͉∂ ¡≈Í ËÂ∆ ”Â∂ «‚◊ ÍÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ÒØ’∆∫ «¬È∑ª ˘ ¡≈Ó ÷ªÁ∂
√ÈÕ «¬‘ Ï’∆¡ª, Ì∂‚ª Á≈ ÓÈ Ì≈¿∞∫Á≈ ÷≈‹≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹ø‚ Á≈ πº÷ ‹Á
Ï‘π Íπ≈‰≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆, ª ¿∞√ Á∂ ¡≥Á ÷ØÒ ÍÀ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ ÷ØÒ
«Ú⁄ √ºÍ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ¡≈͉∆ ÷πº‚ Ï‰≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Í≥‹≈Ï Á∆ ‘ÓÈ
«Í¡≈∆ ÒØ’ ’‘≈‰∆ “«Ó˜≈ √≈«‘Ϫ” Á∂ «Ó˜∂ Á≈ ’ÂÒ Ú∆ √≈«‘Ϫ Á∂ ¡≥Ï: Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Áπ¡≈Ï∂ Á∂ ‘ «Í≥‚ Á∂ ‘ «˜Ó∆∫Á≈ Á∂ ÷∂Â
Ì≈Úª È∂ ‹ø‚ ʺÒ∂ ͬ∂ Á≈ ‘∆ ’∆Â≈ √∆- «Ú⁄ ’∞fi È≈ ’∞fi ¡≥Ï Á∂ ºπ÷ Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ó≈ÒÚ∂ Á∂ «¬Ò≈’∂ Á≈ ÍΩ‰
È∆ ±ø Ó≥Á≈ ’∆Â≈ √≈«‘Ϫ, Í≈‰∆ ¡≥Ϫ Ò¬∆ √π÷≈Úª È‘∆∫ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ª ‹∂’ «’√∂ Óπ«‡¡≈ ˘
Ó∂≈ Â’Ù ‡ø«◊¡≈ ‹ø‚Õ «Ú¡≈‘ ’’∂ ‹ª «’√∂ ‘Ø Ó‹Ï»∆ ’’∂ Áπ¡≈Ï≈ ¤º‚‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆ ª ¿∞√
‘πøÁ∆¡ª ª ‹∂ ¡º‹ ’≈È∆¡ª, ˘ √π‰Ω ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆-
«ÁøÁ≈ «√¡≈Ò∆∫ Úø‚Õ ¤º‚ ’∂ Á∂√ Áπ¡≈Ï≈,
ÎÒª Ú≈Ò∂ Â∂ ‘Ø Ï‘π √≈∂ πº÷ª ˘ «Í¿∞∫Á ’’∂ ¿∞È∑ª «Ú⁄ √πË≈ ¡≥Ï∆¡ª ˘ Â√∂∫◊∆Õ
«Ò¡ªÁ≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ Í ’¬∆ πº÷ ¡«‹‘∂ ‘πøÁ∂ ‘È, «‹È∑ª ˘ «Í¿∞∫Á ‘∆ È‘∆∫ ‹∂’ «’√∂ Óπ«‡¡≈ ‹ª ◊ºÌ» Á∂ È≈È’∂ Ó≈ÒÚ∂ «Ú⁄ ‘πøÁ∂ √È Âª
‘Ø √’Á∆Õ ‹ø‚ Á≈ πº÷ Ú∆ ¡«‹‘∂ πº÷ª «Ú⁄ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Á≈Á’∆¡ª «√º·‰∆¡ª Á∂‰ √Ó∂∫ ’«‘øÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
’Û’ È≈ ‹ªÁ∆ ’∞«Í˙, È≈È’∆¡ª ¿∞√ Á∂Ù ÂØ∫ ¡≈¬∆¡ª,
«‘øÁ∆ Â∂Ò Ì∂Õ «‹ºÊ∂ ¡≥Ï Ú∆ È≈Õ
«’º’, ‹ø‚, ’∆ ˘, «¬È∑ª Á∆ ϪÁ Ú◊∆ Ï»Ê∆,
«Í¿∞∫Á ’Ω‰ ’∂? Ó»ø‘ «Ú⁄ ÁøÁ Ú∆ È≈Õ
ÒØ’∆∫ ‹ø‚ Á∆ Í»‹≈ Ú∆ ’Á∂ √ÈÕ ’¬∆ ÒØ’ «ÚÙÚ≈√ Ú∆ ‹ø‚ È≈Ò ¡≥Ï ˘ ÎÒª Á≈ Ï≈ÁÙ≈‘ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬’ Ë≈È≈ ‘À «’ «‹‘Û≈
‹πÛ∂ ‘ج∂ √ÈÕ «¬√ Á∂ πº÷ Áπ¡≈Ò∂ Ë≈◊∂, Ò∆ª Ú∆ ÏøÈ∑∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¡≥Ï Á∂ Ï»‡∂ Á∆ Í»‹≈ ’∂, ¿∞√Á∆¡ª «¬¤≈Úª Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
‘π‰ Í≥‹≈Ï Á∆ ËÂ∆ Á≈ ‘ ˙≈ ¡≈Ï≈Á ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‘π‰ Áπ¡≈Ï∂ «Ú⁄ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂√∆ ¡≥Ï ‘∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ⁄»Í∂ ‘∆ ‹ªÁ∂ √È Â∂
‹ø‚ Á≈ πº÷ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ Ì≈«Ò¡ª Ú∆ Ù≈«¬Á È≈ «ÓÒ∂Õ ¡≈⁄≈ Ú∆ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡≥Ϫ ˘ ⁄»Í‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡≥Ϫ Á∆¡ª

A@I - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AA@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
◊π·Ò∆ª Ú∆ ’¬∆ ÁÚ≈¬∆¡ª ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ÚÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
‘π‰ Áπ¡≈Ï∂ «Ú⁄ Ú∆ Á∂√∆ ¡≥Ϫ Á∂ ºπ÷ Â∞‘≈˘ Ù≈«¬Á ÿº‡ ‘∆ «ÓÒ‰Õ
‘ª, ¡º‹ Á∂ √πË∂ ‘ج∂ «’√Óª Á∂ ¡≥Ϫ Á∂ Ï≈ˆ Áπ¡≈Ï∂ «Ú⁄ ˜» Òº◊∂ ‘ج∂
‘ÈÕ
±Â: ± ˘ «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ ÷»‘ª Á∆¡ª ÍÀÛª Â∂ ÍÙ»¡ª Á∂ Ú≈«Û¡ª
«Ú⁄ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â±Âª Á∆ ¤ª √øÿ‰∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Â±Â Ï‘π-Ó≥ÂÚ∆
’øÓ «ÁøÁ≈ √∆Õ Â±Â Á≈ ÎÒ Â±Â∆¡ª ÷≈‰ Á∂ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Â±Â
Á∆¡ª «¤‡∆¡ª Á∂ ‡Ø’∂ ‡Ø’∆¡ª, ؇∆¡ª º÷‰ Ò¬∆ ¤≈Ï∂, «¤º’± ¡≈«Á
ωÁ∂ √ÈÕ Â±Â Á∆¡ª «¤‡∆¡ª ¶Ï∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Ø «’√∂ ¶Ó∆ Óπ«‡¡≈
Á≈ «’√∂ ÓË∂, ¡‰‹ØÛ Óπø‚∂ È≈Ò «Ú¡≈‘ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆ ª ¿∞√ Óπ«‡¡≈
Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆-
Óπø‚≈ Ø‘∆ Á∆ «’º’ Á≈ ‹≈±,
«Ú¡≈‘ ’∂ ÒÀ «◊¡≈ ± Á∆ «¤‡∆
x x x x
È∆ ÓÀ∫ Ò◊ ± Á∆,
ÒÛ ÓË∂ Á∂ Ò≈¬∆Õ
Ï≈Â∆¡ª ˘ «√º·‰∆¡ª Á∂‰ «Ú⁄ Ú∆ ± Á∂ πº÷ Á≈ «˜’ ¡≈¿∞∫Á≈
‘À-
Ï≈Â∆ ¿∞ÊØ∫ ¡≈¬∂, «‹ºÊ∂ ± ȑ∆∫Õ
«¬È∑ª Á∆ ϪÁ Ú◊∆ Ï»Ê∆,
¿πÂ∂ »Í È‘∆∫Õ
± Á∆ Òº’Û Ú∆ Ï‘π Әϻ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆/‘ÀÕ
Ô≈∆ ‹º‡ Á∆ ± Á≈ Óؤ≈,
’Á∂ È≈ «Ú⁄≈«Ò˙∫ ‡πº‡Á∆Õ
± Á∆ Òº’Û ÂØ∫ ÷∂‚ª Á≈ √Ó≈È «ÚÙ∂Ù ÂΩ Â∂ «¥’‡ Á∂ ÏÀ‡,
«Ú’‡ª, ‘≈’∆, ‡À«È√ Á∂ À’‡ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Â±Â Á∂ ÎÒª ÂØ∫ Ù≈Ï Ú∆
’º„∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Â±Â Á∆ Òº’Û «Ú⁄Ø∫ «È’Ò∂ √ È≈Ò ⁄ÓÛ≈ Ú∆ ø«◊¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ò≈Û≈ Ò≈Û∆ Á∆ «¤‡∆¡ª ÷∂‚‰
Á∆ «¬’ √Ó ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ √Ó Â±Â Á∆¡ª «¤‡∆¡ª È≈Ò Ò≈Û≈ Ò≈Û∆
AAA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«¬’ Á»‹∂ Á∆¡ª «Íº·ª ”Â∂ Ó≈ ’∂ ÷∂‚Á∂ √ÈÕ ‘π‰ «¬‘ √Ó ıÂÓ ‘Ø ◊¬∆
‘ÀÕ ‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ ÷»‘ Ú∆ Â’∆ÏÈ ıÂÓ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ÷»‘ª
Á∆¡ª ÍÀÛª Ú∆ È‘∆∫ ‘∆¡ªÕ ± ª Î∂ «’ºÊ∂ Òº◊‰∂ √È? ÍÙ»¡ª «Á¡ª
Ú≈«Û¡ª «Ú⁄ ±ª Á∆ Ê≈Ú∂∫ ‘π‰ ¡≈Ó ÂØ Â∂ ‚∂’ª Â∂ Ï’À‰ª ˘ Ò≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Â±Â ‘π‰ Í≥‹≈Ï Á∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ «’Â∂ «’Â∂ ‘∆ Òº◊∂ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ
’∆: Í«‘Òª Ï‘Â∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ˆÀ-¡≈Ï≈Á ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «Í≥‚ª
Á∆¡ª √ªfi∆¡ª, Ù≈ÓÒ≈‡ ˜Ó∆Ȫ ª √≈∆¡ª ‘∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ˆÀ-
¡≈Ï≈Á √ÈÕ «¬È∑ª ˆÀ-¡≈Ï≈Á ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ‘ «’√Ó Á∂ Áº÷Â,
fi≈Û∆¡ª ¿∞◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’∆ Á∆¡ª fi≈Û∆¡ª Ú∆ ¡≈Ó ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª
fi≈Û∆¡ª ˘ ‚∂Ò∂ Ò◊Á∂ √ÈÕ ’º⁄∂ ‚∂«Ò¡ª Á≈ ¡≈⁄≈ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‚∂«Ò¡ª Á≈ ¡≈⁄≈ ÒØ’ª Á≈ ÓÈ Ì≈¿∞∫Á≈ ¡≈⁄≈
‘πøÁ≈ √∆-
¡≈Ó ÷≈√ ˘ ‚∂Ò∂,
«ÓºÂª ˘ ÷≥‚ Á≈ ’Û≈‘Õ
¬∂√∂ Ò¬∆ ¡÷≈‰ ‘À, “¡≈͉∂ ÓÈ Ì≈Ú∂ ª ‚∂Ò≈ Ú∆ √πÍ≈∆”Õ Íº’∂
‚∂«Ò¡ª ˘ ÒØ’∆∫ ÷≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ‚∂«Ò¡ª Á∆¡ª fi≈Û∆¡ª Á∆¡ª «fiø◊ª ˘ Úº„
’∂ «¬È∑ª ¿∞Í Úº‡∆¡ª √∂Ú∆¡ª ˘ Í≈ ’∂ √π’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò˙,
‚∂«Ò¡ª √ÏøË∆ «¬’ ÒØ’ ◊∆ Ú∆ ‘≈˜ ‘À-
‚∂Ò∂ ‚∂Ò∂ ‚∂Ò∂
«¬È∑ª È≈È’∆¡ª Á∆
Û∂ ÌøÏ∆∆ ÏØÒ∂Õ
’∆ Á∆ Òº’Û ˘ «√¿∞∫’ È‘∆∫ Òº◊Á∆ √∆Õ «¬√ Á∆ ’¬∆ ÁÚ≈¬∆¡ª
«Ú⁄ Ú∆ ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Ù≈«¬Á ‘∆ «’Â∂ ’∆ Á∆¡ª
fi≈Û∆¡ª «ÓÒ‰Õ ‘ª, ‚∂«Ò¡ª Á≈ ¡≈⁄≈ Ù«‘ª Á∆¡ª ¡≈⁄≈ Ú∂⁄‰
Ú≈Ò∆¡ª Áπ’≈Ȫ ÂØ∫ ˜» «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Í ¬∂√ ¡≈⁄≈ ˘ Íπ≈‰∂ Ϙπ◊
‘∆ ÷ªÁ∂ ‘ÈÕ
«Èº’∂ Ï∂ª Ú≈Ò∆¡ª fi≈Û∆¡ª: ˆÀ-¡≈Ï≈Á ͬ∆¡ª ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ «Èº’∂
Ï∂ª Ú≈Ò∆¡ª fi≈Û∆¡ª ¡≈Ó ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ fi≈Û∆¡ª «ÂøÈ ’π Îπº‡ Âº’
¿∞⁄∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ˘ «Èº’∂ «Èº’∂ Ï∂ Ò◊Á∂ √È, È≈Ò «Èº’∂ «Èº’∂
’ø‚∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Óπø«‚¡ª Á∆¡ª ‡ØÒ∆¡ª Á∆¡ª ‡ØÒ∆¡ª «¬È∑ª fi≈Û∆¡ª Á∂
AAB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

Ï∂ª ˘ ÷≈‰ Ò¬∆ Â∞∆¡ª ‘∆ «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ ‘π‰ «’√∂ Á∆ È≈ «Èº‹∆ ˜Ó∆È
Â∂ È≈ ‘∆ «Í≥‚ª Á∆ ’ج∆ √ªfi∆ ˜Ó∆È ˆÀ-¡≈Ï≈Á ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ «Í≥‚ª
«Ú⁄Ø∫ «¬‘ fi≈Û∆¡ª «ÏÒ’∞Ò ıÂÓ ‘Ø ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ È«‘ª Á∂ È≈Ò Â∂
√Û’ª Á∂ È≈Ò «¬‘ fi≈Û∆¡ª ÷Û∆¡ª ˜» «ÓÒ ‹ªÁ∆¡ª ‘È, Í «¬È∑ª
Á∂ Ï∂ Ù≈«¬Á ‘∆ ’ج∆ ÂØÛÁ≈ ‘ØÚ∂Õ
Ò√»Û≈ : «Í≥‚ª «Ú⁄ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ò√»Û∂ Á∂ Áı Ú∆ ¡≈Ó
‘πøÁ∂ √ÈÕ Í∂∫‚± ÎÒª «Ú⁄ Ò√»Û∂ Á≈ ÎÒ Ú∆ «¬’ ÎÒ ‘πøÁ≈ √∆Õ Í Ò√»Û∂ Á∂
ÎÒ ˘ ÷≈‰ √Ó∂∫ ‘ºÊ ¡Â∂ ÏπºÒ∑ Ò√»Û∂ Á∆ Ò∂√ È≈Ò Ì ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ò√»Û∂ Á∆
Ò∂√ √ÏøË∆ ¡÷≈‰ ‘À -
“Ò∂√ Ò√»Û∂ Á∆, ¡≈’Û ⁄»Û∂ Á∆Õ”
Ò√»Û∂ Á∂ ÎÒ Á∆ ’¬∆ ÁÚ≈¬∆¡ª «Ú⁄ ÚÂØ∫ Ú∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ò√»Û∂ Á∂
πº÷ ÁØ «’√Ó Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬’ Ò√»Û∂ Á≈ ÎÒ ¡÷؇ «‹º‚≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬’
Ò√»Û∂ Á∆¡ª Ò√»Û∆¡ª Ó√ª ∆·∂ ’π «‹º‚∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ò√»Û∆¡ª
√ÏøË∆ «¬’ ÒØ’◊∆ ‘À-
’Ø·∂ Ó◊ Ò√»Û∆¡ª Ú∂,
«ÁÈ∂ ÒÛÁ≈ Â∂ ≈Â∆∫ ◊ºÒª ◊»Û∆¡ª Ú∂Õ
‘π‰ Ò√»Û∂ Á≈ πº÷ Â∞‘≈˘ Í≥‹≈Ï Á∂ «’√∂ ÷∂ «Ú⁄ Ú∆ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊≈Õ
√∆∫‘ : √∆∫Á Á≈ πº÷ Ú∆ ¡≈Ó ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ √ªfi∆¡ª Ê≈Úª, ÷»‘ª Â∂
ÍÙ» ÏøÈ∑‰ Ú≈Ò∆¡ª Ê≈Úª «Ú⁄ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ √∆∫‘ Á∆ ¤ª Ú∆ √øÿ‰∆
AAC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘πøÁ∆ √∆Õ Óπø‚≈ ‹øÓ‰ Â∂ √∆∫‘ Á∆¡ª ‡≈‘‰∆¡ª ˘ ‘∆ ÷≥Ó‰∆ «Ú⁄ ÍØ ’∂
ÿ Á∂ ÁÚ≈˜∂ Â∂ Ò‡’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √∆∫‘ Á∆ Òº’Û «˜¡≈Á≈ ’øÓ
Á∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ √∆∫‘ Á≈ πº÷ Ú∆ Â∞‘≈˘ ‘π‰ «’Â∂ ‘∆ «ÓÒ∂◊≈Õ
«ø‚ : «‹Ê∂ ’ج∆ Ú∆ πº÷ È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈ √∆ ‹ª Òº◊ È‘∆∫ √’Á≈ √∆,
¿∞Ê∂ «ø‚ Á≈ πº÷ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ’¬∆¡ª ¬∂∆¡ª «Ú⁄ «ø‚ Á∂ πº÷
Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ Ó≈» Â∂ ∂ÂÒ∂ «¬Ò≈«’¡ª Á≈ πº÷ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ÷∂ª Á∂ È≈Ò «‹Ê∂ ÌÛ∆‘ª Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞Ê∂ «ø‚ Á∂ πº÷ ¡≈Ó
Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «ø‚ Á≈ ÎÒ ‹Á ͺ’ ‹ªÁ≈ √∆ ª «¬√ Á∆¡ª ‚Ø‚∆¡ª ˘
ÂØÛ ’∂ Â∂Ò ’„≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Â∂Ò È≈Ò «Í≥‚ª Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª
’ÍÛ∂ Ë؉ Ú≈Ò≈ √≈ω ¡≈Í Ú∆ «Â¡≈ ’ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ «ø‚ Á∂ Â∂Ò ÂØ∫
‡≈¬∆Í ≈¬∆‡ª Á∆ «√¡≈‘∆ «Â¡≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «ø‚ √ÏøË∆ «¬’
¡÷≈‰ Ú∆ ‘À -
“‹∆‘Á∂ ÿ «Ú⁄ Ï»‡≈ «ø‚ Á≈,
¿∞‘Á≈ Ȫ ˆπÒ≈Ï Á∆È”
‘π‰ «ø‚ Á≈ πº÷ ÷∂ª «Ú⁄ ª È‘∆∫ «ÓÒÁ≈, Í È«‘ª Á∆¡ª
͇Û∆¡ª Á∂ È≈Ò Í¬∆¡ª ˆÀ-¡≈Ï≈Á ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ˜» «ÓÒ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ÎÓª‘ : ÎÓª‘ Á≈ πº÷ ∂ÂÒ∂ Â∂ Ó≈» «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ‘πøÁ≈ √∆Õ Í«‘Òª
AAD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√≈∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ‘∆ Ó≈» ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «Í≥‚ Á∂ È≈Ò «‹‘Û∂ ÷∂ ‘πøÁ∂ √È, «◊ºÁÛ º‹ ıÏ»«˜¡ª Â≈¬∆∫
¿∞È∑ª ÷∂ª «Ú⁄ Ï∆‹∆¡ª ¯√Òª Á≈ ÍÙ» Ï‘π ¿∞‹≈Û≈ ’Á∂ √ÈÕ ¬∂√ Êπ’ Êπ’ ·∂‚∂ Ó≈∂Õ
Ò¬∆ «¬È∑ª ÷∂ª Á∆ «‹‘Û∆ Ï≈‘∆ Í‘∂, Í‘∆, ≈‘, ‚ø‚∆ È≈Ò Òº◊Á∆ ‘øπÁ∆ Ìπº÷ Òº◊∆ Â∂ ⁄πøÓ∂ ⁄º‡∂,
√∆, ¿∞√ Ï≈‘∆ Â∂ ÏÛ∆¡ª ÏÛ∆¡ª ÌÛ∆‘ª Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ¡÷∂ «Óº·∂ √≈∂Õ
ÌÛ∆‘ª Á∂ ¿∞Í ÎÓª‘ Á∂ πº÷ ¡≈Ó ÂØ ”Â∂ Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞∫‹ Ú∆ ˆÀ-
¡≈Ï≈Á ÷∂ª «Ú⁄ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÎÓª‘ Á∆ Òº’Û∆ «ÏÒ«‚ø◊ª «Ú⁄ ’øÓ
¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ
‘π‰ ÎÓª‘ Á≈ πº÷ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ ¡ÒØÍ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ¡º‹
Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Â∞‘≈˘ «’√∂ Ú∆ ÷∂ «Ú⁄ «ÍºÍÒ, Ï؇≈, «ÈßÓ, ‡≈‘Ò∆, Ï∂∆,
«’º’, ±Â, ‹ø‚, Ò√»Û∂, ÎÓª‘, ’∆ ¡≈«Á Á∂ πº÷ È‘∆∫ «ÓÒ‰◊∂Õ πº÷ª
Á∆ ¡‰‘Ø∫Á È∂ Í≥‹≈Ï Á∂ ø◊Ò∂ Ú≈Â≈ÚÈ «Ú⁄ ¡√≈ڪ͉ ÍÀÁ≈ ’∆Â≈
‘Ø«¬¡≈ ‘À, «‹‘Û≈ Í≥‹≈Ï Á∆ ÷∂Â∆Ï≈Û∆ Â∂ Ú∆ Ì≈» ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ
@
÷Ï»˜∂, ’’Û∆¡ª, ÓÂ∆∂, «⁄ºÌÛ
¡≈˜≈Á∆ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘ «˜Ó∆∫Á≈ ¡≈͉∂ ÷∂ «Ú⁄ ÒØÛ ‹Ø◊∂ ıÏ»˜∂,
’º’Û∆¡ª, ÓÂ∆∂ Á∆¡ª Ú∂ˇª ˜» Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ÓÂ∆«¡ª ˘ ÂÏ»˜ Ú∆
ÒØÛ Ú∂Ò∂ ‘ ⁄∆˜ ⁄ø◊∆ Òº◊‰ √Ó∂∫ «¬‘ ¡÷≈‰ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’’Û∆¡ª ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ÷º÷Û∆¡ª, Âª Ú∆
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á «Í≥‚ª Á∆¡ª Áπ’≈Ȫ ÂØ∫ ’ج∆ ⁄∆˜, Ú√Â,
’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ’¬∆ «˜Ó∆∫Á≈ ’Í≈‘ª «Ú⁄ Îπº‡ª Á∆¡ª Ú∂ˇª Ú∆ Ò≈ ÒÀ∫Á∂
√ΩÁ≈ ÷∆Á‰ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‘º‡-Ï≈‰∆¬∂ ¿∞√ ˘ √ΩÁ≈ Á∂‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á πø◊≈
√ÈÕ “ıÏ»˜∂ ˘ Á∂÷ ’∂ ıÏ»˜≈ ø◊ ÎÛÁ≈ ‘À”, Ù≈«¬Á «¬‘ ¡÷≈‰ ¿∞√
«ÁøÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ù≈«¬Á «Íø‚ª «Ú⁄ ‘π‰ Ú∆ «¬‘ «Ú≈‹ ⁄ÒÁ≈ ‘ØÚ∂Õ »ø◊∂
√Ó∂∫ Á≈ ‘∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ÿ ÒØÛ ¡È∞√≈ √Ϙ∆¡ª Ú∆
«Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÊØÛ∑∆¡ª «‹‘∆¡ª «Óº·∆¡ª «÷Òª ‹ª Í’ΩÛ∆¡ª ÷≈‰ Ò¬∆
Ï∆‹Á≈ √∆Õ Ï∂∆¡ª, Ú‰ ÷∂ª «Ú⁄ ¡≈Ó ‘πÁ∂ √ÈÕ ˆÀ-¡≈Ï≈Á ˜Ó∆Ȫ
Óπ¯Â «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√∂ Â∑ª ‘∆ «˜Ó∆∫Á≈ª ˘ «⁄ºÌÛ ÷∂ª «Ú⁄Ø∫
«Ú⁄ ÓÒ∑∂, fi≈Û Ï∂∆¡ª ¡≈͉∂ ¡≈Í ‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ ıÏ»˜∂, ’’Û∆¡ª,
»ø◊∂ Á∆ Â∑ª Óπ¯Â ‘∆ «ÓÒ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á∆¡ª Ú∂Òª ˘ Ï∆«‹¡≈ È‘∆∫
ÓÂ∆∂, Ï∂, Í∆Òª, «⁄ºÌÛ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∂ «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª Á∂ ÎÒ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ ¡≈͉∂ ¡≈Í ‘∆ ÷∂ª «Ú⁄ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª Á∂ ¡≈Í√ «Ú⁄ «Í¡≈ Ï‘π √∆Õ «‹‘Û≈
Í«‘Òª √≈∆ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’ج∆ ’ج∆ ÷»‘ ‘πøÁ≈ √∆,
Í«Ú≈ ıÏ»˜∂, ’’Û∆¡ª, ÓÂ∆∂ È‘∆∫ Ï∆‹Á≈ √∆, ¿∞È∑ª Á∂ ◊π¡ª„∆
«‹√ È≈Ò ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ˜Ó∆È ˘ ‘∆ Í≈‰∆ Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÷»‘ Ú∆ ’¬∆
¿∞È∑ª ˘ Á∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «¬’ Á»‹∂ Á∂ ÿØ∫ Á≈Ò √Ϙ∆
’¬∆ Í«Ú≈ Ò ’∂ Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Ï‘πÂ∆¡ª ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ «¬’
ÒÀ‰ Á≈ ª «ÈºÂ Á≈ ÚÂ≈≈ √∆Õ ’¬∆ Ú∂Ò∂ ’∞Ú∂Ò∂ ıÏ»«˜¡ª Á∆ ⁄Ø∆ Ú∆
‘∆ ¯√Ò ‘πøÁ∆ √∆Õ Ï‘π √≈∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ¡‹∂ Ï∂¡≈Ï≈Á ‘∆ ͬ∆¡ª √ÈÕ
’ ÒÀ∫Á∂ √È, ÎÛ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∆ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ fi≈Û fiøÏ ’’∂ ¤º‚
«¬È∑ª Ï∂-¡≈Ï≈Á ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ‘∆ «⁄ºÌÛª Á∆¡ª Ú∂Òª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ó»ø◊∆,
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆, “ıÏ»«˜¡ª Á∂ ⁄Øª ˘ ÒºÂ-
ÓØ·, Ó≈‘ª Á∆¡ª Ï∆‹∆¡ª Á≈Òª, ‘Ø ¯√Òª «Ú⁄ Ú∆ «⁄ºÌÛª Á∆¡ª Ú∂ˇª
Óπº’≈ ‘∆ ’≈¯∆ ‘À”Õ ıÏ»«˜¡ª √ÏøË∆ «¬’ ‘Ø ¡÷≈‰ ‘À -

AAE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AAF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ’Í≈‘ Á∆ ¯√Ò «Ú⁄ Ú∆ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «⁄ºÌÛª Á∆ «‹‘∆¡ª Ú√ª ‘∆ «Í≥‚ª Á∂ ‘º‡-Ï≈‰∆¬∂ Ù«‘ª ÂØ∫ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ‘π‰ ‘
⁄‡‰∆ ω≈¿∞‰ Á≈ ¡≈Ó «Ú≈‹ √∆Õ ’Á∂ ’Á≈¬∆∫ √Ϙ∆ Ú∆ ω≈ ÒÀ∫Á∂ «˜Ó∆∫Á≈ È∂ «‡¿±ÏÚÀµÒ Ò≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Í≈‰∆ Á∆ ’ج∆ ÓπÙ’Ò È‘∆∫Õ
√ÈÕ Íº’∂ ‘ج∂ «⁄ºÌÛ ÷≈‰ ˘ Ú∆ Ï‘π √π¡≈Á ‘øπÁ∂ √ÈÕ Íº’∂ ‘ج∂ «⁄ºÌÛª ˘ Í Î∂ Ú∆ ’ج∆ Ú∆ «˜Ó∆∫Á≈ ÷Ï»˜∂, ’’Û∆¡ª, ÓÂ∆∂ Ò≈¿∞‰≈ ª «¬’
«’∂ ‘ج∂ «⁄ºÌÛ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í≈√∂ «‘≈, √Ϙ∆ Ú∆ «‡¿±ÏÚÀµÒ Â∂ È‘∆∫ Ò≈¿∞∫Á∂Õ ¡º‹ √≈∂ «Í≥‚ª Ú≈Ò∂
‹Á √≈¿∞‰∆ Á∆¡ª ¯√Òª Úº„Á∂ √È Âª Ï‘π √≈∂ «⁄ºÌÛ √≈¿∞‰∆ Ù«‘Ø∫ ¡≈¬∂ ıÏ»˜∂, ’’Û∆¡ª, ÓÂ∆∂ ¡Â∂ √Ϙ∆ ÷∆ÁÁ∂ ‘ÈÕ «‹‘Û∆
Úº„‰ Ú≈«Ò¡ª ˘ «ÓÒ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞‘ ÷≈ Ú∆ ÒÀ∫Á∂ √È, ◊∆«fi¡ª «Ú⁄ Í≈ ’∆Û∂Ó≈ ÁÚ≈¬∆¡ª Á∆ ÚºË ÂØ∫ ÚºË ÚÂØ∫ ’’∂ ÍÀÁ≈ ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
’∂ ÿ∆∫ ÒÀ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ÓÀ˘ Ô≈Á ‘À, √≈‚∂ Ï≈Í» ‹∆ ’¬∆ Ú∂ √≈˘ √≈¿∞‰∆ ’∆Û∂Ó≈ ÁÚ≈¬∆¡ª Á∆ √Í∂¡ Ú≈Ò∂ ¯Ò, √Ϙ∆¡ª ÷≈‰ ’≈È ¡º‹
Á∆ Ú≈„∆ √Ó∂∫ «⁄ºÌÛ ÷≈‰ ˘ «ÁøÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’Í≈‘ ⁄π◊Á∆¡ª ⁄Ø◊∆¡ª Ú∆ Ï‘π «’√Ó Á∆¡ª «ÏÓ≈∆¡ª ÒØ’ª ˘ Òº◊∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª ÁÚ≈¬∆¡ª
’Í≈‘ «Ú⁄Ø∫ ͺ’∂ ‘ج∂ «⁄ºÌÛ ⁄π◊ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ÿ∆∫ ¡≈ ’∂ ⁄‡‰∆ ’ È∂ ª ‘π‰ Í≈‰∆ ˘ Ú∆ ÍÃÁ»Ù ’ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ˜Ó∆Ȫ ‘π‰ √≈∆¡ª ¡≈Ï≈Á
ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ «⁄ºÌÛª ˘ «Ú⁄≈Ò∂ ÂØ∫ ’º‡ ’∂ Ë≈◊∂ «Ú⁄ ÍØ ’∂ √π’≈¿∞‰ Á≈ ‘Ø ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «⁄ºÌÛ ‘π‰ ÷∂ª «Ú⁄Ø∫ È‘∆∫ «ÓÒÁ∂Õ ‘ª, «’√∂
«Ú≈‹ Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ √πº’∂ ‘ج∂ «⁄ºÌÛª ˘ Ï∆’ ’∞‡ ’∂ º÷ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ÒØÛ Í≥⁄≈«¬Â∆ ‹ª √’≈∆ ˆÀ-¡≈Ï≈Á ͬ∆¡ª ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄Ø∫ ˜» «ÓÒ √’Á∂
¡È∞√≈ «¬È∑ª ’∞º‡∂ ‘ج∂ «⁄ºÌÛª Á∆ ⁄‡‰∆ ω≈¿∞∫Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ‘ÈÕ
ˆÀ ¡≈Ï≈Á ∂ÂÒ∆ ˜Ó∆È «Ú⁄ ’ΩÛÂ∞øÓ∂ Á∆¡ª Ú∂ˇª Ú∆ ¡≈Ó ‘πøÁ∆¡ª @
√ÈÕ «¬È∑ª Á∂ Í∆Ò∂ ø◊ Á∂ ÎπºÒ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¯Ò ¤Ø‡≈ ◊ØÒ ¡≈’≈ Á≈ ‘øπÁ≈
√∆, «Úº⁄ «⁄º‡∆¡ª Ë≈∆¡ª ‘øπÁ∆¡ª √È Â∂ ø◊ ‘≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹Á ÎÒ Íº’
‹ªÁ≈ √∆ ª Í∆Ò∂ ø◊ Á≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ Ú∂ˇª ˘ ’ΩÛÂ∞øÓ∂ Òº◊Á∂ Ú∆ Ï‘πÂ
‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ˜«‘ Ú◊∂ ’ΩÛ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ˘ È≈ ÍÙ», È≈ ‹≈ÈÚ
¡Â∂ È≈ ‘∆ ÏøÁ∂ ÷ªÁ∂ √ÈÕ ’ΩÛ Â∞ø«Ó¡ª Á≈ Â’∆ÏÈ ‘ Í«Ú≈ ÍÙ»¡ª
Ò¬∆ ⁄»È Ï‰≈¿∞∫Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’ΩÛ Â∞ø«Ó¡ª ˘ ’º‡ ’∂ «Ú⁄ ⁄≈∂ ‹ÓÀ‰ª Í≈
’∂, ¨‰ ¡≈«Á Í≈ ’∂ ⁄»È Ï‰Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÍÙ»¡ª Á∂ Í∂‡ ÁÁ ¡Â∂
‘≈˜Ó∂ Ò¬∆ ¬∂√ ⁄»È Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ïø«Á¡ª Ò¬∆ Ú∆ «¬‘
⁄»È ’øÓ ¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Á∂ ÎÒ Â∂ ‹Û∑ª Á∆ ÚÂØ∫ ’¬∆ Â∑ª Á∆¡ª
«ÏÓ≈∆¡ª Á∂ «¬Ò≈‹ Ò¬∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹Á ˆÀ ¡≈Ï≈Á ˜Ó∆Ȫ
¡≈Ï≈Á ‘Ø ◊¬∆¡ª, Í≈‰∆ Á∂ ‘Ø ÍÃÏøË ‘Ø ◊¬∂, «˜Ó∆∫Á≈ ’Í≈‘ ÈÓ∂ Á∆
÷∂Â∆ ’È Òº◊∂Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ‡ºÍ≈ ‘À -
Â∞ø«Ó¡ª Á∆ Ú∂ˇ ͺ‡ ’∂,
‹º‡≈ Ï∆‹ Á∂ ÷∂ «Ú⁄ ÈÓ≈Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª Á∆¡ª ÒØÛª Ï‘π ÿº‡ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «Í≥‚
«Ú⁄ ‘∆ Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Ø ’Ó≈¿∞∫Á∂ √È, ¿∞√ È≈Ò ‘∆ ◊π˜≈≈
’ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «Í≥‚ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √ÚÀ-«ÈÌ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÊØÛ∑∆¡ª

AAG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AAH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

ÿ∂¨ Ú√ª Â∂ ËøÁ∂
⁄º’∆
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ Ó؇∂ ¡È≈‹ Ï∆‹Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª Ó؇∂ ¡È≈‹ª
Á∆ «÷⁄Û∆, «÷º⁄Û Ï‰≈ ’∂ ÷ªÁ∂ √ÈÕ «÷⁄Û∆, «÷º⁄Û Ï‰≈¿∞‰ Ò¬∆ Á‘∆∫,
Òº√∆, ÁπºË Á∆ ¡≈Ó ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ Î∂ ’‰’, ‹Ω∫, ¤ØÒ∂, ‹π¡≈ ¯√Òª ‘؉
Òº◊∆¡ªÕ ⁄º’∆ ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¬∆Õ ⁄º’∆ È≈Ò ¡È≈‹ Í∆«√¡≈ ‹≈‰ Òº«◊¡≈Õ
ÿ Á∂ ’øÓª ’≈ª «Ú⁄Ø∫ √Ì ÂØ∫ ¡Ω÷≈ ’øÓ ⁄º’∆ Í∆‘‰≈ «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
⁄º’∆ √ÏøË∆ «¬’ ¡÷≈‰ ‘À -
⁄÷≈ ≈‹≈, ’√∆Á≈ ≈‰∆,
⁄º’∆ Áؘı Á∆ «ÈÙ≈È∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ÿ «Ú⁄ ’¬∆ ’¬∆ ⁄º’∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
⁄º’∆¡ª ‹È≈È∆¡ª ‘∆ ⁄Ò≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹øÓÁ∆¡ª
’∞Û∆¡ª ˘ Ó≈È Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ ’∞Û∆¡ª Á∂ Ó≈∂ ‹≈‰ ’’∂ Ó∞ø«‚¡ª Á∆
√ø«÷¡≈ «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ‘ Í«Ú≈ «Ú⁄ ’ج∆ È≈ ’ج∆ ¤Û≈
«‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ Ï‘πÂ∂ ÿ«ÂºÂ∆ ¤«Û¡ª ˘ ‹Á ¡º‚ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª
¡≈‡≈ ¿∞È∑ª ˘ ¡≈Í ⁄º’∆ Â∂ Í∆‘‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ÓÁª ˘ «ÚÙ∂Ù ’’∂
¤«Û¡ª ˘ ª ’ج∆ Ó≥◊‰ Â∂ Ú∆ ¡≈‡≈ È‘∆∫ «ÁøÁ≈ √∆-
ÓÁ Ó≥◊∂ ¡≈‡≈, ¿∞‘˘ ¡≈‡∂ Á≈ Ú∆ ÿ≈‡≈
Â∆Ó∆∫ Ó≥◊∂ Í∂Û∂, ¿∞‘˘ Á∂‰ Ú≈Ò∂ ÏÊ∂∂Õ
AAI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¤«Û¡ª Á≈ √Ó≈‹ «Ú⁄ Ï‘πÂ≈ ¡≈Á Ó≈‰ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª Á∆
ÍÛ Ú∆ ⁄ø◊∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ¤«Û¡ª Á∂ ÿ ⁄º’∆¡ª ‘؉ Á∂
Ï≈Ú‹»Á Ú∆ ’ج∆ ‹È≈È∆ ¿∞È∑ª Á∂ ÿ ⁄º’∆ Í∆‘‰ ˘ ‹≈‰ Ò¬∆ «Â¡≈
È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆-
’ج∆ ‚Á∆ Í∆‘‰ È≈ ‹≈Ú∂,
¤«Û¡ª Á∂ ÁØ ⁄º’∆¡ªÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ Á∆ «Â¡≈∆ Á∆ Ùπ»¡≈Â
⁄º’∆ Ò≈¿∞‰ Á∆ √Ó ÂØ∫ Ùπ» ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡ª„Ø-◊π¡ª„Ø∫ √ºÂ ⁄º’∆¡ª
”’º·∆¡ª ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ⁄º’∆¡ª ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ √ºÂ
√π‘≈◊‰ª ÏπÒ≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬’ «¬’ ⁄º’∆ «Ú⁄ √ºÂ √ºÂ Óπº·∆¡ª
Á≈«‰¡ª Á∆¡ª Í≈ ’∂ Í«‘Òª √ºÂ∂ √π‘≈◊‰ª ‘ «¬’ ⁄º’∆ Á∂ √ºÂ √ºÂ
◊∂Û∂ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ Î∂ Úº÷∆ Úº÷∆ ⁄º’∆ «Ú⁄ √ºÂ Óπº·∆¡ª Á≈«‰¡ª
Á∆¡ª Í≈ ’∂ √ºÂ ◊∂Û∂ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬√ Â∑ª «Ú¡≈‘ Ò¬∆ ¡≈‡≈ Í∆‘‰
Á∆ √Ó ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÁπºË, Á‘∆∫, Òº√∆, Óº÷‰, «ÿ¿∞ Á∆ ¡≈Ó ÚÂØ∫
‘πøÁ∆ √∆Õ ÁπºË ’ج∆ Ú∂⁄Á≈ È‘∆∫ √∆Õ ÁπºË Ú∂⁄‰ ˘ ÍπºÂ Ú∂⁄‰ Á∂ √Ó≈È
√Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ïø«Á¡ª ¡Â∂ ‹È≈È∆¡ª Á∆ «√‘ Á≈ ¿∞‘ √πÈ«‘∆
Ô∞º◊ √∆Õ ‹È≈È∆¡ª Í«‘ Á∂ ÂÛ’∂ ¿∞µ· ’∂ Í«‘Òª ÁπºË «Û’Á∆¡ª √ÈÕ
¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ÒØ’ ÏØÒ∆ ‘À -
ÁπºË «Û’∂ ’ø◊‰ª Ú≈Ò∆,
’À∫·∂ Ú≈Ò≈ Ë≈ ’º„Á≈Õ
ÁπºË «Û’‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡≈‡≈ Í∆‘‰ Á∆ Ú≈∆ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ÍÙ»¡ª
Á≈ ◊Ø‘≈ ’±Û≈ Ú∆ ‹È≈È∆¡ª ’Á∆¡ª √ÈÕ Óºfiª ˘ ‹È≈È∆¡ª ‘∆ √ªÌÁ∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹∂ «’√∂ Á∂ ÿ «Ú⁄ Óπø‚∂ ’∞Û∆¡ª «˜¡≈Á≈
ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ √È, ˙È≈ ‘∆ ¿∞‘ ÿ Ì≈◊ª Ú≈Ò≈ «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘ ‹ØÛ∂
Á∂ √ºÂ √ºÂ, ¡º· ¡º· ‹π¡≈’ ª ¡≈Ó ‘∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ““ÁπºË∆∫ È∑≈Ú∂∫, ÍπºÂ∆∫
ÎÒ∂∫Õ”” ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ‘∆ ¡÷≈‰ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª Ú∆ ¡≈͉∂
Ï≈Í ˘ ¿∞√ ÿ «Ú⁄ ‘∆ «ÙÂ≈ ’È Ò¬∆ ’«‘øÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹ºÊ∂
√º√ Á∂ Ï‘πÂ∂ ÍπºÂ ‘؉ -
Á∂Ú∆∫ Ú∂ Ï≈ÏÒ≈ ¿∞√ ÿ∂,
«‹ºÊ∂ √º√ Á∂ ÍπºÂ √ºÂÕ
AB@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «¬’ Ó≥◊∆¬∂, «¬’ «Ú¡≈‘∆¬∂, Ú≈Ò≈ «ÙÂ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ’¬∆ Ú∂ «Á¿∞ Ì≈Ï∆ Á∆ ⁄º’∆ Í∆‘‰
Ó∂≈ Ù≈Á∆¡ª Á∂ «Ú⁄ ‘ºÊÕ «Ú⁄ ÓÁÁ Ú∆ ’ «ÁøÁ≈ √∆-
Ï≈ÏÒ Â∂≈ ÍπøÈ ‘ØÚ∂Õ «Ò¡≈ Ì≈Ï∆ Â∂∆ ⁄º’∆ Í∆‘ «Á¡ª,
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈≈ ’øÓ ‘ºÊ∆∫ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ıπ≈’ ÂÀ∫ ’Á ’«‘‰≈ ¡≈ ’∂Õ
Á∆ Í»∆ ÒØÛ ‘πøÁ∆ √∆Õ «‹Ê∂ Ë∆ Á≈ «ÙÂ≈ ’È √Ó∂∫ Ï‘πÂ∂ √º√ Á∂ ÍπºÂ ‘؉ ÿ «Ú⁄ ª ‘Ó∂Ù≈ √º√ Á∆ ‘∆ ⁄ÒÁ∆ ‘∆ ‘ÀÕ ’¬∆ Ú∂ ȱø‘ ˘ Ú∆
Á∆ ◊ºÒ ’Á∆ √∆, ¿∞Ê∂ ⁄ø◊∆ ıπ≈’ Ò¬∆ Ï‘πÂ∆¡ª Óºfiª ‘؉ Ò¬∆ Ú∆ ¡≈͉∆ √º√ È≈Ò «Ú◊≈Û‰ Â∂ ͤÂ≈Ú≈ ‘؉ Òº◊Á≈ √∆-
’«‘øÁ∆ √∆Õ ‹∂ ÓÀ∫ ‹≈‰Á∆ ⁄º’∆ Á≈ ÍπÛ Ì≈≈,
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ª «Ú⁄ √’±Ò È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ’∞Û∆¡ª √º√ È≈Ò Ï‰≈ ’∂ º÷Á∆Õ
Á∆ ÍÛ∑≈¬∆ Á≈ √Ú≈Ò ‘∆ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’∞Û∆¡ª ˘ ÿ Á∂ ’øÓ ’≈ ‹Á ¡≈‡≈ Í∆‘‰ Ú≈Ò∂ ÷≈√ Òº◊∂, È«‘ª Â∂ ÿ≈‡ Òº◊∂ ª ‹È≈È∆¡ª
«Ú⁄ Ó≈‘ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ¿∞‘ ¡≈͉∂ √‘π∂ ÿ ‹≈ ’∂ Á≈ ⁄º’∆ Í∆‘‰ ÂØ∫ ÷«‘Û≈ ¤∞º«‡¡≈ -
¡Ω÷∆¡ª È≈ ‘Ø‰Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √øÔ∞’ ͫÚ≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «‹¿∞∫Á∂ «‘‰ ÿ≈‡ª Ú≈Ò∂,
ȱø‘ √º√ Á∆ ’Á∂ Ú∆ ¡≈Í√ «Ú⁄ È‘∆∫ ω∆Õ ÁØÚª Á≈ √≈∆ ¿∞Ó √πºÂ∆¡ª È≈ ‹≈◊Á∆¡ªÕ
«¬º‡ ÷Ûº’≈ ⁄ÒÁ≈ ‘∆ «‘øÁ≈ √∆Õ √º√ ȱø‘ ˘ ¡Ω÷∂ ÂØ∫ ¡Ω÷∂ ’øÓ Ò≈¿∞‰≈ ‘π‰ ¿∞‘ ⁄πºÒ∑∂ Á∂ ¤∞º‡ ‹≈‰ Á∆¡ª ¡≈√ª Ú∆ ’È Òº◊∆¡ª ‘È-
⁄≈‘πøÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆- ⁄º’∆ ¤∞º‡ ◊∆, ⁄πºÒ∑∂ È∂ ¤∞º‡ ‹≈‰≈,
¡≈Í √º√ Ó≥‹∂ Ò∂‡Á∆ Â∆Ú∆¡ª Á≈ ≈‹ ¡≈ «◊¡≈Õ
√≈˘ Ó≈Á∆ ⁄º’∆ ÚºÒ √ÀÈÂªÕ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ⁄º’∆ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√Á≈ ‘ªÕ
x x x x ⁄º’∆ Á≈ ‘∂·Ò≈ «‘º√≈, «‹√ Â∂ ⁄º’∆ Á≈ ‘∂·Ò≈ ÍπÛ «Îº‡ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈
«‹‘Û∆ ª Â∂∆ Óª Ú∂, √≈‚∆ √º√ Ú∂, √∆, ¿∞‘ «Óº‡∆ Á≈ ◊ØÒ ¡≈’≈ Á≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞√ ˘ ◊ø‚ ’«‘øÁ∂
√≈˘ Ï‘π √Â≈Ú∂Õ √ÈÕ ◊ø‚ ‹È≈È∆¡ª ¡≈Í ‘∆ ⁄∆’‰∆ «Óº‡∆ «Ú⁄ ±Û∆ «ÓÒ≈ ’∂ ÿ
«◊ºÒ∆ ª Í≈‰∆ ‹Ú≈ Ú∂, ω≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ◊ø‚ Á∂ ‘∂·ª «ÂøÈ ÍÀ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ⁄º’∆ Á∂ ‘∂·Ò∂ ÍπÛ Á∂
√≈ÊØ∫ ÓÀÁ≈ «Í‘≈Ú∂Õ Ï≈‘ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ‹◊∑≈ ¤º‚ ’∂ ◊ø‚ ¿∞Í «Óº‡∆ Á∆ ‘∆ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ ¿∞µ⁄∆
’¬∆ Ú∂ ȱø‘ Ú∆ «È Á∆ «’Û «’Û ÂØ∫ ¡Ω÷∆ ‘Ø ’∂ ⁄º’∆ Í∆‘‰ ÂØ∫ Ï∆∫‚Ò Ï‰≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ‹◊∑≈ Â∂ ¡≈‡≈ Í∆√∂ ‹≈‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ï≈‘
‹Ú≈Ï Á∂ «ÁøÁ∆ √∆- «È’ÒÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ◊ø‚ «Ú⁄ ‘∆ «¬’ ÍÈ≈Ò≈ ω≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆,
√≈ÊØ∫ ⁄º’∆ È‘∆∫ Í∆√Á∆, «‹ÊØ∫ Á∆ ¡≈‡≈ ‘∂·ª ÍêÂ, ’±ø‚∂ «Ú⁄ «‚º◊Á≈ «‘øÁ≈ √∆Õ
¡≈Í∂ Í∆‘‰◊∆¡ª √‘π∂ Á∆¡ª ‹≈¬∆¡ªÕ ⁄º’∆ Á∂ ‘∂·Ò∂ ÍπÛ Á∂ √À∫‡ «Ú⁄ ◊ØÒ ¡≈’≈ Á∆ ÓØ∆ ω≈ ’∂ ¿∞√
√º√ «’‘Û≈ ÿº‡ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¿∞‘ ȱø‘ ˘ ¡≈͉∂ ͺ∞ Á≈ ‚≈Ú≈ Á∂ ’∂ «Ú⁄ Òº’Û Ò≈ ’∂ ¿∞√ Òº’Û «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á∆ «’ºÒ∆ «Îº‡ ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√
⁄º’∆ «Í‘≈¿∞‰≈ ⁄≈‘πøÁ∆ √∆- Òº◊∆ Òº’Û Á∂ ‡π’Û∂ ˘ ͺÊ≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ⁄º’∆ Á∂ ¿∞ÍÒ∂ ÍπÛ Á∂ √À∫‡ Á∆
¡≈Í∂ ⁄º’∆ Í∆√ ‹≈¿±◊∆, ◊ØÒ ¡≈’≈ Á∆ ÓØ∆ «Ú⁄ «¬’ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ Òº’Û Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘
‹ÁØ∫ ‚ª◊ √øÓª Ú≈Ò∆ ÷Û’∆Õ Ó≥ÈÓ∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Ó≥ÈÓ∆ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ◊Ò∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘∂·Ò∂ ÍπÛ «Ú⁄ Òº◊∆
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ¤Ø‡∂ «Á¿∞ Â∂ Ì≈Ï∆ Á∆ ÏÛ∆ È∂ÛÂ≈ Â∂ «Í¡≈ ’∆Ò∆ «Ú⁄ ¿∞ÍÒ∂ ÍπÛ Á∆ Ó≥ÈÓ∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ‹◊∑≈ ≈‘∆∫ ‘∆ Á≈‰∂

ABA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ ABB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Í∆‘‰ Ò¬∆ ⁄º’∆ «Ú⁄ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞ÍÒ∂ ÍπÛ «Ú⁄ ⁄º’∆ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ ωÂ, »Í ∂÷≈ Ú÷∂ Ú÷∂ Á∂Ùª, ÍÃÁ∂√ª «Ú⁄ Úº÷ Úº÷ «’√Ó Á∆ ‘ÀÕ Í
Ò¬∆ ‘ºÊÛ≈ Ò≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‘ºÊÛ∂ ˘ ÿπÓ≈ ’∂ ‘∆ ‹È≈È∆¡ª ⁄º’∆ Ùπ» ÂØ∫ ‘∆ ⁄÷∂ Á∂ º’Ò∂ Á≈ «¬’ ‘∆ ’øÓ «’√∂ Ú√± «Ú⁄Ø∫ Â≈, Ë≈◊≈
⁄Ò≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ⁄º’∆ È≈Ò ¡≈‡≈ Í∆‘‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ «‹√ ’ºÍÛ∂ Á∂ ¤Ø‡∂ ’º„‰ Á≈ «‘≈ ‘ÀÕ Ì≈ «Ú⁄ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿ∂¨ ¿∞ÁÔØ◊ª Á∆
«‹‘∂ ‡Ø‡∂ È≈Ò ◊ø‚ «Ú⁄Ø∫ √≈≈ ¡≈‡≈ Ï≈‘ ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ ’ºÍÛ∂ ÍÃË≈ÈÂ≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘ «Í≥‚ ¡≈͉∂ ¡≈Í «Ú⁄ «¬’ Í»È «¬’≈¬∆ ‘πøÁ≈
Á∂ ‡Ø‡∂ ˘ ÍØÒ≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’«‘øÁ∂ ‘È, ⁄ÒÁ∆ ⁄º’∆ Ú∂÷ ’∂ ’Ï∆ ‹∆ Ø √∆Õ «Íø‚ Á∆¡ª Ï‘πÂ∆¡ª ÒØÛª «Í≥‚ «Ú⁄ ‘∆ Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
ͬ∂ √È - ÓÈ∞º÷ Á∆¡ª «ÂøÈ ¡«‘Ó ÒØÛª ؇∆, ’ÍÛ≈ ¡Â∂ Ó’≈È ‘ÈÕ ’ÍÛ≈
⁄ÒÁ∆ ⁄º’∆ Ú∂÷ ’∂ Ì«¬¡≈ ’Ï∆≈ Ø«¬Õ «Â¡≈ ’È Ò¬∆ Ë≈◊∂ Á∆ ÒØÛ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Ë≈◊≈ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ⁄÷∂ Á∆
ÁØ Í≈‡È ’∂ Ï∆⁄ Ó∂∫ √≈Ï ‘≈ È≈ ’Ø«¬Õ ÒØÛ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ÓÙ∆È∆ Ô∞º◊ ÂØ∫ Í«‘Òª √≈≈ Ë≈◊≈ ⁄÷∂ È≈Ò ‘∆ ’º«Â¡≈
Í «‹È∑ª ˘ ºÏ È∂ º÷‰≈ ‘πøÁ≈ ‘À, ¿∞È∑ª Á∆ «ÚË Ú∆ ¿∞‘ ¡≈Í Ï‰≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«ÁøÁ≈ ‘ÀÕ ⁄º’∆ Á∆ ’∆Ò∆ («’ºÒ∆) Á∂ Áπ¡≈Ò∂ «‹‘Û∂ Á≈‰∂ ‘πøÁ∂ ‘È, ¿∞‘ Í∆√∂
‹≈‰ ÂØ∫ Ï⁄∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √ÏøË∆ ¡÷≈‰ ‘À -
⁄º’∆ «ÎÁ∆ «Î ‘∆,
«ÎÁ∆ «Î∂ «È√ø◊Õ
ºÏ «‹È∑ª ˘ º÷√∆,
¿∞‘ «‘‰ «’ºÒ∆ Á∂ √ø◊Õ
«¬‘ √∆ ⁄º’∆ Á∆ ωÂ Â∂ ⁄º’∆ Á≈ ’ÂÚÕ
‘π‰ ‹∂’ «’√∂ Á∂ ÿ ⁄º’∆ ‘πøÁ∆ Ú∆ ‘À Â∂ ÿ Ú≈Ò≈ ¡≈͉∆ ‹È≈È∆
˘ Ó≈Û∆ Ó؇∆ Á≈Ò ‹ª Ú∂√‰ Í∆‘‰ Ò¬∆ ‘∆ ’«‘ Á∂Ú∂ ª ¿∞‘ ¡º◊Ø∫ ÂÛº’
’ ’∂ ’Ø≈ ‹Ú≈Ï Á∂ «ÁøÁ∆ ‘À -
Ó∂≈ ÷Ω∫√Û≈ ⁄º’∆ ˘ ‘ºÊ Ò≈Ú∂,
Ò≈Ì∂ Á∆ ÓÙ∆È ⁄ºÒÁ∆Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒÛ’∆¡ª Á∆ ÍÛ∑≈¬∆ È≈Ó≈Â ‘∆ √∆Õ ÒÛ’∆¡ª
@ Á≈ Ï‘πÂ≈ √Óª √»Â ’ºÂ‰, ’º„≈¬∆ ’È Â∂ Ïπ‰≈¬∆ ’È «Ú⁄ Òº◊Á≈
√∆Õ ÿ «Ú⁄ «‹øÈ∆¡ª ’∞Û∆¡ª, Ï‘»¡ª Â∂ ÏπÛ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞È∂ ‘∆
⁄÷≈
⁄÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ◊Ò∆ ◊π¡ª„ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª ”’º·∆¡ª ‘Ø ’∂ ¤ØÍ Í≈ ’∂
ÓÈ∞º÷ ‹≈Â∆ «Ú⁄ ‹Á √Ófi, ¡’Ò Á≈ «Ú’≈√ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ √∆, ¿∞‘
◊Ó∆¡ª «Ú⁄ ÁπÍ«‘ª ˘ Â∂ √Á∆¡ª «Ú⁄ Á∂ ≈ª º’ ’ºÂÁ∆¡ª
‹ø◊Òª «Ú⁄ È◊È ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ «‘øÁ∂ √ÈÕ ¡º‹ Ú∆ Ì≈Â, ¡¯∆’≈
«‘øÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ ¡≈͉∂ ⁄÷∂ Á∆¡ª Â≈∆¯ª ’Á∆¡ª È‘∆∫ ʺ’Á∆¡ª
¡Â∂ ÁπÈ∆¡ª Á∂ ‘Ø ’¬∆ «÷º«Â¡ª «Ú⁄ ’¬∆ ’Ï∆Ò∂, ¡≈«ÁÚ≈√∆ Èß◊∂
‘πøÁ∆¡ª √È-
«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ‹Á ÓÈ∞º÷ Á∆ √Ófi ÚË∆, Èß◊∂ÍÈ Á≈ ¡«‘√≈√ ‘Ø«¬¡≈ ª
⁄÷≈ ª Ó∂≈,
¿∞√ È∂ ¡≈͉∂ ◊πÍ ¡≥◊ª ˘ Áıª Á∂ ͺ«Â¡ª, «ÚÒ’≈, «¤Ò’ª È≈Ò
«Âøfi‰ª Á≈ √Á≈ È∆ Ó≈¬∂!
„º’‰≈ Ùπ» ’∆Â≈Õ Î∂ ’ÍÛ≈ Ïπ‰È Á∆ ’≈„ «È’Ò∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ º’Ò≈
√‘∂Ò∆¡ª Ú∆ ’¬∆ Ú∂ ⁄÷∂ Á∆ Â≈∆¯ ’È ÂØ∫ «Í¤∂ È‘∆∫ «‘øÁ∆¡ª
‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈Õ Âº’Ò∂ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ⁄÷∂ ω≈¬∂ ◊¬∂Õ ⁄÷∂ Á∆

ABC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ ABD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√È- Ó≥◊ Ú‘π‡∆ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ÂØ∫ ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
’≈∆◊ ˘ Á∂ È∆ ÚË≈¬∆, Óª Ó∂∆ È∂ ⁄÷≈ Ì∂«‹¡≈,
‹∆‘È∂ ø◊Ò≈ ⁄÷≈ ω≈«¬¡≈Õ Í∆Û∑∆ ’≈ Á∂ ±øÕ
÷»Ï ÷≈Á∂ ÓπøÈ∂ ◊πº‚∆¡ª, Ú∂ √≈∆ ≈ ’º«Â¡≈ ’»ø,
◊ØÒ Ófi∂» Í≈«¬¡≈Õ ’º«Â¡≈ ’»ø Â∂∆ »øÕ
«Ú⁄ «Ú⁄ Ó∂÷ª Ò≈¬∆¡ª √πÈ«‘∆, Óª Â∂ Ë∆ Á∂ «ÙÂ∂ ÂØ∫ ’ج∆ ÏÛ≈ «ÙÂ≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ Ë∆ Óª Á∆ ¡ªÁ ‹Ø
‘∆«¡ª ‹Û ‹Û≈«¬¡≈Õ ‘ج∆Õ Ë∆ ¡≈͉∂ √≈∂ Áπº÷ √πº÷ ¡≈͉∆ Óª È≈Ò √ªfi∂ ’Á∆ ‘ÀÕ ⁄÷≈ √‘π∂
Ï∆Û∂ Á∂ È≈Ò ÷‘∂ ÁÓ’Û≈, ÿ ÏÀ·∆ Ë∆ ˘ ¡≈͉∆ Óª ≈‰∆ Á∆ Ô≈Á ’Ú≈¿∞∫Á≈ «‘øÁ≈ ‘À -
º’Ò≈ «Î∂ √Ú≈«¬¡≈Õ ⁄÷≈ Ó∂≈ Ω‰≈ ÌΩ‰≈,
’ºÂ ÒÀ ‘∆∂ È∆, «Ú⁄ √ØÈ∂ Á∆¡ª Ó∂÷ªÕ
Â∂≈ Ì≈ÁØ∫ Á≈ «Ú¡≈‘ ¡≈«¬¡≈Õ È∆ Óª ÂÀ˘ Ô≈Á ’ª,
’¬∆ ¡≈͉∂ Ó≈Û∂ ⁄÷∂ Á∂ Áπº÷ Ú∆ Ø∫Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √È - ‹Á ⁄÷∂ ÚºÒ Ú∂÷ªÕ
«’º’ Á≈ Ó∂≈ ⁄÷≈ Ó≈¬∂, ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÏÒÁª ¡Â∂ ¿±∫·ª È≈Ò ÷∂Â∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
‡≈‘Ò∆ Á≈ ’Ú≈ Á∂Õ ’¬∆ Ï‘πÂ∂ «Í¡≈ Ú≈Ò∆¡ª Â∂ ÍÒ Ì Á≈ «Ú¤ØÛ≈ Ú∆ È≈ √‘≈È
¬∂√ ⁄÷∂ Á≈ «‘ºÒ∂ Ófi∂», Ú≈Ò∆¡ª, «‹Ê∂ Ó≈‘∆ Á≈ ‘ˇ ⁄ÒÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞Ê∂ ¡≈͉≈ ⁄÷≈ ÒÀ ’∂
Ó≈Ò∑ª Ï‘πÂ∆¡ª ÷≈Ú∂Õ ‹≈‰ Ò¬∆ ’«‘‰Ø∫ Ú∆ √ø’Ø⁄ È‘∆∫ ’Á∆¡ª √È-
Ó∂∂ È≈Ò Á∆¡ª ’ºÂ ’∂ √Ω∫ ◊¬∆¡ª, ¿∞Ê∂ ÒÀ ⁄Ò ⁄÷≈ Ó∂≈,
ÓÀÊØ∫ ’º«Â¡≈ È≈ ‹≈Ú∂Õ «‹Ê∂ Â∂∂ ‘Ò ⁄ÒÁ∂Õ
⁄÷≈ Ï»! ⁄øÁ≈! ’¬∆¡ª Á≈ ÓÈ ‹Á ⁄÷≈ ’ºÂ‰ ˘ È‘∆∫ ’Á≈ √∆, ¿∞‘ Ó≈Ò∑ ‡πº‡‰
Ó∂∆ È∆∫Á ◊Ú≈Ú∂Õ Â∂, «‹‘Û∆ «’ ⁄÷≈ ’ºÂ‰ √Ó∂∫ ¡≈Ó ‘∆ ‡πº‡Á∆ «‘øÁ∆ √∆, ⁄÷≈ È≈
⁄÷∂ Á∆ ◊»ø‹ ª ’¬∆ Ú∂ Í‘≈Ûª «Ú⁄ Ì◊Â∆ ’Á∂ ‹Ø◊∆¡ª ˘ Ú∆ ’ºÂ‰ Á≈ «ÈÓ»Ò «‹‘∂ Ï‘≈È∂ Á≈ ͺ‹ Ú∆ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
’∆Ò ÒÀ∫Á∆ √∆- Ó∂∆ ⁄÷∂ Á∆ ‡πº◊ ◊∆ Ó≈Ò∑
⁄÷∂ Á∆ ◊»ø‹ √π‰ ’∂, Ú∂ Áº√, ’ºÂª «’ È≈?
‹Ø◊∆ ¿∞Â Í‘≈ÛØ∫ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ÈΩ’∆¡ª ÎΩ‹ «Ú⁄ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¯Ω‹∆
ÒÛ’∆¡ª Á∂ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ Ùπ» ÂØ∫ ‘∆ «’√∂ È≈ «’√∂ »Í «Ú⁄ Á‘∂‹ √≈¿∞‰∆¡ª «Ú⁄ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÎÀ«ÓÒ∆ ’∞¡≈‡ ÿº‡ ‘∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «‹√
Á∂‰ Á≈ «Ú≈‹ «‘≈ ‘ÀÕ ÒÛ’∂, ÒÛ’∆ Á∂ «Ú¡≈‘ È≈Ò «¬’ ÈÚ∂∫ Í«Ú≈, Á≈ ÍÂ∆ ÎΩ‹ «Ú⁄ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∆ ÍÂÈ∆ Á∆ √π ‘ Ú’Â ¡≈͉∂ Á»
ÿ Á∆ ÈÚ∆∫ Í∆Û∑∆ Ùπ» ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ÈÚ∂∫ ÿ ˘ √Ê≈Í ’È Ò¬∆ ‘ ÒØÛ ◊¬∂ ÍÂ∆ ÚºÒ ‘∆ Òº◊∆ «‘øÁ∆ √∆-
Á∆¡ª Ú√ª ’∞Û∆¡ª Á∂ «Ú¡≈‘ Óπ’Ò≈«Ú¡ª «Ú⁄ Á‘∂‹ Á∂ »Í «Ú⁄ √≈˘ ‘ ⁄÷∂ Á∂ ◊∂Û∂,
«ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Í«‘Ò∂ Ϻ⁄∂ Á∂ ÍÀÁ≈«¬Ù Â∂ ÒÛ’∆ ˘ ⁄÷≈ ˜» Ô≈Á ¡≈Ú∂∫ ‹≈‰ Ú≈«Ò¡≈!
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ⁄÷∂ Á∂ È≈Ò Í∆Û∑∆ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆ ª Í∆Û∑∆ Á∆ ÎΩ‹ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÒØ’ ؇∆ ؘ∆ ’Ó≈¿∞‰ Ò¬∆ ÍÃÁ∂√ª ˘ ‹≈‰ Òº◊ ͬ∂Õ

ABE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ ABF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
’¬∆ Ú∂ Ú‘π‡∆ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ˘ Ï≈‘ ‹≈‰ ÂØ∫ Ø’‰ Ò¬∆ ¡≈Í ⁄÷≈ ’ºÂ
’ºÂ ’∂ ¿∞√ Á∆ ÓÁÁ ’È Ò¬∆ Ú∆ Ú≈√Â≈ Í≈¿∞∫Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
‹∂Û ‘≈Û Á∆¡ª ËπºÍª,
Ú∂ ⁄øÈ≈ ÍÀ‰ ÏÒ≈¬∆∫Õ
Ú∂ Ò≈Ò ÁøÓª «Á¡≈ ÒØÌ∆¡≈!
ÍÃÁ∂√ È≈ ‹≈¬∆∫Õ
ÓÀ∫ ’ºÂª◊∆ «Èº’Û≈,
±ø Ï«‘ ’∂ ÷≈¬∆∫Õ
‘π‰ √≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª ÍÛ∑Á∆¡ª ‘ÈÕ «Í≥‚ª «Ú⁄ ‘π‰ ’Ø¬∆ Ú∆ ’∞Û∆
Â∞‘≈˘ ⁄÷≈ ’ºÂÁ∆ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊∆Õ ‘ª, ’ج∆ È≈ ’ج∆ ÏπÛ∆ Â∞‘≈˘ ⁄÷≈
’ºÂÁ∆ ˜» «ÓÒ ‹≈Ú∂◊∆Õ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ⁄÷∂ Á∆ ωÂ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
⁄÷∂ Á∂ √Ì ÂØ∫ ‘∂·ª «¬’ ÍÂÒ∆ Òº’Û Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ’≈„
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’≈„ Á∂ «¬’ «√∂ Â∂ «¬’ ¤Ø‡∆ ⁄ΩÛ∆ κ‡∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√
˘ κÒÛ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ κÒÛ «Ú⁄ «ÂøÈ ÷≈Á ’∂ ¤Ø‡∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª
ÓπøÈ∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹√ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ◊Ò∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª
˘ ◊πº‚∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ’≈„ Á∂ Á»√∂ «√∂ Â∂ «¬’ ‘Ø ⁄ΩÛ≈ κ‡≈
Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ Ú∆ κÒÛ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ κÒÛ «Ú⁄ Ú∆ ÷≈Á
È≈Ò ‚∆˜≈«¬È ω≈ ’∂ ÁØ Úº‚∂ ÓπøÈ∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÁØÚ∂∫ Óπø«È¡ª Á∂
¡≥Á ÍÂÒ∆ «‹‘∆ Òº’Û Á∂ «ÁÒ∂Á≈ κ‡∂ ‹ØÛ ’∂ ÁØ ◊ØÒ ¡≈’≈ ω≈¬∂
‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘ κ‡ ‘∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ κ‡ «¬È∑ª «Ú⁄≈Ò∂ Òº◊∆
Ó؇∆ ◊ØÒ Òº’Û È≈Ò Ó∂÷ª È≈Ò ‹Û∑∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ◊ØÒ Òº’Û ˘ Ófi∂»
’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ◊ØÒ ¡’≈ Á∂ ꇪ Á∂ ¡÷∆ Â∂ ¡≈∆ È≈Ò «ÂÙ∂ ÁøÁ∂
’º„∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Áø«Á¡ª «Ú⁄ √‰ Á∆ º√∆ ’≈√ «‹‘≈ ω≈ ’∂ √≈∆
◊πÒ≈¬∆ ”Â∂ Î∂∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ’√‰ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ’√‰
Í≈¿∞‰ È≈Ò ◊πÒ≈¬∆ Â∂ ‚ºÏ∂ «‹‘∂ ω ‹ªÁ∂ √ÈÕ
ÁØÚ∂∫ Óπø«È¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ Òº◊∂ Ófi∂» «Ú⁄ «¬’ ÒØ‘∂ Á≈ ⁄≈ √»Â Ó؇≈
√∆¡≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ◊πº‹ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ◊πº‹ Á∂ «¬’ Í≈√∂
Òº’Û Á≈ ÷≈Á ’∂ ‘ºÊ≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‘ºÊ∂ È≈Ò ‘∆ ⁄÷≈
⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡◊Ò∆¡ª «ÂøÈ ◊πº‚∆¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ «‹‘Û∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª
ABG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¤Ø‡∆¡ª ◊Ò∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «¬È∑ª ◊Ò∆¡ª «Ú⁄ Óπø‹ Á∂ ◊πøÁ ’∂ ‹ª ⁄ÓÛ∂
Á∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ ω≈¬∂ ‘ج∂ ‚º’∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ˘ ⁄Ó÷ª «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«¬È∑ª ⁄Ó÷ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ Á∆ ÒØ‘∂ Á≈ Ï∆’ º’Ò≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√
º’Ò∂ Á≈ ¡◊Ò≈ Â∂ «Í¤Ò≈ «√≈ ÍÂÒ≈, «Âº÷≈ ‘πøÁ≈ √∆, «Ú⁄’≈Ø∫ ÊØÛ∑≈
«‹‘≈ Ó؇≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «‹Ê∂ Ó≈Ò∑ «ÎÈ Ò¬∆ √»Â ÚÒ∑∂«‡¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘
Ï∆Û∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Â’Ò∂ Á∂ ¡◊Ò∂ Í≈√∂ «‹ºÊ∂ √»Â ’ºÂ ’∂ ◊Ò؇≈ ω≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ ◊Ò؇∂ Á∂ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ «¬’ Ú≈ÙÒ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘
ÁÓ’Û≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’√‰ Á∂ ¿∞Í √»Â Á≈ Úº‡ ’∂ Ë≈◊≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈
√∆, «‹√ ˘ Ó≈Ò∑ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Ó≈Ò∑ ’√‰ Á∂ ¿∞Í Á∆ ‘πøÁ∆ ‘ج∆
«Ú⁄≈Ò∂ Òº◊∆ ◊πº‚∆ «Ú⁄ ‹Ø ÏÛ∆ ÓØ∆ º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ «Ú⁄Ø∫ Á∆ ¶ÿ ’∂
Â’Ò∂ Á∂ Ó؇∂ Ì≈◊ Á∂ ¿∞Í Á∆ ¶ÿÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ Ó≈Ò∑ ‘∆ º’Ò∂ ˘
ÿπøÓ≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ’ºÂ‰ Ú≈Ò∆¡ª ’∞Û∆¡ª, Ï‘»¡ª Â∂ ÏπÛ∑∆¡ª ‘ºÊ∂ ˘ ÿπøÓ≈¿∞∫Á∆¡ª
√ÈÕ ‘ºÊ≈ ÿπøÓ≈¿∞‰ ÈÒ Ó≈Ò∑ ÿπøÓÁ∆ √∆Õ Ó≈Ò∑ Á∂ ÿπøÓ‰ È≈Ò Âº’Ò≈
⁄ÒÁ≈ √∆Õ Âº’Ò∂ È≈Ò «Î »ø ‹ª ‘Ø «’√∂ Ú√± Á∆ ω≈¬∆ ‘ج∆ Í»‰∆ Á≈
«¬’ «√≈ ‹ØÛ ’∂ √»Â ’ºÂ‰≈ Ùπ» ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í»‰∆¡ª ’ºÂ ’ºÂ ’∂
¶Ï»Â∂ Â∂ «Ú⁄’≈ ÂØ∫ ¿∞µ⁄∂ «‹‘∂ ¡≈’≈ Á∂ ◊Ò؇∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª
◊ÒØ«‡¡ª ˘ º÷‰ Ò¬∆ ’ºÂ‰∆ ω≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’ºÂ‰∆ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂
’‰’ Á∆¡ª Â∆Òª Á∆ ωÁ∆ √∆Õ ’¬∆ ’ºÂ‰∆¡ª ˘ ª ÒØ◊Û∆ Á∂ ÎπºÒ Ú∆
Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
◊Ò؇∂ º÷‰ Ò¬∆ ¡≈Ó ÚÂØ∫ ÏØ‘∆¡ª Á∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ √≈∂ ⁄÷∂
˘ ’¬∆ «’√Ó Á≈ ø◊ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ⁄«÷¡ª «Ú⁄ ’¬∆ Ê≈Úª Â∂
¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ Ù∆Ù∂ Ú∆ Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ‘πøÁ∆ √∆ ⁄÷∂ Á∆ ωÂÕ
@
’ºÂ‰∆
’ºÂ‰∆ Á≈‹ «Ú⁄ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ª ’ºÂ‰∆ «Â¡≈
’Á∆ Óπ«‡¡≈ ˘ «Óº·∆ ⁄ØÌ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆-
‘πøÁ∆ ¡≈ ͇ثҡ≈ «Â¡≈∆,
’ºÂ‰∆ ˘ ÎπºÒ Òº◊Á∂Õ
’ºÂ‰∆ √ÒÚ≈Û Á∆¡ª Â∆Òª ‹ª ’‰’ Á∆ È≈Ò∆ ˘ √»Â Á∂ ø◊
Ïø◊∂ Ë≈◊∂ È≈Ò ‹ª ÒØ◊Û∆ È≈Ò ÓÛ∑ ’∂ Â∂ Ë≈◊∂ È≈Ò ’¬∆ «’√Ó Á∂
ABH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«‚˜≈«¬È ω≈ ’∂ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’ºÂ‰∆ «Â¡≈ ’È Ò¬∆ ’¬∆ ◊Ò؇∂ ’ºÂ‰∆ «Ú⁄ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’ºÂ‰∆ Â∂ ⁄÷∂ Á∆ «¬’ Á»‹∂ Â∂
Í«Ú≈ ÓØ Á∂ ÷≥̪ Á∆ Ú∆ ÚÂØ∫ ’ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ ‘∆ ÒØ’ ◊∆ ‘À «ÈÌÂ≈ Â∂ «¬’√πÂ≈ Ï≈∂ «¬’ Ϫ’∆ Óπ«‡¡≈ Á∆ «’øÈ∆ √Ø‘‰∆ ’ÒÍÈ≈
- ‘À -
¡√∆∫ ÓØ Á≈ Í≈Í È‘∆∫ ’È≈, Ó∂≈ ⁄÷≈ ÏØÒ∆¡ª Í≈Ú∂,
¡º◊ Òº◊∂ ’ºÂ‰∆ ˘Õ ’ºÂ‰∆ ’«ÏºÂ ‹ØÛÁ∆Õ
x x x x x x x
⁄ªÁ∆ Á∆ «Ò¡≈ Á∂¿»∫ ’ºÂ‰∆, Ó∂∆ ’ºÂ‰∆ Î≈‡∂ Ó≈∂,
ÓÀ∫ ÓØ Á≈ Í≈Í È‘∆∫ ÒÀ‰≈Õ Í»‰∆¡ª Á∂ √ºÍ ω ◊¬∂Õ
’¬∆ √Á∂ Íπº‹Á∂ Í«Ú≈ ⁄ªÁ∆ Á∆¡ª Â≈ª È≈Ò ÓÛ∑∆ ‘ج∆ ’ºÂ‰∆ ÒÛ’∆ Á∂ «Ú¡≈‘ √Ó∂∫ ‹Á ‚ØÒ∆ ÂØ∆ ‹ªÁ∆ √∆ ª ÒÛ’∆, ÒÛ’∆ Á∂
Ú∆ Á≈‹ «Ú⁄ Á∂ «ÁøÁ∂ √È - Óª, Ï≈Í, ÌÀ‰ª, Ì≈¬∆¡ª, «ÙÂ∂Á≈ª, √‘∂Ò∆¡ª Á∂ ¡º÷ª «Ú⁄ ª ¡ºÊ»
Ó∂∂ Ú∆ È∂ √øË≈∂ «Ú⁄ Ì∂‹∆, ‘πøÁ∂ ‘∆ √È, ¿∞Ê∂ ⁄÷≈, Í»‰∆¡ª, ◊Ò؇∂ Â∂ ’ºÂ‰∆ Ú∆ ¬∂√ ÚÀ≈◊ «Ú⁄
’ºÂ‰∆ ⁄ªÁ∆ Á∆Õ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∆ √∆-
«‹√ Óπ«‡¡≈ Á≈ »Í «ÁÈ ⁄Û∑Á∂ Á∆ Ò≈Ò∆ Ú◊≈ ‘πøÁ≈ √∆, ‹∂’ ◊º‚∆ «Ú⁄ ÓÀ∫ ØÚª,
¿∞√ ˘ ⁄ªÁ∆ È≈Ò ÓÛ∑∆ ‘ج∆ ’ºÂ‰∆ «ÓÒ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ Á≈ ª √ØÈ∂ Â∂ Ó∂∆ ’ºÂ‰∆ ”⁄Ø∫ ؉ ◊Ò؇∂Õ
√π‘≈◊∂ Ú≈Ò≈ ’øÓ Ï‰ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡«‹‘∆ Óπ«‡¡≈ Á∂ ÍÂ∆ Ó»ø‘Ø∫ ¡≈Í Óπ‘≈∂ ’ºÂ‰∆ Á∆ ÚÂØ∫ «ÚÙ∂Ù ÂΩ Â∂ ‹Á ÈÚ∆¡ª Ï‘»¡ª ⁄÷≈ ’ºÂÁ∆¡ª
«È’Ò ‹ªÁ≈ √∆- ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞√ √Ó∂∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ª ’ºÂ‰ √Ó∂∫ ◊Ò؇∂
ÂÀ˘ Ú∂÷ª «’ Ú∂÷ª Â∂∆ ’ºÂ‰∆, ÏØ‘∆¬∂ ‹ª ¤Ø‡∂ ◊Ø‘«Ò¡ª «Ú⁄ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
⁄øÈ «‹‘∂ Óπº÷ Ú≈Ò∆¬∂! Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á Í«‘Ò≈ Ϻ⁄≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ Ϻ⁄≈ Ë∆¡ª Á∂
Ó≈«Í¡ª Á∂ ÿ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ïº⁄∂ ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‹Á Ë∆¡ª ˘ √‘π∂ ÂØ«¡≈
‹ªÁ≈ √∆ ª ٻْ «ÁßÁ∂ √ÈÕ Ù»√’ «Ú⁄ √‘π∂ Í«Ú≈ Á∂ √≈∂ ‹∆¡ª ˘
√»‡, ’ºÍÛ∂ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÍÀ√∂ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ ÍÀÁ≈ ‘ج∂ Ϻ⁄∂ ˘ ’ج∆
◊«‘‰≈ Ú∆ Í≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Ù»Ù’ «Ú⁄ Ï‘πÂ∂ Í«Ú≈ ⁄÷≈ Â∂ Í∆Û∑∆ Ú∆ «ÁøÁ∂
√ÈÕ
’ºÂ‰∆ «’Ú∂∫ ωÁ∆ √∆, ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ¿∞‘ Áº√‰ Ò«◊¡≈ ‘ªÕ
’ºÂ‰∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ √ÒÚ≈Û Á∆¡ª Â∆Òª Ò¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Â∆Òª
«’√ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘È? ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ˘ «¬‘ Ú∆ ÍÂ≈ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈? √ÒÚ≈Û
Á∂ ’≈È∂ Á∂ «√ Ú≈Ò∂ «‘º√∂ ˘ «‹√ Â∂ ÏøÏ» «È’Ò∂ ‘πøÁ∂ ‘È, ¿∞√ «‘º√∂ ˘
’≈È∂ È≈ÒØ∫ ÂØ«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÂØÛ∂ ◊¬∂ ¬∂√ «‘º√∂ ˘ Â∆Òª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
’≈È∂ Á∆ ¶Ï≈¬∆ ¡È∞√≈ Â∆Òª ¡≈Ó ÂΩ Â∂ C ’∞ Îπº‡ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ D ’∞ Îπº‡ Âº’
Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
⁄÷≈ ’º⁄∂ Ó≈Ò (Í»‰∆¡ª) ÂØ∫ «ÈÓ Ú√ (◊Ò؇∂) ÍÀÁ≈ ’Á≈ √∆Õ

ABI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AC@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ’ºÂ‰∆ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ Á≈ √≈¬∆˜, «‹√ «Ú⁄ ◊Ò؇∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ √È,
¡≈Ó ÂΩ Â∂ «¬’ ’∞ Îπº‡ Á≈ ⁄Ω√ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’ºÂ‰∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Â∆Òª ˘
«Ú⁄≈Ò∂ ÂØ∫ ⁄≈ Í≈«√¡ª ÂØ∫ «¬’ Á»‹∂ ¿∞Í Ë≈◊∂ Á∆ Ï∆’ ‚Ø È≈Ò ◊πøÁ
’∂ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ⁄≈∂ Í≈«√¡ª ÂØ∫ Â∆Òª ˘ ◊πøÁ ’∂ «¬’ Á»‹∂ ¿∞Í
º÷‰ ’’∂ ’ºÂ‰∆ Á≈ ʺÒ≈ Ó؇≈ Â∂ Әϻ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ⁄≈∂ Í≈√∂
Á∆¡ª Â∆Òª ˘ ◊πøÁ ◊πøÁ ’∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ Á∆ ¶Ï≈¬∆ ⁄ΩÛ≈¬∆ «¬’ Îπº‡ ’∞ º’
Á∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ ª ⁄≈∂ Í≈«√¡ª Á∆¡ª Â∆Òª ˘ I@ «‚◊∆ Á≈ ÌøÈ Á∂ ’∂
ËÂ∆ ¿∞Í ÷Û∆¡ª ’ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ÷Û∑∆¡ª ’∆Â∆¡ª ⁄≈∂
Í≈«√¡ª Á∆¡ª Â∆Òª ˘ Ë≈◊∂ È≈Ò ◊πøÁ ’∂, ̪ ̪ Á∂ ‚∆˜≈«¬È Í≈ ’∂
Îπº‡ ’∞ Á∆ ¿∞⁄≈¬∆ º’ ÒÀ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ «¬È∑ª Â∆Òª Á∂ ¡≥ÁÒ∂ Í≈√∂ «ÂøÈ
«ÂøÈ ’∞ ‘Ø Â∆Òª ‹ØÛ «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ Â∆Òª «¬’ «’√Ó Á≈
’ºÂ‰∆ Á≈ ÏÈ∂≈ ω ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
’ºÂ‰∆ Á∂ «¬’ Í≈√∂ Á∆¡ª Â∆Òª ˘ Î∂ ’º‡ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘
’ºŒ«‡¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «‘º√≈ ’ºÂ‰∆ Á≈ Ó»ø‘ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈’∆ Á∆¡ª «ÂøÈ∂
Í≈√∂ Á∆¡ª Â∆Òª ˘ Î∂ √»Â Á∆ ‚Ø È≈Ò «‚˜≈«¬È Í≈ ’∂, ◊πøÁ ’∂
‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ ¿∞Í ˘ ÒÀ ’∂ Âø◊ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ÊØÛ∑∆ Á»∆ Â∂ ‹≈ ’∂
«¬‘ «ÂøÈ∂ Í≈√∂ Á∆¡ª Â∆Òª ¡≈Í√ «Ú⁄ «ÓÒ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Â∑≈
«¬’ «Â’؉ Á∆ Ù’Ò Ï‰ ‹ªÁ∆ √∆Õ «Â’؉ Á∂ «√∂ Â∂ ¡≈Ó ÂΩ Â∂
’ºÍÛ∂ Á∆ «¬’ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ «⁄Û∑∆ ω≈ ’∂ Ò≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆ ‹ª ’ج∆ ‘Ø
‹≈ÈÚ ω≈ ’∂ Ò≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ’ºÂ‰∆¡ª Á∂ ¿∞√ «‘º√∂ Â∂ «‹ºÊØ∫
’ºÂ‰∆ ˘ «Â¤∆ Ù’Ò Á∂‰∆ Ùπ» ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞È∑ª ’Ø«È¡ª Â∂ Ú∆
«⁄Û∆¡ª Ò≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª «⁄Û∆¡ª «Ú⁄ «√Â≈∂ Â∂ ÓØÂ∆ Ú∆ Ò≈ «ÁºÂ∂
√ÈÕ
’ºÂ‰∆ Á≈ „º’‰ Úº÷∂ ÂΩ Â∂ ◊πøÁ ’∂ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’ºÂ‰∆
Á∂ «‹√ ʪ Â∂ «ÂøÈ «ÂøÈ Â∆Òª ‘Ø ‹ØÛ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞√ ʪ Â∂
«Â¡≈ ’∆Â∂ „º’‰ Á∂ «Í¤Ò∂ «‘º√∂ ˘ ‹ØÛ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹Ú∂∫ «‹Ú∂∫
’ºÂ‰ √Ó∂∫ ◊Ò؇∂ ωÁ∂ ‹ªÁ∂ √È, ’ºÂ‰∆ «Ú⁄ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª
’ºÂ‰∆ ωÁ∆ √∆Õ ’ºÂ‰∆ ˘ Á≈‹ Á∆ Ú√ ڋØ∫ ¡ÒØÍ ‘Ø«¬¡ª E@ √≈Ò
ÂØ∫ ¿∞Í Á≈ √Óª ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
@ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √Ú∂∂ ¿∞µ· ’∂ ÁπºË, Á‘∆∫, ¡ºË «Û’ Â∂ «Â˙Û
ACA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÓË≈‰∆
ÓË≈‰∆ Á≈ «¬’Ø «¬’ ’øÓ «’√∂ ÂÒ ÍÁ≈Ê ˘ «Û’‰ Á≈ «‘≈
‘ÀÕ ⁄≈‘∂ ¿∞‘ ÁπºË ‘ØÚ∂, ⁄≈‘∂ ¿∞‘ Á‘∆∫ ‘ØÚ∂, ⁄≈‘∂ ’ج∆ ‘Ø ÍÁ≈Ê ‘ØÚ∂Õ
«Û’‰ √ÏøË∆ ÓÀ˘ «¬’ ¡÷≈‰ Ô≈Á ¡≈ «◊¡≈Õ ’¬∆ ÏøÁ∂ «‹‘Û∂ «˜¡≈Á≈
ÎØ’≈ «Ú÷≈Ú≈ ’È Á∂ ¡≈Á∆ ‘πøÁ∂ ‘È, ¿∞È∑ª Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À -
√∂ ÁπºË Â∂ Ú∆‘ √∂ Í≈‰∆,
ÿπøÓ ÿπøÓ «Î∂ ÓË≈‰∆Õ
ÁπºË, Á‘∆∫ ˘ «Û’ ’∂ Óº÷‰ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ÓË≈‰∆ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÓË≈‰∆ Á∆ ωÂ «’‘Ø «‹‘∆ ‘πøÁ∆ √∆,
Áº√‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÀ∫ ÁπºË Á∆ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ◊ºÒ ’ ÒÚª, ª ¿∞«⁄ ‘∆
‘ØÚ∂◊≈Õ
Ì≈ ÷∂Â∆ ÍÃË≈È Á∂Ù ‘ÀÕ Í≥‹≈Ï Âª √≈≈ ‘∆ ÷∂Â∆Ï≈Û∆ ”Â∂ «ÈÌ
‘ÀÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∆ ÷∂Â∆ Ï≈‘»ÏÒ, √∆’ Â≈’ Â∂ «ÈÌ √∆Õ
√∆’ Â≈’ Ҭ∆ ÁπºË, Á‘∆∫, Óº÷‰∆, ÿ∆ √Ì ÂØ∫ ¿∞ÂÓ ıπ≈’ ‘πøÁ∆ √∆Õ
ÁπºË Á∂‰ Ò¬∆ ÁπË≈» ÍÙ» Ϻ’∆¡ª, ◊≈¬∆¡ª ¡Â∂ Óºfiª ‘øπÁ∆¡ª √ÈÕ Óºfi
Á≈ ÁπºË ◊≈Û≈ ‘؉ ’’∂ Ϻ’∆¡ª Â∂ ◊≈¬∆¡ª Á∂ ÁπºË È≈ÒØ∫ ⁄ø◊≈ Ó≥«È¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ ’ ’∂ Íπ≈‰∂ «√¡≈‰∂ Óºfiª Í≈Ò‰ ˘ Â‹∆‘ «ÁøÁ∂ √È -
Ϻ’∆ κ’∆, ◊ª ‹ø‹≈ÒÕ
ÁπºË Í∆‰≈ ª Óºfi ˘ Í≈ÒÕ
ACB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Í∆∫Á∂ √ÈÕ ⁄≈‘ ˘ ¿∞√ √Ó∂∫ ’ج∆ ‹≈‰Á≈ ‘∆ È‘∆∫ √∆Õ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ˘ È≈
¡ºË-«Û’ Á≈ ÍÂ≈ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ «Â˙Û Á≈Õ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ª ÏÀµ‚-‡∆
˘ ‘∆ ‹≈‰Á∆ ‘ÀÕ Á‘∆∫ ˘ ¡ºË≈ ’π «Û’∂ ˘ ¡ºË-«Û’ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Òº√∆
«Ú⁄ ‹ª ¡ºË «Û’ «Ú⁄ Óºfi ‹ª ◊ª Á∂ ÊȪ «Ú⁄Ø∫ «√ºË∆¡ª Ó≈∆¡ª
◊¬∆¡ª Ë≈ª È≈Ò «Â˙Û Ï‰Á∆ √∆Õ «¬È∑ª ˘ Í∆‰ Ò¬∆ ÏÛ∂ ÏÛ∂ ’ª√∆ Á∂
¤øÈ∂, «ÍºÂÒ Á∂ ’ΩÒ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ º‹ ’∂ ıπ≈’ ÷ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ ¿∞È∑ª
«Ú⁄ ¡≥È∑≈ ˜Ø ‘πøÁ≈ √∆Õ √≈≈ «ÁÈ ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓ «Ú⁄ Òº◊∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ
Ê’≈Ú‡ ¿∞È∑ª Á∂ È∂Û∂ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «‹øÈ≈ ◊Ì»¡ª ˘ ¡≈͉∆ «√‘ ω≈¿∞‰ Á≈
ÙΩ’ ‘πøÁ≈ √∆, ˙È≈ ‘∆ ÙΩ’ ¿∞È∑ª Á∆¡ª ÿ Ú≈Ò∆¡ª ˘ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞‘
¡≈È∂ Ï‘≈È∂ ¡≈͉∂ ÿ Ú≈Ò∂ ˘ ÁπºË «Í¿∞‰ Ò¬∆ «Â¡≈ «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ
√≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ ȱø‘ª Â∂ √º√ª Á∆ ÿº‡ ‘∆ ωÁ∆ ‘ÀÕ √º√ª ‘Ó∂Ùª ȱø‘ª
Á≈ «’√∂ È≈ «’√∂ Ï‘≈È∂ Ⱥ’ «Ú⁄ ÁÓ ’ ’∂ º÷Á∆¡ª √ÈÕ «‹√ ’ ’∂
ȱø‘ª Ú∆ ‘Ó∂Ù≈ √º√≈ Á≈ Ïπ≈ ‘∆ «⁄ÂÚÁ∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √È-
ÓÀ∫ ª √º√ ˘ ‹∆ ‹∆ ’«‘øÁ∆,
ÓÀ˘ ’«‘øÁ∆ ‡∆∑∆Õ
√º√ ˘ ¡º◊ Òº◊ ‹≈Ú∂,
√‰∂ ÓË≈‰∆ Í∆Û∑∆Õ
ÁπºË ÂØ∫ Á‘∆∫, Òº√∆, Óº÷‰ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ √Ú∂∂ ÁπºË ⁄Ø ’∂ ÁπºË «Ú⁄
ÊØÛ∑≈ Í≈‰∆ Í≈ ’∂ «Óº‡∆ Á∆ ω∆ ’≈Û∑È∆ «Ú⁄ Í≈ ’∂ «Óº‡∆ Á∂ ω∂ ‘≈∂ «Ú⁄
Í≈Ê∆¡ª Â∂ ¡º◊ Í≈ ’∂ ◊Ó ’È Ò¬∆ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ ÁπºË √≈≈
«ÁÈ ’Û∑Á≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ’Û∑ ’Û∑ ’∂ ÁπºË Á≈ ø◊ Ò≈Ò «‹‘≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ
¬∂√ ’Û∑∂ ÁπºË Â∂ «‹‘Û∆ ÓÒ≈¬∆ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆, ¿∞‘ Ú∆ Ò≈Ò ‘πøÁ∆ √∆Õ Ù≈Ó ˘
ÁπºË Á∆ ’≈Û∑È∆ ˘ ‘≈∂ «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘ ’º„ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ÁπºË ·ß‚≈
‘Ø ‹≈Ú∂Õ ≈ ˘ ’≈Û∑È∆ «Ú⁄Ø∫ ÁπºË ’º„ ’∂ «Óº‡∆ Á∆ ω∆ ⁄≈‡∆ «Ú⁄
Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ¬∂√ «Óº‡∆ Á∆ ω∆ ⁄≈‡∆ ˘ ÂΩÒ≈
Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ⁄≈‡∆ «Ú⁄ Í≈¬∂ ÁπºË ˘ «Î Á‘∆∫ Á≈ ‹≈◊ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ‹∂’ ◊Ó∆ Á≈ ÓΩ√Ó ‘πøÁ≈ √∆ ª ⁄≈‡∆ Ï≈‘ º÷∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹∂’
√Á∆ Á≈ ÓΩ√Ó ‘πøÁ≈ √∆ ª ⁄≈‡∆ ˘ ¡≥Á º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ È≈Ò ‘∆
⁄≈‡∆ ˘ «’√∂ Ó؇∂ ’ÍÛ∂ È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª „«’¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ÁπºË ‹øÓ
ACC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹≈Ú∂Õ
Í«‘ Á∂ ÂÛ’∂ ¿∞µ· ’∂ ¬∂√ ⁄≈‡∆ «Ú⁄ ‹øÓ∂ ‘ج∂ ÁπºË ˘ «Û’‰ Ò¬∆
ÓË≈‰∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹ÁØ∫ ÈÚ∆∫ Ï‘» ÁπºË «Û’Á∆ ‘øπÁ∆ √∆ ª ¿∞√
Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª Á∆ ¤‰’≈, ÓË≈‰∆ Á∆ ÿπøÓ’≈ ’¬∆ Ú∂ ¿∞√ Á∂ ÍÂ∆ Á∆
È∆∫Á Ú∆ ¿∞⁄≈‡ ’ «ÁøÁ∆ √∆-
ÈÚ∆∫ Ï‘» ÁπºË «Û’∂,
¿∞µ· ’∂ Í«‘ Á∂ ÂÛ’∂Õ
⁄»Û∆¡ª È∂ ≈◊ ¤∂Û «Ò¡≈,
Ó∂∂ È∆∫Á ¡º÷ª «Ú⁄ Û’∂Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆¡ª Óπ«‡¡≈ª Â∂ ⁄»Û∂ Ú≈Ò∆¡ª È≈ª Â∂ ’«‘ª Á∆
‹π¡≈È∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ¿∞È∑ª Á∂ ÁπºË «Û’‰ È≈Ò fiº‡ Óº÷‰ ¡≈ ‹ªÁ≈
√∆ -
⁄»Û∂ Ú≈Ò∆ ÁπºË «Û’∂,
«Ú⁄Ø∫ Óº÷‰ fi≈Â∆¡ª Ó≈∂Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ÈΩ’∆¡ª ÎΩ‹ Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «‹√
√º‹-«Ú¡≈‘∆ Á≈ ÍÂ∆ ¯Ω‹ «Ú⁄ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ ‹ø◊ ÒÛ‰ Ò¬∆ «◊¡≈ ‘πøÁ≈
√∆, ¿∞√ Á∆ ÁπºË «Û’Á∆ Á∆ √π Ú∆ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ÚºÒ «‘øÁ∆ √∆-
Ó≈‘∆ Ó∂≈ Ò≈Ó (‹ø◊) ˘» «◊¡≈,
È≈Ò∂ ÁπºË «Û’ª, È≈Ò∂ ØÚªÕ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ÓË≈‰∆ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
«‹√ ⁄Ω√ Òº’Û Á∂ Î∂Ó ”Â∂ ⁄≈‡∆ º÷∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ ˘ È∂∫‘∆
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ «¬√ ˘ ÿÛ∂√‰∆ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√
⁄Ω√ Î∂Ó Á∂ «¬’ Í≈√∂ Ï≈‘ ÚºÒ «¬’ Ò Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ Â∂ «¬’
¶Ó∆ ◊ØÒ ’ ’∂ Òº’Û/Ï≈‘∆ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¶Ó∆ Òº’Û Á∂ «√∂ ÂØ∫
ÊØÛ∑≈ ‘∂·ª ’¬∆ Ú≈„∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÓË≈‰∆ Á∂ ¿∞ÍÒ∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Ú∆ ◊ØÒ
Òº’Û Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ Á∂ «√∂ ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ ‘∂·ª ’¬∆ ◊ØÒ Ú≈„∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂
√ÈÕ ÓË≈‰∆ Á∆ ¬∂√ Òº’Û Á∂ ‘∂·ª √∆¡≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ √∆
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ √∆ ‘∂·ª «√«¡ª ÂØ∫ „≈ÒÓ∆ ’ ’∂ Òº’Û «Ú⁄ Òº’Û
’≈√ ’ ’∂ ÓË≈‰∆ Ò؇ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ Á∆ ωÂ ÎπºÒ Á∆ Â∑ª ω
‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ˘ ÓË≈‰∆ Á≈ ÎπºÒ ‘∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ÓË≈‰∆ Á∂ ÎπºÒ ‘∆
ACD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
⁄≈‡∆ «Ú⁄ Í≈¬∂ ÁπºË «Ú⁄ ÿπøÓÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÓË≈‰∆ Á∆ Òº’Û Á∂ Ú≈„∂ «Ú⁄
Á∆ Â∂ È∂∫‘∆ Á∆ Òº’Û «Ú⁄ ͬ∂ ‘ج∂ Ú≈„∂ «Ú⁄ Á∆ «¬’ º√≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
√∆, «‹‘Û≈ ÓË≈‰∆ ˘ ⁄≈‡∆ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ «‘‰ Ò¬∆ ÓÁÁ◊≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
ÓË≈‰∆ «Ú⁄ «‹Ê∂ √∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ √∆ «Ú⁄ «¬’ Òº’Û Á∆
κ‡∆, «‹√ Á≈ ¡◊Ò≈ «‘º√≈ ◊ØÒ «‹‘≈ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ «‹√ Á∂ «Í¤Ò∂ «‘º√∂ Á∂
«Ú⁄≈Ò∂ Úº‚≈ √≈≈ Ú≈„≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ «Í¤Ò∂ Ú≈«„¡ª Á∂ Ï≈‘
Á∆ «¬’ ÒØ‘∂ Á∆ √ø◊Ò∆ ˘ È∂∫‘∆ Á∆ Òº’Û Á∆ ¿∞Í Á∆ ÿπøÓ≈ ’∂ «¬‘ κ‡∆
⁄≈‡∆ «Ú⁄ Ò‡’≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ κ‡∆ ˘ ’∞Û∑ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ’∞Û∑ ‹Á
ÓË≈‰∆ ⁄≈‡∆ «Ú⁄ ÿπøÓÁ∆ √∆ ª ⁄≈‡∆ Á∂ ÁπºË ˘ Ï≈‘ «È’Ò‰ ÂØ∫ Ø’Á∆
‘πøÁ∆ √∆Õ
ÓË≈‰∆ Á∆ ◊ØÒ Òº’Û Áπ¡≈Ò∂ √‰ Á≈ Úº‡ ’∂ Â∂ Ó∂Ò ’∂ ’¬∆ ◊∂Û∂ Á∂
’∂ «¬’ º√≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ º√∂ Á∂ «√«¡ª Â∂ Òº’Û Á∆¡ª ◊πºÒ∆¡ª
Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ º√∂ ˘ È∂Â∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ È∂Â∆ Á∆¡ª
◊πºÒ∆¡ª ˘ ÁØÚ∂∫ ‘ºÊª «Ú⁄ ÎÛ ’∂ ’Á∂ «¬’ Í≈√∂ ˘, ’Á∂ Á»√∂ Í≈√∂ ˘
«÷ºŒ⁄¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ È≈Ò ÓË≈‰∆ ÿπøÓÁ∆ √∆Õ ÓË≈‰∆ Á∂ ÿπøÓ‰ È≈Ò
‘∆ ÁπºË «Û«’¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ Â∂ Óº÷‰ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆Õ
«¬‘ √∆ ÓË≈‰∆ Â∂ È∂∫‘∆ Á∆ ωÂÕ «¬‘ √∆ ÓË≈‰∆ Á≈ ’ÂÚÕ
Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÁπºË ‘π‰ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Í Ï‘πÂ∂
ÒØ’∆∫ ÁπºË Ú∂⁄ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ Ï‘π ÿº‡ ÒØ’ ‘∆ ÁπºË «Û’Á∂ ‘ÈÕ «‹‘Û∂ ÁπºË
«Û’Á∂ Ú∆ ‘È, ¿∞‘ ‘ºÊª Ú≈Ò∆ ÓË≈‰∆ È≈Ò È‘∆∫ «Û’Á∂, ¿∞‘ «Ï‹Ò∆
Ú≈Ò∆ ÓË≈‰∆ È≈Ò ÁπºË «Û’Á∂ ‘ÈÕ ÒØ’ ‘π‰ Òº√∆ ÿº‡ ‘∆ Í∆ ’∂ ≈˜∆
‘ÈÕ ‘π‰ ª √≈≈ «ÁÈ ⁄πºÒ∑∂ ¿∞µÂ∂ ⁄≈‘ ‘∆ «ºfiÁ∆ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ
@
√øÁ»÷
√øÁ»÷ Á∆ ωÂ «’‘Ø «‹‘∆ ‘πøÁ∆ √∆, Áº√‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÀ∫ Íπ≈‰∂
√«Ó¡ª «Ú⁄ √øÁ»÷ «’‘Û∂ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆, Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ √≈∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ’
’∂ ¯√Ò ÿº‡ ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¡≈¬∆ ¯√Ò È≈Ò ’Ï∆ÒÁ≈∆ Á∆ ¡≈¬∆ ⁄Ò≈¬∆
‘∆ ⁄ÒÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ ’ÍÛ∂ ◊º·Û∆¡ª «Ú⁄ ÏøÈ∑ ’∂ º÷Á∂
√ÈÕ ÿª «Ú⁄ «¬’ ÏÛ∆ √≈∆ √؇∆ ˘ ÁØ‘ª Í≈«√¡ª ÂØ∫ º√∆¡ª È≈Ò ÏøÈ∑
ACE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
’∂ ÙÂ∆ È≈Ò ‹ª Ò‡À‰ È≈Ò ÒÓ’≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ¿∞Í ‹≈¬∆¡ª,
◊ÁÀÒ∂ Ò‡’≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ‹≈¬∆¡ª ◊ÁÀ«Ò¡ª ˘ «Óº‡∆ ÿº‡∂ ÂØ∫
Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ ÷∂√ ‹ª Áπͺ‡≈ ¿∞µÂ∂ «ÁºÂ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿ
’º⁄∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÷∂√ ‹ª Áπͺ‡∂ Á∂ ‘∂·Ò∂ ÒÛª ˘ ¡≈Í√ «Ú⁄ Ïø«È∑¡≈
‘πøÁ≈ √∆ ‹ª «√¿±∫Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÿª «Ú⁄ ’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª ω≈¬∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ’Ø·∆¡ª ‹È≈È∆¡ª ¡≈Í ‘∆ ω≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
«¬È∑ª ’Ø·∆¡ª «Ú⁄ Ú∆ ‹≈¬∆, ◊ÁÀÒ∂ ¡Â∂ ’Í«Û¡ª Á∆¡ª ◊·Û∆¡ª º÷
«ÁøÁ∂ √ÈÕ
Î∂ È«‘ª «È’Ò∆¡ª, ÷»‘ Òº◊∂Õ ÷∂Â∆ Á∆ «ÈÌÂ≈ Ï≈Ùª Â∂ ÿ‡∆Õ
ÒØ’ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò «Ú⁄ √πË≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ÒØ’ª È∂ «Ú¡≈‘ª
«Ú⁄ √øÁ»÷ Á∂‰∂ Ùπ» ’∆Â∂Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ’∞Û∆ Á∆ «¬º¤≈ ‘πøÁ∆ √∆
«’ ¿∞√Á≈ «≤ÙÂ≈ ⁄ø◊∂ ÷ªÁ∂ Í∆∫Á∂ Í«Ú≈ «Ú⁄ ‘ØÚ∂Õ ¬∂√ Ò¬∆ ¡≈È∆
Ï‘≈È∆ ¿∞‘ ¡≈͉∂ Ï≈ÏÒ ˘ ’«‘øÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆-
Á∂Ú∆∫ Ú∂ Ï≈ÏÒ ¿∞√ ÿ∂,
«‹ºÊ∂ Á‹∆ √∆Ú∂ ͺ‡Õ
«¬’ Í≈Úª «¬’ Ò≈‘Úª,
Ú∂ Ó∂≈ «Ú⁄ √øÁ»÷ª Á∂ ‘ºÊ,
Ï≈ÏÒ Â∂≈ ÍπøÈ ‘ØÚ∂!
ACF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 √øÁ»÷ Â∂ ’≈¯∆ ı⁄ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ È≈Ò∂ ¿∞√ ÂØ∫ Óº’∆ «Í¡≈‘∆¬∂,
«Ú¡≈‘ ’È Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ ‹Á Óπø‚≈ ’∞Û∆ ‹π¡≈È ‘πøÁ∂ √È, ¿∞√ √Ó∂∫ ‘∆ È≈Ò∂ «Í¡≈‘∆¬∂ ¤ØÒ∂Õ
Óπ’Ò≈Ú≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆¡ª Á∂ Óπ’Ò≈Ú∂ ¯√Ò Ó≈Û∆ ‘؉ ’ ’∂ ‹º‡∆¬∂ Ò≈ ÁÏ’≈,
¡◊Ò∆ ¯√Ò Â∂ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È- Î∂ ‹º‡ È≈ Ï≈Ï ÏØÒ∂Õ
‘≈Û∆ ¡≈¬∆ ÂØ∫ Á∂¿±∫ Óπ’Ò≈Ú≈, Óª-Ï≈Í Á∆ ÓΩ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ë∆¡ª Á≈ Í∂’∂ ÿª «Ú⁄ Í«‘Ò≈ «‹øÈ≈
ȺÂ∆¡ª Á∆ Í‘πø⁄ È‘∆∫Õ ˜Ø È‘∆∫ «‘øÁ≈Õ ’¬∆ Ú∂ ÌÀ‰ Á≈ Ì≈Úª È≈Ò Á∂‰ ÒÀ‰ √ÏøË∆ ¡≈Í√
’¬∆ Ú∂ Ï‘πÂ∂ Ì≈ Ú∆ ¡≈͉∆ Ó≈Û∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ’≈È ¡≈͉∆ «Ú⁄ Â’≈ Ú∆ ‘Ø ‹ªÁ∂ √È -
«¬’Ø «¬’ ÌÀ‰ ˘ √øÁ»÷ Á∂‰ ÂØ∫ ¡√ÓÊ ‘πøÁ∂ √È, «‹√ ’’∂ Ì≈Úª ˘ «¬’ ⁄÷≈, √øÁ»÷ Á∆¡ª κ‡∆¡ª,
ÒØ’ª Á∆¡ª ‡’Øª Ú∆ √«‘‰∆¡ª ÍÀ∫Á∆¡ª √È- ÂÀ∫ ’∆ «ÁºÂ≈ √∆ Úº«‚¡≈ Ú∆È≈?
◊º‚∆ ‹ªÁ∆ ¡≈ √øÁ»÷Ø∫ ı≈Ò∆, ’¬∆ Ú∂ ◊πº√∂ «Ú⁄ ¡≈¬∆ ÌÀ‰ «ÁºÂ∂ √øÁ»÷ ˘ Ú≈Í√ ⁄πº’ «Ò¡≈¿∞‰
Ï‘πÂ∂ Ì≈Úª Ú≈Ò∆¬∂! Ò¬∆ ’«‘‰ ÂØ∫ Ú∆ È‘∆∫ «fi‹’Á∆ √∆-
’¬∆ Ú∂ Ì≈Úª ’ØÒ ⁄ø◊∆ ˜Ó∆È ‘؉ Á∂ Ï≈Ú‹»Á Ú∆ √øÁ»÷ È≈ Á∂‰ ⁄º’ «Ò¡≈¬∆∫ ±ø √øÁ»÷ Á∆¡ª κ‡∆¡ª,
Á≈ ¡Ó≈È ÌÀ‰ Á∂ «ÁÒ «Ú⁄ «‘ ‹ªÁ≈ √∆- ‹ÁØ∫ Ú∆≈ ÒØÛ Í¬∆Õ
ÌÀ‰ Â∞ ◊¬∆ √øÁ»÷Ø∫ ı≈Ò∆, ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √øÁ»÷ Ï‘π-Ó≥ÂÚ∆ ’øÓ «ÁøÁ≈ √∆Õ ’ÍÛ∂ Ú∆ √øÁ»÷
Ú∆≈ Ú∂! ÓπºÏ∂ Ú≈«Ò¡≈! «Ú⁄ º÷∂ ‹ªÁ∂ √È, Á∆¡ª, ‹≈¬∆¡ª ◊ÁÀÒ∂, ÷∂√, ◊ºÒ ’∆ ‘ ’ºÍÛ≈
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ú∆ª Â∂ ÌÀ‰ª Á≈ Ï‘π «Í¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’¬∆ √øÁ»÷ «Ú⁄ ‘∆ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «ÈºÂ ÚÂØ∫ Á∂ ̪«‚¡ª ˘ ¤º‚ ’∂ Ï≈’∆
Ú∂ Ú∆ ¡≈͉∆ ÌÀ‰ Á∆ √øÁ»÷ Á∆ Ó≥◊ Í»∆ ’«Á¡ª Ï≈Í ˘ ’˜≈¬∆ Ú∆ √≈∂ ̪‚∂ Ú∆ √øÁ»÷ «Ú⁄ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‘≈ «Ùø◊≈ Á≈ ÊØÛ∑≈ Ï‘πÂ≈
’ «ÁøÁ≈ √∆- «‹‘Û≈ √Ó≈È ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ Ú∆ √øÁ»÷ «Ú⁄ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊«‘‰∂
Ó∂∂ Ú∆ È∂ √øÁ»÷ ω≈«¬¡≈, º÷‰ Ò¬∆ Ú∆ √øÁ»÷ «Ú⁄ «¬’ ⁄Ø ÷È≈ ω≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹‘Û≈
Ï≈Í ’˜≈¬∆ ‘Ø «◊¡≈Õ √øÁ»÷ Á∂ √Ì ÂØ∫ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ ‘πøÁ≈ √∆Õ
¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ Óπ’Ò≈Ú∂ Ú∂Ò∂ ‘∆ √øÁ»÷ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ÓÈ⁄Ò∂ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ √øÁ»÷ Á∆ ωÂ Áº√Á≈ ‘ªÕ
Óπ’Ò≈Ú∂ ‹ªÁ∆ Óπ«‡¡≈ ˘ √‘π«¡ª Á∂ «Í≥‚ Ï≈∂ ͺ∞¤‰ ÂØ∫ ◊π∂˜ È‘∆∫ √øÁ»÷ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ Í≈«Ú¡ª √Ó∂ √ºÂ ’∞ Îºπ‡ ¿∞µ⁄≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¤∂ ’∞ Îπº‡
’Á∂ ‘πøÁ∂ √È- ⁄ΩÛ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ √≈„∂ ’π «ÂßÈ Îπº‡ ‚±øÿ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Á∂ ¿∞ÍÒ∂ «‘µ√∂ «Ú⁄
«’‘Û∂ «Í≥‚ Óπ’Ò≈Ú∂ ‹≈‰≈, √º‹≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ø◊ Ïø◊∂ Ù∆Ù∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂
«ÈßÓ Á∂ √øÁ»÷ Ú≈Ò∆¬∂Õ √ÈÕ √øÁ»÷ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¡◊Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ √ºÂ, √ºÂ, ¡º· ¡º· «¬ø⁄ ’∞ Á∂
«˜øÁ◊∆ «Ú⁄ ÍÂ∆ ÍÂÈ∆ Á≈ Â’≈ ‘؉≈ ’πÁÂ∆ ‘ÀÕ ‹∂’ «¬‘ ÍÂ≈Óª Ú≈Ò∂ ‚ºÏ∂ ω∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ó˜Ï»Â∆ Ò¬∆ «¬È∑ª ‚º«Ï¡ª ¿∞Í ͺÂ∆¡ª
‘ºÁ ÂØ∫ ÚºË ‹ªÁ≈ √∆ ª ’¬∆ Ú∂ ‹≈Ï ‹º‡∆ √øÁ»÷ Á∂ ˙‘Ò∂ ‹º‡ ˘ ’∞º‡‰ Ú∆ Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ √øÁ»÷ª ¿∞Í «‹ºÊ∂ ͺÂ∆¡ª Á≈ ’≈√ ωÁ≈
Á∆ «Ú¿∞∫ Ú∆ ω≈ ÒÀ∫Á∆ √∆- √∆, ¿∞Ê∂ «ÍºÂÒ Á∂ ’Ø’∂ Ú∆ Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ √øÁ»÷ ÁØ ¤ºÂ∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
‹∂ ‹º‡∆¬∂ ‹º‡ ’∞º‡‰≈ ‘ØÚ∂, ÁØ ¤ºÂ∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ √øÁ»÷ Á∂ ¡≥Á κ‡∂ º÷‰ Ò¬∆ ‹◊∑≈ ω≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
’∞º‡∆¬∂ √øÁ»÷ª ˙‘Ò∂Õ Í«‘Ò≈ √øÁ»÷ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄, «‹‘Û∂ ’ºÍ«Û¡ª Á∆ ÚÂØ∫ Á∆ ¡≈Ó ÒØÛ

ACG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ ACH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆, «‹Ú∂∫ ‹≈¬∆¡ª, ◊ÁÀÒ∂, ÷∂√, ⁄‘∆¡ª º÷¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ºÊ∆∫ ¿∞‚≈ ’∂ Á≈‰∂ ’º„∂
√È, Î∂ √øÁ»÷ «Ú⁄ κ‡∂ º÷ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ꫇¡ª ¿∞Í Î∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂ √ Â∑ ª
’ÍÛ∂, Ò∆Û∂, √≈Ó≈È º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √øÁ»÷ Á∂ ¡≥Á √≈‘Ó‰∂ ’ ’∂ ‹∂·, ‘≈Û Á∆ ◊Ó∆
«¬’ ‡ª‚ Ú∆ ω≈¬∆ ‘øπÁ∆ √∆, «‹Ê∂ «È ÚÂØ∫ Á≈ «Èº’≈ Ó؇≈ √Ó≈È «˜Ó∆∫Á≈ª Á∂ «√ ¿∞µÂØ∫
º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √øÁ»÷ ¡≥Á √Ó≈È º÷‰ Ò¬∆ «¬’ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ ÁÚ≈˜∆ Á∆ ÒøÿÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
‘πøÁ∆ √∆Õ √øÁ»÷ ˘ ’¬∆ ø◊ª Á≈ ø◊ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ √øÁ»÷ ˘ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿ
‹È≈È∆¡ª «‹øÁ≈ Ò≈ ’∂ º÷Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Â∂ Áıª Á∆ ¤ª ‘∆
√øÁ»÷ ‡≈‘Ò∆, «ÈßÓ Á∆ Òº’Û Á∂ ÚË∆¡≈ «◊‰∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¡º‹ Á∆ ÊØÛ∆ Ϻ⁄ ◊Ó∆ ÂØ∫
Í∆Û∑∆ È∂ ¡≈͉∆¡ª Á≈Á∆¡ª, È≈È∆¡ª Á∂ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ «ÓÒ∂ «¬‘ √øÁ»÷ ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Íº÷∆¡ª
ÿª Á∂ «’√∂ ÷ºÒ ÷»ø‹∂ «Ú⁄ ͬ∂ ˜» Ú∂÷∂ ‘؉◊∂Õ «’√∂ √Ó∂∫ √øÁ»÷ «È Á∆ ‘Ú≈ ‘∆ ÊØÛ∑∆ ≈‘Â
ÚÂØ∫ Á∆ «¬’ ¡«‘Ó Ú√ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘π‰ √øÁ»÷ ¡ÒØÍ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ √øÁ»÷ «ÁøÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ◊Ó∆ ÂØ∫ ‚Á∆¡ª √º‹-«Ú¡≈‘∆¡≈ Ú∆
‘π‰ ¡‹≈«¬Ï ÿª «Ú⁄ ‘∆ Ú∂÷‰ ˘ «Ó«Ò¡≈ ’È◊∂Õ √‘π∂ ‹≈‰ ÂØ∫ ‡≈Ò Ó‡ØÒ∂ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
@ ‘≈Û Á∂ Ó‘∆È∂, ‹∆¡ ’∂ È≈ √‘π∆∫ ‹≈‰ ˘,
Óπø‚≈ «Î∂ È∆ ◊º‚∆ ‹ØÛ ’∂ «Ò‹≈‰ ˘Õ
ͺ÷∆¡ª
’¬∆ ª ◊Ó∆ ÂØ∫ ¡ÀÈ∆¡ª Áπ÷∆ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √È «’ «Ú¡≈‘∆ È≈ÒØ∫
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á √≈¿∞‰ Â∂ Ì≈ÁØ∫ Á∆ ¡«Â Á∆ ◊Ó∆ «Ú⁄
’∞¡≈∆ «‘‰≈ ‘∆ ⁄ø◊≈ √ÓfiÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
ÒØ’ Óº’∆ Â∂ ’Í≈‘ Á∆ ◊Ø‚∆ ’Á∂ √È, √∆ ◊Ó∆ È≈Ò ◊º⁄ ‘Ø ‹ªÁ∂
‘≈Û Á∂ Ó‘∆È∂, ËπºÍª ÍÀ‰ È∆ ’≈∆¡ª,
√ÈÕ Óº’∆ Á∂ ‡ª«‚¡ª Á∂ ͺ¤ Òº◊ Òµ◊ ’∂ Һª Â∂ Ï≈‘ª Â∂ fi∆‡ª ¡≈
«È‹ ˘ «Ú¡≈‘∆, ÏπºÒ∂ ÒÀ‰ È∆ ’∞¡≈∆¡ªÕ
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÒºÂª, Ï≈‘ª Áπ÷‰ Òº◊ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞√ ◊Ó∆ ÂØ∫ ‚Á∂
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á ͺ÷∆ Á∆ ωÂ √ÏøË∆ ¡≈Ó ‹≈‰’≈∆ È‘∆∫
‘∆ ’¬∆ Ú∂ ‹º‡ª Á∂ ÍπºÂ √≈Ë Ú∆ ω ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹∂·, ‘≈Û, √≈¿∞‰ Â∂
√∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ͺ÷∆¡ª Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ÷∆Á∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¤Ø‡∂ ’∞¤Û
Ì≈ÁØ∫ Á∂ Ó‘∆«È¡ª «Ú⁄ ’«‘ª Á∆ ◊Ó∆ ÍÀ∫Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ √≈∆ ˜Ó∆È
Ú≈Ò∂ Ϻ⁄∂ ˘ ◊Ó∆ ÂØ∫ ≈‘ «ÁÚ≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú‘π‡∆ ¡≈͉∂ Ó≈‘∆ ÂØ∫ ͺ÷∆
Ï≈È∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÏÈØ∫ ¿∞‚Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ËÂ∆ ̺· Á∆ Â∑ª ÂÍÁ∆ ‘πøÁ∆
Á∆ Ó≥◊ ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
√∆Õ ‹∂·, ‘≈Û «Ú⁄ ’≈Ò∆¡ª ÏØÒ∆¡ª È∑∂∆¡ª Úº◊Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
«Ò÷ ÍÚ≈È≈ Ì∂‹ª Ú∂, ÿ ͺ÷∆ Á∆ ÒØÛÕ
‹È≈È∆¡ª ˘ ؇∆¡ª Í’≈¿∞‰∆¡≈ Ú∆ ÓπÙ’Ò ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «’¿∞∫ ‹Ø
„ØÒ Ó∂«¡≈ Ó≈‘∆ Ú∂, ÿ ͺ÷∆ Á∆ ÒØÛÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «’‘Û≈ √ج∆¡ª ω∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ï≈‘ «Ú‘«Û¡ª
’∞¤Û Ï≈Ò «È¡≈‰≈ Ú∂, ◊Ó∆ ’Á∆ ¬∂ ˜ØÕ
«Ú⁄ ËπºÍ∂ ‘∆ ؇∆¡ª Í’≈¿∞‰∆¡ª ÍÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ‡ºÍ≈ ‘À-
Î∂ ÓÈ∞º÷∆ √»fi ÚË∆Õ ÿ ÿ ͺ÷∆¡ª Ï‰È Òº◊∆¡ªÕ ͺ÷∆¡ª Î∂
ø◊ ”⁄Ø ’∂ Íê «Ú⁄ ÍÀ «◊¡≈,
Á≈‹ Á≈ «‘º√≈ ω ◊¬∆¡ªÕ ̪ ̪ Á∆¡ª ͺ÷∆¡ª Á≈‹ «Ú⁄ «ÁºÂ∆¡ª
ËπºÍ∂ ÂÀ∫ Í’≈¬∆¡ª ؇∆¡ªÕ
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Íº÷∆¡ª ’¬∆ «’√Ó Á∆¡ª ωÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ’ج∆
‘≈Û∆ Á∆ ¯√Ò Úº„‰ ¡Â∂ ’º„‰ Á∂ Ú∆ «¬‘∆ Ó‘∆È∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª
’ØÙ∆¬∂ È≈Ò Ïπ‰∆ ‹ªÁ∆ √∆, ’ج∆ ’ºÍÛ∂ ”Â∂ ’„≈¬∆ ’º„ ’∂ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆
√«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ √≈∆ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ú≈„∆ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
√∆, ’ج∆ ¤∆∫‡ Á∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’¬∆ ͺ÷∆¡ª «Ú⁄ Ó‰’∂ Ú∆ Íج∂ ‘πøÁ∂
ΫÒ∑¡ª È≈Ò ◊≈‘∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‘ºÊ∆∫ ËÛª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ

ACI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AD@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√ÈÕ Íº÷∆¡ª Á∂ fi≈Òª Ú∆ Úº÷-Úº÷ «’√Ó Á∆¡ª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ⁄ΩÛ∆ fi≈Ò Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «¬√ ˘ ¤ºÂ Ú≈Ò≈ ͺ÷≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ ͺ÷∂ ˘
’ج∆ «⁄º‡∆ fi≈Ò Ú≈Ò∆ ‘πøÁ∆ √∆, ’ج∆ ¤∆∫‡ Á∆ fi≈Ò Ú≈Ò∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «’√∂ «¬’ ÏøÁ≈ Ó؇∆ º√∆ È≈Ò «÷º⁄Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ º√∆ ͺ÷∂ ÂØ∫ ÁÚ≈˜∂ Á∆
Á∆ fi≈Ò ’ØÙ∆¬∂ È≈Ò Ïπ‰∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’ج∆ Ó÷ÓÒ Á∆ ͺ÷∆ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆ ⁄πº◊≈· «Ú⁄ Òº◊∆ ÌΩ‰∆ ‹ª Á∆Ú≈ «Ú⁄ Òº◊∆ ÌΩ‰∆ «Ú⁄ Á∆ ‘πøÁ∆ ‘ج∆ ͺ÷∂
Â∂ fi≈Ò Ú∆ Ó÷ÓÒ Á∆ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’¬∆ ͺ÷∆¡ª Á∂ ‘À∫‚Ò ¡Â∂ «Í¤Ò∂ «÷º⁄‰ Ú≈Ò∂ ÏøÁ∂ Á∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ÎÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
Í≈√∂ ”Â∂ ⁄ªÁ∆ Á∂ ÍØÒ∂ ⁄Û∑∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª «Ú⁄ ÿπø◊» Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ◊Ó∆ Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ «Ú¡≈‘πÒ∆¡ª ¡Â∂ Ò≈Û∂ ˘ ºÊ «Ú⁄ ÏÀ«·¡ª ˘
’¬∆ ͺ÷∆ ˘ ÿπø◊» ÒÚ≈¿‰ Á∆ Ó≥◊ Ú∆ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ ÓØ fiºÒ Ó≈È Ò¬∆ Ú∆ ͺ÷∆¡ª «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ √‘π∆∫ ¡≈¬∂ ÍÃ≈‘π‰∂ ˘
Á∆¡ª ͺ÷∆¡ª Á∆ Ó≥◊ ’Á∆¡ª √È- Ú∆ ͺ÷∆ ‘∆ fiºÒ Ó≈È Ú≈√Â∂ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
Ï∆Ï≈! πºÂ ◊Ó∆ Á∆ ¡≈¬∆, ‘π‰ «Íø‚ª, Ù«‘ª «Ú⁄ ’ج∆ Ú∆ ͺ÷∆¡ª È‘∆∫ ω≈¿∞∫Á≈Õ ¬∂√ Ò¬∆
ͺ÷∆ ˘ ÒÚ≈ Á∂ ÿ≥π◊»Õ Á≈‹ «Ú⁄ Á∂‰ Á≈ √Ú≈Ò ‘∆ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ Íº÷∆¡ª ‘π‰ √‡∂‹∆ ÍÃØ◊≈Óª
x x x ”Â∂ ‡∆.Ú∆. ÍÃØ◊≈Óª «Ú⁄ Óπø«‚¡ª ’∞Û∆¡ª Á∂ ‘ºÊ∆∫ ÎÛ∆¡ª ˜» Ú∂÷∆¡ª
ͺ÷∆ ÓØ Á∆ «Ò¡≈ Á∂ Ó≈‘∆¡≈, ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ Íº÷∆¡ª ‘π‰ √≈‚∂ «Ú√∂ «Ú⁄Ø∫ ¡ÒØÍ ‘؉ Á∂ È∂Û∂ ‘ÈÕ
«Âzøfl‰ª ”⁄Ø∫ Úº‡ Ò◊Á≈Õ @
x x x
»ø Ú∂ÒÈ≈
Ú∂ Ò∂ Á∂ ÓÀ˘ Ó÷ÓÒ Á∆,
»ø Ú∂ÒÈ∂ Á∆ ωÂ Áº√‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÀ∫ Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ú∂ÒÈ∂
ͺ÷∆ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò∆Õ
Á∆ Ó‘ºÂÂ≈ Ï≈∂ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ Áº√ «Á¡ª ª ¿∞«⁄ ‘ØÚ∂◊≈Õ ÓÈ∞º÷∆ ‹∆ÚÈ
ÓÁ Á∆ Í«ÚÂ∆ Ùπ» ÂØ∫ ‘∆ ¡≈͉∆ ÿ Ú≈Ò∆ Â∂ ˺’≈ ’È Ú≈Ò∆
Á∆¡ª «ÂøÈ Óºπ„Ò∆¡ª ÒØÛª ؇∆, ’ÍÛ≈ ¡Â∂ Ó’≈È ‘ÈÕ ‹Á ÓÈ∞º÷ È∂ Í∂‡
‘∆ ‘ÀÕ ◊Ó∆ «Ú⁄ «¬’ ª ÓΩ√Ó ◊Ó ‘πøÁ≈ √∆, Á»‹∂ «‹√ Á∂ ÿ Ú≈Ò∂
Ò¬∆ ؇∆ Á≈ ÍÃÏøË ’ «Ò¡≈ ª ¿∞√ Á∆ ¡◊Ò∆ ÒØÛ ÂÈ „’‰ Á∆ √∆Õ
Á≈ Ó‹≈˜ ◊Ó ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∆ Âz∆Ó Á∆ ª Ù≈Ó ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆-
ÂÈ „’‰ Ò¬∆ ÓÈ∞º÷ «Ï¤ª Á∆¡ª «¤Ò’ª Â∂ «ÏÒ’ª ÂØ∫ ‘πøÁ≈ ‘Ø«¬¡≈
ÁΩÛ∆ ÁΩÛ∆ È∆ ÓÀ∫ ◊ØÒ∆ «Ú‘Û∂ ‹≈È∆¡ª,
’ÍÛ≈ Ïπ‰È Á∆ «ÚË∆ º’ Í‘πø«⁄¡≈Õ ’Í≈‘ ÂØ∫ ’ÍÛ≈ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ √Ì
Ó∂∂ Ó≈‘∆¬∂ ˘ ͺ÷≈ fiπÒ≈,
ÂØ∫ Í«‘Òª ’Í≈‘ Á∆¡ª Îπº‡∆¡ª «Ú⁄Ø∫ ÚÛ∂Ú∂∫ Úº÷∂ ’È Á∆ ÒØÛ Í¬∆, «‹√
È∆ ÓΩ√Ó ◊Ó∆ Á≈Õ
Ò¬∆ Ú∂ÒÈ∂ Á∆ ¬∆‹≈Á ‘ج∆Õ
Ó∂∂ Ó≈‘∆¬∂ Á≈ ÂÒı √πÌ≈,
ÓÈ∞º÷ Á∆ ¿∞ÂÍÂ∆ Â∂ «Ú’≈√ «Ú⁄ Í«‘Ò∆ «¬’≈¬∆ «Í≥‚ ω∂Õ «Í≥‚
È∆ ÓΩ√Ó ◊Ó∆ Á≈Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √ÚÀ «ÈÌ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÒØÛª ‘∆ Ï‘π ÿº‡ ‘πøÁ∆¡ª √È,
’¬∆ Á≈‹ «Ú⁄ ͺ÷∂ Ú∆ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ͺ÷∆ Á≈ ‘∆ ÏÛ≈ »Í ‘πøÁ∂ √ÈÕ
«‹È∑ª «Ú⁄Ø∫ Ï‘πÂ∆¡ª Á∆ Í»Â∆ «Í≥‚ ͺË Â∂ ‘∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ ÂÈ „’‰
«¬‘ ͺ÷∂ «¬’º·ª «Ú⁄ «‹Ú∂∫ Ï≈ª √Ó∂∫, ◊π»Áπ¡≈∂ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ «¬’º·ª
Ò¬∆ ’ÍÛ≈ Ú∆ «Í≥‚ª «Ú⁄ ‘∆ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í«‘Òª Á∂√∆ ’Í≈‘
«Ú⁄ √Ó»‘’ ÂΩ Â∂ fiºÒ Ó≈È Ò¬∆ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬’ ¡≈ÁÓ∆ ÷Û∑ ’∂
‘∆ Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÒÛ’∆¡ª ˘ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÍÛ∑≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹
fiºÒ Ó≈Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
È‘∆∫ √∆Õ ’Í≈‘ Á∆ ⁄π◊≈¬∆ Ú∆ ’∞Û∆¡ª, Ï‘»¡ª ¡Â∂ ÏπÛ∆¡ª ’Á∆¡ª
¡≈Ó ÂΩ Â∂ ˆ∆Ï ◊πÏ∂ ÷≥‹» Á∆¡ª ω∆¡ª ‘ج∆¡ª ͺ÷∆¡ª ‘∆
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆ ’Í≈‘ Á∂ ÍΩ«Á¡ª Á∆ Ï‘π ¶Ï≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
ÚÂÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ √Á∂ Ú‹Á∂ ÿª «Ú⁄ ¤ºÂ È≈Ò ÒÓ’Á∂ ÏÛ∂ ͺ÷∂ Ú∆
’¬∆ Ú∂ Ò◊≈Â≈ ’Í≈‘ ⁄π◊‰ È≈Ò È≈‹Ø ◊Ø∆ ʺ’ Ú∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞√
Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ F/G ’∞ Îπº‡ ¶Ó≈ B ’π Îπº‡ ⁄ΩÛ≈ κ‡≈ «‹√ Á∂ ‘∂· ‚∂„ ’∞ Îπº‡
√Ó∂∫ Á≈ ÒØ’◊∆ ‘À -

ADA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ ADB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 fiπ’ ‹≈ ’Í≈‘ Á∆¬∂ «¤‡∆¬∂,
ÍÂÒØ Á∆ Ϫ‘ ʺ’ ◊¬∆Õ
‘∞‰ ª ’Í≈‘, ÈÓ∂ Á∆¡ª ÏΩ‰∆¡ª «’√Óª ¡≈ ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ⁄π◊≈¬∆
ÂØ∫ Ï≈¡Á «‹øÈ∆ ’Í≈‘ ’ÍÛ∂ Ïπ‰È, ÷∂√ Ïπ‰È, ‹≈¬∆¡ª, ◊ÁÀ«Ò¡ª
¡≈«Á Ò¬∆ ÒØÛ∆∫Á∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞È∆ ’Í≈‘ ˘ ‘∆ Ú∂«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈’∆
’Í≈‘ Ó≥‚∆ Ú∂⁄ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Í«‘Òª √≈∆ ’Í≈‘ «Ú⁄Ø∫ ⁄ø◊∆ ⁄ø◊∆
’Í≈‘ Á∂ Îπº‡ª Á∆ ¤ª‡ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¤ª‡∆ ‘ج∆ ’Í≈‘ ˘ ËπºÍ∂
√π’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √πº’‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ’Í≈‘ ˘ ± Á∆ «¤‡∆ È≈Ò ⁄ø◊∆
Â∑ª fiø«Ï¡≈ ‹≈Á≈ √∆Õ fiøω È≈Ò ’Í≈‘ «Ú⁄ ‹∂ ’ ÊØÛ∑≈ Ï‘πÂ≈ «Óº‡∆
Á≈ ¡≥Ù ‹ª ’∞fi ‘Ø ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ «È’Ò ‹ªÁ≈ √∆Õ Á»‹∂ fiøω È≈Ò ’Í≈‘
Á∆¡ª Îπº‡∆¡ª ÍØÒ∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √È Â∂ Ú∂ÒÈ∆ √Ω÷∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ Ú∂ÒÈ≈
⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ’≈¯∆ ˜Ø Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ó≈Û∆ ‹È≈È∆ ª Ú∂ÒÈ≈
⁄Ò≈¿∞∫Á∆ ʺ’ ‹ªÁ∆ √∆-
’∆ Á≈ Ú∂ÒÈ≈,
ÓÀ∫ Ú∂Ò Ú∂Ò Êº’∆Õ
Ú∂ÒÈ∂ Á∆ ωÂ «¬√ Â∑≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ
√Ì ÂØ∫ ‘∂·ª Ú∂ÒÈ∂ Á∂ ÁØ ÍÀ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÁØÚª ÍÀª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂
Òº’Û Ò≈ ’∂ «¬È∑ª ˘ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ÁØȪ ÍÀª ¿∞Í ÓπøÈ∂ Òº◊∂
‘πøÁ∂ √ÈÕ Ó≥πÈ∂ ‘∂·ª ÂØ∫ ÿº‡ ⁄ΩÛ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «‹¿π∫ «‹¿∞∫ ¿πÍ ˘ ‹ªÁ∂ √È,
«Â¿∞∫ «Â¿∞∫ «˜¡≈Á≈ ⁄ΩÛ∂ ‘πøÁ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Óπø«È¡ª «Ú⁄ ◊πºfi∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂
ADC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√ÈÕ «¬È∑ª ÁØȪ Óπø«È¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ «¬’ Òº’Û Á≈ Ú∂ÒÈ≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ Òº’Û Á∂ Ú∂ÒÈ∂ Á∂ «ÏÒ’∞Ò È≈Ò «¬’ √∆¬∂ Á≈ Ú∂ÒÈ≈ Í≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Òº’Û Á∂ Ú∂ÒÈ∂ Â∂ √∆¬∂ Á∂ Ú∂ÒÈ∂ Á∂ √øÈ∑ «Ú⁄ ’Í≈‘ Á∆¡ª
Îπº‡∆¡ª Ú∂ÒÈ Ò¬∆ Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
Òº’Û Á∂ Ú∂ÒÈ∂ Á≈ «¬’ «√≈ Â∂ ÒØ‘∂ Á∂ Ú∂ÒÈ∂ Á≈ «¬’ «√≈ ÓπøÈ∂ ÂØ∫
Ï≈‘ º’ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ÁØÚª Á∂ «√«¡ª Â∂ ÏÓ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ú∂ÒÈ∂ ˘
⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ Òº’Û Á∂ Ú∂ÒÈ∂ «Ú⁄ Òº’Û Á≈ ‘ºÊÛ≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
‘ÊÛ∂ È≈Ò Ú∂ÒÈ≈ ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ⁄ÒÁ∂ Ú∂ÒÈ∂ «Ú⁄ ’Í≈‘ Á∆¡ª
Îπº‡∆¡ª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÚÛ∂Ó∂∫ Ú∂ÒÈ≈ ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ‹È≈È∆
Ú≈Ò∂ Í≈√∂ «‚º◊Á∂ «‘øÁ∂ √È Â∂ Ú∂Ò∑∆ ‘ج∆ ’Í≈‘ Ú∂ÒÈ∂ Á∂ Á»√∂ Í≈√∂
«‚º◊Á∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ‹∂’ ÚÛ∂«Ó¡ª È≈Ò ’Í≈‘ Á≈ ¡≥Ù ÒØÛ È≈ÒØ∫ ÚºË
¡≈¿∞‰ Òº◊Á≈ √∆ ª ÓπøÈ∂ «Ú⁄ «‹‘Û∂ ◊πºfi∂ Ò≈¬∂ ‘øπÁ∂ √È, ¿∞È∑ª ˘ ‘Ø
‡≈¬∆‡/’√ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊πºfi∂ ‡≈¬∆‡ ’È È≈Ò ÚÛ∂«Ú¡ª È≈Ò ø»
‹≈‰∆ ÏøÁ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ
«¬‘ √∆ Ú∂ÒÈ∂ Á∆ ωÂ Â∂ Ú∂ÒÈ∂ Á≈ ’ÂÚÕ Í≥‹≈Ï Á∂ Ï‘πÂ∂
«¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ‘π‰ ‹∆∆ Á∆ ¯√Ò Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Ï«·ß‚∂, Óπ’Â√,
Î∆Á’؇ Â∂ Î∆ؘÍπ «˜«Ò¡ª Á∂ ’∞fi «‘º«√¡ª «Ú⁄ ‘∆ ÈÓ≈ Ï∆«‹¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª «˜«Ò∑¡ª «Ú⁄ Ú∆ ’ج∆ ‹È≈È∆ ‘ºÊ Ú≈Ò∂ Ú∂ÒÈ∂ È≈Ò »ø
È‘∆∫ Ú∂Ò∑Á∆Õ »ø ‘π‰ ÓÙ∆Ȫ Ú∂Ò∑Á∆¡ª ‘ÈÕ ‘ºÊ È≈Ò »ø Ú∂ÒÈ Ú≈Ò≈
Ú∂ÒÈ≈ ‘π‰ Â∞‘≈˘ √≈∂ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «’Â∂ Ú∆ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊≈Õ ‘π‰ «¬‘
Ú∂ÒÈ≈ ¡‹≈«¬Ï ÿª «Ú⁄ ‘∆ Ú∂÷‰ ˘ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
@
Á∆¡ª Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ¡º‚≈
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ª «Ú⁄ √’±Ò È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’∞Û∆¡ª Á∆
ÍÛ∑≈¬∆ Á≈ ¿∞√ √Ó∂∫ √Ú≈Ò ‘∆ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‘ª, ’∞Û∆¡ª ˘ ÿ Á∂
’øÓª ’≈ª «Ú⁄ ’„≈¬∆, Ïπ‰≈¬∆, ’Â≈¬∆ Â∂ «√Ò≈¬∆ «Ú⁄ ˜» Ó≈‘
’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’∞Û∆¡ª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÎπÒ’≈∆¡ª, Ï≈ˆ, «Ú¤≈¬∆¡ª
√‘≈‰∂, fiØÒ∂ ¡≈«Á ’º„Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Á∆¡ª
«ÈºÂ ÚÂØ∫ Á∆ «¬’ ¡«‘Ó Ú√ ‘πøÁ∆ √∆Õ Á∆¡ª ÿ ‘∆ Ïπ‰∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
√ÈÕ Á∆¡ª Ïπ‰È Ò¬∆ ÿ ‘∆ ¡º‚∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Á∆ Ïπ‰È Ò¬∆
ADD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¡º‚≈ «’Ú∂∫ ωÁ≈ √∆? Á∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ‘Ø «’‘Û∂ √øÁ ‘πøÁ∂ √È? ¿∞È∑ª
Ï≈∂ ÓÀ∫ ‘∂·ª Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿª «Ú⁄ ÷πºÒ∑∂ ÁÒ≈‰ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª
«Ú⁄ «¬È∑ª ÁÒ≈‰ª ˘ √Ú≈ª Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÷πºÒ∑∂ ÁÒ≈‰ª «Ú⁄ ‘∆
Á∆¡ª Ïπ‰È Ò¬∆ ¡º‚∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Ï‹Ò∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘πøÁ∆
È‘∆∫ √∆Õ ◊Ó∆ Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ Á∆¡ª Ïπ‰∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
¬∂√ ’ ’∂ ÷πÒ∑∂ ÁÒ≈‰ª «Ú⁄ ‘Ú≈ ÷πÒ∑∆ ¡≈¿∞∫Á∆ «‘øÁ∆ √∆Õ
Á∆ Á≈ ¡º‚≈ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ËÂ∆ «Ú⁄ ⁄≈ ’∆Ò∂ ¡≈ÓØ √≈‘Ó‰∂
◊ø‚∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á≈ «¬’ Í≈√∂ ÂØ∫ I ’∞ Îπº‡ Á≈ ¯’ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ F ’π
Îπº‡ ⁄ΩÛ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ⁄ΩÛ∂ Ò؇ Ú≈Ò∂ «¬È∑ª «’º«Ò¡ª È≈Ò ÁØ Òº’Ûª º√∆¡ª
È≈Ò ÏøÈ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª Òº’Ûª ¿∞µÍ ’ج∆ Íπ≈‰≈ ’ºÍÛ≈ ÚÒ∂«‡¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ’ÍÛ≈ ¬∂√ Ò¬∆ ÚÒ∑∂‡Á∂ √È Âª ‹Ø Á∆ Á∂ Â≈‰∂ Á∂ Ë≈◊∂ ÿ√
ÿ√ ’∂ È≈ ‡πº‡‰Õ «¬È∑ª ÁØÚª Òº’Ûª Á∂ ¿∞Í Á∆ Úº‡∂ ‘ج∂ √»Â Á∂ Ë≈◊∂ Á≈
Â≈‰≈ «‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â≈‰≈ «⁄º‡∂ √»Â Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â≈‰∂ Á∂ ¿∞Í
Á∆ Â∂ ¡º‚∂ Á∂ ¿∞Í Á∆ ÿØÛ∆ º÷∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÿØÛ∆ ˘ «’Â∂ Á»√∆ ÿØÛ∆ È≈
√Ófi ÒÀ‰≈Õ «¬‘ Òº’Û Á∆ ÿØÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ Á∆ ωÂ ¬∂√ Â∑ª Á∆
‘πøÁ∆ √∆Õ
ÿØÛ∆ Á≈ √≈¬∆˜ ⁄ΩÛ∂ Ò؇ ◊º‚∂ ’∆«Ò¡ª «‹øÈ≈ ’∞ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÿØÛ∆ Á∂
ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ÁØ ÁØ Í≈Ú∂ «ÂÙ∂ ’ ’∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Í≈«Ú¡ª ¿∞Í «¬’
⁄ΩÛ∆ Òº’Û Òº◊∆ ‘øπÁ∆ √∆, «‹√ ˘ κÒÛ ’«ø‘Á∂ √ÈÕ ÁØÚ∂∫ κÒÛª Á∂ ¿∞Í
Á∆ «¬’ ◊ØÒ Òº’Û Ò≈ ’∂ «¬‘ ¡≈Í√ «Ú⁄ ‹ØÛ∂ ‘øπÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª «¬‘
ADE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÿØÛ∆ ωÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ÿØÛ∆ Á∂ κÒÛª Á∂ ȘÁ∆’ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ‚∂„ ’∞ Îπº‡ ¶Ó∂
‚ø‚∂ Ò‡’≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ‚ø«‚¡ª ˘ ’≈‡Ø ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ’≈‡Ø¡ª Á∂
«√«¡ª Â∂ ÊØÛ∑∂ ÊØÛ∑∂ Ú≈„∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Ú≈«„¡ª «Ú⁄ º√∆¡ª
Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª º√∆¡ª ˘ Â≈‰∂ «Ú⁄ ÿØÛ∆ Á∂ ¡º◊∂ Â∂ «Íº¤∂
Í≈¬∂ ‚ø«‚¡ª Á∂ «√«¡ª È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â≈‰∂ «Ú⁄ Í≈¬∂ «¬È∑ª
‚ø«‚¡ª ˘ Ó’Û∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
Á∆¡ª ÁØ ‹È≈È∆¡ª Ïπ‰Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Á∆ Ïπ‰È Ò¬∆ Â≈‰∂
ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ ¿πÍ ’ ’∂ «¬’ κ‡≈ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ κ‡∂ ˘ Â≈‰∂ Á∂ Ï≈‘
«¬º‡ª Â∂ ‹ª «’√∂ Òº’Û Â∂ «‡’≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ κ‡∂ Â∂ ÏÀ· ’∂ ‘∆
‹È≈È∆¡ª Á∆¡ª Ïπ‰Á∆¡ª √ÈÕ ‹Á ’≈‡Ø¡ª ˘ ¡º◊∂ «Íº¤∂ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈
√∆ ª ¬∂√ È≈Ò Ó’Û∂ ¿∞Í ‘∂· ‘πøÁ∂ √È, «‹√ È≈Ò Â≈‰≈ ‘∂·ª ¿∞Í
‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ’≈‡Ø¡ª ˘ ¡º◊∂ «Íº¤∂ ’È ˘ ÁÓ «√º‡‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
Á∆ Ïπ‰È Ú≈Ò∆¡ª «Î Â≈‰∂ «Ú⁄ Á∆ ø◊Á≈ √»Â Á∆¡ª ω∆¡ª
‘ج∆¡ª ◊πº‡∆¡ª ‘ºÊª È≈Ò ¶ÿ≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «‹øÈ∂ ø◊ Á∆ «Ú⁄
Í≈¿∞‰∂ ‘πøÁ∂ √È, ˙È∂ ø◊ª Á∆¡ª ‘∆ ◊πº‡∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√
Â∑ª Á∆ ωÈ∆ Ùπ» ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ
ω ‘∆ Á∆ «¬’Ø «‹‘∆ ⁄ΩÛ∆ ‘∂, «¬√ Ò¬∆ ω∆ ‘ج∆ Á∆ Á∂ «‘º√∂
¿∞Í ͉÷ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Í‰÷ Á∆ ωÂ ¬∂√ Â∑ª ‘πøÁ∆ √∆Õ ÁØ
⁄͇∆¡ª κ‡∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∂ «¬’ «√«¡ª ”Â∂ ¡≈ª Òº◊∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ¡≈ª ˘ Á∆ Á∂ «’È≈«¡ª Â∂ Ò≈ ’∂ Á∆ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂
«¬È∑ª κ‡∆¡ª ˘ ¡≈Í√ «Ú⁄ «¬’ ’¶Í È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Îº‡∆¡ª
Á∂ Á»√«¡ª «√«¡ª «Ú⁄ ◊Ò∆¡ª ’º„∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ◊Ò∆¡ª
«Ú⁄ ÒØ‘∂ Á∆ Ó∂÷ Í≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘ √∆ ͉÷Õ
Â≈‰∂ «Ú⁄ ◊πº‡∆¡ª ≈‘∆∫ Í≈¬∂ Ë≈◊∂ Á∂ Í∂‡∂ ˘ Â≈‰∂ «Ú⁄ √‘∆ √Àµ‡
’È Ò¬∆, ·Ø’‰ Ò¬∆ Í≥‹≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Í≥‹∂ Á∂ ¡◊Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Í≥‹, «ÂøÈ
⁄≈ «¬ø⁄ ¶Ó∆¡ª ͺÂ∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «Íº¤∂ Òº’Û Á≈ ‘ºÊ≈
Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹Á √≈∆ Á∆ ω ‹ªÁ∆ √∆ ª ÿØÛ∆ Â∂ Ó’«Û¡ª ˘
Â≈‰∂ «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘ ’º„ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â≈‰∂ Á∂ ¡º◊∂ Â∂ «Íº¤∂ «‹‘Û≈
Â≈‰≈ Á∆ Ïπ‰È ÂØ∫ «ÏȪ «‘ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ Â≈‰∂ ˘ ÁØÚ∂∫ Í≈«√¡ª
Á∆¡ª Òº’Ûª ÂØ∫ ’À⁄∆ È≈Ò ’º‡ ’∂ ω∆ Á∆ ˘ Ï≈‘ ’º„ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¬∂√
ADF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘∂ Â≈‰∂ Á∂ Úº÷ Úº÷ «’√Óª Á∂ ÏπøÏÒ Úº‡ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Á∆¡ª «Ú⁄ ’¬∆ Ù≈Á∆¡ª «Ú⁄ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ’Í«Û¡ª, ÿº◊«¡ª «Ú⁄ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
«’√Óª Á∂ ÈÓ»È∂ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «√ºË∆¡ª κ‡∆¡ª Ú≈Ò∆¡ª, ̪ ̪ Á∂ «¬È∑ª ÿº◊«¡ª «Ú⁄ √Â≈«¡ª, ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò∂ È≈Ò∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘
ÍÙ», Í≥¤∆¡ª Á∂ ÈÓ»«È¡ª Ú≈Ò∆¡ª Á∆¡ª ω≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ È≈Ò∂ ÿº◊∂ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ Â’ ÒÓ’≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÿº◊∂ ˘ Úº÷∆ Á∆ √≈¬∆‚
«¬‘ √∆ Á∆ Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ¡º‚≈, «¬‘ √∆ «¬√ Á∆ ÚÂØ∫ Á∆ «ÚË∆Õ Â∂ Ïø«È∑¡≈ ‹≈‰ ’ ’∂ ÿº◊∂ Á≈ √≈∂ Á≈ √≈≈ È≈Ò≈ ‘∆ Ș ¡≈¿∞∫Á≈
«¬√ Â∑ª ωÁ∆¡ª √È Á∆¡ªÕ ‘πøÁ≈ √∆Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª Á∂ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ ͺ’∂ «Ï√Â∂ Â∂ ’º⁄∂
«Ï√Â∂ Á∂‰ Á≈ «Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ Íº’∂ «Ï√«¡ª «Ú⁄ Á∆, ◊ÁÀÒ≈,
«Ú¤≈¬∆, √‘≈‰≈, ‹≈¬∆ Â∂ ÷∂√ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹Á «’ ’º⁄∂ «Ï√«¡ª «Ú⁄
Á∆, «Ú¤≈¬∆, √‘≈‰≈ Â∂ ÷∂√ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’ج∆ Ú∆ «Ï√Â≈ Á∆ ÂØ∫ «ÏȪ
È‘∆∫ ωÁ≈ √∆Õ
ÓÈ∞÷∆ «Ú’≈√ Â∂ √Ó∂∫ Á∂ ◊π˜È È≈Ò ÚÂØ∫ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª
Ú√ª Á∆ ωÂ «Ú⁄ ÂÏÁ∆Ò∆ ‘πøÁ∆ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ ‘π‰ Á∆ Ïπ‰È Á≈ ¡º‚≈
ËÂ∆ «Ú⁄ ’∆Ò∂ ◊º‚ ’∂ ω≈¿∞‰ Á∆ ʪ Í«‘Òª ª Òº’Û Á∂ ⁄’Ó∂ ¡º‚∂
ωÈ∂ Ùπ» ‘ج∂Õ «¬‘ ¡º‚∂ «¬’ «’√Ó Á∂ Ó≥‹∂ Á≈ «Ï◊À Ïπ‰∂ ÏÛ≈ Î∂Ó ‘øπÁ∂
√ÈÕ ¬∂√ Á∆ ¶Ï≈¬∆ Â∂ ⁄ΩÛ≈¬∆ Ó≥‹∂ È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¡º‚∂ ˘
«‹Ê∂ Ó˜∆ º÷ Á∆¡ª Ïπ‰∆¡ª ‹≈ √’Á∆¡ª √ÈÕ ‘π‰ ª ÒØ‘∂ Á∆¡ª
Í≈¬∆ͪ Á∂ ¡º‚∂ Ï‰È Òº◊ ◊¬∂ ‘ÈÕ ‘π‰ Á∆¡ª Ïπ‰È Á≈ «Ú≈‹ Ú∆
«ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ ¡º‹ ’Ò∑ √≈∆¡ª ÒÛ’∆¡ª ÍÛ∑Á∆¡ª ‘ÈÕ È≈Ò∂ ÙÏÁ Á≈ «¬’ ¡Ê «¬‘ Ú∆ ‘À «’ «¬’ ’øÓ ’«Á¡ª Á∂ È≈Ò
¬∂√ Ò¬∆ ÒÛ’∆¡ª ’ØÒ Á∆¡ª Ïπ‰È Á≈ ‡≈¬∆Ó Ú∆ ÿº‡ ‘ÀÕ Á∆¡ª Á∆ Á»√≈ ’øÓ ‘Ø ‹≈Ú∂Õ «‹Ú∂∫ ’ج∆ ◊ø◊≈ «¬ÙÈ≈È ’È ‹≈Ú∂ Â∂ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ج∂
ÚÂØ∫ Ú∆ ¡º‹ ’ºÒ ÿ‡Á∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ ÒØ’ ÒØÛ ¡È∞√≈ Ï≈˜≈Ø∫ ω∆¡ª ¿∞ÊØ∫ ¡≈͉∂ ÚÍ≈ √ÏøË∆ ’ج∆ Ú√ª Ú∆ ÷∆Á «Ò¡≈Ú∂Õ ¿∞√ Ò¬∆ Î∂
Á∆¡ª ÷∆Á «Ò¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ ¡º‹ ’ºÒ∑ ÎØÓ Á∂ ◊ºÁ∂ Á∂‰ Á≈ ¡÷≈‰ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À -
«Ú≈‹ ⁄Ò «Í¡≈ ‘ÀÕ È≈Ò∂ Óπø‹ Ï◊Û Á≈ √ΩÁ≈,
@ È≈Ò ◊ø◊≈ Á≈ «¬ÙÈ≈ÈÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ ¤«Û¡ª ˘ Ï‘πÂ≈ Ó≈‰ √«Â’≈
È≈Ò∂ Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ¡º‚≈
È‘∆∫ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¤«Û¡ª ˘ Ú∂÷ ’∂ Ï‘»¡ª ÁÛ Úº‡ ’∂ ¶ÿ‰ Á∆
È≈Ò∂ Ïπ‰È Ú≈Ò∂ ¡º‚∂ Á∆ ωÂ Áº√‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÀ∫ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª
’Ø«ÙÙ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «Á÷≈Ú∂ Ò¬∆ Í≈¬∂ ◊¬∂ ÿπø◊»¡ª/√Â≈«¡ª
Á∂ È≈«Ò¡ª Ï≈∂ Áº√‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘ªÕ È≈Ò∂ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈‹ Á≈ «¬’ «‘º√≈
Ú≈Ò∂ È≈Ò∂ ˘ Ú∆ ´’≈¿∞‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
‘πøÁ∂ √ÈÕ È≈Ò∂ √»Â∆ Â∂ ∂ÙÓ∆ Ë≈«◊¡ª Á∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’∞Û∆¡ª,
È≈Ò≈ ‡ø◊ ÒÀ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò≈,
Ï‘»¡ª, ÏπÛ∆¡ª ÿ ‘∆ È≈Ò∂ Ïπ‰Á∆¡ª √ÈÕ ’∞Û∆¡ª ˘ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
È∆ ‡ØÒ∆ ¡≈¿∞∫Á∆ ¤«Û¡ª Á∆Õ
ÍÛ∑≈«¬¡≈ È‘∆∫ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í ÿ Á∂ ’øÓª ’≈ª «Ú⁄ Ó≈‘ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿ∂¨ ¿∞ÁÔØ◊ Á∆ ⁄Û∑ ‘πøÁ∆ √∆Õ «‹√ «’√∂
√∆Õ √»Â∆ È≈Ò∂ «È ÚÂØ∫ Ò¬∆ ω≈¬∂ ‹≈Á∂ √ÈÕ ∂ÙÓ∆ È≈Ò∂ «Ú¡≈‘

ADG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ ADH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
’√Ï∂, ≤Ù«‘ «Ú⁄ «¬’Ø «’√Ó Á≈ ’øÓ ‘؉ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ «’√Ó Á∂ ’ØÒ È≈ ‘∆ È≈Ò∂ Ïπ‰È Ò¬∆ ‡≈¬∆Ó ‘À, È≈ ‘∆ È≈Ò∂ ‘π‰ Á‘∂‹ «Ú⁄ «ÁºÂ∂
Á»√∂ ’≈∆◊ Ú∆ ¿∞√ ʪ «¬’º·∂ ‘؉∂ Ùπ» ‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬’ ʪ «¬’º·∂ ‘؉ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ª Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ω∂ ω≈¬∂ È≈Ò∂ «ÓÒ ‹≈Á∂ ‘ÈÕ
’ ’∂ √≈∂ ◊≈‘’ ¿∞Ê∂ ¡≈¿∞‰ Òº◊ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Ú’∆ ¡≈√≈È∆ È≈Ò ‘؉ @
Òº◊ ‹ªÁ∆ √∆Õ È≈«Ò¡ª «ÚÙ∂Ù ’ ’∂ ∂ÙÓ∆ È≈«Ò¡ª Á≈ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈
ÏØ‘∆¬∂, ◊Ø‘Ò∂
’øÓ Í«‡¡≈Ò∂ Ù«‘ «Ú⁄ ‘؉ Òº◊ «Í¡≈Õ ¬∂√∂ ’ ’∂ ª Ú‘π‡∆ ¡≈͉∂
ÏØ‘∆¬∂, ◊Ø‘Ò∂ «’√∂ √Ó∂∫ Á≈‹ Á≈ «‘º√≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’∞Û∆¡ª Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù
Ó≈‘∆ ÂØ∫ Í«‡¡≈Ò∂ Á∂ È≈«Ò¡ª Á∆ Ó≥◊ ’Á∆ √∆-
ÂØ∫ ‘∆ ’∞Û∆¡ª Á∆¡ª Ó≈Úª Á≈‹ «Â¡≈ ’È≈ Ùπ» ’ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á
Ó≈‘∆, ‹∂ ⁄«Ò˙∫ Í«‡¡≈Ò∂,
’∞Û∆¡ª ÏÛ∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √È Âª ¿∞‘ ¡≈͉≈ Á≈‹ ¡≈Í «Â¡≈
¿∞ÊØ∫ «Ò¡≈Ú∆∫ ∂ÙÓ∆ È≈Ò∂,
’Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑≈ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ’øÓ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’∞Û∆¡ª
◊ºÒª ’Á∂ ÁπÈ∆¡ª Ú≈Ò∂Õ
⁄÷≈ ’ºÂÁ∆¡ª √È, Á∆¡ª Ïπ‰Á∆¡ª √È, ÎπÒ’≈∆¡ª, Ï≈ˆ ’º„Á∆¡ª
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ È≈Ò∂ Ïπ‰È Ú≈Ò∂ ¡º‚∂ Ï≈∂ Áº√Á≈ ‘ªÕ «¬‘ ÍÂÒ∆¡ª
√È, «Ú¤≈¬∆¡ª, √‘≈‰∂, fiØÒ∂ ¡≈«Á ’º„Á∆¡ª √È, ͺ÷∆¡ª ω≈¿∞∫Á∆¡ª
κ‡∆¡ª Á≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ ¤∂ ’∞ Îπº‡ ¶Ó≈ Â∂ «ÂøÈ ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ≈ ‘πøÁ≈
√ÈÕ ◊ºÒ ’∆, Á≈‹ Á∆ ‘ Ú√ ‘ºÊ∆∫ «Â¡≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÚÀ√∂ Ú∆
√∆Õ ¬∂√ ˘ ÿÛ≈¿∞‰ Ò¬∆ «¬√ Á∆¡ª ¶Ó∆¡ª Ï≈‘∆¡ª Á∂ √À∫‡ «Ú⁄ ÁØ
Í≥‹≈Ï∆¡ª Á≈ «Ó‘È ’È Á≈ √πÌ≈¡ ‘ÀÕ ’∞Á È∂ Ú∆ Í≥‹≈Ï∆¡ª ˘
κ‡∆¡ª ’Ï«˜¡ª È≈Ò Ò≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª κ‡∆¡ª ˘ «Í¤∂ ’ ’∂
’øÓ ’È Á∂ ºª Á∆ ÌÍ» Ï÷ÙÙ ’∆Â∆ ‘ÀÕ Í≥‹≈Ï∆ «‡’ ’∂ Ú∆ È‘∆∫ ÏÀ·
¡º‚∂ ˘ ÷Û≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ¡º‚∂ «Ú⁄ ‰∂ ‘ج∂ Â≈‰∂ ˘ ¶Ó∂ Ò؇
√’Á∂Õ Í≥‹≈Ï∆ Ó≥◊ Ú∆ È‘∆∫ ’Á∂Õ Í≥‹≈Ï∆ ÒÛ √’∂Á ‘È, «ÌÛ √’Á∂
Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹¿∞∫-«‹¿∞∫ Â≈‰∂ ˘ Ï«π‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¬∂√ «Ú⁄
‘È-
√ÒÚ≈Û Á∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ÍØ∆¡ª Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á √ºÂ
Í≥‹≈Ï∆ È≈ «ÍÛ ¤º‚‰,
¡º· ÍØ∆¡ª ÍÀ ‹ªÁ∆¡ª √È Âª «¬È∑ª ÍØ∆¡ª ˘ ¿πÍ ω∂ È≈Ò∂ È≈Ò
È≈ ‘ºÊ ‡º‚‰Õ
·Ø’ ’∂ ÍØ∆¡ª ˘ Ï≈‘ ’º„ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ Ïπ‰ ’∂ ÍØ∆¡ª Í≈¬∆¡ª
¬∂√∂ ’’∂ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «‹‘Û∆ ‹È≈È∆ «Ú‘Ò∆ «‘øÁ∆ √∆, ¿∞√
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Î∂ ÍØ∆¡ª ·Ø’ ’∂ Ï≈‘ ’º„ «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√
Á∆ «ÈßÁ≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, ÏÁ÷ج∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆-
Â∑ª È≈Ò≈ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ
«Ú‘Ò∆ øÈ ’øÓ È≈ ’≈,
Ï‘πÂ∂ È≈Ò∂ Ó≥‹∂ ˘ ’øË È≈Ò Íπº·≈ ÷Û≈ ’ ’∂ ¿∞√ Á∂ Í≈«Ú¡ª «Ú⁄
¡º◊∂ Ì≈ÏØ Èº⁄‰∆,
‰∂ ‘ج∂ È≈Ò∂ Á∆ Â≈‰∆ «Ú⁄ √؇∆ Í≈ ’∂ º÷ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆ Â∂ È≈Ò≈ Ïπ‰
«Íº¤∂ „ØÒª Á∆ ÷Û’≈Õ
«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª Ó≥‹∂ ÂØ∫ È≈Ò∂ Ïπ‰È Ú≈Ò∂ ¡º‚∂ Á≈ ’øÓ ÒÀ «Ò¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Â≈‰∂ Á≈ ’∞fi «‘º√≈ Ïπ‰È ÂØ∫ «‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‘∂ Â≈‰∂ ˘
«Ú⁄≈Ò∂ ÂØ∫ ’À∫⁄∆ È≈Ò ’º‡ ’∂ ω∂ È≈Ò∂ ˘ ¡º‚∂ ÂØ∫ Ï≈‘ ’º„ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ Â≈‰∂ Á∂ ‘∂ ¬∂√ «‘º√∂ «Ú⁄ ‘ºÊ È≈Ò ’¬∆ «’√Óª Á∂ «‚˜≈«¬È ω≈ ’∂
«√Â≈∂, ÿπø◊» Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª «√Â≈«¡ª Ú≈Ò∂, ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò∂
È≈Ò∂ ωÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
‘π‰ È≈ ’ج∆ ÿª «Ú⁄ È≈Ò≈ Ïπ‰Á≈ ‘À, È≈ ‘∆ «’√∂ ’ØÒ È≈Ò∂
Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ¡º‚≈/√‡À∫‚ ‘ÀÕ ÒÛ’∆¡ª ‘π‰ ÍÛ∑Á∆¡ª ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ¿∞È∑ª

ADI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AE@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÏØ‘∆¬∂, ◊Ø‘Ò∂ ¤Ø‡∂ ¡≈’≈ Á∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √È, ÏÛ∂ ¡≈’≈ Á∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ «⁄Í’∂, ¬∂√ Ò¬∆ Ó»Ë∂ Ó≈∂ ÏÂÈ ¿∞Í Í«‘Òª ’ÍÛ≈ ‹ª ’≈◊˜ º÷ ÒÀ∫Á∂
√ÈÕ Á≈‹ Ú≈Ò∂ ÏØ‘∆¡ª «Ú⁄ Óπ«‡¡≈ª È‘≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ √≈ω, ÁøÁ≈√≈, √ÈÕ Î∂ ¬∂√ ˘ √πº’‰ Ò¬∆ ËπºÍ∂ º÷ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ‹Á ◊Ø‘Ò≈ √πº’ ‹ªÁ≈ √∆
√πÓ∂Á≈È∆, Í≈¿±‚ Â∂ ‘Ø «Èº’≈ Ó؇≈ √≈Ó≈È º÷Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Âª ¿∞√ ˘ ÏÂÈ ÂØ∫ ¿∞Â≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¿∞Â≈∂ ‘ج∂ ◊Ø‘Ò∂ Â∂ Î∂ ”’ºÒ∆
⁄÷≈ ’ºÂ‰ √Ó∂∫ ÏØ‘∆¬∂ «Ú⁄ Í»‰∆¡ª, ◊Ò؇∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ï≈ˆ, ◊≈⁄‰∆ Á≈ ¡≥Á Ï≈‘ Ò∂Í ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ◊Ø‘Ò≈ √≈¯, ͺË
ÎπÒ’≈∆¡ª, «Ú¤≈¬∆¡ª ’º„‰ Ú∂Ò∂ Ú∆ ÏØ‘∆¬∂ ◊Ø‘«Ò¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ Òº◊∂Õ ‹Á «¬‘ Ò∂Í √πº’ ‹ªÁ≈ √∆ ª ◊Ø‘Ò∂ ¿∞Í ø◊ È≈Ò ÒØÛ ¡È∞√≈
‹ªÁ∆ √∆Õ Ìº·∆ Â∂ Á≈‰∂ ÌÈ≈¿∞‰ Ò¬∆ Á≈«‰¡ª ˘ ÏØ‘∆¡ª ‹ª ◊Ø‘«Ò¡ª Ï∂Òª, Ï»‡∆¡ª, ‚∆˜«¬È Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ◊Ø‘Ò≈ ωÁ≈ √∆Õ
«Ú⁄ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ⁄º’∆ Â∂ ¡≈‡≈ Á≈‰≈ Í∆‘‰ √Ó∂∫ Ú∆ ’¬∆ Ú∂ ‘π‰ È≈ ÏØ‘∆¬∂ ωÁ∂ ‘È ¡Â∂ È≈ ‘∆ ◊Ø‘Ò∂ ωÁ∂ ‘È, È≈ ‘∆ ‘π‰
◊Ø‘«Ò¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÿª «Ú⁄ ÏØ‘∆¬∂, ◊Ø‘«Ò¡ª Á∆ «ÈºÂ ’ج∆ ÏØ‘∆¡ª, ◊Ø‘«Ò¡ª ˘ Á≈‹ «Ú⁄ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ÏØ‘∆¡ª Â∂ ◊Ø‘«Ò¡ª
ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ Á∆ ʪ ÍÒ≈√«‡’ Á∆¡ª Úº÷-Úº÷ «’√Ó Á∆¡ª ω∆¡ª ‡Ø’∆¡ª È∂ ÒÀ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ÏØ‘∆¬∂ «’Ú∂∫ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞‘ Áº√‰ Òº«◊¡≈ ‘ªÕ Ò¬∆ ‘ÀÕ ÏØ‘∆¬∂ Â∂ ◊Ø‘Ò∂ ‘π‰ √≈‚∂ ¡Â∆ Á≈ «Ú√≈ ω ◊¬∂ ‘ÈÕ
ÏØ‘∆¬∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Óπø‹, ’‰’ Á∂ È≈Û Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Óπø‹, @
È≈Û Á∂ ÍÀÈ√Ò Á∆ ◊πÒ≈¬∆ Á∂ ¡≈’≈ «‹øÈ∆¡ª Â∆Ò∆¡ª ÒÀ ’∂ ¿∞√ ˘
Ó≥‹∂, Í∆Û∑∆¡ª
’‰’ Á∂ È≈Û È≈Ò Ó«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ø◊ Ïø◊∂ ÏØ‘∆¬∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆
«’√∂ √Ó∂∫ √≈∆ «¬È√≈È∆ Ú√Ø∫ ËÂ∆ ¿∞Í √Ω∫Á∆ √∆Õ ¡º‹ Ú∆ ÁπÈ∆¡ª
¿∞Í ÚÒ∑∂‡‰ Ú≈Ò∂ È≈Û ˘ ø◊ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ÏØ‘∆¬∂ Á≈ ‘∂·Ò≈ «‘º√≈/ʺÒ≈
Á∆ Ú√Ø∫ Á≈ ’≈¯∆ «‘º√≈ ËÂ∆ ¿∞Í √Ω∫Á≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ «‹Ú∂∫ ÓÈ∞º÷∆ √»fi ÚËÁ∆
«‹‘Û≈ º÷‰ √Ó∂∫ ËÂ∆ Â∂ Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ D/E ’∞ «¬ø⁄ Á≈
◊¬∆, «¬È√≈È È∂ ¡≈͉∆ ÒØÛ ¡È∞√≈ «ÈºÂ ÚÂØ∫ Á∆¡ª Ú√ª Á∆
◊ØÒ ¡≈’≈ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ÏØ‘∆¬∂ ˘ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «Â¿∞∫
¬∆‹≈Á ’È∆ Ùπ» ’ «ÁºÂ∆Õ Ó≥‹∂, Í∆Û∑∆¡ª ¬∂√ «ÈºÂ Á∆ ÒØÛ È∂ ‘∆
«Â¿∞∫ «¬√ Á∆ ◊πÒ≈¬∆ ˘ ⁄ΩÛ≈¬∆ «ÁøÁ∂ ‘ج∂ ¿∞Í ˘ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√
¬∆‹≈Á ’∆Â∂ ‘ÈÕ Î∂ «¬’ ¡«‹‘≈ √Óª ¡≈«¬¡≈ «’ Ó≥‹∂ ‘∆ ÿ Á∆ Ï‘π-
˘ ˙È≈ ¿∞Í º’ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ «‹øÈ∂ √≈¬∆˜/¡≈’≈ Á≈ ÏØ‘∆¡≈
Ó≥ÂÚ∆ Ú√ ω ◊¬∂Õ ÏÀ·‰, ¶Ó∂ ÍÀ‰, √Ω∫‰, ÿ Á≈ √≈Ó≈È º÷‰,
ω≈¿∞‰≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ Â∑ª ÏØ‘∆¬∂ ωÁ∂ √ÈÕ ÏØ‘∆¡ª «Ú⁄ ’¬∆ «’√Ó
Òª◊≈ „؉, ’∞ºÍ ÏøÈ∑‰ Ò¬∆ Ó≥«‹¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹≈‰ Òº◊∆Õ Ùπ» Ùπ»
Á∂ «‚˜≈«¬È Ú∆ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ÏØ‘∆¬∂ ˘ ’‰’ Á∂ È≈Û Á∆ ʪ √»Â
«Ú⁄ ‹ø◊Òª «Ú⁄Ø∫ «‹‘Ø «‹‘∆ Òº’Û «ÓÒÁ∆ √∆, ¿∞√ Á∆ ⁄π◊≈· ω≈ Ò¬∆
Á∆ ø◊ Ïø◊∆ º√∆ È≈Ò Ó«Û∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‹ªÁ∆ √∆Õ ‹ø◊Òª «Ú⁄Ø∫ ‹Ø Óπø‹ ‹ª ÿ≈‘ «ÓÒÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∆ º√∆
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ◊Ø‘Ò∂ ω≈¿∞‰ Á∆ «ÚË∆ Áº√Á≈ ‘ªÕ ◊Ø‘Ò∂ ω≈¿∞‰
ω≈ ’∂ Ó≥‹≈ Ïπ‰ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Í∆Û∑∆ Ó≥‹∂ Á≈ ‘∆ ¤Ø‡≈ »Í ‘À, ‹Ø «√¯ ÏÀ·‰
Ò¬∆ ºÁ∆ ’≈◊˜ Â∂ ºÁ∆ ÍÂÒ∂ ◊º«Â¡ª ˘ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ˘
Á∂ ‘∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ
Í≈‰∆ «Ú⁄ «Ì¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬’ ÏÂÈ «Ú⁄ ◊≈⁄‰∆ «Ì¿∞∫ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
«Ì¿∞∫Â∂ ’≈◊˜/◊ºÂ∂ Â∂ ◊≈⁄‰∆ ˘ ¿∞µ÷Ò∆ «Ú⁄ Í≈ ’∂ ’∞º«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
’∞º‡ ’ºπ‡ ’∂ ’≈◊˜ª, ◊ºÂ∂ Â∂ ◊≈⁄‰∆ Á≈ ÓÒ∆Á≈ ω ‹ªÁ≈ √∆, «¬’ ‹≈È
‘Ø ‹ªÁ≈ √∆, Ò∂√Á≈ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ◊Ø‘Ò≈ «‹øÈ∂ √≈¬∆˜ Á≈ ω≈¿∞‰≈
‘πøÁ≈ √∆, ˙È∂ √≈¬∆˜ Á≈ «Óº‡∆ Á≈ ÏÂÈ (fiº’≈, ÏÒ‰∆, ÿÛ≈) ÒÀ ÒÀ∫Á∂
√ÈÕ «Óº‡∆ Á∂ ÏÂÈ ˘ Ó»Ë≈ Ó≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Ó»Ë∂ Ó≈∂ ÏÂÈ ¿∞Í ÒØÛ
¡È∞√≈ ◊Ø‘Ò∂ ˘ ‘ºÊª È≈Ò «Ú¿∞∫ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ◊Ø‘Ò≈ ÏÂÈ È≈Ò È≈

AEA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AEB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 √Ó∂∫ Á∂ ◊π˜È È≈Ò Â∂ ¡≈¿∞‰ ‹≈‰ Á∂ √≈ËȪ «Ú⁄ Âº’∆ ‘؉
È≈Ò Ó≥‹∂ ¡Â∂ Í∆Û∑∆¡ª Á∆¡ª ⁄π◊≈·ª «Ú⁄ ⁄ø◊∆¡ª Òº’Ûª Òº◊‰ Òº◊
ͬ∆¡ªÕ Ϫ√ Á∆¡ª Òº’Ûª Á∂ Ó≥‹∂, Í∆Û∑∆¡ª Ï‰È Òº◊∂Õ Ó≥‹∂ ¡Â∂ Í∆Û∑∆¡ª
Á∂ Í≈«Ú¡ª «Ú⁄ ÚøÈ-√ÚøÈÂ≈ ¡≈¿∞‰ Òº◊∆Õ ‡≈‘Ò∆ Á∂ ÷≈Á∂ ‘ج∂ Í≈Ú∂
⁄ø◊∂ Ó≥È∂ ‹≈‰ Òº◊∂Õ Óπø‹ Á∆ ʪ Ó≥«‹¡ª ˘ √‰ Á∆ º√∆ È≈Ò, √»Â Â∂
È∞Ó≈ È≈Ò Ïπ«‰¡≈ ‹≈‰ Òº«◊¡≈Õ «‹‘Û∂ Ó≥‹∂ √Ï≈ª, ÏÀ·’ª ‹ª «¬’
ʪ ͺ’∂ ÂΩ Â∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞È∑ª Á∆¡ª ⁄π◊≈·ª Â∂ Í≈Ú∂ ÏÛ∂ ¡’≈ Á∂
Â∂ ÚË∆¡≈ Òº’Û Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ø◊ Ïø◊∂ √»Â Â∂ È∞Ó≈ È≈Ò Ïπ‰∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
Í «Ú⁄≈∂ ¤«Û¡ª Á∂ «‘º√∂ ª Óπø‹ Á∆ Ó≥‹∆ ‘∆ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
øȪ Ú≈«Ò¡ª Á∂ Ͷÿ ÈÓ≈∆,
¤«Û¡ª Á∆ Óπø‹ Á∆ Óø‹∆Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡Â∂ ¡º‹ Ú∆ Óπø‚∂ ’∞Û∆¡≈ Á∂ «Ú¡≈‘ª Ò¬∆ √≈∂
«Í≥‚ «Ú⁄Ø∫ Ó≥‹∂ ”’º·∂ ’È Á≈ «Ú≈‹ ‘ÀÕ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ È≈È’∆¡ª ‹Á
‹≈◊Ø ’º„Á∆¡ª √È, ¿∞√ √Ó∂∫ ‹∂ ’ √Â∂ «Ú⁄ ’ج∆ Ó≥‹∂ Â∂ «Í¡≈ «ÓÒ
‹ªÁ≈ √∆ ª ¿∞√ Á≈ Ó≥‹≈ Ó»Ë≈ Ó≈ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ ‹∆‹∂
¡Â∂ √≈Ò∆ Á≈ «ÙÂ≈ Ï‘π πÓª«⁄’ «‘≈ ‘ÀÕ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ √≈Ò∆¡ª
¡≈͉∂ ‹∆‹∂ ÂØ∫ ¤øÁ √∞‰Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞√ ˘ «√º·‰∆¡ª Ú∆ «ÁøÁ∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √È-
‹∆‹≈ ‹πÛ «◊¡≈ Ó≥‹∂ Á∂ È≈Ò,
‹∆‹≈, Ó≥‹≈ Â∂≈ ’∆ Òº◊Á≈?
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ «Ú¡≈‘ ’È Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ
’¬∆ ’¬∆ √≈Òª Ï≈¡Á Óπø‚∂ ’∞Û∆ Á∂ ‹π¡≈È ‘؉ Â∂ Óπ’Ò≈Ú≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ÈÚ∆∫ Ú‘π‡∆ ˘ ºÊ «Ú⁄Ø∫ Ò≈‘ ’∂, ⁄Ω’∆ ⁄Û∑≈¿∞‰ Á∆ √Ó ’È «Í¤Ø∫
ø◊ Ïø◊∂ √»Â Á∆ Ïπ‰∆ Â∂ ø◊ Ïø◊∂ Í≈«Ú¡ª Ú≈Ò∆ Í∆Û∑∆ Â∂ «Ï·≈¿∞‰ Á≈
«Ú≈‹ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿπø‚ ’º„‰ Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ Í∆Û∑∆
¿∞Í ÏÀ·∆ ÈÚ∆∫ Ï‘» Á≈ √≈∆¡ª Ó∂Ò‰ª, Ù∆’∂ Ú≈Ò∆¡ª ‹È≈È∆¡ª,
’∞Û∆¡ª ÿπø‚ ⁄πº’ ’∂ Ó»ø‘ Ú∂÷Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
ÈÚ∆∫ Ï‘» Óπ’Ò≈Ú∂ ¡≈¬∆,
Ï«‘ ◊¬∆ Í∆Û∑≈ ‚≈‘ ’∂Õ
Ò«‘ø◊≈ ‹≈Ó‰∆, ’∞ÛÂ∆ Ú∆ Á∆,
AEC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ï«‘ ◊¬∆ ⁄Ω∫’ ⁄øÁ Ò≈ ’∂Õ
«Í≥‚ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª ⁄≈Úª ÓºÂ∆¡ª,
¡≈¬∆¡ª ‘øπÓ ‘Ó≈ ’∂Õ
ÈÚ∆∫ «Ú¡≈‘πÒ∆ Á≈,
Ȫ Íπº¤‰ ÿπø‚ ⁄π’≈ ’∂Õ
ȱø‘ √º√ Á∆ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ ’Á∂ Ú∆ Ó∆⁄Ø È‘∆∫ «ÓÒ∆Õ √º√, ȱø‘ ˘
¡≈È∂ Ï‘≈È∂ «ÈßÁÁ∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ‹Á ȱø‘ Á≈ Á≈¡ Òº◊Á≈ √∆, ÌÒ∆ ¿∞‘
Ú∆ È‘∆∫ ’Á∆ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ ‹Á √º√ ¡≈͉∂ ÈΩ’∆ ’Á∂ ÍπºÂ ˘ «ÓÒ‰
‹ªÁ∆ √∆ ª ȱø‘ Ú∆ √º√ ˘ ¿∞µÈ∆¡ª Á∂ «¬º’∆ Í≈¿∞‰ Â∂ ¿∞Â ¡≈¿∞∫Á∆
√∆-
Ú∂ ·≈‰∂Á≈≈! ¿∞µ⁄∆ ‘Ú∂Ò∆ Í≈Õ
Ú∂ ·≈‰∂Á≈≈! ÁØ Ó≥«‹¡ª Á∆ ʪÕ
¡√∆∫ Ú∆ √Ω∫ ◊¬∂, Â∞√∆∫ Ú∆ √Ω∫ ◊¬∂,
Ìπø‹∂ √¿∞∫◊∆ Â∂∆ ÓªÕ
«Ú¡≈‘ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ‹Á Í«‘Ò∆ Ú≈ ÍÃ≈‘π‰≈ ¡≈͉∂ √‘π«¡ª ÂØ∫ Ú‘π‡∆
ÒÀ‰ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆ ª ¿∞√ Á≈ Ó≥‹≈ «‚¿±Û∆ «Ú⁄ ‚≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«‚¿∞Û∆ ÁÚ≈˜∂ ˘ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «’¿∞∫ ‹Ø ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡ª„ ◊π¡ª„
Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª, «ÚÙ∂Ù ÂΩ Â∂ √≈Ò∆¡ª ÍÃ≈‘π‰∂ ¡≈¬∂ ˘ Ú∂÷‰ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √È-
ÂÀ˘ Á∂÷‰ ’¬∆¡ª È∂ ¡≈¿∞‰≈,
«‚¿±Û∆ «Ú⁄ ‚≈‘ Ó≥‹Û∆Õ
¿∞√ Á∆¡ª √≈Ò∆¡ª ¿∞√ È≈Ò Ï‘π √≈∂ ÓÙ’±Ò∂, «‡º⁄ª ’Á∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹∆‹∂ Á≈ ’¬∆ „ø◊ª È≈Ò ‹¨√ ’º„‰, È∆Úª «Ú÷≈¿∞‰,
«·º· ’È Á∆ ’Ø«ÙÙ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «‹È∑ª «Ú⁄Ø∫ «¬’ Ó≥‹∂ È≈Ò
Ú∆ √Ïø«Ë ‘πÁ∆ √∆Õ Ó≥‹∂ Á∆ ⁄π◊≈· «Ú⁄ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ Â≈‰≈ Í∂‡≈ Í≈ ’∂
¿∞√ ¿∞Í ’ºÍÛ≈ ¬∂√ Â∑ª «√¿∞∫ «ÁøÁ∂ √È «‹Ú∂∫ √»Â Á∂ ω∂ ‘ج∂ Ó≥‹∂ Â∂
’ÍÛ≈ «√¿±∫Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞√ ¿πÍ «Ï√Â≈ «Ú¤≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«Ú¤≈¬∆ ¶Ó∂ ⁄ΩÛ∂ ¡˜ Á∆ «Ú¤≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹‘Û∆ «’ Ó≥‹∂ Á∂ ⁄≈∂
Í≈«√¡ª ÂØ∫ ËÂ∆ Á∂ È∂Û∂ º’ Í‘πø⁄Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ó≥‹∂ Á∂ ‘∂·ª «’º’ Á∆ ‹ª
Ï∂∆ Á∆ √»Òª Ú≈Ò∆ ‡≈‘‰∆ º÷ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «‹‘Û∂ ÍÃ≈‘π‰∂ ª ⁄π√Â,
AED - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
⁄Ò≈’, «Âº÷∂ Â∂ ‘π«Ù¡≈ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞‘ ª Ó≥‹∂ Â∂ ÏÀ·‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈͉∂ ¡≈¿∞∫Á≈ ‹ªÁ≈ ’ØÒØ∫ ¶ÿ∂,
È≈Ò «Ò¡ªÁ∆ «¥Í≈È È≈Ò Ó≥‹∂ Â∂ «Ú¤≈¬∂ «Ï√Â∂ Á∂ ÒÛ∑ ˘ ⁄πº’ ’∂ ‹ª ’≈◊˜ Úª◊»ø ÷Û’∂Õ
«Ï√Â∂ ¿∞Í «’Í≈È Á≈ Í»≈ Ì≈ Á∂ ’∂ Ú∂÷‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘∆ Ó≥‹∂ Â∂ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Á≈‹ «Ú⁄ ⁄÷≈ Á∂‰ Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ ¿∞È∑ª
ÏÀ·Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ’È È≈Ò ¿∞‘ √≈Ò∆¡ª ÚÒØ∫ Ó≥‹∂ ÂØ∫ ‘∂·ª ‚∂◊‰ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ϑπÂ∆ ⁄ø◊∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆
Á∂ ⁄∂ ÍÍ≥⁄ ÂØ∫ Ï⁄ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹‘Û∂ ¡«‹‘≈ È‘∆∫ ’Á∂ √È, ¿∞‘ Ó≥‹∂ ’¬∆ Ú∂ ‹Á ⁄÷∂ È≈Ò Í∆Û∑∆ È‘∆∫ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆ ª Ú‘π‡∆ Í∆Û∑∆ Á∆
Â∂ ÏÀ·‰ √≈ ‘∆ ËÛÓ Á∂ ’∂ √»Òª Ú≈Ò∆ º÷∆ ‡≈‘‰∆ ”Â∂ ¡≈ «‚◊Á∂ √ÈÕ Ó≥◊ ¡≈͉∂ Ó≈‘∆ ÂØ∫ ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
‹∆‹≈ ’⁄∆⁄∆¡ª Úº‡Á≈ Â∂ ‘ºÊ ÓÒÁ≈ ‘∆ «‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹ÁØ∫ Ó≥◊«‰¡ª, «Ú¡≈‘ª ¡Â∂ ‘Ø √Ó≈◊Óª «Ú⁄ Ò≈¿±‚ √Í∆’
Ïø È≈„» «‚º«◊¡≈ È∆, Úº‹Á∂ ‘πøÁ∂ √È Âª √Í∆’ª ˘ ’Ø·∂ ¿∞µÍ ÁØ Ó≥«‹¡ª Á∆¡ª «Íº·ª ‹ØÛ ’∂
„Ø‘∆ ‘Ø ◊¬∆ ’Ó≈È∆Õ ¿∞√ Á∂ Í≈«Ú¡ª È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ª ‹Ø √Í∆’ Á∆ ¡Ú≈˜ √≈∂
Óø‹∂ «Í¡≈ «‚º«◊¡≈ È∆, «Í≥‚ «Ú⁄ Â∂ Á» Á» º’ √π‰∆ ‹≈ √’∂Õ
«‹Ú∂∫ Ì∂‚ «ÈÓ≈È∆Õ ¡º‹ ’ºÒ∑ Óπø‹, √‰, √»Â Â∂ ÈÓ≈ È≈Ò Ï‰∂ Ó≥«‹¡ª Á≈ «Ú≈‹ «ÁÈØ
«¬‘ Á∆ Óª ˘ √ºÁØ È∆, «ÁÈ ÿ‡Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ «‹Ê∂ Í«‘Òª «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ ÈÓ≈∆ Ͷÿ Á∂‰
¿π‘ Á∂Ú∂ Í≈‰∆Õ Á≈ «Ú≈‹ √∆, ¿∞Ê∂ ‘π‰ ‘≈‚ ÏÀµ‚ Â∂ Ï’√∂ Ú≈Ò∂ ‘≈‚ ÏÀµ‚ «ÁºÂ∂ ‹≈‰
Òº◊Á∂ ‘ºÊ ¤Ø‡∂ Ó≥‹∂ Â∂ ¶Ó∂ ’ºÁ Á∂ Ó≈‘∆ √ÏøË∆ «¬’ ◊∆ Ú∆ √π‰ ‘∆ Òº◊∂ ‘ÈÕ ÒØ‘∂ Á∆¡ª Í≈¬∆ͪ È≈Ò Ï‰∆¡ª ⁄π◊≈·ª Á∂ Ó≥‹∂ ¡º‹ ’ºÒ∑ ÏÛ∂
ÒÚØ- ÍÃ⁄ºÒ ‘ÈÕ «¬È∑ª ˘ È≈¬∆ÒÈ Á∆ È∞Ó≈ ‹ª º√∆ È≈Ò Ïπ«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ï≈ÏÒ ÓÀ˘ ’∆ Ú «ÁºÂ≈, «¬‘ ω∂ ω≈¬∂ Ó≥‹∂ Ú∆ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ¡≈Ó «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ
¶Ó≈ ¶Ó √¶Ó≈Õ ¬∂√∂ Â∑ª ¡º‹ ’ºÒ∑ ÿº‡ ‘∆ Óπø‹ Á∆ º√∆, √‰ Â∂ √»Â È≈Ò Í∆Û∑∆ Ïπ‰∆
«¬’ Ó≥‹∆ ”Â∂ ¡≈Í √Ω∫Á≈, ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Í∆Û∑∆¡ª Ú∆ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ Òº’Û Á∆¡ª Â∂ ÒØ‘∂ Á∆¡ª ω∆¡ª
Á»‹∆ Ó≥‹∆ Â∂ ‡ø◊ªÕ ω≈¬∆¡ª «ÓÒ ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ Ó≥«‹¡ª Á∆ Â∑ª Ï‘πÂ∆¡ª Í∆Û∑∆¡ª Ú∆ ÒØ‘∂
Â∆‹∆ Ó≥‹∆ ”Â∂ ÍÀ ÷∂∫Á≈, Á∆ Í≈¬∆Í Á∆¡ª ω∆¡ª ω≈¬∆¡ª «ÓÒ ‹ªÁ∆¡ª ‘È, «‹‘Û∆¡ª È≈«¬ÒÈ
ÓÀ∫ ‘π‰ «’ºÊ∂ Úøflª? Á∆ È∞Ó≈ È≈Ò Ïπ‰∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ Òº’Û Â∂ ÒØ‘∂ Á∆¡ª ⁄π◊≈·ª Ú≈Ò∆¡ª
’¬∆ Ú∂ Ó؇∆ Ú‘π‡∆ Ú∆ ”’ºÒ∆ Ó≥‹≈ ÓºÒ ’∂ ÍÂ∆ Ò¬∆ ıÂ∂ Á∆ ÿ≥‡∆ Í∆Û∑∆¡ª Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ÍÒ≈√«‡’ Á∆ ÏÀ∫ Á∆¡ª ω∆¡ª ω≈¬∆¡ª Ú∆
ω ‹ªÁ∆ √∆- «ÓÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ Òº’Û Â∂ ÍÒ≈√«‡’ Á∆¡ª ω∆¡ª ‘ج∆¡ª ͇Û∆¡ª Ú∆
Ó؇∆ øÈ Á≈ ’∆ √Ò≈‘∆¬∂, ÏÀ·‰ Ò¬∆ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ¿∞ÍÒÏË ‘ÈÕ
”’ºÒ∆ Ó≥‹≈ ÓºÒ∂Õ ¡º‹ ’ºÒ∑ ‘ ÿ ’∞√∆¡ª ‘ÈÕ Ï‘πÂ∂ Í«Ú≈ª ’ØÒ √د∂ Ú∆ ‘ÈÕ
‚Á≈ ÷√Ó È≈ È∂Û∂ ¡≈Ú∂, «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ ’∞√∆¡ª Á∆ ʪ ¡º‹’ºÒ∑ √ØÎ∂ Á∂‰ Á≈ «Ú≈‹ ‘ÀÕ ¬∂√ Ò¬∆
Á»Ø∫ ͺ÷≈ fiºÒ∂Õ «‹Ê∂ Í«‘Òª ÈÚ∆∫ Ï‘» ˘ Í∆Û∑∆ Â∂ «Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ‘π‰ ¿∞√ ˘ ’∞√∆
Ò◊Á∂ ‘ºÊ ‘π‰ ÍÂÒ∆ Ú‘π‡∆ Á≈ ‘≈Ò Ú∆ √π‰ ÒÚØ - ‹ª √د∂ Â∂ «Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈¬∂ ◊¬∂ ˘ «‹Ê∂ Í«‘Òª Ó≥«‹¡ª ”Â∂
ÍÂÒ∆ øÈ Á≈ ’∆ √Ò≈‘∆¬∂, «Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞Ê∂ ‘π‰ ¿∞È∑ª ˘ ’∞√∆¡ª ”Â∂ √ثΡª ”Â∂ «Ï·≈«¬¡≈
ÏÀ·∆ Ó≥‹∂ ⁄Û∑ ’∂Õ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó≥«‹¡ª Á∆ ʪ ÏÀµ‚ ÒÀ ‘∂ ‘ÈÕ Ó≥«‹¡ª ¡Â∂ Í∆Û∑∆¡ª Á∆ ‘π‰

AEE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AEF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Í«‘Òª «‹øÈ∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ È‘∆∫ ‘∆Õ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ Ó≥‹∂ ¡Â∂ Í∆Û∑∆ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∂ Ó≥«‹¡ª Á∆¡ª ⁄π◊≈·ª Òº’Û Á∆¡ª ‘∆
ω∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ⁄π◊≈· Á∂ ¶Ó∂ Í≈√∂ Òº◊∆ Òº’Û ˘ Ï≈‘∆ ’«‘øÁ∂ ‘È
«‹‘Û∆ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ F ’π Îπº‡ ¶Ó∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ¤Ø‡∂ ⁄ΩÛ∂ Í≈√∂ Á∆ Òº’Û ˘
√∂Ú≈ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ «ÂøÈ ’∞ Îºπ‡ ¶Ó≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª
Ï≈‘∆¡ª Â∂ √∂«Ú¡ª Á∂ «√«¡ª Â∂ ⁄»Ò Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Á∂ «√«¡ª Á∂
„≈¬∆ ’𠫬ø⁄ «‘º√∂ ˘ ÿº‡ ’ ’∂ «¬’ ‚∂„ ’∞ «¬ø⁄ Á≈ ⁄Ω√ ω≈ Á∂‰ ˘
⁄»Ò Í≈¿∞‰≈ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
Ó≥‹∂ Á∂ ⁄≈ Í≈Ú∂ ‘πøÁ∂ ‘È, «‹‘Û∂ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ B ’π Îπº‡ Á∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∂ Í≈Ú∂ «√ºË∆ Òº’Û Á∂ ‘∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ √Ó∂∫ Á∂ ◊π˜È È≈Ò
Í≈Ú∂ ’¬∆ ‚∆˜≈«¬Èª «Ú⁄ ÷≈Á ’∂ ω≈¬∂ ‹≈‰ Òº◊∂Õ «¬È∑ª Í≈«Ú¡ª Á∂
¿∞ÍÒ∂ «‘º√∂ ÂØ∫ ÁØ ’∞ «¬ø⁄ ‘∂·ª ’ ’∂ ¿∞Í ‘∂·ª ÁØ ¡≈ Í≈ √π≈÷ ’º„∂
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ˘ √ºÒ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞ÍÒ∂ √π≈÷ª «Ú⁄ √∂Ú∂ Á∆¡ª ⁄»Òª
«Îº‡ ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ‘∂·Ò∂ √π≈÷ª «Ú⁄ Ï≈‘∆¡ª Á∆¡ª ⁄»Òª «Îº‡
’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ¬∂√ Â∑ª Ó≥‹∂ Á∆ ⁄π◊≈· ω ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
Í«‘Òª ¡≥Ë «ÚÙÚ≈√, Ú«‘Óª-ÌÓª Á≈ Ô∞º◊ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «’‘Û≈
ÈÚª ’ÍÛ≈, ÈÚª ◊«‘‰≈ «’‘Û∂ «ÁÈ Í«‘ȉ≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ È∆ÔÂ
’∆Â∂ ‘ج∂ √ÈÕ ¬∂√∂ Â∑ª Ó≥‹≈ «’‘Û∂ «ÁÈ Ïπ‰È≈ ⁄≈‘∆Á≈ √∆, ¿∞‘ Ú∆
È∆Ô ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆-
ϺπË, √«È⁄ ’ÍÛ≈, ◊«‘‰≈ ¡ÀÂÚ≈Õ
‹∂ √πº÷ √πºÂ≈ ÒØÛ∆¬∂, Ó≥‹∆ Ï∞‰∆∫ √ØÓÚ≈Õ
Í«‘Òª √≈∂ Ó≥‹∂ Óπø‹ Á∆ º√∆ È≈Ò Ïπ‰∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ï≈‘∆¡ª Ú≈Ò∂
Í≈√∂ ÂØ∫ ‚∂„ ’∞ Îπº‡ ¤º‚ ’∂ Ó≥‹∂ «Ú⁄ ÓºÒ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÓºÒ «Ú⁄ ¡≈Ó
ÂΩ Â∂ AB/AD º√∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÓºÒ Á≈ «‹‘Û≈ «‘º√≈ Ï≈‘∆¡ª È≈Ò
Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ ‘À, ¿∞√ ˘ º√∆ È≈Ò ◊πø«Á¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Î∂ ÓºÒ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂
«¬’ ‚ø‚≈ Í≈ ’∂ ÓºÒ ˘ Úº‡ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Î∂ ‚ø‚∂ ˘ √∂Ú∂ ¿∞Í º÷
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÓºÒ Á∂ «¬’ ÷»ø‹∂ ÂØ∫ «Â¤∂ Ò؇ Ú≈Ò∂ Í≈Ú∂ «Ú⁄ Í«‘Òª ÁØ ‹ª ⁄≈
º√∆¡ª Ú◊≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª º√∆¡ª ˘ “‹∆ Í≈¿∞‰≈” ’«‘øÁ∂
AEG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘ÈÕ ‹∆ Í≈¿∞‰ «Íº¤Ø∫ Â≈‰≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Î∂ Í∂‡≈ Í≈¿∞∫Á∂ ‘ج∂ Ó≥‹≈
Ïπ‰ ’∂ Óπ’øÓÒ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó≥«‹¡ª «Ú⁄ ’¬∆ «’√Ó Á∆¡ª Ïπ‰Â∆¡ª
Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ’ج∆ I ÒÛ∆¡ª Á∆, ’ج∆ AB ÒÛ∆¡ª Á∆ Ïπ‰Â∆
‘πøÁ∆ √∆Õ ’ج∆ ⁄Ω√ ‚ºÏ∆ Á∆ Ïπ‰Â∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘Ø Ï‘π √≈∆¡ª Ïπ‰Â∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á Ó≥‹≈ Ïπ«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, Î∂ Ó≥‹∂ «Ú⁄ ÁΩ‰ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ ÁΩ‰ ˘ ’√ ’∂ Î∂ ÓºÒ «Ú⁄ Í≈«¬¡≈ ‚ø‚≈ ’º„ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√
Â∑ª Ó≥‹∂ Á∆ Ïπ‰Â∆ Í»∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ
Óπø‹ Á∂ Ú≈‰∑ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ √‰ Á∆ º√∆ È≈Ò Ó≥‹∂ Ïπ‰∂ ‹≈‰ Òº◊∂Õ Î∂ √‰
Á∆ º√∆ ˘ ø◊ ’∂ Ó≥‹∂ ω≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ «Í¡≈Õ ÌªÂ ÌªÂ Á∂ ø◊ª È≈Ò
̪ ̪ Á∂ ‚∆˜≈«¬È Í≈¬∂ ‹≈‰ Òº◊∂Õ «⁄Û∆¡ª, ÿπº◊∆¡ª, ÓØ, Ù∂ª
¡≈«Á Á∂ ‚∆˜≈«¬È Ó≥«‹¡ª «Ú⁄ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞√
ÂØ∫ «Í¤Ø∫ √»Â ¡Â∂ ÈÓ≈ Á∂ Ó≥‹∂ Ïπ‰∂ ‹≈‰ Òº◊∂Õ
Í∆Û∑∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ‚∂„ Îπº‡ ⁄ΩÛ∆ Â∂ ÁØ ’∞ Îπº‡ ¶Ó∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ H/A@ «¬ø⁄
¿∞µ⁄∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Ó≥‹∂ Á∆ ⁄π◊≈· Á∆ Â∑ª ‘∆ Í∆Û∑∆ Á∆ ⁄π◊≈· ωÁ∆ ‘ÀÕ Í∆Û∑∆
Á∆ ⁄π◊≈· ¤Ø‡∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Ó≥‹∂ Á∆ ⁄π◊≈· ÏÛ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Ó≥‹∂ Á∆ Â∑≈ ‘∆
Í∆Û∑∆ Ïπ‰∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÁΩ‰ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Í«‘Òª Í∆Û∑∆¡≈ Óπø‹ Á∂ Ú≈‰∑ Á∆
º√∆ È≈Ò Ïπ‰∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Î∂ √‰ Á∂ Ú≈‰∑ È≈Ò Â∂ Î∂ √‰ Á∂
Ú≈‰∑ ˘ ø◊ ’∂ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ Ó≥«‹¡ª Á∆ Â∑≈ ‚∆˜≈«¬È Í≈¬∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬‘ √∆ Ó≥‹∂ ¡Â∂ Í∆Û∑∆¡ª Á∆ Ïπ‰È Á∆ «ÚË∆Õ ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂
Í∆Û∑∆¡ª Â∂ «¬’ ¡÷≈‰ Ú∆ √π‰Á∂ ‹≈˙-
“Á‹∆¡ª Á∂ ’ºÍÛ∂ Í≈‡∂ Â∂ Â÷≈‰ª Á∂ Ó≥‹∂ √Á≈ ‘∆ ‡πº‡∂ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ”
@
‡Ø’∂, ‡Ø’∆¡ª
«Í≥‚ Í«‘Òª √ÚÀ-«ÈÌ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ª Á∆¡ª ÊØÛ∑∆¡ª «‹‘∆¡ª
ÒØÛª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹‘Û∆¡ª «Í≥‚ «Ú⁄ ‘∆ Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «Í≥‚ª
«Ú⁄ ÿ∂¨ ¿∞ÁÔØ◊ ‘πøÁ∂ √È, «‹Ê∂ ‘ ÒØÛ∆∫Á∆ Ú√ «Â¡≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ ÊØÛ∑∆¡ª «‹‘∆¡ª Ú√ª ‘∆ Ó≥‚∆ «Ú⁄Ø∫ «Ò¡≈¿∞‰∆¡ª ÍÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ
÷∂Â∆ «Ú⁄ Â∂ ÿ «Ú⁄ ÚÂØ∫ Ò¬∆ ‡Ø’∂, ‡Ø’∆¡ª, ÏØ‘∆¬∂, ¤≈Ï∂, «¤º’±¡ª
¡≈«Á Á∆ ÒØÛ ÍÀ∫Á∆ √∆Õ «¬‘ ± Á∆¡ª «¤‡∆¡ª ÂØ∫ «Â¡≈ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂
√ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂ª «Ú⁄ ± ¡≈Ó Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÷»‘ª Á∆¡ª
AEH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÍÀÛª Á∂ ¡≈Ò∂-Áπ¡≈Ò∂ ª «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ ± Â∂ ‡≈‘Ò∆¡ª ‘∆ Ò≈¬∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª Á∆ ¤ª ÏÛ∆ √øÿ‰∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Â±Â Á∂ Áı Á∆¡ª
«¤‡∆¡ª Á∆ ¶Ï≈¬∆ G/H Îπº‡ Âº’ ⁄Ò∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ‘∆ ‹∂’ ’ج∆
¶Ó∆ ¶fi∆ Óπ«‡¡≈ ÓË∂ ’ºÁ Ú≈Ò∂ È≈Ò «Ú¡≈‘∆ ‹ªÁ∆ √∆ ª ¿∞√
Óπ«‡¡≈ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ‘Ó∂Ù≈ ’√’ «‘øÁ∆ √∆-
÷º‡‰ «◊¡≈ √∆ ’∆ ÷º‡ «Ò¡ªÁ≈?
÷º‡ ’∂ «Ò¡ªÁ∆ ≈¬∆ Ú∂Õ
È∆ ÓÀ∫ Ò◊ ± Á∆,
ÒÛ ÓË∂ Á∂ Ò≈¬∆ Ú∂Õ
ÓË∂ ‘؉ Á∂ È≈Ò È≈Ò ‹∂’ ¿∞√ Á∂ Ó≈‘∆ Á≈ ø◊ Ú∆ ’≈Ò≈ ‘πøÁ≈ √∆
ª ¿∞√ Óπ«‡¡≈ Á∆¡ª √‘∂Ò∆¡ª ¿∞√˘ ⁄Ø̪ Ò≈¿∞∫Á∆¡ª √È-
È∆ Ò◊∂ ± Á∆¬∂!
ÂÀ˘ ‹π«Û¡≈ «’º’ Á≈ ‹≈±Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÈÚ∆∫ «Ú¡≈‘∆ Ú‘π‡∆ Â∂ Ò≈Û∂ Á≈ «¤‡∆¡ª ÷∂‚‰
Á≈ «Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ò≈Û∂ Á∂ Áπͺ‡∂/ÍÈ∂/√≈Î∆ Á∂ ÒÛ È≈Ò Ò≈Û∆ Á∆
⁄πøÈ∆ Á∆ ◊º· «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ò≈Û≈ Ó»‘∂ Â∞Á≈ √∆Õ Ò≈Û∆ Ò≈Û∂ Á≈ ÒÛ
ÎÛ ’∂ «Í¤∂ «Í¤∂ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ Ò≈Û∆ Á∂ ÿº◊≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ó∂Ò‰ª
¡º◊∂ ¡º◊∂ ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Ò≈Û≈ Ò≈Û∆ Á∂ ‘ºÊª «Ú⁄ ±Â
Á∆¡ª ÈÓ «‹‘∆¡ª ⁄≈ ’∞ Îπº‡ Á∆¡ª «¤‡∆¡ª ÎÛ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
Ò≈Û≈ ¡Â∂ Ò≈Û∆ «¬’ Á»‹∂ Á∂ Í≥‹ Í≥‹ ‹ª √ºÂ √ºÂ ÍØÒ∆¡ª ÍØÒ∆¡ª
«¤‡∆¡ª Ó≈Á∂ √ÈÕ «¬‘ «¤‡∆¡ª ÷∂‚‰ Á∆ √Ó ‘πøÁ∆ √∆Õ
AEI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
± Á≈ Áı ϑπÓ≥ÂÚ∆ ’øÓ «ÁøÁ≈ √∆Õ Â±Â Á∆ √øÿ‰∆ ¤ª ‘؉ ’
’∂ ‘ «¬√Â∆, ÍπÙ, ≈‘∆, ͪË∆ Á»√∂ πº÷ª Á∆ ʪ ± Á∂ πº÷ ʺÒ∂
ÏÀ·‰≈ «˜¡≈Á≈ Í√øÁ ’Á∂ √ÈÕ Â±Â Á≈ ¯Ò ±Â∆¡ª ÷≈‰ Á∂ ’øÓ
¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Â±Â Á∆¡ª ±Â∆¡ª Á≈ ◊∆ “±’ ±’ ±’ ±Â∆¡ª,
¡≈‹≈ ±ª Ú≈Ò∂ ÷»‘ Â∂...” ◊≈ ’∂ ÓÒ’∆ «√øÿ ◊≈«¬’ √≈∂ Í≥‹≈Ï∆¡ª
Á≈ ⁄‘∂Â≈ ◊≈«¬’ ω «◊¡≈ ‘ÀÕ ÓÒ’∆ «√øÿ Ò¬∆ ±Â∆¡ª √ØÈ∂ Á∆¡ª
ÓØ‘ª ω ◊¬∆¡ª √ÈÕ Â±Â Á∆¡ª «¤‡∆¡ª Úº„ ’∂ «¬È∑ª Á∂ ‡Ø’∂,
‡Ø’∆¡ª, ؇∆¡ª º÷‰ Ú≈Ò∂ ¤≈Ï∂, «¤º’± ¡≈«Á ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‡Ø’∂
÷∂Â∆ «Ú⁄ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ‡Ø’∂ È≈Ò ÍÙ»¡ª ˘ ͺ·∂ Â∂ È∆≈ Í≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Óπ◊∆¡ª ˘ ≈ ˘ ‡Ø’∂ ʺÒ∂ º÷‰ Á≈ «Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‡Ø’∂
È≈Ò ◊Ø‘≈ ’±Û≈ ’È √ÏøË∆ «¬‘ ÒØ’ ◊∆ Ú∆ √π‰Ø -
«¬’ ‹Ø Â∂∆ Ì≈Ï∆ ¡≈,
‹∆ √≈‚∆ ‹∂·≈‰∆ ¡≈,
‹∆ √≈˘ Ï‘π √Â≈Ú∂Õ
Ì Ì «ÁøÁ∆ ‡Ø’∂,
‹∆ √≈ÊØ∫ ◊Ø‘≈ √π‡≈Ú∂Õ
«¬√ Â∑ª ‡Ø’∂, ‡Ø’∆¡ª ¡≈«Á ÂØ∫ ¡È∂’ª ’øÓ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‡Ø’∂,
‡Ø’∆¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆∫ ’øÓ ’Á∂ Ïø«Á¡ª Ò¬∆ ؇∆ Ú∆ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‘
ؘ ‡Ø’∂ ‡Ø’∆¡ª, ¤≈Ï∂, ÏØ‘∆¬∂ Á∆ ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ‡Ø’∂,
‡Ø’∆¡ª, ¤≈Ï∂ ¡≈«Á «’Ú∂∫ ωÁ∂ √È, ¿∞‘Ȫ Ï≈∂ Áº√Á≈ ‘ªÕ
«fi¿∞ ‡Ø’∂, ‡Ø’∆¡ª «˜Ó∆∫Á≈ª Á∂ ÿ∆∫ ‹≈ ’∂ ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª
˘ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ «√¯ «¬’ Á≈ («¤‡∆¡ª Úº„‰, Í≈Û‰ Â∂ «¤ºÒ‰
Ú≈Ò≈ √øÁ) Á∆ ‘∆ ÒØÛ ‘πøÁ∆ √∆Õ Â±Â Á∆¡ª «¤‡∆¡ª Úº„ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
«¤‡∆¡ª Ò⁄’Á≈ ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹Ú∂∫ Ó˜∆ ÓØÛ∆¡ª ‹≈ √’Á∆¡ª √ÈÕ
«‹‘Û∆¡ª «¤‡∆¡ª «˜¡≈Á≈ Ó؇∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞È∑ª ˘ «Ú⁄≈ÒØ∫ ÁØÎ≈Û
’ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ÍÂÒ∆¡ª «¤‡∆¡ª ¿∞√∂ Â∑ª Ú Ҭ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
ÁØÎ≈Û Â∂ Ó؇∆¡ª «¤‡∆¡ª Á∂ ‡Ø’∂ ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¿∞√ ÂØ∫ ÿº‡ Ó؇∆¡ª
Á∆¡ª ‡Ø’∆¡ª ωÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞√ ÂØ∫ ÿº‡ Ó؇∆¡ª Â∂ ÍÂÒ∆¡ª «¤‡∆¡ª
Á∂ ¤≈Ï∂, ÏØ‘∆¬∂, «¤º’± ¡Â∂ ‘Ø ÿ «Ú⁄ ÚÂØ∫ Ú≈√Â∂ Ú√ª ω≈¬∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¤‡∆¡ª ˘ Ï≈Ò‰ Á∂ ÂΩ Â∂ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
AF@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ‡Ø’≈ C ’∞ κπ‡ ◊ØÒ ¡≈’≈ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆/‘ÀÕ ‡Ø’∂ Á≈ ÿÛ∂, ÿÛΩ‹∆¡ª
Â≈‰≈ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ F ’∞ Îπº‡ ¶Ó∆¡ª Ó؇∆¡ª «¤‡∆¡ª ˘ ÁØÎ≈Û ’ «Ò¡≈ ’ج∆ √Óª √∆ ‹Á √≈∆ ÓÈ∞º÷∆ Ú√Ø∫ «Óº‡∆ Á∂ ÏÂȪ ˘ Ú‰ º’
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬È∑≈ ÁØÎ≈Û ’∆Â∆¡ª «¤‡∆¡ª ˘ ⁄≈ ⁄≈ «¬’ ʪ ”’º·∆¡ª ‘∆ √∆Ó √∆Õ «Óº‡∆ Á∂ ÏÂȪ Á∆ ‘ Í≈√∂ ÍÃË≈ÈÂ≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ Í≈‰∆ „؉
’’∂ «Ú⁄≈Ò∂ ÂØ∫ «¬’ Á»‹∆ Á∂ ¿∞Í º÷ ’∂ ËÂ∆ Â∂ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂√ Ò¬∆, Í≈‰∆ º÷‰ Ò¬∆, Í≈‰∆ ◊Ó ’È Ò¬∆ «Óº‡∆ Á∂ ÿÛ∂ ‘∆ «¬’Ø «¬’
Â∑ª º÷‰ È≈Ò «Ú⁄≈Ò∂ ª «¬È∑ª «¤‡∆¡ª «Ú⁄ ’ج∆ ¯≈√Ò≈ È‘∆∫ «‘øÁ≈, ÏÂÈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ÿÛ∂ ˘ ÂΩÛ≈ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Í «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ «¬‘ «¤‡∆¡ª «Íº¤∂ ÚºÒ ˘ ‘πøÁ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È, «¬È∑ª
Ó‡’≈ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÁπºË ’≈Û∑‰ Ò¬∆ «Óº‡∆ Á∆¡ª ’≈Û∑‰∆¡ª
«Ú⁄≈Ò∂ ¯≈√Ò≈ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ ÚËÁ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «√∂ Â∂ ¡≈ ’∂ «¤‡∆¡ª Á≈
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÁπºË «Û’‰ Ò¬∆ «Óº‡∆ Á∆¡ª ⁄≈‡∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Óº÷‰
¡≈Í√ «Ú⁄ Á≈ «¬‘ ¯≈√Ò≈ D ’∞ «¬ø⁄ º’ ω ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Â≈‰∂ «Ú⁄ ⁄≈
’º„‰ Ò¬∆ «Óº‡∆ Á∂ ’∞º‹∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Óº÷‰ ÂØ∫ ÿ∆ ω≈ ’∂ º÷‰ Ò¬∆ «Óº‡∆
⁄≈ «¤‡∆¡ª Á∂ «¬‘ √Àµ‡ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ AF ÂØ∫ B@ º’ Á∂ ÍÀ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
Á∆¡ª ÏÒ∑‰∆¡ª, ⁄≈‡∆¡ª Â∂ ÿÛ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÿ«Û¡ª «Ú⁄ «ÿ¿∞ º÷‰
Úº‚≈ ‡Ø’≈ ω≈¿∞‰≈ ‘ØÚ∂ ª ‘Ø Ú∆ ÚºË ÍÀ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¤Ø‡∆ ‡Ø’∆
√ÏøË∆ «¬’ ¡÷≈‰ ‘À -
ω≈¿∞‰∆ ‘ØÚ∂ ª ÿº‡ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
“ÿÛ∂ Á≈ «ÿ¿∞, ’∞Û∆ Á≈ «Í¿∞, ‹‡’≈ Ù≈‘,
Î∂ ‡Ø’∂ Á∆ Ïπ‰Â∆, Ïπ‰≈¬∆ «Ú⁄’≈ ÂØ∫ Ùπ» ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‹∂
«¬È∑ª «ÂøȪ Á≈ È≈ Ú√≈‘Õ”
ÁØÎ≈Û «¤‡∆¡ª Á≈ ‡Ø’≈ ω≈¿∞‰≈ ‘ØÚ∂ ª ÁØÎ≈Û «¤‡∆ ÒÀ ’∂, ‹Ø ⁄≈-
÷∂ ؇∆ Ò¬∆ Òº√∆ ÒÀ ’∂ ‹≈‰ Ò¬∆ fiº’∂ Â∂ ÏÒ∑‰∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
⁄≈ «¤‡∆¡ª Á≈ Â≈‰∂ Á≈ √Àµ‡ ‘πøÁ≈ ‘À, ¿∞√ Á∂ «¬’ Á∂ ¿∞Í Á∆ Â∂ Á»√∂
‘≈«¡ª «Ú⁄ Á≈Ò ËÈ Ò¬∆ ÂÍÒ∂ Ú∆ «Óº‡∆ Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¡≈‡≈ ◊πøÈ∑‰
Á∂ ‘∂· Á∆ Òøÿ≈ ’∂ Ïπ‰Â∆ Ùπ» ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‹∂ ÍÂÒ∆¡ª «¤‡∆¡ª
Ò¬∆ «Óº‡∆ Á∆¡ª ‘∆ Í≈ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹È∑ª ˘ ’∞È≈Ò∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
‘πøÁ∆¡ª √È Âª ¿∞√ È≈Ò Ïπ‰Â∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‹Á «¬’ «¤‡∆ ıÂÓ ‘Ø
◊ºÒ ’∆, ÷≈‰≈ Í’≈¿∞‰, ÚÂ≈¿∞‰ «Ú⁄ «Óº‡∆ Á∂ ÏÂȪ ˘ ‘∆ Ú«Â¡≈
‹ªÁ∆ ‘À ª ¿∞√∂ ʪ Â∂ Á»√ «¤‡∆ Ò≈ ’∂ Ïπ‰Â∆ ¡º◊∂ ÂØ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
‹ªÁ≈ √∆Õ
¬∂√ Â∑≈ «¤‡∆¡ª Ò≈ Ò≈ ’∂ C ’∞ Îπº‡ ◊ØÒ ¡≈’≈ Á≈ ‡Ø’≈ ω≈ «Ò¡≈
Í≈‰∆ ˘ «Ò¡≈¿∞‰, ÚÂ≈¿∞‰ Â∂ √øÌ≈Ò‰ Ò¬∆ «Óº‡∆ Á≈ ÿÛ≈ ‘πøÁ≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‹‘Û∆¡ª Â≈‰∂ Á∆¡ª ¿∞Í «¤‡∆¡ª «‘ ‹ªÁ∆¡ª ‘È, ¿∞È∑ª
√∆Õ Úº‚∂ Í«Ú≈ª «Ú⁄ ’¬∆ Ú∂ Í≈‰∆ º÷‰ Ò¬∆, ¡≈‡≈, ◊πÛ Â∂ Ùº’
«¤‡∆¡ª ˘ ÁØ «¬’ Í≈√∂ ˘ Â∂ ÁØ Á»√∂ Í≈√∂ ˘ ’’∂ ‡Ø’∂ Á≈ ¿∞ÍÒ≈
º÷‰ Ò¬∆ ÏÛ∂ ÏÛ∂ «Óº‡∆ Á∂ Óº‡ Ú∆ º÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Óº‡ ÿÛ∂ Á∂ Úº‚∂ »Í
«‘º√≈ Ïπ«‰¡≈, ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‡Ø’∂ Á∂ ¿∞ÍÒ∂ «‘º√∂ Á∂ ÁØ «ÂøÈ ◊∂Û
‘∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª «Ú⁄ ÿÛ∂ È≈ÒØ∫ B/C ◊π‰ª «˜¡≈Á≈ Í≈‰∆, ¡≈‡≈, ◊πÛ
Ó؇∆¡ª «¤‡∆¡ª Á∂ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Â∑≈ ‡Ø’∂ Á≈ ¿∞ÍÒ≈ «‘º√≈ ‘Ø
Â∂ Ùº’ ÍÀ ‹ªÁ∆ √∆Õ ⁄≈‘ ÁπºË Á∆¡ª Áπ’≈Ȫ Â∂ Ú∆ «¬‘ Óº‡ ¡≈Ó º÷∂ ‘πøÁ∂
Әϻ ω ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂√∂ Â∑ª ‘∆ Â≈‰≈ Í∂‡≈ Í≈ ’∂ ‡Ø’∆¡ª, ¤≈Ï∂, «¤’±
√ÈÕ ¿±·ª ¿∞Í ÒºÁ ’∂ «‹‘Û∂ ÿ«Û¡ª ≈‘∆∫ Í≈‰∆ „Ø«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆,
¡≈«Á ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
¿∞√ ˘ Ò؇ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Á∆ ωÂ ¡≈Ó ÿÛ∂ È≈ÒØ∫ Úº÷∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
‘π‰ «Í≥‚ª «Ú⁄ ’ج∆ ’ج∆ ÿ ‘∆ ± Á∂ Áı Ò≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¬∂√
ÿÛ≈ √≈‚∆ ‘√ ’Ò≈ Á≈ ÚË∆¡≈ ÈÓ»È≈ «‘≈ ‘ÀÕ ÿÛ≈ √Ø‘‰∆ Ó‘∆∫Ú≈Ò
Ò¬∆ Ï‘πÂ∂ ÿª «Ú⁄ ÿ∆∫ ‹≈ ’∂ ‡Ø’∂ ωÈ∂ ÏøÁ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ÒØ’∆∫
Á∂ «¬Ù’ «Í¡≈ Á∆ ’‘≈‰∆ Á≈ «‘º√≈ Ú∆ «‘≈ ‘À -
‡Ø’∂, ‡Ø’∆¡ª, ¤≈Ï∂ ¡≈«Á ω∂ ω≈¬∂ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ı∆ÁÁ∂ ‘ÈÕ ‡Ø’∆¡ª
≈ ‘È∂∆ «ÒÙ’‰ Â≈∂,
ÍÒ≈√«‡’ Á∆¡ª Ú∆ «ÓÒ ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ‘∆ ‡Ø’∂, ‡Ø’∆¡ª
’º⁄∂ ÿÛ∂ Â∂ ÓÀ∫ ÂÁ∆Õ
ω≈¿∞‰ Á≈ «Í≥‚ª Á≈ ÿ∂¨ ¿∞ÁÔØ◊ Ú∆ ‘π‰ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡Á≈ ‹≈ «‘≈
Ú∂÷∆∫ ºÏ≈ ıÀ ’∆∫,
‘ÀÕ
Â∂∆ ¡≈√ Â∂ Ó»Ò È≈ ‚Á∆Õ
@
AFA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AFB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Òº¤∆ ’∞Û∆ Ó«‘«¡ª Á∆,
ÿÛ≈ ⁄πº’Á∆ È≈◊Úˇ Í≈ ’∂Õ
x x x x
Â∂∂ Òº’ ˘ ˜Ï È≈ ¡≈Ú∂,
¤Ø‡≈ ÿÛ≈ ⁄πº’ ’∞Û∆¬∂Õ
x x x
Ú∂ «¬’ Á∂ ÓÀ∫ «ÂøÈ ⁄º’ Ò¿±∫,
Ó∂≈ Òº’ ÍÂÒ≈ È≈ ‹≈‰∆Õ
«‹‘Û∆¡ª ‹È≈È∆¡ª «¬’ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ÿÛ∂ «√ Â∂ º÷ ’∂ Í≈‰∆
„Ø‘Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞È∑ª Á∂ ¿∞ÍÒ∂ ÿ«Û¡ª ˘ «’√∂ Á»√∆ ‹È≈È∆,
ÓÁ È∂ Ò≈‘π‰≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ √ÏøË∆ «¬’ Ì‹≈¬∆ Á≈ ¡≈͉∂
◊≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ÿÛ∂ ˘ «¬’ √≈˜ Á∂ ÂΩ Â∂ ÚÂÁ∂ ‘ÈÕ ÿÛ∂, √π≈‘∆¡ª «Á¿∞ Á∂ «Ú¡≈‘ ‘؉ Â∂ ‘ج∂ «Ú◊Ø⁄∂ √ÏøË∆ ÒØ’ ◊∆ ‘À-
«’√∂ √Ó∂∫ ÒØ’ª Ò¬∆ ¤Ø‡∂ Ϋº‹ Á≈ ’øÓ «ÁøÁ∂ √ÈÕ √π≈‘∆¡ª Á∆ √¯ «Ú⁄ «Á¿∞ «Ú¡≈«‘¡≈ Ùπ’ ÓÈ≈«¬¡≈,
ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÿÛ∂, √π≈‘∆¡ª «Ú⁄ ψÀ «Ï‹Ò∆ Ú«Â¡≈ Í≈‰∆ Ïπº’ Ïπº’ Úø‚∂ Í’ΩÛ∂Õ
·ß‚≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ Ïº⁄∂ Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù √Ó∂∫ ◊ÌÚÂ∆ «¬√Â∆ Á∂ Ó≥‹∂ ’ØÒ ‹∂ ±ø ¡º‚ ‘Ø «◊¡≈,
Í≈‰∆ È≈Ò Ì∂ ÿÛ∂ ˘ º÷‰ Á≈ «Ú≈‹ ‘ÀÕ Ë≈È≈ ‘À «’ «¬√ ’’∂ ‹º⁄≈ ’Ω‰ ´‘≈¿± ÂØÛ∂Õ
¡Â∂ Ϻ⁄≈ ˘ «’√∂ «’√Ó Á∆ ’ج∆ «¬Ò-ÏÒ≈¡ È‘∆∫ Òº◊Á∆Õ ÿ«Û¡ª ˘ Í≥‹≈Ï Á∂ ’¬∆ «‘º«√¡ª «Ú⁄ ÿÛ∂ ˘ Ó‡’∂ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ÿÛ∂ Á∂
‡ºπ‡‰ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ Ï‘π √øÌ≈Ò ’∂ º÷‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ «‹√ ’’∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ ˘ ÂÒ≈ ’«‘øÁ∂ ‘È, «Ú⁄’≈Ò∂ «‘º√∂ ˘ «„º‚ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À,
ÿ«Û¡ª ˘ ÿÛÚø‹∆¡ª Â∂ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ - ¿∞ÍÒ∂ ◊Ò Ú≈Ò∂ «‘º√∂ ˘ ◊Ò≈ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
“ÿÛ≈ ÿÛÚø‹∆ ”Â∂, Ïπº„≈ Ó≥‹∆ Â∂” «‹È∑ª ÿª «Ú⁄ «fi¿∞ ¡≈Í Í≈‰∆ √ÍÒ≈¬∆ È‘∆∫ ’Á∂ √È, ¿∞È∑ª
ÿÛ∂ Á∆ Â∑ª ‘∆ Ïπº„∂ Ïø«Á¡ª ˘ Ú∆ √øÌ≈Ò ’∂ º÷‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ÿª Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª, ’∞Û∆¡ª ¡≈Í ÿØ∫ ÿÛ∂ ÒÀ ’∂ ÷»‘∆¡ª ÂØ∫ Í≈‰∆ ÒÀ‰
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÏÛ∆ ÓπÙ’Ò È≈Ò √≈∂ «Í≥‚ «Ú⁄ «¬’ ÁØ ÷»‘∆¡ª Ò¬∆ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÷»‘∆¡ª «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ «fi¿∞ ‘∆ ’º„ ’∂ ÿÛ∂ ÌÁ∂ √ÈÕ
‘∆ ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹√ ÂØ∫ √≈≈ «Í≥‚ Í≈‰∆ ÚÂÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÷»‘∆¡ª «Ú⁄Ø∫ ÿ«Û¡ª ˘ º÷‰ Ò¬∆ ÿª «Ú⁄ ÿÛÚø‹∆¡ª ω∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘
Í≈‰∆ «fi¿∞ ‚ØÒ È≈Ò ‹ª ⁄ÓÛ∂ Á∂ ÏØ’∂ È≈Ò ’º„Á∂ ‘øπÁ∂ √ÈÕ Ú«‘ø◊∆¡ª Òº’Û Á∆¡ª ω∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÿÛÚø‹∆¡ª √ÏøË∆ ÒØ’ ◊∆ ‘À -
¿∞Í ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ «ÂøÈ «ÂøÈ ÿÛ∂ º÷ ’∂ «fi¿∞ ‘∆ Ï‘πÂ∂ ÿª «Ú⁄ Í≈‰∆ ÿÛ∂ ÿÛÚø‹∆¡ª ”Â∂
√ÍÒ≈¬∆ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Í≈‰∆ Á∆¡ª Ì∆¡ª ⁄ÓÛ∂ Á∆¡ª ÓÙ’ª È≈Ò Ú∆ Ó≈‘∆ ÍÃÁ∂√ «◊¡≈
«fi¿∞ ÒØ’ª Á∂ ÿª «Ú⁄ º÷∂ ÿÛ∂ ÌÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «Í≥‚ª «Ú⁄ «fi¿∞ª Á∂ ‘ºÊ Ó≈ª Ó≥‹∆¡ª ”Â∂Õ
’¬∆ ’¬∆ Í«Ú≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ √≈∂ Í«Ú≈ª Á∂ ÏøÁ∂, ‹È≈È∆¡ª Â∂ ’∞Û∆¡ª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≈‰∆ Á∆ «’ºÒ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ’’∂ Í≈‰∆ ˘
Ï‘π √¯∂ È≈Ò Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÿÛ∂ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ’ØÒ
º’ ÒØ’ª Á∂ ÿª «Ú⁄ ÿ«Û¡ª ≈‘∆∫ ‘∆ Í≈‰∆ Í‘πø⁄≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
◊ÛÚ∆ º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ ◊ÛÚ∆ Á∂ ◊ˇ Áπ¡≈Ò∂ ÍÂÒ∂ √∆¬∂ Á≈
√ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂ ◊∆ ‘È -
‘À∫‚Ò «‹‘≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª ‹Ø ÚÂØ∫ √Ó∂∫ Í≈‰∆ ÿº‡ ÂØ∫ ÿº‡ ‚∞ºÒ∑∂Õ

AFC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AFD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ◊Ó∆ Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ «‹‘Û∂ «Íø‚ª Á≈ ¯≈√Ò≈ «¬’ Á»‹∂ ÂØ∫ Ï‘π Á»
‘πøÁ≈ √∆, ¿∞È∑ª «Í≥‚ª Á∂ ≈‘ª Á∂ «Ú⁄’≈ «‹‘∂ Áıª Á∆ ¤ª «Ú⁄
√ÒÚ≈Û Á∆ fiπº◊∆ ω≈ ’∂ Í≈‰∆ «Í¿∞‰ Ò¬∆ «Í¡≈¿∞ Ò◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
«¬È∑ª «Í¡≈¿∞¡ª «Ú⁄ Í≈‰∆ Á∂ ÿÛ∂ Ì ’∂ º÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª «Í¡≈¿∞∫¡ª
«Ú⁄ ’¬∆ Ú∂ Ìπº‹∂ ¤ØÒ∂ ¡Â∂ ◊πÛ Ú∆ º«÷¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹‘Û≈ ÒØÛÚøÁ
≈‘∆, ͪË∆¡ª ˘ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÿ«Û¡ª Á≈ Í≈‰∆ ·ß‚≈ º÷‰ Ò¬∆
ÿ«Û¡ª Á∂ ◊Òª «Ú⁄ ‡≈‡ Á∂ ÍÒÛ∂ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Â∂ Í≈‰∆ «¤Û’
’∂ «◊ºÒ≈ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆, ª ‹Ø Í≈‰∆ ·ß‚≈ ‘∂Õ Í≈‰∆ ˘ ·ß‚≈
º÷‰ Ò¬∆ ÿ«Û¡ª ʺÒ∂ «◊ºÒ∆ ’’∂ ∂ Ú∆ º÷∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
Î∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ ‘Ø ÷»‘ Òº◊∂Õ «‹È∑ª È≈Ò ¯√Òª Á∆ √∂∫‹∆ Ú∆ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ «¬È∑ª ÷»‘ª ÂØ∫ ‹È≈È∆¡ª ÿ Ú‰ Ò¬∆ Í≈‰∆ Ú∆ Ì
ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ÈΩ’∆¡ª ÎΩ‹ Á∆¡ª ‘∆ ‘πøÁ∆¡ª
√ÈÕ ÎΩ‹∆ √≈Ò «Íº¤Ø∫ ¤∞º‡∆ ¡≈¿∞∫Á∂ √È, «‹√ Á≈ Ó≈‘∆ ¤∞º‡∆ ’º‡ ’∂ Ú≈Í√
⁄«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ ¿∞Í ¿∞Á≈√∆ Á≈ ¡≈ÒÓ ‘≈Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆ -
ÿÛ≈ ÷»‘ Â∂ ¤Ø‚ ¡≈¬∆ ¡ª,
¡º‹ «ÁÒ ÷¯≈ «‹‘≈,
«ÁÒ ‹≈È∆ ‡Ø ¡≈¬∆ ¡ªÕ
ÓΩ √Ó∂∫ Ú∆ ÿÛ∂ «Ú⁄ Í≈‰∆ Í≈ ’∂ ¡Ê∆ Á∂ È≈Ò ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«‹√ ʪ ”Â∂ ¡Ê∆ ˘ «ÚÙ≈Ó «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ¡◊Ò∂ ’≈È∑∆ «Íº¤∂ ¡Â∂
«Í¤Ò∂ ’≈È∑∆ ¡º◊∂ Òº◊Á∂ ‘È, ¿∞√ √Ó∂∫ Í≈‰∆ È≈Ò Ì∂ ÿÛ∂ ˘ «√«Ú¡ª
Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ’ ’∂ ÌøÈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂√ Â∑ª ÿÛ≈ Ϻ⁄∂ Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù ÂØ∫
ÒÀ ’∂ ¿∞√ Á∆ ÓΩ º’ Á≈ √≈Ê∆ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
ÿÛ∂ Á∆ √≈˜ Ú‹Ø∫ Ú∆ ÒØ’ √ø◊∆ «Ú⁄ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Í«‘Ò∂
√«Ó¡ª «Ú⁄ ÿÛ∂ Á∂ Ó»ø‘ ¿∞Í ÏÛ ÏøÈ∑ ’∂ ¿∞√ ˘ ¡«‹‘∂ „ø◊ È≈Ò
Ú‹≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹√ ˘ √π‰ ’∂ «‘È ÿÛ≈ Ú‹≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Á∂ È∂Û∂ ¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ «Ù’≈∆ «‘È Á≈ «Ù’≈ ’ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
‘π‰ Ï‘πÂ∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ √’≈ È∂ Ú≈‡ Ú’√ Ò≈¬∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ «‹È∑ª
«Í≥‚ª «Ú⁄ Ú≈‡ Ú’√ È‘∆∫ ‘È, ¿∞Ê∂ ÍÀ√∂ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ª È∂ ÈÒ«’¡ª
¿∞Í Ó؇ª Ò≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ ÿª ¿∞Í Í≈‰∆ Á∆¡ª ‡À∫’∆¡ª ω≈¬∆¡ª
‘ج∆¡ª ‘ÈÕ ÿ ÿ ÈÒ’∂ Òº◊∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ Í≈‰∆ Á∆ «√ºË∆ ÚÂØ∫
Ú≈‡ Ú’√ Á∆ ‡»‡∆ ÂØ∫, ‡À∫’∆ Ú≈Ò∆ ‡»‡∆ ÂØ∫ ‹ª ÈÒ«’¡ª ÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
AFE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘ÀÕ ÍÀ√∂ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ª Á∂ Ϋº‹ º÷∂ ‘ج∂ ‘È, «‹√ «Ú⁄ ÍÒ≈√«‡’ Á∆¡ª
’∂È∆¡ª ¡Â∂ ÏØÂÒª «Ú⁄ Í≈‰∆ Í≈ ’∂ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂ Í«‘Òª ‘
ÿ «Ú⁄ Í≈‰∆ Á∂ ’¬∆ ’¬∆ ÿÛ∂ º÷∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞Ê∂ ‘π‰ Í≈‰∆ √‡∆Ò
Á∆¡ª Ï≈Ò‡∆¡ª «Ú⁄ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À ‹ª «¬’ ¡ºË ÿÛ∂ «Ú⁄ º«÷¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‹Ê∂ Í«‘Ò∂ ÿÛ∂ ÂØ∫ «ÏȪ Í≈‰∆ Á≈ «’¡≈√ ‘∆ È‘∆∫ ’∆Â≈ ‹≈
√’Á≈ √∆, ¿∞Ê∂ ‘π‰ √≈‚∆ ؘ Á∆ ÚÂØ∫ «Ú⁄ ÿÛ∂ Á∆ ÚÂØ∫ È≈Ó≈Â «‘
◊¬∆ ‘ÀÕ
@
¬∆˘
¬∆˘ «√ Â∂ º÷‰ Ú≈Ò∆ F ’∞ «¬ø⁄ ◊ØÒ ⁄º’ «Ú⁄ ω∆ «¬’ Ú√±
‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ «√ Â∂ º÷ ’∂ ‘∆ Óπ«‡¡≈ª, ‹È≈È∆¡ª, ÏπÛ∆¡ª ÿ«Û¡ª
È≈Ò ÿ Ú‰ Ò¬∆ Í≈‰∆ „Ø‘Á∆¡ª √ÈÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Ø Ú∆
Ú√ «√ Â∂ º÷ ’∂ „ج∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ Ò¬∆ ¬∆˘ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ ÷∂ ؇∆ ÒÀ ’∂ ‹≈‰ √Ó∂∫ Òº√∆ Ú≈Ò∆ ÏÒ∑‰∆, fiº’∂ ‘∂· ¬∆˘ º«÷¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈‘Ø∫ ’±ø‚∂, ‡Ø’«¡ª «Ú⁄ «Óº‡∆ „؉ √Ó∂∫ ‹È≈È∆¡ª ¬∆˘ «√
Â∂ º÷Á∆¡ª √ÈÕ ◊Ø‘≈ ’»Û≈ ’È √Ó∂∫ ¬∆˘ ‡Ø’∂ ‘∂· º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
ÿ ω≈¿∞‰ √Ó∂∫ ‹Á «√ Â∂ ◊≈≈ „Ø∫Á∂ √È/‘È, ¬∆˘ ’±ø‚∂ ‘∂· º«÷¡≈
‹ªÁ≈ √∆/‘ÀÕ «ÍÛª «Úº⁄Ø∫ Á≈‰∂ Â∂ È∆≈ „؉ √Ó∂∫ ÏøÁ∂ «√ ¿∞Í Ó؇∂ «‹‘∂
’ºÍÛ∂ Á≈ ÓÛ≈√≈ Ó≈Á∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹‘Û≈ «¬’ «’√Ó Á≈ ¬∆˘ Á≈ ‘∆
«„ºÒ≈ «‹‘≈ »Í ‘πøÁ≈ √∆Õ
AFF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ «¬’ ‘∆ ÷»‘ ‘πøÁ≈ √∆,
«‹√ ÂØ∫ √≈∂ «Í≥‚ Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª Í≈‰∆ „Ø∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «√
¿∞Í Í«‘Òª ¬∆˘ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∆˘ ¿∞Í ÿÛ≈/ÿÛ∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
¬∂√∂ Ò¬∆ ª ÍÃدÀ√ ÓØ‘È «√øÿ ¡≈͉∆ ’«ÚÂ≈ “÷»‘ Á∆ ◊≈Ë∆ ¿∞µÂ∂” Í≈‰∆
ÌÁ∆¡ª Óπ«‡¡≈ª Á≈ «˜’ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ «Ò÷Á≈ ‘À-
ʺÒ∂ ÷∂˘ ‹Û∂ √Â≈∂,
¿∞Â∂ «ÂøÈ «ÂøÈ ÿÛ∂ ¿∞√≈∂,
«Í¡≈ Òº’ ÷≈Ú∂ Ò⁄’≈∂,
¿∞‘ «Î Ú∆ Ò≈‰ È≈ ÍºÏ È∆,
√≈‚∂ ÷»‘ Â∂ Ú√Á≈ ºÏ È∆Õ
¬∆˘ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ÷∂˘ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «‹ºÊ∂ Í«‘Ò∂
√«Ó¡ª Á∆¡ª Óπ«‡¡≈ª «ÂøÈ-«ÂøÈ ÿÛ∂ «√ ”Â∂ º÷ ’∂ Í≈‰∆ „Ø ÒÀ∫Á∆¡ª
√È, ◊Ø‘≈ ’±Û≈ ’ ÒÀ∫Á∆¡ª √È, ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓ «Ú⁄ «‘º√≈ Úø‚≈¿∞∫Á∆¡ª
√È, ÁπºË ⁄Ø∫Á∆¡ª √È, ÁπºË «Û’Á∆¡ª √È, ÷∂Â∆ ؇∆ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∆¡ª
√È, ¿∞Ê∂ ¡º‹ ’Ò∑ Á∆¡ª Óπ«‡¡≈ª «¬‘ √≈∂ ’øÓ ¤º‚ ◊¬∆¡ª ‘È, «‹√
’’∂ Óπ«‡¡≈ª ˘ Ï∆Ó≈∆¡ª È∂ ÿ∂«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À-
¤º‚ ¤∞‚≈ ’∂ Ó≈‘∆ Ú∂,
ÿ Á∂ ’øÓ ’≈ „ØÒ≈Õ
Ø◊∆ ‘ج∆¡ª Ó≈‘∆ Ú∂,
ÈÚ∆¡ª Óπ«‡¡≈ª „ØÒ≈Õ
¤«Û¡ª ˘ ‡’Ø Ò≈¿∞‰ Ò¬∆, «Ú¡≥◊ ’È Ò¬∆ Ú∆ ¬∆˘ Á≈ √‘≈≈
«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
¡≈¿∞∫Á∆ ’∞Û∆¬∂ ‹ªÁ∆ ’∞Û∆¬∂,
Ì «Ò¡≈ ‡Ø’≈ √πº’ Á≈ È∆,
¬∆˘ ’ ÒÀ ¤Û∂ Á∆ Óπº¤ Á≈ È∆Õ
«’√∂ √Ó∂∫ ¬∆˘ ’∞Û∆¡ª Á∂ Á≈‹ Á≈ «‘º√≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
’∞Û∆¡ª ˘ ÍÛ∑≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ È‘∆∫ √∆Õ Í ’∞Û∆¡ª ˘ ’Â≈¬∆, ’„≈¬∆,
Ïπ‰≈¬∆, «√Ò≈¬∆ «Ú⁄ Ó≈‘ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’∞Û∆¡ª ¡≈͉∂ «Ú¡≈‘ Á≈
Á≈‹ ¡≈Í «Â¡≈ ’Á∆¡ª √ÈÕ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ¬∆˘ «’Ú∂∫ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞‘ Áº√‰ Òº«◊¡≈ ‘ªÕ
AFG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á≈‹ Á∂ ¬∆˘ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ’‰’ Á≈ È≈Û/Óπø‹ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Óπø‹ ˘ F
’∞ «¬ø⁄ ◊ØÒ ¡≈’≈ «Ú⁄ Â∂ C ’∞ «¬ø⁄ ⁄ΩÛ≈¬∆ «Ú⁄ ø◊Á≈ √»Â Á∆ º√∆
È≈Ò ‹ª ÒØ◊Û∆ È≈Ò ◊πø«Á¡≈/Ó«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∆˘ Á∆ ⁄ΩÛ≈¬∆ Ú≈Ò∂
Í≈√∂ ’ج∆ ’Ω‚∆¡ª Íπº·∆¡ª ’ ’∂ Ò≈ ÒÀ∫Á∆ √∆Õ ’ج∆ «√Â≈∂ ‹Û ÒÀ∫Á∆ √∆Õ
¬∆˘ Ï‰È «Í¤Ø∫ ¬∆˘ È≈Ò D/E ÒØ◊Û∆ Á∂ Úº÷ Úº÷ ø◊ Á∆¡ª ‚∂„ ’π Îπº‡
Á∆¡ª ‚Øª Úº‡ ’∂ ÏøÈ∑ «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ‚Øª Á∂ ¡÷∆ Â∂ ÎπºÒ
Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∆˘ ˘ «√ Â∂ º÷‰ Â∂ «¬‘ ÎπºÒ Ú≈Ò∆¡ª ‚Øª Óπ«‡¡≈ª
Á∆¡ª ËΩ‰ª ¿∞Í Ò‡’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
Â∂∆ ËΩ‰ Â∂ ÒÓ’Á≈ ‹≈Úª,
ÒØ◊Û∆ Á≈ ÎπºÒ ω ’∂Õ
«‹‘Û∂ ¬∆˘ ¡≈Ó Ú‰ Ò¬∆ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞È∑ª ˘ √‰ Á∆
º√∆ È≈Ò Ó«Û∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∆˘ Ò∆ª Á∂ Ú∆ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‘π‰ ¬∆˘
Á≈‹ Á≈ «‘º√≈ ‘∆ È‘∆∫ «‘≈Õ ÿ ÿ ÈÒ’∂ ‹ª Ú≈‡ Ú’√ Á∆¡ª
‡»‡∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ Óπ«‡¡≈ª Á≈ ÿ«Û¡ª ‘∂· ¬∆˘ º÷
’∂ Í≈‰∆ „؉ Á≈ √Ú≈Ò ‘∆ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ ÷∂Â∆∫ ؇∆, ‹∂’ ÒØÛ ÍÚ∂ ª
ÏøÁ∂ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Òº√∆ Á∆ ʪ ÒØ’ ‘π‰ ⁄≈‘ Í∆∫Á∂ ‘È, ‹Ø ‚ب¡ª «Ú⁄
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¬∂√ Ò¬∆ ¬∆˘¡ª Á∆ ÏÒ∑‰∆¡ª, fiº’«¡ª ‘∂· ÚÂØ∫ ’∆‘È∂
’È∆ ‘À? ‘ª, ◊Ø‘≈ ’±Û≈ ’È √Ó∂∫, «ÏÒ«‚ø◊ª Á∆ ¿∞√≈∆ √Ó∂∫ ’±ø«‚¡ª,
‡Ø’«¡ª ‘∂· ¬∆˘ ˜» º÷∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ¬∆˘ Íπ≈‰∂ ’Í«Û¡ª Á∂
ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ¬∆˘¡ª «Ú⁄ È≈ ’‰’ Á∂ È≈Û Á∆ Â∂ È≈ ‘∆ Óπø‹
Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬‘ ¬∆˘ ¡≈’≈ «Ú⁄ ÊØÛ∑∂ Úº‚∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑≈
¬∆˘¡ª Á∂ ⁄ΩÛ≈¬∆ Ò؇ ’ØÈ∂ È‘∆∫ ’º„∂ ‹ªÁ∂Õ «¬È∑≈ ¬∆˘¡ª ˘ √»Â Á∆ º√∆
‹ª ÒØ◊Û∆ È≈Ò ◊πøÁ‰, ÓÛ∑‰ Á∆ ʪ √‰ Á∆ º√∆ ‹ª Ò∆ª Á∆ ‘∆ ÚÂØ∫
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
¬∆˘¡ª Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ Á≈ Ô∞º◊ ‘π‰ ıÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
@
’±ø‚≈, ÿ؇‰≈
’±ø‚∂ ’¬∆ «’√Ó Á∂ ‘πøÁ∂ √È/‘ÈÕ ’±ø‚∂ ’¬∆ ¡≈’≈ Á∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬’
’±ø‚≈ ÒØ‘∂ Á≈ ‘πøÁ≈ ‘À, «‹√ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ’Û≈‘∆¡≈, Ϻ·Ò,
Â◊≈, Â√Ò≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √È/‘ÈÕ «¬‘ ’±ø‚∂ «Óº‡∆ „؉ Ò¬∆ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂
AFH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘ÈÕ ◊Ø‘≈ ’±Û≈ ’È Ò¬∆ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂ √È/‘ÈÕ Í≈‰∆ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ÚÂ∂
‹ªÁ∂ √È/‘ÈÕ ÍÙ»¡ª ˘ Í≈‰∆ «Í¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂ √È/‘ÈÕ ¤Ø‡∂
Ϻ«⁄¡ª ˘ «Ú⁄ «Ï·≈ ’∂ È∞‘≈¿∞‰ Ò¬∆ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Ù≈Ï ’º„‰ Â∂
¡’ ’º„‰ Ò¬∆ Ú∆ ’±ø«‚¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÒÒ≈∆ Ú∆ ’ºÍÛ∂
ø◊‰ Ò¬∆ ’»ø«‚¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’Á∂ ‘ÈÕ ‹πÒ≈‘∂ Â≈‰∆ ˘ Í≈‰ Á∂‰ √Ó∂∫
Ú∆ ’±ø‚∂ Á∆ ÚÂØ∫ ’Á∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ÒØ‘∂ Ú≈Ò≈ ’±ø‚≈ Ï‘πÓ≥ÂÚ∆ ’øÓ
«ÁøÁ≈ √∆Õ «Óº‡∆ Á≈ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ’±ø‚≈ Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ Ú∆ Í≈‰∆ Ò¬∆
Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À/√∆Õ «Óº‡∆ Á∂ ¤Ø‡∂ ’±ø‚∂ ˘ ’±ø‚∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ’±ø‚∆ ˘
ÁπºË/Òº√∆ Ú≈Ò∆ ⁄≈‡∆ ˘ „’‰ Ò¬∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª
«Ú⁄ ¬∂√ ’±ø‚∆ «Ú⁄ Òº‚± ‹Ò∂Ï∆¡ª Í≈ ’∂ ‹øÈ Â∂ Ó∂Ò ˘ ÚÂ≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂
√ÈÕ ¬∂√ Â∑ª «Óº‡∆ Á∂ ’±ø‚∂ ’±ø‚∆¡ª ÂØ∫ Ú∆ ’¬∆ «’√Ó Á∂ ’øÓ Ò¬∂ ‹ªÁ∂
√ÈÕ ’±ø‚∂, ’±ø‚∆¡ª È≈Ò ’¬∆ ¡÷≈‰, Óπ‘≈Ú∂ Ú∆ ‹πÛ∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ «’√∂ Á∆
Ï‘πÂ∆ ’∞º‡ Ó≈ ’ Á∂‰∆, Ï‘πÂ≈ È∞’√≈È Í‘πø⁄≈ Á∂‰ ˘ “’±ø‚≈ ’È≈”
’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «’√∂ ⁄∆˜ Ú√ ˘ Óπ’≈ Á∂‰ ˘ “’±ø‚≈ Ó»Ë≈ ’È≈” ’«‘øÁ∂
‘ÈÕ
Í ¡º‹ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò «Óº‡∆ Á∂ ω∂ ¿∞√ ’±ø‚∂ Á≈ «˜’ ’È Òº◊≈
‘ª, «‹√ ’±ø‚∂ «Ú⁄ ÿ؇‰∂ È≈Ò Ò±‰, «Ó⁄ª, Ó√≈Ò≈, ⁄º‡‰∆, „ø«‚¡≈¬∆,
√Á≈¬∆, Ìø◊, √πº÷≈ ◊«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’±ø‚∂ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª
«Ú⁄ Áπ√«‘≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÿ؇‰∂ «ÈßÓ Á∆ Òº’Û Á∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
ÿ؇‰∂ ¤Ø‡∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √È, ÏÛ∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¤Ø‡∂ ÿ؇‰∂ ÿª «Ú⁄ Ò±‰,
«Ó⁄, Ó√≈Ò∂, ⁄‡‰∆, „ø«‚¡≈¬∆, √Á≈¬∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ÚÂ∂ ‹ªÁ∂
AFI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√ÈÕ ÏÛ∂ ÿ؇‰∂ È«‘ø◊ «√øÿ √πº÷≈, Ìø◊ ÿ؇‰ √Ó∂∫ ÚÂÁ∂ √ÈÕ È«‘ø◊
«√øÿª Á∂ ÿ؇«‰¡ª È≈Ò ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÿπø◊» Ú∆ ÏøÈ∑∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÿ؇«‰¡ª ÂØ∫
’¬∆ Ú∂ Ì»ø‚ ¡≈Ù’ª ˘ ’∞º‡‰ Á≈ ’øÓ Ú∆ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
’ج∆ ¨‰ ÿ؇‰≈ Ó≈»,
◊Ò∆¡ª Á≈ ÷«‘Û≈ ¤º‚ Á∂Õ
’¬∆ ȱø‘ª ¡ÛÏ √º√ª Á∆ ¡ÛÏ≈¬∆ ’º„‰ Ò¬∆ Â∂ ¡≈È∂ Ú≈Ò∆ ʪ Â∂
«Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈͉∂ Ï≈ÏÒ ÂØ∫ «ÈßÓ Á∂ ÿ؇‰∂ Á∆ Ó≥◊ Ú∆ ’Á∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √È-
√º√ ’∞º‡‰∆ ÍÀ‰∆ Ï≈Í»,
«ÈßÓ Á≈ ÿÛ≈ Á∂ ÿ؇‰≈Õ
¡Ó ȱ∆ ◊≈«¬’≈ Á≈ ◊≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «¬’ ÓÙ‘» ◊∆ ‘À, «‹√
◊∆ «Ú⁄ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ÍÂ∆, «‹√ Á≈ Ȫ ȤºÂ ‘À, ÂØ∫ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ Ï‘πÂ
√≈∆¡ª ⁄∆˜ª, Ú√ª ÷∆Á‰ Á∆ Ó≥◊ ’Á∆ ‘À, «‹È∑ª Ú√ª «Ú⁄ «¬’
Ú√ ÿ؇‰∂ Á∆ Ú∆ ‘À -
ȤºÂ≈ √º√ ’∞º‡‰∆,
«¬’ «ÈßÓ Á≈ ÿ؇‰≈ «Ò¡≈Ú∆∫Õ
Íπ«Ò√ Ú≈Ò∂ «’√∂ ÁØÙ∆ ÂØ∫ ÁØÙ ÓÈÚ≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú∆ ÿ؇‰∂ Ò≈¿∞‰ Á∆
ÚÂØ∆ ’Á∂ ‘ÈÕ
’±ø‚≈ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ◊ج∆ «Óº‡∆ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬√ «Óº‡∆ ˘ ⁄º’
¿∞Í º÷ ’∂ ÿπÓ≈ ’»ø‚≈ ‚ΩÒÁ≈ √∆Õ ⁄º’ ¿∞Í ‚ΩÒ∂ ‘ج∂ ’±ø‚∂ ˘ «¬’ Ë≈◊∂
È≈Ò ’º‡ ’∂ ⁄º’ ÂØ∫ Ò≈‘πøÁ∂ √ÈÕ ’±ø‚∂ ˘ ӘϻÂ∆ Á∂‰ Ò¬∆ «¬’ ‘ºÊ «Ú⁄
«Óº‡∆ Á∆ ω∆ ÁÈ∆ ˘ ÎÛ∑ ’∂ Â∂ Á»‹∂ ‘ºÊ «Ú⁄ «Óº‡∆ Á∆ ‘∆ ω∆ ¤Ø‡∆
«‹‘∆ Ê≈Í∆ È≈Ò ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ ’π«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’±ø‚≈ ◊ØÒ ¡≈’≈ Á≈ ‘πøÁ≈
√∆/‘ÀÕ «¬√ Á∆ ◊πÒ≈¬∆ ‘∂·Ø∫ ÿº‡ ‘πøÁ∆ √∆Õ «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ¿∞Í ˘ ‹ªÁ≈ √∆,
¿∞√ Á∆ ◊πÒ≈¬∆ ÚËÁ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’ø‚∂ Ï≈‘ ˘ ÓπÛ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’»ø‚∂ Á∂ ‘∂·Ò∂
¡≥ÁÒ∂ «‘º√∂ «Ú⁄ ͺÊ Á∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ ‡∞’Û∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’±ø‚∂ «Ú⁄ «‹‘Û∆
Ú√ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ ˘ ÿ؇‰∂ È≈Ò ’∞º‡‰/◊ÛÈ «Ú⁄ «¬‘ ͺÊ
Á∂ ‡π’Û∂ ‘∆ √‘≈¬∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
’±ø‚∂ ˘ √π’≈ ’∂ ¡≈Ú∆ «Ú⁄ Í≈ ’∂ Í’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª
’±ø‚≈ ωÁ≈ √∆Õ ÿ؇‰≈ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ D ’∞ Îπº‡ ¶Ó≈ ◊ØÒ ¡’≈ Á≈ ‘πøÁ≈
AG@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√∆, «‹√ ˘ «Í≥‚ Á≈ Â÷≈‰ ω≈ ’∂ «ÁøÁ≈ √∆Õ ‘π‰ Ò±‰, «Ó⁄ª, Ó√≈Ò∂ Ú√ª «Â¡≈ ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ⁄π «¬’ «’√Ó Á≈ ⁄πÒ∑∂ Á≈ ÏÛ≈
Ϙ≈ «Ú⁄Ø∫ Í∆√∂ «Í√≈¬∂ ‘∆ «ÓÒ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ „ø«‚¡≈¬∆, √Á≈¬∆ ‘π‰ ’Ø¬∆ »Í ‘πøÁ∆ √∆Õ ⁄πÒ∑∂ ¿∞Í Á≈Ò, √Ϙ∆, ⁄≈‘, √≈◊ ¡≈«Á ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
Í∆∫Á≈ ‘∆ È‘∆∫Õ È«‘ø◊ «√øÿ ¡≈͉∆ Ìø◊, √πº÷≈ ‘π‰ ͺÊ Á∂ ’±ø«‚¡ª «Ú⁄ √∆Õ
◊ÛÁ∂ ‘ÈÕ «‹‘Û∂ Í«Ú≈ª ’ØÒØ∫ ’±ø‚∂ ‘È Ú∆, ¿∞‘ Ú∆ Ï‘πÂ∂ ͺÊ Á∂ ‘∆ ÿ Ú∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’º⁄∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÿ ’≈‘Á∂ ‘πøÁ∂ √È, «¬’
‘ÈÕ ◊Û ◊Û≈¬∆ Á≈ «˜¡≈Á≈ ’øÓ ‘π‰ Ï‘π ÿª «Ú⁄ «Ó’√∆ ÂØ∫ ÁØ Ò‡À‰ª ¿∞Í A@/AE ÷‰ ¤ºÂ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬’ ÁÚ≈˜≈ ‘øπÁ≈ √∆, «¬’
«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ’±ø‚∂, ÿ؇«‰¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ÿª «Ú⁄ È≈ Á∂ Ï≈Ï ‘∆ ¡ºË ÓØ∆ º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÿ «Ú⁄ ‘Ø ⁄≈ȉ ¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ¤ºÂª «Ú⁄ «¬’
«‘ ◊¬∆ ‘ÀÕ ÁØ ÓØÿ∂ º÷∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘ Ó∆∫‘ ’‰∆ Ú∂Ò∂ «Óº‡∆ Á∂ ’±ø‚∂ ˘ Ó»Ë≈ Ó≈ ’∂
@ „«’¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í«Ú≈ª Á∆ ¡≈¬∆ ⁄Ò≈¬∆ ‘∆
⁄ÒÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ó√ª ◊π˜≈≈ ‘∆ ‘πøÁ≈ √∆-
˙‡∂/’øËØÒ∆
¡≈«¬¡≈ ÓπÛ∂ È≈Õ
ÿª Á∆¡ª ’ø˪ Á∂ È≈Ò ‹ª «Ú‘Û∂ «Ú⁄ ⁄≈/Í≥‹ ’∞ Îπº‡ ¿∞µ⁄∆,
¡≈‡≈ ÊπÛ∂ È≈Õ
Í≥‹ ¤∂ ’∞ Îπº‡ ¶Ó∆ ÁØ/«ÂøÈ ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ∆ ±Û∆ «Óº‡∆ È≈Ò «ÂøÈ/⁄≈ ’∞ «¬ø⁄
ÍÀ√≈ ‹πÛ∂ È≈Õ
Ó؇∆ fiØ÷∂ º÷ ’∂ ω≈¬∆ ÁØ Í≈√∂ ‹ª «ÂøÈ Í≈√∂ ÚÒ◊‰ ˘ ˙‡≈ ’«‘øÁ∂
x x x
√È, «‹Ê∂ ÏÀ· ’∂ ‹È≈È∆¡ª ؇∆ ‡πº’/⁄πºÒ∑∂ ⁄Ω’∂ Á≈ ’øÓ ÍÁ∂ È≈Ò
◊πºÒ∆, ‹πºÒ∆, ’∞ºÒ∆
’Á∆¡ª √ÈÕ «√¡≈«‰¡ª È∂ Ú∆ «’‘≈ ‘À «’ ÌØ‹È Ï‰≈¿∞‰ Ì‹È ’È
√≈∆ ıÒ’Â ÌπºÒ∆Õ
¡Â∂ «¬√Â∆¡ª Ò¬∆ ÍÁ≈ ˜»∆ ‘À -
ÌØ‹È ˙«‡¡ª Á∂ ˙‘Ò∂ «Ú⁄ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
ÌØ‹È, Ì‹È ¡Ω È≈∆,
«Ú⁄ ⁄πª, ⁄π«Ò∑¡ª «Ú⁄ ÿ≈‘, λ√, √ÒÚ≈Û, Í≈Ê∆¡ª, ’Í≈‘ Á∆¡≈
Â∆ÈØ∫ ÍÁ∂ ’∂ ¡«Ë’≈∆Õ
«¤‡∆¡ª, √πº’∆¡ª fi≈Û∆¡ª Â∂ Áıª Á∆¡ª «fiø◊ª ˘ √π’≈ ’∂ Ú«Â¡≈
˙‡∂ Á∂ ˙‘Ò∂ ’øÓ ’Á∆ ‹È≈È∆, Ï‘», ’∞Û∆, ÏπÛ∆ ÿ Á∆ «È◊≈È∆
‹ªÁ≈ √∆Õ ˙«‡¡ª ¿∞Í ¤ºÂ ª ‘πøÁ∆ È‘∆∫ √∆, ¬∂√ Ò¬∆ Ë»ø¡ª Ï≈‘
Ú∆ ’Á∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ˙‡∂ Á∂ ÷»ø‹∂ «Ú⁄ ⁄π ω≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂
«È’ÒÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ËπºÍ∂ ‘∆ ؇∆¡ª Í’≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂
Á»‹∂ Í≈√∂ ⁄πÒ∑≈ ω≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ˙«‡¡ª «Ú⁄ ”’ºÒ∆ ⁄π ÷»ø‹∂ «Ú⁄
ª ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ËπºÍ «Ú⁄ ÏÀ· ’∂ ؇∆ Í’≈¿∞∫Á∆ Óπ«‡¡≈ Á∂ »Í Á∆ ÍÃ√ø√≈
ω≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ ⁄πÒ∑ª ˙‡∂ Á∆ ’øË Á∂ Ùπ» «Ú⁄ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª
’Á≈ «¬‘ ÒØ’ ◊∆ ‘À -
‹Ø ‹È≈È∆¡ª ⁄π 
ø◊ ⁄ØØ ’∂ Í≈ «Ú⁄ ÍÀ «◊¡≈,
¡Â∂ ⁄πºÒ∑∂ Â∂ È≈ÒØ
˺πÍ∂ ÂÀ∫ Í’≈¬∆¡ª ؇∆¡ªÕ
È≈Ò ’ø Ó ’
˙«‡¡ª ˘ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ «Í≥‚ª Á∆¡ª √ªfi∆¡ª ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ’≈Ò∆
√’‰Õ ⁄π  ¿∞ Í 
«⁄¿∞’‰∆ «Óº‡∆ Á∂ ‡Ø¬∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹ºÊØ∫ «Óº‡∆ «Ò¡ªÁ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ «Óº‡∆
ÂÚ∆ º÷ ’∂ ؇∆¡ª
«Ú⁄ ±Û∆ Ò≈ ’∂ ÿ Á∆ ÿ≈‰∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹Á ÁØ «ÂøÈ «ÁȪ «Ú⁄
ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
«¬‘ ÿ≈‰∆ ⁄ø◊∆ Â∑ª «Â¡≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ ª ˙‡≈ ω≈¿∞‰≈ Ùπ» ’∆Â≈
√ÈÕ ’Û≈‘∆ º÷ ’∂
‹ªÁ≈ √∆Õ «˜¡≈Á≈ Â ˙‡∂ «‹Ê∂ ÿ Á≈ ÁÚ≈˜≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∂ È∂Û∂
ÿª Á∆¡ª ‘Ø ÷≈‰
‘∆ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬’ Í≈√∂ ÿ Á∆ ’øË ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ Á»‹∂ Í≈√∂ ˙‡∂ Á∆
Í∆‰ Ú≈Ò∆¡ª

AGA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AGB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¿∞√≈∆ ’ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬’ Í≈√≈ ˙‡∂ Á∂ ¡≥Á ‹≈‰ Ò¬∆ «‘ ‹ªÁ≈ Òº’Û Á∆ ¿∞µ÷Ò∆ ÂØ∫ ËÂ∆ Á∂ ¿∞µÍ º÷ ’∂ ’øÓ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √∆«Ó≥‡ Á∆
√∆Õ ’¬∆ ˙‡∂ ’ø˪ ÂØ∫ Á» Ú∆ ω∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∆ ¿∞√≈∆ ÁØ Í≈√∂ Ú∆ Â∂ ¿∞µ÷Ò∆ ª ËÂ∆ «Ú⁄ ‘∆ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Òº’Û Á∆ ¿∞µ÷Ò∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆
«ÂøÈ Í≈√∂ Ú∆ ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÁØ Í≈«√¡ª Ú≈Ò∂ ˙«‡¡ª Á∆ Ù∂Í (Ù’Ò) ’≈¯∆ Ó؇∆ √≈∆ «ÂßÈ ’∞ Îπº‡ ¶Ó∆ Òº’Û Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Òº’Û Á∆
¡≥◊∂˜∆ Á∂ ÙÏÁ ¡ÀÒ Ú◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¶Ï≈¬∆ Ú≈Ò∂ «¬’ Í≈√∂ «√ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ Îπº‡/‚∂„ ’∞ Îπº‡ ‚±øÿ∆ ÷Ø‚ ω≈¬∆
˙‡∂ Á∆ Á∆Ú≈ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ «ÂøÈ/⁄≈ ’∞ «¬ø⁄ Ó؇∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Á∂ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘ ÷Ø‚ ¿∞ÍØ∫ «˜¡≈Á≈ ⁄ΩÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ‘∂·ª ˘
‘∂·Ò∂ Îπº‡ ’π «‘º√∂ Á∆ ·Ø√ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ √∆, «’¿∞∫ ‹Ø ¬∂√ Á∂ È≈Ò ⁄πª ‹ªÁ∆ √∆, «Â¿∞∫ «Â¿∞∫ ÿº‡ ⁄ΩÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÿº‡ ⁄ΩÛ∆ ¬∂√ ’ ’∂ º÷∆ ‹ªÁ∆
¡Â∂ ⁄πÒ∑∂ ω≈¿∞‰∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞√≈∆ ˙È∆ ’∞ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹øÈ∆ ÷Û∑∆ √∆, «’¿∞∫ ‹Ø ÓØ‘Ò∂ Á≈ «√≈ ÍÂÒ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹Á ÓØ‘Ò∂ È≈Ò √º‡ Ó≈∆
«‘ √’∂Õ ‹Á «¬‘ ¿∞√≈∆ √πº’ ‹ªÁ∆ √∆, ¬∂√ Â∂ Î∂ ¡◊Ò∆ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆ ª ¿∞µ÷Ò∆ Á∂ ‘∂·ª º’ Í≈¬∆ Ú√ ¡≈√≈È∆ È≈Ò ’∞º‡∆ ‹ªÁ∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¿∞√≈∆ «Ú⁄ ̪ ̪ Á∆ «’√Ó Á∂ fiØ÷∂/ÓØ∆¡ª √ÒÚ≈Û √∆Õ ¿∞µ÷Ò∆ Á∂ Ï≈‘Ò∂ «‘º√∂ ˘ Ú∆ ◊ØÒ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Á∆¡ª ÍØ∆¡ª «Ú⁄ º÷ ’∂ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ÓØ∆¡ª ‘Ú≈
¡≈¿∞‰ Ò¬∆ º÷∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á «¬‘ ¿∞√≈∆ √πº’ ‹ªÁ∆ √∆, ¬∂√
¿∞Í Î∂ ¡◊Ò∆ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ’ ’∂ «¬È∑ª ˙«‡¡ª
Á∆ ⁄≈/Í≥‹ ’∞ Îπº‡ Âº’ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Â±Û∆ «Óº‡∆ Á∆ ¿∞√≈∆ ÂØ∫
«Í¤Ø∫ ¬∂√ ¿∞Í Î∂ «Ï◊À ±Û∆ Ú≈Ò∆ «Óº‡∆ ÍÂÒ∆ ÍÂÒ∆ Î∂∆ ‹ªÁ∆ √∆,
«‹√ È≈Ò ˙‡∂ Á∆ ¿∞√≈∆ «ÏÒ’∞Ò √≈¯ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ Î∂ ˙‡∂ ˘ ͪ‚±ø «Óº‡∆
Á≈ ÍØÒ≈ Î∂ ’∂ ⁄Ó’≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÍØÒ∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á ’¬∆ ˙«‡¡ª Â∂
Ò≈‹Ú ø◊ È≈Ò Ú∂Ò∑ Ï»‡∂ Ú∆ Í≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ’¬∆ Â∑ª Â∑ª Á∂ ‘≈Ù∆¬∂ ω≈
«ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ «⁄Û∆¡ª, ‹ÈΩª ¡Â∂ Ϻ«⁄¡ª Á∆¡ª Ó»ª ω≈ «ÁøÁ∆¡ª
√ÈÕ
‘π‰ Ï‘πÂ∂ ÿ ͺ’∂ ‘ÈÕ √ج∆¡ª Úº÷∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ √∆«Ó≥‡ Á∆ ¿∞µ÷Ò∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ÁØ ’∞ Îπº‡ ‚±øÿ≈ ‡Ø¡≈ Íπº«‡¡≈ ‹≈Á≈
‘π‰ ‹∂ ’ «’√∂ Á∂ ÿ ˙‡∂ ω∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ ‘È, ¿∞‘ ͺ’∆¡ª «¬º‡ª È≈Ò Ï‰∂ √∆Õ ¬∂√ ‡Ø¬∂ «Ú⁄ √∆«Ó≥‡ Â∂ «¬º‡ª È≈Ò ¿∞µ÷Ò∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘
‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ’º⁄∆ «Óº‡∆ Á∆ Ó«‘’ Ú≈Ò∂ ¿∞‘ ˙‡∂ Óπ’Â√, Î∆ؘÍπ «˜«Ò∑¡ª ¿∞µ÷Ò∆ Ú∆ ¿∞ÍØ∫ ÚºË ⁄ΩÛ∆ Â∂ ‘∂·Ø∫ ÿº‡ ⁄ΩÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÍºÊ Á∆¡ª ω∆¡ª
Á∂ ͤÛ∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ ¡‹∂ Ú∆ «ÓÒ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‘π‰ Á∆¡ª Ï‘πÂ∆¡ª Óπ«‡¡≈ª ω≈¬∆¡ª ¿∞µ÷Ò∆¡ª ˘ ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º‚ ’∂ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ Â∂
ª ⁄πºÒ∑∂ ÏÀ· ’∂ ≈˜∆ È‘∆∫Õ ◊À√ ‹ª ◊ØÏ ◊À√ È≈Ò ’øÓ ’’∂ ≈˜∆ ‘È- ËÂ∆ ¿∞Í º÷ ’∂ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞µ÷Ò∆ √ÏøË∆ ¡÷≈‰ ‘À -
⁄πºÒ∑∂ ¡º◊∂ Ó≈‘∆ Ú∂, “ÿ Á≈‰∂ È‘∆∫, ¿∞µ÷Ò∆ ¿∞µÂ∂ ‚ª◊Ø ‚ª◊∆Õ”
ÍÀ∫Á≈ ‹∆¡ ’≈‘Ò≈ „ØÒ≈Õ ¿∞µ÷Ò∆ «Ú⁄ Í≈¬∆ Ú√ ˘ ’∞º‡‰ Ò¬∆ Òº’Û Á≈ ÓØ‘Ò≈ ω≈«¬¡≈
@ ‘πøÁ≈ √∆Õ «‹‘Û∆¡ª ¿∞µ÷Ò∆¡ª ËÂ∆ «Ú⁄ ω∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞È∑ª
«Ú⁄ Í≈¬∆ Ú√ ˘ ËÂ∆ Â∂ ÏÀ· ’∂ ’∞º«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹‘Û∆ Òº’Û Á∆
¿∞µ÷Ò∆, ÓØ‘Ò≈
¿∞µ÷Ò∆ ËÂ∆ Á∂ ¿∞Í º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ «Ú⁄ Í≈¬∆ Ú√ ˘ ÷Û∑ ’∂
¿∞µ÷Ò∆ Òº’Û Á∆ Ú∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞µ÷Ò∆ «¬º‡ª Â∂ √∆«Ó≥‡ È≈Ò
’∞º«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÓØ‘Ò≈ ’ج∆ ⁄≈ ’∞ Îπº‡ ¶Ó∆ ÍÂÒ∆ Òº’Û Á≈ ω≈«¬¡≈
Ú∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞µ÷Ò∆ ͺÊ Á∆ ω∆ ω≈¬∆ Ú∆ «ÓÒ ‹ªÁ∆ √∆Õ

AGC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AGD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ ˘ ◊ØÒ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÓØ‘Ò∂ Á≈ «Ú⁄≈Ò∂ Á≈ «‘º√≈ ¡≈Ò∂
Áπ¡≈Ò∂ È≈ÒØ∫ ÊØÛ∑≈ ÍÂÒ≈ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ÍÂÒ∂ «‘º√∂ ˘ ÎÛ ’∂ Í«‘Òª
¿∞Í ˘ ⁄πº’ ’∂ Î∂ ˜Ø È≈Ò ‘∂·ª ¿∞µ÷Ò∆ «Ú⁄ Ó≈«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÓØ‘Ò≈
¶Ó≈ ‘؉ ’’∂ ¿∞µ÷Ò∆ «Ú⁄ Ó≈È √Ó∂∫ ¬∂√ Á∆ √º‡ «˜¡≈Á≈ ÍÀ∫Á∆ √∆Õ
ÓØ‘Ò∂ Ï≈∂ ¡÷≈‰ ‘À -
¿∞µ÷Ò∆ «Ú⁄ «√ «ÁºÂ≈,
Î∂ ÓØ‘«Ò¡ª Á≈ ’∆ ‚Õ
ÓØ‘Ò≈ ¬∂√ ’ ’∂ Ú∆ ÍÂÒ≈ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ‹È≈È∆¡ª
ÓØ‘Ò≈ Ó≈Á∆¡ª ¤∂Â∆ È≈ ʺ’ ‹≈‰Õ ÚÀ√∂ ª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹È≈È∆¡ª
Á∆¡ª «√‘ª Ï‘π ⁄ø◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÁπºË, Á‘∆∫, Óº÷‰, ÿ∆ ÷ªÁ∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹∂’ «˜¡≈Á≈ Ú√ ’∞º‡‰∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ÁØ ÁØ ‹È≈È∆¡ª
Ò ’∂ Ú∆ ÓØ‘Ò≈ Ó≈Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ‹Á Óºfiª ˘ ¤ØÒ∂ Í≈¿∞‰∂ ‘πøÁ∂ √È Âª ¤ØÒ∂ Í«‘Òª Í≈‰∆
«Ú⁄ ¿∞Ï≈ÒÁ∂ √ÈÕ Î∂ «¬È∑ª ¿∞ÏÒ∂ ‘ج∂ ¤Ø«Ò¡ª ˘ ¿∞µ÷Ò∆ «Ú⁄ Í≈ ’∂
’∞º«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’∞º‡‰ √Ó∂∫ È≈Ò Á∆ È≈Ò Â±Û∆ Ú∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√
Â∑ª È≈Ò ¤ØÒ∂ ±Û∆ «Ú⁄ «Ó’√ ‘Ø ‹ªÁ∂ √È, «‹√ ˘ Óºfiª ÷π≤Ù∆ È≈Ò
÷ªÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
ÒØ‘Û∆ Ú∂Ò∂ «ÂÒ Â∂ ◊πÛ Ú∆ ¿∞µ÷Ò∆ «Ú⁄ ’∞º‡∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «ÂÒ Â∂ ◊πÛ
˘ ’∞º‡ ’∂ «Í≥È∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª «Í≥È∆¡ª ˘ Ìπº◊≈ ’«‘øÁ∂
√ÈÕ Ó‘∆È≈ Ó‘∆È≈ ÒØ’ «¬È∑ª «Í≥È∆¡ª ˘ ÷ªÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ÒØ‘Û∆ Ó≥◊‰
√Ó∂∫ ’«‘øÁ∂ ‘πøÁ∂ √È-
¿∞µ÷Ò∆ «Ú⁄ ‚º’∂,
Â∂≈ ÍπºÂ ⁄Û∑∂ Ôº’∂,
√≈˘ Á∂‘ ÒØ‘Û∆Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹øÓÁ∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ Ó≈È Á≈ «Ú≈‹ √∆, «‹√
’’∂ ÒÛ’∆¡ª ÿº‡ ‘πøÁ∆¡ª √È Â∂ Óπø«‚¡ª Á∆ √ø«÷¡≈ «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ
«¬√ Ò¬∆ ‘ ÿ «Ú⁄ «¬’ ÁØ Óπø‚∂ ¤Û∂ «‘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
÷∂Â∆ Ú∆ √≈∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆√∆Õ ¬∂√ ’’∂ ÒØ’ª Á∆ ¡≈«Ê’
‘≈Ò Ú∆ Ï‘πÂ∆ ⁄ø◊∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ó≈Û∆¡ª ¡≈«Ê’ ‘≈Òª ’≈È Ú∆
’¬∆ Óπø‚∂ «Ú¡≈‘∞‰Ø∫ «‘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª Á∂
AGE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÍÀ√∂ ÒÀ ’∂ «Ú¡≈‘ ’È Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ √∆-
¿∞µ÷Ò∆ Ì≈ Ò∆ Ï≈ÏÒ≈,
Ó∂∂ ’øÓ Á∆ ’Á È≈ Í≈¬∆Õ
x x x
¿∞µ÷Ò∆ Ì≈ Ò∆ Ï≈ÏÒ≈,
Ó∂∂ »Í Á∆ ’Á È≈ Í≈¬∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ⁄ªÁ∆ Á∂ πÍÀ ‘πøÁ∂ √È, «‹‘Û∂ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ’¬∆
Ú∂ ËÂ∆ «Ú⁄ ‘∆ «’√∂ ʪ ÁºÏ ’∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√∂ ’ ’∂ ¬∂√ ◊∆Â
«Ú⁄ ¿∞µ÷Ò∆ Ì ’∂ ÍÀ√∂ ÒÀ‰ Á≈ «˜’ ‘ÀÕ ÒÛ’∆ ¡≈Í Á∂ Ï≈ÏÒ Á∂ ÿ
AH/B@ √≈Ò Á∆ ¿∞Ó º’ ’∆Â∂ ’øÓ Á≈ Â≈‘È≈ «ÁøÁ∆ √∆Õ
‘π‰ Â∞‘≈˘ «’√∂ ÿ «Ú⁄ È≈ Òº’Û Á∆, È≈ √∆«Ó≥‡ È≈Ò Ï‰∆ ¡Â∂
È≈ ‘∆ ͺÊ Á∆ ω∆ ω≈¬∆ ¿∞µ÷Ò∆ «ÓÒ∂◊∆Õ È≈ ‘∆ ÒØ’ ‘π‰ Óºfiª ˘
¤Ø«Ò¡ª Á∆¡ª Ϻ’Ò∆¡ª ’∞º‡ ’∂ Í≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ Óºfiª Ò¬∆ ‘π‰ ω∆ ω≈¬∆
ıπ≈’ «ÓÒ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
¿∞µ÷Ò∆ ‘π‰ √≈‚∂ «Ú√∂ «Ú⁄Ø∫ «ÏÒ’∞Ò ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ
@
’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª
’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª Á∂ «√Ò∂÷ ˘ Ú∂÷ ’∂ «¬‘ È≈ √Ófi ÒÀ‰≈ «’ Í«‘Ò∂
√«Ó¡ª «Ú⁄ «‘‰ Ò¬∆ ’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª ωÁ∆¡ª √ÈÕ ÓÀ∫ ¿∞È∑ª ’º⁄∆¡ª
’Ø·∆¡ª Ï≈∂ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ª «‹‘Û∆¡ª Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’º⁄∂ ÿª
«Ú⁄, ÿª Á∆¡ª ¤ºÂª ‘∂·, ’º⁄∆¡ª ’ø˪ È≈Ò Â±Û∆ «Óº‡∆ Á∆ ¿∞√≈∆
È≈Ò ÿª Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª ¡≈Í ‘∆ ω≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª
’Ø·∆¡ª «Ú⁄ ’ÍÛ∂ Ú∆ º÷∂ ‹ªÁ∂ √È, Í ’¬∆ Ú∂ ◊πÛ Ú∆ Â∂ ‘Ø √≈Ó≈È
Ú∆ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï‘πÂ∂ ÿ ’º⁄∂ ¡Â∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ ‘πøÁ∂
√ÈÕ ÿ ’≈‘Á∂ √È, «¬’ ‹ª ÁØ Ò‡À‰ª ¿∞µÍ A@/AE ÷‰ ¤ºÂ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
¿∞√ ÿ «Ú⁄ Á≈‰∂ Ú∆ º÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ √øÁ»÷, ‹∂’ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ º«÷¡≈
‘πøÁ≈ √∆Õ √Ω∫Á∂ Ú∆ ¿∞√ ÿ «Ú⁄ √ÈÕ √ج∆ Ú∆ ¿∞‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ◊π√Òı≈È≈
Ú∆ ¿∞‘∆ ÿ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÚºË ÂØ∫ ÚºË «Ú¿∞∫ ω≈ ’∂ ¿∞√ ÿ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ
‹≈¬∆¡ª, Á∆¡ª, ÷∂√, ’ÍÛ∂ √øÁ»÷ ¡Â∂ ’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª «Ú⁄ º÷∂
AGF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ª Á∆ Ó«·¡≈¬∆ Á∂ Òº‚±, Ù’Í≈∂ Â∂
Í’ΩÛ∆¡ª ˘ Ú∆ «¬È∑ª ’Ø·∆¡ª «Ú⁄ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Óπø‚∂ ’∞Û∆ Á∂
«Ú¡≈‘ √øÍ»È ‘؉ Á∂ ’∞fi √Ó∂∫ «Í¤Ø∫ È≈È«’¡ª ˘ Ó«·¡≈¬∆ Á∂‰ Á≈
«Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ’Ø·∆ fi≈Û ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Ï⁄∆ Ó«·¡≈¬∆ ’Ø·∆ «Ú⁄
º÷‰ ’ ’∂ ‘∆ ¿∞√ Ó«·¡≈¬∆ ˘ ’Ø·∆ fi≈Û Á≈ Ȫ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«¬È∑ª ’Ø·∆¡ª È≈Ò ’¬∆ ¡÷≈‰ Ú∆ ‹πÛ∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ «‹√ Í«Ú≈ Á≈
ÒÛ’≈ ‹ª ÿ Ú≈Ò≈ ⁄Ø∆ ’Á≈ ΫÛ∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∆ Óª ‹ª ÿ
Ú≈Ò∆ ÈÓØÙ∆ Á∆ Ó≈∆ «’√∂ È≈Ò ◊ºÒ È‘∆∆ ’ √’Á∆ √∆Õ ÙÓ Ó«‘√»√
’Á∆ √∆Õ ¬∂√∂ ’ ’∂ ‘∆ “⁄Ø Á∆ Óª, ’Ø·∆ ”⁄Ø∫ Ó»ø‘” Á≈ Óπ‘≈Ú≈ Íë⁄ºÒÂ
‘Ø«¬¡≈Õ «¬‘ ’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª «’Ú∂∫ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È, Áº√‰ ÂØ∫
Í«‘Òª ¡º‹ Á∆¡ª ͺ’∆¡ª ’Ø·∆¡ª √ÏøË∆ «¬’ ÒØ’ ◊∆ √π‰ØÕ «‹√ ÿ
√øÂ≈È «ÚÙ∂Ù ’’∂ ÒÛ’≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈, ¿∞√ ÿ Á∆ Ó≈Ò’‰ ˘ ÍπºÂ Á∆
¡‰‘Ø∫Á ’ ’∂ ¡º‹ Á∆ ͺ’∆ ’Ø·∆ «ÏÒ’∞Ò ⁄ø◊∆ È‘∆∫ Ò◊Á∆-
¿∞√∆ ¬∂ ’Ø·∆ ⁄»È∂Á≈,
ÍπºÂª Ï≈fiØ∫ È‘∆∫ √º‹Á∆Õ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª «’Ú∂∫ ωÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, Ï≈∂
Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
ÿ Á∂ «¬’ ÷»ø‹∂ «Ú⁄ «‹‘Û≈ ÚÂØ∫ «Ú⁄ Ï‘π ÿº‡ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆, ¿∞Ê∂
’Ø·∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‘ ÿ «Ú⁄ ‘∆ ’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª ω∆¡ª
AGG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¡≈Ó ’ ’∂ «¬‘ ’Ø·∆¡ª ’ج∆ H ’π Îπº‡ Á∆ ¶Ó≈¬∆, B „≈¬∆
’∞ Îπº‡ Âº’ Á∆ ‚»≥ÿ≈¬∆ Â∂ D ’∞ Îπº‡ Âº’ Á∆ ¿∞⁄≈¬∆ Á∆¡ª ω≈¬∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ Ú∂ ¬∂√ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ Á∆Ú≈ ω≈ ’∂ ÁØ ’Ø·∆¡ª Ú∆ ω
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «Í≥‚ª «Ú⁄ ’≈Ò∆ «⁄¿∞’‰∆ «Óº‡∆ Á∂ ‡Ø¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª
‡Ø«¬¡ª «Ú⁄Ø∫ ÿ Á∂ ÏøÁ∂ ‹ª ‹È≈È∆¡ª «Óº‡∆ ͺ‡ «Ò¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ¬∂√
«Óº‡∆ «Ú⁄ ±Û∆ «ÓÒ≈ ’∂ ÿ≈‰∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹Á ÁØ ⁄≈ ’∞ «ÁȪ
«Ú⁄ «¬‘ ÿ≈‰∆ ⁄ø◊∆ Â∑ª «Ó’√ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ ª ÿ Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª
’Ø·∆¡ª ω≈¿∞‰∆¡ª Ùπ» ’Á∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ’Ø·∆¡ª ËÂ∆ ÂØ∫ Îπº‡ ’∞
¿∞Í ’ ’∂ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È Âª ‹Ø ‘∂·Ø∫ ’Ø·∆¡ª «Ú⁄ √Ò∑≈Ï È≈
¡≈ √’∂Õ ‘∂·ª ’º⁄∆ «Óº‡∆ Á∆¡ª ÷Û∆¡ª «¬º‡ª È≈Ò ‚∂„ ‹ª ÁØ ’∞ Îπº‡ Á∆
Á»∆ º÷ ’∂ ‹ª ±Û∆ «Óº‡∆ Á∆ Í≥‹ ’∞ «¬ø⁄ ⁄ΩÛ∆ Á∆Ú≈ È≈Ò «¬È∑ª ’Ø·∆¡ª
Á∂ ’¬∆ ÍÀ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÍÀª ¿∞µÍ ÍÂÒ∆¡ª √؇∆¡ª Â∂
√ÒÚ≈Û Á∂ ’≈È∂ º÷ ’∂ ¿∞Í ¡Â∂ ‘∂·ª ÂØ∫ ±Û∆ «Óº‡∆ È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑≈
«ÒºÍ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª «¬‘ ’Ø·∆ Á≈ Ï∂√, Î٠ω ‹ªÁ≈ √∆Õ
‹Á «¬‘ Ï∂√ √ºπ’ ‹ªÁ≈ √∆ ª Î∂ ¬∂√ Ï∂√ Á∂ ÁØÚ∂∫ «√«¡ª Â∂ ’º⁄∆¡ª
«¬º‡ª ÷Û∂ Ò؇ Ò≈ ’∂ ‹ª ±Û∆ «Óº‡∆ È≈Ò Á∆Ú≈ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
¿∞È∆ ’π Á∆Ú≈ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹øÈ∆ ’∞ ÷Û∑∆ «‘ √’∂Õ ‹Á ¿∞‘ √πº’
‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ ¿∞Í ‘Ø Á∆Ú≈ ω≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹øÈ∆ ’∞ ÷Û∑∆ «‘
√’∂Õ ‹Á ¿∞‘ √πº’ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ ¿πÍ ‘Ø Á∆Ú≈ ω≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
⁄≈ ’∞ Îπº‡ ¿∞µ⁄∆ Á∆Ú≈ ‘Ø ‹≈‰ Â∂ Î∂ ¬∂√ ¿∞ÍØ∫ √؇∆¡ª Â∂ √ÒÚ≈Û Á∂
’≈È∂ º÷ ’∂ ¤ºÂ Í≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¤ºÂ ˘ Ú∆ ‘∂·Ø∫ ¿∞Í ⁄ø◊∆ Â∑ª
±Û∆ «Óº‡∆ È≈Ò «ÒºÍ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’Ø·∆¡ª Á∆ ¤ºÂ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ÿ
Á∆ ¤ºÂ È≈ÒØ∫ «ÂøÈ ⁄≈ ’∞ Îπº‡ È∆Ú∆∫ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘ ¤ºÂª ª «¬’
«’√Ó Á≈ ’Ø·∆¡ª Á≈ „º’‰ ‘∆ ‘πøÁ≈ √∆, «’¿∞∫ ‹π «¬‘Ȫ ”Â∂ «’‘Û≈
Ú˜È º÷‰≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ’Ø·∆¡ª «Ú⁄ ÁØ ’π Îπº‡ ¶Ó∆¡ª Â∂ ÁØ ’∞ Îπº‡
⁄ΩÛ∆¡ª Òº’Û Á∆¡ª ÁÚ≈˜∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ Ú∂ «¬È∑ª
’Ø·∆¡ª «Ú⁄ ¤Ø‡≈ ¤Ø‡≈ √Ó≈È º÷‰ Ò¬∆ ‡ª‚ª Ú∆ ω∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
«¬È∑ª ’Ø·∆¡ª ˘ Î∂ «È∆ «Óº‡∆ È≈Ò «Òº«Í¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Íª‚» «Óº‡∆ Á≈
ÍØÒ≈ Î∂ ’∂ ’Ø·∆¡ª ˘ ⁄Ó’≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ’Ø·∆¡ª ¿∞Í Ú∂Ò
Ï»‡∂ Ú∆ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‘Ø ‚∆˜≈«¬È Ú∆ ω≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
AGH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ‘∞‰ Â’∆ÏÈ Í≥‹≈Ï Á∂ Ï‘πÂ∂ ÿ ͺ’∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ÿª Á∆¡ª «‹¿∞∫ ̺‹∂ ÌÛØÒ∂ Á≈ ʺÒ≈Õ
’ø˪ «Ú⁄ ͺ’∂ ÂΩ Â∂ ¡ÒÓ≈∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ «‹Ê∂ ÿ Á∂ «È’ø«Ó¡≈ ’øÓ ’ Ú∂,
’ÍÛ∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡º‹ ’ºÒ∑ Ï’«√¡ª Ú≈Ò∂ ÏÀµ‚ Ú∆ ωÁ∂ ‘È, «‹Ê∂ ±ø «’¿∞∫ ¤º«‚¡≈ ËøÁ≈?
‹≈¬∆¡ª, ◊ÁÀÒ∂, Á∆¡ª, ÷∂√, ’ÍÛ∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ◊Ω‚‹ Á∆¡ª ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ÌÛØÒ≈, ÌÛØÒ∆ Á∆ ωÂ Áº√Á≈ ‘ªÕ
¡ÒÓ≈∆¡ª Ú∆ ÿª «Ú⁄ º÷∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ‘π‰ Â∞‘≈˘ Í≥‹≈Ï Á∂ ÌÛØÒ∂ ÌÛØÒ∆¡ª ˘ ‹È≈È∆¡ª ¡≈Í ‘∆ ω≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ’≈Ò∆
«’√∂ ͤÛ∂ «Í≥ ‚ Á∂ ÿª «Ú⁄ ‘∆ «¬‘ ’º ⁄ ∆¡ª ’Ø · ∆¡ª Í≈¬∆¡ª «Óº‡∆ «‹√ «Ú⁄ ±Û∆ «Ó’√ ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ √∆, È≈Ò Ï‰≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ √Ì ÂØ∫
«ÓÒ‰◊∆¡ªÕ ‘∂·ª «’√∂ ‡πº‡∆ ⁄≈‡∆ Á≈ ¿∞ÍÒ≈ ◊ØÒ ’ø„≈ ‘∂·ª º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√
@ ˘ ’Ò∆∫‚ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’Ò∆∫‚ ÂØ∫ ÓÀ˘ «¬’ ◊∆ Ô≈Á ¡≈ «◊¡≈Õ «‹√
ÒÛ’∆ ˘ ¡≈͉∂ ‘≈‰ Á≈, Í√øÁ Á≈ Óπø‚≈ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈ √∆, ¿π‘ ¡≈͉∂
ÌÛØÒ∂, ÌÛØÒ∆¡ª
ÍÂ∆ ˘ ’Ò∆∫‚ ‘∆ √ÓfiÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆ -
ÌÛØÒ∂, ÌÛØÒ∆¡ª «’‘Ø «‹‘∂ ‘πøÁ∂ √È? «’Ú∂∫ ωÁ∂ √È? Áº√‰ ÂØ∫
«Ú¡≈‘ ’Ú≈«¬¡≈ ÌÓ ◊Ú≈«¬¡≈,
Í«‘Òª ÓÀ∫ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂ ‘≈Ò≈ Á≈ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ «˜’ ’È≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘ªÕ
‘≈‰ Á≈ Óπø‚≈ È≈ «Ê¡≈«¬¡≈Õ
Í«‘Òª ËÂ∆ Â∂ ‹ø◊Ò ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √Ì ’∞fi «Óº‡∆
Ó∂∂ Ó≈«Í¡ª È∂,
Á≈, ‹ø◊Ò∆ ÿ≈‘, λ√, Òº’Û Á≈ ‘∆ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √Ó∂∫ Á∂ È≈Ò
◊Ò ”⁄ ’Ò∆∫‚ Í≈«¬¡≈Õ
È≈Ò «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ÓÈ∞º÷ Á∆ √»fi ÚË∆, «Â¿∞∫ «Â¿∞∫ «‘‰ √«‘‰ «Ú⁄ Ú∆
ÂÏÁ∆Ò∆ ‘πøÁ∆ ◊¬∆Õ ’∞ºÒ∆¡ª ÂØ∫ ’º⁄∂ ÿ Ï‰È Òº◊∂Õ Ú‰ Ú≈Ò∆¡ª
⁄∆˜ª Ú∆ «Óº‡∆ Á∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹≈‰ Òº◊∆¡ª, «‹È∑ª ˘ ¡≈Ú∆ «Ú⁄ Í≈
’∂ Í’≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √≈Ó≈È º÷‰ Ò¬∆ ¿∞√ √Ó∂∫ ’º⁄∆¡ª ÌÛØÒ∆¡ª,
ÌÛØÒ∂, ’Ø·∆¡ª ωÈ∆¡ª Ùπ» ‘ج∆¡ªÕ ÌÛØÒ∆¡ª «Ú⁄ ◊πÛ, ¡≈‡≈ ¡Â∂ ‘Ø
√≈Ó≈È º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¯√Òª Á∂ Á≈«‰¡ª ˘ ÿ Á∂ «’√∂ «‘º√∂ «Ú⁄
‘∂·ª º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¯√Òª Ú∆ ¿∞√ √Ó∂∫ ÊØÛ∑∆¡ª ‘∆ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ √≈∆
÷∂Â∆ Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÓØ·, Ó»ø◊∆, Óª‘, ¤ØÒ∂ Á≈Òª ÌÛØ«Ò¡ª
«Ú⁄ º÷∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÌÛØÒ∂ ¿∞µ⁄∂ ‘πøÁ∂ √È, ‹Á «’ ÌÛØÒ∆¡ª ÿº‡
¿∞µ⁄∆¡ª Â∂ ⁄ΩÛ∆¡ª «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÌÛØÒ≈ ⁄≈ ’∞ Îπº‡
¿∞µ⁄≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ „≈¬∆ ’∞ Îπº‡ ◊πÒ≈¬∆ «Ú⁄ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ Ó؇∆
¬∂√ ’Ò∆∫‚ ˘ ÿ Á∂ «‹√ «‘º√∂ «Ú⁄ ÚºË ÂØ∫ ÚºË √Ó∂∫ º’ ËπºÍ
‹È≈È∆˘ «‹‘Û∆ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ Ⱥ⁄Á∆ ‘πøÁ∆ √∆, ÌÛØÒ∂ È≈Ò Â∞ÒÈ≈ ’∆Â∆
«‘øÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿πÊ∂ º÷ ’∂ ÌÛØÒ∂ Á∆ ¿∞√≈∆ Ùπ» ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Í«‘Òª
‹ªÁ∆ √∆-
‘∂·ª «‹øÈ≈ ⁄ΩÛ≈ ◊ØÒ ÌÛØÒ≈ ω≈¿∞‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, ’Ò∆∫‚ ¿∞Í Ï∂√
«¬‘È∂ ’∆ Ⱥ⁄‰≈,
ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ÊØÛ∑≈ ÊØÛ∑≈ ’ ’∂ ÌÛØÒ∂ ˘ ¿∞√≈«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆
«¬‘ ª ¤Ø«Ò¡ª Á≈ ÌÛØÒ≈Õ
ª ‹Ø ¿∞√≈∆ È≈Ò Á∆ È≈Ò √πº’Á∆ ‘∂Õ Í«‘Ò∆ ¿∞√≈∆ √πº’∆ ÂØ∫ Î∂ ¡º◊∂
Òº◊Á∂ ‘ºÊ «Ú‘Ò∂ ÏÀ·∂ ÏøÁ∂ Ï≈∂ «¬’ ÒØ’ ◊∆ Ú∆ √π‰ ÒÚØ-
¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¿∞√≈∆ ˘ “Ú≈ Á∂‰≈” ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹Á ÌÛØÒ∂
‘Á∂Ú «√‘πø ÌÀÛ≈ «¬¿∞∫ ÏÀ·≈,

AGI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AH@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á∆ ¿∞√≈∆ Í»∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ ª ÌÛØÒ∂ Á∂ ¿∞ÍÒ∂ «‘º√∂ ˘ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ ¡≥Á ‘ÈÕ ’ÍÛ∂ º÷‰ Ò¬∆ ‡ø’, ¡‡À⁄∆ ¡Â∂ ◊≈‚˜ Á∆¡ª ¡ÒÓ≈∆¡ª ‘ÈÕ
fiπ’≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÌÛØÒ∂ ˘ ¿∞ÍØ∫ „’‰ Ò¬∆ Úº÷∂ ÂΩ Â∂ ⁄≈ÍÛ ÿ ‘π‰ √≈«¡ª Á∂ ‘∆ ͺ’∂ ‘ÈÕ
ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ÌÛØÒ≈ Â∂ ⁄≈ÍÛ ⁄ø◊∆ Â∑ª √πº’ ‹ªÁ∂ √È Âª ‘π‰ Â∞‘≈˘ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ «’Â∂ ‘∆ ÌÛØÒ∂ ÌÛØÒ∆¡ª «ÓÒ‰◊∂Õ
«¬È∑ª ˘ ͪ‚±ø «Óº‡∆ Á≈ ÍØ⁄≈ Î∂«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ÍØ⁄∂ Î∂È È≈Ò ÌÛØÒ∂ @
Á∆ ⁄Ó’ ¬∂√ Âª ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ «‹Ú∂∫ ÿ ’Ò∆ ’È ÂØ∫ Ï≈¡Á ⁄Ó’
‘≈∂ ‘≈∆¡ª
¿∞µ·Á≈ ‘ÀÕ
Ùπ» Ùπ» «Ú⁄ ‹Á ÓÈ∞º÷ Á∆ √»fi Ï‘πÂ∆ È‘∆∫ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ÿ ’º⁄∆
ÍØ⁄∂ Â∂ «¬’ ÒØ’ ÏØÒ∆ ⁄∂Â∂ ¡≈ ◊¬∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’‰’ Á∆
«Óº‡∆ Á∆¡ª «¬º‡ª Á∂ ω∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÁπºË ’≈Û∑‰ Ò¬∆,
±Û∆ ˘ Ï≈‘ ÷∂ «Ú⁄ ‹ª «Ú‘Û∂ «Ú⁄ ’∞ºÍ ω≈ ’∂ √ª«Ì¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Á≈Òª ω≈¿∞‰ Ò¬∆, Í≈‰∆ ◊Ó ’È Ò¬∆ «Óº‡∆ Á∂ ‘≈∂ ‘≈∆¡ª ω≈¬∂
’¬∆ ’∞ºÍª ˘ Ó∆∫‘ Á∂ Í≈‰∆ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ Í«‘Òª ±Û∆ «Óº‡∆ Î∂∆ ‹ªÁ∆
‹ªÁ∂ √ÈÕ ؇∆¡ª Ú∆ «Óº‡∆ Á∂ ⁄πº«Ò∑¡ª ¡Â∂ ⁄πª Â∂ Í’≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
√∆ Â∂ Î∂ ¿∞√ ¿∞Í ÍØ⁄≈ Î∂«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ‹∂’ È≈È’∆¡ª
√ÈÕ ‘≈∂, ‘≈∆¡ª ⁄ø◊∆ «⁄¿∞’‰∆ ’≈Ò∆ «Óº‡∆ Á∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÁπºË
«Ú¡≈‘ «Ú⁄ «◊ºË≈ Í≈¿∞‰, Ⱥ⁄‰ ÂØ∫ ‡ÒÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È Âª Á≈Á’∆¡ª
√≈≈ «ÁÈ ‘∆ ‘≈«¡ª «Ú⁄ ’Û∑Á≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ‘≈∂ «Ú⁄Ø∫ ÁπºË ’º„Á∆ Á∂
ÏØÒ∆ Í≈ ’∂ ¿∞È∑ª Á≈ ‹¨√ ’º„ «ÁøÁ∆¡ª √È-
ÁπºË ‚∞ºÒ‰ Ï≈∂ ÒØ’ ◊∆ ‘À -
È≈È’∆¡ª Á≈ ’∞ºÍ ÏøÈ∑ «Á˙,
÷ÛØÂ∆ ’∞Û∆¬∂, «⁄¿∞’‰∆ «Óº‡∆ Á∂ ‘≈∂,
Í∆Ò∆ «Óº‡∆ Á≈ Î∂ «Á˙ ÍØ⁄≈Õ
Ϭ∆ ÁπºË Á≈ ◊Ò≈√ ‚∞ºÒ∑ «◊¡≈,
ÌÛØÒ∂ ˘ ⁄º’ ’∂ ÿ «Ú⁄ «‹√ ʪ º÷‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ʪ º÷ «ÁøÁ∂
√≈≈ ‡ºÏ ⁄ø«ÿ¡≈Ûª Ó≈∂Õ
√ÈÕ ’¬∆ ÌÛØ«Ò¡ª Á∂ ‘∂·ª √≈¬∆‚ Â∂ ÌÛØÒ∂ Á∆ Ï∂√ È≈Ò Á≈‰∂ ’º„‰
Ò¬∆ ÓØ∆ º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’¬∆ «¬‘ ÓØ∆ È‘∆∫ º÷Á∂ √ÈÕ ¿∞ÍØ∫ ⁄≈ÍÛ ⁄º’ ’∂
Á≈‰∂ ’º„ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
¬∂√∂ Â∑ª ÌÛØÒ∆¡ª ˘ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ÁØ ÁØ ’Ò∆∫‚ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
«¬È∑ª ÁØÚª ’Ò∆∫‚ª Â∂ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÌÛØÒ∆ Ï≈‘Ø∫ Ú∂÷‰ ˘
«¬’ Òº◊Á∆ √∆, Í ¿∞√≈∆ √Ó∂∫ ‘∆ ¬∂√ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ’øË ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
ÌÛØÒ∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ «ÂøÈ ’∞ Îπº‡ ¿∞µ⁄∆ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ ÁØ ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
¬∂√ Á∂ ¿πÍÒ∂ «‘º«√¡ª ˘ ¡≥Á ÚºÒ Í»≈ ÓØ«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ Á∂ ¿∞Í
‹≈ ’∂ «’√∂ ‡ºπ‡∂ ÿÛ∂ Á≈ ◊Ò Ò≈ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ω∂ Ó»ø‘ª Â∂ ÿ«Û¡ª
Á∂ ⁄ºÍ‰ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ÌÛØÒ∆¡ª ¿∞Í √ÒÚ≈Û Á∂ ’≈«È¡ª Á∆
¤ºÂ Ú∆ Í≈ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ ¿∞ÍÒ∂ Ó»ø‘ «˜¡≈Á≈ ◊πÒ≈¬∆ Ú≈Ò≈
º÷Á∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª Ó»ø‘ª ˘ ⁄≈ÍÛ È≈Ò „’Á∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ ÌÛØÒ∆¡ª
◊ØÒ ¡≈’≈ «Ú⁄ Ú∆ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
ÁπºË ‘∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆ ¡«‘Ó ıπ≈’ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’∞Û∆¡ª Ú∆ «ÙÂ≈
‘π‰ ÌÛØÒ∂ ÌÛØÒ∆¡ª Á∆ ʪ Á≈‰∂ º÷‰ Ò¬∆ ÒØ‘∂ Á∂ „ØÒ Ï‰≈¬∂ ‹ªÁ∂
’È √Ó∂∫ ¡≈͉∂ Ï≈ÏÒ ˘ ¿∞√ ÿ «ÙÂ≈ ’È Ò¬∆ ’«‘øÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
‘ÈÕ ÒØ‘∂, ¡ÀÒÓ»È∆¡Ó Á∂ ¤Ø‡∂ „ØÒª «Ú⁄ ¡≈‡≈, Á≈Òª º÷∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
√È, «‹√ ÿ «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ Óºfiª ‘؉-

AHA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AHB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Á∂Ú∆∫ Ú∂ Ï≈ÏÒ≈ ¿∞√ ÿ∂,
«‹Ê∂ √º√» Á∂ Óºfiª √ºÂÕ
«¬’ ⁄ØÚª, «¬’ «Û’ª,
Ó∂≈ ⁄≈‡∆¡ª Á∂ «Ú⁄ ‘ºÊ,
Ï≈ÏÒ Â∂≈ ÍπøÈ ‘ØÚ∂Õ
‘≈«¡ª «Ú⁄ Í≈Ê∆¡ª Í≈ ’∂, ’≈Û∑È∆ «Ú⁄ ÁπºË Í≈ ’∂ √Ú∂∂ ‘∆ ◊Ó
’È Ò¬∆ º÷ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √≈≈ «ÁÈ «¬‘ ÁπºË ’Û∑Á≈ «‘øÁ≈ √∆Õ
’Û∑ ’Û∑ ’∂ Ò≈Ò ø◊ «‹‘≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ÁπºË ¿∞Í ¡≈¬∆ ÓÒ≈¬∆ Ú∆
Ò≈Ò ø◊ «‹‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘≈∂ ¿πÍ «Óº‡∆ Á≈ ‘∆ ⁄≈ÍÛ «ÁºÂ≈ ‘øπÁ≈ √∆,
«‹√ «Ú⁄Ø∫ Ë»ø¡ª «È’Ò‰ Ò¬∆ ¤Ø‡∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ÓØ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆
‘≈«¡ª ¿∞Í ¤ºÂ Í≈ ’∂ Òº’Û Á∆ ÓØ∆¡ª Ú≈Ò∆ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ ÁÚ≈˜∆ Ú∆
Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ ‹È≈È∆¡ª «¬È∑ª ‘≈«¡ª «Ú⁄ ‘∆ ÷∆ ω≈
ÒÀ∫Á∆¡ª √È, «‹√ Á≈ ø◊ Ú∆ «ºfi «ºfi ’∂ Ò≈Ò «‹‘≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ Á≈Òª
¤Ø‡∂ ¡≈’≈ Á∆¡ª ‘≈∆¡ª «Ú⁄ Ë∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Á≈Òª √ÏøË∆ «¬’
¡÷≈‰ ‘À-
ÓÁ Ó≥◊∂ Á≈Ò, ¿∞√˘ Á≈Ò Á≈ Ú∆ ’≈ÒÕ
øÈ Ó≥◊∂ Í∂Û∂, ¿∞‘˘ Á∂‰ Ú≈Ò∂ ÏÊ∂∂Õ
’¬∆ Ú∂ Í≈‰∆ Ú∆ «¬È∑ª ‘≈«¡ª «Ú⁄ ◊Ó ’ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‘≈∂ ‘Ó∂Ùª ◊ØÒ ¡≈’≈ Á∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ‘≈∂ «’Ú∂∫ ω≈‘∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞‘ «ÚË∆ Áº√‰ ‹≈ «‘≈
‘ªÕ «Í≥‚ª «Ú⁄ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï‘π √≈∆¡ª √ªfi∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ͬ∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª «Ú⁄Ø∫ «’√∂ È≈ «’√∂ ˜Ó∆È «Ú⁄Ø∫ «Óº‡∆ Á∆ ¿∞ÍÒ∆ «‘
⁄πº’‰ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ‘∂·Ø∫ «⁄¿∞’‰∆, ͪ‚±ø, ’≈Ò∆ «Óº‡∆ «È’Ò ¡≈¿∞∫Á∆ √∆, «‹ÊØ∫
√≈≈ «Í≥‚ «¬‘ «Óº‡∆ ⁄º’Á≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÿª Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª,
’∞Û∆¡ª ‘∆ ¿∞È∑ª ‡Ø«¬¡ª «Ú⁄Ø∫ ’‘∆ ‹ª ÷πÍ∂ È≈Ò «Óº‡∆ ͺ‡ «Ò¡≈¿∞∫Á∆¡ª
√ÈÕ «¬’ Í∆ »Í Ú◊∆, ‹Ø ’≈Ò∂ ÓË∂ Â∂ Ïπº„∂ ’ø È≈Ò «Ú¡≈‘∆ ‘πøÁ∆
√∆, ‘≈«¡ª Á∆ «Óº‡∆ „Ø∫Á∆ Á∂ ‹˜Ï≈ √π‰Ø -
„ØÚª ‘≈∂ Á∆ «Óº‡∆, „ØÚª ⁄πºÒ∑∂ Á∆ «Óº‡∆Õ
’≈Ò∂ ∆·Û∂ ˘ «Ú¡≈‘∆, Ú∂ ÓÀ∫ √≈ω Á∆ «‡º’∆Õ
x x x x x x
AHC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«Óº‡∆ Á≈ ‘≈≈ ͺÊÁ∆¬∂, Ó≈¬∂ Ó∂∆¬∂!
ÓπÛ ÓπÛ Á∂È∆ ¬∂∫ Ú≈, Ïπº„≈ Ú Á∂∫Á∆¬∂Õ
¬∂√ «Óº‡∆ «Ú⁄ ±Û∆ «ÓÒ≈ ’∂ ¬∂√ Á∆ ÿ≈‰∆ ω≈ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ⁄≈
’∞ «ÁÈ ¬∂√ ÿ≈‰∆ ˘ ω∆ «‘‰ «Í¤Ø∫ ‘≈∂, ‘≈∆¡ª ω≈¿∞‰∂ Ùπ» ’∆Â∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹∂’ ⁄º’Ó≈ ÁπºË Ú≈Ò≈ ‘≈≈ ω≈¿∞‰≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª Í«‘Òª
«’√∂ ‡πº‡∆ ‘ج∆ ⁄≈‡∆ Á≈ ◊Ò ÒÀ∫Á∂ √È, «‹√ ˘ ’Ò∆∫‚ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√
’Ò∆∫‚ ¿∞Í ’≈Û∑È∆ Á∂ ¡≈’≈ ÂØ∫ ’∞fi Úº‚≈ ◊ØÒ ¡≈’≈ Á≈ ʺÒ≈
ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Óº‡∆ Á∂ ÿÛ∂ «È¡≈¬∆∫ ω∂ ÏÂÈ ˘, «‹√ Á≈ Ó»ø‘
ÿÛ∂ È≈ÒØ∫ ÊØÛ∑≈ ÷πºÒ∑≈ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ «‹√ Á≈ ʺÒ≈ Ú∆ ÿÛ∂ È≈ÒØ∫ ÚºË Ó؇≈
‘πøÁ≈ √∆ Â∂ ʺÒ≈ ‘∂·Ø∫ ÷πÁ≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ ’≈Û∑È∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
¬∂√ «Ú⁄ A@/AE «’ÒØ ÁπºË ÍÀ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘≈∂ Á∂ ʺÒ∂ ˘ ω≈ ’∂ √πº’‰
Ò¬∆ ËπºÍ∂ º÷ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á «¬‘ ʺÒ≈ ⁄ø◊∆ Â∑ª √πº’ ‹ªÁ≈ √∆, Î∂
¬∂√ ʺÒ∂ (Ï∂√) ¿∞Í B ’∞ «¬ø⁄ Ó؇∆ ¿∞√ ±Û∆ «Óº‡∆ Ú≈Ò∆ «Óº‡∆ È≈Ò
Á∆Ú≈ ω≈¿∞‰∆ Ùπ» ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘ ¿∞È∆ ’π ¿∞µ⁄∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆
√∆, «‹‘Û∆ ÷Û∑∆ «‘ √’∂Õ ¬∂√ ˘ Î∂ √πº’‰ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á «¬‘ √πº’
‹ªÁ∆ √∆, ¬∂√ ¿∞Í Î∂ ‘Ø ¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞√ ˘ Î∂ √πº’‰
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ¿∞‘ Î∂ √πº’ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ Â∂ Î∂ ‘Ø ¿∞√≈∆ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ‘≈∂ Á∆ ¿∞È∆ ¿∞µ⁄∆ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ «Ú⁄
Í≈Ê∆¡ª Í≈ ’∂ ÁπºË Á∆ ’≈Û∑È∆ ¿∞√ Á∂ ¡≥Á ¡≈√≈È∆ È≈Ò ¡≈ √’∂Õ ¬∂√
ÁπºË Á∂ ‘≈«¡ª ¿∞Í º÷‰ Ò¬∆ ⁄≈ÍÛ Ú∆ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ⁄≈ÍÛ
◊ØÒ ¡≈’≈ Á∂ Â∂ «√ºË∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Í Ï‘πÂ∂ ⁄≈ÍÛ ’»ø‚∆ È∞Ó≈ Ù’Ò Á∂
‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ⁄≈ÍÛª «Ú⁄ ¤Ø‡∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ÓØ∆¡ª Ë»ø¡ª «È’Ò‰ Ò¬∆
º÷∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ⁄≈ÍÛ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ «¬’ ÏÛ∆ ÓØ∆ º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√
«Ú⁄ ‘ºÊ Í≈ ’∂ «¬‘ ⁄≈ÍÛ ⁄º’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ⁄’Ó∂ ‘≈∂, ‘≈∆¡ª Â∂
⁄≈ÍÛª ¿∞Í ͪ‚± «Óº‡∆ Á∂ ÍØÒ∂ Î∂∂ ‹ªÁ∂ √È, «‹√ È≈Ò «¬È∑ª Á∆ «Áº÷
Ï‘π √≈¯ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ ÍØÒ≈ «¬’ «’√Ó Á∆ ¡º‹ Á∆ ’Ò∆ ’È (Ú≈¬∆‡
Ú≈Ù) ˘ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
‹∂’ ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º‚ ’∂ º÷‰ Ú≈Ò≈ ‘≈≈ ω≈¿∞‰≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª
¿∞√ Á∂ ‘∂· ’Ò∆∫‚ È‘∆∫ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞√≈∆ ¿∞√ Á∆ Ú∆ ¿∞µÍ
¡È∞√≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¿∞√≈∂ ‘ج∂ ‘≈∂ ˘ Î∂ ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º‚ «ÁºÂ≈
AHD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ‘≈∂ Í≈‰∆ ◊Ó ’È Ò¬∆ Ú∆ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª
‘≈∆¡ª ⁄º’Ó∆¡ª Ú∆ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬’ ʪ ◊º‚ ’∂ º÷‰
Ú≈Ò∆¡ª Ú∆ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ‘≈∆¡ª ¿∞È∂ ¡≈’≈ Á∆¡ª ‘∆
‘πøÁ∆¡ª √È, «‹øÈ∂ «Ú⁄ Á≈Ò ËÈ Ú≈Ò≈ ÂÍÒ≈ ¡≈√≈È∆ È≈Ò º«÷¡≈
‹≈ √’∂Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ ÁπºË, Á‘∆∫, Óº÷‰, ÿ∆ ¡≈Ó ÷ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√
Ò¬∆ ÏÛ∂ Í«Ú≈ª Á∂ Ï‘πÂ∆¡ª Óºfiª º÷∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞‘ ÁØ-ÁØ,
«ÂøÈ-«ÂøÈ ‘≈«¡ª «Ú⁄ ÁπºË ’≈Û∑Á∂ √ÈÕ ‘π‰ Í≥‹≈Ï Ú≈√∆¡ª Á∂ Ï‘πÂ∂
ÿ ͺ’∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ÿª Á∂ ‘≈∂ Ú∆ ͺ’∂ ω∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ÒØ’ Óº÷‰,
ÿ∆ ÿº‡ ÷≈‰ Á∂ ¡≈Á∆ ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ Ï‘πÂ∂ Í«Ú≈ «¬’ ÏÛ∂ ÍÂ∆Ò∂ «Ú⁄
‘∆ ◊À√ ‹ª ⁄πºÒ∑∂ ¿∞Í ‘∆ ÁπºË ’≈Û∑ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ¿∞ÏÒ∂ ÁπºË Á≈ ø◊
«⁄º‡≈ «‘øÁ≈ ‘À Â∂ ÓÒ≈¬∆ Ú∆ «⁄º‡∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ‘π‰ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ ÁπºË º÷ ’∂
Ï≈’∆ √≈≈ ÁπºË ‚∂¡∆ Ú≈«Ò¡ª ˘ Ú∂⁄ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ Á≈Òª Ú∆ ¡º‹ ’ºÒ∑ √≈∂
Í«Ú≈ ’∞º’ª, ÍÂ∆«Ò¡ª «Ú⁄ ◊À√ª, √‡ØÚª ¡Â∂ ⁄πº«Ò∑¡ª ¿∞Í ω≈¿∞∫Á∂
‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ Á≈Òª ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ‘≈∆¡ª ω≈¿∞‰∆¡ª ª Â’∆ÏÈ
ÏøÁ ‘؉ Á∂ Ï≈Ï ‘ÈÕ
‘π‰ ÁπºË ’≈Û∑‰ Ò¬∆ ’º⁄∂ ‘≈∂ Â∂ Á≈Òª ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ’º⁄∆¡ª
‘≈∆¡ª ω≈¿∞‰ Á≈ Ô∞º◊ ıÂÓ ‘؉ Â∂ ‘ÀÕ
@
Í≈Ê∆¡ª Á∂ ◊π‘≈∂
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «’√∂ «Í≥‚ Á∂ Â∂ ¿∞√ «Í≥‚ Á∂ Ú√È∆’ª Á∂ º‹∂
Íπº‹∂ ‘؉, ⁄ø◊∂ ÍÀ√∂ Ú≈Ò∂ ‘؉, ⁄ø◊∂ ÷ªÁ∂ Í∆∫Á∂ ‘؉ Á≈ ÍÂ≈ ¿∞È∑ª «Í≥‚ª Á∂
È∂Û∂ Í‘πø⁄ ’∂ «Í≥‚ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Í≈Ê∆¡ª Á∂ Òº«◊¡ª ◊π‘≈«¡ª Á∆
ÌÓ≈ ÂØ∫ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊π‘≈∂ ª ‘∆ Òº◊Á∂ √È, ‹∂’ ¿∞√ «Í≥‚ Á∂
Ú√È∆’ Ï‘πÂ∂ ÍÙ» º÷Á∂ √ÈÕ Ï‘πÂ∂ ÍÙ»¡ª «Ú⁄ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
Ï‘πÂ∆¡ª Óºfiª, Ï‘πÂ∆¡ª ◊≈¬∆¡ª ¡Â∂ Ï‘πÂ∂ ÏÒÁ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «Í≥‚ª
«Ú⁄ Ï‘πÂ∆¡ª Óºfiª, ◊≈¬∆¡ª Â∂ ÏÒÁ Ï‘πÂ∂ ÍÀ√∂ Ú≈Ò∂ ‘∆ ÷∆Á √’Á∂
√ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «¬‘ Óπ‘≈Ú≈ ÍÃ⁄ºÒ √∆ “«Í≥‚ Á≈
ÍÂ≈, «Í≥‚ Á∂ ◊π‘≈«¡ª ÂØ∫ Òº◊ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ”
AHE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
◊π‘≈∂ «’√ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘È, ¡º‹ Á∆ Ï‘πÂ∆ Í∆Û∑∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ ‹Á
Í≈Ê∆¡ª √πº’ ‹ªÁ∆¡ª √È, «¬È∑ª √πº’∆¡ª Í≈Ê∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ ÿª «Ú⁄
º÷‰ Ò¬∆ Ï‘πÂ∂ Í«Ú≈ª ’ØÒ ¤ºÂ∆ ‘ج∆ ʪ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ «¬È∑ª
Í≈Ê∆¡ª ˘ «‹Ê∂ ¿∞‘ ͺÊ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È, ÷πºÒ∑∂ ¡√Ó≈È ÊºÒ∂ «¬’
«ÈÔ∞’ «ÚË∆ ¡È∞√≈ ◊ØÒ ÿ∂∂ «Ú⁄ Í≈Ê∆¡ª Á∂ ¿∞Í ‡∂„∂ Ò؇ Í≈Ê∆¡ª
º÷ ’∂ ◊π‘≈∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ◊π‘≈≈ ω≈¿∞‰≈ Ùπ» ’È ÂØ∫ Í«‘Òª «¬’
Ù◊È ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊π‘≈≈ ω≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ʪ Â∂ Í«‘Òª «¬’ Í≈Ê∆
Íπº·∆ ’ ’∂ º÷∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Î∂ ¿∞√ Í≈Ê∆ ¿∞Í Â∂Ò Â∂ ◊πÛ Á≈ Ù◊È
’’∂ ◊ØÒ≈¬∆ Ò؇ ◊π‘≈≈ ω≈¿∞‰≈ Ùπ» ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ Í≈Ê∆¡ª Á∂
ÿ∂∂ «Ú⁄ ’∞fi ¿∞⁄≈¬∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ¿∞Í ÚºÒ ‹ªÁ∂ ‘πøÁ∂ √È,
«Â¿∞∫ «Â¿π∫ «¬È∑ª Á∆ ◊πÒ≈¬∆ ˘ ÿº‡ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ «¬‘ ◊π‘≈∂
Á∆ ◊πÒ≈¬∆ ÿ‡ ’∂ ‡∆√∆ Â∂ ‹≈‰ Â∂ «√¯ «¬’ Í≈Ê∆ «‹øÈ∆ «‘ ‹ªÁ∆ √∆Õ
«¬‘ ◊π‘≈∂ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ F Îπº‡ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ H Îπº‡ Âº’ Á∂ ¿∞µ⁄∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª
◊π‘≈«¡ª ˘ Î∂ ◊Ø‘∂ È≈Ò ‘∆ √≈∂ Í≈«√¡ª ÂØ∫ «ÒºÍ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø
◊π‘≈∂ «Ú⁄ È≈ ’ج∆ ‹∆Ú ‹ø± ¡Â∂ È≈ ‘∆ √ºÍ √¨ø‚∆ ÚÛ √’∂Õ ◊π‘≈∂ ˘
¿∞Í ÂØ∫ ¬∂√ ’ ’∂ «Âº÷≈ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ◊π‘≈∂ «Ú⁄ Ï≈Ù Á≈
Í≈‰∆ ¡≥Á È≈ ‹≈Ú∂Õ ’¬∆ ‹È≈È∆¡ª ◊π‘≈∂ ˘ Ș Òº◊‰ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰
Ò¬∆ ◊π‘≈∂ Á∆ «√÷Ò∆ «Âº÷∆ ÈØ’ ¿∞Í ’≈Ò∆ ÂΩÛ∆ Ó»Ë∆ Ó≈ «ÁøÁ∆¡ª
√ÈÕ ’¬∆ ‡πº‡≈ ‘Ø«¬¡≈ «¤ºÂ ‡ø◊ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ‘Û∆ Ï≈Ò‰ Ò¬∆ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Í≈Ê∆¡ª Á∆
ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Òº’Ûª ª ÿº‡ ‘∆ ÚÂÁ∂ √ÈÕ «‹√ ÿ ÒØ‘Û∆
‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘ ÁÚ≈˜∂ ◊πÛ Á∆ Ì∂Ò∆ Á∂ È≈Ò Í≈Ê∆¡ª Ú∆ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
AHF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÒØ‘Û∆ Ó≥◊‰ Ú≈Ò∂ Ú∆ ◊πÛ Á∂ È≈Ò È≈Ò Í≈Ê∆¡ª Á∆ Ó≥◊ Ú∆ ’Á∂ ‘πøÁ∂ È≈Ò ÍºÊ‰ ’ ’∂ ¿∞√ ¿∞Í ‘ºÊª Á∆¡ª ¿∞∫◊Ò∆¡ª Á∂ «ÈÙ≈È Ï‰ ‹ªÁ∂
√È - √ÈÕ «¬√ Â∑ª Í≈Ê∆ ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆/‘ÀÕ Í≈Ê∆¡ª ÍºÊ ÍºÊ ’∂ «¬’
«Ú‘Û∂ «Ú⁄ Í≈Ê∆, √≈¬∆‚ Â∂ º÷∆ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª √≈∂ „∂ Á∆¡ª Í≈Ê∆¡ª ͺÊ
Â∂≈ ÍπºÂ ⁄Û∑∂ ‘≈Ê∆, Ò¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á «¬‘ Í≈Ê∆¡ª ËπºÍ È≈Ò ’≈Î∆ √πº’ ‹ªÁ∆¡ª
√≈˘ Á∂‘ ÒØ‘Û∆Õ √È Âª «¬È∑ª ˘ ËÂ∆ ÂØ∫ ⁄πº’ ’∂ «¬’ Í≈Ê∆ Á∆ Á»‹∆ Í≈Ê∆ È≈Ò «Íº· ‹ØÛ
x x x ’∂ ÷Û∑≈ ’ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ’ ’∂ Î∂ Í≈Ê∆¡ª Á≈ ‘∂·Ò≈ «‘º√≈
Ó∂∂ ÍÀª ‘∂· ÏÂ≈¿±∫, Ú∆ √πº’ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á Í≈Ê∆¡ª ⁄ø◊∆ Â∑ª √πº’ ‹ªÁ∆¡ª √È Âª ¿∞√∂ ʪ
ÓÀ∫ ª Í≈Ê∆ ÒÀ ’∂ ‹≈¿±∫Õ ◊π‘≈≈ «⁄‰ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ◊π‘≈∂ ˘ ◊Ø‘∂ È≈Ò «ÒºÍ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ Î∂
Í≈Ê∆¡ª «’Ú∂∫ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È, ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ Áº√‰ ‹≈ ÒØÛ ¡È∞√≈ ◊π‘≈∂ «Ú⁄Ø∫ Í≈Ê∆¡ª ’º„ ’º„ ’∂ ÚÂÁ∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ
«‘≈ ‘ªÕ «¬È∑ª Í≈Ê∆¡ª ˘ ‘≈«¡ª «Ú⁄ ÁπºË ’Û∑‰ Ò¬∆ «÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Óºfiª, ’º‡∆¡ª, ◊≈¬∆¡ª, Úº¤∆¡ª, ÏÒÁ, Ú«‘Û«’¡ª Á∂ ◊Ø‘∂ ˘ «¬È∑≈ Í≈Ê∆¡ª È≈Ò ‘≈∆¡ª «Ú⁄ Á≈Òª Ë∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª
”’º·≈ ’ ’∂ ¿∞√ ʪ Â∂ „∂ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹Ê∂ ÚºË ÂØ∫ ÚºË √Ó∂∫ º’ Í≈Ê∆¡ª È≈Ò ‘∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ⁄πºÒ∑∂ Ï≈Ò∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ √∑Ø∫ Á≈ √≈◊
ËπºÍ «‘øÁ∆ √∆Õ ‹Á ’≈¯∆ √≈≈ ◊Ø‘≈ ”’º·≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆, Î∂ ÿ Á∆¡ª «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ Í≈Ê∆¡ª, Òº’Ûª Â∂ ◊πºÒª Á∆ ¡º◊ Â∂ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‹È≈È∆¡ª, ’∞Û∆¡ª ¬∂√ ◊Ø‘∂ Á∆¡ª Í≈Ê∆¡ª ͺÊÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Í≈Ê∆¡ª ’¬∆ Ú∂ Í≈Ê∆¡ª «◊ºÒ∆¡ª ‘؉ ’ ’∂ Ë»ø¡ª Ú∆ ‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆, «‹√ ’
ͺʉ √ÏøË∆ √≈Ò∆ ÚÒØ∫ «Ú¡≈‘ √Ó∂∫ ¡≈͉∂ ‹∆‹∂ ˘ «ÁºÂ∆ «√º·‰∆ Ú∆ ’∂ ‹È≈È∆¡ª Á∆¡ª ¡º÷ª «Ú⁄ Í≈‰∆ Ï‘π Ú◊Á≈ «‘øÁ≈ √∆Õ «¬‘ Ë»ø¡ª
Ò◊Á∂ ‘ºÊ √π‰ ÒÚØ- ’¬∆ Ú∂ Á» ◊¬∂ «√Í≈‘∆ Á∆ Ú‘π‡∆ Á∂ Áπº÷ ˘ ‘øfi»¡ª ≈‘∆∫ ’º„‰ «Ú⁄ Ú∆
ÂÀ˘ Ú∆ Ó≈ª ‹∆«‹¡≈ ⁄πº’ ’∂, √‘≈¬∆ ‘πøÁ≈ √∆-
«√º‡ª ÷πÒ∆ Á∂ «Ú⁄Õ ⁄ππºÒ∑∂ «Í¤∂ Ëø»¬∂∫ Á∂ ͺ‹ ØÚ∂,
¡≈¬∆¡ª Óºfi∆¡ª ⁄ ◊¬∆¡ª, Ú‘π‡∆ «√Í≈‘∆ Á∆Õ
ÂÀ˘ ͺʪ ◊Ø‘∂ Á∂ «Ú⁄Õ «’¿∞∫«’ Ù«‘ª «Ú⁄ ʪ ÿº‡ ‘πøÁ∆ √∆, ¬∂√ Ò¬∆ ’ø˪ ¿∞Í Í≈Ê∆¡ª
Í≈Ê∆¡ª √ÏøË∆ «¬’ ‘Ø ÒØ’◊∆ ‘À- ͺÊ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È/‘ÈÕ «¬‘ Í≈Ê∆¡ª Á≈ √≈¬∆˜ ËÂ∆ Â∂ ͺÊ∆¡ª
¿∞µ⁄∂ «‡ºÏ∂ ÓÀ∫ Í≈Ê∆¡ª ͺÊÁ∆, Í≈Ê∆¡ª È≈ÒØ∫ ¤Ø‡≈ ‘πøÁ≈ √∆/‘ÀÕ
¿∞ÂØ∫ Á∆ Òøÿ «◊¡≈ ÓØÕ Í«‘Òª ◊Ø‘∂ Á∆ «˜¡≈Á≈ ÚÂØ∫ Í≈Ê∆¡ª ͺʉ Ò¬∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
ÏØÒØ Ï≈‘Ò∆˙, «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ «˜Ó∆∫Á≈ª ˘ ◊Ø‘∂ Á∆ ÷≈Á Á∆ Ó‘ºÂÂ≈ Á≈ ÍÂ≈ Òº◊Á≈
«Ú⁄Ò∆¡ª ˘ ÒÀ ◊¬∂ ⁄ØÕ «◊¡≈, «Â¿∞∫ «Â¿∞∫ ◊Ø‘∂ Á∆ ÷≈Á Ò¬∆ ÚºË ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹≈‰ Òº◊∆ ‘ÀÕ ‘π‰
‹∂ ÿ «Ú⁄ ”’ºÒ∆ ‹È≈È∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ¿∞‘ ¡≈͉∆ ◊π¡ª„‰ ‹ª Í≈Ê∆¡ª ÿº‡ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ’∞fi Í«Ú≈ª ’ØÒ ’∞«’ø◊ ◊À√ ‘À,
«’√∂ Ò≈◊‰ ˘ ¡≈͉∂ È≈Ò Í≈Ê∆¡ª ÍÊ≈¿∞‰ Ò¬∆ Ò≈ ÒÀ∫Á∆ √∆Õ Í«‘Òª ◊ØÏ ◊À√ ‘ÀÕ «Óº‡∆ Á∂ Â∂Ò Á∆ Â∂ Òº’Ûª Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‘π‰
◊Ø‘∂ Á∂ „∂ «Ú⁄Ø∫ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ ◊Ø‘≈ ÒÀ ’∂ ¡≈͉∂ ‘ºÊª È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª «Ó’√ «‹‘Û∂ Í«Ú≈ ÊØÛ∑∆¡ª Ï‘πÂ∆¡ª Í≈Ê∆¡ª ω≈¿∞∫Á∂ ‘È, ¿∞‘ Í≈Ê∆¡ª ˘
’Á∆¡ª √ÈÕ Î∂ ÁØ‘ª ‘ºÊª È≈Ò Ê≈ÍÛ ’∂ «¬’ Úº‚∂ ’º¤± Í≈Ê∆ (Í≈‰∆ √πº’‰ Â∂ ◊π‘≈«¡ª «Ú⁄ È‘∆∫ º÷Á∂, √◊Ø∫ √πº’‰ Â∂ ÿ∆∫ ÒÀ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
«Ú⁄ ‡Ø«Ï¡ª «Ú⁄ «‘‰ Ú≈Ò≈ ‹≈ÈÚ) «‹‘∆ ¤∂Í Á∆ Í≈Ê∆ ω≈ ÒÀ∫Á∆¡ª ‘π‰ «’√∂ «’√∂ «Í≥‚ Á∂ Áπ¡≈Ò∂ ‘∆ ◊π‘≈∂ Òº◊∂ Ș ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
√ÈÕ «‹Ê∂ ’º¤± Í≈Ê∆ Á∆ «Íº· ¿∞Í ÂØ∫ ÓÒÀÓ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞Ê∂ Í≈Ê∆¡ª ˘ ‘ºÊ @
AHG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AHH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÁØ ÍÀ ÿº‡ Â∞È≈,
¡≈Ú≈‹≈¬∆ Â∂ √ø⁄≈
Í Â∞È≈ ÓÛ’ Á∂ È≈ÒÕ
ÍÀÁÒ ’¬∆¡ª Á∆ ÂØ ÏÛ∆ Ï∂„Ï∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¡«‹‘∆ ÂØ Ú≈Ò∆ Óπ«‡¡≈ ˘
ÓÈ∞º÷∆ «Ú’≈√ Á≈ «¬«Â‘≈√ Áº√Á≈ ‘À «’ Ùπ» Á≈ ÓÈ∞º÷ ⁄≈ ÍÀª ‡’Ø Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆-
È≈Ò Â∞Á≈ √∆Õ √Ó∂∫ Á∂ ◊π˜È È≈Ò ¿∞√ È∂ ¡≈͉∂ ¡◊Ò∂ ÁØÚ∂∫ ÍÀª Á∆ ±ø ’∆ ‹≈‰∂ Ì∂‚∂,
ÚÂØ∫ ’ ’∂ ‘ºÊ ω≈ Ò¬∂Õ «Í¤Ò∂ ÁØÚ∂∫ ÍÀª È≈Ò «√ºË≈ ÷Û∑≈ ‘Ø ’∂ Â∞È≈ È∆ ÂØ Ù’∆Ȫ Á∆Õ
«√º÷ «Ò¡≈Õ «¬‘ ÂØ ‘∆ ÓÈ∞º÷ Á∂ «Ú’≈√ Á∆ ÒÛ∆ ω ◊¬∆Õ Í«‘Òª √≈∆ Ùπ’∆È∆ «‹Ê∂ ◊«‘‰∂ Â∂ ⁄ø◊∂ ’ÍÛ∂ Í≈ ’∂ Ò◊≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞Ê∂ ⁄ø◊∆
ÓÈ∞º÷∆ Ú√Ø∫ Èß◊∂ ÍÀ∆∫ ‘∆ Â∞Á∆ √∆Õ ¬∂√∂ Ò¬∆ ª √Ø‘‰∆ Óπ«‡¡≈ ˘ ’º⁄∂ ÂØ Ú∆ Ù’∆È∆ «Ú⁄ Ú≈Ë≈ ’Á∆ √∆Õ √ºÍ Á∆ Â∑ª Ó∂ÒÁ∆ ÂØ Ú≈Ò∆
≈‘ª Â∂ Â∞È Ò¬∆ Ú«‹Â ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆- Óπ«‡¡≈ √Ì ˘ ÓØ‘ ÒÀ∫Á∆ √∆-
È∆ √Ø‘‰∆¬∂! ÓÈÓØ‘‰∆¬∂! Ó»‘∂ Òº◊ Ú∂ √øË»∆ ͺ◊ Ú≈«Ò¡≈,
’º⁄∂ ≈‘ª Á∂ ØÛ∂, «Í¤∂ ¡≈¿±∫ ÓÀ∫ Ó∂Ò∑Á∆Õ
ÍÀª «Ú⁄ ⁄πºÌ ‹≈‰◊∂Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √º‹-«Ú¡≈‘∆¡ª ˘ Ú∆ ÍÀÁÒ Â∞È≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ
’¬∆ √‘π∂ «Í≥‚ Á∆¡ª ¶Ó∆¡ª Ú≈‡ª ÂØ∫ ʺ’ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞‘ «Î ’¬∆
Ú∂ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ˘ ◊ØÁ∆ ⁄πº’ ÒÀ‰ Ò¬∆ Ú∆ ’«‘ «ÁøÁ∆¡ª √È-
◊ØÁ∆ ⁄πº’ ÒÀ ȉÁ «Á¡≈ Ú∆≈,
Â∞Á∆ Á∂ ͺ‡ ÎπºÒ◊∂Õ
’«‘øÁ∂ ‘È, «‹√ ˘ ºÏ È∂ »Í «ÁºÂ≈ ‘ØÚ∂, ¿∞√ «Ú⁄ Ⱥ÷≈ Ú∆ ¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÚÀ√∂ È÷∂ ÂØ∫ «ÏȪ »Í ’≈‘Á≈? ¬∂√ Ò¬∆ ¿∞√ √Ó∂∫ ’¬∆ »ÍÚÂ∆¡ª
‹È≈È∆¡ª ¡≈͉∆ ÂØ Á∂ ÍÃÁÙÈ Ò¬∆ ’¬∆ Ùª Ú∆ º÷ «ÁøÁ∆¡ª √È
-
‹πºÂ∆ ÒÀ Á∂ √Â≈«¡ª Ú≈Ò∆,
‹∂ ±ø Ó∂∆ ÂØ Ú∂÷‰∆Õ
x x x
Â∂∂ Ó◊ ¤‰’Á∆ ¡≈Úª,
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÎΩ‹ Ú∆ ÍÀÁÒ √¯ ’Á∆ √∆, «‹√ ˘ ÍÀÁÒ
√ÀÈ≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÍÀÁÒ ÁΩÛª √≈‚∆¡ª ÷∂‚ª Á≈ «‘º√≈ ‘ÈÕ Í Í«‘Ò∆¡ª ‹πºÂ∆ ˘ ÒÚ≈ Á∂ ÿπø◊»Õ
√Ø‘‰∆ ⁄≈Ò Ú≈Ò∆ Â∂ √Ø‘‰∂ ø◊ »Í Ú≈Ò∆ Â∂ ‘ «¬’ Á≈ ÓØ‘Â ‘؉
ÁΩÛª Ú∆ Èß◊∂ ÍÀ∆∫ ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
Èß◊∂ ÍÀª ˘ ≈‘ª Á∂ ’ø«‚¡ª, ’ø’ª ÂØ∫ Ï⁄≈‰ Ò¬∆ ÓÈ∞º÷ È∂ ‹πºÂ∆ ˘ ‹∆¡ ’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆-
’∞Û∆¬∂ È∆! Â∂∆ ⁄≈Ò Ó¨’,
Á∆ ¬∆˜≈Á ’ Ò¬∆Õ Ùπ» Ùπ» «Ú⁄ ‹πºÂ∆ Á∆ ÚÂØ∫ ı≈√ ı≈√ ÓΩ«’¡ª Â∂
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡≈Ó Âª Èß◊∂ ÍÀ∆∫ ‘∆ Â∞Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Â∞È≈ Â∂ ÓÛ’ Â∂∂ Â∂ ÒØ‘Û∂ Á≈ »Í,
È∆ ‹∂ Ó≥È∂ ª ÈÀ‰ª Á∂ «Ú⁄ Í≈ È∆ Ò¬∆¬∂Õ
È≈Ò Â∞È≈ Í≥‹≈Ï∆¡ª Á∂ ‘∆ «‘º√∂ ¡≈«¬¡≈ ‘À -

AHI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ AI@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 x x x x x ’È Ò¬∆ Ò◊≈Ó Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ’ø«‚¡≈Ò≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’≈·∆
ÂØ ’∞¡≈∆ Á∆,
«‹Ú∂∫ È≈◊ Ó∂Ò∑Á≈ ‹≈Ú∂Õ
«Ùø◊≈ ’È≈ ‹È≈È∆¡ª Á∆ ’Ó˜Ø∆ «‘≈ ‘À ¡Â∂ ‘π‰ Ú∆ ‘ÀÕ ‘
‹È≈È∆ Â∂ ‘ ’∆Â≈ «Ùø◊≈ ‹⁄Á≈ Ú∆ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ ’¬∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ ’∆Â∂
«Ùø◊≈ Á≈ «Ú÷≈Ú≈ ’È Ò¬∆ ¡≈͉∆ ÂØ Á≈ ‘∆ √‘≈≈ ÒÀ‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆-
◊Ø∆ Á∂ ÍÀ∆∫ ’º„Úª ‹ØÛ≈,
Â∞Á∆ ¬∂ ÍºÏ ÓØÛ ’∂Õ
‹πºÂ∆ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ‹ØÛ≈ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆/‘ÀÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¿∞◊Û∂-Áπ◊Û∂, ¿∞µ⁄∂-È∆Ú∂∫ ≈‘ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ≈‘
’≈‘Á∂ ‘πøÁ∂ √È, Í◊‚ø‚∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ¿∞‘ √Óª √∆ ‹Á «¡≈√Â∆
≈‹ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¡≈√ª Á∂ ≈‹∂, Ó‘≈≈‹∂ «¡≈√ª Á∂ ÒØ’ª Á∆ ÌÒ≈¬∆
Â∂ Âº’∆ Á∆ ’ج∆ ÍÚ≈‘ È‘∆∫ ’Á∂ √ÈÕ ¿∞‘ ª ¡≈͉∆ ¡ÀÙÍÃ√Â∆
«Ú⁄ ‘∆ Òº◊∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ‹Á ÷∂Â∆ «Ú⁄ ÏÒÁª Á∂ È≈Ò È≈Ò Ïث¡ª Á∆
ÚÂØ∫ ‘؉ Òº◊∆, ¿∞√ √Ó∂∫ Ïث¡ª ˘ ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓ Á∂ È≈Ò È≈Ò ¡≈Ú≈‹≈¬∆
Ò¬∆ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹≈‰ Òº«◊¡≈Õ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ Ïث¡ª ˘ ¿±∫·
Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿØÛ∆¡ª ª ⁄ø◊∂ ÍÀ√∂ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ª
Á∆¡ª ‘∆ º÷∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
ÿØÛ∆¡ª ÿ √πÒÂ≈Ȫ,
Óºfi∆¡ª ÿ Ú«¡≈ÓªÕ
Ò≈Û≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿØÛ∆ Â∂ ÏÀ· ’∂ ‘∆ «Ú¡≈‘π‰ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‹∂’ Ò≈Û∂ Á∂ Í«Ú≈ ’ØÒ ¡≈͉∆ ÿØÛ∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆ ª «Í≥‚ «Ú⁄ «‹√
Í«Ú≈ ’ØÒ ÿØÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ ÂØ∫ Ó≥◊ ’∂ ’øÓ √≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª
√«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª Á≈ ¡≈Í√ «Ú⁄ ÍÃ∂Ó «Í¡≈ Ï‘π √∆Õ «¬’ Á»‹∂ Á∆
ÓºÁÁ ’Á∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ÿØÛ∆ ⁄Û∑‰ √ÏøË∆ ◊∆ ‘À -
‹∂ ±ø ⁄«Û∑¿∞∫ ÿØÛ∆ Ú∂,
Â∂∂ È≈Ò Ì≈Úª Á∆ ‹ØÛ∆ Ú∂,
⁄Û∑ ‹≈¬∂ È∆ Óª Á≈ Ò≈‚Ò≈,
Ú∂Òª «ÁøÁ∆ ÓªÕ
ÿØÛ∆ Â∂ √Ú≈∆ ’È Ò¬∆ ’≈·∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÿØÛ∆ ˘ ’ø‡ØÒ
AIA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
È≈Ò ’≈Ϫ Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ’≈Ï Â∂ ÍÀ º÷ ’∂ ‘∆ ÿØÛ∆ Â∂ ⁄«Û∑¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ
Ïث¡ª ÂØ∫ Ï‘π-Ó≥ÂÚ∆ ’øÓ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏØÂ∂ È≈Ò ‘ˇ Ú≈«‘¡≈
‹ªÁ≈ √∆, ‘Ò‡ ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ͺ«·¡ª Á∆ „Ø „π¡≈¬∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÚÍ≈ Á∆¡ª Ú√ª Á∆ „Ø „π¡≈¬∆ Ú∆ Ïث¡ª
≈‘∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡≈Ó Í«Ú≈ Á∂ ¡≈¿∞‰ ‹≈‰ Ò¬∆ ÏØÂ∂ Á∆ √Ú≈∆
‘∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ‡ºÍ≈ ‘À -
¡≈¿∞‰ ‹≈‰ ˘ ÏØÂ∆ ÒÀ ÒÀ,
ÁπºË Í∆‰ ˘ Ï»∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √º‹-«Ú¡≈‘∆¡ª ˘ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ÏØÂ∂ ˘ «Ùø◊≈
’∂ «Ò‹≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Íø‚ «Ú⁄ ‹ÁØ∫ «Ùø◊≈∂ ÏØÂ∂ Ú≈Ò≈ ÍÃ≈‘π‰≈
Í‘πø⁄Á≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª ¡≈È∆ Ï‘≈È∆ «Í≥‚ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª ¿∞√ Ï≈∂ ’È√Ø¡ª
ÒÀ∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
ÏØÂ∂ Ú≈Ò≈ È∆ ÍÃ≈‘π‰≈ ’∆‘Á≈?
Íπº¤Á∆ ’∞Û∆¡ª ÂØ∫Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹øÓÁ∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ Ó≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√
Ò¬∆ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ «Ú¡≈‘ ’È Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ ‹Á Óπø‚≈ ’∞Û∆ ‹π¡≈È
‘Ø ‹ªÁ∂ √È, ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ Óπ’Ò≈Ú≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Óπ’Ò≈Ú≈ Á∂‰ √Ó∂∫
‘∆ ’∞Û∆¡ª ˘ ‡»Ó ¤ºÒ≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’∞Û∆¡ª Á∂ ’øÈ Ú∆
Óπ’Ò≈Ú∂ Á∂‰ √Ó∂∫ Á∂ È∂Û∂ ‘∆ «ÚÈ∑≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, «‹‘Û∂ ’¬∆ Ú∂ ÏØÂ∂ Á∆
√Ú≈∆ ’Á∂ √Ó∂∫ Áπ÷‰ Ú∆ Òº◊ ‹ªÁ∂ √È-
Ó∂∂ √º‹∂ «ÚÈ∑≈¬∂ ’øÈ Áπ÷Á∂,
‘ΩÒ∆ ÏØÂ≈ ÂØ «ÓºÂ≈!
«‹‘Û∂ Í«Ú≈ ¿±·ª È≈Ò ÚÍ≈ ’Á∂ √È, ¿∞È∑ª ˘ Ó‘∆«È¡ª ϺË∆
ÚÍ≈ √ÏøË∆ Ï≈‘ «‘‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ’¬∆ ’∞Û∆¡ª ¡≈Í Á∂
Ó≈«Í¡ª ˘ ¡‹∂‘∂ ÚÍ≈∆ ¿±·ª Ú≈«Ò¡ª È≈Ò «ÙÂ≈ ’È ÂØ∫ Ú‹Á∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √È-
¿±·ª Ú≈«Ò¡ª ˘ È≈ Á∂¬∆∫ Ó∂∆ Ó≈¬∂,
ÂÛ’∂ ¿∞µ· ’∂ ÒºÁ ‹≈‰◊∂Õ
AIB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 √≈‚∂ Ë∂ Óπ’Ò≈Ú∂ ¤º‚ ‹≈‰◊∂Õ
Î∂ ª◊∂/Ôº’∂ ‹≈‰ ¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ÚÂ∂ ‹≈‰ Òº◊∂Õ Ïث¡ª Á∆
√Ú≈∆ Á∂ È≈Ò È≈Ò «¬È∑ª Á∆ ÚÂØ∫ ‘؉ Òº◊∆-
ÏØÂ≈ ¤º‚ ’∂ Ôº’∂ Â∂ ⁄Û∑Á∆,
ÏøÂØ Ùπ’∆È ‘Ø ◊¬∆Õ
√≈¬∆’Ò Á∆ ’≈„ «È’Ò‰ Â∂ √≈¬∆’Òª ˘ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ Ò¬∆ Ú«Â¡≈
‹≈‰ Òº«◊¡≈Õ Î∂ Á∂Ù ¡≈˜≈Á ‘Ø «◊¡≈Õ «Í≥‚ª «Ú⁄ ÓπºÏ∂ÏøÁ∆ ‘؉ È≈Ò
«Í≥‚ª Á∂ ≈‘ «√ºË∂ Â∂ √≈¯ √πÊ∂ ω ◊¬∂Õ √Ú≈∆ Ò¬∆ Ïث¡ª Á∆ ʪ
ª«◊¡ª √≈¬∆’Òª È∂ ÒÀ Ò¬∆Õ «Í≥‚ª ˘ Ù«‘ª È≈Ò ‹ØÛÈ Ò¬∆ √Û’ª Â∂
«¶’ √Û’ª ω ◊¬∆¡ªÕ Î∂ √≈¬∆’Ò ÿ ÿ Á∆ √Ú≈∆ ω «◊¡≈Õ
√≈¬∆’Ò √ÏøË∆ ÒØ’ ◊∆ ‘À -
È∆ Ï«‘ ‹≈ Ó∂∂ √≈¬∆’Ò ”Â∂
ÓÀ∫ ‡ºÒ∆¡ª Ú‹≈¿∞∫Á≈ ‹≈¿±∫Õ
‘π‰ ÏØÂ∂ Á∆ ÷∂Â∆ «Ú⁄ ¡Â∂ √Ú≈∆ Ò¬∆ ÚÂØ∫ Â’∆ÏÈ ÏøÁ ‘Ø ◊¬∆
‘ÀÕ ÷∂Â∆ Á≈ √≈≈ ÓÙ∆È∆’È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰ √≈∂ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «√Ú≈¬∂
¡ÏØ‘ √≈¬∆‚ Á∂ «’Â∂ Ú∆ Â∞‘≈˘ ÏØÂ≈ Ș È‘∆∫ ¡≈Ú∂◊≈Õ √≈¬∆’Òª Á∆
ʪ ‘π‰ √’±‡ª ¡Â∂ Ó؇ √≈¬∆’Òª È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ «Í≥‚ «Í≥‚ Ï√ª ¡Â∂
«Ó≥È∆ Ï√ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÍÀ√∂ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ª ’ØÒ ¡≈͉∆¡ª ’≈ª ‘ÈÕ
«‹Ê∂ Í«‘Òª ‘ ʪ Â∞ ’∂ ‹≈‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆, «ÁÈ, ‘¯Â∂ ¡Â∂ Ó‘∆«È¡ª
«Ú⁄ √¯ «‘ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞Ê∂ ‘π‰ √¯ «Ó≥‡ª, ÿ≥«‡¡ª ¡Â∂ «ÁȪ Á≈ ‘∆
«‘ «◊¡≈ ‘ÀÕ ÓÙ∆È∆’È È∂ Á»∆¡ª Ï‘π ÿ‡≈ «ÁºÂ∆¡ª ‘ÈÕ Í ÒØ’ª
Á∆¡ª ÍÃ∂Ù≈È∆¡ª Ï‘π ÚË≈ «ÁºÂ∆¡ª ‘ÈÕ ¡√∆∫ Â∞È≈ ¤º‚ «ÁºÂ≈ ‘À,
«‹√ Á≈ ¡√ ‘ «¬’ Á∆ «√‘ Â∂ ‘ÀÕ ¡º‹ ‚≈’‡ Î∂ ‘ «¬’ ˘ ÂπÈ
Á∆, √À ’È Á∆ «√¯≈Ù ’Á∂ ‘ÈÕ
«√¡≈‰∂ ª Í«‘Òª ‘∆ ’«‘ ◊¬∂ ‘È “Â∞È≈ «˜øÁ◊∆ ‘ÀÕ””
@ Ó≥‹∂ È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª ’√’∂ Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÁØ ¡≈ÁÓ∆ Ó≥‹∂ ˘ ËÂ∆ ÂØ∫
◊º‚≈
«’√∂ √Ó∂∫ ◊º‚≈ «˜Ó∆∫Á≈ª Á∆ Ï‘π-Ó≥ÂÚ∆ ÷∂Â∆ ÓÙ∆È∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ
’‘≈Ú ‘À «’ “‹º‡ √π‘≈◊∂ Â∂ ⁄«Û∑¡≈ Ó≈‰ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ” ‹∂’ ◊º‚∂ Â∂
⁄«Û∑¡≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª ¿∞‘ «’√∂ ‡πø‚∆Ò≈‡ Á∆ ÍÃÚ≈‘ È‘∆∫ ’Á≈ √∆Õ √π‘≈◊∂
AIC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Â∂ ⁄Û∑∂ ‹º‡ ˘ ª ÏÒÁª Á∆¡ª ÷πº⁄ª È≈Ò ÈÚ∂∫ Ú≈‘∂ Ú≈‘‰ «Ú⁄Ø∫ ¿∞·∆
«Óº‡∆ Á∆ Ë»Û Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ¡≈͉∂ ¡≈Í Á≈ ÏÀÒÀ∫√ º÷ ’∂
√π‘≈◊∂ Â∂ ÷«Û¡≈ ‹≈ √’Á≈ √∆Õ ‹Á «’ ◊º‚∂ «Ú⁄ ‹º‡ ˘ È≈ ª «Óº‡∆ Á∆
Ë»Û Á∆ ÍÃ∂Ù≈È∆ √«‘‰∆ ÍÀ∫Á∆ √∆ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¡≈͉∂ √∆ Á≈ ÏÀÒ∂∫√ º÷Á≈
ÍÀ∫Á≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ◊º‚∂ Á∆ ÚÂØ∫ ¿∞µÂÓ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
◊º‚∂ Á∆ ’≈„ «È’Ò‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ’‰’, ¤ØÒ∂, ‹Ω∫, √∑Ø∫, ÓØ·, Ó»ø◊∆
¡≈«Á Á∆¡ª ÷Ò∑∆¡ª «Ú⁄ Òº◊∆¡ª ¯√Òª ˘ «ÍÛ «Ú⁄ „؉ Ò¬∆ Ó≥«‹¡ª
Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ Ó∂∂ ¬∂√ «Ò÷∂ Â∂ «ÚÙÚ≈√ È‘∆∫
’∂◊∆Õ Í «¬‘ ¡√Ò∆¡Â √∆Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÊØÛ∑∆¡ª ÊØÛ∑∆¡ª
˜Ó∆Ȫ ‘∆ ¡≈Ï≈Á ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ Ï≈’∆ ˜Ó∆Ȫ ˆÀ ¡≈Ï≈Á ͬ∆¡ª √ÈÕ
÷∂Â∆ √≈∆ Á∆ √≈∆ Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ¯√Ò ‘∆
‘πøÁ∆ √∆, «‹‘Û∆ Ó≥«‹¡ª È≈Ò «ÍÛ «Ú⁄ „ج∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
Ò˙, ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ Ó≥«‹¡ª È≈Ò ¯√Ò «’Ú∂∫ „Ø∫Á∂ √È, ¿∞‘ Áº√Á≈
‘ªÕ Ò≈‰ „؉ Ò¬∆ Úº‚≈ √≈≈ Ó≥‹≈ ω≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ó≥‹∂ ˘ Íπº·≈
’’∂ ËÂ∆ Â∂ º÷ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Î∂ Ó≥‹∂ Á∂ ⁄≈∂ Í≈«Ú¡ª Á∂ «Ú⁄’≈ «‹‘Û∆
¯√Ò «ÍÛ∑ «Ú⁄ „؉∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ Á∂ Ò≈‰ ˘ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó≥‹∂ ˘
Ò≈‰ È≈Ò ’≈¯∆ ¿∞Í º’ Ì ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Î∂ ¬∂√ Ò≈‰ ˘ º«√¡ª È≈Ò
⁄º’ ’∂ √∂«Ú¡ª Ú≈Ò∂ Í≈«√¡ª ÂØ∫ ¡≈͉∂ «√ ¿πÍ º÷ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «‹Ê∂
«ÍÛ∑ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞Ê∂ ÒÀ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª Ó≥«‹¡ª È≈Ò Ò≈‰
„Ø«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ ¤«Û¡ª Á∂ Ó≥‹∂ Ï≈∂ «¬’ ‡ºÍ≈ Ú∆ √π‰Á∂
‹≈˙-
AID - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¤«Û¡ª Á≈ Óπø‹ Á≈ Ó≥‹≈,
√≈∆ ≈ ’∆È∂ Í≈Ú∂Õ
‘π‰ ◊º‚∂ ÚºÒ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ªÕ ¿∞√ √Ó∂∫ ÷∂Â∆ Á∂ √øÁª «Ú⁄Ø∫ √Ì ÂØ∫ Ó«‘ø◊≈
◊º‚≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ◊º‚∂ Á∆ ÚÂØ∫ Ú∆ ¡≈Ó ‘πøÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
«˜Ó∆∫Á≈ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò Ó≈Û∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘ «˜Ó∆∫Á≈ ’ØÒ ◊º‚≈
È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ’¬∆ √’∂ ÿ Ò ’∂ ◊º‚≈ ÷∆ÁÁ∂ √ÈÕ «¬’Ø ı≈ÈÁ≈È
«Ú⁄Ø∫ ÚË∂ Í«Ú≈ ˘ √’∂ Í«Ú≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √’∂ Í«Ú≈ª Á≈
«ÚÙ∂Ù ÂΩ Â∂ ¡≈Í√ «Ú⁄ Ï‘π «Í¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓª «Ú⁄ «¬’
Á»‹∂ Á∆ ÓºÁÁ ’Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Óº’∆, ‹π¡≈, Ï≈‹≈, ‹Ω∫,
¤ØÒ∂, ’‰’, ◊øÈ≈, ÓØ·, Ó»ø◊∆ Á∆¡ª ¯√Òª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Óº’∆ Úº„ ’∂
Óπ‘≈∂ ª √≈∂ «˜Ó∆∫Á≈ ¡≈͉∂ ÷∂ª «Ú⁄ ‘∆ Ò≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ‘≈Û∆ Á∆
¯√Ò Úº„ ’∂ Í«‘Òª ÷∂ª «Ú⁄ ÷Ò∑∆¡ª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÷∂ Á∆
¯√Ò ˘ ’¬∆ Ê≈Úª ”Â∂ ”’º·∆ ’ ’∂ º÷‰ ˘ ÷Ò∑∆ Ò≈¿∞‰≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ
‹Á ÷Ò∑∆¡ª «Ú⁄ Òº◊∆ ¯√Ò √πº’ ‹ªÁ∆ √∆ ª √≈∆ ¯√Ò ˘ «Í≥‚ª
Á∂ ȘÁ∆’ ¤º‚∆ Ù≈ÓÒ≈‡ ˜Ó∆È (√ªfi∆ ˜Ó∆È) «Ú⁄ ◊º«‚¡ª ≈‘∆∫ „Ø ’∂
”’º·∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬√ ˘ «ÍÛ∑ Í≈¿∞‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «ÍÛ∑≈ «Ú⁄Ø∫ ±Û∆,
Á≈‰∂ ◊º«‚¡ª ≈‘∆∫ „Ø ’∂ ÿ «Ò‹≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Â±Û∆ Â∂ ¯√Ò Á≈ Òª◊≈
„؉ Ò¬∆ ◊º‚∂ Â∂ Òº◊∂ ¤Ø‡∂ «Úº„ È≈Ò «¬’ ‘Ø ÏÛ≈ «Úº„ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ÏÛ∂ «Úº„ È≈Ò Â±Û∆ Á∆¡ª Í≥‚ª Â∂ Òª◊≈ Ï‘∞ ¿∞µÍ º’ Òº«Á¡≈
‹≈ √’Á≈ √∆Õ
¯√Ò ˘ Ó≥‚∆ Ú∂⁄‰ ÒÀ ’∂ ‹≈‰ Ò¬∆ ◊º‚∂ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
÷∂ÂØ∫ ‘∂ ͺ·∂ Úº„ ’∂ Ú∆ ◊º‚∂ Â∂ ÒÀ ’∂ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ª, ÓÈ∂ Â∂ ‘Ø
«ÁÈ √πË Â∂ ‹≈‰ Ò¬∆ Ú∆ ◊º«‚¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ï≈ª Ú∆ ◊º«‚¡ª
Â∂ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ √øÁ»÷ Á∂‰ Á≈
«Ú≈‹ √∆Õ √øÁ»÷ Ú∆ ◊º‚∂ Â∂ ÒºÁ ’∂ Ì∂«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
◊º‚∂ ¿∞Â∂ ¡≈ «◊¡≈ √øÁ»÷ Óπ«‡¡≈ Á≈Õ
Ù∆«Ù¡ª ”⁄Ø∫ ’«‘øÁ∂ ¿∞‘Á≈ Ú∆ Ϻ◊ ⁄≈Á≈Õ
Î∂ Ó≥ÁÚ≈Û∂ Á≈ √Óª ¡≈«¬¡≈Õ «˜Ó∆∫Á≈ª ˘ ¯√Ò Á≈ Ì≈¡ È≈Ó≈Â
«ÓÒÁ≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ÏØÒ∆ ‘À-
AIE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
◊º‚∂ Ì ’∂ ’Í≈‘ Á∂ Ú∂⁄∂,
ÓÒ ÓÒ ◊˜ È≈ «ÓÒ∆Õ
«‹√ Â∑ª ÏπÛ≈ ‘Ø«¬¡≈ ÏÒÁ ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓª «Ú⁄ ’øÓ Á∂‰Ø∫ ‘‡ ‹ªÁ≈
√∆, «¬√∂ Â∑ª ‘∆ ◊º‚∂ ˘ Ú Ú ’∂ ‹Á ◊º‚∂ Á∆ ‘≈Ò Ó≈Û∆ ‘Ø ‹ªÁ∆
√∆, ¿∞√ Á∆ ÓπøÓ Â∂ «˜¡≈Á≈ ı⁄ ¡≈¿∞‰ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫
«’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆-
Ïπº„≈ „º◊≈, Íπ≈‰≈ ◊º‚≈,
‹Á ’Á ÷≈¬∂, ÷√Ó Á≈ ‘º‚≈Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í¿∞ Á∆ ‹≈«¬Á≈Á «Ú⁄Ø∫ ’∞Û∆¡ª ˘ «‘º√≈ È‘∆∫
‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ’¬∆ √Á∂, Íπº‹Á∂ Í«Ú≈ ¡≈͉∆ ÌÀ‰ Á∂ √‘π∂ ÿ
Á∆ Ó≈Û∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò Ú∂÷ ’∂ ÷∂Â∆ «Ú⁄ ÓºÁÁ ’È Ò¬∆ ÏÒÁª Á∆
‹ØÛ∆ Á∂ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ Í«Ú≈ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ Á∂ È≈Ò ◊º‚≈ Ú∆ Á∂ «ÁøÁ∂
√ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘∆¡ª ‘ج∆¡ª ÒÛ’∆¡ª, ÌÀ‰ª Á∆¡ª ÿ∂¨
¡Â∂ ÷∂Â∆ Á∆¡ª Ó≥◊ª Í»∆¡ª ’È ˘ ÍπøÈ Á≈ ’øÓ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆,
ËÓ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Ú∆ Ó∂∂ ËÓ∆ È∂,
√‰∂ ÏÒÁ ◊º‚≈ ÍπøÈ ’∆Â≈Õ
‘ Í«Ú≈ È∂ «’√∂ È≈ «’√∂ √Ó∂∫ ¡≈ ’∂ ¡º‚ ‘؉≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√
Ò¬∆ «‹√ Á∂ «‘º√∂ ◊º‚≈ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆, ¿∞‘ ¡≈͉∂ Ï≈ÏÒ ÂØ∫ ◊º‚∂ Á∆
Ó≥◊ ’ ÒÀ∫Á∆¡ª √È-
«¬’ ◊º‚≈ ÒÀ Á∂,
ÒÀ Á∂ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆Õ
Ï≈Í» Ú∂! ÓÀ∫ ¡º‚ ‘πøÁ∆ ¡ªÕ
‘π‰ Ú≈Ò∆ Í∆Û∑∆ È∂ ª ◊º‚≈ Ú∂«÷¡≈ ‘∆ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈Õ Ò˙, ◊º‚∂ Á∆
ωÂ Ï≈∂ √π‰ØÕ
Í‘∆¬∂ Â∂ ψÀ «Úº„ ÂØ∫ ◊º‚∂ Á∂ «‹√ «‘º√∂ ”Â∂ √≈Ó≈È º«÷¡≈ ‹ªÁ≈
√∆, ¿∞√ ˘ ◊º‚∂ Á≈ ÂÚ∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÂÚ∆ Á≈ ¡◊Ò≈ «‘º√≈ ÿº‡ ⁄ΩÛ≈
‘πøÁ≈ √∆ Â∂ «Í¤Ò≈ «‘º√≈ «˜¡≈Á≈ ⁄ΩÛ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÂÚ∆ κ‡∂ ‹ØÛ ’∂
ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ‹ØÛ∂ ꫇¡ª Â∂ «¬’ «¬ø⁄ Á∆¡ª ͺÂ∆¡ª ¶Ó∂
Ò؇ Ò≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ⁄ΩÛ∂ Ò؇ Ú∆ ͺÂ∆¡ª Ò≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√
AIF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Â∑ª ÂÚ∆ ¿∞µÂ∂ ͺÂ∆¡ª Á∂ ‚ºÏ∂ ω ‹ªÁ∂ √ÈÕ ◊º‚∂ Á∂ √Ì ÂØ∫ ¡◊Ò∂ «‘º√∂
˘ «‹ºÊ∂ ÁØÚ∂∫ ÏÒÁ ‹ØÛ∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞√ ˘ ‹»Ò≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ◊º‚∂ Á∂ ¡◊Ò∂
«‘º√∂ Â∂ «‹ºÊ∂ ‹»Ò≈ «‡’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ ÓÊØÏÛ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√
‹»Ò∂ Á∂ √À∫‡ ˘ ◊º‚∂ Á∂ «√∂ ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ «Í¤∂ ’ ’∂ Әϻ º√∂ È≈Ò Ïø«È∑¡≈
‘πøÁ≈ √∆Õ ‹»Ò∂ Á∂ ¬∂√ √À∫‡ ”Â∂ ÏÀ· ’∂ ‘∆ ‹º‡ ÏÒÁª ˘ ’ø‡ØÒ ’Á≈ √∆Õ
¬∂√ √À∫‡ Ú≈Ò∆ ʪ ˘ ͺ‡ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬’ Â∑ª È≈Ò «¬‘ ͺ‡
‚≈¬∆Ú Á∆ √∆‡ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‹»Ò∂ Á∂ ¡ı∆ Â∂ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ‘∂·ª ˘ Îπº‡ ’∞
¶Ó∂ Ó؇∂ √∆¬∂ ’º„∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘ √ΩÒ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹»Ò∂ Á∂ ¿∞Í
ÁØÚ∂∫ «√«¡ª Â∂ ‹ØÂ≈ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ÒØ‘∂ Á∆¡ª ÓπÛÚ∆¡ª ͺÂ∆¡ª Òº◊∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √È, «‹È∑ª ˘ «⁄Û∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹»Ò∂ Á∂ «√«¡ª Á∂ ‘∂·Ò∂ Í≈√∂
ÁØ ’∞ Îπº‡ ¡≥Á ÚºÒ «¬’ ’∞ø‚≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆ ¬∂√ ’øπ‚∂ «Ú⁄ ⁄øÓ Á∆
Әϻ ںË∆ Á≈ «¬’ Í≈√≈ Ïø«È∑¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ÚºË∆ Á≈ Á»√≈ Í≈√≈
ÏÒÁ Á∆ ◊ÁÈ ‘∂· Á∆ Òøÿ≈ ’∂ ‹»Ò∂ ¿∞Í Òº◊∆¡ª «⁄Û∆¡ª «Ú⁄ Í≈
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ ˘ ‹Ø ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ‹Ø ‘∆ ÏÒÁª ˘ ‹»Ò∂ ÂØ∫
Ï≈‘ È‘∆∫ «È’Ò‰ «ÁøÁ∆ √∆Õ
ÂÚ∆ Á∂ ¡◊Ò∂ «Âº÷∂ «‘º√∂ ˘ ⁄Ω’Û∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ⁄Ω’Û∆ Á∂ ‘∂·ª Â∂
ÂÚ∆ Á∂ ‘∂·ª «¬’ ¤Ø‡∂ «‹‘∂ ¡≈’≈ Á≈ ÷‰≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘
Ìø‚≈∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ìø‚≈∆ «Ú⁄ ÷πÍ∂, Á≈Â∆¡ª Â∂ ‘Ø ¤Ø‡≈ Ó؇≈
√≈Ó≈È º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊º‚∂ ˘ ËÂ∆ ”Â∂ ÷Û∑≈ ’È Ò¬∆ ◊º‚∂ Á∂ ÂÚ∆Â
Á∂ ¡◊Ò∂ «Âº÷∂ «√∂ ˘ ÊØÛ∑≈ ¤º‚ ’∂ «‹Ê∂ ‹»Ò≈ Ïø«È∑¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∂
‘∂·ª ‚∂„ ’∞ Îπº‡ Á∆ Òº’Û Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ¿±‡‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√
¿±‡‰∂ ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ «Íº¤∂ ’ ’∂ ÁØ Ïª√ Á∆¡ª ‹ª ‘Ø Òº’Û Á∆¡ª ⁄≈ ’∞ Îπº‡
¶Ó∆¡ª Òº’Ûª Á∂ «√«¡ª ˘ ’∞ø«‚¡ª È≈Ò ◊º‚∂ Á∂ ÂÚ∆ È≈Ò Ïø«È∑¡≈
‘πøÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ˘ ‚‘∆¡ª «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊º‚∂ «Ú⁄ ¯√Ò Á≈ Òª◊≈,
±Û∆, Á≈‰∂, ͺ·∂ ¡≈«Á ÒºÁ‰ √Ó∂∫ «¬È∑ª ‚‘∆¡ª Á≈ ’≈√ ω≈ ’∂ ◊º‚∂
˘ ÷Û∑≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊º‚≈ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ ˘ ¿∞Ò È≈ ‹≈Ú∂, «¬√ Ò¬∆
◊º‚∂ Á∂ ‘∂· Òº◊∂ ÒºÁ∂ È≈Ò «¬’ Òº’Û ÏøÈ∑∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ Ò≈∆¡ª
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ◊º‚∂ «Ú⁄ Òª◊≈ ¡≈«Á „؉ Ò¬∆ ¡≈˜∆ ÂΩ ”Â∂ Òº’Ûª Ò≈
’∂ «Úº„ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª Òº’Ûª ˘ ‹≈± ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
◊º‚∂ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ÁØ Í‘∆¬∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Í‘∆¡ª Á∂
AIG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«Ú⁄≈Ò∂ «¬’ Ó؇∆ Òº’Û Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ È≈Ì ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√
È≈Ì «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á≈ Ëπ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÁØÚ∂∫ Í‘∆¡ª Á∂ Ëπ«¡ª ˘ ◊º‚∂ Á∂ ÂÚ∆Â
‘∂·ª ‹Ø ÒºÁ≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ È≈Ò ’≈ÏÒ∂ Í≈ ’∂ ‹Ø«Û¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
◊º‚≈ ÀÒ≈ ⁄ºÒ∂, «¬√ Ò¬∆ Ëπ∂ ˘ √≈Ò «Ú⁄ ÁØ «ÂøÈ Ú≈ Óº÷‰ Ò≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ◊∆√ ¬∆‹≈Á ‘ج∆, Î∂ ◊∆√ Ò≈¿∞‰ Òº◊ ͬ∂Õ Ëπ∂ ˘
Óº÷‰/◊∆√ Ò≈¿∞‰ ˘ ◊º‚≈ Úª◊‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ◊º‚≈ Úª◊‰ √Ó∂∫ ÒºÁ∂
È≈Ò «¬’ «ÂøÈ ’∞ Îπº‡ Á∆ Òº’Û ◊º‚≈ ÷Û∑≈ ’È Ò¬∆ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆,
«‹√ ˘ √ËÚ≈¬∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ «¬’ «’√Ó Á∂ ‹À’ Á≈ ’øÓ «ÁøÁ∆ √∆Õ
‹Á ÒØ‘∂ Á≈ Ëπ≈ È≈Ì «Ú⁄ ⁄ºÒ ⁄ºÒ ’∂ ÓØ’Ò≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆ ª È≈Ì
«Ú⁄’≈ ‡≈‘Ò∆ Á∆ Òº’Û Ò≈ ’∂ Î∂ ¬∂√ ˘ È≈Ì Á∂ Ó∂⁄ Á≈ ω≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ È≈Ì «Ú⁄ Ò≈¬∆ ◊¬∆ Òº’Û ˘ Ï»˜Ò∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
◊º‚∂ Á∂ Í‘∆¡ª ˘ ’ø‡ØÒ ’È Ò¬∆ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ «Í≥‹‰∆¡ª Òº◊∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª «Í≥‹‰∆¡ª Á∂ ÁØÚ∂∫ «√∂ ◊º‚∂ Á∂ ÂÚ∆ ‘∂· ‹Û∆¡ª
Òº’Ûª «Ú⁄ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÂÚ∆ ‘∂· «¬‘ Ò≈¬∆¡ª Òº’Ûª ˘ ÒºÁ≈
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ «¬√ ˘ Â∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «Í≥‹‰∆ Ï≈‘
«È’Ò‰ ÂØ∫ Ø’‰ ı≈Â «¬È∑ª Á∂ «√«¡ª «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á∆¡ª ’∆Ò∆¡ª
Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Í‘∆¡ª Á∂ Ëπ∂ «Í≥‹‰∆ Á∂ √À∫‡ «Ú⁄ º÷∆ ◊Ò∆
«Ú⁄Ø∫ Á∆ ¶ÿ≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ◊º‚∂ ˘ Úª◊‰ √Ó∂∫ «¬‘ «Í≥‹‰∆ Ï≈‘ ’º„ ’∂
◊º‚≈ Úª«◊¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
È≈Ì «Ú⁄ Òº’Û Á∂ ◊˜ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ◊˜ª Á∂ ¿∞Í ◊ØÒ ’
’∂ Òº’Û Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ Íπº·∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ Â∑ª «¬‘ Í‘∆¬∂
ωÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÁØÚ∂∫ Í‘∆¡ª Á∂ È∂Û∂ ◊º‚∂ Á∂ ÂÚ∆ «Ú⁄ ¡Ë ◊ØÒ «‹‘∂
¡≈’≈ Á∂ ÁØ Î∂Ó «Î‡ ’∆Â∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘ ‹ºÎ≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
ÂÚ∆ Á∂ ¡ı∆Ò∂ «‘º√∂ ˘ κÒÛ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ κÒÛ Á∂ ¡ı∆ Á∂ ÁØÚ∂∫
«‘º√∂ ÊØÛ∑∂ «‹‘∂ ‘∂·ª ˘ ÓØÛ∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘ Í»øfi∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ √∆ ◊º‚∂
Á∆ ωÂÕ
‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «’Â∂ ‘∆ Â∞‘≈˘ «¬‘ ◊º‚∂ «ÓÒ‰◊∂Õ Í≥‹≈Ï ÷∂Â∆Ï≈Û∆
Ô±È∆Ú«√‡∆, ´«Ë¡≈‰≈ «Ú⁄ «‹‘Û≈ Íπ≈‰≈ ¡‹≈«¬Ï ÿ Ï«‰¡≈
‘Ø«¬¡≈ ‘À, «‹√ «Ú⁄ Íπ≈‰∂ ÷∂Â∆ Á∂ √øÁ Â∂ Íπ≈‰∆¡ª ÿª «Ú⁄ Ú‰
Ú≈Ò∆¡ª ⁄∆˜ª º÷∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘È, ¿∞√ «Ú⁄ Ú∆ ◊º‚≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ ‘ª,
AIH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Í≥‹≈Ï Á∂ «’√∂ È≈ «’√∂ «Í≥‚ «Ú⁄ Íπ≈‰∂ ◊º‚∂ «Ú⁄ Òº’Û Á∂ Í‘∆¡ª Á∆
ʪ ‡≈«¬ Í≈¬∂ ‘ج «ÓÒ √’Á∂ ‘ÈÕ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È ‘؉ ’ ’∂ ‘π‰
◊º«‚¡ª Á∆ ʪ «¬’ ÏÒÁ È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∆¡ª ◊º‚∆¡ª ‘È, «‹È∑ª Á∂
ÏÛ Á∂ ‡≈«¬ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ¬∂√ ˘ ∂Û∆¡ª Ú∆
’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ∂Û∆¡ª ˘ ‘∆ «˜Ó∆∫Á≈ ¡≈͉∂ ÷∂ª ÂØ∫ ÍÙ»¡ª Ò¬∆ ͺ·∂
Â∂ ‘Ø «Èº’∂ Ó؇∂ ’øÓª Ò¬∆ ÚÂÁ∂ ‘ÈÕ ◊º«‚¡ª Á∆ ʪ ‘π‰ ‡zÀ’‡ ‡≈Ò∆
È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ
◊º‚∂ ‘π‰ √≈‚∆ ÷∂Â∆Ï≈Û∆ «Ú⁄Ø∫ ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ
@ √ÈÕ
Ê
Ê Á∆ ωÂ «’‘Ø «‹‘∆ ‘πøÁ∆ √∆, Áº√‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÀ∫ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
«Ú⁄ Ê Á∆ ÚÂØ∫ Ï≈∂ Áº√‰≈ ÔØ◊ √ÓfiÁ≈ ‘ªÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ≈‹∂
Ó‘≈≈‹∂, ÈÚ≈Ï, Ú˜∆, ‹≈◊∆Á≈, Ù≈‘»’≈ ‹≈‰ ¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ʪ
Á∆ ÚÂØ∫ ’Á∂ √ÈÕ ÏÒÁª ˘ «Ùø◊≈ ’∂ ʪ ˘ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á
≈Ú‰ √∆Â≈ ˘ «Ú¡≈‘π‰ «Ú⁄ ’≈ÓÔ≈Ï È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ √∆ ª ≈Ú‰ ˘
«È≈√ ‘Ø ’∂ ı≈Ò∆ Ê Â∂ ‘∆ Ú≈Í√ ÓπÛÈ≈ «Í¡≈ √∆ -
√º⁄ Á∂ Ï⁄È «Ú⁄ ‡≈‘Ò∆,
√∆Â≈ «Ú¡≈‘ Ò¬∆ ≈Ó ⁄øÁ È∂,
Ê ÓπÛ «◊¡≈ ≈Ú‰ Á≈ ı≈Ò∆Õ
«‹√ Â∑≈ ¡º‹’ºÒ∑ Â’∆ÏÈ ‘ «Í≥‚ «Ú⁄ «Ú¡≈‘ª Â∂ ‘Ø √Ó≈◊Óª
AII - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ò¬∆ ‹∆ͪ, ’≈ª, ‡À’√∆¡ª Á∂ »Í «Ú⁄ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ º÷∆¡ª ‘ج∆¡ª
‘È, ¬∂√∂ Â∑ª Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ª Ò¬∆ Ê Ï‰≈ ’∂
º÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ê «Í≥‚ª Á∂ «Ó√Â∆ ‘∆ º÷Á∂ √ÈÕ «Ó√Â∆ ‘∆ «¬È∑ª ʪ ˘
⁄Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¡º‹ Á∆¡ª ‡À’√∆¡ª Á∆ Â∑ª ʪ Á≈ «’≈«¬¡≈ Ú∆ «Ò¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Ê ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ˘ Í≈‡∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏÒÁª Â∂ ø◊Á≈
fiπºÒ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÿπø◊≈Òª Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «√ø◊ª Â∂ ÓºÊ∂ ˘
«Ùø◊≈«¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÏÒÁª ˘ ‘º’‰ Ò¬∆ Í≈‰∆ «Ú⁄ ⁄ÓÛ∂ Á∆¡ª ¤ª‡ª
Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Í≈‰∆ Á∂ Á»√∂ «√∂ «Ú⁄ ÒØ◊Û∆ Á∂ ÎπºÒ ÏøÈ∑∂ ‘πøÁ∂
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ «¬’ Ê Âª ˜»
‹ªÁ≈ √∆Õ √Á∂ Íπº‹Á∂ Í«Ú≈ª Á∂ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ «¬’ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Ú∆ Ê
‹ªÁ∂ √ÈÕ Ê «Ú⁄ Ï≈ ‹≈‰ √Ó∂∫ Ò≈Û≈, ¿∞√ Á≈ √Ï≈Ò≈, ¿∞√
Í«Ú≈ Á∂ ‹π¡≈¬∆ ÏÀ·Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‹∂’ «ÙÂ≈ «Ú⁄ØÒ∂ ≈‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ ‘ØÚ∂
ª «Ú⁄ØÒ≈ «Ú⁄ØÒ‰ Ú∆ Ê «Ú⁄ ÏÀ·Á∂ √ÈÕ Ê «Ú⁄ ¡≈√≈È∆ È≈Ò Âª
⁄≈ √Ú≈∆¡ª ‘∆ ÏÀ· √’Á∆¡ª √È, Í ÏÀ· ’¬∆ Ú∂ ÚºË Ú∆ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ʪ, ÿØÛ∆¡ª Â∂ ¿±·ª ”Â∂ ‹ªÁ∆ Ï≈ Á≈ «’ßÈ≈ √Ø‘‰≈
Ú‰È «¬√ ÒØ’ ◊∆ «Ú⁄ ’∆Â≈ «◊¡≈ ‘À -
√Ø‘‰≈ «Ú¡ª‘ÁÛ Ê «Ú⁄ Ï«‘ «◊¡≈,
‘∂· ⁄‘∆ «Ú¤≈ ’∂Õ
Ú∆ ¿∞‘Á∂ √Ì ⁄Û∑ ◊¬∂ ¿±·ª Â∂,
fiª‹ª ¤Ω∫‡∆¡ª Í≈ ’∂Õ
Ê ◊º‚∆¡ª Á≈ ¡≥ È≈ ’≈¬∆,
‹≈È∆ ⁄Û∑ ◊¬∂ √‹ √‹≈ ’∂Õ
‹øÈ ¡≈¬∆ ‹Á ’∞Û∆¡ª È∂ Ú∂÷∆,
¡≈¬∆¡ª ‘πøÓ ‘πÓ≈ ’∂Õ
«Ú¡ª‘ÁÛ ÎπºÒ Ú◊≈,
Ú∂÷ ÒÀ «Ú¡≈‘πÒ∆¬∂ ¡≈ ’∂Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹øÓÁ∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ Ó≈È Á∆ ÍÃÊ≈ ’ ’∂ «ÙÂ∂
¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ ‘∆ ’ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ Ú∆ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ ’∆Â∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹Á Óπø‚≈ ’∞Û∆ ‹π¡≈È ‘πøÁ∂ √È, ¿∞√ √Ó∂∫ ‘∆ Óπ’Ò≈Ú≈ «ÁºÂ≈
B@@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ Óπø‚∂ ’∞Û∆¡ª Óπ’Ò≈Ú∂ Á∆ ÏÛ∆ Â∆ÏÂ≈ È≈Ò ¿∞‚∆’
’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ ª Óπ’Ò≈Ú∂ Á∂ ⁄≈¡ ¡Â∂ ‹ØÙ «Ú⁄ Ê «Ú⁄
⁄Û∑‰ √Ó∂∫ Ê Á∆ «Í≥‹‰∆ º’ ‘∆ ÂØÛ «ÁøÁ∆¡ª √È-
Ê ⁄Û∑Á∆ È∂ «Í≥‹‰∆ ÂØÛ∆,
⁄≈¡ Óπ’Ò≈Ú∂ Á≈Õ
Ê «Ú⁄ «Í≥‹‰∆ Â∂ ÍÀ º÷ ’∂ ‘∆ ⁄«Û∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆
Óπ’Ò≈Ú∂ ‹ªÁ∆¡ª √Ó∂∫ Óπ’Ò≈Ú∂ Á∂ ⁄≈¡ «Ú⁄ ¡≈͉∆¡ª Ï⁄ÍÈ Á∆¡ª
√‘∂Ò∆¡ª ˘ Ú∆ «ÓÒ‰ ÂØ∫ ◊π∂˜ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
Ê ÂØ Ú∂ Â÷≈‰ª «Á¡≈ Ó≥π«‚¡≈,
÷√Óª ˘ ÷≈‰ ’∞Û∆¡ªÕ
Óπ’Ò≈Ú∂ √Ó∂∫ Óπ«‡¡≈ª ¡Â∂ ◊ºÌ»¡ª Á∆¡ª ¡Á≈Úª ‘∆ Úº÷∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √È -
’ج∆ ÌΩ ⁄«Ò¡≈ Óπ’Ò≈Ú∂,
Ê «Ú⁄ Һ ÒÓ’∂Õ
«Ú¡≈‘ Â∂ Óπ’Ò≈Ú∂ «Ú⁄ «Ú¡ª‘ÁÛ, Ú‘π‡∆ ˘ Ê «Ú⁄ «Ï·≈ ’∂ ‘∆
«Ò¡≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ Ú‘π‡∆ Ê «Ú⁄ ÏÀ·∆ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ «Ú¡ª‘ÁÛ ÏØÂ∂
¿∞Â∂ ‘πøÁ≈ √∆-
Ó»‘∂ Ê Ì≈ÏØ Á≈,
«Í¤∂ «¬øÁ Ú∆ Á≈ ÏØÂ≈Õ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ Ê Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√Á≈ ‘ªÕ ·Ø’ Á∂ ¿∞Í ‹ØÛ∂
Ó≥‹∆ Ú≈Ò∂/ª◊∂ Ú≈Ò∂ «Í¤Ò∂ «‘º√∂ √Ó∂ Ê Ï‰Á≈ √∆Õ ”’ºÒ∆ ·Ø’ Ú∆
ÚÂØ∫ «Ú⁄ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ¡º‹’ºÒ∑ ·Ø’ª Á∆ ÁΩÛ ‘ Ó∂Ò∂ Á≈ «‘º√≈ ω∆
‘ج∆ ‘ÀÕ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ·Ø’ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√Á≈ ‘ªÕ
·Ø’ Á≈ Î∂Ó ’¬∆ Ӌϻ ¶Ó∆¡ª Òº’Ûª ˘ øÁ ’∂, ◊ØÒ «‹‘≈ ’
’∂, ÊØÛ∑≈ ÊØÛ∑≈ ¯≈√Ò≈ º÷ ’∂, ‹ØÛ ’∂, ¡Ë ◊ØÒ≈ «‹‘≈ ’ ’∂ Ï«‰¡≈
‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ¶Ó∂ Î∂Ó Á∂ ‘∂·ª Ú∆ ’¬∆ ⁄ΩÛ∂ Ò؇ Òº’Ûª Ò≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
√ÈÕ «‹Ê∂ ¡ı∆ Â∂ ‹≈ ’∂ Î∂Ó «˜¡≈Á≈ ⁄ΩÛ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ Á≈
«Ú⁄≈Ò∂ Ú≈Ò≈ «‘º√≈ ¿∞µ⁄≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ï≈’∆ ÁØÚª √≈¬∆‚ª Ú≈Ò≈ «‘º√≈
„≈ÒÚª «‹‘≈ È∆Úª ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ⁄ΩÛ∂ «‘º√∂ ‘∂· Ú∆ Òº’Ûª Òº◊∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «‹√ ’ ’∂ «¬‘ ⁄ΩÛ∂ «‹‘∂ ‚ºÏ∂ ω ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂Ó Á∂ √≈∂
B@A - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ØÛª Â∂ ⁄ø◊∆ Â∑ª ÒØ‘∂ Á∆¡ª ͺÂ∆¡ª Ò≈ ’∂ ӘϻÂ∆ ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
’Ø«È¡ª Â∂ Ó؇∆ ⁄Á Á∂ ÏÛ∂ ‡π’Û∂ Ú∆ Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ·Ø’ Á∂ ¡◊Ò∂
«Âº÷∂ «‘º√∂ Â∂ ÊØÛ∑≈ «Í¤∂ ‹»Ò≈ Ïø«È∑¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‹»Ò∂ ‘∂· ÏÒÁ ‹ØÛ∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á∂ ÁØÚ∂∫ Í≈«√¡ª Á∂ ¡ı∆ Â∂ ÒØ‘∂ Á∂ Îπº‡ ’∞ Ì √∆¬∂ ‘∂·ª
˘ ’º„∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ˘ √ΩÒ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹»Ò∂ Á∂ ¿∞Í ÁØÚ∂∫ «√«¡ª Â∂
ÒØ‘∂ Á∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ÓπÛÚ∆¡ª ͺÂ∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹È∑ª
˘ «⁄Û∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹»Ò∂ Á∂ ‘∂· ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ’∞ø‚∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª
’∞ø«‚¡ª «Ú⁄ ⁄ÓÛ∂ Á∆ ‹ª ÈÓ≈ Á∆ ‹Ø ÏøÈ∑∆ ‘ج∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ ‹ØÂ
ÏÒÁª Á∂ ◊Ò ‘∂· Á∆ ¶ÿ≈ ’∂ ‹»Ò∂ «Ú⁄ Ò◊∆¡ª «⁄Û∑∆¡ª «Ú⁄ ‡ø◊∆
‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘ √ΩÒ Â∂ ‹Ø ‘∆ ÏÒÁª ˘ ‹»Ò∂ «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘ È‘∆∫ «È’Ò‰
«ÁøÁ∆ √∆Õ
Î∂Ó Á∂ «Í¤Ò∂ ⁄ΩÛ∂ «‘º√∂ ˘ Â≈¨¬∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Â≈¨¬∂ Á∂ ‘∂·ª
Òº’Ûª Á≈ «¬’ Î∂Ó Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á∂ Ëπ∂ ˘ Òº’Û Â∂
ͺÂ∆¡ª Ò≈ ’∂ ⁄ø◊∆ Â∑ª «Îº‡ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ëπ∂ «Ú⁄ Í‘∆¬∂ Í≈¬∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ Í‘∆¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ È≈Ì ‘πøÁ∆ √∆Õ È≈Ì ¿∞Í Òº’Û Á∂ ◊˜ «Îº‡
’∆Â∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ◊˜ª ¿∞Í Òº’Û∆ Á∂ ’¬∆ ¡Ë ◊ØÒ ‡π’Û∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √È,
«‹È∑ª ˘ Íπº·∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Íπº·∆¡ª ‘∆ Í‘∆¡ª ˘ ◊ØÒ Ï‰≈¿∞∫Á∆¡ª
√ÈÕ Â≈¨¬∂ Á∂ ‘∂· «‹‘Û∆¡ª Òº’Ûª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞È∑ª Òº’Ûª
È≈Ò ÏøÈ∑ ’∂ Ëπ∂ «Ú⁄Ø∫ ’∆ ¶ÿ≈ ’∂ «Í≥‹‰∆ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ëπ∂ «Ú⁄ ÁØ ‘Ø
Òº’Ûª Ú∆ Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹È∑ª ˘ Â∞Ò∂Úª «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Í≥‹‰∆
Â∂ Â∞Ò∂Úª Í‘∆¡ª ˘ Ï≈‘ È‘∆∫ «È’Ò‰ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ª √∆ ·Ø’ Á∆
ωÂÕ
‘π‰ ‘∆ Ê Á∂ «Í¤Ò∂ «‘º√∂ Á∆ ωÂÕ «Í¤Ò∂ «‘º√∂ ˘ ª◊≈ «’‘≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Âª◊∂ Á≈ ‘∂·Ò≈ Î∂Ó Ú∆ Â≈¨¬∂ Ú◊≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Á∂ ‘∂· Ú∆
Òº’Û Á∂ ÁØ Í‘∆¬∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ¿∞Í Á∆ «Í≥‹‰∆ ͬ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
«Í≥‹‰∆ Á∂ È≈Ò Â∞Ò∂Úª Ú∆ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Â≈¨¬∂ ¿∞Í Ó≥‹∆ Á≈ Î∂Ó
Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ó≥‹∆ Á∂ ⁄≈∂ Í≈Ú∂ ¿∞Í º’ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á∂
«√«¡ª ¿∞Í ÍÂÒ∆¡ª ÍÂÒ∆¡ª Òº’Ûª Á∂ ‚ºÏ∂ «‹‘∂ ω≈ ’∂ ◊πøÓ‡
Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ó≥‹∆ Á∂ «Í¤Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Ú∆ ⁄Ω√ ‚º«Ï¡ª «‹‘≈ Î∂Ó
Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ◊πøÓ‡ Á∂ Ï≈’∆ «ÂøÈ Í≈√∂ ‚≈‡Á≈ «‹‘∂ ÁÚ≈‹∂ ω∂
B@B - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘πøÁ∂√ÈÕ Ó≥‹∆ ˘ √‰ ‹ª Ó؇∂ √»Â È≈Ò Ïπ«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ √≈∂ ω∂ ‘Ø ¬ ∆Õ Âª«◊¡ª ˘
Î∂Ó Â∂ ◊πøÓ‡ ¿∞Í ¿∞√∂ Â∑ª Á∆ Ù∂Í Á≈ «√¿∞∫ ’∂ ÚË∆¡≈ ’ÍÛ≈ Í≈«¬¡≈ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª
‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’ÍÛ∂ ˘ fiπøÓ‰ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ fiπøÓ‰ Á≈ «‹‘Û≈ «‘º√≈ «ÂøÈ∂ «Ú⁄ Ôº’≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂
‚≈‡Á≈ ÁÚ≈«‹¡ª ¿∞Í ¡≈¿∞∫Á≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ «Ú⁄≈Ò∂ ÂØ∫ «√¿∞∫Â≈ √ÈÕ Âª«◊¡ª ˘
È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ÁÚ≈«˜¡ª ¿∞Í fiπøÓ‰ Á∂ ÁØ ÒÛ Ï‰ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ÒØ’ª È∂ ¡≈͉∆
«¬È∑ª ÒÛª ˘ «¬’ Í≈√∂ ’ ’∂ ‘∆ Ê «Ú⁄ ÏÀ«·¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ؘ∆ ؇∆ Á≈ √≈ËÈ
Ó≥‹∆ Â∂ ◊πøÓ‡ Á≈ ‚∆˜≈«¬È «¬’ Â∑ª È≈Ò «‹√ Â∑ª Á∆ ◊π» ◊øÃÊ Ï‰≈«¬¡≈ ‘Ø « ¬¡≈
√≈«‘Ï ‹∆ Á∆ Ï∆Û º÷‰ Ò¬∆ Í≈Ò’∆ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ Â∑ª Á≈ ‘∆ ω √∆Õ √¯ ’È Ò¬∆
‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ʪ Â∂ «‹Ê∂ Ê ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ ÏÀ·Á≈ ‘πøÁ≈ √∆, ◊πøÓ‡ ª◊∂ Â∂ ˜ ◊Â∆
«Ú⁄ Ú≈Ë≈ ’ ’∂ ÙÀµ‚ «‹‘≈ ω≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¬∂√ ÙÀµ‚ ¿∞Í Ú∆ fiπøÓ‰ Ú≈Ò∆ Í«‘Ò∆
Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‡ª√ÍØ‡ √∆Õ ¬∂√∂
ª◊∂ Á∂ ¡◊Ò∂ «‘º√∂ ˘ ·Ø’ «Ú⁄ º÷∆ ‹◊∑≈ «Ú⁄ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò¬∆ ª ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆¡ª ÙΩ’∆ȉª Ôº’∂ Á∆ √Ú≈∆ ’È Òº◊∆¡ª-
«¬√ Â∑ª Ê Ï‰Á≈ √∆Õ ·Ø’ ¿∞Í ‘∆ Ê ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ ÏÀ·Á≈ ‘πøÁ≈ ÏøÂØ Ùπ’∆È ‘Ø ◊¬∆,
√∆Õ «¬‘ √∆ Ê Á∆ ωÂÕ ‘π‰ Ê Â∞‘≈˘ ¡‹≈«¬Ï ÿª «Ú⁄ ͬ∂ ‘∆ ÏØÂ≈ ¤º‚ ’∂ Ôº’∂ Â∂ ⁄Û∑Á∆Õ
Ú∂÷‰ ˘ «ÓÒ‰◊∂Õ √≈‚≈ «¬‘ «Ú√≈ ‘π‰ «ÏÒ’∞Ò ¡ÒØÍ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ x x x x
@ Ôº’∂ Ú≈«Ò¡≈ Ôº’∂ ˘ ÂØ Ú∂,
ÓÀ∫ «Í≥‚ ⁄ºÒ∆ √‘π«¡ª Á∂Õ
ª◊≈
’¬∆ ÓÈ⁄Ò∂ ‡ª◊∂ Ú≈Ò∂ ÍÀÁÒ ‹ªÁ∆ Óπ«‡¡≈ ˘ ¡≈͉∂ ‡ª◊∂ «Ú⁄
Í«‘Òª ÒØ’∆∫ ÍÀÁÒ √¯ ’Á∂ √È, Î∂ ¿±·ª/Ïث¡ª ˘ ÷∂Â∆ Á∂
ÏÀ·‰ Ò¬∆ Ú∆ ÍÃ∂Á∂ ‘πøÁ∂ √È-
’øÓª «Ú⁄ ÚÂØ∫ Á∂ È≈Ò √¯ ’È Ò¬∆ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹≈‰ Òº«◊¡≈Õ
È∆ √Ø‘‰∆¬∂! ÓÈ-ÓØ‘‰∆¬∂!
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÈÚ∆¡ª Ú‘π‡∆¡≈ ˘ ÍÃ≈‘π‰∂ «Ùø◊≈∂ ‘ج∂ Ïث¡ª Â∂ ‘∆
Ó∂∂ ª◊∂ Â∂ ⁄Û∑ ¡≈,
«Ò¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ÍÀ√∂ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ ÿØÛ∆¡ª Â∂ √¯ ’Á∂ √ÈÕ Í«‘Ò∂
ÍÀÁÒ È≈ ‹≈¬∆∫ È∆Õ
√«Ó¡ª «Ú⁄ ª ÎΩ‹ «Ú⁄ ‘πøÁ∂ ‘∆ ÿØÛ∂ √ÈÕ √≈∂ Óπ÷ «√ÚÒ ¡Î√ª ’ØÒ
ª«◊¡ª ÂØ∫ Ï≈¡Á Ì≈¯ È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∆¡ª Ò≈∆¡ª/Ó؇ª ⁄ºÒ∆¡ªÕ
Ú∆ ÿØÛ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‘π‰ Ú∆ ÎΩ‹ «Ú⁄ ÿØ«Û¡ª Á∆ À‹∆ÓÀ∫‡ ‘ÀÕ BF ‹ÈÚ∆
Î∂ ͇ØÒ Â∂ ‚∆˜Ò Ú≈Ò∆¡ª Ϻ√ª Á∆ ¬∆‹≈Á ‘ج∆ Õ ‹Á ¡≥◊∂˜ª È∂
Á∆ Í∂‚ «Ú⁄ ÿØÛ≈ À‹∆ÓÀ∫‡ Ú∆ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Íπ«Ò√ «Ú⁄ Ú∆ ÿØÛ≈ ÍπÒ√
Ì≈ Â∂ ’Ϙ≈ ’∆Â≈ ª ∂Ò ◊º‚∆¡ª ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¬∆¡ªÕ ª«◊¡ª È≈ÒØ∫
‘ÀÕ ÿØÛ∂, ÿØÛ∆¡ª √ÏøË∆ «¬’ ÒØ’ ◊∆ Ú∆ √π‰Ø -
∂Ò ◊º‚∆¡ª Á∆ ¯Â≈ Ï‘π Â∂‹ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’¬∆ √º‹-«Ú¡≈‘∆¡ª
È∆Ò∆ ÿØÛ∆ Â∂ ’≈·∆ «ÂºÒ∂Á≈ È∆ Ó≈¬∂Õ
Óπ«‡¡≈ª ª◊∂ Á∆ ‘ΩÒ∆ ÂØ ÂØ∫ Âø◊ ¡≈ ’∂, ¡º’ ’∂ ª◊∂ Ú≈Ò∂ ˘ Â∂ ÿØÛ∂
¿∞µÂ∂ ⁄Û∑∂ Â∂ Òº◊∂ Ê≈‰∂Á≈ È∆ Ó≈¬∂Õ
˘ ’Ø√Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
«Ú¡≈‘ Â∂ ‘Ø √Ó≈◊Óª Â∂ ‹Á √≈∂ Í«Ú≈ È∂ ‹≈‰≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª
ÿØÛ≈ Ó ‹∂ Ôº’∂ Ú≈«Ò¡≈ Â∂≈,
◊º«‚¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹≈‰ Òº◊∆Õ ◊º‚∂ ¿∞Í ‘∆ √øÁ»÷ ˘ ÒºÁ ’∂
Ôº’∂ Á∆¡ª ‘؉ Î≈Û∆¡ªÕ
«Ò‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹Á ÓÈ∞º÷∆ √»fi ‘Ø ÚË∆ ª √¯ Ò¬∆ ª«◊¡ª Á∆ ¬∆‹≈Á

B@C - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ B@D - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ª◊∂ Ú≈Ò≈ Ú∆ ¿∞√ Á∆ È’ΩÛ È‘∆∫ fiºÒÁ≈ √∆Õ «’¿∞∫ ‹Ø ª◊∂ Ú≈Ò∂
˘ ¡≈͉∂ ª◊∂ ”Â∂ Ó≈‰, ¯ı ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ¿∞‘ Óπ«‡¡≈ ˘ ÓØÛÚª
‹Ú≈Ï «ÁøÁ≈ ’«‘ ¿∞µ·Á≈ √∆-
Ó∂∂ ª◊∂ È∂ ÓÛ’ È≈Ò Â∞È≈,
’≈‘Ò∆ ¡À∫ ª ∂Ò ⁄Û∑ ‹≈Õ
ÓÛ’ ª Í≥‹≈Ï∆¡ª Á∂ ÷»È «Ú⁄ ⁄∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ª◊∂ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ √Ì ÂØ∫ ‘∂·ª
ª◊∂ Á≈ ¯Ù ‘πøÁ≈ √∆Õ ÎÙ H ’∞ Îπº‡ ¶Ó≈ Â∂ D ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
«¬√ Î≤Ù Á∆ ¶Ï≈¬∆ Ú≈Ò∂ ÁØÚ∂∫ Í≈«√¡ª Á∂ «’È≈«¡ª Á∂ «Ú⁄’≈ «‹‘∂
ÁØ ’∞ Îπº‡ ¿∞µ⁄∆¡ª Òª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Òª ¿∞Í ‘∆ AA ’∞ Îπº‡
¶Ó∂ Ϫ√ ͺÂ∆¡ª È≈Ò «Îº‡ ’∆Â∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Ϫ√ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ‘∆ ÿØÛ≈
‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÎÙ Á∂ ¡◊Ò∂ «‘º√∂ Â∂ «‹ºÊ∂ ÿØÛ≈ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆,
¿∞Ê∂ I ’∞ «¬ø⁄ ⁄ΩÛ∆ Â∂ D ’∞ Îπº‡ ¶Ó∆ κ‡∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ‚ª‚∆¡≈
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ κ‡∆ ¿∞Í «¬’ ‘Ø κ‡≈ «¬’ Îπº‡ ’∞ ⁄ΩÛ≈ Â∂ D ’∞ Îπº‡ ¶Ó≈
Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ͺ÷≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ͺ÷∂ ¿∞Í ÒØ‘∂ Á≈ ‹ø◊Ò≈
Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‹ø◊Ò∂ ˘ ÎÛ ’∂ √Ú≈∆¡ª ª◊∂ «Ú⁄ ÏÀ·Á∆¡ª
√ÈÕ ÎÙ Á∂ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ Ú∆ ÒØ‘∂ Á≈ ‹ø◊Ò≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‹ø◊Ò∂
¿∞Í √Ú≈∆¡ª ¡≈͉∂ ÍÀ º÷ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ
ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ Á∂ Ϫ√ª Á∂ È≈Ò Íº÷∂ ÂØ∫ Ï≈‘ «¬’ ÍÂÒ∆ «‹‘∆ «¬’ Îπº‡
’π ⁄ΩÛ∆ Â∂ ‚∂„ ’∞ Îπº‡ ¶Ó∆ κ‡∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ «‡º’«‡’∆ ’«‘øÁ∂
√ÈÕ «¬’ Í≈√∂ Á∆ «‡º’«‡’∆ Â∂ ª◊≈ ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ ¡≈Í ÏÀ·Á≈ ‘πøÁ≈
√∆, Á»√∂ Í≈√∂ Á∆ «‡’«‡’∆ ”Â∂ ‹∂’ ª◊∂ «Ú⁄ √Ú≈∆¡ª «˜¡≈Á≈ ‘Ø
‹ªÁ∆¡ª √È Âª «¬’ √Ú≈∆ Ï«‘ ‹ªÁ∆ √∆Õ «‡’«‡’∆ Á∂ «Í¤∂ Â∂ ª◊∂ Á∂
ÁØÚ∂∫ Í‘∆¡ª ¿∞Í «¬’ Îπº‡ ’π Á∆¡ª ⁄ΩÛ∆¡ª κ‡∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
√È, «‹È∑ª ˘ Ï◊Ò ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Ï◊Ò «¬’ «’√Ó Á∂ ª◊∂ Á∂ Óº‚◊≈‚
‘πøÁ∂ √ÈÕ
¯Ù Á∂ ¡◊Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Â∂ Ϫ√ª Á∂ ¡≥Á «‹‘∂ ’’∂ ÁØ ‘πº’ª
Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹È∑ª ˘ ‹ØÂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ‘πº’ª/‹ØÂ «Ú⁄
‘∆ ª◊∂ ˘ «÷º⁄‰ Ò¬∆ ÿØÛ∂ Á∆ ⁄≈Ò Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Í‘∆¡ª Á∂ ¡◊Ò∂ Â∂
«Í¤Ò∂ Í≈√∂ ¯Ù «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á∆ ⁄≈ ’≈«¬Á≈È Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ¿∞Í
B@E - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÍÀ º÷ ’∂ √Ú≈∆¡ª ª◊∂ «Ú⁄ ⁄Û∑Á∆¡ª √ÈÕ
¯Ù Á∂ «Ú⁄’≈ Â∂ ¯Ù ÂØ∫ ÁØ ’∞ Îπº‡ ¿∞µ⁄≈ ’’∂ Òº’Û Á≈ «¬’
⁄≈ ’∞ Îπº‡ ¶Ó≈ Â∂ «ÂøÈ ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ≈ κ‡≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ÏÀ·’
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ÏÀ·’ ¿∞Í ‘∆ √Ú≈∆¡ª Á∂ ÏÀ·‰ Ò¬∆ √∆‡ª Ò≈¬∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª √∆‡ª Á∂ «Ú⁄’≈ Â∂ ÏÀ·’ Á∂ ¿∞Í «¬’, «¬’ Îπº‡ ’∞
Á∆ κ‡∆ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹‘Û∆ √∆‡ª ˘ ÁØ «‘º«√¡ª «Ú⁄ Úø‚Á∆ √∆Õ ¬∂√
κ‡∆ ˘ „»‘ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª √∆‡ª ¿∞Í ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ¤∂ √Ú≈∆¡ª
ÏÀ·Á∆¡ª √ÈÕ «ÂøÈ ¡◊Ò∂ Í≈√∂ Â∂ «ÂøÈ «Í¤Ò∂ Í≈√∂Õ ¡◊Ò∆¡ª Â∂
«Í¤Ò∆¡ª √Ú≈∆¡ª Á∆¡ª ¡≈Í√ «Ú⁄ «Íº·ª Òº◊‰ ÂØ∫ «¬‘ „»‘ ‘∆
Ø’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÏÀ·’ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ √Ú≈∆¡ª ¡≈͉≈ √Ó≈È º÷
ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ÏÀ·’ Á∂ ¬∂√ «‘º√∂ «Ú⁄ ‘∆ ÿØÛ∂ Á≈ Á≈‰≈ Â∂ ÿ≈‘ º«÷¡≈
‘πøÁ≈ √∆Õ
¯Ù Á∂ √≈∂ «‘º√∂ ¿∞Í ‡ºÍ (¤ºÂ) Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ ‡ºÍ Òº’Û Á∂
Î∂Ó ¿∞Í ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂Ó «Ú⁄ ⁄≈ Òº’Ûª Òº◊∆¡ª ‘øπÁ∆¡ª
√ÈÕ «¬È∑ª Òº’Ûª Á∂ ÁØÚ∂∫ «√«¡ª ˘ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ’Ú (‡∂„) «ÁºÂ∆ ‘πøÁ∆
√∆Õ «¬’ «¬’ Òº’Û ‡ºÍ Á∂ ¡◊Ò∂ Â∂ «Í¤Ò∂ «’È≈∂ «Ú⁄ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂
ÁØ Òº’Ûª ‡ºÍ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ÊØÛ∑∂ ÊØÛ∑∂ ¯≈√Ò∂ Â∂ Ò≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª
Òº’Ûª ¿∞Í Ó؇≈ ı≈’∆ ø◊ Á≈ ’ºÍÛ≈ ‡ØÍ∆ Ú≈Ò∆¡ª «Í≥Ȫ È≈Ò «Îº‡
’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‡ºÍ «Ú⁄ Ò≈¬∆¡ª Î∂Ó Á∆¡ª ÁØ ÁØ Îº‡∆¡ª Á∂ Ï≈‘Ò∂
Í≈√∂ È≈Ò ’À∫⁄∆ Á∆ Â∑ª ÒØ‘∂ Á∆¡ª ͺÂ∆¡ª Ò≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª
ͺÂ∆¡ª ˘ ¯Ù «Ú⁄ Òº◊∆¡ª Òª È≈Ò «Îº‡ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª
ͺÂ∆¡ª √Á’≈ ‘∆ ‡ºÍ ˘ ÒØÛ ¡È∞√≈ Â≈«‰¡≈ ‹≈ √’Á≈ √∆ Â∂ ”’º·≈
’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ √∆Õ
¯Ù Á∂ ‘∂·ª Ëπ≈ ͺÂ∆¡ª È≈Ò «Îº‡ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¯Ù È≈Ò Â∂
Ëπ∂ È≈Ò ’Ó≈È∆¡ª ’≈Ï È≈Ò «Îº‡ ’∆Â∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ëπ∂ «Ú⁄
Í‘∆¬∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Í‘∆¬∂ Í≈¿∞‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ⁄øÓ Á∆ «¬’ Ϫ√Ò Í≈¬∆
‹ªÁ∆ √∆Õ Ëπ∂ Á∂ Ï≈‘Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ ◊Ò∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ïª√Ò Í≈¿∞‰
ÂØ∫ Ï≈¡Á Ëπ∂ Á∆¡ª «¬È∑ª ◊Ò∆¡ª «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á∆¡ª ω∆¡ª ‘ج∆¡ª «Í≥Ȫ
Ò≈ «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ «Í≥Ȫ ‘∆ Í‘∆¬∂ ˘ Ëπ∂ ÂØ∫ Ï≈‘ È‘∆∫
«È’Ò‰ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ Âª◊∂ Á∂ Í‘∆¬∂ Ú∆ ¿∞√ Â∑ª ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È,
B@F - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«‹√ Â∑ª ◊º‚∂ Á∂ Í‘∆¬∂ ωÁ∂ √ÈÕ ¯’ «√¯ «¬‘ ‘πøÁ≈ √∆, «‹Ê∂ ◊º‚∂ Á∂ Á∆ ÚÂØ∫ Ò≈«Û¡ª Á∂ ÿª º’ ‹ª ÍÀÒ√ª º’ Í‘πø⁄‰ Ò¬∆ ‘∆ ’Á∂ ‘ÈÕ
Í‘∆¬∂ Ó؇∂ ¡≈’≈ Á∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞Ê∂ ª◊∂ Á∂ Í‘∆¬∂ ÍÂÒ∂ ¡≈’≈ Á∂ ‘πøÁ∂ ª◊∂ ‘π‰ Í≥‹≈Ï Á∆ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ Á∂ √≈ËÈ Ú‹Ø∫ «ÏÒ’∞Ò ¡ÒØÍ ‘Ø
√ÈÕ Í‘∆¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ Ó؇∆ Òº’Û Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ È≈Ì ’«‘øÁ∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ
√ÈÕ ¬∂√ È≈Ì «Ú⁄ ‘∆ ª◊∂ Á≈ Ëπ≈ «Îº‡ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ È≈Ì «Ú⁄ @
Òº’Û Á∂ ÍÂÒ∂ ÍÂÒ∂ ◊˜ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ◊˜ª ¿∞Í ◊ØÒ ’’∂
«⁄º·∆¡ª
Òº’Û Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ͺπ·∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Íπº·∆¡ª Òº◊ ’∂ ‘∆
«⁄º·∆¡ª «ÓÂ «Í¡≈«¡ª, «ÁÒ‹≈È∆¡ª, √≈’ √ÏøË∆¡ª È≈Ò ¡ºË≈
Í‘∆¡≈ ωÁ≈ √∆Õ Í‘∆¬∂ ˘ ӘϻÂ∆ Á∂‰ Ò¬∆ Â∂ ÿ√≈¬∆ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆
«ÓÒ≈Í ’≈ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ Í»≈ «ÓÒ≈Í ¬∂√ ’ ’∂ È‘∆∫ ‘øπÁ≈ √∆ «’¿∞∫ ‹Ø
Í‘∆¡ª ¿∞Í ÒØ‘∂ Á∆ ͺÂ∆ ◊Ó ’’∂ ⁄Û∑≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ‘≈Ò
«⁄º·∆ Ó»ø‘Ø∫ È‘∆∫ ÏØÒ √’Á∆ √∆-
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ «¬√ ˘ ⁄ÀÈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ Â∑ª
ÏÀ· ⁄πÏ≈∂ È∆ ÓÀ∫ «⁄º·∆ ˘ ÎØÒÁ∆,
ª◊≈ ωÁ≈ √∆Õ
«¬’ Áπº÷ ‚≈„≈, «⁄º·∆ Ó»ø‘Ø∫ È‘∆∫ ÏØÒÁ∆Õ
ÿØÛ∂ Á∆ «Íº· ¿∞Í ⁄≈Ò Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ⁄≈Ò ⁄ÓÛ∂ Á∆ ω∆ ‘πøÁ∆
«⁄º · ∆¡ª «ÁÒª Á∆¡ª Á»  ∆¡ª ıÂÓ ’Á∆¡ª √ÈÕ «⁄º · ∆¡ª
√∆Õ ¬∂√ ⁄≈Ò ˘ ª◊∂ «Ú⁄ Òº◊∆ ‹ØÂ «Ú⁄ Í≈ ’∂ ÿØÛ≈ ª◊∂ ˘ «÷º⁄Á≈
¡≈¿∞‰∆¡ª Ú√Á∂ ÿª Á∆¡ª «ÈÙ≈È∆¡ª √ÈÕ «⁄º·∆¡ª Á≈ «¬’ √πÈ«‘∆
√∆Õ ⁄≈Ò ˘ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ÒØ‘∂ Á≈ «¬’ ‘øÈ≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘øÈ≈ «¬’
Ô∞º◊ «‘≈ ‘ÀÕ Í≥‚ ‹Ú≈‘ Ò≈Ò È«‘» ÚÒØ∫ ¡≈͉∆ Ë∆ «¬øÁ≈ ◊ªË∆ ˘
Îπº‡ ’π Á≈ √ÀÓ∆ √’Ò ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ ‘øÈ∂ Á∂ ÁØÚ∂∫ «’È≈«¡ª Â∂ ⁄ÓÛ∂ Á∂ ÁØ
«Ò÷∆¡ª «⁄º·∆¡ª ÂØ∫ ‘ «Ú¡’Â∆ Ú≈’¯ ‘ÀÕ Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «⁄º·∆¡ª
ÍÀ‚ «‹‘∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂‘ ÍÀ‚ ÿØÛ∂ Á∆ ◊ÁÈ Á∂ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ¡≈ ‹ªÁ∂
Í‘πø⁄≈‰ Á∂ Úº÷-Úº÷ √≈ËÈ ‘∂ ‘ÈÕ ≈«‹¡ª, Ï≈ÁÙ≈‘ª Á∂ ≈‹ √Ó∂∫ ’∞fi
√ÈÕ ÿØÛ∂ Á∂ Í∂‡ ‘∂· ⁄≈Ò Á∂ ÁØ Ì≈’√, «¬’ Úº‚≈, «¬’ ¤Ø‡≈ Òº«◊¡≈
«ÓÊ∆ Á»∆ Â∂ «⁄º·∆¡ª Í‘πø⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ ‘Ò’≈∂ º÷∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ’ØÒ
‘πøÁ≈ √∆Õ ⁄≈Ò «Ú⁄ «¬’ ¤∆È≈ÏøÁ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÿØÛ∂ Á∆ Í»ø¤ ‘∂·
Â∂˜ Â≈ ÿØÛ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬’ ‘Ò’≈≈ ÿØÛ∂ Â∂ «⁄º·∆ ÒÀ ’∂ Á»‹∆ ʪ
⁄≈Ò Á∆ ÁπºÓ⁄∆ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ⁄≈Ò ˘ Ϫ√ª Á∂ «√∂ È≈Ò ‹ØÛÈ Ò¬∆
«ÈÔ∞’ ÿØÛ∂ √Ó∂ ÷Û∂ ‘Ò’≈∂ ’ØÒ Í‘πø⁄Á≈ √∆Õ ¬∂√∂ Â∑ª «Î Á»√≈
„øπ◊∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
ÿØÛ∂ Ú≈Ò≈ Â∆‹∂ ’ØÒ Í‘πø⁄Á≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ¡º◊∂ ÂØ∫ ¡º◊∂ ⁄ÒÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ
ÿØÛ∂ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈√Â∂ ÿØÛ∂ Á∂ Ó»ø‘ «Ú⁄ ’ø«‚¡≈Ò≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈
«¬‘ «⁄º·∆¡ª Í‘πø⁄≈¿∞‰ Á∆ «ÚË∆ ˘ Â∞√∆∫ ¡º‹ Á∆ ∆Ò∂¡ ∂√ È≈Ò Â∞ÒÈ≈
√∆Õ ’ø«‚¡≈Ò∂ Á∂ ÁØ Ï≈◊ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ Ï≈◊ª ≈‘∆∫ ‘∆ ÿØÛ∂
’ √’Á∂ ‘ØÕ «⁄º·∆¡ª Í‘πø⁄≈¿∞‰ Á∂ ¬∂√ „ø◊ È≈Ò ‘∆ «ÁºÒ∆ Á∂ Ï≈ÁÙ≈‘
˘ ’ø‡ØÒ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª Ï≈◊ª ˘ Ò◊≈Ó ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’ø«‚¡≈Ò∂
Á∆¡ª «⁄º·∆¡ª «‘øÁπ√Â≈È Á∂ ⁄≈∂ ’Ø«È¡ª «Ú⁄ «ÈÔ∞’ √»Ï∂Á≈ª ’ØÒ
Á≈ «‹‘Û≈ «‘º√≈ ÿØÛ∂ Á∂ «√ ¿∞Í ¡≈¿∞∫Á≈ √∆, ¿∞√ «Ú⁄ ’Ò◊∆ Òº◊∆
Ï‘π ÿº‡ √Ó∂∫ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
‘πøÁ∆ √∆Õ ÿØÛ∂ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ª◊∂ Ú≈Ò∂ Á∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ¤ª‡≈ Ϋۡ≈ ‘πøÁ≈
√∆, «‹√ ˘ ÓØ‘ ¤Û∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
Í«‘Òª ª◊∂/Ôº’∂ ‘ ÏÛ∂ «Í≥‚, ’√Ï∂ Â∂ Ù«‘ª «Ú⁄ ⁄ÒÁ∂ √ÈÕ
‘π‰ Â∞‘≈˘ Í≥‹≈Ï Á∆ «’√∂ Ú∆ √Û’ ”Â∂ ª◊≈ ⁄ÒÁ≈ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊≈Õ ‘ª,
Ù«‘ª «Ú⁄ Ï≈ª √Ó∂∫ Ò≈Û∂ ˘ ÿØÛ∆ Â∂ «Ï·≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ ¡‹∂ Ú∆
«¬º’≈ Áπº’≈ ⁄Ò «‘≈ ‘ÀÕ ¬∂√ Ò¬∆ «‹È∑ª Í«Ú≈ª È∂ «¬‘ ÿØÛ∂ º÷∂ ‘ج∂
√È, ¿∞È∑ª Í«Ú≈ª È∂ ˜» ª◊∂ º÷∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ Í ¿∞‘ «¬È∑ª ª«◊¡≈

B@G - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ B@H - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «¬’ √Óª ¡‹∂‘≈ Ú∆ √∆, ‹Á ’Ï»Â, ’≈Úª ≈‘∆∫ «⁄º·∆¡ª Ì∂‹∆¡ª «‹È∑ª Á≈ ø◊ √πÓ¬∆ ‘πøÁ≈ √∆/‘ÀÕ Á»‹∂ Í≈Ò± ’Ï»Â ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª Á≈
‹≈‰ Òº◊∆¡ªÕ ’Ï»Â, ’ª «Í¡≈ Á∆¡ª «⁄º·∆¡ª Ú∆ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ø◊ «⁄º‡≈, «⁄º‡∂ ø◊ «Ú⁄ ÊØÛ∑∂ ÊØÛ∑∂ ‘Ø ø◊ª Á∂ «ÈÙ≈È, È∆Ò∂, ’≈Ò∂, «Îº’∂
Á» «Ú¡≈‘∆ Ë∆ ’≈Úª ≈‘∆∫ ‘∆ ¡≈͉∂ Í∂«’¡ª ˘ √πÈ∂‘∂ Ì∂‹Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ - Ò≈Ò ø◊ Á∂ ‘πøÁ∂ √È/‘ÈÕ «¬‘ ’Ï»Â ¶Ó∆¡ª ¿∞‚≈∆¡≈ Ó≈Á∂ √ÈÕ
¿∞µ‚Á≈ Ú∂ ‹≈¬∆∫ ’≈Úª, Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ÈΩ’∆¡ª ÎΩ‹ Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á
Ï«‘øÁÛ≈ Ú∆ ‹≈Ú∆∫ ’≈Úª, Í«‘Ò∆ Â∂ Á»‹∆ √ø√≈ ‹ø◊ Òº◊∆ ª ¿∞√ √Ó∂∫ ËÛ≈ ËÛ ÎΩ‹ «Ú⁄ ÌÂ∆
‹≈Ú∆∫ Â∂ ‹≈Ú∆∫ Ó∂∂ Í∂’Û∂Õ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ «√÷Ò≈¬∆ Á∂ ’∂ ÎΩ‹∆¡ª ˘ ‹ø◊ Á∂ Îø‡ Â∂ Ì∂‹
Í«‘Ò≈ √πÈ∂‘Û≈, Ó∂∆ Óª ≈‰∆ ˘ Á∂Ú∆∫, «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «’‘Û≈ «√Í≈‘∆ «’Ê∂ ÒÛ «‘≈ √∆, ’ج∆ ÍÂ≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈
Á»‹≈ ÌÀ‰ Ì≈ÚªÕ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ÒØ’ ◊∆ ‘À -
Â∆‹≈ √πÈ∂‘Û≈ Ó∂∂ «ÍºÍÒª ˘ Á∂Ú∆∫, fi≈Úª, fi≈Úª, fi≈Úª,
«‹Ê∂ ÓÀ∫ Í∆ÿª Í≈ÚªÕ ‹πºÂ∆ Ó∂∆ Ó÷ÓÒ Á∆,
⁄ΩÊ≈ √È∂‘Û≈ √‘∂Ò∆¡ª ˘ Á∂Ú∆∫, «Ú⁄ ÍÀ ÓÀ∫ ËØ ËØ Í≈ÚªÕ
«‹È∑ª È≈Ò ÷∂‚‰ ‹≈ÚªÕ ÍπºÂ Ó∂∂ √‘π∂ Á≈,
Í≥‹Úª √È∂‘Û≈ Ó∂∂ ’ø ˘ Á∂Ú∆∫, Òº◊∆ Ò≈Ó Â∂ ÒÚ≈ «Ò¡≈ È≈Ó≈Õ
‹∆‘Á∂ È≈Ò Ò¬∆¡ª Ò≈ÚªÕ ’Ø«¬Òª ’±’ Á∆¡ª,
„ØÒ «√Í≈‘∆ ˘ Ú∆ √È∂‘∂ Á∂‰ Ò¬∆ ’≈Úª ˘ Ò≈Ò⁄ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’Á∂ ÏØÒ ⁄øÁ«¡≈ ’≈ÚªÕ
⁄πøfi Â∂∆ Ú∂ ’≈«Ò¡ª ’≈Úª, ‹ªÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ Áº√ È≈ «◊¡≈,
√ØÈ∂ È≈Ò ÓÛ≈ÚªÕ ÓÀ∫ «⁄º·∆¡ª «’ºË ˘ Í≈Úª?
‹≈ ¡≈÷∆∫ Ó∂∂ „ØÒ «√Í≈‘∆ ˘, ‹ø◊ Òº◊∆ ‘؉ ’’∂ È≈ ‘∆ «√Í≈‘∆¡ª Á∆¡ª «⁄º·∆¡ª ¡≈¿∞∫Á∆¡ª
«ÈºÂ ÓÀ∫ ¡Ω∫√∆¡ª Í≈ÚªÕ ‘πøÁ∆¡ª √È-
ıÏª «Ò¡≈ ’≈Úª, Áπ¡≈Ï∂ Á∆ ÓÀ∫ ‹øÓ∆ ‹≈¬∆,
ÂÀ˘ «ÿ¿∞ Á∆ ⁄»∆ ÷π¡≈ÚªÕ ‹ø◊Ò «Ú⁄ «Ú¡≈‘∆Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’Ï»Â ≈«‹¡ª, Ó‘≈≈«‹¡ª Á∂ ÈΩ’ º÷∂ ‘πøÁ∂ Á∂√ «Ú¤∞È∆ ’±ø‹ ÓÀ∫ ÌÀ‰Ø∫,
√ÈÕ ⁄≈‘∂ «¬È∑ª ÈΩ’ ’Ï»Âª ˘ ÂÈ÷≈‘ ª È‘∆∫ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆, Í ‹ø◊ ˘ «◊¡≈ Ó∂≈ Ó≈‘∆Õ
ıπ≈’ Â∂ √ªÌ √øÌ≈Ò ÚË∆¡≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡º‹ Ú∆ ¿π‚∆√≈ √’≈ ‘ÁÓ È∆ Ú◊∂ ÈÀ‰ª ”⁄Ø∫,
’ØÒ ’Ï»Â º«÷¡≈ Á∆¡ª ıÏª Â∞√∆∫ ¡ıÏ≈ª «Ú⁄ ˜» ÍÛ∑∆¡ª ‘؉◊∆¡ªÕ ¡≈¿∞‰ Á∆ «⁄º·∆ È≈ Í≈¬∆Õ
AIE@-F@ Á∂ Á‘≈’∂ «Ú⁄ ’Ø·∂ Â∂ ÷Û∂ ’∆Â∂ Ó≥«‹¡ª Â∂ Òº◊∂ Ò≈¿±‚ ‹∂’ «√Í≈‘∆ Á∆ ‹ø◊ «Ú⁄Ø∫ «⁄º·∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆ ª ¿∞‘ √≈∂ ’øÓ
√Í∆’ª «Ú⁄ «¬‘ ∆’≈‚ Â∞√∆∫ Ú∆ ˜» Úº‹Á≈ √π«‰¡≈ ‘ØÚ∂◊≈ - «Ú⁄∂ ¤º‚ ’∂ «⁄º·∆ ˘ Ú≈⁄‰ Òº◊ ‹ªÁ∆ √∆-
Ú≈√Â≈ ¬∆ ºÏ Á≈, ±ø ‹≈¬∆∫ Ú∂ ’Ï»Â≈! ÂøÁ»∆ Â≈¬∆ ‘ج∆ ¬∂,
«⁄º·∆ Ó∂∂ „ØÒ ˘ Íπ⁄≈¬∆∫ Ú∂ ’Ï»Â≈! ÷√Óª ˘ ÷≈‰ ؇∆¡ª,
’Ï»Â ÁØ «’√Ó Á∂ ‘πøÁ∂ √È/‘ÈÕ «¬’ ◊ØÒ∂ ’Ï»Â ‘πøÁ∂ √È/‘È, «⁄º·∆ Ó≈‘∆¬∂ Á∆ ¡≈¬∆ ‘ج∆ ¬∂Õ

B@I - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BA@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 x x x x «⁄º·∆ ˘ ¿∞Á» «Ú⁄ ı ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ √º‹‰ª, «Í¡≈«¡ª, Ó≈‘∆
’≈Ò∂ ’≈Ò∂ Ï≈◊ª «Ú⁄ ’Ø«¬Ò ÏØÒÁ∆, Á∆¡ª ¡≈¬∆¡ª «⁄º·∆¡ª ˘ Ï‘π √ªÌ √ªÌ ’∂ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
«⁄º·∆ ª ¡≈ ◊¬∆ Ó∂∂ Ϫ’∂ „ØÒ Á∆Õ ÿπº‡ ÿºπ‡ Ò≈Úª «‘º’ ˘,
«√Í≈‘∆ Á∆ «⁄º·∆ ¡≈¿∞‰ Á∆ ıπÙ∆ ˘ Ⱥ⁄ Ⱥ⁄ ’∂ ÓÈ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ - «⁄º·∆ ¡≈¬∆ Ó∂∂ „ØÒ Á∆Õ
⁄øÁ ’∞ ÈßÁ ’∞ ÁØÚ∂∫ ÌÀ‰ª, «⁄º·∆¡ª Í≈¿∞‰∆¡ª Í«‘Òª ’≈‚ ÂØ∫ Ùπ» ‘ج∆¡ªÕ ‹Ú≈Ï∆ ’≈‚
ÎΩ‹∆¡ª Á∂ ÿ∆∫ «Ú¡≈‘∆¡ªÕ (‹πÛÚ∂∫ ÁØ ’≈‚) Ú∆ ‘πøÁ∂ √È/‘ÈÕ ‹Ú≈Ï∆ ’≈‚ «Ú⁄ Í«‘Òª ‘∆
Í«‘È Íº⁄ ’∂ ¡≈¬∆¡ª «◊ºË∂ «Ú⁄, ¡À‚À√ «Ò«÷¡≈ ‘πøÁ≈ √∆/‘ÀÕ «√¯ «⁄º·∆ ‘∆ «Ò÷‰∆ ÍÀ∫Á∆ √∆Õ «⁄º·∆¡ª
Òº◊Á∆¡ª √º‹ «Ú¡≈‘∆¡ªÕ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ Î∂ ÏøÁ «ÒÎ≈¯∂ Ùπ» ‘ج∂Õ Î∂ «¬ÈÒÀ∫‚ ÒÀ‡Õ ‹Ø «⁄º·∆ Í≈‡∂
Ⱥ⁄ Ⱥ⁄ ͺ‡∆ ËÂ∆, ’≈‚ Â∂ «Ò÷∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘ «’√∂ Á∆ ÓΩ Á∆ «⁄º·∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ Â∑ª Ùπ»
ıπÙ∆¡ª Ò ’∂ ÓÈ≈¬∆¡ªÕ Ùπ» «Ú⁄ ¡≈¬∆ Â≈ (‡ÀÒ∆◊Ã≈Ó) Ú∆ ÓΩ Á∆ ‘∆ √Ófi∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
Ó≈‘∆ Á∂ ¡≈¿∞‰ Á∆¡ª, ‘π‰ «⁄º·∆¡ª Á∆ ʪ ‡ÀÒ∆λÈ, ¡À√.¡ÀÓ.¡À√., ¬∆.Ó∂Ò È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ
«⁄º·∆¡ª ÎΩ‹ «Ú⁄Ø∫ ¡≈¬∆¡ªÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «‹øÈ∆ Â∆ÏÂ≈, ªÿ È≈Ò «⁄º·∆¡ª Á∆ ¿∞‚∆’ ’∆Â∆
‹ÁØ∫ ‚≈’∆¡≈ Ϫ’∂ „ØÒ Á∆ «⁄º·∆ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ √∆, ª ‚≈’∆¬∂ ˘ ıπÙ ‹ªÁ∆ √∆, ‘π‰ ‡ÀÒ∆¯»È Á≈ «¬ø˜≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹Ø √π÷Á ¡ÈßÁ,
’È Ò¬∆ ÷∆ Ú∆ ÷Ú≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆- ËÚ≈√ «⁄º·∆ «ÁøÁ∆ √∆, ¿∞√ ˘ Ú≈ Ú≈ Í«Û∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, √ªÌ ’∂
È∆ ÓÀ∫ ‚≈’∆¬∂ ˘ ÷∆ ÷π¡≈Úª, «÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‘º’ È≈Ò Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘À, ¿∞‘ ‘π‰ ‡ÀÒ∆¯»È «Ú⁄ «’ºÊ∂
«⁄º·∆ ÒÀ ’∂ ¡≈«¬¡≈ „ØÒ Á∆Õ ‘À?
‹∂’ „ØÒ «⁄º·∆ È‘∆∫ Í≈¿∞∫Á≈ √∆ ª «¬√ «¬√ Á≈ ÁØÙ ’¬∆ Ú∂
@
‹È≈È∆¡ª ‚≈’∆¬∂ ˘ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ‚≈’∆¬∂ «’‘Û≈ ÿº‡ ‘øπÁ∂ √È, ¿∞‘
Âπø ÓØÛÚª ‹Ú≈Ï Á∂ «ÁøÁ∂ √È-
Â∂≈ Ù≈Ó «⁄º·∆¡ª È≈ Í≈Ú∂,
‚≈’∆¬∂ ˘ ÁØÙ «ÁøÈ∆ ¬∂Õ
«⁄º·∆ ͺÂ ¡Â∂ Úø‚‰ Á≈ Ï≈’≈«¬Á≈ Ó«‘’Ó≈ ¡≥◊∂˜ª È∂ ¡≈ ’∂
⁄≈¨ ’∆Â≈Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ª «Ú⁄ È≈Ó≈Â ‘∆ ÍÛ∑∂ ‘ج∂ «ÓÒÁ∂
√ÈÕ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÓπÈÙ∆ (Ó≈√‡) ͇Ú≈∆¡ª Â∂ ÍØ√‡ ÓÀȪ ÂØ∫ «⁄º·∆¡ª
«Ò÷≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ÂØ∫ ‘∆ ¡≈¬∆ «⁄º·∆ ˘ ÍÛ∑≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
√∆-
Óπ‰√∆ Ó∂≈ ı «Ò÷Á∂,
ı «Ò÷ Á∂ √º‹‰ª Á∂ ȪÕ
x x x x
«⁄º·∆ √≈È≈, «⁄º·∆ Á∂ ‹≈ ÿ ¡≈ ’∂,
Ó≈‘∆¬∂ Á∆ «⁄º·∆ ˜≈ ‹≈Ú∆∫ √π‰≈ ’∂Õ

BAA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BAB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¡√∆∫ ◊Ì» Á∂Ù Í≥‹≈Ï Á∂,
ıπ≈’ª
√≈‚∆ Ù∂ª Ú◊∆ Ù≈ÈÕ
ÁπºË √≈‚∂ Ï≈‘∆∫ «Ï‹Ò∆¡ª Ⱥ⁄Á∆¡ª,
⁄ø◊∆ «√‘ Ҭ∆ ⁄ø◊∆ ıπ≈’, ⁄ø◊≈ ÍΩ‰ Í≈‰∆, ⁄ø◊≈ Ú≈Â≈Ú‰ √≈‚∂ ÍÀ Ìø◊Û≈ Í≈‰Õ
˜»∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ⁄ø◊∆ ıπ≈’ «Ú⁄ ÁπºË, ÿ∆, Óº÷‰ Â∂ ÁπºË ÂØ∫ ω∆¡ª Ú√ª ⁄ø◊∆¡ª ıπ≈’ª ‘؉ ’ ’∂ «Í≥‚ «Í≥‚ Í«‘ÒÚ≈È ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÁπºË
Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ Í≥‹≈Ï Á∆ Ì»◊Ø«Ò’ √«ÊÂ∆ ¡«‹‘∆ √∆ «’ ‘ ‘ÓÒ≈Ú Ú∂⁄‰≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÍπºÂ Ú∂⁄‰ Á∂ √Ó≈È «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÁπºË
Í«‘Òª Í≥‹≈Ï Â∂ ‘ÓÒ≈ ’Á≈ √∆ Â∂ Î∂ ¡º◊∂ «ÁºÒ∆ ÚºÒ ÚËÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ú∂⁄‰ Ú≈Ò∂ ˘ ÏπºË‘∆È «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
«È Á∂ ‘Ó«Ò¡ª Â∂ ´º‡ Ó≈ È∂ Í≥‹≈Ï∆¡ª ˘ Â≈’ÂÚ ‘؉ Ò¬∆ Әϻ «‹‘Û∂ Ú∂⁄Á∂ È∂ ÁπºË,
’∆Â≈Õ ¿∞√ √Ó∂∫ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆ - Ó≈∆ ¿∞È∑ª Á∆ ÏπºËÕ
““÷≈Ë≈ Í∆Â≈ Ò≈‘∂ Á≈, Ï≈’∆ ¡«‘ÓÁ Ù≈‘∂ Á≈Õ”” √Ì ÂØ∫ ÚË∆¡≈ Â∂ ÍΩÙ«‡’ ÁπºË Óºfiª Á≈ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆/‘À-
⁄ø◊∆ ıπ≈’ ’ ’∂ Í≥‹≈Ï Á∂ ◊Ì»¡ª ¡Â∂ Óπ«‡¡≈ª Á∆¡ª ‘ ʪ “«ÿ¿∞ ◊≈Úª, ÁπºË Ó≈fi≈, ÏΩ‘Ò∆ Ϻ’∆Õ”
ËπøÓª √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ª Í≥‹≈Ï Á∂ ‘π√È Á∆ Â≈∆¯ ’Á≈ ËÈ∆ ≈Ó ⁄≈«Âz’ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Óºfiª Á∆ √ªÌ √øÌ≈Ò Ú∆ Ï‘π ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆-
’«‘ ¿∞µ·Á≈ ‘À - Óºfiª Óºfiª ‘ ’ج∆ ’«‘øÁ≈,
ÓºÊ∂ ”Â∂ fiÒ’ ÙÏ≈Ï Á∆, Óºfiª Â∂ ‘»ª Í∆¡ªÕ
◊ºÒ∑ª ”Â∂ ø◊ ˆπÒ≈Ï Á≈, «√ø◊ ¿∞È∑ª Á∂ ◊˜ ◊˜ ¶Ó∂,
ÿ ÿ „ø‚Ø≈ «Î «◊¡≈, ÁøÁ ⁄øÏ∂ Á∆¡ª ’Ò∆¡ªÕ
ÓÀ∫ ‘π√È ‘ª Í≥‹≈Ï Á≈Õ ÁπºË ¿∞È∑ª Á≈ ¡À’‰ «Óº·≈,
«‹¿∞∫ «ÓÙ∆ Á∆¡≈ ‚Ò∆¡ªÕ
Óºfiª √ªÚÒ∆¡ª,
̺‹ Ï∂Ò∂ «Ú⁄ ÏÛ∆¡ªÕ
Óºfi Á∂ Ϻ⁄∂ ˘ ’º‡» ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∆ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª
Â∂ «ÈÌ √∆, ‘ºÊ∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ’ ’∂ ÷∂Â∆ «Ú⁄ Í»∆ Â≈’ Á∆
ÒØÛ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‹∂ ’ ‘≈Ò∆ Á» ‘ˇ Ú≈‘π‰ ‹ªÁ≈ √∆ ª ¿∞√ Á∆ ÁπºË Á∂
◊ÛÏ∂ Á∆ Ó≥◊ ‘πøÁ∆ √∆-
Í≈ ’º√∆˙∫ ⁄º¨ ‘ˇ Ó∂≈,
ÁπºË Á≈ «Ò¡≈¬∆∫ ◊ÛÏ≈Õ
Í≥‹≈Ï∆¡ª Á∆ ͤ≈‰ Ú∆ Á»Ø∫ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ Í≥‹≈Ï∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ˇ Ú≈‘π‰ ‹ªÁ∂ √Ó∂∫ Ú∆ ÿ Ú≈Ò∆ ÁπºË «Í¡≈ ’∂ Ì∂‹Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
ÓÀ∫ ⁄ºÒ∆ ¡ª ÓÀ√ ˘ ÷ØÒ∑‰,
‚Ø’∂ ⁄πøÿÁ∂ √ÈÕ ÁπºË Í∆∫Á∂ √ÈÕ ¡ºË «Û’, «Â¿±Û, Òº√∆¡ª, ¤ø«È¡ª ,
’Ω«Ò¡ª «Ú⁄ Í∆∫Á∂ √ÈÕ «ÿ¿∞ Â∂ Óº÷‰ ÷ªÁ∂ √È, «‹√ ’’∂ ¿∞È∑ª «Ú⁄ ÁπºË Í∆ ’∂ ‹≈¬∆∫ Ú∂ ‹º‡≈Õ
ÁπºË Á∂ګ¡ª Á∆ Í√øÁ Á∆ ıπ≈’ ‘ÀÕ ’¬∆ Á∂Ú∆ Á∂ګ¡ª Á∆ Í»‹≈
ÒØ‘Û∂ Á∆ Â≈’ ‘πøÁ∆ √∆-

BAC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BAD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÁπºË ⁄Û∑≈ ’∂ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
√ø√≈ ‹ø◊ √Ó∂∫ ¡≥ª Á≈ Ó≥ÁÚ≈Û≈ √∆Õ ’Í≈‘ Á∂ Ì∂ ◊º‚∂ Ú∂⁄‰
È≈Ò Ú∆ ‹º‡ Á∂ ͺÒ∂ ’∞fi È‘∆∫ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ˜Ó∆È Á≈ Ó≈ÓÒ≈ ÌÈ ‹Ø◊∂ ÍÀ√∂
Ú∆ È‘∆∫ Úº‡∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Ú∆ «˜Ó∆∫Á≈ Ó≈ÓÒ≈ ÌÈ Ò¬∆ ÁπºË
Ú≈Ò∂ ÍÙ» Ú∂⁄‰ È≈ÒØ∫ ◊«‘‰∂ Ú∂⁄‰∂ ⁄ø◊∂ √ÓfiÁ∂ √È-
Á∂ ÒÀ Ó≈ÓÒ≈ √º√» Á≈ ‘ø√ Ú∂⁄ ’∂,
ÓÀ∫ È∆ Ï»∆ Óºfi Ú∂⁄‰∆Õ
ÌÀ‰ª Â∂ Ú∆ª Á≈ ¡ÁπºÂ∆ «Í¡≈ ‘ÀÕ Ú∆ ¡≈¿∞‰ Â∂ ÌÀ‰ ˘ ⁄≈¡
⁄Û∑ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞√ Á∆ º‹ ’∂ √∂Ú≈ ÁπºË È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆-
Â∂∂ ÏØÂ∂ ˘ ◊π¡≈∂ Á∆¡ª ÎÒ∆¡ª,
ÂÀ˘ Ú∆≈ ÁπºË Á≈ ¤øÈ≈Õ
x x x x
’º⁄∆ Òº√∆ Ó∂∆ ÚÂ∆ ‹ªÁ∆,
’Û∑Á≈ ÁπºË «Í¡≈«¬¡≈Õ
Í∆ ÒÀ Í∆ ÒÀ ¡≥Ó≈ ‹≈«¬¡≈,
ÒºÍ ’∞ «Óº·≈ Í≈«¬¡≈Õ
ÌÀ‰ª ª Í≈‰∆ Á∆ ʪ Ú∆ª ˘ ÁπºË ‘∆ «ÁøÁ∆¡ª √È-
‹∂ Ú∆ Ó≥◊∂ Í≈‰∆,
ÁπºË ⁄πÒ∑∆¡ª ’≈ÚªÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆ «’ È≈È’∂ ‹≈Úª◊∂, º‹ ’∂ ÁπºË
ÓÒ≈¬∆¡ª ÷≈Úª◊∂, Ó؇∂ ‚≈„∂ ‘Ø ’∂ ¡≈Úª◊∂ -
«Èº’∆ ‘πøÁ∆ ÓÀ∫ «‘øÁ∆ È≈È’∆∫,
÷ªÁ∆ ÁπºË ÓÒ≈¬∆¡ªÕ
Â∞Á∆ Á≈ Òº’ fi»‡∂ ÷ªÁ≈,
ÍÀ∆∫ fiª‹ª Í≈¬∆¡ªÕ
«Âzøfl‰ª ”⁄Ø∫ Ⱥ⁄Á∆ «Îª,
Á∂Ú∂ »Í Áπ‘≈¬∆¡ªÕ
«Á¿∞ Â∂ Ì≈Ï∆ Á≈ «¬’ πÓª«‡’ «ÙÂ≈ «‘≈ ‘ÀÕ ’¬∆ Ú∂ «Á¿∞
⁄πÍ’∂ ⁄πÍ’∂ Ì≈Ï∆ Á∂ ÁπºË Á∆ ⁄Ø∆ Ú∆ ’ ÒÀ∫Á≈ √∆ -
ÁπºË Í∆ «◊¡≈ «Á¿∞ ÷⁄≈,
√πºÂ∆ ͬ∆ ˘ ıÏ È≈ ‘ج∆Õ
BAE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÏÛ∆¡ª Ì≈Ï∆¡ª Á≈ «Á¿∞ È≈Ò Ó≈Úª Ú◊≈ «ÙÂ≈ Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ
¿∞‘ ¡≈Í ‘∆ «Á¿∞ ˘ ÁπºË «Í¡≈ ’∂ ≈‹∆ ‘πøÁ∆¡ª √È-
Í≈‰∆ Ó≥◊∂ ÁπºË «ÁøÁ∆¡ª,
‹º◊ «‹¿∞‰ Úº‚∆¡ª Ì‹≈¬∆¡ªÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹∂ ’ج∆ Óºfi Ú∂⁄ ’∂ ÿØÛ∆ ÒÀ ÒÀ∫Á≈ √∆ ª ÒØ’
¿∞√˘ ‡’Øª Ò≈¿∞∫Á∂ √È-
«Û’‰∆ Ú∂⁄ ’∂ «‘Û’‰∆ Ò¬∆Õ
ÁπºË Í∆‰Ø∫ «◊¡≈, «ÒºÁ ‘»øfi‰∆ ͬ∆Õ
÷∂Â∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÁπºË Á≈ ËøÁ≈ ‘π‰ Í≥‹≈Ï∆¡ª Á∆ ¿∞Í‹∆Ú’≈ Á≈
Á»√≈ «’ºÂ≈ ω «◊¡≈ ‘ÀÕ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ‘π‰ Í«‘Òª È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ ÁπºË
ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Í«‘Òª ’«‘øÁ∂ √È «’ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÁπºË Á∆¡ª ÈÁ∆¡ª
Ú◊Á∆¡ª √ÈÕ ¡º‹ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÁπºË Á∆¡ª ÈÁ∆¡ª Á∆ ʪ ÁπºË Á≈
Á«¡≈ Ú◊Á≈ ‘À, Í ÁπºË Í∆ ’∂ ’ج∆ ≈˜∆ È‘∆∫Õ ¡ºË«Û’ Â∂ «Â¿±Û
Ï≈∂ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ‹≈‰Á∆ ‘∆ È‘∆∫Õ ¡º‹ Á∆ ‹π¡≈È∆ ⁄≈‘ Í∆ ’∂ ≈˜∆ ‘ÀÕ
‘ ÿ «Ú⁄ √Ú∂ ÂØ∫ ‘∆ ⁄≈‘ Ùπ» ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ √≈≈ «ÁÈ ⁄≈‘ Á≈ ÍÂ∆Ò≈
⁄πºÒ∑∂ ¿∞µÂ∂ ‘∆ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ ¡º‹ ¡≈¬∂ ◊¬∂ Á∆ √∂Ú≈ Í«‘Òª ⁄≈‘ È≈Ò ’∆Â∆
‹ªÁ∆ ‘À Â∂ Î∂ Ù≈Ó ˘ ⁄» (Ù≈Ï) È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¡º‹ ª πº«√¡ª ˘
Ú∆ ⁄≈‘ Á∆ «Í¡≈Ò∆ È≈Ò ÓÈ≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¡√∆∫ πº«√¡ª Ô≈ ÓÈ≈«¬¡≈,
⁄≈‘ Á∆ «Í¡≈Ò∆ ¿∞ÍØ∫Õ
Ù≈Ï Â∂ È«Ù¡ª È∂ ¡º‹ Á∆ ‹π¡≈È∆ ˘ ÷≈ «Ò¡≈ ‘À -
’∆ ‘Ø «◊¡≈ ‹π¡≈È∆¬∂ ÂÀ˘?
ͺ÷∂ Úª◊»ø «Î∂∫ ‚ØÒÁ∆Õ
Í≥‹≈Ï √’≈ Á∆ ¡≈ÓÁÈ∆ Á≈ Ï‘πÂ≈ «‘º√≈ ¡º‹ Ù≈Ï Á∂ ·∂«’¡ª
Á∆ È∆Ò≈Ó∆ ÂØ∫ ÍÃ≈Í ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Ù≈Ï Á∆ ‘ ÏØÂÒ Â∂ “Ù≈Ï Í∆‰≈
‘≈È∆’≈’ ‘À” «Ò«÷¡≈ ‘πøÁ≈ ‘À, Í ¡√∆∫ Î∂ Ú∆ ¡≥Ë≈ ËπøÁ Ù≈Ï Í∆¬∆ ‹≈
‘∂ ‘ªÕ Ù≈Ï «Í¡≈¬∆ ‹≈Ú∂, ؇∆ ⁄≈‘∂ È≈ ‘∆ ÷π¡≈¬∆ ‹≈Ú∂, «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À
«’ “√≈‚∆ Ï‘π √∂Ú≈ ‘ج∆ ‘ÀÕ”
Ù≈Ï Á∂ ÈÙ∂ Á∂ È≈Ò ‘Ø ¡≥ª «’√Ó Á∂ ÈÙ∂ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ’Á∆ ‘ÀÕ
ÁπºË È≈Ò ’∆Â∆ √∂Ú≈ ˘ ¡º‹ ’ج∆ √∂Ú≈ È‘∆∫ Ó≥ÈÁ≈Õ ¡º‹ ‘ ÿ Ú‰
‹Ø◊≈ ÁπºË º÷ ’∂ Ï≈’∆ √≈≈ ÁπºË Ú∂⁄ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ ’ج∆ ’ج∆ ÿ ‘∆ ÁπºË
BAF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«Û’Á≈ ‘ÀÕ Òº√∆ Í∆‰ Á≈ «Ú≈‹ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡ «‘≈ ‘ÀÕ ¡º‹ «‹‘Û∂ «‹√ Á∆ «ÿ¿∞ ÷≈ ’∂ ⁄ø◊∆ «√‘ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆, Ó≈Û∆ Ë∆Û∆ Ï∆Ó≈∆
’ج∆ ÁπºË Í∆∫Á∂ ‘È, ¿∞‘ ◊Ò≈√∆¡ª «Ú⁄ ÁπºË Í∆∫Á∂ ‘ÈÕ ◊ÛÏ∂, ¤øÈ∂, ’ΩÒ∂ ª ¿∞√ Á∂ È∂Û∂ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ «‹√ ’ ’∂ ÁÚ≈¬∆ ÒÀ‰ Á∆ ÒØÛ ‘∆
Â∂ ’øÈ∆ Ú≈Ò∂ ◊Ò≈√ Ì ’∂ ÁπºË Í∆‰ Á∂ √Ó∂∫ ‘π‰ ÒºÁ ◊¬∂ ‘ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ È‘∆∫ ÍÀ∫Á∆ √∆Õ
ª ¡º‹’Ò∑ «’√∂ «’√∂ ◊ºÌ» Â∂ Óπ«‡¡≈ Â∂ ‘∆ ‹π¡≈È∆ Ș ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ «ÿ¿∞ È≈Ò √ÏøË √≈˘ ‘Ø Ú∆ ¡÷≈‰ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ «ÿ¿∞ È≈Ò
Ï‘π«Â¡ª ’ØÒ Âª È÷∂ ‘∆ «‘ ◊¬∂ ‘È, ÓÛ’ ‘∆ «‘ ◊¬∆ ‘À - «‹‘Û∆ Ú√ Ú∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ Á≈ √π¡≈Á ‘∆ Úº÷≈ ‘πøÁ≈ √∆-
·±·∆, ·±·∆, ·±·∆, «ÿ¿∞ ω≈Ú∂ ÂØ∆¡ª,
Ó»ø‘ Â∂ √π¡≈‘ ¿∞µ‚Á∆, ÏÛ∆ Ï‘» Á≈ ȪÕ
ͬ∆ ¡≈ ÓÛ’ Á∆ λ’∆Õ ‹º‡∆ Á≈ «Â¡≈ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ «ÿ¿∞ ‘∆ √Ì ÂØ∫ ¿∞µÂÓ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈
@ √∆-
«ÿ¿∞ ‹º‡∆ Á≈,
«ÿ¿∞, Óº÷‰ Â∂Ò ‘º‡∆ Á≈Õ
⁄≈‘∂ Ϻ’∆ Á∆ ÁπºË Á∂‰ Á∆ √ÓÊ≈ ÊØÛ∑∆ ‘πøÁ∆ √∆, Í Î∂ Ú∆ «’√ «‹√ ÏøÁ∂ ˘ Ïπ„≈Í∂ «Ú⁄ Ú∆ «ÿ¿∞ ÷≈‰ ˘ «ÓÒÁ≈ «‘øÁ≈ √∆, ¿∞√
’È Ú≈Ò∆¡ª ‹È≈È∆¡ª Ϻ’∆ Á∂ ÁπºË «Ú⁄Ø∫ Ú∆ «ÿ¿∞ ω≈ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ Á∆ «√‘ ⁄ø◊∆ «‘øÁ∆ √∆-
¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ÒØ’ ◊∆ ‘À - Ïπº„∂ ˘ «ÿ¿∞,
’ø‚ ◊ø„‰∆ ÂÚ∆ª Ú≈Ò∂ Ô≈ Á∆, ’øË ˘ «Ò¿∞Õ
Ϻ’∆ Á≈ «ÿ¿∞ ‹ØÛ ’∂Õ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ «Ò¿∞ «’√ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘È, «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ √Ófi∂◊∆?
«¬‘ √∆ «ÿ¿∞ Á∆ ‘º‚∆¡ª ‹ØÛ‰ Á∆ Ó‘ºÂÂ≈ Â∂ √ÓÊ≈Õ Ïº’∆ ÂØ∫ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿ ’º⁄∂ ω∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ÿ Á∆¡ª ’ø˪ Â∂
«˜¡≈Á≈ ÁπºË ◊≈Úª «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ Í ÁπºË ÿº‡ ◊≈Û≈ ‘؉ ’ ’∂ «ÿ¿∞ ¤ºÂª ˘ ‘ √≈Ò Â±Û∆ «Óº‡∆ È≈Ò «ÒºÍ‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ¬∂√ «ÒºÍ‰ ˘ ‘∆ «Ò¿∞
Ï‘πÂ∆ Ó≈Â≈ «Ú⁄ È‘∆∫ ωÁ≈ √∆Õ Óºfiª ÁπºË Ú∆ «˜¡≈Á≈ «ÁøÁ∆¡ª √È/ Á∂‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ¡÷≈‰ √Á∆¡ª Á∂ ‹∆ÚÈ ÂºÂª «Ú⁄Ø∫ ‹ÈÓ ÒÀ∫Á∂
‘ÈÕ ÁπºË ‘πøÁ≈ Ú∆ ◊≈Û≈ √∆/‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ «ÿ¿∞ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Óºfiª Á∂ ‘ÈÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ¡≈͉∂ Ï≈ÏÒ ˘ ¿∞√ ÿ «ÙÂ≈ ’È
ÁπºË ÂØ∫ ωÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆/‘ÀÕ √∆ ˘ Â≈’ Â∂ ÈΩ∫ Ú ÈΩ∫ º÷‰ Ò¬∆ «ÿ¿∞ Ò¬∆ ’«‘øÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹√ ÿ «Ú⁄ Ï‘πÂ∆¡ª Óºfiª ‘؉ ª ‹Ø ¿∞√
¡Â∆ ˜»∆ √∆/‘ÀÕ «ÿ¿∞ Ï≈∂ ¡÷≈‰ ‘À - ˘ ÁπºË, «ÿ¿∞ ÷≈‰ ˘ ⁄ø◊≈ ⁄Ø÷≈ «ÓÒÁ≈ ‘∂-
√Ω Á≈» «¬’ «ÿ¿∞, Á∂Ú∆∫ Ú∂ Ï≈ÏÒ≈ ¿∞√ ÿ∂,
√Ω ⁄≈⁄≈ «¬’ «Í¿∞Õ «‹Ê∂ √º√» Á∂ Óºfiª √ºÂÕ
«¬’ ⁄ØÚª, «¬’ «Û’ª,
Ó∂≈ ⁄≈‡∆¡ª Á∂ «Ú⁄ ‘ºÊ,
Ï≈ÏÒ Â∂≈ ÍπøÈ ‘ØÚ∂Õ
ÁπºË, «ÿ¿∞ ÷≈‰ ’ ’∂ ‘∆ Í≥‹≈Ï∆¡ª Á∆ «√‘ ⁄ø◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
Ï≈‘»ÏÒ ‘πøÁ≈ √∆, ‘Ω√Ò≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ’’∂ ’¬∆ Ú∂ ¿∞‘ ÓΩ ˘ Ú∆ «‡º⁄
’ ’∂ ‹≈‰Á∂ √È-
ÁπºË «ÿ¿∞ Â∂ ÓÒ≈¬∆¡ª ÷≈‰ Ú≈Ò∂,

BAG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BAH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÓΩÂØ∫ ’Á ‚Á∂? ¡º‹ Á∆ Ï‘πÂ∆ Í∆Û∑∆ ⁄‘∂Û± ’∆‘˘ ’«‘øÁ∂ √È, «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆?
ÁπºË, «ÿ¿∞ ÷≈‰ ’ ’∂ Óπ«‡¡≈ª Â∂ ÒØ‘Û∂ Á∆ ‹π¡≈È∆ ‘πøÁ∆ √∆- Óº÷‰ ˘ ◊Ó ’ ’∂ ÂÁ≈ ÂÁ≈ «ÿ¿∞ ’º„ ’∂ Ï≈’∆ ‘∂ Òº√∆ Â∂ «ÿ¿∞
÷º‡‰ «◊¡≈ √∆, ’∆ ÷º‡ «Ò¡≈«¬¡≈? «Ú⁄ ·ß‚≈ Í≈‰∆ Í≈ ’∂ º÷ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Òº√∆ ¿∞Í ÊØÛ∑≈ «‹‘≈
÷º‡ ’∂ «Ò¡≈«¬¡≈ ¤ºÒ∆¡ªÕ «ÿ¿∞ ‹øÓ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Ï≈’∆ ‘∆ Òº√∆ ˘ ⁄‘∂Û± ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
’∞Û∆¡ª Í≥‹≈Ï Á∆¡ª, ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÁπºË ¡≈Ó ‘πøÁ≈ √∆Õ Óº÷‰, «ÿ¿π ¡≈Ó ‘πøÁ≈ √∆Õ
ÁºπË, Á‘∆∫, Óº÷‰ª È≈Ò ÍÒ∆¡ªÕ ‹∂’ ؇∆ È≈Ò ÷≈‰ ˘ Á≈Ò √Ϙ∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆ ª ؇∆ ¿∞Í ¨‰
Óπ«‡¡≈ª Á∂ »Í Á∆ fi≈Ò È‘∆∫ fiºÒ∆ ‹ªÁ∆ √∆- «Ó⁄ Ìπ’ ’∂ ¿∞Í Óº÷‰/«ÿ¿∞ º÷ ’∂ ؇∆ ÷≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «ÿ¿∞ Á∂ ÂΩÒ∂ Ì∂
»Í ’∞Ó≈∆ Á≈, ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÏÒÁª ¡Â∂ ¿±·ª È≈Ò ÷∂Â∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
«ÁÈ ⁄Û∑Á∂ Á∆ Ò≈Ò∆Õ ’¬∆ ª ÏÒÁª ¡Â∂ ¿±·ª ˘ Ú∆ «ÿ¿∞ ⁄≈Á∂ ‘πøÁ∂ √È-
⁄ø◊∆ ıπ≈’ ’ ’∂ Óπø‚∂, ’∞Û∆¡ª Á∂ ’ºÁ Ú∆ Ï‘π ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÁπºË, Ú«‘Û’∂ ˘ «ÿ¿∞ ⁄≈Á∂,
Óº÷‰, «ÿ¿∞ ⁄ø◊∆ «√‘ ω≈¿∞‰ Á∂ È≈Ò È≈Ò ’¬∆ Ú∂ ¿∞Ó Á≈ ÌπÒ∂÷≈ Â∂≈ Ó≥Ȫ◊∆ ‘√≈È «ÓºÂ≈Õ
Ú∆ Í≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√∂ Ò¬∆ ’¬∆ Ú∂ ¶Ó∆ ¶fi∆ Óπ«‡¡≈ ˘ ’«‘‰≈ ÍÀ∫Á≈ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ Ï‘πÂ∆ Ó«·¡≈¬∆ «ÿ¿∞ Ú≈Ò∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
√∆- Ï≈Â∆¡ª ¡Â∂ Ó∂Ò Ú≈«Ò¡ª ˘ Ï»≈ ÷≥‚ Á∂ «Ú⁄ Í«Ò¡ª È≈Ò «ÿ¿∞ Í≈ ’∂
Ϙ≈ «Ú’∂∫Á∆ Â Ú∂, ؇∆ ÷Ú≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ «Ú⁄ ‹∂ ’ ’ج∆ Ó∂Ò‰ ÿº‡ Ⱥ⁄Á∆ √∆ ‹ª
ÓÀ˘ ¶Ó∆ Á∂÷ ’∂ È≈ ‚ Ú∂, «√‘ ͺ÷Ø∫ ’∞fi ’Ó˜Ø ‘πøÁ∆ √∆ ‹ª Ⱥ⁄‰ ÂØ∫ Í≈√≈ Úº‡Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ¿∞√
¿∞Ó «È¡≈‰∆ ¡≈! ‹∆Ú∂∫ „ØÒ≈Õ ˘ ‡’Ø Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆-
⁄ø◊∆ «√‘ ’ ’∂ Óπ«‡¡≈ª ÁπºË «Û’ ’∂ Óº÷‰ ¤∂Â∆ ’º„ ÒÀ∫Á∆¡ª Ï≈∆∫ Ï√∆∫ ÷º‡‰ «◊¡≈ √∆,
√È- ÷º‡ ’∂ «Ò¡ªÁ∆ ⁄ªÁ∆Õ
’ø◊‰ª Ú≈Ò∆ ÁπºË «Û’∂, ‹∂ ±ø Ⱥ⁄‰≈ √∆,
«Ú⁄Ø∫ Óº÷‰ fi≈Â∆¡ª Ó≈∂Õ «ÿ¿∞ Á∆ Í≥√∂∆ ÷ªÁ∆Õ
Í«‘Òª √ªfi∂ Í«Ú≈ ‘øπÁ∂ √ÈÕ «Í¿∞ Á∆ Ú‚∂∆ ¿∞Ó ‘؉ Â∂ ‹ª ÓΩ ‹È≈È∆¡ª ˘ Ϻ⁄∂ Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù Â∂ ÿº‡Ø ÿº‡ A@ √∂ ’º⁄∂ «ÿ¿∞, «‹‘Û∂
‘؉ Â∂ ÿ Á∆ ’Ï∆ÒÁ≈∆ Úº‚≈ ÍπºÂ ⁄Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ Ì≈Úª ¡º‹ ’ºÒ∑ Á∂ E «’ÒØ Á∂ ’∆Ï Ï‰Á∂ ‘È, Í≥‹∆∆ Ò≈ ’∂ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Ú∆ Á∂
Á∆ ª ¡≈Í√ «Ú⁄ ωÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆, Í Á≈‰∆ ‹∂·≈‰∆ Á∆ √≈‚∂ √Ó≈‹ ÿ ÍπºÂ ‹øÓ‰ Â∂ Ï≈ÏÒ ¡≈͉∆ Ë∆ ˘ Óºfiª «Á¡≈ ’Á∂ √ÈÕ Óπø‚∂ Á∆
«Ú⁄ ÿº‡ ‘∆ ω∆ ‘ÀÕ ‹∂· Á∆ ’Ï∆ÒÁ≈∆ «Ú⁄ ⁄ÒÁ∆ ‘؉ ’ ’∂ ‹∂·≈‰∆ ÒØ‘Û∆ Ó≥◊‰ √Ó∂∫ Ú∆ ◊≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
Á∆ ÿ «Ú⁄ Óπ÷«Â¡≈∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ’ ’∂ ’¬∆ Ú∂ ‹∂·≈‰∆ ¡≈͉∆ ¤øÈ∂ «Ú⁄ «ÿ¿∞,
ÓÈÓ˜∆ Â∂ ˺’≈ Ú∆ ’ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ Á≈ «◊Ò≈ Á≈‰∆ ¡≈ÍÁ∂ ÿ ‹∆Ú∂ Óπø‚∂ Á≈ «Í¿∞,
Ú≈Ò∂ ’ØÒ ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆- √≈˘ Á∂‘ ÒØ‘Û∆Õ
‹∂· ‹∂·≈‰∆ «ÿ¿∞ ÷≈ ‹ªÁ∂, ÁπºË, Óº÷‰, «ÿ¿∞ ÷≈‰ Á≈ ¡ÀÈ≈ «Ú≈‹ √∆ «’ ‹∂’ «’√∂ «‹Ó∆∫Á≈
Ó∂∆ ı≈Â ⁄‘∂Û±Õ ’ØÒ ¡≈͉∆ Ó≈Û∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ’≈È Ó≈ÓÒ≈ ÌÈ ‹Ø◊∂ ÍÀ√∂ È‘∆∫ ‘πøÁ∂
Óºfi∆¡ª È≈ ¤∂Û∆∫, √È Âª ¿∞√ Á∆ ÿ Ú≈Ò∆ Óºfi Ú∂⁄ ’∂ Ó≈ÓÒ≈ ÌÈ È≈ÒØ∫ ¡≈͉∆ √º√
¡≈Í∂ ‹∂· ‘∆ ¤∂Û±Õ Á∆¡ª ‡»Óª Ú∂⁄ ’∂ Ó≈ÓÒ≈ ÌÈ ˘ ’«‘øÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ

BAI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BB@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÁπºË ‘π‰ Í«‘Òª È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Í Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∆ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÒØ’ ÁπºË
«Û«’¡≈ Í«‘Òª È≈ÒØ∫ Ï‘π ÿº‡ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «ÁÈØ «ÁÈ Óº÷‰, «ÿ¿∞ ÷≈‰ Í∆∫Á∂ √È, Òº√∆ Í∆∫Á∂ √È, Á‘∆∫, Óº÷‰, ÿ∆ ÷ªÁ∂ √ÈÕ ’≈Û∑‰∆¡ª ÁπºË
Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ ÿº‡ «‘≈ ‘ÀÕ Òº√∆ Í∆ ’∂ ’ج∆ ≈˜∆ È‘∆∫Õ ÁπºË Á∆ ʪ ‘π‰ Á∆¡ª Ì∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Òº√∆ Á∂ ÂΩÒ∂ Ì∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ¤Û∂ ª Òº√∆
⁄≈‘ È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ «ÿ¿∞ Á∆ ʪ ‘π‰ √ØË∂ ‘ج∂ Â∂Ò Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Í∆‰ Á∂ Ï‘≈È∂ ω≈ ’∂ ‘∆ ◊∂Û∂ Ó≈Á∂ «‘øÁ∂ √È-
ʪ ʪ «ÓÒ’ ÍÒª‡ Ò◊ ◊¬∂ ‘ÈÕ ÒØÛ ‹Ø◊≈ ÁπºË º÷ ’∂ Ï≈’∆ √Ì Ú∂⁄ Òº√∆ Í∆‰ Á∂ Ï‘≈È∂ ¡≈¿∞∫Á∂,
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ ‘∆ ’≈È ‘À «’ ÒØ’ª Á∆ «√‘ ‘π‰ Í«‘Òª Ú◊∆ ¤«Û¡ª Á∆ È∆ Ïπ∆Õ
È‘∆∫ ‘∆Õ ‚≈’‡ Ú∆ ‘π‰ «ÿ¿∞ Á∆ ʪ Â∂Ò ÷≈‰ Á∆ «√¯≈Ù ’Á∂ ‘ÈÕ Òº√∆ Â∂ ÒÛ≈¬∆ ˘ ÚË≈¿∞‰ Ò¬∆ ’ج∆ Á∂∆ È‘∆∫ Òº◊Á∆Õ ¬∂√∂ ’’∂
«ÿ¿∞ ‘π‰ Á≈» È‘∆∫ «‘≈, √◊Ø∫ Ï∆Ó≈∆ ωÁ≈ ‹≈ «‘≈ ‘À, «’¿∞∫ ‹Ø ¡√∆∫ ª ¡÷≈‰ ‘À -
‘ºÊ∆∫ ’øÓ ’È≈ Â∂ «Ó‘È ’È≈ ¤º‚ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ “Òº√∆ Â∂ ÒÛ≈¬∆ Á≈ ’∆ ÚË≈¿∞‰≈Õ”
@ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡≈¬∂ ◊¬∂ Ò¬∆ ÁπºË ‹ª Òº√∆ ‘∆ Í∆‰ ˘ «ÁºÂ∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ‹∂ ’ج∆ «ÙÂ∂Á≈ Òº√∆ «Í¡≈¿∞‰ Á∆ Ú∆ √πÒ∑≈ È‘∆∫ Ó≈Á≈ √∆
Òº√∆ Á≈ ÍÈ∆ ª ¿∞√ Á∆ ÏÁ÷ج∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆-
ÁπºË ˘ Í≈Û∑ ’∂ ω≈«¬¡≈ ÍÈ∆ ª Â∞√∆∫ «ÈºÂ Ú∂÷Á∂ ‘Ø Â∂ ÷ªÁ∂ ‘Ø, ÷º‡∆ Òº√∆ Á∆ √πÒ∑≈ È≈ Ó≈∆,
Í Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª ˘ ÁπºË ˘ Í≈Û∑ ’∂ ÍÈ∆ ω≈¿∞‰ Á∆ ‹≈⁄ Ï≈Í» Â∂∂ ’∞ÛÓª È∂Õ
È‘∆∫ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Òº√∆ ÂØ∫ ÍÈ∆ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ¿∞√ ȱø‘ √º√ Á∆ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ ÷Û’Á∆ ‘∆ ‘ÀÕ ‹∂’ √º√ Á≈ ’ج∆
√Ó∂∫ ÁπºË ¡≈Ó ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «‹√ ‹È≈È∆ Á∂ ÿ ÍπºÂ ‘πøÁ≈ «ÙÂ∂Á≈ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆, ª √º√ ¿∞√ ˘ ÁπºË «Í¡≈¿∞∫Á∆ √∆, ÷≥‚ ÷Ú≈¿∞∫Á∆
√∆, ÁπºË ‘πøÁ≈ √∆, ÍÂ∆ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ ‹È≈È∆ ‹∂’ Î∂ Ú∆ ¡ÀÚ∂∫ «’√∂ ◊ºÒØ∫ √∆, Í»∆ √∂Ú≈ ’Á∆ √∆Õ Í ‹∂ ’ ȱø‘ Á≈ Ú∆ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆ ª ¿∞√ ˘
«Ú◊Ø⁄≈ √ÓfiÁ∆ √∆ ª ¿∞√ ˘ ‡’Ø Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆- Òº√∆ Â∂ ÁÒ∆¡≈ «ÓÒÁ≈ √∆-
ÁπºË, ÍπºÂ Â∂ ÷√Ó ÿ Â∂∂, ÷º‡∆ Òº√∆ Â∂ Óº’∆ Á≈ ÁÒ∆¡≈,
‘Ø ’∆ ±ø Ó≥◊∂∫ ºÏ ÂØ∫? ⁄πºÍ ’ ’∂ ÷≈ ÒÀ Ú∆È≈Õ
√≈‚≈ ÍπÙ ÍÃË≈È √Ó≈‹ ‘؉ ’ ’∂ ÍÂ∆ ‘Ó∂Ù≈ ¡≈͉∆¡ª ÍÂÈ∆¡ª
Â∂ ÓÈÓ≈È∆ ’Á∂ ‘∂ ‘ÈÕ ÍÂÈ∆¡ª ¡≈͉∂ ÍÂ∆ Á∆ ÿ»∆ º’ Ú∆ È‘∆∫
√‘≈Á∆¡ª √ÈÕ «‹√Á∂ ÍÂ∆ Á≈ √πÌ≈¡ ◊Ó ‘πøÁ≈ √∆, ÓΩ√Ó Ú∆ ◊Ó∆
Á≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ˘ ·ß‚∆ Òº√∆ «Í¡≈ ’∂ ·ß‚≈ ·≈ ’È≈
⁄≈‘πøÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆-
̺‹∆ ̺‹∆ È∆ ÓÀ∫ ‘ÒÚ≈¬∆ ‘º‡∆ ‹≈È∆ ¡ª,
·ß‚∆ ·ø‚∆ Òº√∆ ω≈,
È∆ ÓΩ√Ó ◊Ó∆ Á≈,
Ó∂∂ Ó≈‘∆¬∂ Á≈ ÂÒı √πÌ≈,
È∆ ÓΩ√Ó ◊Ó∆ Á≈Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÁπºË, Á‘∆∫, Óº÷‰, «ÿ¿∞, Òº√∆ ¡≈Ó ‘πøÁ∆ √∆Õ ÷∂Â∆

BBA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BBB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«˜¡≈Á≈ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¯√Òª ¿∞√ √Ó∂∫ ‹π¡≈, Ï≈‹≈,
’‰’, ‹Ω∫, ¤ØÒ∂, Ó≥»◊∆, ÓØ· ¡≈«Á Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á Ï≈Ù È‘∆∫
‘πøÁ∆ √∆ ª ’≈Ò ÍÀ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á Ï≈Ù ÿº‡ ‘πøÁ∆ √∆ ª ÷≈‰ ‹Ø◊∂ ‘∆
Á≈‰∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ ÒØ’ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ Ï≈‹≈, ‹π¡≈, Ó»ø◊∆, ÓØ·ª
¡≈«Á Á∆ «÷⁄Û∆ ω≈ ’∂ ÷ªÁ∂ √È ‹ª Ï≈‹≈, ‹π¡≈, ’‰’, ¤Ø«Ò¡ª Á∂
¡≈«‡¡ª ˘ «ÓÒ≈ ’∂ Í≈‰∆ ‘ºÊ Ú≈Ò∆ «Óº√∆ ؇∆ ω≈¿∞∫Á∂ √È, «‹√ ˘
Á‘∆∫, Óº÷‰, Òº√∆, ◊º·∂, ◊º·∂ Á∆ ⁄‡‰∆, «⁄ºÏÛª Á∆ ⁄‡‰∆, ‚∂«Ò¡ª,
Â∞º«’¡ª Â∂ «Ó⁄ª Á∂ ¡≈⁄≈ È≈Ò ÷≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Ó≈ÒÚ∂ «Ú⁄ ª ¿∞√ √Ó∂∫
¡≈⁄≈ ‘∆ Â∞º«’¡ª, ‚∂«Ò¡ª Â∂ «Ó⁄ª Á≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Í≥‚ª «Ú⁄
«’º’ª Â∂ ’∆ ¡≈Ó ‘πøÁ∂ √ÈÕ Â∞º’∂ «’º’ª ˘ Ò◊Á∂ √È, ‚∂Ò∂ ’∆ª ˘Õ
‚∂«Ò¡≈ Ï≈∂ «¬’ ÒØ’ ◊∆ Ú∆ √π‰Ø-
’∆ª Á∂ ͺ’∂ ◊¬∂ ‚∂Ò∂,
¡º‹ Á∂ «Ú¤«Û¡ª Á∂,
’Á∂ ‘؉◊∂ √ÏºÏ È≈Ò Ó∂Ò∂Õ
‚∂«Ò¡ª Â∂ Â∞º«’¡ª Á≈ ¡≈⁄≈ √π¡≈Á Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ ◊π‰’≈∆ Ú∆
‘πøÁ≈ √∆Õ ‘π‰ ÓπÛ Òº√∆ Á∂ ÍÈ∆ ÚºÒ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ªÕ
Òº√∆ Á≈ ÍÈ∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ÷ºÁ Á≈ Í؉≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «¬‘ Í؉≈
¡º‹ Á∂ ÍØ«‰¡ª È≈ÒØ∫ ¶Ó≈ ⁄ΩÛ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ Á≈ ¡≈’≈ ¡≈Ó ÂΩ Â∂
ÍΩ‰≈ ’π ◊˜ ¶Ó≈ ¡Â∂ ¡ÀÈ≈ ‘∆ ⁄ΩÛ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÍÈ∆ ÍΩ‰ Ò¬∆ Òº√∆ ˘
Í«‘Òª Í؉∆ È≈Ò Íπ‰ ’∂ «¤ºÁ∆¡ª ’º„ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Í؉∂ Á∂ ÁØ-ÁØ ÒÛª ˘
¡≈Í√ «Ú⁄ ÏøÈ∑ ’∂ Í؉∂ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ Íπ‰∆ ‘ج∆ Òº√∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Òº√∆
Í≈ ’∂ Í؉∂ ˘ «’√∂ ’∆Ò∂ Â∂ Ò‡’≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò‡’≈¿∞‰ È≈Ò Òº√∆
«Ú⁄Ø∫ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ √≈≈ Í≈‰∆ «È’Ò ‹ªÁ≈ √∆ Â∂ Í؉∂ «Ú⁄ Ï«‰¡≈ ÍÈ∆
«‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ Í؉∂ ˘ ’∆Ò∂ ÂØ∫ Ò≈‘ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Í؉∂ Á∂ ÒÛª ˘ «ÁºÂ∆¡ª
◊º·ª ÷ØÒ∑ ’∂ ÁØ ‹‰∆¡ª Í؉∂ Á∂ ÒÛª ˘ ÎÛ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ «¬’ ‹‰∆ Í؉∂
«Ú⁄ ω∂ ÍÈ∆ ˘ ’ΩÒ∆ È≈Ò ÿØÛ ÿØÛ ’∂ ’º„ ’∂ «’√∂ ÍÂ∆Ò∂ ‹ª «’√∂
«Óº‡∆ Á∂ Ú‰ «Ú⁄ Í≈ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ Î∂ ¿∞√ «Ú⁄ ÒØÛ ¡È∞√≈ Í≈‰∆
Í≈ ’∂, ÿØÒ ’∂, ¨‰ «Ó⁄ Í≈ ’∂ ÷≈‰ Ò¬∆ «Â¡≈ ’ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ «¬√
«ÚË∆ È≈Ò ÍÈ∆ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ
’ºÒ∂ ÍÈ∆ Á∆ √Ϙ∆ Ú∆ ω≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «¬‘ √Ϙ∆ ¡ª«‚¡ª Á∆
Ìπ‹∆ Á∆ Â∑ª ωÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¡≈¨¡ª «Ú⁄ ÍÈ∆ Í≈ ’∂ Ú∆ √Ϙ∆ ω≈
BBC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Í ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÍÈ∆ «Ú⁄ Í≈‰∆ Ò≈ ’∂, ¨‰ «Ó⁄ Í≈ ’∂ ‘∆
Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ÍÈ∆ Á∆¡ª ¡º‹ Á∂ ÍÈ∆ Á∆ Â∑ª «‡º’∆¡ª È‘∆∫
ωÁ∆¡ª √ÈÕ
¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ˘ «¬√ ÍÈ∆ Ï≈∂ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ ÍÂ≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ «’√∂ √Ó∂∫
«¬‘ ÍÈ∆ ÓÈÌ≈¿∞∫Á∆ ıπ≈’ Á≈ «‘º√≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‘π‰ «¬‘ «ÏÒ’∞Ò ¡ÒØÍ
‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ÒØ’ ‘π‰ Òº√∆ ω≈¿∞‰≈ ‘∆ ¤º‚∆ ‹≈ ‘∂ ‘È, Í∆‰∆ ‘∆ ¤º‚∆
‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ⁄≈‘ Á≈ ˜Ó≈È≈ ‘ÀÕ
@
«÷⁄Û∆
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «÷⁄Û∆ ÁØ/«ÂøÈ ÷≈‰ Ú≈Ò∂ √≈Ï ¡≥Ȫ/¡È≈‹ª
˘ «¬’º·∂ ’’∂ ω≈¬∂ ◊¬∂ ÍÁ≈Ê ˘ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆/‘ÀÕ «÷⁄Û∆ «¬’
¡«‹‘≈ Ï«‰¡≈ ÷≈‰ Ú≈Ò≈ ÈÓ ÍÁ≈Ê ‘πøÁ≈ √∆/‘À, «’ «¬√ ˘ ÷≈‰
√Ó∂∫ È≈ ª ‘ºÊª ˘ Ï‘πÂ∆ «Ó‘È ’È∆ ÍÀ∫Á∆ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ Ó≥»‘ ˘Õ Í
‹∂’ Î∂ Ú∆ ’ج∆ «¬√Â∆ ÍπÙ «÷⁄Û∆ ÷ªÁ∂ √Ó∂∫ ¡Ω÷ Ó«‘√»√ ’Á≈ √∆
ª ¿∞√ Ò¬∆ ‘∂· «Ò«÷¡≈ Óπ‘≈Ú≈ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
“«÷⁄Û∆ ÷ªÁ∂ Á≈ Í‘πø⁄≈ ¿∞ÂÈ≈”
Ùπ» «Ú⁄ ‹Á «¬È√≈Ȫ ˘ ¡≥È ˘ ÁÒ‰ Á∆ ‹≈⁄ È‘∆∫ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫
√≈∂ ¡È≈‹ √≈Ï ÷≈Ë∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’ج∆ ¡≥È ”’ºÒ≈ ÷≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
’¬∆ ¡≥È ”’º·∂ ’’∂ ÷≈ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∆ √≈∆ ÷∂Â∆
Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ √∆Õ Ó؇∂ ¡È≈‹ Ï≈‹≈, ‹π¡≈, Ó»ø◊∆, ÓØ·, ‹Ω∫ ¡≈«Á
Ï∆‹∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ó√ª ÷≈‰ ‹Ø◊∆ ‘∆ ¯√Ò ‘πøÁ∆ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ «˜¡≈Á≈
¯√Ò Ï≈‹∂ Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ï≈‹∂ Á∆ ¯√Ò Á∆ ÍÙ», Í≥¤∆¡≈ ÂØ∫ ≈÷∆ ’È∆
ÍÀ∫Á∆ √∆Õ Ï≈‹∂ Á∆ ≈÷∆ ’È Ò¬∆ ’¬∆ Ú∂ «Á¿∞ Ì‹≈¬∆ Á∆ «Óº·∆
«Óº·∆ ÈØ’ fiØ’ Ú∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ -
Â∂∂ Ï≈‹∂ Á∆ ≈÷∆,
Ú∂ «Á¿∞≈ ÓÀ∫ È≈ Ï«‘øÁ∆ Ú∂Õ
‹∂ ÓÀ∫ Â≈Û∆ Ó≈ ¿∞‚≈Úª,
Ó∂∆ Ó«‘øÁ∆ Ò«‘øÁ∆ Ú∂Õ
‹∂ ÓÀ∫ «Íº¤∂ ÁΩÛ ¿∞‚≈Úª,
¿∞ÂØ∫ ◊Ó∆ ÍÀ∫Á∆ Ú∂Õ
BBD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Â∂∂∂ Ï≈‹∂ Á∆ ≈÷∆,
Ú∂ «Á¿∞≈ ÓÀ∫ È≈ Ï«‘øÁ∆ Ú∂Õ
«÷⁄Û∆ «˜¡≈Á≈ Ï≈‹∂ «Ú⁄ ÓØ· ‹ª Ó»ø◊∆ Í≈ ’∂ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
‹π¡≈, ÓØ·, Ó»ø◊∆ Í≈ ’∂ Ú∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «‹‘Û∂ ¡È≈‹ ”’º·∂ ’’∂
«÷⁄Û∆ ω≈¿∞‰∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞È∑ª ˘ ÏÛ∂ ÂÍÒ∂ «Ú⁄ Í≈ ’∂ «Ú⁄ ÒØÛ
¡È∞√≈ Í≈‰∆, ¨‰, «Ó⁄ Í≈ ’∂ ‘≈∂ «Ú⁄ Í≈Ê∆¡ª Í≈ ’∂ «ºfi‰∆ º÷
«ÁøÁ∂ √ÈÕ √≈∆ ≈ «÷⁄Û∆ «ºfiÁ∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ¡◊Ò∂ √≈≈ «ÁÈ ¬∂√
«ºfi∆ «÷⁄Û∆ ˘ ÷ªÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ’ج∆ Á‘∆∫ È≈Ò ÷≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ’ج∆ ¡ºË
«Û’ È≈Ò ÷≈ ÒÀ∫Á≈ √∆Õ ’ج∆ Òº√∆ È≈Ò ÷≈ ÒÀ∫Á≈ √∆Õ ’ج∆ ÁπºË È≈Ò ÷≈
ÒÀ∫Á≈ √∆Õ «÷⁄Û∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ÍΩÙ«‡’, ÙπºË Â∂ ψÀ «’√∂ «ÓÒ≈Ú‡ ÂØ∫ «¬’
ÚË∆¡≈ ıπ≈’ «ÓÙ‰ ‘πøÁ≈ √∆Õ
Î∂ ¡È≈‹ ˘ ÁØ Î≈Û ’’∂, ÁÒ ’∂ ÷≈‰ Á≈ «Ú≈‹ ¡≈ «◊¡≈Õ ¬∂√
Â∑ª ÁÒ∂ ‘ج∂ ¡È≈‹ Á∆ ω∆ Ú√Â, ÍÁ≈Ê ˘ ÁÒ∆¡≈ «’‘≈ ‹≈‰
Òº«◊¡≈-
÷º‡∆ Òº√∆ Â∂ Óº’∆ Á≈ ÁÒ∆¡≈,
⁄πÍ ’’∂ ÷≈ ÒÀ Ú∆È≈Õ
Î∂ ⁄º’∆ Á∆ ’≈„ «È’Ò‰ Â∂ ¡È≈‹ ˘ Í∆‘ ’∂ ؇∆ ω≈ ’∂ ÷≈‰
Á≈ «Ú≈‹ Ùπ» ‘Ø«¬¡≈Õ Í ¿∞√ √Ó∂∫ Ú∆ √Ú∂ Á∂ ‡≈¬∆Ó «÷⁄Û∆ ‘∆ ÷≈Ë∆
‹ªÁ∆ √∆Õ Î∂ Óº’∆, ’‰’, ¤Ø«Ò¡ª ¡≈«Á Á∆¡ª ¯√Òª ‘؉ Òº◊∆¡ªÕ
‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ Î∂ √Ú∂ Á∆ «÷⁄Û∆ Á∆ ʪ «Óº√∆ ؇∆ È∂ ÒÀ Ò¬∆Õ «Óº√∆ ؇∆
¤Ø«Ò¡ª Â∂ ’‰’ Á∂ ¡≈‡∂ Á∆ Ú∆ ωÁ∆ √∆Õ «Óº√∆ ؇∆ Óº’∆ Â∂ ’‰’ Á∂
BBE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¡≈‡∂ Á∆ Ú∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «Óº√∆ ؇∆ Í≈‰∆ ‘ºÊ Ò≈ ’∂ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆
√∆/‘ÀÕ ‘π‰ ª Ï‘πÂ∂ ÒØ’ «Óº√∆ ؇∆ ÷≈‰∆ Ú∆ Í√øÁ È‘∆∫ ’Á∂Õ
‘π‰ √≈Ï ¡È≈‹ª Á∆ «÷⁄Û∆ √≈‚∆ √Ú∂ Á∆ ıπ≈’ Á≈ «‘º√≈ È‘∆∫
‘∆Õ ‘π‰ «÷⁄Û∆ ˘ Ï∆Ó≈ª Á≈ ÷≈‹≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ «÷⁄Û∆ ω≈¬∆
Ú∆ ⁄ΩÒª Á∆ ¡Â∂ ËØÂ∆ Ó»ø◊∆ Á∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ √≈‚∆ «¬‘ √≈Ï ¡È≈‹ª Ú≈Ò∆
ÍΩÙ«‡’, ÙπºË Â∂ ψÀ «’√∂ «ÓÒ≈Ú‡ ÂØ∫ ωÁ∆ ıπ≈’ «÷⁄Û∆ ¡ÒØÍ ‘Ø
◊¬∆ ‘ÀÕ
@
◊πÛ, Ùº’
«¬’ √Óª √∆, ‹Á ‘ ’øÓ ◊πÛ ‹ª Ùº’ Úø‚ ’∂ Ùπ» ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
◊πÛ Â∂ Ùº’ ‘ «¬’ Á∆ ÓÈÌ≈¿∞∫Á∆ ıπ≈’ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ùº’ «ÿ¿∞ È≈Ò ؇∆
÷Ú≈¿∞‰≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆ Úº‚∆ √∂Ú≈ √Ófi∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «√¡≈Òª «Ú⁄
«ÿ¿∞ ‹ø«Ó¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «¬’ ‘ºÊ «Ú⁄ ‹øÓ∂ ‘ج∂ «ÿ¿∞ Á∆ «Í≥È∆
ω≈ ÒÀ∫Á∂ √È Â∂ Á»‹∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ◊πÛ ÒÀ ’∂ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂ ◊Ì» ¡≈Ó ÷ªÁ∂ ‘πøÁ∂
√ÈÕ ÁπºË ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡≈Ó ‘πøÁ≈ √∆Õ ≈ ˘ ’≈Û∑È∆ Á∂ ÁπºË ‹ª
Â≈‹∂ ⁄ج∂ ‘ج∂ ÁπºË ˘ ◊Ó ’’∂ ◊πÛ Á≈ «Óº·≈ Í≈ ’∂ ‘ Í«Ú≈ Í∆∫Á≈
‘πøÁ≈ √∆Õ Òº√∆ È≈Ò Ú∆ ◊πÛ ÷≈Ë≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ÒØ’ ◊∆ ‘À -
◊πÛ ÷ªÁ∆ Â∂ ◊øÈ∂ ⁄»ÍÁ∆,
¡≈¬∆ ¡≈¬∆ ‹π¡≈È∆ Ù»’Á∆Õ
‹π¡≈È∆¡ª ª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘π≥Á∆¡ª √ÈÕ ‘π‰ ’≈‘Á∆¡ª
‹π¡≈È∆¡ª ‘È? ‘π‰ Á∆ ‹π¡≈È∆ ª È«Ù¡ª È∂ ÷≈ Ò¬∆ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
«Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ˘ ‹øÓ«Á¡ª Ó≈È Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ ’∞Û∆ ˘ Ó≈ ’∂ Ú∆ ¿∞√
Á∂ Ó»ø‘ «Ú⁄ ◊πÛ ¡Â∂ »ø Á∂ ’∂ ÁºÏÁ∂ √È -
◊πÛ ÷≈¬∆∫, Í»‰∆ ’ºÂ∆∫,
BBF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¡≈Í È≈ ¡≈¬∆∫, Ú∆∂ ˘ ÿºÂ∆∫Õ
ÿ Á∆ È∆∫‘ º÷‰ Â∂ ¤ºÂ Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ Ú∆ ◊πÛ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‘≈Û∑∆ Á∆ ¯√Ò Úº„‰ Â∂ ’º„‰ √Ó∂∫ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ◊πÛ Ùº’ Á∆ ÚÂØ∫
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Â±Û∆ „Ø ’∂ ¡≥Á Ò≈¿∞‰ √Ó∂∫ Ï‘π √≈∆ «Óº‡∆ ¡≥Á ⁄Ò∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ◊πÛ ÷≈‰, Ùº’ ÿ∆ ÷≈‰ È≈Ò «¬‘ «Óº‡∆ ÿº‡≈ √∆ «Ú⁄Ø∫
÷≈‹ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ Ù≈Ó ˘ ◊πÛ, ≤Ùº’ Í≈ ’∂ „ø«‚¡≈¬∆ Í∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
«ÙÂ∂ Ú∆ ◊πÛ, Ùº’ Á∆ ØÛ∆ È≈Ò Ó»ø‘ «Óº·≈ ’≈ ’∂ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
Óπø‚∂/’∞Û∆ Á∆ Óª ¡≈͉∂ Í∂’∆∫ Óπø‚∂/’∞Û∆ Á∂ «Ú¡≈‘ Á∂‰ √Ó∂∫/Áº√‰ √Ó∂∫
Ú∆ ◊πÛ Á∆ Ì∂Ò∆ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∆ √∆Õ Óπø‚∂ Á∂ ‹ÈÓ √Ó∂∫ Ú∆ ◊πÛ Á∆ Ì∂Ò∆ Ì∂‹∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ÒØ‘Û∆ Ú∆ ◊πÛ È≈Ò Úø‚∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÒØ‘Û∆ Ó≥◊‰ √Ó∂∫ Óπø‚∂,
’∞Û∆¡ª ◊πÛ ‘∆ Ó≥◊Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
’Ø·∂ ¿∞µÂ∂ ’ª,
◊πÛ Á∂Ú∂ Óπø‚∂ Á∆ ÓªÕ
Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «‹øÈ∂ Ú∆ Ù◊È, «ÂºÊ «Â¿∞‘≈ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞È∑ª
Ù◊Ȫ «Ú⁄ ◊πÛ ¡Â∂ Ùº’ ˘ ‘∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ’ج∆ Óπ’ºÁÓ≈
«‹ºÂÁ≈ √∆ ª Ú∆ ◊πÛ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
◊πÛ Úø‚Á∆ Â√∆ÒØ∫ «È’Ò∆,
Í«‘Ò∆ Í∂Ù∆ Ô≈ ¤∞º‡ «◊¡≈Õ
¡≈Ù’ ª «¬Ù’ ˘ ◊πÛ È≈ÒØ∫ Ú∆ «Óº·≈ Ó≥ÈÁ∂ ‘È-
◊πÛ È≈ÒØ∫ «¬Ù’ «Óº·≈,
ºÏ≈! Òº◊ È≈ «’√∂ ˘ ‹≈Ú∂Õ
◊πÛ Á≈ ‘∆ ’Û≈‘ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊πÛ Á∆ ‘∆ ◊ج∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ ◊πÛ Á∂ ‘∆ Â∆¡ª «Ú⁄ Í»Û∂ Í’≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È-
√≈¿∞‰ «Ú⁄ ª ´º‡Á∂ Ï≈‰∆¬∂,
ÈÚ∆¡ª ‘º‡∆¡ª Í≈ ’∂Õ
¡º◊∂ ª ◊πÛ ËÛ∆¬∂∫ «Ú’Á≈,
‘π‰ «’¿∞∫ «ÁøÁ∂ ÿ‡≈ ’∂Õ
’∞Û∆¡ª Óπø‚∂ «‹ºÁ ͬ∂ ’Á∂,
Í»Û∂ «Á¿π Í’≈ ’∂Õ
Ï≈‰∆˙∫ Â√ ’Ø,
◊πÛ Ú∂⁄Ø Ì≈¡ ÿ‡≈ ’∂Õ
BBG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
◊πÛ È≈Ò √ÏøË √≈˘ ’¬∆ ¡÷≈‰ Ú∆ «ÓÒÁ∂ ‘È -
“◊πÛ «Áº«Â¡ª ‹∂ ’ج∆ Ó∂,
ª Óπ‘≈ Á∂‰ Á∆ ’∆ ÒØÛ ‘À?”
¬∂√∂ Â∑≈ «¬’ ‘Ø ¡÷≈‰ ‘À -
“◊πÛ ◊πÛ ’«‘¡ª,
Ó»ø‘ «Óº·≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ”
Ò˙, «¬’ ¡÷≈‰ Ùº’ √ÏøË∆ Ú∆ √π‰Ø-
Ùº’ ÷Ø∂ ˘ Ùº’,
Â∂ Ó»‹∆ ˘ ‡º’ªÕ
Ú≈√ Ù≈‘ È∂ ª ◊πÛ ˘ ÍÁ∂ «Ú⁄ ‘∆ ÷≈‰ Á∆ «√¯≈«Ù ’∆Â∆ ‘À-
Ú≈√ Ù≈‘ ´’≈¬∆¬∂ ‹º◊ ’ØÒØ∫,
Ì≈Ú∂∫ ¡≈͉≈ ‘∆ ◊πÛ ÷≈¬∆¬∂ ‹∆Õ
Í«‘Òª Á∂√∆ «¬º÷ Ï∆«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ ˘ ’≈È≈ «¬º÷/◊øÈ≈ Ú∆
’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ √ÒÚ≈Û Á∂ ’≈«È¡ª ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ Ó؇≈ ‘؉ ’ ’∂ ‘∆
«¬√ ˘ ’≈È≈ «¬º÷/◊øÈ≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ⁄»Í‰ «Ú⁄ Ï‘π ’≈·≈ ‘πøÁ≈
√∆, Í «¬√ Á≈ ◊πÛ Â∂ Ùº’ Ï‘π ÚË∆¡≈ ωÁ∂ √ÈÕ «¬√ «Ú⁄ ’‰ Ú∆
Ï‘π ‘πøÁ≈ √∆Õ Î∂ Ò≈Ò ÍØÈ∆ Â∂ ¡≥◊»∆ ÍØÈ∆ ◊ø«È¡ª Á∆¡ª ¯√Òª
¡≈¬∆¡ªÕ «¬‘ ⁄»Í‰ «Ú⁄ ÍØÒ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ◊πÛ Â∂ Ùº’ Ú∆ ÚË∆¡≈ ωÁ∂
√ÈÕ Î∂ «ÓºÒ Ú≈Ò∂ ◊ø«È¡ª Á∆¡ª «’√Óª ¡≈¬∆¡ªÕ
Í«‘Òª ‘ Í«Ú≈ ◊øÈ≈ Ï∆‹Á≈ √∆Õ ‘≈Û∆ Á∆ «Ï‹≈¬∆ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫
◊øÈ≈ Í∆ÛÁ∂ √ÈÕ ‘ «Íø‚ «Ú⁄ ’¬∆ ’¬∆ ÿπÒ≈Û∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
√ÈÕ ‘ Í«Ú≈ ¡≈͉∂ √≈∂ √≈Ò Á∆ ÚÂØ∫ Ò¬∆ ◊πÛ Â∂ Ùº’ ¡≈Í ÍÀÁ≈
’Á∂ √ÈÕ ‹Á √ ’Û∑-’Û∑ ’∂ ◊πÛ Ï‰Á≈ √∆ ª Á» Á» Â’ ¿∞√ Á∆
ıπÙÏ» ÎÀÒÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÂºÂ≈ ◊πÛ ÷≈‰ Á≈ Ï‘π «Ú≈‹ √∆Õ ¶ÿÁ∂ ’Á∂
ÏøÁ∂, ≈‘∆, ͪË∆ Ú∆ ◊πÛ ÷≈ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ◊πÛ Á∆¡ª Ì∂Ò∆¡ª ω≈¬∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Ùº’ ª Ùº’ ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÿª «Ú⁄ ◊πÛ ˘ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂
’º⁄∆¡ª ’Ø·∆¡ª «Ú⁄ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ùº’ ˘ ÌÛØÒ∆¡ª ¡Â∂ ÿ«Û¡ª
«Ú⁄ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‘π‰ ◊øÈ≈ «√¯ «ÓºÒ ¬∂∆¬∂ «Ú⁄ ‘∆ Ï∆«‹¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ‹Ø «ÓºÒ ˘
Ú∂⁄ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó≈ÒÚ∂ «Ú⁄ «√¯ ØÍÛ «˜Ò∑∂ Á∂ ’¬∆ Í«Ú≈ ‘∆
ÿπÒ≈Û∆ Â∂ ◊πÛ Ùº’ ω≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ Áπ¡≈Ï∂ ¡Â∂ Ó≈fi∂ «Ú⁄ ‘π‰ ’¬∆ Ê≈Úª
BBH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Â∂ Ô±.Í∆. Á∂ ̬∆¬∂ ·∂’∂ Â∂ ÿπÒ≈Û∆¡ª ÒÀ ’∂ Â∂ ÒØ’ª ÂØ∫ ◊øÈ≈ ÷∆Á ’∂ ◊πÛ ‹Á ’‰’ Â∂ Óº’∆ Á∆¡ª ¯√Òª ‘؉ Òº◊∆¡ª, ¿∞√ √Ó∂∫ ’‰’ Â∂
Ùº’ ˜» ω≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ ÒØ’ ‘π‰ ◊πÛ Ùº’ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ı∆Á ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ Óº’∆ Á∆¡ª ؇∆¡ª Á∆ ⁄»∆ ’∞º‡∆ ‹≈‰ Òº◊∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÁπºË,
◊πÛ Ùº’ ÷≈‰ Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ Ï‘π ÿº‡ «◊¡≈ ‘ÀÕ Íπ≈‰∂ ÏπÛ∂ ‘∆ ÷ªÁ∂ Óº÷‰, «ÿ¿∞, Á‘∆∫, Òº√∆ ¡≈Ó ‘πøÁ∆ √∆Õ ÁπºË Ú∂⁄‰ Á≈ ª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
‘ÈÕ ◊πÛ Ùº’ Á∆ ʪ ⁄∆È∆ ¡Â∂ Á∂√∆ ÷≥‚ È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ «‹øÈ∂ Ù◊È, «ÂºÊ «Ú⁄ «Ú≈‹ ‘∆ È‘∆∫ √∆Õ ⁄»∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Ú≈√∆¡ª Á∆
«Â¿∞‘≈ Í«‘Òª ◊πÛ, Ùº’ È≈Ò ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞‘ ‘π‰ Òº‚±¡ª ¡Â∂ ıπ≈’ Á≈ «‘º√≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ ⁄»∆ ‘ ÿ «Ú⁄ ’∞º‡∆ ‹ªÁ∆ √∆ Â∂ ÷≈¬∆ ‹ªÁ∆
Ï¯∆ È≈Ò ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÈÚ∆∫ Í∆Û∑∆ ˘ ª ÿπÒ≈Û∆ Â∂ ◊πÛ Ùº’ «’Ú∂∫ √∆Õ ⁄»∆ Ϻ«⁄¡ª Á∆ ª ÓÈÌ≈¿∞∫Á∆ ıπ≈’ ‘πøÁ∆ √∆Õ Ïº⁄∂ ˘ ÒØ∆¡ª Á∂‰
ωÁ∂ √È, «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ ÍÂ≈Õ √Ó∂∫ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆-
¡√∆∫ ◊πÛ, Ùº’ Á∆ «¬’ Èج∆ Â∂ ÙπºË ıπ≈’ ÂØ∫ Úø«⁄ ‘Ø ◊¬∂ ‘ªÕ ‘πºÒ∂ È∆ Ó≈¬∂ ‘πºÒ∂Õ
@ ÁØ Ï∂∆ ͺÂ fiπºÒ∂Õ
ÁØ fiπºÒ ͬ∆¡ª ÷˜»ª
⁄»∆
«¬√ Óπø‚∂ Á≈ ’Ø Ó≥◊∂ÚªÕ
‹Á ÷∂Â∆ √≈∆ Á∆ √≈∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ Ó؇∂
Óπø‚∂ Á∆ Ú‘π‡∆ «Èº’Û∆Õ
¡È≈‹ ‹π¡≈, Ï≈‹≈, ‹Ω∫, Ó»ø◊∆, ÓØ· ¡≈«Á Á∆¡ª ¯√Òª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
«ÿ¿∞ ÷ªÁ∆ ⁄»∆ ’∞º‡Á∆Õ
‹π¡≈, Ï≈‹≈ Â∂ ‹Ω∫ Á∆¡ª ◊Ó ◊Ó Ï‰≈¬∆¡ª ؇∆¡ª Á∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂
’∞º‡ ’∞º‡ ⁄»∆ Ì«¡≈ Ê≈ÒÕ
‡π’Û∂ ’’∂, «Ú⁄ «ÿ¿∞ Â∂ Ùº’ Í≈ ’∂, «¬È∑ª «ÂøȪ Ú√ª ˘ ÁØÚª ‘ºÊª
Ú‘π‡∆ √‹∂ ȉ≈Ȫ È≈ÒÕ
È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª Ó√Ò ’∂ «Í≥È∆ »Í «Ú⁄ ω≈¬∂ ÍÁ≈Ê ˘ ⁄»∆ ’«‘øÁ∂
ªfi≈ ‹Á Ï∂Ò∂ «Ú⁄ Óºfi∆¡ª ⁄≈È ‹ªÁ≈ √∆, ª ‘∆ ⁄»∆ ’∞º‡ ’∂ ‘∆
√ÈÕ ⁄»∆ «Ú⁄ «ÿ¿∞ Á∆ Ó≈Â≈ Ï‘π ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ Ò¬∆ ª ¡÷≈‰ ‘À -
ªfi∂ Ò¬∆ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∆ √∆Õ ⁄»∆ È∂ ‘∆ ª ‘∆ ªfi∂ Ò¬∆ √≈∂ Íπ¡≈Û∂ Í≈¬∂
÷≥‚ Ï≈fi È≈ ÙÏ «Óº·∂,
√È -
«ÿ¿∞ Ï≈fi È≈ ⁄»∆¡ªÕ
‘∆ ÒÀ ̺Â≈ ÷≥‚ ÷∆ Óº÷‰,
Ì≈¬∆¡ª Ï≈fi È≈ Ï≈‘ª,
Ó∆¬∂∫ ªfi∂ Á∂ Í≈√ «Ò¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ
Â∂ È≈ «˜’ Ï≈fi Óˆ»∆¡ªÕ
Â∂∂ Ú≈√Â∂ ‹»‘ ÓÀ∫ Ì≈Ò Êº’∆,
Ø Ø ¡≈͉≈ ‘≈Ò √π‰≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ
’ÀÁØ∫ „»ø‚Á≈ ÷Ø‹ Â∂ «Î∂ Ì¿∞∫Á≈,
Ï≈√ ⁄»∆ Á∆ Ï∂«Ò˙∫ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ
Ú≈√ Ù≈‘ Ó∆¡ª, Ú∂÷Ø ‡ø◊ ¶Ÿ∆,
ÙÀÂ≈È Á∆ ’Ò‘ ‹◊≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’∆∫ ÍÀÁÒ √¯ ’Á∂ √ÈÕ ≈‘ «Ú⁄ ÷≈‰
Ò¬∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ⁄»∆ ’∞º‡ ’∂ ‘∆ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ √’±Ò ÍÛ∑Á∂ «Ú«Á¡≈Ê∆
Ú∆ ÁπÍ«‘ ˘ ÷≈‰ Ò¬∆ «˜¡≈Á≈ ⁄»∆ ‘∆ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ÈΩ’∆¡ª ÎΩ‹ Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ

BBI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BC@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ø◊ Òº◊∆ ÂØ∫ «⁄º·∆¡ª ¡≈¿∞‰∆¡ª ÏøÁ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‚≈’ı≈È≈ Ú∆
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «’√∂ «’√∂ «Í≥‚ «Ú⁄ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ‘¯Â∂
«Ú⁄ «¬’ Ú≈ ‘∆ ‚≈’ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ’Ï»Âª Â∂ ’≈Úª ≈‘∆∫ Ú∆ ‚≈’ Â∂
√πÈ∂‘∂ Ì∂‹∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Ú¤ØÛ∂ Á∆ √Â≈¬∆ ÎΩ‹∆ Á∆ Ú‘π‡∆ ’ª ˘ ⁄»∆ Á≈
Ò≈Ò⁄ Á∂ ’∂ ¡≈͉∂ Ó≈‘∆ Á∆ ıÏ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú≈√Â≈ Í≈¿∞∫Á∆ ‘πøÁ∆
√∆ -
⁄πøfi Â∂∆ Ú∂ ’≈«Ò¡≈ ’≈Úª,
√ØÈ∂ È≈Ò ÓÛ∑≈ÚªÕ
‹≈ ¡≈÷∆∫ Ó∂∂ „ØÒ «√Í≈‘∆ ˘,
«ÈºÂ ÓÀ∫ ¡Ω∫√∆¡ª Í≈ÚªÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ ÍÀÁÒ ‘∆ √¯ ’Á∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ √¯
ıÏª «Ò¡≈ ’≈Úª, «Ú⁄ ¬∂√ ¡≈‡∂ «Ú⁄ Í≈‰∆ ÿØÒ ’∂ «Ú⁄ Ùº’ ‹ª ¨‰ Í≈ ’∂ Í∆ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
ÂÀ˘ «ÿ¿∞ Á∆ ⁄»∆ ÷π¡≈ÚªÕ Â∞√∆∫ «¥ÙÈ Ó‘≈≈‹ Á∆ ’Ê≈ ª √π‰∆ ‘ØÚ∂◊∆? «‹√ √Ó∂∫ «¥ÙÈ Ó‘≈≈‹
⁄»∆ ıπ≈’ Á≈ «ÈºÂ Á≈ «‘º√≈ ‘؉ ’’∂ ‘∆ «◊ºË∂ «Ú⁄ Ⱥ⁄Á∆¡ª ˘ ¿∞È∑ª Á≈ ÁØ√ √πÁ≈Ó≈ «ÓÒ‰ «◊¡≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ÁØ√ ˘
Óπ«‡¡≈ª Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆- Ì∂∫‡ ’È Ò¬∆ √ºÂ± ‘∆ ÒÀ ’∂ «◊¡≈ √∆Õ
ϪÁ Úª◊ ‡ºÍÁ∆ Ó≈Ò‰, «¬‘ ¿∞‘ √Óª √∆ ‹ÁØ∫ ÓȺπ÷∆ √»fi ¡Â∂ ÷∂Â∆ Óπº„Ò∂ ÁΩ «Ú⁄ √∆Õ ÷∂Â∆
÷≈‰ ˘ Ó≥◊Á∆ ⁄»∆Õ √≈∆ Á∆ √≈∆ Ï≈«Ùª Â∂ «ÈÌ ‘øπÁ∆ √∆Õ ‹Ω∫ «¬’ ¡«‹‘∆ ¯√Ò ‘À,
Òº¤∆ ¡≈¬∆ È‘∆∫, «‹‘Û∆ ‘ Ó≈Û∆, ⁄ø◊∆ ˜Ó∆È «Ú⁄ ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¬∂√ ’ ’∂ ‘∆ ¿∞√
È≈ ÍÀ∫Á∆ «◊ºË∂ «Ú⁄ Í»∆Õ √Ó∂∫ ‹Ω∫¡ª Á∂ √ºÂ± ω≈ ’∂ ÒØ’ ÷ªÁ∂ √ÈÕ «‹Ú∂∫ «‹Ú∂∫ ÒØ’ª Á∆ √»fi ÚËÁ∆
⁄»∆ ‘π‰ √≈‚∆ ıπ≈’ Á≈ «‘º√≈ È‘∆∫ ‘∆Õ «¬’ ÙπºË Â∂ ıπ≈’∆ ºª ◊¬∆, ÷∂Â∆ «Ú⁄ ‘Ø ¯√Òª ÍÀÁ≈ ‘؉∆¡ª Ùπ» ‘Ø ◊¬∆¡ªÕ ‹Ω∫¡ª Á∂ È≈Ò
È≈Ò ÌÍ» ıπ≈’ ˘ ¡√∆∫ ¤º‚ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ⁄»∆ Á∆ ʪ Î≈√‡ λ‚˜ È∂ ’‰’, ¤ØÒ∂, ‹π¡≈, Ï≈‹≈, ⁄≈ÚÒ ¡Â∂ ‘Ø Úº÷∆¡ª Úº÷∆¡ª «¡≈√ª
ÒÀ Ò¬∆ ‘À, «‹‘Û∆ «√‘ Ҭ∆ ◊π‰’≈∆ È‘∆∫ ‘ÀÕ «Ú⁄ Úº÷∆¡ª Úº÷∆¡ª ¯√Òª ‘؉ Òº◊∆¡ªÕ ¿∞‘ ¯√Òª Î∂ ÒØ’ª Á∆
@ «ÈºÂ Á∆ ıπ≈’ Á≈ «‘º√≈ ωÁ∆¡ª ◊¬∆¡ªÕ Ì≈ Á∆ ¡≈˜≈Á∆ ÂØ∫ «Í¤Ø∫
ª Î∂ ÷∂Â∆ «Ú⁄ Ï‘π Âº’∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ
√ºÂ±, ·ø«„¡≈¬∆
Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Á«¡≈Úª ’ ’∂, ˜Ó∆È ⁄ø◊∆ ¿πÍ‹≈¿± ‘؉ ’ ’∂ «¬Ê∂
¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ˘ √ºÂ± ’∆ ‘πøÁ∂ √È, «ÏÒ’∞Ò ‘∆ È∆ ÍÂ≈Õ ‹Ω∫ Á∂
Í«‘Òª ÂØ∫ ‘∆ ‹Ω¡ª Á∂ È≈Ò ‹π¡≈, Ï≈‹≈, ’‰’, ¤ØÒ∂, Óº’∆ ¡≈«Á
Á≈«‰¡ª ˘ Í«‘Òª Ìπø«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ «¬È∑≈ Á≈«‰¡ª ˘ ¿∞µ÷Ò∆ «Ú⁄
Á∆¡ª ¯√Òª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ √ºÂ± ’Á∂ Í≥‹≈Ï Ú≈√∆¡ª Á∆ ıπ≈’
Í≈ ’∂ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ ’∞º‡ ’∂ ¿∞√ Á≈ ¿∞ÍÒ≈ «¤ºÒÛ Ò≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂
È‘∆∫ ‘∆Õ ◊Ó∆ Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Ú≈√∆ Ú∆ √ºÂ±¡ª «Ú⁄ ¨‰, «Ó⁄
‹Ω¡ª ˘ Í∆‘ ’∂ ¡≈‡≈ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ¡≈‡∂ «Ú⁄ ¨‰, «Ó⁄
Á∆ ʪ Ùº’ Í≈ ’∂ ÿØÒ ’∂ Í∆∫Á∂ ‘πøÁ∂ √È «’¿∞∫ ‹Ø ‹Ω∫¡ª Á∆ Â≈√∆ ·ß‚∆
‘ÒÁ∆ «ÓÒ≈ ’∂ ◊πøÈ∑ ’∂ ÷≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «¬‘ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∆ Ì≈ Á∆¡ª
Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¬∂√∂ ’ ’∂ ‘∆ ‹Ω∫¡ª ÂØ∫ «Â¡≈ ’∆Â∆ Ï∆¡ ˘ ◊Ó∆ «Ú⁄
Ï‘πÂ∆¡ª «¡≈√ª Á∆ ÚË∆¡≈ ıπ≈’ ‘πøÁ∆ √∆Õ
Í∆‰≈ ÒØ’ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Í√øÁ ’Á∂ ‘ÈÕ √¯ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Ú∆

BCA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BCB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√ºÂ±¡ª Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆ «’¿∞∫ ‹Ø √¯ «Ú⁄ √ºÂ± ؇∆ Á≈ ÏÁÒ ‘π‰ È≈ ’ج∆ √ºÂ± Í∆∫Á≈ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ √ºÂ±¡ª Ï≈∂ «’√∂ ˘ ’ج∆
ω ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹≈‰’≈∆ ‘À? ¬∂√∂ Â∑ª ‘π‰ È≈ ’ج∆ ·ø«„¡≈¬∆ Í∆∫Á≈ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ «’√∂
√ºÂ±¡ª È≈Ò ’¬∆ ¡÷≈‰, Óπ‘≈Ú∂ Ú∆ ‹πÛ∂ ‘ج∂ √ÈÕ «‹‘Û≈ ÏøÁ≈ ˘ ·ß«„¡≈¬∆ Ï≈∂ ’ج∆ ‹≈‰’≈∆ ‘ÀÕ ‘π‰ ª √Ú∂ ÂØ∫ Ù≈Ó Âº’ ⁄≈‘ ‘∆
«‹√Ó≈È∆ ÂΩ Â∂ ’Ó˜Ø ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆- Í∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
“¬∂√ Á∂ ª √ºÂ± Óπº’∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ” @
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ «÷⁄Û∆ ÷ªÁ∂ √ÈÕ «÷⁄Û∆ «øÈ∑ ’∂ ω≈¬∆
√∑Ø∫ Á≈ √≈◊ Â∂ Óº’∆ Á∆ ؇∆
‹ªÁ∆ √∆Õ √ºÂ±¡ª ˘ ÿØÒ ’∂ Í∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √ºÂ±¡ª √ÏøË∆ «¬’ ‘Ø
’ج∆ √Óª √∆ ‹ÁØ∫ «√¡≈Ò Á∂ Ï‘πÂ∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ‘ ÿ «Ú⁄ √∑Ø∫ Á≈
¡÷≈‰ ‘À -
√≈◊ Â∂ Óº’∆ Á∆ ؇∆ ¡≈Ó Ï‰Á∆ √∆Õ √≈◊ «Ú⁄ ÒØ‘≈, ’ÀÒÙ∆¡Ó Â∂
√ºÂ± ÓÈ ÓºÂ±, ’Ï ÿبø ’Ï ⁄º÷»øÕ
«Ú‡≈«ÓÈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ √∑Ø∫ Á∆ ¯√Ò «√¡≈¨ ¯√Ò ‘ÀÕ Óπº÷ ¯√Òª «Ú⁄Ø∫ «¬’
«÷⁄Û∆ Í’≈¬∆, ÷≈¬∆, ⁄ºÒ Ó∂∂ Ì≈¬∆Õ
‘πøÁ∆ √∆Õ Ó≈» Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «√¯ Ï∆‹ Á≈ ‘∆ ı⁄≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡≈ÓÁÈ
‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ √ºÂ±¡ª Á∆ ʪ ·ß«„¡≈¬∆ È∂ ÒÀ Ò¬∆Õ ‘π‰
⁄ø◊∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ √∑Ø∫ ˘ ÎπºÒ ¡≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Òª √≈◊ Á∂ ÂΩ Â∂ ÚÂØ∫
Ú≈Ò∆ Í∆Û∑∆ ·ß«„¡≈¬∆ ’∆ ‘πøÁ∆ √∆, «¬√ Ï≈∂ Ú∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ ¡≈Ó
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Í«‘Òª ͺ«Â¡ª Á≈ √≈◊ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á
¡≈ÁÓ∆ Á∆ ·ß«„¡≈¬∆ «Ú⁄ ÷Ù ÷Ù, ’≈Ò∆ «Ó⁄, ÁπºË Â∂ Ùº’ ‘∆ ‘πøÁ∆
◊øÁÒª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √È Âª ◊øÁÒª Á≈ √≈◊ ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Íº«Â¡ª Á∂
√∆Õ «‹È∑ª ÒØ’ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ⁄ø◊∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘ ·ß«„¡≈¬∆ «Ú⁄
√≈◊ È≈ÒØ∫ ◊øÁÒª Á≈ √≈◊ «˜¡≈Á≈ √π¡≈Á ‘πøÁ≈ √∆Õ
÷Ù ıÙ, ’≈Ò∆ «Ó⁄, ÁπºË, Ùº’ Á∂ È≈Ò Ó◊˜, ÏÁ≈Ó ¡Â∂ ◊πÒ≈Ï Á∆¡ª
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈◊ È≈ «Í≥‚ª «Ú⁄ ¡Â∂ È≈ ‘∆ Ù«‘ª «Ú⁄ ÓπºÒ
ͺÂ∆¡ª Ú∆ Í≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Í«‘Òª ’±ø‚∂ «Ú⁄ ÷Ù ıÙ ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª ◊ÛÁ∂
«Ú’Á≈ √∆Õ «Í≥‚ª Á∂ «‹‘Û∂ Í«Ú≈ ’ØÒ ˜Ó∆È È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘
√ÈÕ Î∂ Ó◊˜, ÏÁ≈Ó, ◊πÒ≈Ï Á∆¡ª ͺÂ∆¡ª Â∂ ’≈Ò∆ «Ó⁄ ˘ «Ú⁄ Í≈
Í«Ú≈ ˜Ó∆Ȫ Ú≈«Ò¡ª ÂØ∫ Íπº¤ ’∂, √∑Ø∫ Á∂ ≈«÷¡≈ ÂØ∫ Íπº¤ ’∂ ÷∂ª «Ú⁄Ø∫
’∂ ◊«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞√ «Íº¤Ø∫ Ùº’ Í≈ ’∂ ◊ÛÁ∂ √ÈÕ Î∂ ÁπºË Í≈¿∞∫Á∂
√≈◊ ÂØÛ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ‹∂’ ≈«÷¡ª ÂØ∫ ψÀ Íπº«¤¡ª ÷∂ «Ú⁄ ’ج∆ √≈◊
√ÈÕ Î∂ «‹øÈ∂ ’∞ Ïø«Á¡ª Ò¬∆ ·ß«„¡≈¬∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ «Ú⁄
ÂØÛÈ ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆ ª ≈÷∂ Á» ÂØ∫ ‘∆ ÒÒ’≈∂ Ó≈È Òº◊ ‹ªÁ∂ √È-
˙È≈ Í≈‰∆ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ «¬√ ˘ Í؉∂ È≈Ò Íπ‰Á∂ √ÈÕ «¬√ Â∑ª
«’‘Û∆ ¡ª ±ø √≈◊ ÂØÛÁ∆?
·ø«„¡≈¬∆ ωÁ∆ √∆Õ «‹√ Â∑ª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¤ø«È¡ª, ’Ω«Ò¡ª Â∂
‘ºÊ √Ø⁄ ’∂ ◊øÁÒ ˘ Í≈Ú∆∫Õ
’ø◊‰∆ Ú≈Ò∂ ◊Ò≈√ª «Ú⁄ Òº√∆ Í∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√∂ Â∑ª ‘∆ ·ß«„¡≈¬∆
Ú∆ ¤ø«È¡ª, ’Ω«Ò¡ª Â∂ ’ø◊‰∆ Ú≈Ò∂ ◊Ò≈√ª «Ú⁄ Í∆∫Á∂ √ÈÕ
◊Ó∆ Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ‹Á ’‰’, ¤ØÒ∂, ‹Ω∫¡ª ˘ ΫÒ∑¡ª È≈Ò ◊≈«‘¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ¤ØÒ∂, √Ø∑∫ ’º„∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Â∆‹∂ Í«‘/ÁπÍ«‘ ÂØ∫
Ï≈¡Á ·ø«„¡≈¬∆ «ÚÙ∂Ù ÂΩ Â∂ Í∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ·ø«„¡≈¬∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
Á∆ ◊Ó∆ Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ÁπÍ«‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á Í∆‰ Ú≈Ò∆ ˜»∆ ıπ≈’∆ Ú√Â
‘πøÁ∆ √∆Õ Òº√∆ Ú∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈≈ «ÁÈ ‘∆ Í∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª
√«Ó¡ª Á≈ ·ø«„¡≈¬∆ Â∂ Òº√∆ √ÏøË∆ «¬’ Óπ‘≈Ú≈ «¬‘ Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆ -
“·ø«„¡≈¬∆ Â∂ Òº√∆ «Ú⁄ Í≈‰∆ Í≈ ’∂ «‹ßÈ≈ Ó˜∆ ÚË≈ ÒÚØÕ”

BCC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BCD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 √∑Ø∫ Á∂ ÷∂ª Á∆ ≈÷∆ «ÚÙ∂Ù ÂΩ Â∂ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «‹‘Û∂ Í«Ú≈
¡≈Í ≈÷∆ È‘∆∫ ’ √’Á∂ √È, ¿∞‘ Í«Ú≈ ≈÷∆ Ò¬∆ ≈÷∂ º÷Á∂ √ÈÕ
≈÷∆ ’È Ò¬∆ ÷∂ª «Ú⁄ ÓÈ∑∂ ◊º‚∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¡º‹ ’ºÒ∑ Á∆ Í∆Û∑∆ ˘ ÓÈ∑ª
«’√ ˘ ’«‘øÁ∂ √È, «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ ÍÂ≈ ‘ج∂◊≈Õ ÷∂ Á∂ «Ú⁄’≈ «‹‘∂ A@
’∞ Îπº‡ Á∆¡ª ¶Ó∆¡ª Òº’Ûª ⁄≈ «√«¡ª ÂØ∫ H ’∞ Îπº‡ Á≈ ¯≈√Ò≈ ◊º‚ ’∂
◊º‚∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ◊º‚∆¡ª Òº’Ûª Á∂ «√«¡ª È≈Ò ‘Ø ⁄≈
Òº’Ûª ÏßÈ∑ ’∂ Â∂ «¬’ ÁØ Òº’Ûª «Ú⁄≈Ò∂ Í≈ ’∂, ¿∞È∑ª ¿∞Í ’Í≈‘ Á∆¡ª
«¤‡∆¡ª ‹ª √ÒÚ≈Û Á∂ ’≈È∂ Í≈ ’∂ Í≈¬∆ ◊¬∆ ¤ºÂ ˘ ÓÈ∑≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
¬∂√ ÓÈ∑∂ ¿∞Í ÏÀ· ’∂ ‘∆ ≈÷≈ √≈∂ ÷∂ª Á∆ ≈÷∆ ’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
◊øÁÒª Á≈ √≈◊ ÚºË √π¡≈Á ωÁ≈ ‘؉ ’’∂ ‹º‡ ¡≈͉∆ ‹º‡∆ ˘
√≈◊ ÂØÛÈ Ò¬∆ ◊øÁÒª Ú≈Ò∂ ÷∂ ‘∆ ¡≈¿∞‰ ˘ ’«‘øÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆-
ÂÀ˘ ◊øÁÒª Á≈ √≈◊ Â∞Û≈Úª,
√∑Ø∫ Ú≈Ò∂ ¡≈ ‹∆ ÷∂ ˘Õ
x x x x
’º⁄∆ ◊øÁÒ √∑Ø∫ Á∂ ÎπºÒ Ú◊∆,
√∑Ø∫ Á≈ √≈◊ ÂØÛÁ∆ «Î∂Õ
÷∂ «Ú⁄Ø∫ √≈◊ fiπ’ ’∂ ÂØÛÈ≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’¬∆ Ï‘»¡ª Á∆¡ª
’Óª/„»‘∆ Áπ÷‰ Òº◊ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ’’∂ ¿∞‘ ”’ºÒ∆¡ª √≈◊ ÂØÛÈ ÂØ∫
’ج∆ È≈ ’ج∆ Ï‘≈È≈ ÒºÌ ÒÀ∫Á∆¡ª √È-
ÓÀ∫ ”’ºÒ∆ «’¿∞∫ √≈◊ ˘ ‹≈Úª,
πº◊ √≈≈ ȉÁª Á≈Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ù«‘ª «Ú⁄ √≈◊, √Ϙ∆ Á∆ Â∑ª Ϙ≈ª «Ú⁄
«Ò¡≈ ’∂ Ú∂⁄‰ Á≈ «Ú≈‹ È‘∆∫ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ‹∂’ «’√∂ Ù«‘ Ú≈√∆ È∂
√≈◊ ÷≈‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ ‹ª ª ¡≈Í «Í≥‚ª «Ú⁄Ø∫ ‹≈ ’∂ «Ò¡≈Úπ∫Á∂ √È
‹ª ¡≈͉∂ «ÓÒ‰ «◊Ò‰ Ú≈Ò∂ «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª ÂØ∫ Ó≥◊Ú≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¬∂√∂ Á∆
ÍÃØÛ∑Â≈ ’Á≈ ÒØ’ ◊∆ √π‰Ø-
’∆ ÒÀ‰≈ Ù«‘È Ï‰ ’∂,
√≈◊ ˘ Â√∂∫◊∆Õ
‘π‰ ª «Íø‚ª È≈ÒØ∫ Ù«‘ª «Ú⁄ √≈◊ «˜¡≈Á∂ ¶Ó∂ √Ó∂∫ º’ «ÓÒÁ≈
«‘øÁ≈ ‘ÀÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈◊ ÒØ’∆∫ Í»∂ √π¡≈Á Â∂ Í»∆ «Ó’Á≈
BCE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«Ú⁄ ÷ªÁ∂ √ÈÕ ’ΩÒ∂, ¤øÈ∂ Ì ’∂ Â∂ «Ú⁄ Í»≈ Óº÷‰ Í≈ ’∂-
’∞Û∆˙ È∆ ÓÀ∫ ÏØÒ∆ Í≈Úª,
÷Û∆ ÷Û∆ È∂ ‹ØÛ∆Õ
≈Â∆∫ ‘ºÁ ’ «◊¡≈,
÷≈ «◊¡≈ √≈◊ Á∆ ÂΩÛ∆Õ
ȱø‘ √º√ Á∆ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ Ï‘πÂ∆ È‘∆∫ ωÁ∆ ‘∆Õ ’¬∆ Ú∂
ÒÛ≈¬∆ fi◊Û≈ ‘؉ Â∂ √º√ ¡≈͉∆ ȱø‘ ˘ √≈◊ Á∂‰ ÂØ∫ ‹Ú≈Ï Á∂ «ÁøÁ∆
√∆, «‹√ ’’∂ ȱø‘ ˘ πº÷∆ ؇∆ ÷≈‰∆ ÍÀ∫Á∆ √∆, «‹√ Á≈ «◊Ò≈ ¿∞‘ ¡≈͉∂
ÍÂ∆ ’ØÒ ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
Â∂∆ Óª È∂ «ºË≈ √≈◊ Ú∂,
¡√∆∫ Ó≥«◊¡≈ ª «ÁºÂ≈ ‹Ú≈Ï Ú∂,
ÓÀ∫ πº÷∆ ؇∆ ÷≈È∆ ¡ª, Ú∂ Óπø«‚¡≈!
√∑Ø∫ Á∆ ¯√Ò Â∂ ‹Á ÎπºÒ ¡≈ ‹ªÁ∂ √È Âª ÷∂ «¬√ Â∑ª Òº◊Á∂ ‘πøÁ∂
√È, «‹Ú∂∫ «’√∂ È∂ ÷∂ª «Ú⁄ √ØÈ≈ «÷Ò≈ «ÁºÂ≈ ‘ØÚ∂Õ Óπ«‡≈¡ª Á∂ ø◊ »Í
˘ Ú∆ √∑Ø∫ Á∂ ÎπºÒª È≈Ò Â∞ÒÈ≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆-
’∞Û∆ Ò∂ «◊¡≈ √∑Ø∫ Á∂ ÎπºÒ Ú◊∆,
Óπø‚≈ ’≈Ò∂ È≈◊ Ú◊≈Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «‹√ √º‹-«Ú¡≈‘∆ Á≈ ÎΩ‹∆ ÍÂ∆ ‹ø◊ Òº◊‰
’’∂ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ ¤∂Â∆ Ï≈¡Á ‹ø◊ ˘ ⁄«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ‹ø◊ √≈Òª ϺË∆
⁄ÒÁ∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ‹ø◊ ıÂÓ ‘؉ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ‹Á ¿∞√ Á≈ ÍÂ∆ ÿ Ú≈Í√
¡≈¿∞∫Á≈ √∆ ª ¿∞√ Á∆ ÍÂÈ∆ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ˘ «È‘Ø≈ «ÁøÁ∆ ’«‘øÁ∆ √∆-
¿∞ÁØ∫ «’¿∞∫ È≈ ¡≈«¬¡≈ ÚÀ∆¡≈,
‹Á ø◊ √∆ √∑Ø∫ Á∂ ÎπºÒ Ú◊≈Õ
√≈◊ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ºÊ È≈Ò √≈◊ ⁄∆È Ú≈Ò∆ Á≈Â∆ È≈Ò
⁄∆«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Óº‡∆ Á∆ ÂΩÛ∆ «Ú⁄ Òº’Ûª, Í≈Ê∆¡ª Â∂ ◊πºÒª Á∆ ¡º◊
Â∂ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √≈◊ «Ú⁄ Ï≈Ê» Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÿ؇‰ Ú≈Ò∆
ÿ؇‰∆ È≈Ò ÿØ«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬’ «ÁÈ Á≈ «ø«È¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √≈◊
ÂÛ’≈ Ò≈ ’∂ ’¬∆ «ÁÈ ÷≈Ë≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ˘ ‹øÓ«Á¡ª Ó≈È Á≈ «Ú≈‹ √∆ «‹√
’’∂ ‘ ÿ «Ú⁄ ’ج∆ È≈ ’ج∆ Ì≈ ¤Û≈ «‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¤Û∂ ‘πøÁ∂ Ú∆
BCF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ï‘π ÿ«ÂºÂ∆ √ÈÕ Ì‹≈¬∆¡ª ˘ ‡’Øª Ò≈¿∞‰ ÂØ∫ Ï≈‹ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∂ Óº’∆ ÷∆ÁÁ∂ ‘ÈÕ ¡º‹ Á∆¡ª Ï‘πÂ∆¡ª Óπ«‡¡≈ª ˘ Óº’∆ Á∆ ؇∆ ω≈¿∞‰∆
√ÈÕ ’¬∆ Ú∂ Ì‹≈¬∆¡ª Ú∆ ¤Û∂ ˘ «¬º’∆ Á∂ ’ºÂ∆ Í≈¿∞∫Á∆¡ª ÓØÛÚª ‘∆ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∆Õ Ï‘πÂ∂ Í«Ú≈ ª √≈◊ È≈Ò ’‰’ Á∆ ؇∆ ‘∆ ÷ªÁ∂
‹Ú≈Ï Á∂ «ÁøÁ∆¡ª √È - ‘ÈÕ ‘π‰ ‘≈˜∆ ؇∆ Óº’∆ Á∆ «Óº√ Ú≈Ò∆ ÿº‡ ‘∆ ωÁ∆ ‘ÀÕ
¤«Û¡≈ Ó ‹≈ Óº’∆ Á≈ ‡πº’ ÷≈ ’∂, √∑Ø∫ Á≈ √≈◊ Â∂ Óº’∆ Á∆ ؇∆ Á∆ Í«‘Ò∂ Ú≈Ò∆ ⁄Û∑ ‘π‰ ıÂÓ ‘Ø
«Ú⁄ Í≈ ÒÀ ¨‰ Á∆ ‚Ò∆Õ ◊¬∆ ‘ÀÕ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡Á∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ
ÚÀ√∂ Óº’∆ Á∆ ؇∆ ¿∞Í Ò≈Ò «Ó⁄ª Ú≈Ò≈ ¨‰ Ìπº’ ’∂ ÷º‡∆ Òº√∆ @
È≈Ò ÷≈‰ Á≈ ¡≈͉≈ ‘∆ Ș≈≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
÷∆, ’Û≈‘, Í»Û∂
‘π‰ √∑Ø∫ Í≥‹≈Ï Á∆ Óπº÷ ¯√Ò È‘∆∫ ‘∆Õ ‘π‰ «Í≥‚ª ¡Â∂ Ù«‘ª «Ú⁄
Í«‘Ò≈ √Óª √∆, ‹Á Ï≈≈ª Ò¬∆ Ó«·¡≈¬∆ ’Û≈‘ ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
Í«‘Ò∂ «‹øÈ≈ √≈◊ ÷≈‰ Á≈ «Ú≈‹ ‘∆ È‘∆∫ «‘≈, È≈ ‘∆ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆
’Û≈‘ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ◊πÛ Â∂ Á∂√∆ «ÿ¿∞ È≈Ò Ï‰≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Á∆¡ª Ï‘πÂ∆¡ª ‹È≈È∆¡ª √≈◊ ω≈ ’∂ ≈˜∆ ‘Õ ‘π‰ √≈◊ ‘ºÊ Ú≈Ò∆
ÒØ’ ’Û≈‘ ÷ªÁ∂ Ú∆ Ï‘π √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÁπºË, «ÿ¿∞ ¡≈Ó ‘πøÁ≈
Á≈Â∆ È≈Ò È‘∆∫ ⁄∆«¡≈ ‹ªÁ≈, √◊Ø∫ ‡Ø’≈ ’È Ú≈Ò∆ ÓÙ∆È Á∆ Â∑ª
√∆Õ ÁπºË Ú∂⁄‰ Á≈ «Ú≈‹ È‘∆∫ √∆Õ ÁπºË Ú∂⁄‰≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÍπºÂ
√≈◊ ⁄∆È Ú≈Ò∆ ÓÙ∆È È≈Ò √≈◊ ⁄∆ ’∂ Ë«¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √≈◊ ‘π‰
Ú∂⁄‰ Á∂ √Ó≈È √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ «¬’ «ÁÈ Í«‘Òª √∆’∂
«Óº‡∆ Á∆ ÂΩÛ∆ «Ú⁄ ÿº‡ ‘∆ Ë«¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «˜¡≈Á≈ √≈◊ Á∂◊ Á∂
’Ï∆Ò∂ ˘ ‹Ø ؇∆ ÷Ú≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞‘ Ú∆ ’Û≈‘ È≈Ò ÷Ú≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
ÍÂ∆«Ò¡ª ‹ª ÍÃÀÙ ’±’ª «Ú⁄ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «Ó’√∆ È≈Ò ÿ؇ ’∂
Ù∆’∂ «Ú⁄ «‹‘Û≈ ÍØÒ≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆, Ó≥«‚¡ª «Ú⁄ ’Û≈‘ º÷ ’∂
¡≈Ò‰ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’Û≈‘ È≈Ò √ÏøË √≈˘ ’¬∆ Óπ‘≈Ú∂, ¡÷≈‰ Ú∆
√≈◊ Á≈ Ó∂Ò Óº’∆ Á∆ ؇∆ È≈Ò ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Óº’∆ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∆ Óπº÷
«ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ «‹‘Û∂ ÏøÁ∂ ‘≈Ï«Û¡ª Úª◊ ؇∆ ˘ ÷≈‰ ˘ ÍÀ∫Á∂ √È, ¿∞È∑ª
¯√Ò ‘πøÁ∆ √∆Õ ¡º‹ ÂØ∫ D@ √≈Ò Í«‘Òª ‘≈˜∆ ؇∆/√Ú∂ Á∆ ؇∆ Ï‘πÂ∆
Ò¬∆ “Ï∂‘∂ ’Û≈‘ Úª◊»ø ÍÀ‰≈” Óπ‘≈Ú≈ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Óº’∆ Â∂ ’‰’ Á∂ ¡≈‡∂ Á∆ «Óº√ Ú≈Ò∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆ ‹ª ¤Ø«Ò¡ª Á≈
«‹¿∞∫«Á¡ª Á∂ ÓºÊ∂ √Û∂,
Ú∂√‰ Â∂ ’‰’ Á∂ ¡≈‡∂ Á∆ «Óº√ Ú≈Ò∆ ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬‘ «Óº√∆ ؇∆ Í≈‰∆
ÓØ«¬¡ª «Í¤Ø∫ ’Û≈‘ ⁄Û∑∂Õ
‘ºÊ Ò≈ ’∂ Í’≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ⁄πºÒ∑∂ Á∆ Úº‡ È≈Ò Ò≈ ’∂ ≈Û∑∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬√
˘ Á‘∆∫, Óº÷‰, Òº√∆ ‹ª ¡⁄≈ Â∂ ◊º·∂ È≈Ò ÷≈Ë≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Óº’∆ Á∆
«Óº√∆ ؇∆ Â∂ Ò≈Ò ¨‰ «Ó⁄ Ìπº’ ’∂ Òº√∆ È≈Ò Ú∆ ¡≈Ó ÷≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ Óº’∆ Á∆ ؇∆ Í’≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈‡≈ ◊Ó Í≈‰∆ È≈Ò ◊πøÈ∑‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ
◊Ó ◊Ó Óº’∆ Á∆ ؇∆ Á∂ ¿∞Í √≈◊ Ë ’∂ Â∂ √≈◊ «Ú⁄ Óº÷‰ Í≈ ’∂
÷≈‰ Á≈ ¡≈͉≈ ‘∆ ¡ÈßÁ ‘πøÁ≈ √∆ -
Óº’∆ Á∆ ؇∆ Â∂ √≈◊ Ú∆ Ëª◊∂,
ÒÀ ÒÀ ·≈‰∂Á≈∆ ¡≈ͪ ÒØ’ª ˘ ’∞º‡ª◊∂Õ
¤Ø«Ò¡ª Á≈ √≈◊ Ú∆ Ë«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, Í Ï‘π ÿº‡Õ ‘π‰ Ó≈ÒÚ∂
«¬‘ ¡÷≈‰ ÂÁ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ‹Á ’ج∆ Í«Ú≈ ¡≈͉∂ ÿ
«Ú⁄ ’ج∆ Óº’∆ È‘∆∫ Ï∆‹Á≈Õ ‘π«Ù¡≈Íπ «˜Ò∑∂ «Ú⁄ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ Óº’∆ ˜»
Á∂ «’√∂ ÓÀ∫Ï Á∆ «‹¿∞∫«Á¡ª ª √∂Ú≈ È≈ ’∂, Í ¿∞√ Á∂ ÓÈ ¿∞ÍøÂ
Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‘π‰ «‹È∑ª È∂ Óº’∆ Á∆ ؇∆ ÷≈‰∆ ‘πøÁ∆ ‘À, ¿∞‘ Ϙ≈ «Ú⁄Ø∫
ÍπøÈ Á≈È ’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ

BCG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BCH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÍÃ≈‘π«‰¡ª Á∆ ¡≈˙-Ì◊ ’Û≈‘ Á∂ È≈Ò ÷∆ Í»Û∂ ω≈ ’∂ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ÷∆, ’Û≈‘ Â∂ Í»«Û¡ª È≈Ò √∂Ú≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆ ÎøÈ∂ ÷ª
√∂Ú≈ «◊‰∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
¡≈¬∂ Ì≈ÏØ Á∂ √’∂,
ÿ ÷∆ Â∂ Í»Û∂ ͺ’∂,
¡≈«¬¡≈ Ì≈¬∆¬∂ Á≈ ’ج∆,
Ì≈ÏØ √πº‹ ÌÛØÒ≈ ‘ج∆Õ
◊π» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Á∂ Í≈· √Ó∂∫ ’Û≈‘ Á∆ Á∂◊ ÚÂ≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
Í«‘Òª Ó∆∫‘ ÍÚ≈¿∞‰ Ò¬∆ Ôº◊, ÍÙ»¡ª Á∆¡ª Ï∆Ó≈∆¡ª ˘ Á» ’È
Ò¬∆ ‡»‰∂ Ú∆ ’Û≈‘ È≈Ò ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ⁄ΩÒª È≈Ò Ôº◊ Â∂ ‡»‰∂ ª
Ï≈¡Á «Ú⁄ ‘؉ Òº◊∂ ‘ÈÕ «‹‘Û∂ ’Û≈‘ «Ú⁄ ⁄≈√ (◊πÛ ÿØÒ ’∂ ¿∞Ï≈Ò≈
«ÁºÂ∂ Í≈‰∆ ˘ ⁄≈√ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À) «˜¡≈Á≈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘À, ¿∞‘ ’Û≈‘
ÍÂÒ≈ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞√ ’Û≈‘ ˘ ◊ج∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ◊ج∆ ˘ ’¬∆
«ÏÓ≈∆¡ª Á∂ «¬Ò≈‹ Ò¬∆ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‹Á ÷≥‚ ω≈¿∞‰ Á∆ ’≈„ «È’Ò∆, ÷ØÍ≈, Á≈÷ª Â∂ ÏÁ≈Ó «ÓÒ‰
Òº◊∂, Î∂ ÷∆ ’Û≈‘ «Ú⁄ ÷≥‚ Á∆ Â∂ ÷ØÍ≈, Á≈÷ª Â∂ ÏÁ≈Óª Á∆ ÚÂØ∫ ‘؉
Òº◊∆Õ √≈¿∞‰ Á∂ Ó‘∆È∂ «Ú⁄ ÷∆ «ÚÙ∂Ù ÂΩ Â∂ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ √≈¿∞‰
Ó‘∆È∂ «Ú⁄ ÷∆ ÷≈‰ Á≈ Ó‘≈ÂÓ «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
√≈¿∞‰ ÷∆ È≈ ÷≈Ë∆¡≈,
±ø «’¿∞∫ ‹ø«Ó¡≈ ¡Í≈Ë∆¡≈?
÷∆ È≈Ò √ÏøË √≈˘ ’¬∆ ¡÷≈‰ Ú∆ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ ÁπºË ÂØ∫
«ÏȪ ÷∆ È‘∆∫ ω √’Á∆, ¬∂√∂ Â∑ª ‘∆ ‘ ’øÓ «√º÷‰ Ò¬∆ ◊π» Á∆ ÒØÛ
ÍÀ∫Á∆ ‘À-
«ÏȪ ÓπÙÁª ≈‘ È≈ ‘ºÊ ¡≈¿∞∫Á∂,
ÁπºË Ï≈fi È≈ ‘Ø∫ÚÁ∆ ÷∆ √≈¬∆∫Õ
«‹‘‚≈ «Ú¡’Â∆ «’√∂ ’øÓ «Ú⁄ Î≈«¬Á≈ ª ¡≈Í ¿∞·≈Ú∂, Í
ÓπÙ’Ò ¡≈¿∞‰ Â∂ «’√∂ ‘Ø ˘ ¡º◊∂ ’ Á∂Ú∂, ¿∞√ Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À -
÷∆ ÷≈ ◊¬∆ ϪÁ∆,
‡øÏ∂ ÷≈‰ ˘ «º¤Õ
÷∆ª ÁØ «’√Ó Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È/‘ÈÕ «¬’ ÷∆ ÁπºË È≈Ò Ï‰≈¬∆
BCI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ªÁ∆ ‘À Â∂ «¬’ ÷∆ ‘π È≈Ò Ï‰≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ◊øÈ∂ Á∂ √ ˘ ‘π ’«‘øÁ∂
√ÈÕ
√≈¿∞‰ Ó‘∆È∂ ÷∆ È≈Ò Í»Û∂ ω≈¿∞‰ Á≈ «ÚÙ∂Ù «Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘؉ ’≈È Â∂ ÊØÛ∑∆ ˜Ó∆È ‘∆
¡≈Ï≈Á ‘؉ ’≈È ÒØ’ª Á≈ Ó√ª ◊π˜≈≈ ‘∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’¬∆
Í«Ú≈ª Á∆ Í»Û∂ ω≈¿∞‰ Á∆ Íπº‹Â/√ÓÊ≈ Ú∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª ÿª
Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª Á≈ √≈¿∞‰ Ó‘∆È≈ ª ÎØ’∆¡ª ÁÒ∆Òª ω≈¿∞‰ «Ú⁄
‘∆ ¶ÿ ‹ªÁ≈ √∆-
‘ØÚ∂ Â∂Ò Í’≈¬∆¬∂ Í»Û∂,
¡≈‡≈ ◊π¡ª„∆¡ª ÂØ∫ Ó≥◊ «Ò¡≈¬∆¬∂,
Ó≈∆ ◊πÛ È∂?
Í»Û∂ «ÂøÈ «’√Ó Á∂ ωÁ∂ ‘ÈÕ «Óº·∂ Í»Û∂, ¨‰ Ú≈Ò∂ Í»Û∂ Â∂ Ó≈Ò
Í»Û∂Õ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ÷∆, ’Û≈‘ Â∂ Í»Û∂ ω≈¿∞‰ Á∆ «ÚË∆ Áº√Á≈ ‘ªÕ
’Û≈‘: ’Û≈‘ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ «ÿ¿∞, ’‰’ Á≈ ¡≈‡≈ Â∂ ◊πÛ ¡≈Ó
ÂΩ Â∂ «¬’Ø «‹øÈ∆ Ó≈Â≈ «Ú⁄ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª «ÂøÈ∂ Ú√ª
«¬’Ø «‹‘∆¡ª ÒÀ‰ ’’∂ ω∂ ’Û≈‘ ˘ «ÂøÈ Ó∂Ò Á≈ ’Û≈‘ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
Í«‘Òª ◊πÛ ˘ Í≈‰∆ «Ú⁄ ÿØÒ ’∂ ¿∞Ï≈Ò «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ⁄≈√
ω≈¿∞‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «ÿ¿π ˘ ’Û≈‘∆ ‹ª ÍÂ∆Ò∂ «Ú⁄ ◊Ó ’’∂ ¿∞√
«Ú⁄ ¡≈‡≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ¡≈‡≈ ⁄ø◊∆ Â∑ª Ìπº‹ ‹ªÁ≈ √∆, Î∂
¿∞√ Ìπº‹∂ ¡≈‡∂ «Ú⁄ ⁄≈√ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, «¬√ Â∑ª ’Û≈‘ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ
‘π‰ ÿª «Ú⁄ ’Û≈‘ ÿº‡ ‘∆ ωÁ≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ÍÃ≈‘π«‰¡ª Á∆ √∂Ú≈ ’Û≈‘
È≈Ò È‘∆∫ ‘πøÁ∆, √◊Ø∫ Ù≈Ï Á∆ ÏØÂÒ Â∂ Ó∆‡ È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «Ú¡≈‘
Ù≈Á∆¡ª «Ú⁄ ‘Ø √Ú∆‡ «‚Ùª Á∂ È≈Ò ’¬∆ Ú∂ ’Û≈‘ Ú∆ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ Í «¬‘ ’Û≈‘ √»‹∆, Ó»ø◊∆ Á∂ ¡≈‡∂ È≈Ò Ï‰≈«¬¡≈ ‘øπÁ≈ ‘À, «‹√ «Ú⁄
÷ØÍ≈, Á≈÷ª, Ï≈Á≈Ó Â∂ ’≈‹» Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
÷∆: ÁπºË Ú≈Ò∆ ÷∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Í«‘Òª ⁄ΩÒª ˘ Í≈‰∆ «Ú⁄ ÊØÛ∑∆
Á∂ «Ì¿∞∫ ’∂ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÍÂ∆Ò∂ «Ú⁄ ÁπºË Í≈ ’∂ ⁄πºÒ∑∂ ¿∞Í º÷ «ÁºÂ≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹Á ÁπºË ¿∞Ï≈Ò∆ ¡≈¿∞‰ Á∂ È∂Û∂ ‘πøÁ≈ ‘À ª Í≈‰∆ «Ú⁄Ø∫ ⁄ΩÒ ’º„
’∂ ÁπºË «Ú⁄ Í≈ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Óº·∆ Óº·∆ ¡º◊ Â∂ ÷∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
’≈Û∑È∆ «Ú⁄ ÁπºË Â∂ ⁄ΩÒ Í≈ ’∂ ‘≈∂ «Ú⁄ º÷ ’∂ Ú∆ ÷∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
BD@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¬∂√ ÷∆ Á≈ ø◊ Ò≈Ò ‘πøÁ≈ √∆Õ ÷∆ ÒØ’ ‘π‰ Ú∆ ÷ªÁ∂ ‘È, Í Í«‘Òª
È≈ÒØ∫ Ï‘π ‘∆ ÿº‡Õ
‘π Á∆ ÷∆: ‘π Á∆ ÷∆ «ÚÙ∂Ù ÂΩ Â∂ ÍØ‘ Ó‘∆È∂ Á∂ ¡≈ı∆ «ÁÈ
ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆ Â∂ Í«‘Ò∂ Ó≈ÿ Á∆ √Ú∂ ˘ ÷≈Ë∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ ¬∂√
÷∆ Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
“ÍØ‘ «øÈ∆, Ó≈ÿ ÷≈Ë∆Õ”
Ù≈«¬Á ¬∂√ ÷∆ Á∆ ’ج∆ Ë≈«Ó’ Ó‘ºÂÂ≈ Ú∆ «◊‰∆ ‹ªÁ∆ √∆?
ÿπÒ≈Û∆ È≈Ò ◊øÈ∂ Í∆Û ’∂ «‹‘Û≈ √ «È’ÒÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ ‘π ’«‘øÁ∂
√ÈÕ ‘π Á∆ ÷∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ⁄ΩÒª ˘ Í≈‰∆ «Ú⁄ «Ì¿∞∫ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
ÍÂ∆Ò∂ «Ú⁄ ‘π Í≈ ’∂ ⁄πÒ∑∂ ¿∞Í ◊Ó ’È Ò¬∆ º÷ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ‘π «Ú⁄Ø∫
ÓÀÒ ˘ ’º„‰ Ò¬∆ √π’≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª Â∂ Í≈‰∆ «Ú⁄ ¿∞Ï≈Ò∆¡ª ‘ج∆¡ª
«Ìø‚∆¡ª Á≈ Í≈‰∆ ‘π «Ú⁄ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ‘π ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª
¿∞Ï≈«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‘π ¿∞Í √≈∆ ÓÀÒ Â ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ Î∂ ÓÀÒ ˘
Í؉∆ È≈Ò Ï≈‘ ’º„ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √≈¯ ‘ج∂ ‘π «Ú⁄ Î∂ ⁄ΩÒ Í≈ «ÁøÁ∂
√ÈÕ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ «øÈ∑ ’∂ ÷∆ ω≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ‘π‰ «˜Ó∆∫Á≈ ◊øÈ≈ ª Ï∆‹Á∂
‘È, Í Í∆ÛÁ∂ ÿº‡ ‘∆ ‘ÈÕ ◊øÈ≈ «˜¡≈Á≈ «ÓºÒª ˘ Ú∂⁄ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘π Á∆ ÷∆ ωÈ∆ ‘π‰ «ÏÒ’∞Ò ÏøÁ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ
«Óº·∂ Í»Û∂: «Óº·∂ Í»Û∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Í«‘Òª ◊πÛ ˘ Í≈‰∆ «Ú⁄ ÿØ«Ò¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ¿∞√ «Ú⁄ ’‰’ Á≈ ¡≈‡≈ Í≈ ’∂ È≈ Ï‘πÂ≈ ÍÂÒ≈ Â∂ È≈ ‘∆
Ï‘πÂ≈ ◊≈Û≈ ÿØÒ Ï‰≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ’Í≈‘, ± ‹ª √ÒÚ≈Û Á≈ F/G «¬ø⁄
Á≈ ¿∞∫◊Ò «‹øÈ≈ Ó؇≈ ‚º’≈ ÒÀ ’∂ ¿∞√ Á∂ «¬’ «√∂ ”Â∂ ’ºÍÛ∂ Á∆ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆
Ò∆ ÚÒ∑∂‡ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆√∆Õ ¬∂√ ÚÒ∑∂‡∆ Ò∆ ˘ Ë≈◊∂ È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª ÏøÈ∑
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆, ª ‹Ø ‚º’∂ ÂØ∫ ¿∞Â∂ È≈Õ ¬∂√ Ò∆ Òº◊∂ ‚º’∂ È≈Ò Í»Û∂
ω≈¿∞‰ √Ó∂∫ Â∂Ò ÂÚ∂ ¿∞Â∂ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í»Û∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈Ó
ÂΩ Â∂ «ÍºÍÒ Á≈ ÏÛ≈ ͺÂ≈ ÒÀ ’∂ ¿∞√ ͺÂ∂ ˘ «Ú⁄’≈ ÂØ∫ Á»‘≈ ’ «Ò¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ «¬’ Ï≈‡∆ «Ú⁄ √∑Ø∫ Á≈ Â∂Ò Í≈ ’∂ º÷ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ⁄πºÒ∑∂
¿∞µÂ∂ ÂÚ≈ º÷ ’∂ ¡º◊ Ï≈Ò «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‚º’∂ È≈Ò ÂÚ∂ ¿∞Â∂ Â∂Ò Ò≈
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡≈‡∂ Á∂ ω∂ ÿØÒ «Ú⁄Ø∫ ’ΩÒ∆ È≈Ò Í»Û≈ ω≈¿∞‰ «‹øÈ≈
ÿØÒ ÂÚ∂ ¿∞Â∂ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «ÍºÍÒ Á∂ ͺÂ∂/ÍØ√‡ ’≈‚ È≈Ò ÿØÒ ˘»
«‘Ò≈ «‘Ò≈ ’∂ Í»Û∂ Á≈ »Í Á∂ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í»Û∂ Á≈ √≈¬∆˜ ¡≈Ó ÂΩ Â∂
BDA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
H/I ’∞ «¬ø⁄ ◊ØÒ ¡’≈ Á≈ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ Í»Û∂ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Â∂ ¿∞µÂ∂
‚º’∂ È≈Ò Â∂Ò Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á Í»Û∂ Á≈ ‘∂·Ò≈ «‘º√≈ ͺ’ ‹ªÁ≈ √∆
ª Í»Û∂ ˘ ÷π⁄‰∂ È≈Ò ⁄º’ ’∂ Í»Û∂ Á≈ ‘∂·Ò≈ «‘º√≈ ÚπÍ ’ «ÁºÂ≈‹ªÁ≈
√∆Õ Í»Û∂ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Î∂ ‚º’∂ È≈Ò Â∂Ò Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á Í»Û≈
ͺ’ ‹ªÁ≈ √∆ ª Í»Û∂ ˘ ÂÚ∂ ÂØ∫ Ò≈‘ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª Í»Û∂
ωÁ∂ √ÈÕ ‘π‰ ’Ø¬∆ ’ج∆ ÿ ’Á∂ ’Á≈¬∆∫ ‘∆ ͱÛ∂ ω≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
¨‰ «Ó⁄ Ú≈Ò∂ Í»Û∂ : ¨‰ «Ó⁄ Ú≈Ò∂ Í»Û∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ¤Ø«Ò¡ª
Á≈ Ú∂√‰ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ú∂√‰ «Ú⁄ ¨‰ «Ó⁄ Â∂ ’¬∆ Ú∂ Ï∆’
’∞Â ’∂ «Í¡≈˜ Ú∆ Í≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «Óº·∂ Í»Û∂ ω≈¿∞‰ Á∆ «ÚË∆ ¡È∞√≈
«¬‘ Í»Û∂ Ú∆ ÂÚ∂ Â∂ ωÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Í»Û∂ Ú∆ ‘π‰ ÿº‡ ‘∆ ωÁ∂ ‘ÈÕ
Ó≈Ò∑ Í»Û∂: Ó≈Ò∑ Í»Û∂ «Óº·∂ ‘∆ ωÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á≈ √≈¬∆˜ C/D ’π
«¬ø⁄ ◊ØÒ ¡’≈ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ó≈Ò Í»«Û¡ª Á≈ ÿØÒ Âª «Óº·∂ Í»«Û¡ª Á∆
Â∑ª ωÁ≈ √∆Õ Í «¬√ ÿØÒ ˘ ¡ºË≈ Í≈‰∆ Â∂ ¡ºË≈ ÁπºË Í≈ ’∂ ω≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ˘ ω≈¿∞‰ Á∆ «ÚË∆ Úº÷∆ √∆Õ Ó≈Ò Í»Û∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆
’Û≈‘∆, ‹Ò∂Ï∆¡ª ω≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ’Û≈‘∆ Ú◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Í ¿∞‘ ¡≈’≈
«Ú⁄ ¤Ø‡∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’Û≈‘∆ «Ú⁄ Â∂Ò Í≈ ’∂ ’Û≈‘∆ ˘ ⁄πÒ∑∂ ¿∞µÍ º÷ «ÁøÁ∂
√ÈÕ ◊Ó ‘ج∂ Â∂Ò «Ú⁄ ’ΩÒ∆ È≈Ò ÿØÒ Í≈ «ÁÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á Ó≈Ò∑
Í»Û∂ Á≈ ‘∂·Ò≈ «‘º√≈ ͺ’ ‹ªÁ≈ √∆, Û∑ ‹ªÁ≈ √∆ ª Í»Û∂ ˘ «⁄Ó‡∂ È≈Ò
⁄º’ ’∂ Í»Û∂ Á≈ ¿∞ÍÒ≈ «‘º√≈ ‘∂·ª ’ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ‹Á ¿∞‘ «‘º√≈ ͺ’
‹ªÁ≈ √∆ ª «⁄Ó‡∂ È≈Ò Í»Û∂ ˘ Ï≈‘ ’º„ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª
Ó≈Ò∑ Í»Û∂ ωÁ∂ √ÈÕ ‘π‰ Ó≈Ò∑ Í»Û∂ ω≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ ıÂÓ ‘∆ ‘Ø «◊¡≈
‘ÀÕ
@
√∂Ó∆¡ª
√∂Ó∆¡ª ◊πº◊≈ ÈΩÓ∆ Á∂ «Â¿∞‘≈ ÂØ∫ Í«‘Òª Úº‡∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∆ √Ú∆‡ «‚Ùª «Ú⁄Ø∫ √∂Ó∆¡ª «¬’ √Ú∆‡ «‚Ù ‘πøÁ∆ √∆Õ
√∂Ó∆¡ª ’Á∂ ’Á∂ ‹ª ÍÃ≈‘π‰∂ ¡≈«¬¡ª ÂØ∫ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «‹√
«ÁÈ √∂Ó∆¡ª Ë∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È, ¿∞√ «ÁÈ √≈∂ ‡ºÏ ˘ ⁄≈¡ ⁄Û∑
‹ªÁ≈ √∆-
÷º‡‰ «◊¡≈ √∆ ’∆ ÷º‡ «Ò¡≈«¬¡≈?
BDB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÷º‡ ’∂ «Ò¡≈«¬¡≈ ÿ≈‘Õ
È∆ ÓÀ∫ «øÈ∑ª √∂Ó∆¡ª,
‹º‡ ˘ ⁄Û∑ «◊¡≈ ⁄≈¡Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á Ì≈¬∆ ¡≈͉∆¡ª ÌÀ‰ª ˘ √‘π∆∫ «ÓÒ‰
‹ªÁ∂ √È Âª ’ج∆ È≈ ’ج∆ ÷≈‰ Ú≈Ò∆ Ú√ ˜» ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √È-
‘ºÊ ¤ºÂ∆ πÓ≈Ò ÍºÒ∂ √∂Ó∆¡ª,
ÌÀ‰ ’ØÒ Ì≈¬∆ ⁄«Ò¡≈Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á Ë∆¡ª ¡≈͉∂ Í∂«’¡ª ÂØ∫ √‘π∆∫ ‹ªÁ∆¡ª
√È Âª ’ج∆ È≈ ’ج∆ ÷≈‰ Ú≈Ò∆ Ú√ Ú∆ ˜» È≈Ò ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
«¬È∑ª Ú√ª «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ Í≥‹∆∆ ‹ª √∂Ó∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
ȱø‘ √º√ Á∆ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ ‘Ó∂Ùª ¡‰Ï‰ Â∂ ‡’≈ «‘≈ ‘ÀÕ ’¬∆
Ú∂ ‹∂ «’√∂ Ú√ Á∂‰ ÂØ∫ √º√, ȱø‘ ˘ «¬È’≈ ’ «ÁøÁ∆ √∆ ª ȱø‘ Ú∆
¡≈͉∂ ÓÈ «Ú⁄ ÿØÛ º÷Á∆ √∆Õ √Óª ¡≈¿π‰ Â∂ Úº‡≈ Ò≈‘πøÁ∆ √∆-
¡√∆∫ Í∂«’¡ª ÂØ∫ ¡ªÁ∆¡ª √∂Ó∆¡ª,
Â∞√∆∫ Ó≥◊‰∆¡ª, ¡√∆∫ È‘∆∫˙ Á∂‰∆¡ª,
¿∞‘Ø Úº‡≈ Ò≈‘π‰≈ ‹∆Õ
√∂Ó∆¡ª ’¬∆ „ø◊ È≈Ò «øÈ∑∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ◊πÛ Í≈
’∂ ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «‹√ ˘ ◊‚≈‰∂ Á∆¡ª √∂Ó∆¡ª «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊‚≈‰∂
Á∆¡ª √∂Ó∆¡ª «Ú⁄ «ÿ¿∞ Í≈ ’∂ ÷≈‰ È≈Ò ˜π’≈Ó ÂØ∫ ¡≈≈Ó ¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ⁄∆È∆, ÷≥‚ ¡≈¿∞‰ Â∂ Î∂ ⁄∆È∆/÷≥‚ Ú≈Ò∆¡ª √∂Ó∆¡ª Ï‰È Òº◊∆¡ªÕ
BDC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Í≈‰∆ «Ú⁄ ¿∞Ï≈Ò ’∂ Ú∆ √∂Ó∆¡ª ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ √∂Ó∆¡ª «øÈ∑‰ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫
√∂Ó∆¡ª «Ú⁄ Ï⁄∂ Í≈‰∆ ˘ √∂Ó∆¡ª «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘ ’º„ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√
’º„∂ Í≈‰∆ ˘ «Íº¤ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆¡ª Á∆ «Íº¤ Í∆‰ Á∆ ¡≈Á ‘πøÁ∆ √∆,
«‹√ ˘ Ú‘π‡∆¡ª Í√øÁ È‘∆∫ ’Á∆¡ª √È-
È∆ √∂Ó∆¡ª Á∆ «Íº¤ Ó≥◊Á≈,
‹≈«¬¡≈ Úº„∆ È∂ ’∞Òº¤‰≈ ‹ø«Ó¡≈Õ
«¬È∑ª √∂Ó∆¡ª «Ú⁄ «ÿ¿∞, Ùº’, ÷≥‚ Í≈ ’∂ ÷≈Ë≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÁπºË
«Ú⁄ «øÈ ’∂ Ú∆ √∂Ó∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ √∂Ó∆¡ª
«’Ú∂∫ Úº‡∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È, ¿∞‘ Áº√‰ Òº«◊¡≈ ‘ªÕ
√∂Ó∆¡ª ÁØ Â∑ª Úº‡∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬’ √∂Ó∆¡ª ª ⁄≈‡∆, ÿÛ∂
˘ Ó»Ë≈ Ó≈ ’∂ ¿∞√ ¿∞µÍ Úº‡∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬’ √∂Ó∆¡ª ψÀ ⁄≈‡∆,
ÿÛ∂ ÂØ∫ «√¯ ‘ºÊª È≈Ò ‘∆ Úº‡∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È, «‹È∑ª ˘ ‹Ω∫ √∂Ó∆¡ª
«’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √∂Ó∆¡ª ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ¡ª„ ◊π¡ª„ Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª
”’º·∆¡ª ‘Ø ’∂ Ò ’∂ «¬’ Á»‹∂ Á∆¡ª Úº‡Á∆¡ª √ÈÕ Í«‘Òª ÓÀÁ≈ ⁄º’∆
≈‘∆∫ ‹ª ÷≈√ ≈‘∆∫ Í∆‘ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ‹ª Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ı∆«Á¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ÓÀÁ∂ ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª ◊πøÈ∑ ’∂ ÓØÈ Í≈ ’∂ ÏÛ≈ Í∂Û≈ ω≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
Í∂Û∂ ˘ √πº’‰ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ √∑Ø∫ Á≈ Â∂Ò Ò≈ ’∂ Í؉∂ È≈Ò „’ «ÁøÁ∂
√ÈÕ ¬∂√ ÏÛ∂ Í∂Û∂ «Ú⁄Ø∫ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ Í∂Û∂ ÒÀ ’∂ ‘ºÊª Á∆¡ª ‘Ê∂Ò∆¡ª È≈Ò
√∂Ó∆¡ª Úº‡∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ √∂Ó∆¡ª «ÊøÁ∆ ⁄≈‡∆ ‹ª «ÊøÁ∂ ÿÛ∂ ˘ Ó»Ë≈
Ó≈ ’∂ ¿∞√ ¿∞µÍ Úº‡Á∂ √ÈÕ √∂Ó∆¡ª ˘ ËπºÍ∂ √π’≈¿∞‰ Ò¬∆ ’∆ Á∆¡ª
«fiø◊ª ˘ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «’¿∞∫ ‹Ø «¬È∑ª «fiø◊ª Á∂ ͺÂ∂ È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∆ Á∂ πº÷ ¡≈Ó ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‘π‰ ª √≈∂ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫
Ì≈«Ò¡ª Ú∆ Ù≈«¬Á ’∆ Á≈ πº÷ È≈ ÒºÌ∂Õ √∂Ó∆¡ª √πº’‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ’ºÍÛ∂
«Ú⁄ ”’º·∆¡ª ’ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Î∂ «¬È∑ª √∂Ó∆¡ª ˘ ‡πº‡∆ ⁄≈‡∆ ‹ª ÿÛ∂ Á∂
ʺÒ∂ «Ú⁄ ⁄π Á∆ ¡º◊ ¿∞Í º÷ ’∂ Ìπø«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª √∂Ó∆¡ª
ωÁ∆¡ª √ÈÕ
’¬∆ ÙΩ’∆È ‹È≈È∆¡ª Í∆Ò≈ ‹ª ˆπÒ≈Ï∆ ø◊ Í≈ ’∂ Ú∆ ¡≈‡≈
◊πøÈÁ∆¡ª √È, «‹√ È≈Ò Í∆Ò∆¡ª Â∂ ˆπÒ≈Ï∆ ø◊ Á∆¡ª √∂Ó∆¡ª ωÁ∆¡ª
√ÈÕ √∂Ó∆¡ª ˘ ÍØÒ∆¡ª ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ’¬∆ Í«Ú≈ ÓÀÁ∂ «Ú⁄ ÊØÛ∑∆ √»‹∆
Í≈ ’∂ Ú∆ √∂Ó∆¡ª ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ‹Ω∫ √∂Ó∆¡ª ÁØÚª ‘ºÊª «Ú⁄ ÊØÛ∑≈ ÊØÛ∑≈
BDD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¡≈‡≈ ÒÀ ’∂ ”◊ø»·∂ Â∂ ¿∞∫◊Ò∆¡ª Á∆ Á≈Ï È≈Ò Úº‡∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ Ï≈˜≈ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ Ò¬∆ ¤Ø«Ò¡ª Á∆ ¯√Ò Á≈ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ ıÂÓ
√∂Ó∆¡ª ÊØÛ∑∆ ¶Ï≈¬∆ Á∆¡ª ωÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ «¬È∑ª √∂Ó∆¡ª ˘ ‹Ω∫ ‘؉ È≈Ò ‘ØÒª Á≈ ıÂÓ ‘؉≈ ωÁ≈ ‘∆ √∆Õ ¤Ø‡∂ ‘πøÁ∂ ÷∂‚Á∂ ‘ج∂ ‘ØÒª
√∂Ó∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹Ω √∂Ó∆¡ª ˘ Ú∆ ’∆ Á∆¡ª «fiø◊ª Â∂ √π’≈«¬¡≈ √ÏøË∆ «¬’ ‡Ø‡’≈ Ú∆ ◊≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √∆-
‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ √∂Ó∆¡ª Úº‡‰ Ú≈Ò∆¡ª ÓÙ∆Ȫ ⁄ºÒ ͬ∆¡ªÕ ÓÙ∆Ȫ È≈Ò ‘ØÒª! ‘ØÒª!! Â∂∆ Óª ◊Ú≈⁄∆, ÓÀ∫ «’¿∞∫ ‡ØÒ∑ª?
Úº‡‰ Ú≈Ò∆¡ª √∂Ó∆¡ª ˘ «‹øÁ∂ Á∆¡ª √∂Ó∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÓÙ∆È ˘ Ó≥‹∂
Á∆ Ï≈‘∆ È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª ÏøÈ∑ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «¬’ ‹È≈È∆ ÓÙ∆È «Ú⁄ ¡≈‡≈
Â∞øÈÁ∆ √∆Õ Á»√∆ ‹È≈È∆ Ó≥‹∂ Â∂ ÏÀ· ’∂ ◊∂Û≈ «ÁøÁ∆ √∆Õ ◊∂Û≈ Á∂‰ È≈Ò
‘∆ ÓÀÁ∂ «Ú⁄Ø∫ √∂Ó∆¡ª «È’ÒÁ∆¡ª √ÈÕ «È’ÒÁ∆¡ª √∂Ó∆¡ª ˘ ÓÙ∆È Óπº„Ø∫
ÂØÛ ’∂ ’∆ Á∆¡ª «fiø◊ª ¿∞Í Í≈ ’∂ √πº’≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
‘π‰ ’Ø¬∆ ‡≈Úª ‡≈Úª ÿ ‘∆ ⁄≈‡∆, ÿÛ∂ Â∂ √∂Ó∆¡ª Úº‡Á≈ ‘ÀÕ ‹Ω∫
√∂Ó∆¡ª ª ‘π‰ ’Ø¬∆ Úº‡Á≈ ‘∆ È‘∆∫Õ È≈ ‘∆ ‘π‰ ‹È≈È∆¡ª, ’∞Û∆¡ª ’ØÒ
√∂Ó∆¡ª Úº‡‰ Á≈ √Óª ‘ÀÕ ‘π‰ √≈∆¡ª ÒÛ’∆¡ª ÍÛ∑Á∆¡ª ‘ÈÕ «¬’«‘∂
Í«Ú≈ ‘ÈÕ ‘π‰ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ÓÙ∆Ȫ È≈Ò ÌªÂ ÌªÂ «’√Ó Á∆¡ª
Úº‡∆¡ª √∂Ó∆¡ª ¡≈Ó «ÓÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ ‘π‰ ¨‰ Ú≈Ò∆¡ª √∂Ó∆¡ª ÷≈‰ Á≈
«Ú≈‹ ⁄ºÒ «Í¡≈ ‘À, «‹√ ˘ ȱ‚Ò˜ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ÍÃ≈‘π«‰¡ª Á∆ √∂Ú≈ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï‘π √≈∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ˆÀ ¡≈Ï≈Á √ÈÕ ÷∂Â∆
√∂Ó∆¡ª È≈Ò È‘∆∫, √◊Ø∫ Óπ◊∂, Ó∆‡ Â∂ Ù≈Ï È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ √≈∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆Õ √≈∂ √≈Ò «Ú⁄ «¬’ ˜Ó∆È «Ú⁄
‘π‰ ‘ºÊ È≈Ò √∂Ó∆¡ª ’ج∆ Íπ≈‰∆ ÏπÛ∆ ·∂∆ ‘∆ ¡≈͉≈ ÙΩ’ Í»≈ «¬’ ‘∆ ¯√Ò Ï∆‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «Ú‘Ò∆¡ª ͬ∆¡ª ˜Ó∆Ȫ «Ú⁄ ÒØ’ ÍÙ»
’È Ò¬∆ Úº‡Á∆ ‘ÀÕ ‘π‰ «Óº·∆¡ª √∂Ó∆¡≈ ÷≈‰ Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ «ÁÈØ «ÁÈ ⁄≈Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ÍÙ» ⁄≈Á∂ ⁄≈Á∂ ‘∆ ÷∂ª «Ú⁄Ø∫ ¤Ø«Ò¡ª Á∂ Ï»‡∂ ͺ‡ ’∂,
ÿ‡Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ ¡√∆∫ «¬’ ÙπºË √Ú∆‡ «‚Ù ÂØ∫ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ Úªfi∂ ‘Ø ‘∂ ‘ªÕ ÿ≈‘ λ√ ”’º·≈ ’’∂ ÷∂ª «Ú⁄ ‘∆ ‘ØÒª ω≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ¿∞Ê∂ ‘∆ ÷≈ ÒÀ∫Á∂
√ÈÕ ‘ØÒª ÷≈‰ È≈Ò ‘ºÊ Ú∆ ’≈Ò∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ √È Â∂ ÏπºÒ∑ Ú∆ ’≈Ò∂ ‘Ø ‹ªÁ∂
@
√ÈÕ ¬∂√ ÍÃÊ≈¬∂ ÒØ’ ◊∆ ‘À -
‘ØÒª «’‘Û∂ Ô≈ È∂ ⁄Ï≈¬∆¡ª ‘ØÒª,
¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ È≈ ‘ØÒª Ï≈∂ ‹≈‰Á∆ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¿∞√ È∂ ‘ØÒª ÏπºÒ∆¡ª ˘ √π¡≈‘ Òº◊ ◊∆Õ
ω∆¡ª Á∂÷∆¡ª ‘؉◊∆¡ªÕ ÿ≈‘ λ√, «¤‡∆¡ª Á∆ ¡º◊ Â∂ ¤Ø«Ò¡ª Á∂ ’¬∆ Óπ«‡¡≈ª ª ‘ØÒª È≈ ÷Ú≈¿∞‰ ’’∂ ◊πº√∂ Ú∆ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √È-
¤Ø¨¬∂ Ú≈Ò∂ Ï»«‡¡ª ˘ º÷ ’∂, ÌπøÈ∂ ◊¬∂ ¤Ø«Ò¡ª Á∆¡ª ‘∆¡ª ‡ª‡ª ˘ ‘ØÒª Â∂∆ ’∆ Èß◊≈ Ú∂ Ô≈∆?
«’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘π‰ ª Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ¤ØÒ∂ ‘∆ ‘؉Ø∫ ‘‡ ◊¬∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ‘ØÒª È≈ ⁄Ï≈¬∆¡ª ÌπøÈ ’∂Õ
‘ØÒª «’ºÊØ∫ ωÈ∆¡ª ‘È? ‘ØÒª ıÂÓ ‘؉ Â∂ ÓÀ˘ Ï≈‰∆¡ª Á≈ «¬’ ʪ ¤º‚ ‘ØÒª √ÏøË∆ «¬’ ‘ ÒØ’ ◊∆ ‘À -
’∂ Á»‹∂ ʪ ‹≈ ’∂ ÚÍ≈ ’È √ÏøË∆ «¬’ Óπ‘≈Ú≈ ⁄∂Â∂ ¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ Ò˙, ÿº«Ò¡≈ √∆ ÓÀ∫ ‘ØÒª ’È ˘,
Â∞√∆∫ Ú∆ √∞‰Ø - Ï≈Ò «Ò¡≈«¬¡≈ Á≈Û∑∆Õ
“«‹ºË ◊¬∂ Ï≈‰∆¬∂, ˙Ë «◊¡≈ Ï≈˜≈Õ” ̺«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆,
«‹ºÊ∂ ‹≈ ’∂ Ï≈‰∆¬∂ ÚÍ≈ ’È≈ Ùπ» ’ «ÁøÁ∂ √È, ¿∞Ê∂ ‘∆ ¿∞È∑ª Á≈ ¤º‹ª Ú≈Ò∆ Á∂ Ú≈‰∑∆Õ

BDE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BDF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ Í«Ú≈ ¤Ø«Ò¡ª Á∂ √∆˜È «Ú⁄ ÿª «Ú⁄ ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ̻ «Í≥È∂ ω≈¿∞‰ Á≈ „ø◊ Áº√‰ Òº«◊¡≈ ‘ªÕ ‘
«¬’ ÁØ Ú≈ ‘ØÒª ˜» ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ÿª «Ú⁄ ‘ØÒª ’Í≈‘ Á∆¡ª ¡È≈‹ Á∂ ̻ «Í≥È∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ◊πÛ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ◊πÛ ˘
«¤‡∆¡ª Á∆ ¡º◊ Â∂ º÷ ’∂ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á «¤‡∆¡ª Â∂ ÊØÛ∑≈ ÊØÛ∑≈ ÂØÛ ’∂ «Ú⁄ Í≈‰∆ Í≈ ’∂ ⁄πÒ∑∂ ¿∞Í º÷ ’∂ ⁄≈‘‰∆ ω≈¬∆
¤Ø«Ò¡ª Á∂ Ï»‡∂ Óº⁄ ’∂ ”’ºÒ∆¡ª ‡≈‡ª «‘ ‹ªÁ∆¡ª √È Âª Ï»«‡¡ª Á∂ ‘∂ ‹ªÁ∆ √∆Õ Óº’∆ Á∂ ̻ «Í≥È∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ √πº’∆ Óº’∆ Á∂ Á≈«‰¡ª ˘ ̺·∆
‡ª◊ ˘ «¬’ Í≈√∂ ’º„ «ÁºÂ≈ ‹≈Á≈ √∆Õ Ï≈’∆ ‘∆¡ª ‡≈‡ª Á∆¡ª Â∂ ÌπÈ≈«¬¡≈ ‹≈Á≈ √∆Õ √πº’∆ Óº’∆ ‘؉ ’’∂ √≈∂ Á≈«‰¡ª Á∆¡ª «÷Òª
ω∆¡ª ‘ØÒª Â∂ √π¡≈‘ ˘ ¤º‹ «Ú⁄ Í≈ ’∂ ¤ø‚ ’∂ ‘ØÒª ’º„ Ò¬∆¡ª ω ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ºÂ∆¡ª ºÂ∆¡ª «÷Òª ˘ ◊πÛ Á∆ ⁄≈‘‰∆ «Ú⁄
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ‘ØÒª ˘ ’¬∆ ’¬∆ «ÁÈ ÷ªÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ «√º‡ ’∂ ◊πÛ Ò≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ «¬È∑ª ◊πÛ Ò∆¡ª «÷Òª Á∆¡≈ ‘ºÊª
‘π‰ ‘ØÒª Ï∆Â∂ √Ó∂∫ Á∆ ’‘≈‰∆ ω ’∂ «‘ ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ È≈Ò ¤Ø‡∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª «Í≥È∆¡ª Úº‡ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ’¬∆ «ÁÈ ÷ªÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ
@ ¬∂√ Â∑ª Óº’∆ Á∂ ̻ «Í≥È∂ ωÁ∂ √ÈÕ ¬∂√∂ «ÚË∆ ¡È∞√≈ ‹π¡≈, Ï≈‹≈
¡Â∂ ’‰’ Á∂ ̻ «Í≥È∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
̻ «Í≥È∂
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÁØ ‡≈¬∆Ó ‘∆ ؇∆ ωÁ∆ √∆Õ √Ú∂
¤Ø‡∂ ‘πø«Á¡ª √≈‚∆¡ª Ó≈Úª “̻ ¡≈«¬¡≈” ’«‘ ’ √≈˘ Ï‘πÂ
Á∆ ؇∆ A@ ’∞ Ú‹∂ ÷≈Ë∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ≈ Á∆ ؇∆ «ÁÈ ÷Û∂ ÷≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
‚≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ √≈‚∂ ÓȪ «Ú⁄ ̻ Á≈ ÏÛ≈ √≈≈ ’ºÁ, ’≈Ò≈
ÁπÍ«‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÓΩ√Ó ¡È∞√≈ Óº’∆, ¤Ø«Ò¡ª Á∂ Á≈‰∂ ̺·∆ ÂØ∫ ÌπÈ≈ ’∂
Ù≈‘ ø◊, ÏÛ∂ ÏÛ∂ ÁøÁ, «√ Â∂ «√ø◊, ¡º÷ª ‚≈¿∞‰∆¡ª, Úº‚∆ √≈∆ Ò≈Ò
⁄ºÏÁ∂ √È ‹ª Óº’∆, ‹π¡≈, Ï≈‹≈, ’‰’ Á∂ ̻ «Í≥È∂ ω≈ ’∂ ÷≈ ÒÀ∫Á∂
‹∆Ì, ÏÛ∂ ÏÛ∂ ÍÀ, ¡‹∆Ï Í«‘≈Ú∂ Ú≈Ò∂ ‚≈¿∞‰∂ Ú‰-Ó≈‰√ Á≈ ¡’√
√ÈÕ ‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Óº’∆ ª È≈ Ó≈Â ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‹π¡≈ Ï≈‹≈ ÍÀÁ≈
Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ì»Â «Í≥È∂ Á≈ «√Ò∂÷ ÍÛ∑ ’∂ Â∞‘≈‚≈ «ÁÓ≈ˆ Ú∆ ˜»
‘∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∂Õ ¬∂√ Ò¬∆ Óº’∆, ‹π¡≈, Ï≈‹∂ Á∂ ̻ «Í≥È∂ ω≈¿∞‰ Á≈
⁄’≈ «◊¡≈ ‘ØÚ∂◊≈? Â∞√∆∫ √Ø⁄Á∂ ‘ØÚØ◊∂ «’ ̻ ª ”’ºÒ≈ ‘∆ Ó≈‰ È‘∆∫
√Ú≈Ò ‘∆ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ ’‰’ ˜» Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Ï∂ÙπÓ≈ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
‘πøÁ≈ √∆? «¬‘ ̻ «Í≥È∂ ª ÍÂ≈ È‘∆∫ ‘Ø «’ßÈ∂ ‘∆ ‚≈¿∞‰∆ Ù’Ò Á∂
Í ’‰’ Á∂ ̻ «Í≥È∂ È≈ ’ج∆ ω≈¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ ÷≈
‘؉◊∂? Ò˙, Â∞‘≈‚≈ Ùø’≈ ÓÀ∫ ¤∂Â∆ ‘∆ È«Ú ’ «ÁøÁ≈ ‘ªÕ ̻ «Í≥È∂
’∂ ≈‹∆ ‘ÀÕ Ì»Â «Í≥È∂ √≈‚∆ ¡º‹ Á∆ ıπ≈’ «Ú⁄Ø∫ «ÏÒ’∞Ò ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂
̻ª Ú◊∂ È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ª Óº’∆, ‹π¡≈, Ï≈‹≈, ’‰’ ˘ ̺·∆ Â∂
‘ÈÕ
ÌπÈ≈ ’∂, «Ú⁄ ◊πÛ Ò≈ ’∂ ω≈¬∂ ◊¬∂ ÷≈‰ ÍÁ≈Ê ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆
«¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ̻ «Í≥«È¡ª ˘ Ó»ø‚∂ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‘π‰ Ú≈Ò∂ Ó»ø‚∂ ª
”’ºÒ∂ ⁄ΩÒª Á∂ ‘∆ ωÁ∂ ‘ÈÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ª ⁄ΩÒ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ÍÀÁ≈
‘∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ

BDG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BDH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¶Ó∆ øÈ Á≈ ’∆ √Ò≈‘∆¬∂,
Í«‘≈Ú≈ Â∂ ◊«‘‰∂
«‹¿∞∫ ’Ø·∂ Á∆ ÊøÓ∆Õ
ÿº◊∂ Ú∆‘ª ◊˜ª Á≈ ÿº◊≈ Í≈Ú∂,
‹Á «¬È√≈È∆ ‹∆Ú ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈, ¿∞‘ Èß◊≈ √∆, Èß◊≈ ‘∆ ¡‹∂ Ú∆ ¡º‚∆ Èß◊∆Õ
«‘øÁ≈ √∆Õ ‹Á ¿∞√ ˘ ’∞fi √Øfi∆ ¡≈¬∆ ª ¿∞√ È∂ ¡≈͉∂ ◊πÍ ¡≥◊ª ˘ Á≈‹ «Ú⁄ ’¬∆ ’¬∆ ÿº◊∂ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ∂ÙÓ∆, √≈‡‰, √øÿ¬∆,
Í«‘Ò≈ «Ïäª Á∆¡≈ «ÏÒ’ª Â∂ «¤Ò’ª È≈Ò, Î∂ ’ÍÛ∂ È≈Ò „’‰≈ Ùπ± √»Î, √ÀÒ ¡≈«Á Á∂ ◊؇∂ ’È≈∆¡ª Ú≈Ò∂ ÿº◊∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¡≈Ó
’∆Â≈Õ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ Î∂ √≈∂ √∆ Â∂ ’ÍÛ∂ Í«‘‰∂ ‹≈‰ Òº◊∂Õ Ï‘»¡ª ¡Â∂ ÚÂØ∫ Ò¬∆ ’≈Ò∆ √»Î Á∂ ÿº◊«¡ª Á≈ «˜¡≈Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ «˜¡≈Á≈ ¿∞Ó
Ï∂‡∆¡ª Á∆ ͤ≈‰ º÷‰ Ò¬∆ ÿº◊∂ ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¬∂Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ú≈Ò∆¡ª ÏπÛ∆¡ª «⁄º‡∂ ÿº◊∂ Í«‘ÈÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈
’∞¡≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ Ó≈«Í¡ª Á∂ ÿ ⁄ø◊∂ ’ºÍÛ∂ Í«‘ȉ ˘ È‘∆∆ √¯ ÍÀÁÒ ‘∆ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ÈÚ∆¡ª «Ú¡≈‘∆¡ª Á≈ √‘π∂ «Í≥‚ Á∂
«ÓÒÁ∂ √ÈÕ ‹Á ’∞Û∆¡≈ Á≈ «Ú¡≈‘ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ‘∆ ¿∞‘ È∂Û∂ Í‘πø⁄‰ º’ Ú∆ ÿº◊∂ Á≈ ‹ºÌ «Í¡≈ «‘øÁ≈ √∆-
¡≈͉∆ Ó˜∆ Á∂ ’ÍÛ∂ Í≈ ’∂ ¡≈͉∂ «ÁÒ Á∆¡ª ∆fiª Í»∆¡ª ’Á∆¡ª Â∂≈ ÿº◊≈ ≈√ È≈ ¡≈Ú∂,
√È - √‘π«¡ª Á≈ «Í≥‚ ¡≈ «◊¡≈Õ
‘∆¡ª ’∞ÛÂ∆¡ª, «’Ó⁄∆ ÿº◊∂, ÈÚ∆¡ª Ï‘»¡ª Á∂ ÿº◊«¡ª «Ú⁄ «√ÒÓ∂ «√Â≈«¡ª Ú≈Ò∂, √Âø◊∆
’∞ÛÂ∆ ˘ Ï≈‚ Ò≈¬∆¬∂Õ Í∆∫ÿ Ú◊∂, ∂ÙÓ∆ È≈Ò∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √È-
«Í≥‚ ‹≈‰≈ √‘π«¡ª Á∂, „≈¬∆¬∂-„≈¬∆¬∂-„≈¬∆¬∂,
ω ’∂ ’Ï»Â∆ ‹≈¬∆¬∂Õ «’ºÒ∂ ¿∞ÂØ∫ Ò≈‘ ÿº◊≈,
«Ú⁄ È≈Ò≈ ∂ÙÓ∆ Í≈¬∆¬∂Õ
«‹‘Û∆¡ª Ï‘»¡ª √∆ ͺ÷Ø∫ ’Ó˜Ø ‘πøÁ∆¡ª √È, ÿº◊∂ Ì≈∂ ‘πøÁ∂
√È, ¿∞È∑ª ˘ ‡’Ø Ú∆ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆ -
Òº’ ÍÂÒ≈ ‘πÒ≈∂ ÷≈Ú∂,
ÿº◊∂ Á≈ Ì≈ È≈ fiºÒ∂Õ
’¬∆ Ú∂ Ó≈Û∂ √∆ Ú≈Ò∆ Ó∂Ò∂ Á∆ ÙΩ’‰ ˘ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ¡Ω÷≈
ÿº◊≈ ‘∆ ’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆-
⁄øÈ Ú∂ «’ ÿº◊≈ Ú∆‘ ◊˜ Á≈,
Òº’ ◊Ø∆ Á≈ ÓØÛ∂ ÷≈Ú∂,
Í∂Ù È≈ ‹≈Ú∂,
¿∞È∑≈ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Íø‚ Á∆¡ª Ï‘»¡ª ⁄≈‘∂ Ïπº„∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √È,
«’ ÙΩ’‰ Ó∂Ò∂ Á∆Õ
Í ÿº◊∂ ˜» Í≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Úº÷-Úº÷ ¿∞Ó Ò¬∆ Úº÷-Úº÷ ’Í«Û¡ª
‹È≈È∆¡ª ‹Á Ï≈‘Ò∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ «’√∂ ÓÈ∂ Á∆ Ó’≈‰ ‹ªÁ∆¡ª
¡Â∂ ø◊ª Á∂ ÿº◊∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÿº◊«¡ª ¿∞Í A@ ◊˜ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ B@
√È, ¿∞‘ ¡≈͉∂ ÿº◊∂ ¡≈͉∂ «√ª ”Â∂ º÷ ’∂ ÒÀ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Ó’≈‰
◊˜ º’ ’ÍÛ≈ Òº◊Á≈ √∆Õ ’¬∆ ¶Ó∂ ’ºÁ Ú≈Ò∆¡ª Á∂ B@ ◊˜ Á∂ ÿº◊∂
Ú≈Ò∂ «Í≥‚ Á∂ ȘÁ∆’ Í‘πø⁄ ’∂ Í≈ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ
Ú∆ ¤Ø‡∂ «‘ ‹ªÁ∂ √È-

BDI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BE@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ˘ ‹øÓ«Á¡ª Ó≈È ’≈È ‘ Í«Ú≈
«Ú⁄ ’ج∆ È≈ ’ج∆ Óπø‚≈ ¤Û≈ «‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¤Û∂ ‘πøÁ∂ Ú∆ ‘πºfiÂ∆ √ÈÕ ’¬∆
‹È≈È∆¡ª Ú∆ ¤«Û¡ª Ó◊ ‘ºÊ ËØ ’∂ ÍÀ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞‘ ¤«Û¡ª ˘
√≈ÛÈ Ò¬∆ ’≈Ò∂ √»¯ Á∂ ÿº◊∂ Á∆ Ó≥◊ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
ÿº◊≈ √Ú≈ Á∂ ’≈Ò∆ √»¯ Á≈ Ú∂,
‹≈Ú∂ ÿ»’Á≈, ¤Û∂ Á∆ «‘º’ λ’Á≈ Ú∂Õ
ÿº◊∂ «Ú⁄ ‹Ø «√ÒÓ∂ √Â≈∂ Â∂ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò∂ È≈Ò∂ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √È,
¿∞‘ È≈Ò∂ ÿº◊∂ Á∆ ÒΩ‰ º’ ÒÓ’Á∂ ‘πøÁ∂ √È -
ϺÒ∂ ϺÒ∂ Ϭ∆ Ò؉ Ó∂∂ ÿº◊∂ Á∆,
ËÂ∆ ‘»øfiÁ∆ ‹≈Ú∂Õ
x x x
È≈Ò≈ ‡ø◊ ÒÀ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò≈,
È∆ ‡ØÒ∆ ¡≈¿∞∫Á∆ ¤«Û¡ª Á∆Õ
Í«‘Ò∂ Í≥‹≈Ï, ‘π‰ Á∂ ‘«¡≈‰∂ «Ú⁄ ‹È≈È∆¡ª ÿº◊∆¡ª Í«‘ÈÁ∆¡ª
√È/‘ÈÕ ÿº◊∆ √ÏøË∆ «¬’ ¡÷≈‰ ‘À -
ÿº◊∆ Á≈ √≈’ ¡º◊∂,
Í◊Û∆ Á≈ √≈’ «Í¤∂Õ
‘π‰ «Í≥‚ª «Ú⁄ ¡Â∂ Ù«‘ª «Ú⁄ ’ج∆ Ú∆ ÿº◊≈ È‘∆∫ Í≈¿∞∫Á≈Õ
√‡∂‹ Â∂ «◊ºË≈ Í≈¿∞∫Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª Á∂ Í≈¬∂ ÿº◊∂ ’Á∂ È≈ ’Á∂ ˜» Ș
¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ’∞Û∆¡ª, Ï‘»¡ª, ÏπÛ∆¡≈ √ÒÚ≈ ’Ó∆˜ ‘∆ Í≈¿∞∫Á∆¡ª
‘ÈÕ Ù«‘ª «Ú⁄ ª ’∞fi ’∞Û∆¡ª √ÒÚ≈ Á∆ ʪ ÍÀ∫‡ª Í≈¿∞‰ Ú∆ Ò◊
ͬ∆¡ª ‘ÈÕ «‹Ê∂ Í«‘Òª «Ú¡≈‘ª Â∂ Ï‘»¡ª ̪ ̪ Á∂ ∂ÙÓ∆ ÿº◊∂
Í≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞Ê∂ ¡º‹ ’ºÒ Á∆¡ª Ï‘»¡ª √≈Û∑∆ Á∆ Ó≥◊ ’È
Òº◊ ͬ∆¡ª ‘È -
ÓÀ˘ ÒÀ Á∂ ∂ÙÓ∆ √≈Û∑∆,
ÿº◊∂ Á≈ ‹πº◊ Ï∆«Â¡≈Õ
ÿº◊∂ ‘π‰ «√¯ ¡‹≈«¬Ï ÿª «Ú⁄ ‘∆ «Ó«Ò¡≈ ’È◊∂Õ √≈‚≈
«¬‘ «Ú√≈ Ú∆ «ÁÈØ «ÁÈ ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ
@ «˜¡≈Á≈ √Óª Ï≈ˆ ’º„‰ «Ú⁄ ‘∆ Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈‹ «Ú⁄
BEA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÎπÒ’≈∆¡ª
ÎπÒ’≈∆ Í≥‹≈Ï Á∆ ’Ò≈’≈∆ Á≈ ÈÓ»È≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÎπÒ’≈∆¡ª,
Ï≈ˆ, √πºÌ, √≈¨, «Ú¤≈¬∆¡ª, √‘≈‰∂, Ó∂˜ÍØÙ, ͺ÷∆¡ª, fiØÒ∂, πÓ≈Ò,
Á∆¡ª, ⁄‘∆¡ª, ÷∂√ «’√∂ √Ó∂∫ «Ú¡≈‘πÒ∆ ’∞Û∆ Á∂ Á≈‹ Á∂ «ÚÙ∂Ù ¡≥◊
‘Ø«¬¡≈ ’Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª Á∆ ÍÛ∑≈¬∆ ‹ª ª ’Ú≈¬∆
‘∆ È‘∆∫ ‹ªÁ∆ √∆ ‹ª Î∂ È≈Ó≈Â ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’∞¡≈∆¡ª
’∞Û∆¡ª Á≈ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ √Óª ’„≈¬∆¡ª, ’Â≈¬∆¡ª, Ïπ‰≈¬∆¡ª ¡Â∂
√Ò≈¬∆¡ª «Ú⁄ ‘∆ ¶ÿÁ≈ √∆Õ
ÎπÒ’≈∆ ¿∞‘ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ Á∆ ’„≈¬∆ «’Â∂ «’Â∂ ÎπºÒ Í≈ ’∂ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆, Ï‘πÂ∂ «‘º√∂ ı≈Ò∆ «‘øÁ∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ √Ó∂∫ «Ú¡≈‘πÒ∆ ”Â∂ «‹‘Û∆
ÎπÒ’≈∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ ˘ ⁄ØÍ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Ò≈Ò ÷ºÁ Â∂ Í∆Ò∂
Ë≈◊∂ È≈Ò ’º„∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬√ Á∆ ’„≈¬∆ ͺ«Ò¡ª Â∂ Í≈«√¡ª ”Â∂ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆, «Ú⁄’≈Ò≈ «‘º√≈ ı≈Ò∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ «¬√ ˘
√πºÌ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ √≈¨ ◊»Û∑∂ Ò≈Ò ø◊ Á≈ ÷ºÁ ‘πøÁ≈ √∆, «‹‘Û≈ «Ú¡≈‘∆¡ª
Óπ«‡¡≈ª Á≈ ؘ Á≈ Í«‘≈Ú≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ï≈ˆ ¿∞√ ˘ ’«‘øÁ∂ √È, «‹‘Û≈
√≈∂ Á≈ √≈≈ ’º«„¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Á≈ ’ج∆ Ú∆ «‘º√≈ ı≈Ò∆ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆Õ
Ï≈ˆ √øÂ∆, Í∆Ò∂, ◊»Û∑∂ Ò≈Ò ‹ª «⁄º‡∂ ø◊ª «Ú⁄ ’º„∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’„≈¬∆
’ºÍÛ∂ Á∂ Íπº·∂ Í≈«√˙∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ◊Ó∆ Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄
’∞Û∆¡ª «¬’º·∆¡ª ‘Ø ’∂ Ï≈ˆ, ÎπÒ’≈∆¡ª ’º„Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ √Ì ÂØ∫
√Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Ó‘ºÂÂ≈ Ï≈ˆ ˘ ‘∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ï≈ˆ Â∂ ÎπÒ’≈∆
BEB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
÷ºÁ Á∂ ’ÍÛ∂ Â∂ ’º„∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Íº‡ Á∂ Ë≈◊∂ È≈Ò ’º„∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÷ºÁ ˘ ¬∂Ë √÷∆¡ª ˙Ë √÷∆¡ª,
ÿ ‘∆ ø◊Á∂ ‘πøÁ∂ √È, ◊»Û∂ Ò≈Ò ø◊ Á≈ ‹ª Ó‹∆·∆ ø◊ Á≈Õ Ï≈ˆ ¡Â∂ ÏÀ·∆ Í∆Û∑≈ ‚≈‘Õ
ÎπÒ’≈∆¡ª √øÏøË∆ √≈˘ Ï‘π √≈∂ ÒØ’ ◊∆ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ ‹Á È∑≈¬∆ Ëج∆ ’≈¿∞‰ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ «Ú¡≈‘πÒ≈ Óπø‚≈ «Â¡≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒÛ’∆ Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù Á∂ È≈Ò ‘∆ Óª ˘ Á≈‹ ª ¿∞√ ¿∞Í ÎπÒ’≈∆ Â≈‰ ’∂, «‹√ Á∆¡ª ⁄≈∂ ’øÈ∑∆¡ª ˘ ÌÀ‰ª È∂
«Â¡≈ ’È Á≈ «¯’ Ùπ» ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ ÷∂Â∆ «˜¡≈Á≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ϋۡ≈ ‘πøÁ≈ √∆, ◊π»Áπ¡≈∂ ÓºÊ≈ ‡∂’‰ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÓºÊ≈ ‡∂’‰ ÂØ∫
Ï≈Ùª ‹ª ÷»‘ª ¡Â∂ È«‘ª Á∂ Í≈‰∆ “Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ’ ’∂ «Í¤Ø∫ «Ú¡≈‘πÒ≈ Óπø‚≈ Ê «Ú⁄ ÏÀ·Á≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ◊∆ ‘À -
ÒØ’ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ϑπÂ∆ ⁄ø◊∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ’ ’∂ ˆ∆Ï ÎπÒ’≈∆ Ó∂∆ Óª È∂ ’º„∆,
Í«Ú≈ ˘ Á≈‹ «Â¡≈ ’È≈ Ï‘π ¡Ω÷≈ ‘πøÁ≈ √∆ - Ú∆≈ Â∂∂ ”Â∂ ÓÀ∫ Â≈‰∆Õ
Ë∆ ‘ØÚ∂ ª ËÈ ‘ØÚ∂, ⁄øÁ Ú◊∆ Ì≈ÏØ Ú∆≈,
«ÈËÈ Á∂ Ë∆ È≈ ‘ØÚ∂Õ ’ºÒ∑ ˘ «Ú¡≈‘ ’∂ «Ò¡≈‰∆Õ
«Á¡ª Òº÷ ÎπÒ’≈∆¡ª, ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹≈‰ ¡≈¿∞‰ Á∂ √≈ËÈ ºÊ, ÿØÛ∆ Â∂ ¿±∫· ‘∆ ‘πøÁ∂
«‹Ê∂ Ë∆ Á≈ ¡≈Á ‘ØÚ∂Õ √ÈÕ √º‹ «Ú¡≈‘∆ ˘ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ¿±∫·/ÏØÂ∂ ˘ «Ùø◊≈ ’∂, ‘≈ ‘Ó∂Òª
◊Ó∆ Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ÷πÒ∑∂ ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ’Â≈¬∆, «√Ò≈¬∆ Í≈ ’∂ ÒÀ‰ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÏØÂ∂ ˘ ¡º‚∆ Ó≈ ’∂ ‘Ú≈ È≈Ò ◊ºÒª ’È Ò≈ «ÁøÁ∂
Â∂ ’„≈¬∆ Á≈ ’øÓ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ï≈◊ Â∂ ÎπÒ’≈∆ ¡º‹ Á∂ √Ó∂∫ Á∂ √È, «‹√ ’ ’∂ ÎπÒ’≈∆ ¿∞µ‚ ¿∞µ‚ ÍÀ∫Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
Ù≈Òª Á∂ ÏÁÒ √ÈÕ «¬È∑ª ˘ √Á∆ ÂØ∫ Ï⁄‰ Ò¬∆ ¿∞Â∂ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó∂∆ ¿∞µ‚ ¿∞µ‚ ‹≈¬∂ ÎπÒ’≈∆,
«’√∂ Óπ«‡¡≈ Á∆ ‹π¡≈È∆ Â∂ »Í ø◊ Á∂ ÍÃÁÙÈ «Ú⁄ ÎπÒ’≈∆ Á≈ Ú∆ ÏØÂ≈ ‘ΩÒ∆ ÂØ «ÓºÂ≈!
¡≈͉≈ ÔØ◊Á≈È ‘πøÁ≈ √∆- Ì≈Ï∆ ÚÒØ∫ «ÁºÂ∆ ÎπÒ’≈∆ ˘ ȉÁª ÏÛ∆¡ª √ªÌ √ªÌ ’∂ º÷Á∆¡ª
‘π√È ◊Ø∆ Á≈ ⁄Ø ⁄Ø ÍÀ∫Á≈, ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ì≈Ï∆ ˘ «⁄ «‹¿∞‰ Á∆¡ª ¡√∆√ª «ÁøÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
«‹¿∞∫ Ó≈«÷˙∫ Ó«÷¡≈∆ Á≈Õ Ú∆ Ó∂∂ È∂ ’∞ÛÂ∆ «ÁºÂ∆,
ÈÀ‰ ◊Ø∆ Á∂ ’‹Ò≈ Í≈«¬¡≈, Ì≈ÏØ È∂ ÎπÒ’≈∆Õ
‚≈„≈ ø◊ ÎπÒ’≈∆ Á≈Õ È∆ ‹ºπ◊ ‹πº◊ ‹∆ Ì≈ÏØ,
x x x Ò◊∂∫ Ú∆ ÂØ∫ «Í¡≈∆Õ
«⁄º‡∂ ͺ‡ Á≈ ÓØÂ∆¡≈, ÎπÒ’≈∆¡ª ”Â∂ ‹≈ÈÚª, ÎπºÒ Ï»‡∂ Â∂ ‘Ø ’¬∆ «’√Óª Á∂ ‚∆˜≈¬∆È
Â∂ √≈Ú∆¡≈ ‚ø‚∆¡ª Í≈Õ ¡≈«Á Á∆ ’„≈¬∆ ’È Á≈ «Ú≈‹ √∆ «‹√ Á∆ ÎπÒ’≈∆ ”Â∂ ’±ø‹ª Á∆ ‚≈
«’√∂ È∂ «√ Â∂ ͺÒ≈ ’∆Â≈, Á∆ ’„≈¬∆ ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ Á≈ Ó»ø‘ Ú∂÷‰ Á∆ ‘ «¬’ Á∆ ÏÛ∆ «¬º¤≈
√»‘∆ ÎπÒ’≈∆ Á≈Õ ‘πøÁ∆ √∆ -
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘πÒ∆ ’∞Û∆ Á∂ Á≈‹ Á∆ «Â¡≈∆ «Ú⁄ ÎπÒ’≈∆, ¤øÁ Í≈◊∂ ¡≈¬∆¬∂ ‹≈¬∆¬∂,
Ï≈ˆ Á∆ ‘∆ «ÚÙ∂٠ʪ ‘πøÁ∆ √∆- ¤øÁ Í≈◊∂ Ï≈∆Õ
«√ ÎπÒ’≈∆, ‘ºÊ ¤‰-’ø◊‰, ‚≈ ’±ø‹ª Á∆ √Ø‘‰∆ ’º„∆,
ÍÀ Í≥‹∂Ϫ Í≈Õ Ó»ø‘ ÂØ∫ ⁄πº’ ÎπÒ’≈∆Õ

BEC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BED - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ‹∂’ Ú‘π‡∆ √∆’ ͺ÷Ø∫ È≈˜π’ ‘πøÁ∆ √∆, ’Ó˜Ø ‘πøÁ∆ √∆ ª ¿∞√ ˘ «È’Ò∆ ‚≈Ò∆ ‚≈Ò∆Õ
ÎπÒ’≈∆ Ú∆ Ì≈∆ Ò◊Á∆ ‘πøÁ∆ √∆: √‘π≈ Ó∂≈ Í»‹‰ Òº◊≈,
’º„ª ÎπÒ’≈∆ Ó≈‘∆ Ú∂, ÒÀ ’∂ Ò≈Ò ÎπÒ’≈∆Õ
ͬ∂ Ϫ‘ ˘ ÷ºÒ∆ „ØÒ≈Õ ‹Ø ‹◊≈¿∞∫Á∂ È∂,
ÎπÒ’≈∆ Ì≈∆ Ó≈‘∆ Ú∂, Á≈‘Û∆ λ’ Ò¬∆ √≈∆Õ
‘π‰ ‹≈¬∂ È≈ fiºÒ∆ „ØÒ≈Õ ¡º‹ Á∆ Óπ«‡¡≈ ÎπÒ’≈∆, Ï≈ˆ ˘ Í√øÁ È‘∆∫ ’Á∆Õ ¿∞‘ ¡º‹ Á∂
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «ÙÂ∂ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ Í≥‚ ‹ª È≈¬∆ ’«¡≈ ’Á∂ Ó≈‚È Ô∞º◊ «Ú⁄ Ó≈‚È Ï‰È≈ ⁄≈‘πøÁ∆ ‘À-
√È, «‹√ ’’∂ ’¬∆ Ú∂ ÈÛ «ÙÂ∂ Ú∆ ω ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ’ ’∂ ÁøÍÂ∆ ÒØ’∆∫ Í«‘ÈÁ∂ ÚÒ≈«¬Â∆ ‡Ø‡∂,
‹∆ÚÈ «Ú⁄ ÓÈ Óπ‡≈Ú ‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ ÎπÒ’≈∆ ˘ πº√∂ ’ø ˘ ÓÀ∫ λ’ª ÎπÒ’≈∆ ˘Õ
ÓÈ≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆- x x x
’Ø·∂ Á∆¬∂ ’Û∆¬∂ È∆, ÿº◊∂ Ú∆ ◊¬∂,
ÂÀ˘ ⁄º’ ÏÈ∂∂ Ë∆¬∂Õ ÎπÒ’≈∆¡ª Ú∆ ◊¬∆¡ª,
πº√∂ ‘ج∂ Ó≈Ò’ Á≈, ‘π‰ ⁄ºÒ ͬ∂ ¡≥◊∂˜∆ Ï≈‰∂Õ
’∆ ”Ò≈˜ ω≈¬∆¬∂ ¡Û∆¬∂? ‘π‰ È≈ «Í≥‚ª «Ú⁄ ¡Â∂ È≈ ‘∆ Ù«‘ª «Ú⁄ ’ج∆ ÎπÒ’≈∆¡ª, Ï≈ˆ
ÎπÒ’≈≈∆ Ò≈‘ ÍÀª «Ú⁄ Ë∆¬∂, ’º„Á≈ ‘ÀÕ ÎπÒ’≈∆¡ª Â∂ Ï≈◊ ‘π‰ ¡‹≈«¬Ï ÿª Á∆ Ú√ ω ◊¬∂ ‘ÈÕ
«¬’ Ú≈∆ ÏØÒ∆∫ Ú∂, ÷∂  ∆ Ï≈Û∆ Ô± È ∆Ú«√‡∆, ´«Ë¡≈‰≈ Á∂ Íπ  ≈‰∂ ¡‹≈«¬Ï ÿ «Ú⁄
Î∂ ’Á∂ È≈ ÒÛ∆¬∂Õ ÎπÒ’≈∆¡ª Â∂ Ï≈ˆª ˘ ÏÛ∂ √π⁄º‹∂ „ø◊ È≈Ò √ªÌ‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈
¤Ø‡≈ «Á¿∞ ‘Ó∂Ù≈ Ì‹≈¬∆¡ª Á≈ Ò≈‚Ò≈ «‘≈ ‘ÀÕ Ì‹≈¬∆ Á∂ ‘ «◊¡≈ ‘ÀÕ ÎπÒ’≈∆¡ª Â∂ Ï≈◊ ‘π‰ √≈‚∂ √«Ì¡≈⁄≈ ¡Â∂ «Ú√∂ «Ú⁄Ø∫
Áπº÷ √πº÷ Á≈ √∆∆ ωÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «‹√ ÿ ¤Ø‡≈ «Á¿∞ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆, ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ
¿∞√ Ì‹≈¬∆ ˘ ¡≈͉∆ ÎπÒ’≈∆ √ªÌ‰ Á≈ ‘∆ «¯’ Òº«◊¡≈ «‘øÁ≈ √∆ @
-
√º◊∆ ÎπºÒ
Ó∂∆ ’Ω‰ ⁄πº’± ÎπÒ’≈∆?
¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ω≈ √≥Ú≈ ’∂ º÷‰≈, Á»√«¡ª Á∆¡ª Șª «Ú⁄
¤Ø‡∂ «Á¿∞ «ÏȪÕ
⁄ø◊≈ Òº◊‰≈ ‘ ÍÃ≈‰∆ Á∆ «ÁÒ∆ «¬º¤≈ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ‘ Ô∞º◊ «Ú⁄ «Ùø◊≈
«‹√ Á≈ ÍÂ∆ ÍÃÁ∂√ «◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ ¡Ω÷∆ ‘ج∆ «¬ºÊØ∫ Â’ ’«‘
’È Ò¬∆ ◊«‘«‰¡ª Á≈ ÔØ◊Á≈È «‘≈ ‘ÀÕ ‹Á ͺÊ Ô∞º◊ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫
«ÁøÁ∆ √∆ «’ «Ú¡≈‘∆ È≈ÒØ∫ ‹∂ ’∞¡≈∆ «‘øÁ∆ ª ⁄ø◊∆ √∆-
ÒØ’ ͺÊª ˘ «’√∂ È≈ «’√∂ »Í «Ú⁄ Í«‘È∂ ’∂ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ √‹≈¿∞∫Á∂
¿∞µÂ∂ ÎπÒ’≈∆, ÓÀ∫ «‘øÁ∆ ’∞¡≈∆,
√ÈÕ «‹Ú∂∫ «‹Ú∂∫ ÓÈ∞º÷∆ √»fi Âº’∆ ’Á∆ ◊¬∆, ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ √‹≈ ’∂
√º√» ÍπºÂ ÍÁ∂√ª ˘ ÂØ«¡≈ ¬∆Õ
º÷‰ Á∆ «¬º¤≈ Ú∆ ÍÃÏÒ ‘πøÁ∆ ◊¬∆Õ ÍπÙª È≈ÒØ∫ «¬√Âz∆¡ª «Ú⁄ ¡≈͉∂
√º√ Á∆ ¡Ω÷∆ ’∆Â∆ ’¬∆ Ú∂ ¿∞‘ √‘π∂ ˘ Ú∆ ÍÒ∂ʉ Ò≈ «ÁøÁ∆
¡≈Í ˘ «Ùø◊≈ ’∂ º÷‰ Á∆ ÚºË «¬º¤≈ ‘ÀÕ «Ùø◊≈ ’È «Ú⁄ ◊«‘«‰¡ª
√∆-
Á≈ ¡«‘Ó √Ê≈È ‘ÀÕ ‹∂’ «’√∂ ’ØÒ «√‘ ‘ØÚ∂, ’ºÁ ’≈· ‘ØÚ∂, ø◊ »Í
√º√ Ó∂∆ Á∂ Ó≈Â≈ «È’Ò∆,
‘ØÚ∂, ¿∞√ Á∂ Í≈¬∂ ◊«‘‰∂ √ØÈ∂ Â∂ √π‘≈◊∂ Ú≈Ò∆ ◊ºÒ ω ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ

BEE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BEF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÍÀ∆∫ fiª‹ª Í≈¬∆¡ªÕ
√»Ï∂Á≈È∆¡ª, Ⱥ⁄‰ «◊ºË∂ «Ú⁄ ¡≈¬∆¡ªÕ
◊«‘‰∂ ª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘Ø Ú∆ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, Í √º◊∆ ÎπºÒ
√π‘≈◊∆ Â∂ √Á≈∆ ◊«‘‰≈ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
√º◊∆ ÎπºÒ √π‘≈◊∆ ◊«‘‰≈,
⁄øÁ, ⁄Ω’ ‹º‡∆¡ª Á∂Õ
¿∞‘Ȫ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ú‘π‡∆¡ª ÿπø‚ ’º„Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÈÚ∆∫
«Ú¡≈‘∆ Ú‘π‡∆ ˘ ºÊ «Ú⁄Ø∫ Ò≈‘ ’∂ ˜»∆ Ù◊È ÂØ∫ Ï≈¡Á Í∆Û∑∆ ¿∞Í
«Ï·≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ «Ú¡≈‘ «Ú⁄ ¡≈¬∆¡ª Ó∂Ò‰ª, Ù∆’∂ Ú≈Ò∆¡ª
Â∂ «Í≥‚ Ú≈Ò∆¡ª ‹È≈È∆¡ª Ú‘π‡∆ Á≈ ÿπø‚ ⁄πº’ ’∂ Ó»ø‘ Ú∂÷Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞¡≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ Ó≈«Í¡ª Á∂ ÿ √È-
‘≈ «Ùø◊≈ ’È≈ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ Ú«‹Â ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡º÷ª «Ú⁄ √πÓ≈ Ú∆ ≈‹ Áπ¡≈∂ Ï«‘ ◊¬∆ ≈‹Ø,
È‘∆∫ Í≈ √’Á∆¡ª √ÈÕ ‹∂’ ’ج∆ ´’ «¤Í ’∂ √πÓ≈ Í≈ Ú∆ ÒÀ∫Á∆ √∆, ºÂ≈ Í∆Û∑≈ ‚≈‘ ’∂Õ
‹Á ¿∞√ Á≈ ÿ Ú≈«Ò¡ª ˘ ÍÂ≈ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆ ª ¿∞√ ˘ ¡≈͉∂ ¡≈Í «’¿∞Û≈ «¤Û«’¡≈ ¡≈√∂ Í≈√∂,
˘ Ï⁄≈¿∞‰ ı≈Â «’√∂ È≈ «’√∂ ͺ‹ ≈‘∆∫ √πÓ∂ ˘ ¤∞Í≈¿∞‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆ - ¡Â ÎÒ∂Ò Ò≈ ’∂Õ
«÷Û’∆ ¿∞‘Ò∂ √πÓ≈ Í≈«¬¡≈, √º◊∆ ÎπºÒ, Ï«ÿ¡≈Û∆ √Ø∫‘Á∂,
¿∞ÂØ∫ ¡≈ «◊¡≈ Â≈«¬¡≈Õ ÓºÊ∂ «ÏøÁ∆ ⁄Ó’≈ ’∂Õ
Ø Ø ’º„ √πº«‡¡≈, ÈÚ∆∫ «Ú¡≈‘∆ ˘,
«‹‘Û≈ ÙΩ’ Á≈ Í≈«¬¡≈Õ √Ì Ú∂÷‰ ÿπø‚ ⁄π’≈ ’∂Õ
’∞Û∆¡ª «Ú¡≈‘ ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á √‘π∂ ÿ ‘∆ «Ùø◊≈ ’ √’Á∆¡ª ’¬∆¡ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò Ó≈Û∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ «Ú¡≈‘ «Ú⁄
√ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò Ó≈Û∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ’¬∆ Ú∂ √º◊∆ Í≈ ’∂ ‘∆ ’øÓ √≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í √º◊∆ Á∂ È≈Ò «‹øÈ≈
√≈∂ «ÙÂ∂Á≈ «ÓÒ ’∂ «Ú¡≈‘ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‘ «ÙÂ∂Á≈ ’ج∆ È≈ ’ج∆ «⁄ ÎπºÒ È‘∆∫ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, √º◊∆ Á∆ ¿∞‘ √‹≈Ú‡ È‘∆∫ «‘øÁ∆ √∆Õ «¬√
◊«‘‰≈ Í≈¿∞∫Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ «Ú⁄ √º◊∆ ÎπºÒ Ò¬∆ ’¬∆ Ú∂ ÈÚ∆∫ «Ú¡≈‘∆ Ú‘π‡∆ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ÂØ∫ ÎπºÒª Á∆ Ó≥◊ Ú∆ ’Á∆
Í≈¿∞‰∂ ˜»∆ ‘πøÁ∂ √È - ‘πøÁ∆ √∆-
√º◊∆ ÎπºÒ Ì»¡≈ «Ò¡≈¿±◊∆, √º◊∆ ª Ó∂∂ Ó≈«Í¡ª ’≈¬∆,
«‡º’≈ «Ò¡≈¿∞‰◊∂ ‹ø◊∆Ø Â∂∂ È≈È’∂Õ Â±ø ÓÀ˘ ÎπºÒ ’≈ Á∂Õ
√º◊∆ ÎπºÒ «√ Â∂ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ ◊«‘‰≈ ‘πøÁ≈ √∆- ’¬∆ Í«Ú≈ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ¬∂È∆ Ó≈Û∆ ‘πøÁ∆ √∆ «’ ¿∞‘
Ê«Û¡ª Ï≈fi È≈ «ÍºÍÒ √Ø∫‘Á∂, «Ú¡≈‘ «Ú⁄ ¡≈͉∆ Ë∆ ˘ √º◊∆ Ú∆ È‘∆∫ Á∂ √’Á∂ √ÈÕ ¬∂√∂ Ò¬∆ «Ú¡≈‘
ÎπºÒª Ï≈fi ÎπÒ≈‘∆¡ªÕ «Í¤Ø∫ Ú‘π‡∆ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ ÂØ∫ √º◊∆ ωÚ≈¿∞‰ Á∆ «¬º¤≈ ’Á∆ ‘øπÁ∆ √∆-
√º◊∆ ÎπºÒ «√ª ˘ √Ø∫‘Á∂, ‹∂ Óπø«‚¡≈ ±ø ’À∫·≈ Ú∂ ’≈¿∞‰≈,

BEG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BEH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÓÀ˘ Ú∆ ’≈ Á∂ √º◊∆ Óπø«‚¡≈,
Â∂∂ Ó◊ «Î»ø◊∆ ̺‹∆ Óπø«‚¡≈Õ
x x x ’√«Ï¡ª «Ú⁄ Ú∆ «Ï¿±‡∆ Í≈Ò ÷πÒ∑∂ ‘ج∂ ‘È, «‹‘Û∂ «Ùø◊≈ ’È Á∂
ÓÀ˘ √º◊∆ ’≈ Á∂ Ú∂,
√‘π∂ «Á¡≈ ‹≈«¬¡≈Õ
◊«‘«‰¡ª Á∆ ÒÛ≈¬∆ √ÏøË∆ «¬’ ¶Ó≈ √≈≈ ÒØ’ ◊∆ ‘À, «‹√
«Ú⁄ ◊«‘«‰¡ª Á∂ fi◊Û∂ √ÏøË∆ Ú‘π‡∆ Á∆ ◊πºÂ Â∂ ’⁄«‘∆ Òº◊Á∆ ‘ÀÕ ¬∂√
fi◊Û∂ Á∂ ¯À√Ò∂ Ò¬∆ √º◊∆ ÎπºÒª ˘ ÙÀÙÈ ‹º‹ Á∆ ¿∞Í≈Ë∆ «ÁºÂ∆ ◊¬∆ ‘À, ‹Ø
«¬‘ «√ºË ’Á∆ ‘À «’ √≈∂ ◊«‘«‰¡ª «Ú⁄Ø∫ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Ó‘ºÂÂ≈ √º◊∆
ÎπºÒª Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ -
Â∂∆ ◊πºÂ Â∂ ’⁄«‘∆ Òº◊Á∆,
Á»Ø∫ Á»Ø∫ ¡≈¿∞‰ fi◊Û∂Õ
√º◊∆ ÎπºÒ È∂ ÙÀÙÈ ‹µ‹ Â∂∂,
’À∫·≈ Â∂≈ ÓØ‘ÂÓ ‘ÀÕ
ÈºÊ Óº¤Ò∆, Ó∂÷ Â∂ ’Ø’≈,
«¬‘ È∂ √≈∂ ¤Ø‡∂ Ó«‘’Ó∂Õ
x x x @
√º◊∆ Á∆ Ù’Ò Ó»Ë∆ Ó≈∆ ·±·∆ Ú◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Á∂ ¿∞Í «¬’
«Èº’∆ «‹‘∆ ¨øÏ∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆ «‹√ «Ú⁄ È◊ ‹«Û¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ √º◊∆ Á≈
¡≥ÁÒ≈ «‘º√≈ ⁄ªÁ∆ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ¡≥ÁÒ∂ ⁄ªÁ∆ Á∂ «‘º√∂ ¿∞Í Ò≈÷
Ò≈ ’∂ √ØÈ∂ Á∆ Ó∆È≈’≈∆ ’’∂ ͺÂ≈ Ò≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ √º◊∆ Á∂ ¡≥ÁÒ∂
Í≈√∂ ’∞ø‚≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’∞ø‚∂ «Ú⁄Ø∫ Á∆ ‘∆ ÍªÁ≈ Òøÿ≈ ’∂ Ó∆„∆¡ª
«Ú⁄ √º◊∆ ◊πøÁ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ √º◊∆ Á∂ ¡≈√∂ Í≈√∂ √º◊∆ Á∆ Ù’Ò Á∂ ‘∆ ÁØ ÎπºÒ,
«‹È∑ª Á≈ ¡≈’≈ √º◊∆ È≈ÒØ∫ ¤Ø‡≈ ‘πøÁ≈ √∆, Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ÎπºÒ Ú∆
√º◊∆ Á∆ Â∑ª ‘∆ ωÁ∂ √ÈÕ √º◊∆ Á∆ Â∑ª ‘∆ Ó∆„∆¡ª «Ú⁄ ◊πøÁ∂ ‹ªÁ∂
√ÈÕ √Ì ÂØ∫ ÓÙ‘» ÍªÁ∂ Í«‡¡≈Ò∂ Á∂ Ó≥È∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Á»‹∂ ÈßÏ Â∂
¡≥«ÓÃÂ√ Á∂ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
‘π ‰ Ï‘π  ∆¡ª ÒÛ’∆¡ª ÍÛ∑ Á ∆¡ª ‘ÈÕ «Ú«Á¡≈ Á∂ Í≈√≈ È∂
ÒÛ’∆¡ª «Ú⁄ ◊«‘«‰¡ª ÍÃÂ∆ Í«‘Òª «‹‘∆ «÷º⁄ È‘∆∫ «‘‰ «ÁºÂ∆Õ ‘π‰
«Ú¡≈‘ª/Á≈‹ «Ú⁄ √º◊∆ ÎπºÒª Á≈ ◊«‘‰≈ È‘∆∫ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈Õ ‘π‰ «Ú¡≈‘ª
BEI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«Ú⁄ ÒÛ’∆¡ª ˘ ◊«‘«‰¡ª Á∂ È≈Ò È≈Ò «‹√Ó≈È∆ ÂΩ Â∂ «Ùø◊≈ ’È
ÚºÒ «˜¡≈Á≈ «Ë¡≈È «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÏÛ∂ ÏÛ∂ Ù«‘ª ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂
‘˜≈ª πÍÀ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ‘π‰ √º◊∆ ÎπºÒ ª √‡∂‹ Â∂ «◊ºË≈ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª
‹ª ’ج∆ ‘Ø Îø’ÙÈ ’È Ú≈Ò∆¡ª ’∞Û∆¡ª Á∂ Í≈¬∂ ‘∆ Ș ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
Î∂ √º◊∆¡≈ Á∆ ʪ ‹Ò∂Ï∆ ‹»«Û¡ª È∂ ÒÀ Ò¬∆Õ
¡≈¿∞∫Á∆ ’∞Û∆¬∂, √º⁄ Á∂ Ï⁄È ‘πøÁ∂ ◊»Û∂,
Ϭ∆ √º◊∆¡ª «ÈÒ≈Ó ‘Ø ◊¬∆¡ª,
‘π‰ ⁄ºÒ ͬ∂ ‹Ò∂Ï∆ ‹»Û∂Õ
x x x x
ÈÚ∂∫ ÎÀÙÈ Á∆ ’∞ÛÂ∆ Í≈ ’∂,
Ó»ø‘ Â∂ Ìπº«’¡≈ Ë»Û≈Õ
⁄º’∆ Á∂ ÍπÛ Ú◊≈,
⁄ºÒ «Í¡≈ ‹Ò∂Ï∆ ‹»Û≈Õ
‘π‰ Ú‘π‡∆ Á∂ ◊«‘«‰¡ª «Ú⁄Ø∫ √º◊∆ ÎπºÒ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ ¡ÒØÍ ‘Ø ◊¬∂
‘ÈÕ
ÿπø‚ ’º„‰≈
’ºÍÛ∂ È≈Ò Ó»ø‘ „º’‰ ˘ ÿπø‚ ’º„‰≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÿπø‚ √‘π∂ ÿ
’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
Ú√‰≈ √‘π«¡ª Á≈,
ÿπø‚ ’º„ ’∂ ÓÛ’ È≈Ò Â∞È≈Õ
ÿπø‚ ’º„‰ Á≈ «Ú≈‹ «’Ú∂∫ Ùπ» ‘Ø«¬¡≈, «’¿∞∫ Ùπ» ‘Ø«¬¡≈, ’Á Ùπ»
‘Ø«¬¡≈, «¬‘ «¬’ Úº÷∆ ÷Ø‹ Á≈ «ÚÙ≈ ‘ÀÕ ÿπø‚ Á∆¡ª «ÂøÈ «’√Óª Ó≥È∆¡ª
◊¬∆¡ª ‘ÈÕ Í»≈ ÿπø‚, ¡ºË≈ ÿπø‚ Â∂ ’≈‰≈ ’∞ø‚Õ Í»≈ ÿπø‚ ¿∞√ ÿπø‚ ˘
’«‘øÁ∂ √È «‹‘Û≈ ÿπø‚ Ó»ø‘ ÂØ∫ Ùπ» ‘Ø ’∂ «‘ºÂ º’ ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡ºË≈
ÿπø‚ ¿∞‘ ÿπø‚ ‘πøÁ≈ √∆, «‹‘Û≈ ÿπø‚ Ó»ø‘ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ◊Ò Âº’ ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ’≈‰≈ ÿπø‚ ¿∞√ ÿπø‚ ˘ ’«‘øÁ∂ √È, «‹‘Û≈ ÿπø‚ Ó»ø‘ Á∂ «√¯ ¿∞√
Í≈√∂ ÚºÒ ’ºŒ«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ Í≈√∂ ÚºÒØ∫ ’ج∆ ÿπø‚ ’º„‰ Ú≈Ò≈ ÍπÙ
¡≈¿∞∫Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ó»ø‘ Á≈ Á»√≈ «‘º√≈ Èß◊≈ «‘øÁ≈ √∆Õ
BF@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¿∞√ √Ó∂∫ Ú∆ ÿπø‚ ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í«Ú≈ Á∂ ÓÀ∫Ï, «ÙÂ∂Á≈, Ù∆’∂
Ú≈Ò∂ Ù◊È Á∂ ’∂ Ú‘π‡∆ Á≈ ÿπø‚ ⁄º’ ’∂ Ó»ø‘ Ú∂÷Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ú‘π‡∆ ◊Ø∆ ‘À,
’≈Ò∆ ‘À, ¶Ó∆ ‘À, ÓË∆ ‘À, ¿∞Ó Á∆ ¤Ø‡∆ ‘À, ÏÛ∆ ‘À, ÈÀ‰ È’Ù «Âº÷∂ ‘È,
«Óº‚∂ ‘È, Á≈ ÍÂ≈ Í«‘Ò∆ Ú∂ ÿπø‚ ⁄πº’‰ ÂØ∫ ‘∆ Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆-
ÈÚ∆∫ Ï‘» Óπ’Ò≈Ú∂ ¡≈¬∆,
Ï«‘ ◊¬∆ Í∆Û∑≈ ‚≈‘ ’∂Õ
Ò«‘ø◊≈ ‹≈Ó‰∆, ’∞ÛÂ∆ Ú∆ Á∆,
Ï«‘ ◊¬∆ ⁄Ω∫’ ⁄øÁ Ò≈ ’∂Õ
«Í≥‚ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª ⁄≈Úª ÓºÂ∆¡ª,
¡≈¬∆¡ª ‘πøÓ ‘πÓ≈ ’∂Õ
ÈÚ∆∫ «Ú¡≈‘πÒ∆ Á≈,
Ȫ Íπº¤‰ ÿπø‚ ⁄π’≈ ’∂Õ
Óπ√ÒÓ≈Ȫ «Ú⁄ ÿπø‚ Á∆ ʪ Ïπ’≈ Í«‘ȉ Á≈ «Ú≈‹ ‘ÀÕ «‹Ê∂ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ ’ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Óπø‚∂
Á»‹∆¡ª √≈∆¡ª ‹≈Â∆¡ª «Ú⁄ ÿπø‚ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á √‘π∂ ÿ ‹≈ ’∂ ’∞Û∆ Á∂ ‹π¡≈È ‘؉ Â∂ Óπ’Ò≈Ú≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï‘»¡ª ‹Á ÿ Á∆
’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞Ê∂ Óπ√ÒÓ≈È ‹≈Â∆ «Ú⁄ Ïπ’≈ ‘ ÒÛ’∆ ⁄≈‘∂ ¿∞‘ Á∂‘Ò∆ ÂØ∫ Ï≈‘ ÍÀ º÷Á∆¡ª √È Âª ÿπø‚ ’º„ ’∂ «È’ÒÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á
’∞¡≈∆ ‘À, ⁄≈‘∂ «Ú¡≈‘∆ ‘ج∆ ‘À, Í«‘ÈÁ∆ ‘ÀÕ Ïπ’∂ Â∂ ÿπø‚ È≈Ò √ÏøË Ú≈Í√ ÿ ¡≥Á ÍÀ º÷Á∆¡ª √È, ¿∞√ √Ó∂∫ ‘∆ ÿπø‚ ⁄ºπ’Á∆¡ª √ÈÕ ÿπø‚
¡÷≈‰ Ú∆ √≈˘ «ÓÒÁ∂ ‘È- ’º„‰ Á∆ ¡ÀÈ∆ Â’Û≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆ «’ √≈Ë»¡ª ˘ ıÀ Ú∆ ÿπø‚ ’º„ ’∂ Í≈¬∆
ÿπø‚ «Ú⁄ Ò«‘ Ï«‘, ‹ªÁ∆ √∆Õ ⁄≈‘∂ √≈Ë»¡ª ˘ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ºÏ Á≈ »Í √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈
Ïπ’∂ «Ú⁄ √≈≈ Ù«‘Õ √∆Õ ‹π¡≈È∆ Á∆ «√÷ ÁπÍ«‘, ◊Ø≈ ø◊ Â∂ ‘π√È Á∆ Â≈Ï Ú∂÷ ’∂ ’¬∆
«¬‘ ¡÷≈‰ ¿∞√ √Ó∂∫ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À ‹Á «¬‘ Áº√‰≈ ‘ØÚ∂ «’ ÊØÛ∂ ’«‘ ¿∞·Á∂ √È -
ÍÁ∂ «Ú⁄ ÊØÛ∑∆ ÏÁÓ≈Ù∆ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ‘À ¡Â∂ Ï‘πÂ∂ ÍÁ∂ «Ú⁄ Ï‘πÂ∆ ◊Ø≈ ø◊ Â∂ ÙÏÂ∆ ¡º÷∆¡ª,
ÏÁÓ≈Ù∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ÿπø‚ «Ú⁄ ’ÀÁ ’∆Â∆¡ªÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ Á∆¡ª Ë∆¡ª ¡Â∂ Ï‘»¡ª Á∆ ͤ≈‰ ÿπø‚ ÂØ∫ x x x
‘πøÁ∆ √∆Õ Ï‘»¡ª ⁄≈‘∂ ÏπÛ∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √È Âª Ú∆ ÿπø‚ ’º„Á∆¡ª √ÈÕ ¡≈∂-¡≈∂-¡≈∂,
«Ú¡≈‘ √Ó∂∫ ÒÛ’∆ ‹Á Î∂«¡ª/¡ÈßÁ ’≈‹ Á∆ √Ó Â∂ ÏÀ·Á∆ √∆, ¿∞√ ÿπø‚ «Ú⁄ ¡º◊ Óº⁄Á∆,
√Ó∂∫ ÿπø‚ ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Ú¡≈‘ ¿∞Íø ‹Á ÒÛ’∆ ˘ ‚ØÒ∆, Ê «Ú⁄ ⁄πøÈ∆ √≈Û È≈ Ò¬∆ Óπ«‡¡≈∂Õ
«Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ Ú∆ ÒÛ’∆ ÿπø‚ ’º„ ’∂ ÏÀ·Á∆ √∆Õ Ú‘π‡∆ ˘ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï‘πÂ∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ ‹øÓ«Á¡ª ‘∆ Ó≈ «ÁºÂ≈
‚ØÒ∆, Ê «Ú⁄Ø∫ ¿∞Â≈ ’∂ ‹Á √‘π∂ ÿ ¡≥Á ÒÀ ’∂ ¡≈¿∞∫Á∂ √È, ⁄Ω∫’∆ ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹√ ’’∂ Óπø«‚¡ª Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ ’∞Û∆¡ª Á∆ «◊‰Â∆ ÿº‡ ‘πøÁ∆
⁄Û∑≈¿∞∫Á∂ √È, Í≈‰∆ Ú≈ ’∂ Í∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ Ú∆ ÿπø‚ ’º«„¡≈ √∆Õ ‘ Í«Ú≈ «Ú⁄ ’ج∆ È≈ ’ج∆ ¤Û≈ «‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¤«Û¡ª Á≈ ÿ
‘πøÁ≈ √∆Õ Ú‘π‡∆ ˘ ⁄Ω∫’∆ ÂØ∫ ¿∞Â≈ ’∂ ‹Á Í∆Û∑∂ Â∂ «Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, Â∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ Ï‘∞ ¡≈Á √«Â’≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ¤«Û¡ª ÂØ∫

BFA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BFB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ï‘»¡ª ÿπø‚ ’º„ ’∂ º÷Á∆¡ª √ÈÕ Í ’¬∆ ÓÈ⁄Ò∆¡ª Â∂ Ù≈Â∆ Ï‘»¡ª ’À∫·≈
¤«Û¡ª «Ú⁄ ÌÛÊ» Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª Ú∆ ‘πøÁ∆¡ª √È - ÓÈ ‘∆ ÓÈ «Ú⁄ ‘ «¬√Âz∆ ÍπÙ Á∆ ÂÓøÈ≈ ‘πøÁ∆ ‘À «’ ¿∞‘ Á»√«¡ª
ÿπø‚ ’º„‰≈ ÂÚ∆ Èß◊≈ º÷‰≈, ˘ ÚºË ÂØ∫ ÚºË √Ø‘‰≈ Òº◊∂, ⁄ø◊≈ Òº◊∂Õ √Ø‘‰∂ Òº◊‰ «Ú⁄ ÍÀÂ∆, ÓÀÂ∆
¤«Û¡ª Á∆ «‘º’ ¨‘‰ ˘Õ ◊π‰ ª ’∞Á ÚÒØ∫ ‘∆ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ÊØÛ∑≈ «‘º√≈ √ªÌ √øÌ≈Ò Â∂
‹Á √‘π≈, ‹∂· ‹ª ’ج∆ ÏÛ∂ Ê≈ Ò◊Á≈ «ÙÂ∂Á≈ ‹ª ÏÛ∂ ʪ ◊«‘«‰¡ª Á≈ Ú∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂’ «’√∂ ÍÂ∆ ÍÂÈ∆ Á≈ ’ºÁ ’≈· ⁄ø◊≈
Òº◊Á≈ ’ج∆ ‘Ø ÍπÙ ÿ ¡≥Á ÚÛ∑Á≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª ¿∞‘ ÷≥◊»≈ Ó≈ ’∂ ‹ª
‘ØÚ∂, ø◊ ◊Ø≈ ‘ØÚ∂, ÈÀ‰ È’Ù «Âº÷∂ ‘؉ ª ¿∞È∑ª Á∆ ¿∞Ò≈Á Ú∆ ¿∞È∑ª
«’√∂ Á≈ Ȫ ÒÀ ’∂ ¡≈͉∂ ÿ ¡≥Á Á≈ıÒ ‘؉ Á∆ √»⁄È≈ «ÁøÁ≈ √∆ ª ‹Ø
Ú◊∆ ‘∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «ÙÂ∂ ÏÃ≈‘Ó‰ª ¡Â∂ È≈¬∆¡ª ≈‘∆∫
Ï‘»¡ª ÿπø‚ ’º„ √’‰Õ ‹∂’ ¡◊≈¿±∫ √»⁄È≈ ÂØ∫ «ÏȪ ’ج∆ √‘π≈ ÿ
’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’∞Û∆ Óπø‚∂ Á≈ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Í«‘Òª Ú∂÷‰ Á≈ «Ú≈‹ È‘∆∫ √∆
¡≥Á ¡≈¿∞‰ Á≈ ¡≈Á∆ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ÂØ∫ ȱø‘ª ÏÛ∆¡ª ¡Ω÷∆¡ª «‘øÁ∆¡ª
ª «¬‘ ¡≈Ó ’«‘øÁ∂ ‘πøÁ∂ √È «’ “’∞Û∆ Ó≥π‚∂ ˘ Â∞√∆∫ ’∆ Ú∂÷‰≈ ‘À, ’∞Û∆
√È-
Óπø‚≈ Ú∆ Óª Ï≈Í Ú◊∂ ‘∆ ‘ÈÕ”
’Ø∆ ’Ø∆ ’±ø‚∆ «Ú⁄ «Ó⁄ª ÓÀ∫ ◊Ûª,
√‘π∂ Á∆ ¡º÷ «Ú⁄ Í≈ Á∂È∆ ¡ª,
ÿπø‚ ’º„‰∂ Á∆ Û’ Óπ’≈ Á∂È∆ ¡ªÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ª ‹ª ‘Ø √Ó≈◊Óª «Ú⁄ Ù≈ÓÒ ‘؉ Ò¬∆,
Â∆¡ª Ú∂÷‰ ‹≈‰ √Ó∂∫ Ú∆ Ï‘»¡ª ÿπø‚ ’º„ ’∂ ‹ªÁ∆¡ª √È-
Á∂‘ È∆ ÍÂÒ∆¬∂ ◊∂Û≈,
¶Ó≈ √≈≈ ÿπø‚ ’º„ ’∂Õ
Í∂’∂ ÿ «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ’¬∆ Ú∂ ⁄øπÈ∆¡ª Ú∆ ÿº‡ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ «¬√
Ò¬∆ ÈÚ∆¡ª «Ú¡≈‘∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ Í«‘Òª Í«‘Òª ÿπø‚ ’º„‰≈ ÏÛ≈
¡Ω÷≈ Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ’’∂ ’¬∆ Ú∂ √‘π≈ ‡Ø’ ‡’≈¬∆ Ú∆ ’Á≈
«‘øÁ≈ √∆ -
Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á ÷∂Â∆ «Ú⁄ «Ú’≈√ È‘∆ ‘Ø«¬¡≈ √∆, √≈∆
Í∂’∆∫ ÓÀ∫ ’Á∂ ⁄πøÈ∆ È≈ Ò¬∆,
÷∂Â∆ Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌ ’Á∆ √∆Õ ÍÛ∑≈¬∆ Á≈ «Ú≈‹ È‘∆∫ √∆Õ ¿∞È∑ª
√‘π∆∫ ÿπø‚ ’º„‰≈ ÍÀ∫Á≈ È∆,
√«Ó¡ª «Ú⁄ √≈≈ ‘∆ ‡ºÏ ÁØ Ú∂Ò∂ Á∆ ؇∆ Ò¬∆ ¡È≈‹ ÍÀÁ≈ ’È Ò¬∆
√‘π≈ ‡Ø’Á≈ ¿∞·Á≈ Ï«‘øÁ≈ È∆Õ
«ÁÈ ≈ Һ«◊¡≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ÒØ’ ¡÷≈‰ ‘À-
Ï‘»¡ª Á∆ √≈∆ ¿∞Ó ÿπø‚ ’º„«Á¡ª ‘∆ ¶ÿ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‘π‰ «Ú«Á¡≈
Í∂‡ È≈ ͬ∆¡ª ؇∆¡ª,
Á∂ Í√≈ ’’∂ ÒÛ’∆¡ª Á≈ Í«Û∑¡≈ «Ò«÷¡≈ ‘؉ ’’∂ Ï‘π √≈∂
√Ì∂ ◊ºÒª ÷؇∆¡ªÕ
Â’‘∆‰ √ÓØ∫ «Ú≈‹ ıÂÓ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ’Ø¬∆ ÒÛ’∆ È≈ Î∂«¡ª √Ó∂∫
‘Ω Ò ∆-‘Ω Ò ∆ ÷∂  ∆ Á∆ Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌÂ≈ ÿº ‡ ‰ Òº ◊ ∆Õ È«‘ª
¡Â∂È≈ ‘∆ ¡ÈßÁ ’≈‹ √Ó∂∫ ÿπø‚ ’º„Á∆ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ Ï≈¡Á «Ú⁄ √‘π∂
«È’Ò∆¡ªÕ ÒØ’ª È∂ ÷»‘ Ò≈¿∞‰∂ Ùπ» ’∆Â∂Õ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ⁄ø◊∆ ‘؉
ÿ ‹≈ ’∂ ÿπø‚ ’º„Á∆ ‘ÀÕ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ ÿπø‚ ’º„‰ Á∆ √Ó ‘π‰ ıÂÓ ‘Ø
Òº◊∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ó∂«Ò¡ª ¡Â∂ «Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª «Ú⁄ ‘∆ Óπø‚∂,
◊¬∆ ‘ÀÕ
’∞Û∆¡ª, «¬√Â∆, ÍπÙ ⁄ø◊∂ ’ÍÛ∂ Â∂ ◊«‘‰∂ Í≈ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¡‰-
@
BFC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BFD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«Ú¡≈‘∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ È≈ ª ¿∞√ √Ó∂∫ ⁄ø◊≈ ÷≈‰ ˘ «ÁøÁ∂ √È ¡Â∂ È≈ ‘∆ ◊Ò «Ú⁄ ’À∫·≈ Í≈Õ
⁄ø◊≈ Í«‘ȉ ˘ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ◊«‘‰∂ Í≈¿∞‰ Á≈ ª √Ú≈Ò ‘∆ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ’¬∆ Ú∂ Ó∂Ò∂ ‹ªÁ∂ ¡≈͉∂ Ó≈‘∆ ˘ ¿∞√ Á∆ Ú‘π‡∆ Ú∆ ¡≈͉∂ Ò¬∆
‘πøÁ≈ √∆Õ Ò«‘ø◊≈ «Ò¡≈¿∞‰ Á∆ Ó≥◊ Ú∆ º÷ «ÁøÁ∆ √∆-
ÍπÙª «Ú⁄ ¿∞√ √Ó∂∫ ◊Ò Ò¬∆ ’À∫·≈, ÂÚ∆Â, ’øȪ Ò¬∆ ȺÂ∆¡ª, √π‰ Ú∂ Ó≈‘∆¡≈ ’À∫·∂ Ú≈«Ò¡≈,
‘ºÊª Ò¬∆ ¤≈ͪ ‘∆ ◊«‘‰∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ Òº◊∂ ‹≈È ÂØ∫ Ó«‘ø◊≈Õ
«Ú¡≈‘ ’È Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ «’¿∞∫ ‹Ø ¿∞√ √Ó∂∫ Ï‘πÂ∆¡ª ‹øÓÁ∆¡ª ’∞Û∆¡ª ÒÀ ‹≈ Ó∂≈ Òº’ «Ó‰ ’∂,
˘ Ó≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ ’ ’∂ Óπø«‚¡ª Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ ’∞Û∆¡ª ÿº‡ ‹≈Ú∆∫ Ó∂Ò∂ Â∂ «Ò¡≈ Á∂Ú∆∫ Ò«‘ø◊≈Õ
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Â’∆ÏÈ ‘ ÿ «Ú⁄ ¤Û∂ «‘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ ’¬∆ ’À∫·∂ Ú≈«Ò¡ª Á∆ ⁄Û∑ ‘∆ ‘Ø ‘πøÁ∆ √∆-
’¬∆ √≈Òª Ï≈¡Á ‹Á Óπø‚≈ ’∞Û∆ ‹π¡≈È ‘Ø ‹ªÁ∂ √È, ª Óπ’Ò≈Ú≈ «Ú⁄ ◊Òª Á∂ ’À∫·∂ √Ø‘‰,
«ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ Ó≈Û∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò Ú∆ Óπ’Ò≈Ú≈ Á∂‰ «Ú⁄ «√ ¿∞µÂ∂ Á√Â≈ªÕ
Á∂∆ Á≈ ’≈È Ï‰ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ’ج∆ È≈ ’ج∆ Ï‘≈È≈ ω≈ ’∂ ¡µ◊∂ «‹Ê∂ ÷Û ‹≈¬∆¬∂,
Í≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆ - ¿∞Ê∂ ¡≈¿∞‰ Ï‘≈ªÕ
‘≈Û∆ ¡¬∆ ÂØ∫ Á∂¿±∫ Óπ’Ò≈Ú≈, ‹∂ «’√∂ Á∂ Ó≈‘∆ ’ØÒ ’À∫·≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ ’À∫·≈ ω≈¿∞‰≈
ȺÂ∆¡ª Á∆ Í‘πø⁄ È‘∆∫Õ ⁄≈‘πøÁ≈ √∆ ª ¿∞√ Á∆ Ú‘π‡∆ Ú∆ ¡≈͉∂ ’Ø’∂ Á∆ Ó≥◊ ¡º◊∂ º÷ «ÁøÁ∆ √∆-
◊«‘‰∂ Ùπ» ÂØ∫ ‘∆ ‹È≈È∆¡ª Á∆ ËØ‘ ‘∂ ‘ÈÕ Âø◊∆ Â∞Ù∆ Ú∂Ò∂ «¬‘ ‹∂ Óπø«‚¡≈ ±ø ’À∫·≈ Ú∂ ’≈¿∞‰≈,
◊«‘‰∂ ‘∆ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ÍÃ≈‘π‰∂ ˘ √‘π∂ ÿ ÚÒØ∫ Í≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª ÓÀ˘ Ú∆ ’≈ Á∂ ’Ø’≈ Óπø«‚¡≈Õ
ȺÂ∆¡ª, ’À∫·∂ ’¬∆ Ú∂ ¿∞√ Á∂ ÿ Ú≈Ò∆ Á≈ ÏπºÂ≈ Ú∆ √≈ «ÁøÁ∂ √È - Ú∂ ¿∞ÂØ∫ «Óº«·¡≈,
¡≈ ÒÀ ȺÂ∆¡ª, ’≈ ÒÀ «ÍºÍÒ ÍºÂ∆¡ª, «ÁÒª «Á¡≈ ÷Ø«‡¡≈ Óπø«‚¡≈Õ
«’√∂ ’ØÒ ◊ºÒ È≈ ’∆∫Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹∂ ’ج∆ ’À∫·∂ Ú≈Ò∂ ˘ «ÁÒ Á∂ ÏÀ·Á∆ √∆ ª ¿∞√ Á∂
«ÍºÍÒ ÍºÂ∆¡ª «ÍºÍÒ Á∂ ͺ«Â¡ª Ú◊≈ ◊«‘‰≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’øÈ «Ú⁄ «ÁÒ‹≈È∆ Á∆ ÍÃ∆ Á∆ ’√’ ‘Ó∂Ù≈ ¿∞√ Á∂ «ÁÒ «Ú⁄ «‘øÁ∆ √∆-
Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈Ò∆¡ª ‘∂· ’∞ø‚∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ’∞ø«‚¡ª «Ú⁄ Ë≈◊≈ ‘ØÚ∂ ÂØÛ∆¬∂,
«Èº’∆¡ª «Èº’∆¡ª ͺÂ∆¡ª ω≈ ’∂ Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Óπ«‡¡≈ª Á∂ ÊØÛ∑∂ Ú∂ ’À∫·∂ Ú≈«Ò¡≈Õ
«‹‘∂ «√ «‘ºÒ‰ È≈Ò ‘∆ «ÍºÍÒ ÍºÂ∆¡ª ¡≈Í√ «Ú⁄ Úº‹Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª ÍÃ∆ È≈ ÂØÛ∆ ‹≈¬∂,
√ÈÕ Ú∂ ‹≈È∆ Ó∂«¡≈Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ª, √‘π∂ ÿ ‹≈‰ Â∂ Ó∂«Ò¡ª Â∂ ‹≈‰ √Ó∂∫ ’À∫·≈ Ó؇∂ Ó‰«’¡ª Á≈ ‘≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ÁØ Ó‰«’¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ¡È≈Ó
‘∆ ÒØ’ √‹ Ë‹ ’∂, Í«‘È Í⁄ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÚË∆¡≈ ’ºÍÛ∂, ◊Ò «Ú⁄ ÍÃØ«¬¡≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ’À∫·∂ Á∂ Ó‰’∂ ıÏ»˜∂ Á∆¡ª Ë≈∆¡ª Ú◊∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ’À∫·∂
’À∫·≈, ‘ºÊª «Ú⁄ ¤≈ͪ Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È - Á∂ Ó‰«’¡ª ˘ Ë≈◊∂ Á∆ ‚Ø∆ «Ú⁄ ÍØ«¬¡≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ’À∫·≈ ◊Ò «Ú⁄
⁄ºÒ «‹øÁ»¡≈ Ú∂ ⁄ºÒ Ó∂Ò∂ ⁄ºÒ∆¬∂, Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
⁄ºÒ∆¬∂ Ùπ’∆È∆ Ò≈Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ª Â∂ Óπ’Ò≈«Ú¡ª ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú∆ Ï‘π ϑπÂ
’øÈ «Ú⁄ ÓπøÁª, «√ Â∂ ÙÓÒ≈, √Óª ’∞Û∆¡ª ¡≈͉∂ Í∂’∂ «‘øÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¡≈͉∂ Óª Ï≈Í Á≈ ÿ

BFE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BFF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¡Â∂ ÷∂Â∆ Á∂ ’øÓª «Ú⁄ ‘ºÊ Ú‡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ Í∂’∂ ÿ Á∂ ’øÓª ÂØ∫ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ó≥‹∂ ‹ØÛ ’∂ ’Ø·∂ ”Â∂ º÷∂ Ò≈¿±‚ √Í∆’ Â∂ «¬‘
¡Ω÷∆¡ª ‘Ø ’∂ ¡≈͉∆ Óª ˘ Ú∆ ’«‘‰Ø∫ Ú∆ È‘∆∫ «fi‹’Á∆¡ª √È - ◊∆ ¡≈Ó Úº«‹¡≈ ’Á≈ √∆Õ
Ó≈¬∂ Â∂∂ ’øÓ È≈ Óπº’∂, Ú‰‹≈∂ ⁄»Û∆¡ª Ú∂⁄‰ ¡Â∂ ⁄Û∑≈¿∞‰ Á≈ ’øÓ ’«¡≈ ’Á∂ √ÈÕ
’À∫·∂ Ú≈Ò≈ ¡≈ «◊¡≈ ÍÃ≈‘π‰≈Õ ‹∂’ «Í≥‚ «Ú⁄ Ú‰‹≈∂ ¡≈¬∂ Á≈ ÍÂ≈ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆, ª Ì‹≈¬∆
x x x x ¡≈͉∆ ȉÁ Á≈ «Ó≥È ÂÒ≈ ’ ’∂ Ú‰‹≈∂ ˘ ⁄»Û∆¡ª ⁄Û∑≈¿∞‰ Ò¬∆
Óπø‚≈ √≈˘ ÒÀ‰ ¡≈ «◊¡≈, ÏπÒ≈¿∞‰ Ò¬∆ Ì∂‹Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
Í≈ ’∂ ’À∫·≈ ‹π◊È∆¡ª Ú≈Ò≈Õ ¡≈«¬¡≈ «Í≥‚ «Ú⁄ √π‰∆∫Á≈ Ú‰‹≈≈,
«Ú«Á¡≈ Á≈ Ô∞º◊ ¡≈¿∞‰ ’ ’∂ Óπø«‚¡ª «Ú⁄ ’À∫·∂, ÂÚ∆ Â∂ È∆ √ºÁ «Ò¡≈ ȉ≈È∂ ≈‰∆¬∂!
ȺÂ∆¡ª Í≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ «ÏÒ’∞Ò ıÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ’À∫·∂ Â∂ ÂÚ∆ ª Ú‰‹≈∂ ˘ Ú∆ «¬’ ʪ ÏÀ· ’∂ Úø◊ª ⁄Û∑≈¿∞‰ Ò¬∆ ÍÃ∂«¡≈ ‹ªÁ≈
‘π‰ Ìø◊Û≈ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∂, ◊Ω‰ Ú≈Ò∂ Â∂ ‘Ø ’Ò≈’≈ª Á∂ ◊Òª «Ú⁄ √∆-
Í≈«¬¡≈ √‡∂‹ ¿∞Í ‘∆ Ú∂÷∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡≈ Ú‰‹≈«¡≈, Ï‘π Ú‰‹≈«¡≈,
@ «’Ê∂ ¡≈ Â∂∂ ÿ Ú∂?
«Í≥‚ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª ’ ÒÀ ”’º·∆¡ª,
’º⁄ Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª
«’¿∞∫ «ÎÁ≈ ¬∂∫ Á Á Ú∂?
⁄»Û∆¡ª ˘ ¡º‹ Á∆¡ª √ØÈ∂ Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª È≈ √Ófi ÒÀ‰≈Õ ÓÀ∫ ¿∞È∑ª
⁄≈Û∑ ÏÒΩ∆ Úø◊ª Ó∂∂,
⁄»Û∆¡ª Á∆ ◊ºÒ ’ «‘≈ ‘ª, «‹‘Û∆¡ª ’º⁄ Á∆¡ª ω∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
Â∂∆ fiØÒ∆ Á∂ «Ú⁄ Í≈ «Á¡ª ˜ Ú∂Õ
¿∞È∑ª ˘ Úø◊ª Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª ’ØÒ ÷≈‰ ‹Ø◊∂
Ì∆Û∆ Úø◊ Ï⁄≈ ’∂ ⁄≈Û∑∆,
Á≈‰∂ ‘∆ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ √ØÈ≈ ÷∆Á‰≈ ¡≈Ó ¡≈ÁÓ∆ Á∂ Ú√ Á≈ Ø◊ È‘∆∫
ÓÀ∫ ‹≈¿±∫◊∆ Ó Ú∂Õ
√∆Õ ¡≈Ó Í«Ú≈ª Á∆¡ª Ï‘»¡ª Á≈ ’º⁄ Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª ¡Â∂ ÁøÁ≈√≈ ‘∆
’ØÒ∂ ÏØÂÒ Á∂,
«Ùø◊≈ Á∆¡ª Ú√ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
⁄≈ ⁄ø«◊¡≈Û∂ Ë Ú∂Õ
Óπø‚≈ ÓØ‘ «Ò¡≈ ÂÚ∆ª Ú≈Ò≈,
ȉÁ ¡Â∂ Ì‹≈¬∆ Á≈ ÏÛ≈ È∂ÛÒ≈ «ÙÂ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ ¿∞‘
ÁÓÛ∆ Á≈ √º’ ÓÒ ’∂Õ
¡≈͉∆¡ª ı≈‘Ùª Í»∆¡ª ’È Ò¬∆ ¡≈͉∆ Ì‹≈¬∆ Á≈ √‘≈≈ Ú∆
ÒÀ∫Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
Ì≈Ï∆¬∂ ⁄Û∑≈ Á∂ ⁄»Û∆¡ª,
¡≈«¬¡≈ ◊Ò∆ «Ú⁄ «¬’ Ú‰‹≈≈Õ
‘ ’ºÍÛ≈, ‘ ◊«‘‰≈, ‘ «’√Ó Á∂ ø◊ »Í Â∂ ’ºÁ ’≈· Â∂ È‘∆∫
√‹Á≈ ‘πøÁ≈Õ Â∆Ò∆ «Âº÷∂ Ⱥ’ Â∂ √‹Á∆ √∆Õ ⁄»Û∆¡ª Ò¬∆ ◊Ø∆¡ª Ï≈‘ª
⁄≈‘∆Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
⁄»Û∆¡ª ◊Ø∆¡ª Ï≈‘ª Á≈ ◊«‘‰≈,
Â∆Ò∆ √‹∂ «Âº÷∂ Ⱥ’ ˘Õ

BFG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BFH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ◊«‘‰∂ Â∂ ⁄»Û∆¡ª ‘∆ Óπ«‡¡≈ Á≈ «Ùø◊≈ ‘πøÁ∂
√È-
◊«‘«‰¡ª Ï≈fi È≈ √Ø∫‘Á∆¡ª È≈ª,
⁄»Û∆¡ª Ï≈fi ’Ò≈¬∆¡ªÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ «Ú¡≈‘ ’È Á≈ «Ú≈‹ ‘πøÁ≈
√∆Õ ‹Á ’∞Û∆¡ª ‹π¡≈È ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √È, ¿∞√ √Ó∂∫ Óπ’Ò≈Ú≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ Óπ’Ò≈Ú∂ Ú∂Ò∂ ’∞Û∆ ¡≈͉∆ Óª ÂØ∫ ⁄»Û∆¡ª ⁄Û∑≈¿∞‰ Á∆ «ÈÓ≈‰∆ «‹‘∆
Ó≥◊ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
⁄»Û∆¡ª ⁄Û∑≈ Á∂ ø◊Ò∆,
ÓÀ∫ ¡º‹ Óπ’Ò≈Ú∂ ‹≈‰≈Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ⁄≈‘∂ ÒØ’ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ϑπ ⁄ø◊∆ È‘∆∫
‘πøÁ∆ √∆, Í ‘ ÿ «Ú⁄ ÁπºË ¡≈Ó ‘πøÁ≈ √∆Õ ÒØ’ ÁπºË, Óº÷‰, ÿ∆, Á‘∆∫
º‹ ’∂ ÷ªÁ∂ √ÈÕ ¡ºË «Û’, «Â¿±Û, Òº√∆ Í∆∫Á∂ √ÈÕ ÁπºË ¿∞È∑≈ √«Ó¡ª
«Ú⁄ ‘ºÊ∆∫ «Û«’¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í«‘ Á∂ ÂÛ’∂ ¿∞· ’∂ ‹Á ÈÚ∆∫ Ï‘»
⁄»Û∆¡ª Ú≈Ò∆¡ª Ï≈‘ª È≈Ò ÁπºË «Û’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ¤‰’Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª
«’√∂ ≈◊ Á≈ ÌπÒ∂÷≈ Ú∆ Í≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ Ú∂ «¬‘ ⁄»Û∆¡ª
¿∞√ Á∂ Ó≈‘∆ Á∆ È∆∫Á ı≈Ï ’È Á≈ ’≈È Ú∆ ω ‹ªÁ∆¡ª √È -
ÈÚ∆∫ Ï‘» ÁπºË «Û’∂,
¿∞µ· ’∂ Í«‘ Á∂ ÂÛ’∂Õ
⁄»Û∆¡ª È∂ ≈◊ ¤∂Û «Ò¡≈,
Ó∂∂ È∆∫Á ¡º÷ª «Ú⁄ Û’∂Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒÀ Á∂ ’∂ ⁄»Û∆¡ª ‘∆ «¬’ Ï≈‘ª Á≈ «Ùø◊≈ ‘πøÁ∆¡ª
√ÈÕ ’¬∆¡ª ’ØÒ ¡≈͉∆ Ó≈Û∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ’≈È ¡≈͉∆ Ú‘π‡∆ Á∆
⁄»Û∆¡ª Á∆ Ó≥◊ Ú∆ Ú∂Ò∂ «√ Í»∆ È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆
‹Á ’Á∂ ¿∞√ Á∂ Ó≈‘∆ ’ØÒ ÍÀ√∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞‘ ¡≈͉∆ ⁄»Û∆¡ª ⁄Û∑≈¿∞‰
Á∆ Ó≥◊ ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
Â∂∆ ‹∂Ï ”⁄Ø∫ ÷Û’Á∂ ÍÀ√∂,
‘ºÊª ˘ ⁄Û∑≈ Á∂ ⁄»Û∆¡ªÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ⁄ªÁ∆ Á∂ πÍÀ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª Á≈ ‹∂Ï «Ú⁄ ‘Ø«¬¡ª
Á≈ ÷Û’≈ ‘؉ ’ ’∂ ÍÂ≈ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆Õ
BFI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√Ó≈‹ «Ú⁄ ȱø‘ ¡Â∂ √º√ Á≈ «ÙÂ≈ ’Á∂ Ú∆ √π÷≈Úª È‘∆∫ «‘≈Õ «¬‘
¡≈Í√ «Ú⁄ ÷«‘ÏÛÁ∆¡ª ¡Â∂ ÷Û’Á∆¡ª ‘∆ ‘∆¡ª ‘ÈÕ √º√ È∂ ’Á∂ Ú∆
Óª Ï‰È Á∆ ’Ø«ÙÙ È‘∆∫ ’∆Â∆Õ √º√ ˘ «‹Ê∂ «’Â∂ Ú∆ ÓΩ’≈ «ÓÒÁ≈ √∆, ¿∞‘
¡≈͉∆ ȱø‘ Á∂ ’øÓª «Ú⁄ È∞’√ ’º„‰Ø∫ È‘∆∫ ‘‡Á∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ √º√ ÚÒØ∫
⁄Û∑≈¬∆¡ª ◊¬∆¡ª Úø◊ª Ú∆ ¿∞√ ˘ È‘∆∫ √π÷ªÁ∆¡ª √È-
«¬‘ Úø◊ª Ó∂∆ √º√ È∂ ⁄Û∑≈¬∆¡ª,
ÌøȪ Ó«‘Ò Á∂ È≈Ò,
Úø◊ª ‡Ø’Ú∆¡ªÕ
Óª ÚÒØ∫ «ÁºÂ∆ ‘ Ú√ Ë∆ ˘ «Í¡≈∆ ‘∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆ √◊Ø∫ ¿∞√ ˘
√ªÌ √ªÌ ’∂ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ⁄≈‘∂ ¿∞‘ ⁄»Û∆¡ª ‘∆ ‘πøÁ∆¡ª √È -
«¬‘ Úø◊ª Ó∂∆ Óª È∂ ⁄Û∑≈¬∆¡ª,
º÷ª ¡º÷ª Á∂ È≈Ò,
Úø◊ª ‡Ø’Ú∆¡ªÕ
¿∞‘ ¡≈͉∂ Ó≈‘∆ ÚÒØ∫ ⁄Û∑≈¬∆¡ª Úø◊ª ˘ ‘ Ú’Â ¡≈͉∂ ’Ò∂‹∂
È≈Ò Ò≈ ’∂ º÷Á∆ √∆-
«¬‘ Úø◊ª Ó∂∂ Ó≈‘∆ È∂ ⁄Û∑≈¬∆¡ª,
º÷ª ’Ò∂‹∂ È≈Ò,
Úø◊ª ‡Ø’Ú∆¡ªÕ
Â∆¡ª, ’» ¬ ∂ Â∂ √◊∆ Á∂ Úª √Ó∂ ∫ ⁄» Û ∆¡ª «ÚÙ∂ Ù ÂΩ  ”Â∂
⁄Û∑≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Ó∂«Ò¡ª «Ú⁄ «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ Ú‰‹≈∂ ⁄»Û∆¡ª
Ú∂⁄‰ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ‹∂’ «’√∂ Á∂ ÍÂ∆ Á∆ ÓΩ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ ª ¿∞√ Á∂
Í«‘È∆¡ª ⁄»Û∆¡ª ˘ ÌøÈ/ÂØÛ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’ج∆ «ÚËÚ≈ ⁄»Û∆¡ª
È‘∆∫ Í«‘È √’Á∆ √∆Õ ’º⁄ Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª ˘ ÌøÈ ’∂ ’∞Û∆¡ª «Í¡≈
’„Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
¡º‹ √≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª ÍÛ∑Á∆¡ª ‘ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ⁄»Û∆¡ª/Úø◊ª Í«‘ȉ
Á≈ «Ú≈‹ ıÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ «Ú¡≈‘ «Ú⁄ Úø◊ª Á∆ ʪ ‘π‰ ⁄»Û∂ Í«‘È∂
‹ªÁ∂ ‘È ‹Ø ÍÒ≈√«‡’ Á∂ ω∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ’º⁄ Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª/Úø◊ª Á∆ ʪ
‘π‰ √ØÈ∂ Á∆¡ª ⁄»Û∆¡ª È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ
@
BG@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ⁄≈Á∂ ⁄≈Á≈ √Û’ ‘»øfiÁ≈ ‹≈Ú∂,
’ÍÛ∂ Á∆ ¬∆‹≈Á ‘؉ Â∂ ÓÈ∞÷∆ Ú√Ø∫ È∂ ¡≈͉∂ √∆ ˘ ’ÍÛ∂ È≈Ò È∆ Óª Á∂ Ùπ’∆È ÍπºÂ Á≈Õ
„’‰≈ Ùπ» ’∆Â≈Õ Ùπ» Ùπ» «Ú⁄ ◊πÍ ¡ø◊ª ˘ ’ÍÛ∂ Á∆ ¶◊؇∆ È≈Ò x x x
’º«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡≈Ó ¡≈ÁÓ∆ Á≈ Í«‘≈Ú≈ ¶◊؇∆ ‘؉ ’ ’∂ Ó‘≈ÂÓ≈ «⁄º‡≈ ⁄≈Á≈ ’øȪ Á∂ «Ú⁄ ȺÂ∆¡ª,
◊ªË∆ È∂ ¶◊؇∆ ˘ ‘∆ ¡ÍÈ≈«¬¡≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ◊ªË∆ ‹∆ Ï≈∂ ÒØ’ È∆ Óª Á∂ Ùπ’∆È ÍπºÂ Á≈Õ
x x x
◊∆ ‘À -
«⁄º‡≈ ⁄≈Á≈ ’øȪ Á∂ «Ú⁄ ȺÂ∆¡ª,
Â∂∂ Òº’ Â∂ ’Í∆È ÓØ„∂ Ì»∆,
ͺ‡Â≈ Ùπ’∆È∆ È∂Õ
Â∂ ÷»ø‚∆ Ú≈Ò≈ Ó≈‘∆ «‘øÁ Á≈Õ
Ó∂«Ò¡ª Â∂ ÒØ’∆∫ ⁄≈Á≈ ÏøÈ∑ ’∂ ‹ªÁ∂ √È -
‘ºÊ √؇∆ Â∂ Â∂Û ¶◊؇∆,
ËØ Á∂ ⁄≈Á≈ Ò‘Ω∆ ¨‰ Í≈ ’∂,
¿∞‘ √∆ √¬∆˙, Ï≈Í» «‘øÁ Á≈Õ
È∆ Ó∂Ò∂ ‹≈‰≈ Óπ’√ Á∂Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∂ ÷ºÁ ‘∆ Í«‘ÈÁ∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ÁÛ Ú∆ ÷ºÁ
Í≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ‹∂ «’√∂ √≈Ë≈È/¡≈Ó «‹‘∆ «Áº÷ Ú≈Ò∂ ◊ºÌ» Á≈ «’√∂
√πȺ÷∆, ¤ÀÒ ¤Ï∆Ò∆ Óπ«‡¡≈ È≈Ò «Ú¡≈‘ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆ ª «’‘≈ ‹ªÁ≈
√∆-
Óπø‚≈ ÏøÈ∑ ’∂ ÷ºÁ Á≈ ÌØÊ≈,
«Ú¡≈‘ ’∂ ÒÀ «◊¡≈ ͺ‡ Ú◊∆Õ
⁄≈Á∂ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ÌØÊ≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «Ú⁄≈∂
«‹‘Û∂ ¤Û∂ «‘ ‹ªÁ∂ √È, «‹È∑ª Á∂ Ó≈Í∂ Ú∆ Ó ‹ªÁ∂ √È, ¿∞È∑ª Á∂ ’ÍÛ∂
ÓÀÒ∂ ’∞⁄ÀÒ∂ ‘∆ «‘øÁ∂ √È, «‹‘Û∂ Ëث¡ª ÂØ∫ Ú∆ «Èº÷Á∂ È‘∆ √È -
√≈ÏÈ ÊØÛ∑≈ ÓÀÒ ÏÊ∂∆,
÷»‘ Â∂ ÏÀ·≈ ØÚ∂Õ
Ó≈«Í¡ª Ú≈‘∂ Á≈,
¶◊؇∆ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ √∆ Á∂ √≈∂ ¡≥◊ª Â∂ ’ÍÛ∂ Í«‘È∂ ‹≈‰ Òº◊∂Õ Òº’
’Ω‰ ⁄≈Á≈ ËØÚ∂?
ÂØ∫ ‘∂·ª Î∂ ¨ø◊∆/ËØÂ∆/⁄≈Á∂ Í«‘ȉ Á≈ «Ú≈‹ ⁄º«Ò¡≈Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª
x x x
Á∂ ⁄ØÏª Á∆ ⁄ø◊∆ «√‘ ‘؉ ’’∂ ⁄≈Á∂ ‹⁄Á∂ Ú∆ ÏÛ∂ ‘πøÁ∂ √È -
‡πº‡∆ ‹πºÂ∆ Â∂ ⁄≈Á≈ ÓÀÒ≈,
«⁄º‡∂ ⁄≈Á∂, ’πø„∆¡ª Óπº¤ª,
Ó≈Û∂ «ÁÈ ¡≈ ◊¬∂ «ÓºÂ≈!
ÓØ„∂ ‚ª◊ ¿∞Ò≈∆Õ
⁄≈Á∂ ø◊Á≈, ‚ºÏ∆Á≈ Â∂ «⁄º‡∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «‹‘Û∂ «˜Ó∆∫Á≈ ÷∂Â∆
˜Ø ‹π¡≈È∆ Á≈,
«Ú⁄ ÿº‡ «Ë¡≈È «ÁøÁ∂ √È, «Ú‘Ò∂ «‘øÁ∂ √È, ÷⁄≈ «˜¡≈Á≈ ’Á∂
’Á∂ ÷»Ï ÷π¡≈∆Õ
√È, ’∞º’Û ÷≈‰ Á∂ Ùπ’∆È ‘πøÁ∂ √È, «⁄º‡∂ ⁄≈Á∂ Â∂ «⁄º‡∂ ’ÍÛ∂ Í«‘ÈÁ∂
x x x
√È, ¿∞È∑ª «˜Ó∆∫Á≈ª Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆-

BGA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BGB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «⁄º‡≈ ⁄≈Á≈, ’∞º’Û ÷≈‰≈, È∆ ‹∂ ÂÀ˘ ËπºÍ Òº◊Á∆,
˙√ ‹º‡ Á≈ È‘∆∫ «‡’≈‰≈Õ ÒÀ ÒÀ ⁄≈Á≈ Ó∂≈Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ √≈∆ Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌ ‘؉ ’≈È Ó√ª ÒØÛª ¡≈͉≈ ≈‘ ¡≈Í ÒºÌ ÒÀ∫Á∆¡ª ‘ÈÕ ÓÈ∞º÷∆ √»fi ¡Â∂ «Ú«Á¡≈
÷≈‰ ‹Ø◊∂ ‘∆ Á≈‰∂ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «‹‘Û∂ Í«Ú≈ª Á∆ ¡≈«Ê’ Á∂ Í√≈ ’ ’∂ ¶◊؇∆, ¨ø◊∆, ËØÂ∆ Â∂ ⁄≈Á∂ Á∆ ʪ ’º¤≈, È∆’ª,
‘≈Ò Ó≈Û∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞È∑ª Á∂ ◊ºÌ»¡ª Ï≈∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆- ’¤«‘«¡ª, Í‹≈«Ó¡ª ¡Â∂ ÍÀ∫‡ª È∂ ÒÀ Ò¬∆ ‘ÀÕ ‘π‰ Í≥‹≈Ï Á≈ Óπº÷
«⁄º‡∂ ⁄≈Á∂ ÒÛª ÂØ∫ ÷≈Ò∆, Í«‘≈Ú≈ ⁄≈Á«¡ª Á∆ ʪ ̪ ̪ Á∂ Í‹≈Ó∂ ¡Â∂ ÍÀ∫‡ª ‘ÈÕ ‘π‰ ‘
Ï‘πÂ∂ ◊Ì»¡ª Á∂Õ «¬√Â∆ ÍπÙ Á∆ ⁄ø◊∆ Òº◊‰ Á∆ ÍëÚÂ∆ «ÁÈØ «ÁÈ ÚºË ‘∆ ‘ÀÕ ¡º‹
x x x «‹√ ’ØÒ «√‘ ‘À, ‘π√È ‘À, ‹π¡≈È∆ ‘À, ¿∞√ Á∂ ⁄ø◊∂ Í≈¬∂ ’ÍÛ∂ √ØÈ∂ ”Â∂
‘π‰ Á∂ ◊ºÌ»¡ª Á∂, √π‘≈◊∂ Ú≈Ò≈ ’øÓ «ÁøÁ∂ ‘È-
«⁄º‡∂ ⁄≈Á∂ ˜Ó∆Ȫ ◊«‘‰∂Õ ¬∂’ ‘π√È ¡≈ÁÓ∆, ‘˜≈ ‘π√È ’ÍÛ≈Õ
x x x Ò≈÷ ‘π√È ‹∂Ú, ’ØÛ ‘π√È È÷≈Õ
⁄≈∂ ÒÛ ⁄≈Á∂ Á∂ ÷≈Ò∆, ‘π‰ Ó≈ÒÚ∂ ¡Â∂ Áπ¡≈Ï∂ «Ú⁄ ⁄≈Á∂ Í«‘È∂ ÿº‡ ‘∆ Ș ¡≈¿∞∫Á∂
ÓÀ˘ ’«‘øÁ≈ ÷≈ ÒÀ «¿∞Û∆¡ªÕ ‘ÈÕ Ó≈fi∂ «Ú⁄ ¡‹∂ Ú∆ Íπ≈‰∂ ÏπÛ∂ ⁄≈Á≈ Í≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ ⁄≈Á∂ Á≈ Ô∞º◊
¡‹∂‘∂ ÷⁄ ’È Ú≈Ò∂ Â∂ «Ú‘Ò∂ «‘‰ Ú≈Ò∂ ‹º‡ ˘ Â≈ÛÈ≈ ’∆Â∆ ‘π‰ ıÂÓ ‘؉ Á∂ È∂Û∂ Íπº‹ «◊¡≈ ‘ÀÕ
‹ªÁ∆ √∆ «’ ı⁄ ¡≈͉∆ ¡≈ÓÁÈ ˘ Óπº÷ º÷ ’∂ ’ØÕ ¡≈͉∆ ’Ï∆ÒÁ≈∆
@
˘ √ÓfiØÕ ¬∂√∂ ’ ’∂ ÌÀ‰ª ¡≈͉∂ Ú∆ª ˘ ’Ï∆ÒÁ≈∆ Á≈ Ú≈√Â≈ Í≈ ’∂
ı⁄ ÿ‡≈¿∞‰, «Ú‘Ò∂ «‘ ’∂ Ùπ’∆È∆¡ª Ò≈¿∞‰, ⁄≈Á∂ Í≈¿∞‰ ÂØ∫ Ø’Á∆¡ª
Â∞Ò∂ Ú≈Ò∆ ͺ◊
‘πÁ∆¡ª √È- «√ ¿∞Í ø◊Á≈, √¯ÀÁ ‹ª ¤∆∫‡ Á∂ ÏøÈ∑∂ ’ÍÛ∂ ˘ ͺ◊, ͺ◊Û∆,
Ó∂«¡≈ Úº«‚¡≈ ’Ï∆ÒÁ≈≈ Ú∆È≈, √≈Î≈ ‹ª Á√Â≈ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Íº◊ ⁄≈‘∂ Â∞Ò∂ Ú≈Ò∆ ‘πøÁ∆ √∆, ⁄≈‘∂ Ï◊À
«√º‡Ú≈ È≈ Í≈¬∆∫ ⁄≈Á≈Õ Â∞Ò∂ ÂØ∫, Í «¬‘ Í≥‹≈Ï∆¡ª Á∆ ͤ≈‰ Á∆ ÍÃÂ∆’ ‘πøÁ∆ √∆/‘ÀÕ Íº◊ Á∆
«√º‡Úª ⁄≈Á≈ ¿∞√ ⁄≈Á∂ ˘ ’«‘øÁ∂ √È, «‹‘Û≈ ¡º‚∆¡ª ÂØ∫ ‘∂·ª ≈÷∆ Ò¬∆ ’ÂÒ Âº’ ‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬√ Á≈ √≈¬∆˜ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ D Ó∆‡ ÂØ∫
º’ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «√º‡Ú∂∫ ⁄≈Á∂ Á≈ ‘∂·Ò≈ «‘º√≈ ◊Ò∆/Ï∆‘∆ Á∆ ÒÀ ’∂ I Ó∆‡ º’ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Í«‘Òª Í«‘Òª ͺ◊ª Ï◊À Ó≈Ú≈ Ò≈¬∂ ÂØ∫
«Óº‡∆ È≈Ò «ÒÏÛ ‹ªÁ≈ √∆Õ «√º‡Ú∂∫ ⁄≈Á∂ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ˘ √Ó≈‹, Ì≈¬∆⁄≈∂ ÏøÈ∑∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «Î «Ú¡≈‘, Ù≈Á∆¡ª, Ó∂«Ò¡ª Â∂ ‘Ø √Ó≈◊Óª Â∂
«Ú⁄ Ú∆ ⁄ø◊∆¡ª Șª È≈Ò È‘∆∫ Ú∂«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó≈Ú≈ Ò≈ ’∂ ͺ◊ ÏøÈ∑‰ Á≈ Ô∞º◊ ¡≈ «◊¡≈Õ ‹Á √Ó≈‹ «Ú⁄ ‘Ø ‹≈◊»ÍÂ≈,
⁄≈Á≈ Â∂Û, Òº’ Áπ¡≈Ò∂ Í«‘«È¡ª ‹ªÁ≈ √∆Õ Í ’¬∆ Ú∂ «¬‘ Âº’∆ ‘ج∆, «Î Ó≈Ú≈ Ò≈ ’∂ ͺ◊ ÏøÈ∑‰≈ ¡≈Ó ‘Ø «◊¡≈Õ «Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª,
ÊØÛ∑∆ √Á∆ √Ó∂∫ ¿∞µÂ∂ ÒÀ‰ ¡Â∂ ËπºÍ ÂØ∫ Ï⁄‰ Ò¬∆ Ú∆ ¿∞µÂ∂ ÒÀ‰ Á∂ ’øÓ ¡≈ √‘π∂ ‹≈‰ √Ó∂∫ «Î Â∞Ò∂ Ú≈Ò∆/‡Ω‘∂ Ú≈Ò∆ ͺ◊ ÏøÈ∑‰ Â∂ ◊Ò «Ú⁄ √ØÈ∂
‹ªÁ≈ √∆ - Á≈ ’À∫·≈ Í≈¿∞‰ Á≈ Ô∞º◊ ¡≈«¬¡≈Õ √≈‚∂ «√ÓΩ ’Ú∆ ÍÃØ: ÓØ‘È «√øÿ È∂
√π‰ È∆ ’∞Û∆¬∂ Ⱥ⁄‰ Ú≈Ò∆¬∂, ¡≈͉∆ «¬’ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ Â∞Ò∂/ÙÓÒ∂ Ú≈Ò∂ Ó≈‘∆ Á∆ ¿∞‚∆’ ’Á∆
Ⱥ⁄Á∆ ÏøÈ∑ ’∂ ÿ∂≈Õ Ú‘π‡∆ Á≈ «’øÈ≈ √Ø‘‰≈ Úȉ ’∆Â≈ ‘À -
ËπºÍ «Ú⁄ ±ø Ⱥ⁄∂ ’∞Û∆¬∂, √ÿ∆ Ú∂Ò∂ √πÎÈ≈ «‚º·≈,
√Û∂ ’≈Ò‹≈ Ó∂≈Õ Ó∂∂ Ó≈‘∆ ¡≈¿∞‰≈ ¡º‹ È∆Õ

BGC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BGD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ͬ∆ ⁄Û∑ª ÓÀ∫ ÓπÛ ÓπÛ ’Ø·∂,
’ ’ Òº÷ª ͺ‹ È∆Õ
ËÛ’±ø ËÛ’±ø ’Ø·∆ ’Á∆,
ÎÛ’±ø ÎÛ’±ø ◊ È∆Õ
’ÁØ∫ „º’∆˙∫ ¿∞µ⁄∆ ‘Ø√∆,
¿∞‘ ÙÓÒ∂ Ú≈Ò∆ ͺ◊ È∆Õ
ͺ◊ Á∂ «‹√ ÒÛ∑ Á≈ Â∞Ò≈/‡Ω‘≈ ¤º‚‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ Ï‘πÂ≈
Ó≈Ú≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √≈∆ ͺ◊ ÏøÈ∑ ’∂ ¡≈÷ Ú≈Ò∂ ÒÛ∑ Á≈ Â∞Ò≈/
‡Ω‘≈/ÙÓÒ≈ ¤º«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∂ ’Ó⁄≈∆ ‘∆
ͺ◊ ÏøÈ∑Á∂ √ÈÕ «ÓÒ‡∆ Á∆ ¡≈͉∆ «ÈË≈ ø◊ Á∆ ͺ◊ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
·≈‰∂Á≈ Á∆ ÚÁ∆ «Ú⁄ Â∞Ò∂/‡Ω‘∂ Ú≈Ò∆ ͺ◊ ÏøÈ∑‰≈ È∆Ô ’∆Â≈ ‘πøÁ≈
‘ÀÕ ◊≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Ú∆ «⁄º‡∆ Â∞Ò∂ Ú≈Ò∆ ͺ◊ ÏøÈ∑Á∂ √ÈÕ
Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∆¡ª Ù∂É∆¡ª ‘∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ͺ◊ ÏøÈ∑Á∆¡ª
√ÈÕ Í«‘Òª «⁄º‡∆¡ª ͺ◊ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «Î ¤∆∫‡ ¡Â∂ ͺ◊ª ø◊‰ Á≈
«Ú≈‹ ‘Ø «◊¡≈Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÓΩ√Ó ¡È∞√≈ Ú∆ ͺ◊ª ø◊‰ Á≈
«Ú≈‹ √∆Õ √≈≈ ’øÓ ÒÒ≈∆ ’Á∂ √ÈÕ ‡√∆ Á∆ ͺ◊ Ú∆ Ï‘π ÓÙ»‘
‘øπÁ∆ √∆Õ «¬‘ ı≈√ ı≈√ ÓΩ«’¡ª Â∂ ‘∆ ÏøÈ∑∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘ Ó«‘ø◊∆ ͺ◊
‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ‹Á «’√∂ Á∂ ÿ ÒÛ’∆ ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ ª ‡√∆ Á∆
ͺ◊ ÏøÈ∑‰ Ú≈Ò∂ ˘ ÒÛ’∆ Á∆ «˜øÓ∂Ú≈∆ Á≈ ¡«‘√≈√ ’≈ ’∂ ‡√∆ Á∆
BGE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ͺ◊ Â∂ Ú∆ ı⁄ ’È ÂØ∫ √ø’Ø⁄ ’È Ò¬∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
Ë∆ ‹øÓ Í¬∆,
‹Ú≈¬∆ Ú≈Ò≈ ‘Ø «◊¡≈,
‡√∆ È≈ ÏøÈ∑ Ú∆È≈Õ
‹Á Ï≈Ï≈ ≈Ó «√øÿ È∂ ’±«’¡ª Á∆ Ò«‘ Ùπ» ’∆Â∆ ª ¿∞È∑ª È∂
¡≈͉∂ ÍÀØ’≈ª Ò¬∆ «⁄º‡≈ Í«‘≈Ú≈ ¡Â∂ «⁄º‡∆ ◊ØÒ Íº◊ ÏøÈ∑‰ Á∆
‘Á≈«¬Â ’ «ÁºÂ∆ ‹Ø ¿∞È∑ª Á∂ ¡È∞¡≈¬∆¡ª Á≈ ¡«È÷ÛÚª √»Í ω
«◊¡≈ ‘ÀÕ ◊π» √≈«‘Ï Á∆¡ª Ò≈‚Ò∆¡ª ÎΩ‹ª («È‘ø◊ «√øÿª) Á∆¡ª ͺ◊ª
Á∆ Í«‘⁄≈‰ Á»Ø∫ ‘∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
‘π‰ «ÓºÒª ÚÒØ∫ ‘∆ ø◊Á≈ ͺ◊ª «Â¡≈ ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ’ج∆
√Óª √∆ ‹ÁØ∫ ¡ÀÎ GD Á∆ ÓÒÓÒ Á∆ ͺ◊ √Ì ÂØ∫ ÚË∆¡≈ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
⁄∆∂ Ú≈Ò∆ ͺ◊ Á∆ Ú∆ «’√∂ √Ó∂∫ ⁄Û∑ ‘∆ ‘ÀÕ «‘øÁ»¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ √Ó∂∫
Óπø‚∂, ’∞Û∆ Á∂ «ÍÂ≈, ⁄≈⁄∂, Â≈¬∂, Ì≈Úª, ‹∆‹∂ Â∂ ‘Ø ȘÁ∆’∆ «ÙÂ∂Á≈ª
Á∂ ˆπÒ≈Ï∆ ͺ◊ ÏøÈ∑‰ Á≈ Ï‘π «Ú≈‹ «‘≈ ‘ÀÕ ‹Ø ‘π‰ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡
«‘≈ ‘ÀÕ Ó≈ÒÚ∂, Ó≈fi∂ ¡Â∂ Áπ¡≈Ï∂ «Ú⁄ ͺ◊ ÏøÈ∑‰ Á≈ √‡≈¬∆Ò Ú∆ Ú÷≈
Ú÷≈ ‘ÀÕ Í«‡¡≈Ò∂ Ù≈‘∆ ͺ◊ ÏøÈ∑‰ Á∆ ÓÙ‘»∆ ¡º‹ Ú∆ ‘ÀÕ
ͺ◊ ˘ «¬º˜Â, Ó≈‰, √ÚÀÓ≈‰, √«Â’≈ Á≈ «⁄øÈ∑ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈
√∆/‘ÀÕ ‹∂’ Í«Ú≈ Á≈ ’ج∆ ÓÀ∫Ï ÷πÈ≈Ó∆ ’ ÒÀ∫Á≈ √∆, ª «’‘≈ ‹ªÁ≈
√∆ «’ «¬√ È∂ Í«Ú≈ Á∆ «⁄º‡∆ ͺ◊ («¬º˜Â) ˘ Á≈ˆ Ò≈ «ÁºÂ≈ ‘À
¶ÏÛª È∂ ‹º‡ ’∞º«‡¡≈,
È≈Ò∂ Ò≈‘ «Ò¡≈ ‡√ Á≈ ⁄∆≈Õ
ÒÛ’≈ ‹Á ¡≈͉∆ ͺ◊ ÏøÈ∑‰ ÔØ◊ ¡≈Í ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆ ª Óπø‚∂ Á∂
È≈È«’¡ª ÚÒØ∫ ͺ◊ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Í«Ú≈ «Ú⁄ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ √Ó≈◊Ó
⁄≈ ’∂ Óπø‚∂ ˘ ͺ◊ ÏøÈ∑≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ˘ Á√Â≈ÏøÁ∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
‘π‰ «¬‘ «Ú≈‹ È≈ Á∂ Ï≈Ï «‘ «◊¡≈ ‘ÀÕ
«‹√ Í«Ú≈ «Ú⁄ «¬’ºÒ≈ ‘∆ «¬’ ÍπÙ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞‘ √Ó≈‹ «Ú⁄
¡≈͉∆ Â≈’ ÚË≈¿∞‰, πÂÏ≈ ÚË≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈͉∂ «’√∂ «‹◊∆ Ô≈
˘ ¡≈͉∆ ͺ◊ Á∂ ’∂ ¿∞√ ÂØ∫ ͺ◊ ¡≈Í ÒÀ ’∂ ͺ◊ Úº‡ Ì≈ ω≈ ÒÀ∫Á≈ √∆Õ
«¬√ Â∑ª ¿∞‘ ͺ◊ Úº‡ Ì≈ «¬’ Á»‹∂ Á∆ «¬º˜Â Á∂ ÷Ú≈Ò∂ ω ‹ªÁ∂ √ÈÕ
√Ó≈‹ «Ú⁄, ’Ï∆ÒÁ≈∆¡ª «Ú⁄ ¿∞‘ √≈∆¡ª «˜øÓ∂Ú≈∆¡ª Í»∆¡ª ’Á∂
√È, «‹Ú∂∫ «’ «¬’Ø Óª Á∂ Í∂‡Ø∫ ‹øÓ∂ Ì≈ Í»∆¡ª ’Á∂ √ÈÕ ‹Á Í«Ú≈ Á∂
BGF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÏÛ∂ ÍπÙ Á∆ ÓΩ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À ª ÓΩ Á∂ ÌØ◊ «Í¤Ø∫ ¿∞√ Á∂ ÒÛ«’¡ª ˘ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ‘∆ «‹‘Û∂ ¡≥«Óऒ ÒÀ∫Á∂ ‘È, ¿∞‘ ͺ◊ ÏøÈ∑Á∂
¿∞È∑ª Á∂ √‘π∂ ¡Â∂ ‘Ø «ÙÂ∂Á≈ ͺ◊ª «ÁøÁ∂ ‘È, «‹√ Á≈ ÓÂÒÏ ‘πøÁ≈ ‘À ‘ÈÕ ‘π‰ √‡∂‹ª Â∂ Ìø◊Û≈ Í≈ ‘∂ ’Ò≈’≈ª Á∂ ‘∆ Â∞Ò∂ Ú≈Ò∆¡ª ͺ◊ª
«’ Â∞√∆∫ ‘π‰ ¡≈͉∂ «ÍÂ≈ Á∆¡ª √≈∆¡ª «˜øÓ∂Ú≈∆¡ª ¡≈Í «ÈÌ≈¿∞‰∆¡ª ÏøÈ∑∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ ’¬∆ «√÷ √ø√Ê≈Úª Ϻ«⁄¡ª Á∂ ͺ◊ ÏøÈ∑‰ Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂
‘ÈÕ ’Ú≈¿∞∫Á∆¡ª ‘ÈÕ ‘π‰ ͺ◊ ÏøÈ∑‰ Á≈ «Ú≈‹ «ÁÈØ «ÁÈ ÿº‡ «‘≈ ‘ÀÕ
Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á ¡≈¿∞‰ ‹≈‰ Á∂ √≈ËÈ Ï‘πÂ∂ «Ú’«√ Â∞Ò∂/‡Ω‘∂/ÙÓÒ∂ Ú≈Ò∆ ͺ◊ ª ‘π‰ «’Â∂ «’Â∂ ‘∆ Ș ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ
È‘∆∫ √È, ÒØ’ ÍÀÁÒ ‘∆ √Î ’Á∂ √ÈÕ √Á∂ Íπº‹Á∂ Í«Ú≈ª ’ØÒ ‘∆ Í«‘Òª «‹Ê∂ √º‹-«Ú¡≈‘∆ Óπ«‡¡≈ ¡≈͉∂ Ϫ’∂ ÍÂ∆ Á∆ ͤ≈‰ “Ó≈‘∆
ÿØÛ∆¡ª º÷∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹∂’ ÈÚ∂∫ «Ú¡≈‘∂ Óπø‚∂ ’ØÒ ÿØÛ∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ Ó∂≈ Â∞Ò∂ Ú≈Ò≈” ’«‘ ’∂ ’≈¿∞∫Á∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞Ê∂ ‘π‰ Ú≈Ò∆ ÈÚ∆∫ Ú‘π‡∆
√∆ ª ¿π√ Á∆ √º‹-«Ú¡≈‘∆ Ú‘π‡∆ ˘ Ú∆ ¡≈͉∂ Ó≈‘∆ Á∂ Ó◊ Â∞ ’∂ ‘∆ ª ÚºË ÂØ∫ ÚºË «¬‘ ‘∆ ’«‘ √’Á∆ ‘À “Ó≈‘∆ ª Ó∂≈ Ó»ø‘ «√ ÓπøÈ≈”Õ Í√øÁ
√‘π∆∫ ‹≈‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ Ú‘π‡∆ Ú∆ ‹Ú≈È∆ Á∂ ‹ØÙ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ’«‘ «ÁøÁ∆ ª ‘ «¬’ Á∆ ¡≈͉∆ ¡≈͉∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
√∆- @
Ó»‘∂ Òº◊ Ú∂ √øË»∆ ͺ◊ Ú≈«Ò¡≈,
«Í¤∂ ¡≈¿±∫ ÓÀ∫ Ó∂Ò∑Á∆Õ
πÓ≈Ò
x x x «’√∂ √Ó∂∫ ÍÈ≈ πÓ≈Ò Á≈ ’øÓ Ú∆ «ÁøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
ÂØÂ∂ ø◊∆ ͺ◊ ÏøÈ∑ ’∂, «ÙÂ∂Á≈∆, «Ú¡≈‘, Ó∂Ò∂ ‹ª «’√∂ ‘Ø √Ó≈◊Ó «Ú⁄ ‹≈‰ √Ó∂∫ ‘ ÏøÁ∂ Á∂
Óπø‚≈ ÒÀ «◊¡≈ √∑Ø∫ Á∂ ÎπºÒ Ú◊∆Õ ÓØ„∂ ¿∞Í ÍÈ≈ º«÷¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÍÈ∂ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ Ó»’≈,
’¬∆ Ú∂ Â∞Ò≈/ÙÓÒ≈/‡Ω‘≈ ÓØ Á∆ ¿∞‚≈∆ Á≈ Ú∆ ÌπÒ∂÷≈ Í≈ «ÁøÁ≈ √≈Î∆ Â∂ √ÓØ√≈ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÍÈ≈ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ÁØ ’∞ ◊˜ Á≈
√∆- ⁄≈÷≈È∂ ’ÍÛ∂ Á≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ Ï‘π-Ó≥ÂÚ∆ ’øÓ «ÁøÁ≈ √∆Õ «¬√
‹≈Í∂ ÓØ È∂ ¿∞‚≈∆ Ò≈¬∆, Ò¬∆ Ó≥‹Ò ”Â∂ Í‘πø⁄‰ Â∂ ÒØ’ ¬∂√ ÍÈ∂ ˘ Һª, Ï≈‘ª Â∂ Ó»ø‘ Â∂ ͬ∆ «Óº‡∆
⁄øÈ≈ Â∂≈ ¿∞µ‚∂ ÙÓÒ≈Õ ˘ Í»øfi‰, fi≈ÛÈ Ò¬∆ ÚÂÁ∂ √ÈÕ ‹È≈È∆¡ª ¡≈͉∆ ⁄πøÈ∆ Ú ÒÀ∫Á∆¡ª
‹∂’ «’√∂ Á∂ ÿ Ú≈Ò∂ ˘ ͺ◊ ÏøÈ∑‰∆ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆ ª ’¬∆ Ú∂ √ÈÕ ÍÈ∂ ˘ Â∂ Û Í≈ ’∂ «Í≥ ‚ ∂ Ú∆ È∑ ≈ ¿∞ ∫ Á∂ √ÈÕ ¿∞ È ∑ ª √«Ó¡ª «Ú⁄
¿∞√ Á∆ Ú‘π‡∆ Á∆ ¿∞√ Á∂ ÿ Ú√‰ ÂØ∫ ÓπÈ’ ‘؉ º’ Á∆ Ú∆ ÈΩÏ ¡≈ ◊π√Òı≈È∂ È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ï≈‘ «Ú‘«Û¡ª «Ú⁄ ‘∆ È∑≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
‹ªÁ∆ √∆-
¿∞‘Á∂ ÿ È‘∆∫ Ú√‰≈,
‹∆‘˘ ͺ◊ ÏøÈ∑‰∆ È≈ ¡≈Ú∂Õ
‘π‰ ª ‹º‡ª Â∂ ‘Ø √≈∆¡ª ÙÃ∂‰∆¡ª Á∂ Ï‘πÂ∂ Ϻ⁄∂ Ó»ø‘ «√ ÓπÈ≈¬∆
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «‹È∑ª Ϻ«⁄¡ª Á∂ ’∂√ º÷∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ ‘È, ¿∞‘ Ï‘πÂ∂ «√ ¿πÍ
͇’≈ ÏøÈ∑Á∂ ‘ÈÕ «Í≥‚ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ ’È Ú≈Ò∂ Ï‘πÂ∂ «˜Ó∆∫Á≈ Â∂ ‘Ø
ÙÃ∂‰∆¡ª Ú≈Ò∂ «√ ¿∞Í √≈Î∆/ÍÈ≈, «‹‘Û≈ «’ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ÁØ „≈¬∆
Ó∆‡ Á≈ ‘πøÁ≈ ‘À Â∂ ⁄≈ ı≈È∂ Á≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ ‘À, «√ ¿∞Í ÏøÈ∑Á∂ ‘ÈÕ
«√ Á≈ «Ú⁄’≈Ò≈ «‘º√≈ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ Èß◊≈ ‘∆ ¤º«‚¡≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
‘π‰ ı≈Ò√≈ √’±Òª «Ú⁄ ‘∆ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª Ò¬∆ ͺ◊ª ÏøÈ∑‰≈ Ò≈˜Ó∆

BGG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BGH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ÒØ’ª Á∆ √»fi ÚËÁ∆ ◊¬∆, ¡≈ÓÁÈ ÚËÁ∆ ◊¬∆, «‘‰-
√«‘‰, Í«‘ȉ «Ú⁄ Âº’∆ ‘πøÁ∆ ◊¬∆Õ ÒØ’ª È∂ Ï≈‘ ¡≥Á ‹≈‰ √Ó∂∫
ÍÈ∂ Á∆ ÚÂØ∫ ’È∆ ¤º‚ «ÁºÂ∆Õ πÓ≈Òª Á∆ ÚÂØ∫ ’È Òº◊∂Õ Í«‘Ò∂
√«Ó¡ª «Ú⁄ Á‹∆ Á∂ ’ºÍÛ∂ √∆‰ «Í¤Ø∫ ‹Ø Úº‚∆¡ª Ò∆ª Ï⁄ «‘øÁ∆¡ª
√È, ¿∞È∑ª Á∂ πÓ≈Ò Ï‰≈ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ÚøÈ-√πÚøÈ∂ ’ÍÛ∂
ÒØ’ Í«‘ȉ Òº◊∂, ¿∞√ √Ó∂∫ ø◊Á≈ ’Í«Û¡ª Á∂ πÓ≈Ò Ï‰È Òº◊∂Õ πÓ≈Ò
Á≈ √≈¬∆˜ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ A@/AB «¬ø⁄ Á≈ Ú◊≈’≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘
⁄≈∂ Í≈«√¡ª ÂØ∫ ÓÙ∆È Î∂ ’∂ Ò∂«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ πÓ≈Ò Í«‘≈Ú∂ Á∂ «‘º√∂ Á∂ È≈Ò È≈Ò Ùπ’∆È∆ Á≈, «ÚÙ∂Ù
ÂΩ ”Â∂ Óπ«‡¡≈ª Á∆ Ùπ’∆È∆ Á≈ ¡≥◊ ω «◊¡≈Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆
Óπ«‡¡≈ Á∆ Ùπ’∆È∆, «Ùø◊≈ «Ú⁄ πÓ≈Ò, ‘ºÊª «Ú⁄ ⁄»Û∆¡ª, ¡º÷ª «Ú⁄
√πÓ≈/’‹Ò≈ ‘πøÁ≈ √∆ -
ÈÀ‰∆∫ ’‹Ò≈,
Ï≈‘ª Á∂ «Ú⁄ ⁄»Û∆¡ª,
‘ºÊ ”⁄ πÓ≈Ò º÷Á∆,
ͺ‡∆ ÙΩ’ Á∆,
‘ºÊ ”⁄ πÓ≈Ò º÷Á∆Õ
’¬∆ Óπ«‡¡≈ª ª πÓ≈Ò ÷∆Á‰ Ò¬∆ ‘∆ ¡≈͉∂ Ó≈‘∆ È≈Ò Ï≈˜≈
‹ªÁ∆¡ª √È -
⁄ºÒ «‹øÁ»¡≈ Ú∂ ⁄Ò ⁄ºÒ∆¬∂ Ï≈˜≈,
«‹ºÊ∂ È∂ «Ú’Á∂ πÓ≈ÒÕ
‘≈Û≈ Ú∂ «‹øÁ»¡≈ Ïπ≈ «Ú¤ØÛ≈,
ÒÀ ⁄ºÒ ¡≈͉∂ È≈ÒÕ
√Ó∂∫ Á∂ ◊π˜È È≈Ò Í≈ÍÒ∆È Á∂ √¯ÀÁ Â∂ ‘Ò’∂ ø◊ª Á∂ ’ºÍ«Û¡ª Á∂
πÓ≈Òª ˘ ‘ºÊ È≈Ò ’º„‰ Á≈ «Ú≈‹ Â∞ «Í¡≈Õ «˜¡≈Á≈ πÓ≈Òª «Ú⁄
¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ «¬’ ’ØÒ∂ «Ú⁄ ‘∆ Ï»‡∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’ج∆ ’ج∆ πÓ≈Ò Á∂
⁄≈∂ ’Ø«È¡ª Â∂ Ú∆ Ï»‡∆¡ª Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ πÓ≈Òª ˘ ⁄≈∂
Í≈«√¡ª ÂØ∫ ’º„ ’∂ «Ú⁄≈Ò∂ «¬’ ÎπÒ, Ï»‡∆ Í≈ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª
’¬∆ «’√Óª Á∂ πÓ≈Ò ’º„∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª πÓ≈Òª ˘ ‘ºÊª È≈Ò ‘∆
Ò∂«Û¡≈/ÂÍ≈¬∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ ÂÍ≈¬∆ ¿∞Í Ú∆ ̪ ̪Â
BGI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á∂ ‚∆˜≈¬∆È Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’ØÙ∆¬∂ È≈Ò Ú∆ πÓ≈Ò Ï∞‰∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
’ØÙ∆¬∂ È≈Ò Ïπ‰∂ ‘ج πÓ≈Ò ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ Ê≈Òª ˘ „’‰ Ò¬∆ ‘∆ ÚÂ∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ ’ØÙ∆¬∂ Ú≈Ò∂ ¤Ø‡∂ πÓ≈Ò Â∂ Á»√∂ ¤Ø‡∂ πÓ≈Ò ¤Ø‡∂ Ϻ«⁄¡ª Á∂
‹»«Û¡ª ¿∞Í ÏøÈ∑‰ Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ √∆Õ ‘ºÊ È≈Ò ’º„∂ πÓ≈Òª ˘ «Í¡≈
Á∆ «ÈÙ≈È∆ Ú‹Ø∫ Ú∆ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
‘ºÊ∆∫ ’º„ ’∂ πÓ≈Ò «ÈÙ≈È∆,
È∆ Á∂ ‹≈‘ «ÓºÂª ˘Õ
πÓ≈Ò Á∆ ’„≈¬∆ Á∂ È≈Ò È≈Ò ’¬∆ Óπ«‡¡≈ª ¡≈͉∂ ÍÂ∆/ÍÃ∂Ó∆ Á≈
Ȫ Ú∆ πÓ≈Òª Â∂ ’º„Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
È∆ ÓÀ∫ ’º„Á∆ πÓ≈Ò ¿∞Â∂ Ï»‡∆¡ª,
√º‹‰ª Á≈ Ȫ «Ò÷Á∆Õ
x x x
√≈˘ Á∂ ’∂ πÓ≈Ò «ÈÙ≈È∆,
¡≈Í Ï«‘ ◊¬∆ ‚ØÒ∆ ⁄Û∑ ’∂Õ
‘ ÈÚ∆∫ «Ú¡≈‘∆ Ú‘π‡∆ Á∆ «¬º¤≈ ‘πøÁ∆ √∆ «’ ¿∞√ Á≈ ÍÂ∆ ÚºË ÂØ∫
ÚºË √Ó∂∫ ¿∞√ Á∂ È∂∂Û∂ ‘∂Õ «‹√ Á≈ ÍÂ∆ ÈΩ’∆ ’≈È √≈≈ «ÁÈ ÿØ∫ Ï≈‘
«‘øÁ≈ √∆, ¿∞√ √º‹-«Ú¡≈‘∆ ˘ «ÁÈ Á≈ «Ú¤ØÛ≈ ‘∆ √Â≈¿∞∫Á≈ «‘øÁ≈
√∆Õ «¬√ Ò¬∆ «Ú‘Ò, «¬’ºÒ≈ÍÈ ¿∞√ Á∂ ÍÂ∆ Á∂ «Ú¤ØÛ∂ ˘ ‘Ø Áπ÷Á≈¬∆
ω≈ «ÁøÁ≈ √∆Õ «¬√ ÂØ∫ ¤∞‡’≈≈ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ’¬∆ Ú∂ ÈÚ∆∫ Ú‘π‡∆
¡≈͉∆ √º√/Óª ˘ «’√∂ Ò¬∆ πÓ≈Ò ’º„‰ Ú≈√Â∂ ‘∆ Íπº¤ ÒÀ∫Á∆ √∆-
ͺ⁄∆¡ª «Í≥‚ª Á≈ Ó∂≈ „ØÒ Í‡Ú≈∆,
«ÈºÂ ¡≈¿∞‰≈ ‹≈‰≈ ¿∞‘Á≈ ’øÓ √’≈∆,
Ó∂≈ ª Ó≥ÁÛ≈ ‘≈Ò Ó≈¬∂ Ó∂∆¬∂,
Áº√ ’∆‘Á≈ ’º„ª ÓÀ∫ πÓ≈Ò Ó≈¬∂ Ó∂∆¬∂?
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ó≥◊‰∂, «Ú¡≈‘ √Ó∂∫ ‹Ø Ê≈Òª «Ú⁄ Ó«·¡≈¬∆,
√πº’∂ Ó∂Ú∂ ‹ª ’ج∆ ‘Ø Ú√ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞È∑ª Ê≈Òª ˘ Ï»‡∆¡ª Ú≈Ò∂
∂ÙÓ∆ πÓ≈Òª È≈Ò „«’¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
Ê≈Ò ¿∞Â∂ πÓ≈Ò Ú∂ ¡«Û¡≈,
Ê≈Ò ¿∞µÂ∂ πÓ≈Ò ⁄∆∂ Ú≈«Ò¡≈Õ
«Ú⁄ ⁄øÏ∂ Á∆¡ª Ú∂ ‚Ò∆¡ª,
«¬‘ «÷«Û¡≈ ◊πÒ˜≈ Ú∂ ¡«Û¡≈Õ
BH@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «‹√ √Ø‘‰∆, √πøÁ, ÓÈÓØ‘‰∆, ∂ÙÓ∆ πÓ≈Ò Ú◊∆ Óπ«‡¡≈ ˘ «’º’
Á∂ ‹≈» Ú◊≈ ÍÂ∆ «ÓÒ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ Óπ«‡¡≈ ˘ √≈∆ ¿∞Ó ͤÂ≈Ú≈
«‘øÁ≈ √∆-
øÈ ÿ√ ◊¬∆ ÷ºÁ È≈Ò ÷«‘ ’∂,
∂ÙÓ∆ πÓ≈Ò Ú◊∆Õ
«‹È∑ª ÿØÛ∆¡ª, ¿±∫·ª Â∂ Ï≈ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞È∑ª ˘ ‘Ø «Ùø◊≈ Á∂
È≈Ò ∂ÙÓ∆ πÓ≈Òª È≈Ò Ú∆ «Ùø◊≈«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏøÈ∑∆ ‹øfl ¤∞‚≈¿∞‰
Ú≈Ò≈ ‹≈È∆ Ê≈Ò «Ú⁄ ÍØ√∆ ؇∆ ¿πÍ ∂ÙÓ∆ πÓ≈Ò Á∂ ’∂ ‹øÈ ¤∞‚≈¿∞∫Á≈
‘πøÁ≈ √∆Õ
¡º‹ √≈∆¡ª ÒÛ’∆¡ª ÍÛ∑Á∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ È≈ ª ¿∞È∑ª ’ØÒ
’„≈¬∆ ’È Á≈ √Óª ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ ‘π‰ ’„≈¬∆ Ú≈Ò∂ πÓ≈Òª Á≈ «Ú≈‹
‘ÀÕ ‘π‰ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ̪ ̪ Á∂ ÓÙ∆È∆ ω∂ πÓ≈Ò ÒØ’ ¡≈͉∆ Í√øÁ
¡È∞√≈ ÷∆Á ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
@ Â∆¡ª, ◊πº◊∂ √ºÁ∆∫ Ú∆È≈Õ
BHA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«Â¿∞‘≈ Â∂ √Óª
Â∆¡ª
Â∆¡ª ’∞Û∆¡ª Á≈ Óπº÷ «Â¿∞‘≈ ‘øπÁ≈ √∆Õ √≈¿∞‰ Ó‘∆È∂ Á∆ Â∆‹ ˘
Â∆¡ª Ùπ» ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Â∆¡ª ıπÙ∆¡ª Á≈ «Â¿∞‘≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ ’ ’∂
«‹√ Í«Ú≈ Á∆¡ª Ï‘» Ï∂‡∆¡ª, ÓÁª Á≈ √Ø‘‰≈, ıπÙ∆¡ª Ì«¡≈ ‹∆ÚÈ
ÏÂ∆ ‘Ø «‘≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª ¿∞‘ ’«‘øÁ∂ ‘πøÁ∂ √È «’ “Â∆¡ª Ú◊∂ «ÁÈ ¶ÿ
‘∂ ‘ÈÕ” ’∞¡≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª ª Í«‘Òª ‘∆ Ó≈«Í¡ª Á∂ ÿ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
«Ú¡≈‘∆¡ª ‘ج∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ ¿∞È∑ª Á∂ Ú∆ √‘π«¡ª ÂØ∫ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆
‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹≈‰ ¡≈¿∞‰ Á∂ √≈ËÈ Ï‘πÂ∂ «Ú’«√ ȑ∆∫
√ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ÌÀ‰ª Í«‘Òª ‘∆ ¡≈͉∂ Ú∆ª ˘ Â∆¡ª Â∂ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆
«⁄Â≈ÚÈ∆¡ª «ÁøÁ∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √È-
Ì≈Ú∂∫ Á∂¬∆∫ È≈ √∂ √øË≈≈,
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≥‚ª Á∂ Ú«‘Ó-ÌÓ Ï‘π Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
ÈÚ∆¡ª «Ú¡≈‘∆¡ª ȱø‘ª Â∂ √º√ª Á≈ √≈¿∞‰ Ó‘∆È∂ ”’º·≈ «‘‰≈ Ó≈Û≈,
’ØÍ∆ Ú≈Ò≈ Ó‘∆È≈ «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Í«‘Ò≈
√≈¿∞‰ Ó‘∆È≈ Í∂’∂ ÿ ’º‡‰ Á≈ Ú∆ «¬’ «Ú≈‹ √∆Õ ’¬∆¡ª ˘ Â∆¡ª
’ ’∂ ‘∆ √‘π«¡ª ÂØ∫ ¤∞º‡∆ «ÓÒÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆-
BHB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «⁄º‡∆ ’Í≈‘ Á∆¡ª «⁄º‡∆¡ª È∂ Îπº‡∆¡ª, ÷≈ «◊¡≈ ‘º‚ª ˘ fiØ≈Õ
⁄Û∑ «◊¡≈ √≈¿∞‰ «ÓÒ∆¡ª √‘π«¡ª ÂØ∫ ¤∞º‡∆¡ªÕ ’ø «È¡≈‰≈ ‘À, ÿ «Ú⁄ ¿∞√ Á∆ È‘∆∫ ⁄ÒÁ∆Õ ÿ «Ú⁄ ‹∂· Â∂
«‹√ Á≈ Ú∆ Â∆¡ª ˘ ÒÀ‰ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆, ¿∞√ ˘ √º√ Á∂ Â≈‘È∂ ‹∂·≈‰∆ Á∆ ⁄ÒÁ∆ ‘ÀÕ √Á≈∆ ‹∂∂·≈‰∆ Á∆ ‘À Â∂ ’≈ØÏ≈ √≈≈ Á≈‰∆
«Ó‘‰∂ Ú∆ √π‰È∂ ÍÀ∫Á∂ √È - ’Á∆ ‘À -
√º√ Ó≈Á∆ Ï∆‘∆ Á∂ «Ú⁄ «Ó‘‰∂, Í«‘Ò∆ Ú≈ ÓÀ∫ ¡≈¬∆ √‘π∂,
Â∆¡ª ˘ È≈ ¡≈«¬¡≈ Ú∆È≈Õ Ï‰ ◊¬∆ √Ì ÂØ∫ «ÈÓ≈‰∆Õ
Í∆∫ÿ ”’ºÒ∆¡ª ”’ºÒ∆¡ª ’∞Û∆¡ª Ú∆ fi»‡Á∆¡ª √È Â∂ ÁØ-ÁØ Ú∆Õ Í∆∫ÿ ÁºπË Ú≈Ë ÓÀ∫ √≈≈ √ªÌÁ∆,
Á∆¡ª ÏÛ∆¡ª ÏÛ∆¡ª ‘∆∫ÿª ⁄Û∑≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Í∆∫ÿª ‘πÒ≈≈ Ú∆ È≈Ò∂ ÌÁ∆ Í≈‰∆Õ
«ÁøÁ∆¡ª √È- «ÁÈ ⁄Û∑ ‹≈¬∂ ÓÀ˘ ‹≈◊ È≈ ¡≈¬∂,
Ó∂∆ Í∆∫ÿ È∂ ‘πÒ≈≈ Á∂‰≈, Ó≈∂ ÏØÒ ‹·≈‰∆Õ
‘Ø ‹Ø Á» ’∞Û∆˙! ¿∞· ’∂ ’øÓ ’ ÒÀ,
fi»‡∂ Ú∆ «◊‰-«◊‰ ’∂ Ò¬∂ ‹ªÁ∂ √È - ͬ∆ ¡≈ Ó»ø◊∆¡≈ Â≈‰∆Õ
Ò «ÓÒ √¬∆¡ª ‘ج∆¡ª ”’º·∆¡ª, ’ج∆ ’∞Û∆ ¡≈͉∆ ’∞ͺÂ∆ √º√ Á∆ ÌÛ≈√ ÏØÒ∆¡ª ≈‘∆∫ ’º„Á∆ √∆Õ
«‹¿∞∫ ӻȪ Á∆¡ª ‚≈ªÕ ’ج∆ «√Í≈‘∆ ˘ ¤∞º‡∆ È≈ «ÓÒ‰ Á≈ fiØ≈ ’Á∆ √∆Õ ’ج∆ Á» ◊¬∂ Ó≈‘∆ Á∂
«ÍºÍÒ ‘∂·ª Òº«◊¡≈ Ó∂Ò≈, Áπº÷ «¬È∑ª ÏØÒ∆¡ª ≈‘∆∫ Ø∫Á∆ √∆Õ «‹‘Û∆¡ª ’∞Û∆¡ª ÏØÒ∆ Í≈¿∞‰ Â∂ «◊ºË∂
¡≈¬∆¡ª √Ì Óπ«‡¡≈ªÕ «Ú⁄ Ⱥ⁄‰ ÂØ∫ ‡≈Ò Ó‡ØÒ ’Á∆¡ª √È, ¿∞È∑ª ˘ Ú∆ ‡’Øª Ò≈¬∆¡ª
¡≈˙ ’∞Û∆˙ fi»‡∂ ÒÀ Ò˙, ‹ªÁ∆¡ª √È-
«◊‰ ’∂ Ï≈ª Ï≈ªÕ ’∞Û∆¡ª «⁄Û∆¡ª ‘ج∆¡ª ”’º·∆¡ª,
´º‡ Ò˙ ’∞Û∆˙ È∆, √Ì ÂØ∫ ⁄Û∑Á∆ ȱ∆Õ
√≈¿∞‰ Á∆¡ª Ï‘≈ªÕ ¡≈ÍØ «Ú⁄ Á∆ ◊ºÒª ’Á∆¡ª,
Í∆∫ÿª fi»‡‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ «◊ºË∂ Á∆ Ú≈∆ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ «¬’ ◊ØÒ ÿ∂∂ «Ú⁄ ‘πøÁ∆¡ª ÿ»Ó ÿ»∆Õ
’∞Û∆¡ª ”’º·∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÁØ-ÁØ ’∞Û∆¡ª Ú≈∆ Ú≈∆ ÿ∂∂ Á∂ ¡≥Á ¿∞Ó∆ Ï≈fi «◊ºË≈ È‘∆∫ ÍÀ∫Á≈,
‘Ø ’∂ Ⱥ⁄‰ Òº◊ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Ï≈’∆ ’∞Û∆¡ª Ú≈∆ Ú≈∆ ÏØÒ∆¡ª Í≈¿∞∫Á∆¡ª ¡≈¿± ª ÍÀ ‹≈¿± Í»∆Õ
√ÈÕ ’ج∆ ’πÛ∆ ¡≈͉∂ «È¡≈‰∂ ’ø Á∂ fiØ∂ Á∂ Áπº÷ Ø∫Á∆ √∆- ≈‰∆ ’∞Û∆ ˘ √ºÁ≈ Ì∂‹Ø,
‹∂ Ó≈¬∂ ’∞fi «Á√Á≈ ‘ØÚ∂, «‹‘Û∆ «ÈºÂ ÓÒÁ∆ ’√±∆Õ
’ª ¡≥Á∂√≈ ÊØÛ∑≈Õ Í≥‹ √∂ Óº·∆¡ª ÷≈ ◊¬∆ ‘π’Ó∆,
÷πºÁØ ÷»ø‚∆ «Î∂ ÷∂ÛÁ≈, ’∂ È≈ √Ï √Ï»∆Õ
ÿ ˘ È≈ ’Á≈ ÓØÛ≈Õ ÏªÁ Úª◊ ‡ÍÁ∆ Ó≈Ò‰,
∂» Á≈ «’ºÒ≈ Ó≈Ò’ Ó∂≈, ÷≈‰ ˘ Ó≥◊Á∆ ⁄»∆Õ
È‘∆∫ ‡≈‘Ò∆ Á≈ ÍØ≈Õ Òº¤∆ ¡≈¬∆ È‘∆∫,
’ø «È¡≈‰∂ Á≈, È≈ ÍÀ∫Á∆ «◊ºË∂ «Ú⁄ Í»∆Õ

BHC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BHD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «‹‘Û∆¡ª Ⱥ⁄‰ «Ú⁄ Ó≈‘ ‘πøÁ∆¡ª √È, ¿∞È∑ª Á∆ Â≈∆¯ Ú∆ ’∆Â∆ «◊‰Â∆ ”⁄Ø∫ Í»∆¡ª ⁄≈Ò∆Õ
‹ªÁ∆ √∆- √≈¿∞‰ «Á¡≈ ϺÁÒ≈ Ú∂,
«‚º◊ «‚º◊ ÍÀ‰ Í≥¤∆, ‘∆ «Ìº‹ ◊¬∆ «√¡≈Òª Ú≈Ò∆Õ
‹ÁØ∫ ÏøÂØ «◊ºË∂ «Ú⁄ ¡≈¬∆Õ «‹‘Û∆¡ª ’∞Û∆¡ª «◊ºË∂ «Ú⁄ «ÁÒ⁄√Í∆ È‘∆∫ ÒÀ∫Á∆¡ª √È, ¿∞È∑ª
«‹√ ˘ Ⱥ⁄‰≈ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆, ¿∞√ Á≈ Ó÷ΩÒ Ú∆ ¿∞‚≈«¬¡≈ ˘ ‡’Øª Ú∆ Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È-
‹ªÁ≈ √∆- «⁄º‡∆ «⁄º‡∆ ’‰’ Áπ¡≈Ï∂ Á∆,
«Èº’∆ «Èº’∆ ’‰∆ Á≈ Ó∆∫‘ Ú√∂∫Á≈, «‹‘Û∆ «◊ºË≈ È≈ Í≈¿± øÈ Ï≈Ï∂ Á∆Õ
«Ìº‹ «◊¡≈ ◊ÀÏ∆ ÂØÂ≈Õ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á ’∞Û∆¡ª Á≈ ’Á∂ ’Á≈¬∆∫ ‘∆ «ÓÒ‰ ‘πøÁ≈ √∆Õ «√¯
Ù≈ÓØ∫ «¬¿∞∫ Ⱥ⁄Á∆, Â∆¡ª ‘∆ «¬’ ¡«‹‘≈ «Â¿∞‘≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ «Ú⁄ «Ú¡≈‘∆¡ª ‘ج∆¡ª
«‹Ú∂∫ ‡ºÍÁ∆ √Û’ Â∂ ÏØÂ≈Õ ’∞Û∆¡ª «Î «ÓÒ √’Á∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ’∞Û∆¡ª ¬∂√ Â∆¡ª Á∂ «Â¿π‘≈
’¬∆ ’Ï∆ÒÁ≈∆¡ª Á∂ ÷Ò‹◊‰ «Ú⁄ ÍÀ‰ ’ ’∂ ¡≈Í ‘∆ Â∆¡ª Á∂ ˘ ÚºË ÂØ∫ ÚºË «⁄ √Ê≈¬∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ’Ø«ÙÙ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È-
ÓΩ’∂ Í∂’∂ È‘∆∫ ‹≈ √’Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∆¡ª ÿª Á∆¡ª ÏπºÂ∆¡ª ‘∆ «‹‘Û∂ ͺ‰ Í≈‰∆ ¡º‹ ¶ÿ ‹ªÁ≈,
Í»∆¡ª È‘∆∫ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∆ Â∆¡ª Á∆ ªÿ «ÁÒª «Ú⁄ ‘∆ «‘ Î∂ È≈ ¶ÿ‰≈ ÌÒ’∂Õ
‹ªÁ∆ √∆Õ Ï∂Û∆ Á≈ Í» «Âzøfl‰ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª,
Í≥‹≈Ï ÷∂Â∆ ÍÃË≈È ÍÃÁ∂√ ‘؉ ’ ’∂ Â∂ ÷∂Â∆ Ï‘πÂ∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ Î∂ È≈ ÏÀ·‰ Ò ’∂Õ
‘؉ ’ ’∂ ¿∞È∑ª Á∂ ؘ∆ ؇∆ Á∂ Ó√Ò∂ ‘∆ ‘ºÒ È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √È- Ⱥ⁄ ’∂ «Ú÷≈ Á∂ Òº¤∆¬∂,
÷≥‚ Ï≈fi ÁπºË «Óº·≈ È≈ ‘πøÁ≈, ‹≈¬∆∫ È≈ «◊ºË∂ ”⁄Ø∫ ‡Ò ’∂Õ
«Ïäª Ï≈fi È≈ ¤≈ÚªÕ Â∆¡ª «Ú⁄ ÷∆, Í»Û∂, ’Û≈‘, ◊πÒ◊Ò∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ √≈¿∞‰
÷∂ ¿∞‹≈Û «Í¡≈, Ó‘∆È∂ Á≈ ÷∆ È≈Ò Ú∆ √ÏøË ‹π«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ «’Ú∂∫ «◊ºË∂ «Ú⁄ ‹≈Úª? √≈¿∞‰ ÷∆ È≈ ÷≈Ë∆ ¡≈,
√≈¿∞‰ Ó‘∆È≈ Ï≈Ùª Á≈ Ó‘∆È≈ ‘ÀÕ ’Á∂ Ï≈Ù ÍÀ ‹≈‰∆, ’Á∂ ‘‡ ±ø «’¿∞∫ ‹ø«Ó¡≈ ¡Í≈Ë∆¡≈?
‹≈‰∆, ’Á∂ fiÛ∆ Òº◊ ‹≈‰∆ - ‘ ÿ ¡≈͉∆ ¡≈͉∆ «Ú ¡È∞√≈ ÷∆, Í»Û∂, ’Û≈‘, ◊πÒ◊Ò∂
¡≈«¬¡≈ √≈Ú‰ «ÁÒ ÍÃ⁄≈Ú‰, ω≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ’ج∆ Ï≈Á≈Ó, Á≈ıª, ÷≥‚ ÚÂÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ¡≈«Ê’ ͺ÷Ø∫
fiÛ∆ Òº◊ ◊¬∆ Ì≈∆Õ Ó≈Û∂ ◊πÒ◊«Ò¡ª È≈Ò ‘∆ √≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ’¬∆ «Ú⁄≈∆¡ª ◊πÒ◊Ò∂ ω≈¿∞‰
‘»‡∂ ÒÀ∫Á∆ Ó∆¡ª «Ìº‹ ◊¬∆, Ò¬∆ Â∂Ò Á∆ ¿∞‚∆’ ‘∆ ’Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √È-
È≈Ò∂ ≈Ó «Í¡≈∆Õ Úº«‚¡ª ÿª È∂ ’∆Â∂ «Â‘ΩÒ∂,
’∞ÛÂ∆ ‘Ø Á∆ «Ìº‹ ◊¬∆ Ú∆ Á∆, ÷≥‚ «ÿ˙ ÷»Ï Ò≈ ’∂Õ
«’ÙÈØ Á∆ ÎπÒ’≈∆Õ Ó≈«Û¡ª ÿª È∂ ’∆Â∆ ◊ج∆,
‘È≈Ó∆ Á∆ √πºÊ‰ «Ìº‹ ◊¬∆, ◊πÛ Á∆ ØÛ∆ Í≈ ’∂Õ
Ï‘πÂ∂ ◊؇∂ Ú≈Ò∆Õ Â∂Ò Ï≈fi È Íº’Á∂ ◊πÒ◊Ò∂,
Ù≈ÓØ ≈‰∆ Á∆¡ª «Ìº‹∆¡ª Ó∂„∆¡ª, Ú∂÷ ‘∆ ÍÂ≈ ’∂Õ

BHE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BHF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ¡≈ ‹≈ Ú∂ «ÓºÂ≈, Ï‘»¡ª ˘ Â∆¡ª «Ú⁄ ¡≈¿∞‰ Ò¬∆ √Óª «ÓÒ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘π‰ «¬’ ª
Á∂ ‹≈ Â∂Ò «Ò¡≈ ’∂Õ Í«Ú≈ «ÈÔØ‹È ‘؉ ’ ’∂ Í«Ú≈ ‘∆ ¤Ø‡∂ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ Á»‹∂ √øÔπ’Â
¡≈«Ê’ «Ú«◊¡≈È Á≈ «√˪ ‘À «’ ‹∂’ Ó≥◊ ÚË ‹≈Ú∂ Â∂ √ÍÒ≈¬∆ Í«Ú≈ Á∆ ʪ «¬’«‘∂ Í«Ú≈ ω ◊¬∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ª «ÙÂ∂Á≈∆¡ª
ÿ‡ ‹≈Ú∂ ª Ú√ª Ó«‘ø◊∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ √≈¿∞‰ Ó‘∆È∂ «Ú⁄ ◊πÛ «Ú⁄ Ú∆ ‹≈‰ Ò¬∆ ÒØ’ª ’ØÒ √Óª È‘∆∫ ‘ÀÕ Â∆¡ª ÓÈ≈¿∞‰ Ò¬∆ √Óª «’ºÊ∂
¡Â∂ Â∂Ò Á∆ Ó≥◊ ÚË ‹≈‰ ’ ’∂ «Í≥‚ Á∂ Áπ’≈ÈÁ≈, Ï≈‰∆¬∂ ∂‡ ÚË≈ ‘À? ¡º‹ ‘ ÏøÁ≈ «¬’ È≈ ıÂÓ ‘؉ Ú≈Ò∆ ÁΩÛ «Ú⁄ Òº«◊¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
«ÁøÁ∂ √ÈÕ ¡º‹ Í≥‹≈Ï Á∂ «’√∂ «Í≥‚ «Ú⁄ Ú∆ Â∆¡ª È‘∆∫ ÓÈ≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ªÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÈÚ∆¡ª «Ú¡≈‘∆¡ª ’∞Û∆¡ª Á∂ ÍÃ≈‘π‰∂ Ú∆ √‘π∆∫ ‘ª, ¡ıÏ≈ª «Ú⁄ ’Á∂ È≈ ’Á∂ «’√∂ Ù«‘ «Ú⁄ «’√∂ Ò∂‚∆˜ Á∆ √ø√Ê≈
Â∆¡ª Ú∂÷‰ ¡≈¿∞∫Á∂ √È - ÚÒØ∫ Â∆¡ª ÓÈ≈¿∞‰ Á∆ ıÏ ˜» ¡≈ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Í≥‹≈Ï Á∆¡ª Óπ«‡¡≈ª
Â∆¡ª Á∂ «ÁÈ ÊØÛ∂ «‘ ◊¬∂, Á≈ «¬‘ ø◊Ò≈ «Â¿∞‘≈ Í≥‹≈Ï Á∂ √«Ì¡≈⁄≈ «Ú⁄Ø∫ ¡ÒØÍ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
Ó∆∫‘ ÍÀ∫Á≈ «’‰ «Ó‰ ’≈‰∂Õ Â∆¡ª √≈‚∂ ¡Â∆ Á≈ «¬’ ‘º√≈ ω ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ
√∆√ ◊πøÁ≈ Ò˙ Í≈ Ò˙ ‚Ø∆, @
ø◊ Ò˙ √»‘∂ Ï≈‰∂Õ
Â∆¡ª Ú∂÷‰ ¡≈¿∞‰ ÍÃ≈‘π‰∂,
ÒØ‘Û∆
ω ’∂ «¬øÁ ≈‰∂Õ √≈‚≈ √Ó≈«‹’ „≈⁄≈ ÍπÙ ÍÃË≈È ‘ÀÕ ¬∂√ Ò¬∆ ÒÛ’∆ È≈ÒØ∫ ÒÛ’∂
¡Û∆˙ Í√Ø∫ ˘, ˘ Â‹∆‘ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÍπºÂ ‘∆ Ï≈Í Á∆ «Ú≈√ ˘ ¡º◊∂ ÂØÁ≈ ‘ÀÕ
¡√ª ◊πÛ Á∂ Í»Û∂ ÷≈‰∂Õ Ï≈Í Á∆ ÓΩ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÍπºÂ ‘∆ ÿ Á≈ √ø⁄≈Ò‰ ’Á≈ ‘ÀÕ ÍπºÂ Á∆
‹∂ ’ج∆ ’∞ͺÂ∆ √º√ Á≈ Ì∂«‹¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ÍÃ≈‘π‰≈ Â∆¡ª Á∂ «Ú⁄ ‘∆ ¡‰‘Ø∫Á ‘ «¬’ ˘ ÷Û’Á∆ ‘ÀÕ ÍπºÂ ÂØ∫ ψÀ ÿ √πøÈ∂ √πøÈ∂ Òº◊Á∂ ‘È,
ÒÀ‰ ¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª Ú‘π‡∆ ¡≈͉∂ ÍÃ≈‘π‰∂ Á∂ ‡ºπ‡ ’∂ ◊Ò ÍÀ ‹ªÁ∆ √∆ - Úº„-Úº„ ÷ªÁ∂ ‘È-
Ú∂ ’∆ Â∂∆ Óª Ó◊∆? ¿∞µ√∆ ¬∂ ’Ø·∆ ⁄»È∂Á≈,
ÓÀ˘ Â∆¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ÒÀ‰ ¡≈«¬¡≈? ÍπºÂª Ï≈fiØ∫ È‘∆∫ √º‹Á∆Õ
x x x x x
Â∂∆ Ӻ «’¿∞∫ ◊Ì»¡≈ Ó≈∆,
Â∆¡ª «Ú⁄ ÒÀ‰ ¡≈ «◊¿∞∫Õ
‹Á Â∆¡ª Á∂ «ÁÈ Í»∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ √È Âª ¡ı∆∆ «ÁÈ Â∆¡ª Á≈ ÌØ◊
Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹√ ˘ “ÏÒ∑Ø Í≈¿∞‰∆” ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’∞Û∆¡≈ ¡◊Ò∂
√≈Ò Á∆¡ª Â∆¡ª ÓÈ≈¿∞‰ Á∆ ¡≈√ ÒÀ ’∂ Â∆¡ª Á∂ «Â¿∞‘≈ ˘ ıÂÓ
’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
Â∆¡ª Â∆‹ Á∆¡ª,
Ú∑∂ «ÁȪ ˘ Î∂Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ Á≈ ÓÙ∆È∆’È È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ÒØ’ª ’ØÒ
«Ú‘Ò √∆Õ √øÔ∞’ ͫÚ≈ Â∂ ÏÛ∂ Í«Ú≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «‹√ ’ ’∂ ’∞Û∆¡ª,

BHG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BHH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï‘πÂ∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ ‹øÓ«Á¡ª ‘∆ Ó≈ «ÁºÂ≈ ’Ø·∂ ‘∂· ⁄≈’±,
‹ªÁ≈ √∆Õ Ó≈È ÂØ∫ Ï≈¡Á ’∞Û∆¡ª Á∂ Ó»ø‘ «Ú⁄ ◊πÛ Á∆ ØÛ∆, ‘ºÊ «Ú⁄ ◊πÛ Á∂Ú∂ Óπø‚∂ Á≈ Ï≈Í»Õ
Í»‰∆ Â∂ ÿÛ∂ «Ú⁄ »ø º÷ ’∂ ÁºÏ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆ Â∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆- x x x
◊πÛ ÷≈Ú∆∫, Í»‰∆ ’ºÂ∆∫, ’Ø·∂ ¿∞µÂ∂ ’ª,
¡≈Í È≈ ¡≈¬∆∫, ◊πÛ Á∂Ú∂ Óπø‚∂ Á∆ ÓªÕ
Ú∆∂ ˘ ÿºÂ∆∫Õ ’¬∆ ÒØ‘Û∆ Ó≥◊‰ Ú≈Ò∂ Óπø‚∂ Á∂ «Í¿∞ Â∂ Óª ˘ ¶Ó∆ ¿∞Ó Á∆¡ª
’∞Û∆ ‹øÓ‰ Â∂ ÿ «Ú⁄ √Ø◊ ÍÀ ‹ªÁ≈ √∆Õ “ͺÊ ‹øÓ «Í¡≈” «’‘≈ ¡√∆√ª Ú∆ «ÁøÁ∂ √È -
‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞Ê∂ ÌÀ‰ ¡≈͉∂ Ú∆ Á∂ ÍπºÂ ‘؉ Ò¬∆ √πº÷‰≈ √π÷Á∆¡ª ’ΩÒ∆ «Ú⁄ «ÿ¿∞,
‘πøÁ∆¡ª √È - ‹∆Ú∂ Óπø‚∂ Á≈ «Í¿∞Õ
Ú∆≈ Â∂∆ ‹Û∑ Òº◊ ‹∂, x x x
Ú∂ ÓÀ∫ «ÈºÂ Ï∑Ó∂∫ ‹Ò Í≈ÚªÕ ’Ø·∂ ‘∂· ◊ª,
Ï∑Ó≈ «ÍºÍÒ Á∂ Áı ˘ ’«‘øÁ∂ ‘È, ‹Ø Í«ÚºÂ Ó≥«È¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ ‹∆Ú∂ Óπø‚∂ Á∆ ÓªÕ
«‹‘Û≈ ’ج∆ √πº÷ √πº÷ ’∂ «’√∂ «ÓÊ∂ √Ó∂∫ º’ «¬√ Á∆¡ª ‹Û∑ª «Ú⁄ ‘ ؘ ‹∂’ ’ج∆ ÒØ‘Û∆ Á∂‰ «Ú⁄ Á∂ ’Á≈ √∆ ª ¿∞√ ˘ ÒØ‘Û∆ ¤∂Â∆
Í≈‰∆ Í≈Ú∂, ¿∞√ Á∆ Óπ≈Á Í»∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘ Ë≈È≈ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Á∂‰ Ò¬∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
Óπø‚≈ ‹øÓ‰ Â∂ ıπÙ∆¡ª ÓÈ≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÍπøÈ-Á≈È ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆ ¡≥Á ̪‚∂ È≈ ÷Û’≈,
- ÒØ‘Û∆ √≈‚∂ ‘ºÊ ÎÛ≈Õ
Ï≈Í» Óºfi∆¡ª Á∂ √ø◊Ò ÎÛ≈¬∂, Óπø‚∂ Á∂ È≈È≈ È≈È∆ Á∆ √πº÷ Ú∆ Ó≥◊∆ ‹ªÁ∆ √∆ -
Ú∆ ÿ ÍπºÂ ‹ø«Ó¡≈Õ ’ÒÓÁ≈È «Ú⁄ ’≈È≈,
Ó≥π‚≈ ‹øÓ‰ Â∂ ÒØ‘Û∆ ÓÈ≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÒØ‘Û∆ Á≈ «Â¿π‘≈ ÍØ‘ ‹∆Ú∂ Ó≥π‚∂ Á≈ È≈È≈Õ
Ó‘∆È∂ Á∂ ¡≈ı∆ «ÁȪ «Ú⁄ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ÒØ‘Û∆ Úø‚‰ Ò¬∆ ÒÛ’∂ Á∆¡ª x x x
ÌÀ‰ª, Ì»¡ª, ⁄≈⁄∆¡ª, Â≈¬∆¡ª ÈÚ∂∫ ÈÚ∂∫ √»‡ Í≈ ’∂ «Í≥‚ «Ú⁄ ‘¯Â≈ ’ÒÓÁ≈È «Ú⁄ ’≈È∆,
‘¯Â≈ Í«‘Òª ◊πÛ Úø‚‰≈ Ùπ» ’ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ √≈∂ «Í≥‚ «Ú⁄ ◊πÛ ‹∆Ú∂ Óπø‚∂ Á∆ È≈È∆Õ
Úø‚‰ Ò¬∆ ’¬∆ ’¬∆ «ÁÈ Òº◊ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√∂ Â∑ª ‘Ø Ï‘π √≈∂ ◊∆ ¡Â∂ ‡ºÍ∂ ◊≈ ’∂ ÒØ‘Û∆ Ó≥◊∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
ÒØ‘Û∆ Â∂ √≈∂ «ÙÂ∂Á≈, √≈’ √ÏøË∆ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ÒØ‘Û∆ ÿ «Ú⁄ ÁπºÒ≈ ̺‡∆ Ú≈Ò≈ «¬’ ‚≈’± ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ «¬’ ˆ∆Ï Ï≈‘Ó‰ Á∆¡ª
Ï≈Ò∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÿ Ú≈Ò∂, √≈∂ «ÙÂ∂Á≈, ¡ª„ ◊π¡ª„ √’∂ ÏÀ· ’∂ ÁØ ÒÛ’∆¡ª √øπÁ∆ Â∂ ÓπøÁ∆ Á≈ «Ú¡≈‘ ’∆Â≈ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ÒØ‘Û∆ √Ó∂∫
ÒØ‘Û∆ √∂’Á∂ √ÈÕ ◊πÛ, «˙Û∆¡ª, Óº’∆ Á∂ Á≈‰∂, Ó»ø◊ÎÒ∆ ¡≈«Á Úø‚∂ ÁπºÒ∂ ̺‡∆ Á∂ ◊∆ Ú∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È -
‹ªÁ∂ √ÈÕ ÒØ‘Û∆ Ó≥◊‰ Ú≈«Ò¡ª ˘ Ú∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÒØ‘Û∆ Ó≥◊‰ √øπÁ ÓπøÁ∆¬∂ ‘Ø!
Ú≈«Ò¡ª È≈Ò ◊Ò∆¡ª Ì∆¡ª ͬ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ò≈◊∆ ºÊ∆ √≈∂ ‘∆ Â∂≈ ’Ω‰ «Ú⁄≈≈ ‘Ø!
ÒØ‘Û∆ Ó≥◊‰ Ú≈«Ò¡ª «Ú⁄ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Óπø‚∂ Á∂ Ï≈Í» Â∂ Óª ÂØ∫ ÒØ‘Û∆ ÁπºÒ≈ ̺‡∆ Ú≈Ò≈ ‘Ø!
Ó≥◊‰ Ú∂Ò∂ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È - ÁπºÒ∂ Ë∆ «Ú¡≈‘∆ ‘Ø!

BHI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BI@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 √∂ Ùº’ Í≈¬∆ ‘Ø! ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÒÛ’∆ ‹øÓ‰ Â∂ ıπÙ∆ Â∂ ÒØ‘Û∆ ÓÈ≈¿∞‰∆ ª «¬’ Í≈√∂ ‘∆, √◊Ø∫
’∞Û∆ Á∂ ÏØfi∂ Í≈¬∆ ‘Ø! Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒÛ’∆¡ª ˘ ‹øÓ«Á¡ª Ó≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘π‰
’∞Û∆ Á≈ Ò≈Ò Í‡≈’≈ ‘Ø! ÒÛ’∆ ˘ ‹øÓ‰ ÂØ∫ Í«‘Òª Ó≈È Á≈ «Ú≈‹ ⁄ºÒ «Í¡≈ ‘ÀÕ
’∞Û∆ Á≈ √≈¨ Í≈‡≈ ‘Ø!
√≈¨ ’Ω‰ √Ó∂‡∂ ‘Ø!
«‹È∑ª ÿª «Ú⁄ ÒÛ’∂ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞‘ ÿ ¡≈͉∆ ͺÂ∆/
·∞º«Ò∑¡ª Á∆ ËÓ√≈Òª, ÁÚ≈˜∂ ◊πÛ Á∆ Ì∂Ò∆, Òº’Ûª, Í≈Ê∆¡ª ÒØ‘Û∆
Ï≈Ò‰ Ò¬∆ Ì∂‹Á∂ √ÈÕ √≈‚∆ ͺÂ∆/·∞ºÒ∑∂ Á∂ ÏøÁ∂ ¿∞Ê∂ ÒØ‘Û∆ Ï≈ÒÁ∂ √ÈÕ
‘≈˜ ¡≈¬∂ √≈«¡ª Ïø«Á¡ª, Ϻ«⁄¡ª ˘ ◊πÛ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª
√«Ó¡ª «Ú⁄ ıπÙ∆ Ú∆ √≈∂ «Í≥‚ Á∆ √ªfi∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ Â∑ª ˆÓ «Ú⁄ Ú∆
√≈∂ «Í≥‚ Ú≈Ò∂ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
‘π‰ ÁÚ≈«˜¡ª, ËÓ√≈Òª «Ú⁄ ’ج∆ Ú∆ ÒØ‘Û∆ È‘∆∫ Ï≈ÒÁ≈Õ
Í«‘Òª Ú≈Ò≈ Ì≈¬∆⁄≈≈, «Í¡≈ ıÂÓ ‘Ø «‘≈ ‘À/‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ¡º‹ Á≈
Ô∞º◊ «Ú¡’Â∆◊ Ô∞º◊ ‘ÀÕ ‘π‰ «Í≥‚ª «Ú⁄ Ï‘π ‘∆ ȘÁ∆’∆ ÿª «Ú⁄
‘∆ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ ÒØ‘Û∆ Á≈ Ù◊È ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÿª «Ú⁄ ÒØ‘Û∆ Ï≈Ò‰
Á≈ «Ú≈‹ Ï‘π ÿº‡ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ⁄ø◊∂ ÍÛ∑∂ «Ò÷∂ Â∂ ¡◊ª‘ ÚË» Óπø‚∂ Á∆ Í≈Ò‰≈-ÍØÙ‰≈ ÁπºË ÓÒ≈¬∆¡ª È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆/‘ÀÕ
Í«Ú≈ª «Ú⁄ ’∞Û∆ Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù ”Â∂ Ú∆ ıπÙ∆ ÓÈ≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÒØ‘Û∆ Ú∆ ’∞Û∆¡ª ˘ ¡‰⁄≈«‘¡≈ ‹∆Ú √Ófi ’∂ Í≈«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’∞Û∆ ˘ Í≈«¬¡≈
Úø‚∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¡º‹ ’∞Û∆¡ª ÍÛ∑≈¬∆ «Ú⁄ Óπø«‚¡ª È≈ÒØ∫ «’Â∂ ¡º◊∂ ‘ÈÕ ËÈ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, «’¿∞∫ ‹Ø ¿∞√ ˘ Í≈Ò ÍØ√ ’∂ «Ú¡≈‘ ’∂ «Ï◊≈È∂
Ô±È∆Ú«√‡∆ Á∆ ÍÛ∑≈¬∆ «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª «◊‰Â∆ «Ú⁄ Óπø«‚¡ª È≈ÒØ∫ «’ºÂ∂ ÿ ⁄Ò∂ ‹≈‰≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ’∞Û∆¡ª ˘ È≈ ÷≈‰ ˘ ⁄ø◊≈ «ÁºÂ≈
ÚºË ‘ÈÕ ‹ªÁ≈ √∆/‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ Í«‘ȉ ˘ -
‘π‰ ÒØ‘Û∆ ÓÈ≈¿∞‰ Â∂ √ªfi∂ ÂΩ ”Â∂ ÒØ‘Û∆ ÓÈ≈¿∞‰≈ √≈‚∂ «Ú√∂ √º⁄ Á∂ Ú⁄È «Ú⁄ Í∂Û∂,
«Ú⁄Ø∫ «ÁÈØ «ÁÈ ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ Ï¬∆ ‹øÓ∆ ‹≈¬∆ Â∂∂ Ï≈ÏÒ≈,
Ó∂≈ «˜’ «Ï◊≈È∂ ÷∂Û∂Õ
@
x x x
«Ú¡≈‘ ÓË≈‰∆¡ª! ÓË≈‰∆¡ª!! ÓË≈‰∆¡ª!!!
«Ú¡≈‘ √≈‚∂ √Ó≈‹ Á≈ «¬’ Í«ÚºÂ ÏøËÈ ‘À, «‹√ È≈Ò Ïø√- ‘≈¬∂ ˙¬∂ Ó∂«¡≈ ‚≈«„¡≈ ºÏ≈,
ÍÉ≈Ò∆ ¡º◊∂ Â∞Á∆ ‘ÀÕ √≈‚≈ √Ó≈‹ ÍπÙ ÍÃË≈È √Ó≈‹ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ «’ºÊ∂ ‹øÓ∆¡ª Â∂ «’È∑ª È∂ ÒÀ ‹≈‰∆¡ªÕ
÷≈ÈÁ≈È Á∆ ÒÛ∆ ˘ ¡º◊∂ ÂØÈ Ò¬∆ Óπø‚∂ Á∆ ÒØÛ √Ófi∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Óπø‚∂ Á∂ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï‘πÂ∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ ‹øÓ«Á¡ª Ó≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈
ÍÀÁ≈ ‘؉ Ò¬∆ √πº÷‰≈ √πº÷∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÍÀÁ≈«¬Ù Â∂ ıπÙ∆¡ª ÓÈ≈¬∆¡ª √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ’∞Û∆¡ª ¡Â∂ Óπø«‚¡ª Á≈ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó «Ú⁄ «Ú¡≈‘ ’È Á≈
‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÒØ‘Û∆ Ï≈Ò∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Í ÒÛ’∆ Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù Ò¬∆ ’ج∆ «Ú≈‹ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï‘πÂ∂ «ÙÂ∂ Í≥‚ª ¡Â∂ È≈¬∆¡ª ≈‘∆∫
√πº÷‰≈ È‘∆∫ √πº÷Á≈, √◊Ø∫ ÒÛ’∆ Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù Â∂ “ͺÊ ‹øÓ «Í¡≈” «’‘≈ Ì≈Ò∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Í≥‚ ¡Â∂ È≈¬∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∂ «Ú⁄ØÒ∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆

BIA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BIB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Óπø‚∂ ¡Â∂ ’∞Û∆ Ú≈Ò∂ ÁØÚ∂∫ Í«Ú≈ ¿∞È∑ª Á∆ Í»∆ √∂Ú≈ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √È- ¿∞‘ ÿ ÏıÂ≈Ú Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «ÙÂ≈ Һ̉ «Íº¤Ø∫ Í≥‚ ÂØ∫ «ÁÈ
«’√∂ Á≈ Óπø‚≈, «’√∂ Á∆ Ë∆, ’„Ú≈ ’∂ Ó≥◊‰≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó≥◊‰∂ √Ó∂∫ Óπø‚∂ Á∂ «ÙÂ∂Á≈ Â∂ Ù∆’∂
«Ú⁄ØÒ≈ ÷≈ «◊¡≈ Ùº’ ÿ∆Õ Ú≈Ò∂ ÏπÒ≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ’∞Û∆ Á≈ «Í¿∞, ⁄≈⁄∂, Â≈¬∂, Ó≈Ó∂, È≈È∂
«¬‘ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á≈ ‘∆ ¡÷≈‰ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÚºË ÂØ∫ ÚºË Óø◊‰≈ ’È √Ó∂∫ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ’¬∆ Ú∂ Ó≥◊‰≈ «Ú⁄ØÒ≈, Í≥‚ ¡Â∂ È≈¬∆
√∂Ú≈ Ùº’ ÿ∆ ‘∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘π‰ Á∂ «Ú⁄Ø«Ò¡ª ˘ ª ’Û∂, ¤≈ͪ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ Ú∆ ’ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ó≥◊‰≈ ÁπÍ«‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó≥◊‰∂ √Ó∂∫
‘ÈÕ Óπø«‚¡ª Á∂ «ÙÂ∂ Ú∂Ò∂ ⁄ø◊∂ ÿ≈‰∂ ÿª Á∆¡ª ÒÛ’∆¡ª Á∆ Ì≈Ò Óπø‚∂ ˘ ⁄Û∑Á∆ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ Ó»ø‘ ’≈ ’∂ «Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊πÛ Á∆ ØÛ∆
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’∞Û∆¡ª ¡≈͉≈ «ÙÂ≈ ¡≈͉∆ Óª ≈‰∆ ¡Â∂ Ï≈ÏÒ ˘ È≈Ò Óπø‚∂ Á≈ Ó»ø‘ «Óº·≈ ’≈ ’∂ ¿∞√ Á∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ⁄ªÁ∆ Á≈ πÍ«¬¡≈ Ë
¿∞√ ÿ ’È Ò¬∆ ’«‘øÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹Ê∂ √º√ Á∂ ÍπºÂ Ï‘πÂ∂ ‘Ø‰Õ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Óπø‚∂ Á∆ fiØÒ∆ «Ú⁄ Í≥‹ ‹ª √ºÂ Óπº·∆¡ª Ùº’ Á∆¡ª Í≈
√º√ √‘π≈ ⁄ø◊∂ ‘؉- «ÁøÁ∂ √ÈÕ Ó≥◊‰≈ ’È Ú≈Ò≈ Î∂ Óπø‚∂ Á≈ «√ ÍÒØ√ ’∂ ÏÀ· ‹ªÁ≈ √∆Õ
Á∂Ú∆∫ Ú∂ Ï≈ÏÒ ¿∞√ ÿ∂, ¿∞√ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ È≈Ò ¡≈¬∂ Á»√∂ ÏøÁ∂ Ù◊È Í≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Î∂ Óπø‚∂ Ú≈«Ò¡ª Á∂
«‹ºÊ∂ √º√ ÌÒ∆, Í«Ú≈ Ú≈Ò∂ Ù◊È Í≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ Ó≥◊‰≈ ’È ˘
ÍÃË≈È √‘π≈ √Á≈ ‘ØÚ∂Õ “‘ºÊ πÍ«¬¡≈ ËÈ≈” Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Ó≥◊‰∂ √Ó∂∫ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È -
‚≈‘ Í∆‘Û≈ Ï«‘øÁ∆ √≈‘Ó‰∂ Ú∂, ⁄Ω’∆ ÏÀ·≈ Â∞ø √Ø‘∂∫ Ú∆≈,
ÓºÊ∂ ’Á∂ È≈ Í≈Ú∂ Úº‡, ’ج∆ ÓØ„∂ Ë∆ ÏøÁ»’Õ
Ï≈ÏÒ Â∂≈ ÍπøÈ ‘ØÚ∂Õ fiπ’ fiπ’ ÁπÈ∆¡≈ Ú∂÷Á∆,
ÿ «Ú⁄ ÁπºË, Óº÷‰ª Á∆¡ª Ò«‘ª Ï«‘ª ‘؉ - ÂÀ˘ ÍÓ∂Ù «ÁºÂ≈ »ÍÕ
Á∂Ú∆∫ Ú∂ Ï≈ÏÒ≈ ¿∞√ ÿ∂, Ó≥◊‰∂ Á∆ √Ó ıÂÓ ‘؉ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Óπø‚∂ Ú≈Ò∂ Ó≥◊‰≈ ’È Ú≈«Ò¡ª
«‹Ê∂ √º√» Á∂ Óºfiª √ºÂÕ ‘ºÊ ’∞Û∆ ˘ Ù◊È Ì∂‹Á∂ √ÈÕ Í≥‚ ÂØ∫ Íπº¤ ’∂ ’∞Û∆ Ú≈Ò∂ «Ú¡≈‘ Á≈ «ÁÈ
«¬’ ⁄ØÚª, «¬’ ÚË≈Úª, ’„Ú≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ Á∂ «ÁÈ Á∆ «⁄º·∆ ˘ ÷≥Ó‰∆ «Ú⁄ ÏøÈ∑ ’∂, ‘ÒÁ∆
Ó∂≈ ⁄≈‡∆¡ª Á∂ «Ú⁄ ‘ºÊ, Ò≈ ’∂ Óπø‚∂ Ú≈«Ò¡ª ˘ È≈¬∆ ‘ºÊ Ì∂‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
Ï≈ÏÒ Â∂≈ ÍπøÈ ‘ØÚ∂Õ «Ú¡≈‘ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ‘≈Û∆ ¡Â∂ √≈¿∞‰∆ Á∆ ¯√Ò ’º„ ’∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
ÿ Ú≈Ò≈ ‹π¡≈È ‘ØÚ∂, ø◊ Á≈ ◊Ø≈ ‘ØÚ∂, ¡’Òª Ú≈Ò≈ ‘ØÚ∂, È≈ «Ú¡≈‘ Î∂«¡ª È≈Ò ‘πøÁ∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Ó‘∆È≈ ÁØ Ó‘∆È≈ Í«‘Òª ’∞Û∆
Ï‘πÂ≈ ¶Ó≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ È≈ Ï‘π ÓË≈ ‘ØÚ∂, ’≈Ò≈ ª «ÏÒ’∞Ò ‘∆ È≈ ‘ØÚ∂ - Á∆ Óª, ⁄≈⁄∆¡ª, Â≈¬∆¡ª, Ï‘»¡ª, Ù∆’∂ Ú≈Ò∆¡ª, ¡ª„‰≈ ◊π¡ª„‰ª
’≈Ò≈ Ì»ø‚ È≈ √‘∂Û∆∫ Ó∂∂ Ï≈ÏÒ≈, ≈ Á∆ ؇∆ Á≈ ’øÓ «ÈÏ∂Û ’∂ ¡ºË∆ ¡ºË∆ ≈ º’ √π‘≈◊ Á∂ ◊∆Â
ÿ Á≈ Ó≈Ò ‚»Õ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√∂ Â∑ª Óπø‚∂ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ ÿØÛ∆ Á∂ ◊∆ ¡Â∂
ͺ’≈ ÿ ‘ØÚ∂ - ‘Ø ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
ͺ’≈ ÿ ‡ØÒ∆∫ Ï≈ÏÒ≈ Óπø‚∂ ¡Â∂ ’∞Û∆ Á∂ ÿ Ú≈Ò∂, È≈È’∂, Ì»¡≈ ¡Â∂ ‘Ø «ÙÂ∂Á≈ Í≥‹∆∆
«’Â∂ «ÒºÍ‰∂ È≈ ÍÀ‰ ÏÈ∂∂Õ Ò≈ ’∂ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∂ ’øÓ ‘ºÊ∆∫ ‘øπÁ∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆
«¬‘ ¿∞‘ √Óª √∆ ‹Á √≈∆ ÷∂Â∆ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ ’≈¯∆ √Óª Í«‘Òª Òº‚±, ‹Ò∂Ï∆¡ª, Í’ΩÛ∂, Í’ΩÛ∆¡ª, Ùº’Í≈«¡ª
Ï‘πÂ∂ Ïø«Á¡ª Á∆ ÒØÛ ‘πøÁ∆ √∆Õ «‹øÈ∂ «’√∂ Á∂ Ï‘πÂ∂ ÍπºÂ ‘πøÁ∂ √È, ˙È≈ ‘∆ ˘ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ¤Ø«Ò¡ª Á≈ Ú∂√‰, ÓÀÁ≈, ¡≈‡≈ ⁄º’∆ Â∂ ÿ Á∆¡ª

BIC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BID - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹È≈È∆¡ª ¡Â∂ Ù∆’∂ Ú≈Ò∆¡ª Í∆‘Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Á≈Òª √Ϙ∆¡ª
Ò¬∆ Ó√≈Ò∂ ’∞º‡∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÚÛ∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ Óπø‚∂ ’∞Û∆
Ò¬∆ Ú‡‰≈ Ú∆ ⁄º’∆ ÂØ∫ Í∆‘ ’∂ «Â¡≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«Ú¡≈‘ ÂØ∫ Í≥Áª ’π «ÁÈ Í«‘Òª √≈∂ «ÙÂ∂Á≈ª ˘ È≈¬∆ «Ú¡≈‘
Á∂ «ÁÈ Á∆ «¬ÂÒ≈‘ ’È ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ◊ø„ª Á∂‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
’∞Û∆/Ó≥π‚∂ Á∆ Óª ¡≈͉∂ Í∂’∆∫ «Ú¡≈‘ Á∆ ◊ø„ Á∂‰ Ò¬∆ ◊πÛ Á∆ Ì∂Ò∆
¡≈Í ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’∞Û∆¡ª Á∆¡ª Ó≈Úª ª ’∞Û∆ ‹øÓ‰ Â∂ ‘∆ Á≈‹
«Â¡≈ ’È≈ Ùπ» ’ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ’∞Û∆ ÏÛ∆ ‘Ø ’∂ ¡≈͉∆ Óª, ⁄≈⁄∆¡ª,
Ì»¡≈, ÌÀ‰ª È≈Ò Á∆¡ª Ïπ‰Á∆¡ª √ÈÕ ⁄‘∆¡ª, ÷∂√, Áπͺ«‡¡ª Ò¬∆
√»Â ’ºÂÁ∆¡ª √ÈÕ ÎπÒ’≈∆, «Ú¤≈¬∆¡ª, √≈‘‰∂, fiØÒ∂, πÓ≈Ò ’º„Á∆¡ª
√ÈÕ
’∞Û∆ Ò¬∆ Ï∆, ÍÃ≈‘π‰∂ Ò¬∆ ’ÍÛ∂, ÿ Ú≈«Ò¡ª Ò¬∆ ¡Â∂ Á∂‰ ÒÀ‰
’È Ú≈Ò∂ ’ÍÛ∂ ÷∆Á‰, ÷≥‚, «ÿ¿∞ ÷∆Á‰ Ú≈√Â∂ ◊º‚≈ ‹ØÛ ’∂ Ù«‘
‹ªÁ∂ √ÈÕ Á‹∆ ˘ ÿ «Ï·≈ ’∂ Ï∆ Á∂ √»‡, Óπø‚∂ ¡Â∂ ÿ Ú≈«Ò¡ª Ò¬∆
’ÍÛ∂ «√Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘؉
’ ’∂ ÒØ’ª Á∆ ¡≈ÓÁÈ ÊØÛ∑∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ «ÙÂ∂Á≈
¡Â∂ Ù∆’∂ Ú≈Ò∂ ¡≈͉∆ ¡≈͉∆ «Ú ¡È∞√≈ ÓºÁÁ ’Á∂ √ÈÕ ’∞Û∆ ˘
√»‡ «ÁøÁ∂ √ÈÕ È≈È’∂ ’∞Û∆ Ò¬∆ √»‡ª Á∂ È≈Ò ’ج∆ È≈ ’ج∆ ‡»øÓ Ú∆ Í≈¿∞∫Á∂
√ÈÕ
«Ú¡≈‘ ÂØ∫ ‘¯Â≈ ’π Í«‘Òª ‘ÒÚ≈¬∆ Òº‚±, Í’ΩÛ∂, Í’ΩÛ∆¡ª, Ùº’Í≈∂
ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ’Û≈‘∆ ⁄Û∑≈¿∞∫Á≈ √∆Õ Ï»≈ ’∞º‡Á≈ √∆Õ ‘¯Â≈ ’∞ Í«‘Òª
Ù∆’∂ Ú≈Ò∂, «‹È∑ª ˘ √«’¡ª Á∂ ÿ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √È, «ÿ¿∞, ¡≈‡∂ ¡Â∂ ◊πÛ
Á∆¡ª Ó≈¬∆¡ª Á∂‰∆¡ª Ùπ» ’ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Ó≈¬∆¡ª È≈Ò ’≈¯∆ √≈≈
«ÿ¿∞, ◊πÛ, ¡≈‡≈ ”’º·≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Í≥‹ «ÁÈ Í«‘Òª ’∞Û∆
Ú≈Ò∂ Óπø‚∂ Á∆ Óª ˘ (‘؉ Ú≈Ò∆ √º√) Ø͉≈ Ì∂‹Á∂ √ÈÕ Ø͉≈ «Ú⁄ ¡≈Ó
ÂΩ ”Â∂ √º√ Ò¬∆ ’¬∆ √»‡, ’ج∆ ◊«‘‰≈, ‹πºÂ∆ ¡Â∂ ’ج∆ Ú‰ Ú≈Ò≈
̪‚≈ ⁄ØÒª Á≈ Ì ’∂ Ì∂«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ø͉≈ Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ ◊∆ ◊≈¬∂
‹ªÁ∂ √È -
¡≈¿∞∫Á∆ ’∞Û∆¬∂, ‹ªÁ∆ ’∞Û∆¬∂,
⁄º’ «Ò¡≈ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ Ó«‘øÁ∆Õ
BIE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¡≈˙ ’∞Û∆˙ ⁄ΩÒ Úø‚∆¬∂,
Ó∂∂ Ú∆ Á∆ Ø͉≈ ÍÀ∫Á∆Õ
«Ú¡≈‘ ÂØ∫ «¬’ «ÁÈ Í«‘Òª Ù∆’∂ Ú≈«Ò¡ª ˘ ؇∆ ÷Ú≈¬∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ ؇∆ ◊πÛ Á∂ ’Û≈‘, Á≈Ò ¡Â∂ Ó≥«‚¡ª È≈Ò ÷Ú≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¡º‹ Á∆
Í∆Û∑∆ Ó≥‚∂ «’√ ˘ ’«‘øÁ∂ √È, «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ «◊º· ’∞ Ì≈Ú A@/
AB «¬ø⁄ Á∆ ◊ØÒ «‹‘∂ ¡≈’≈ Á∆ ÍÂÒ∆ ω≈¬∆ ◊¬∆ ؇∆ ˘ Ó≥‚∂ ’«‘øÁ∂
√ÈÕ Ù∆’∂ Ú≈«Ò¡ª Á∂ ÿ Ó≥«‚¡ª «Ú⁄ ’Û≈‘ º÷ ’∂ ÿ∆∫ Ú∆ Ì∂«‹¡≈
‹ªÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ÍØ√≈ Á∂‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ؇∆ Ú≈Ò∂ «ÁÈ ‘∆ √≈∂
«ÙÂ∂Á≈, Ù∆’∂ Ú≈Ò∂ «È¿∞∫Á≈ Í≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «ÙÂ∂Á≈ª ¡Â∂ Ù∆’∂ Ú≈«Ò¡ª
ÚÒØ∫ «Ú¡≈‘ «Ú⁄ È’Á »Í «Ú⁄ «ÁºÂ∂ πÍ«¬¡ª ˘ «È¿∞∫Á≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
«È¿∞∫Á∂ Á∆ ’Ó ˘ Ï’≈«¬Á≈ Ú‘∆¡ª «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á
«È¿∞∫Á≈ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Í«Ú≈ «Ú⁄ «Ú¡≈‘ ‘πøÁ≈ √∆ ª «‹øÈ≈ «È¿∞∫Á≈
¿∞È∑ª È∂ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ È≈ÒØ∫ ÚºË «È¿∞∫Á≈ Í≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
؇∆ Ú≈Ò∂ «ÁÈ ‘∆ È≈È’≈ Ó∂Ò ¡Â∂ ‘Ø «ÙÂ∂Á≈ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
È≈È’∂ Ó∂Ò Ú≈Ò∂ «Í≥‚ ÚÛ‰ √≈ ‘∆ ◊∆ ◊≈¿∞‰∂ Ùπ» ’ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
◊∆ ’≈‘Á∂ ‘πøÁ∂ √È, «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª Á∆ ÷≥πÌ ·ºÍ‰ Ú≈Ò∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Í«‘Ò≈
◊∆ ª Óπø‚∂/’∞Û∆ Á∆ Óª Á≈ Ȫ ÒÀ ’∂ ◊≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆-
ÏØÒ∂ È∆ ÏøÏ∆‘≈ ÏØÒ∂,
’Â≈Ø Á∂ Ï≈ È∆ ÏøÏ∆‘≈ ÏØÒ∂Õ
Î∂ ª ◊∆ª Á∆ “⁄ºÒ √Ø ⁄ºÒ” ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹∂’ √Â∂ «Ú⁄ ÏÀ·∂ Óπø‚∂
÷πø‚∂ «ÓÒ ‹≈‰ ª ¿∞È∑ª Á∆ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ¤Ø Ò≈‘∆ ‹ªÁ∆ √∆-
¡≈¿∞∫Á∆ ’∞Û∆¬∂ Ì «Ò¡≈ ‡Ø’≈ È«Û¡ª Á≈,
«’ºÊ∂ Ò≈‘∂∫◊∆ È∆, «¬‘ «Í≥‚ ¤«Û¡ª Á≈Õ
x x x x x
ÿπø‚ ’º„ ’∂ Â∞∆∫ Óπ«‡¡≈∂,
È∆ «¬‘ «Í≥‚ ¤«Û¡ª Á≈Õ
«¬√ Â∑ª È≈È’∆¡ª ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª «Ú¡≈‘ Ú≈Ò∂ ÿ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∆¡ª
√ÈÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈ÏÈ Á∆ ÿª «Ú⁄ ÿº‡ ‘∆ ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√
Ò¬∆ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ ’¬∆ ’¬∆ «ÁÈ Í«‘Òª ÒÛ’∂/ÒÛ’∆ ˘ Ú‡‰≈ ÓÒ ’∂
BIF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
È∞‘≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ú‡‰≈ ‹Ω∫ Á≈ ¡≈‡≈, ‘ÒÁ∆, Á‘∆∫ ¡Â∂ √∑Ø∫ Á≈ Â∂Ò √πÓ≈ ÍÚ≈¬∆ Á∂ Ì‹≈¬∆ ˘ πͬ∂ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘πÒ∂ Óπø‚∂ Á∂
Í≈ ’∂ «Â¡≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ú‡‰≈ ÓÒ‰ Á≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «ÚÙ∂Ù È≈Ò ‘∆ √Ï≈Ò∂ Á∆ È∞‘≈¬∆ Ëج∆ ’≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ √Ï≈Ò≈ «Ú¡ª‘ÁÛ
Ó‘ºÂÚ Ú∆ √∆Õ Ú‡‰≈ ÓÒ‰ È≈Ò «⁄‘≈ ÓØ‘≈ √∆ √≈¯ Â∂ «ÁÒ’Ù Á≈ ¤Ø‡≈ Ì≈¬∆, ⁄≈⁄∂ Â≈¬∂ ‹ª Ó≈Ó∂ Á≈ Óπø‚≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ √Ï≈Ò∂ ˘ Ú∆ √πÓ≈
ω ‹ªÁ≈ √∆Õ Ú‡‰≈ ÓÒ‰ È≈Ò Óπø‚∂/’∞Û∆ Â∂ »Í ⁄Û∑ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Ú¡≈‘ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √Ï≈Ò∂ ˘ Ù◊È Ú∆ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ √Ï≈Ò≈ «¬’
Ú≈Ò∂ «ÁÈ Óπø‚∂/’∞Û∆ ˘ ⁄Ω’∆ Â∂ «Ï·≈ ’∂ È≈¬∆/ÈÀ‰ Ú‡‰≈ ÓÒ ’∂ «’√Ó Á≈ Ò≈Û∂ Á≈ Ï≈‚∆◊≈‚ ‘πøÁ≈ √∆Õ
ÈÚ∑≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ ◊∆ Ú∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È- Ò≈Û∂ Á∂ «Â¡≈ ‘؉ Â∂ Ò≈Û∂ Á∂ «√ ¿∞Í Ï≈◊ Â≈‰ ’∂, «‹√ Á∆¡ª
Ú≈‘ Ú≈‘ «’ Ú‡‰≈ ’‡Ø∂ Á≈, ⁄≈∂ ’øÈ∆¡ª ˘ ÌÀ‰ª È∂ Ϋۡ≈ ‘πøÁ≈ √∆, ◊π»ÁÚ≈∂ ÓºÊ≈ ‡∂’‰ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂
«‹øÁ∂ È∆ Ú‡‰≈ ’‡Ø∂ Á≈, √ÈÕ Ò≈Û∂ Á∂ ‘ºÊ «Ú⁄ «¥Í≈È ‘πøÁ∆ √∆Õ ÓºÊ≈ ‡∂’‰ «Íº¤Ø∫ Ò≈Û∂ Á∂ ÿØÛ∆ Â∂
Ú≈‘ Ú≈‘ ÓÒÁ∆¡ª ÁØ ‹‰∆¡ª, ÏÀ·‰ √Ó∂∫ ÿØÛ∆ ◊≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆-
«‹øÁ∂ È∆ ÓÒÁ∆¡ª ÁØ ‹‰∆¡ªÕ «Èº’∆ «Èº’∆ Ï»øÁ∆ «È«’¡≈ Ó∆∫‘ Ú∂ Ú∑∂Õ
x x x x Óª Ú∂ √π‘≈◊‰ Â∂∂ Ù◊È ’∂Õ
¡ª◊È «⁄º’Û ’∆‘È∂ ’∆Â≈ Ú∂, ÁÓª Á∆ ÏØ∆ Â∂≈ Ï≈ÏÒ Ì∂Õ
’∆‘È∂ ‚Ø«Ò∑¡≈ Í≈‰∆Õ ‘≈Ê∆¡ª Á∂ √ø◊Ò Â∂≈ Ï≈Í ÎÛ∂Õ
Ï≈ÏÒ Ï∂‡Û∆ È∑≈Â∆ È∆, Óª Ú∂ √π‘≈◊‰ Â∂∂ Ù◊È ’∂Õ
¿∞‘È∂ ‚Ø«Ò¡≈ Í≈‰∆Õ x x x
È‘≈¬∆ Ëج∆ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Óπø‚∂/’∞Û∆ È≈È«’¡ª ÚÒØ∫ «Ò¡ªÁ∂ ’ÍÛ∂ Í«‘ÈÁ∂ ÿØÛ∆ Á∂ ¿∞Â∂ Ó∂≈ Ú∆ ⁄Û∑∂Õ
√ÈÕ «¬È∑ª ’Í«Û¡ª ˘ ‹ØÛ≈ ‹≈Ó≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ Óπø‚∂/’∞Û∆ ˘ ÌÀ‰ Ú∂ √π‘≈◊‰ Â∂∆ Ú≈◊ ÎÛ∂Õ
Ù◊È Á∂ ’∂ Ó≈Ó≈ ⁄Ω’∆ ÂØ∫ ¿∞Â≈Á≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È - Í∆Ò∆ Í∆Ò∆ Á≈Ò Â∂∆ ÿØÛ∆ ⁄∂Õ
ÚË≈¬∆¡ª ¡≥Óª ÂÀ˘ ÚË≈¬∆¡ª È∆, ÌÀ‰ Ú∂ √π‘≈◊‰ Â∂∂ Ù◊È ’∂Õ
ÚË≈¬∆¡ª Â∂∂ ¡≈ ˘, Í«Ú≈ ˘, ¬∂√∂ Â∑ª Ò≈Û∂ Á∆¡ª Â≈¬∆¡ª, ⁄≈⁄∆¡ª, Ì»¡ª Â∂ ‘Ø «ÙÂ∂Á≈ Ú∆
Â∂∂ Ï≈Í Úº‚∂ √Á≈ ˘, ÿØÛ∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ÿØÛ∆ Á∆ Ú≈◊/Ò◊≈Ó ÌÀ‰ Á∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ÎÛ∆ ‘πøÁ∆
«‹‘È∂ ¡≥«Óà˫¡≈ Ȫ, √∆Õ Ì≈¬∆ (Ò≈Û≈) ¡≈͉∆¡ª ÌÀ‰ª ˘ Ù◊È «ÁøÁ≈ √∆-
ÚË≈¬∆¡ª ¡≥Óª ÂÀ˘ ÚË≈¬∆¡ª È∆Õ ’∆ ’∞fi Á∂‰≈ Ú∆≈ Ú≈◊ ÎÛ≈¬∆?
Ú∆ Á∂ «Ú¡≈‘ Á≈ √Ì ÂØ∫ ÚºË ⁄≈¡ ÌÀ‰ª ˘ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÌÀ‰ª ‘∆ Ú∆ ÓÀ∫ ‘ª ÌÀ‰ Â∂∆ Óª «Í¿∞ ‹≈¬∆Õ
Á∂ ‘ºÊ Â∂ ◊≈È≈ ÏøÈ∑Á∆¡ª √ÈÕ ◊≈È≈ ÏøÈ∑‰ √Ó∂∫ Ú∆ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ê Á∆ ¬∆‹≈Á ‘؉ Â∂ Î∂ ÿØÛ∆ Á∆ ʪ Ò≈Û≈ Ê «Ú⁄ ÏÀ·Á≈ √∆Õ
Î∂ Óπø‚∂ Á∆ Ì‹≈¬∆ √πÓ≈ Í≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∂ √È - ‹øÈ ʪ, ÿØÛ∆¡ª, ¿±·ª, ◊º«‚¡ª ¡Â∂ ÍÀÁÒ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÿº‡Ø ÿº‡ «¬’
Í«‘Ò∆ √Ò≈¬∆ «Á¿∞≈ √ Ì∆, Ê Âª ‹øÈ «Ú⁄ ˜» ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ «Ú⁄ Ò≈Û≈, √Ï≈Ò≈, Í«Ú≈ Á≈
Á»‹∆ ◊πÒ ¡È≈Õ ‹π¡≈¬∆ ‹ª ’ج∆ ‘Ø Í«Ú≈ Á≈ √∆È∆¡ ÓÀ∫Ï ÏÀ·Á≈ √∆Õ ‹∂’ «ÙÂ≈
Â∆‹∆ √Ò≈¬∆ ª Í≈Úª, «’√∂ «Ú⁄ØÒ∂ ≈‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆ ª «Ú⁄ØÒ≈ Ú∆ ºÊ «Ú⁄ ÏÀ·Á≈ √∆Õ
‹∂ ÓØ‘ª Á∂Ú∂∫ ⁄≈Õ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ج∂ Ê «Ú⁄ Ò≈Û∂ Á∂ È≈Ò Ú‘π‡∆ Â∂ Ú‘π‡∆ Á∂ È≈Ò ¡≈¬∂ ¿∞√ Á∂

BIG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ BIH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ì≈¬∆ ‹ª ‘Ø «ÙÂ∂Á≈ ÏÀ·Á∂ √ÈÕ ‹øÈ ⁄Û∑‰ √Ó∂∫ ÌÀ‰ª ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª
√È -
«‹È∑∆∫ ≈‘∆∫ Ó∂≈ Ú∆ ‹øÈ ⁄«Û∑¡≈,
¿∞È∑ª ≈‘ª Á≈ ∂Â≈ ÷≥‚ Ï«‰¡≈Õ
‹∂’ Ò≈Û≈ ÿØÛ∆ Â∂ ÏÀ· ’∂ ‹ªÁ≈ √∆ ª ÌÀ‰ª ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª
√È-
‘Øª Á∂ Ú∆∂ ⁄Û∑◊∂ ¿±·ª Â∂,
Ó∂∂ Ú∆ Á∆ ÿØÛ∆Õ
‹øÈ Ó∂∂ Ú∆∂ Á∆,
«√÷ ÁπÍ«‘∂ ÂØ∆Õ
‹∂’ «Ú¡ª‘ÁÛ Ê «Ú⁄ ÏÀ·Á≈ √∆ ª ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª √È-
√Ø‘‰≈ «Ú¡ª‘ÁÛ Ê «Ú⁄ Ï«‘ «◊¡≈,
‘∂· ⁄‘∆ «Ú¤≈ ’∂Õ
Ú∆ ¿∞‘Á∂ √Ì ⁄Û∑ ◊¬∂ ¿±·ª Â∂,
fiª‹ª ¤Ω‡∆¡ª Í≈ ’∂Õ
Ê ◊º‚∆¡ª Á≈ ¡≥ È≈ ’≈¬∆,
‹≈È∆ ⁄Û∑ ◊¬∂ √‹ √‹≈ ’∂Õ
‹øÈ ¡≈¬∆ ‹Á ’∞Û∆¡ª È∂ Ú∂÷∆,
¡≈¬∆¡ª ‘πøÓ ‘πÓ≈ ’∂Õ
«Ú¡ª‘ÁÛ ÎπºÒ Ú◊≈,
Ú∂÷ ÒÀ «Ú¡≈‘πÒ∆¬∂ ¡≈ ’∂Õ
‹øÈ ÂØÈ «Íº¤Ø∫ È◊ ÷∂Û∂ Á∆ √πº÷ Ó≥◊‰ Á∂ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È-
√πº÷ Ú√Á∆ Ú∂ Ï≈Ï≈ ÊØ‚∆ È◊∆,
‹∆ √πº÷ Ú√Á∆ ‹∆Õ
≈ ˘ È≈È’∆¡ª ‹≈◊Ø ’º„Á∆¡ª √È, ¤º‹ ’∞º‡Á∆¡ª √È, «◊ºË≈
Í≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ
Ù≈Ó ˘ ‹øÈ √‘π∂ «Í≥‚ Í‘πø⁄Á∆ √∆Õ ÿØÛ∆¡ª, ¿±·ª Ú≈Ò∂ √≈∂ «Í≥‚
¿∞ÂØ∫ Á∆ ◊∂Û≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Î∂ ’∞Û∆ Ú≈«Ò¡ª Á∆ Íø⁄≈«¬Â ¡≈ ’∂ ‹øÈ ˘ ‹∆
¡≈«¬¡ª ’«‘øÁ∆ √∆Õ Óπø‚∂ Á∂ Ï≈Í ¡Â∂ Ó≈Ó∂ Á∆ ÷∂√ ¿∞Í «¬’ πÍ«¬¡≈ º÷
’∂ «ÓÒ‰∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹øÈ Î∂ ¡≈͉∂ ¿∞Â≈∂ Ú≈Ò∆ ʪ Í‘πø⁄Á∆ √∆Õ
BII - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«‹√ ˘ ‹øÈ Á≈ ‚∂≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «‹‘Û≈ «’ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ËÓ√≈Ò≈ «Ú⁄
‘øπÁ≈ √∆Õ ËÓ√≈Ò≈/‚∂∂ «Ú⁄ ‹øÈ Á∂ «‘‰ Ò¬∆ √≈∂ «Í≥‚ «Ú⁄Ø∫ Ó≥‹∂
«Ï√Â∂ ”’º·∂ ’ ’∂ º÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ËÓ√≈Ò≈ «Ú⁄ ‘∆ ¡≈¬∆ Ï≈ ˘ Òº‚±,
ÏÁ≈È≈ ¡Â∂ ¨‰ Ú≈Ò∆¡ª Í’ΩÛ∆¡ª ˘ ’ΩÒ∆¡ª «Ú⁄ Í≈ ’∂ ÁπºË/⁄≈‘
«Í¡≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ≈‘ ’º⁄∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹√ ’ ’∂ Ï≈Â∆¡ª ¿∞Í
«Óº‡∆ ÿº‡≈ «Í¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ÁπºË/⁄≈‘ Í∆‰ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ «‹‘Û∂ Ï≈Â∆
È‘≈¿∞‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂ √È, ¿∞‘ È‘≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «‹‘Û∂ ‘ºÊ Ó»ø‘ Ë؉≈ ⁄≈‘πøÁ∂
√È, ¿∞‘ ‘ºÊ Ó»ø‘ ËØ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ÷πºÒ∑∂ ʪ «Ú⁄ ‘∆ Òº’Û Á∂ ͇Û∂ Â∂ ÏÀ· ’∂
È∞‘≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ √Á∆¡ª Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ È‘≈¿∞‰ Ò¬∆ ÏÛ∂ ’Û≈‘∂ «Ú⁄
Í≈‰∆ ◊Ó ‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ «‹µÊØ∫ ÒØÛ ¡È∞√≈ Ï≈Ò‡∆¡ª «Ú⁄ Í≈‰∆ ÒÀ
’∂ ÚÂÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ Ê ¡Â∂ ◊º«‚¡ª Á∂ ÏÒÁª, ÿØÛ∆¡ª ¡Â∂ ¿±·ª Ò¬∆
ÚË∆¡≈ Á≈‰≈ ¡Â∂ ͺ·∂ ÷≈‰ ˘ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
≈ Á∆ ؇∆ Ï≈Â∆¡ª ˘ ËÓ√≈Ò≈/‚∂∂ «Ú⁄ ÷Ú≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√
؇∆ ˘ ’º⁄∆ ؇∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ ¬∂√ ˘ ’∞¡≈∆ ؇∆ Ú∆
«’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ √Ú∂ Á≈ ⁄≈‘ Í≈‰∆ Î∂ ËÓ√≈Ò≈ «Ú⁄ ‘∆
’ΩÒ∆¡ª «Ú⁄ Ó«·¡≈¬∆ Í≈ ’∂ «Í¡≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÁπÍ«‘ Á∆ ؇∆ ÷≈‰
Ò¬∆ Ï≈ ’∞Û∆ Ú≈«Ò¡ª Á∂ ÿ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ï≈ È≈Ò Ò≈Û≈ È‘∆∫ ‹ªÁ≈
√∆Õ Ò≈Û∂ ˘ ËÓ√≈Ò≈ «Ú⁄ ‘∆ ؇∆ ÷Ú≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ؇∆ Òº‚±, ‹Ò∂Ï∆¡ª,
Ï»≈ ÷≥‚, «ÿ¿∞, ’Û≈‘ ¡≈«Á È≈Ò ÷Ú≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Ï≈ ˘ Ú∂÷‰ Ò¬∆
Ó∂Ò‰ª, ¡ª„‰ª-◊π¡ª„‰ª ’Ø«·¡ª Á∂ ÏÈ∂«¡ª ”Â∂ ‹ª «‹Ê∂ Ú∆ «’√∂ ˘
ʪ «ÓÒÁ∆ √∆, Á≈ fiπÓ‡ «Í¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡≈¬∆ Ï≈ Á≈ ◊∆ª È≈Ò
√π¡≈◊ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ È≈Ò Á∆ È≈Ò «√º·‰∆¡ª Á∂ ’∂ «·º· Ú∆ ’∆Â≈
‹ªÁ≈ √∆ -
√≈‚∂ ÈÚ∂∫ √º‹‰ ÿ ¡≈¬∂, √ÒØÈ∆ Á∂ ÈÀ‰ ÌÒ∂Õ
√≈˘ ’∆ ’∆ Ú√ «Ò¡≈¬∂, √ÒØÈ∆ Á∂ ÈÀ‰ ÌÒ∂Õ
x x x x x x
√≈‚∂ ÈÚ∂∫ √º‹‰ ÿ ¡≈¬∂, Úº‹ ‘∆¡ª Ïø√∆¡ªÕ
√≈‚∆ √∆Â≈ ˘ «Ú¡≈‘π‰ ¡≈¬∂, Úº‹ ‘∆¡≈ Ïø√∆¡ªÕ
Ù≈Ó Á∆ ؇∆ ÷≈‰ Ò¬∆ Ï≈ Î∂ ’∞Û∆ Ú≈«Ò¡ª Á∂ ÿ ‹ªÁ∆ √∆,
C@@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Í Ò≈Û≈ Ï≈ È≈Ò È‘∆∫ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò≈Û∂ ˘ ؇∆ Î∂ ËÓ√≈Ò≈ «Ú⁄ ‘∆ «√º·‰∆¡ª «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È -
÷Ú≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹Á Ï≈ ؇∆ ÷≈ ’∂ Ú≈Í√ ËÓ√≈Ò≈ «Ú⁄ ¡≈ ‹ªÁ∆ ¤∂ Ó‘∆È∂ √π«È¡≈ «Ï·≈«¬¡≈,
√∆, Î∂ Ò≈Û≈, √Ï≈Ò≈, ¿∞√ Á∂ ÿ Ú≈Ò∂ ¡Â∂ ’∞fi ȘÁ∆’∆ «ÙÂ∂Á≈ ⁄ªÁ∆ Á∂ ◊«‘«‰¡ª Â∂ Í≈‰∆ «Î≈«¬¡≈Õ
Î∂«¡ª Ò¬∆ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂«¡ª √Ó∂∫ ‘∆ Ò≈Û∂ ˘ Í«‘Ò∆ Ú≈ ÿ Ú≈Ò∂, «ÍºÂÒ Í≈¿∞‰≈ √¬∆,
«ÙÂ∂Á≈, Ù∆’∂ Ú≈Ò∂ Â∂ ¡ª„∆ ◊π¡ª„∆ Ú∂÷Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Î∂«¡ª √Ó∂∫ ◊∆ «È‹º«Ò˙! Òº‹ Â∞‘≈˘ È‘∆∫Õ
◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ò≈Û∂ ˘ «√º·‰∆¡ª Ú∆ «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Ò≈Û∂ Á∆ ¬∂√∂ Â∑ª Ï∆ Á∂ √»‡ª ˘ Íπ≈‰∂ Áº√ ’∂ «·º· ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
Ï∂Ï∂, Ï≈Í» ÌÀ‰ª ¡≈«Á Á≈ Í»≈ Ó˜≈’ ¿∞‚≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ - ⁄πºÍ ’∆«ۡ≈, Ó»ø‘ Ó∆«ۡ≈,
‘Ø ‹≈È∆ «Ò¡≈¬∂ ¿±∫· ÿØÛ∂, ÂÀ∫ Ï∆ Íπ≈‰∆ «Ò¡ªÁ∆ Ú∂,
Ò≈Û≈ «Ò¡≈«¬¡≈ ‡º‡» È∆Õ ⁄πºÍ ’∆«ۡ≈Õ
È∆ ÓÈØ∫ Á∂ ‹≈‰≈, Î∂ ÁπÍ«‘ Á∆ ؇∆ Ò¬∆ Ï≈ √Ó∂ Ò≈Û∂ Í‘πø⁄Á∆ √∆Õ ؇∆ ÚÂ≈¿∞∫Á∂
«Ú‘Û∂ Á∆ ‹Û∑ ͺ‡» È∆Õ √Ó∂∫ ‘∆ ’∞Û∆¡ª ‹øÈ ÏøÈ∑ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹øÈ ÏøÈ∑‰ ¿∞‘ √Ó ‘πøÁ∆ √∆, ‹Á
Î∂ Ò≈Û∂ Á∆ ÌÀ‰ Á∆ Ú≈∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆- Ï≈Â∆¡ª ˘ ÚÂ≈¬∆ ‹ªÁ∆ ؇∆ ˘ ’∞Û∆¡ª ◊∆ ◊≈ ’∂ ÷≈‰ ÂØ∫ Ú«‹Â
Ò≈Û∂ Á∆ ÌÀ‰, ⁄Û∑ ◊¬∆ ‚∂’, ’ «ÁøÁ∆¡ª √È-
‡πº‡ «◊¡≈ ‚≈‘‰≈, «‚º◊ ͬ∆ ‘∂·Õ ÒÀ ’∂ È≈Ó ◊πÍ≈Ò Á≈, ÏøÈ∑∆ ‹øÈ ÓÀ∫ ¡≈ÍÕ
Íπº¤ Ò˙ Óπø«‚˙ ≈‹∆ ¡≈? ÷ØÒ∑∂ «ÏȪ ‹∂ ÷≈˙◊∂, ÷≈‰≈ ‘Ø¿± √≈ÍÕ
Î∂∂ ıÂÓ ‘؉ Â∂ ’∞Û∆¡ª ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª √È - ◊∆ª ≈‘∆∫ Ï≈ ˘ ÚÂ≈¬∆ ◊¬∆ ‘ Ó«·¡≈¬∆, «¬ºÊØ∫ º’ «’
÷≈∂ ÏÁÒ ◊¬∂, Í∆‰ Ú≈Ò≈ Í≈‰∆ Ú∆ ÏøÈ∑ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
Ï∆Ï∆ ‘Ø ◊¬∆ Í≈¬∆Õ ÌØ‹È ÏøÈ∑Â≈, ‹øÈ ÏøÈ∑∆, «’Â∂ È≈ ‹≈«¬˙ ÷≈Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ √Ú∂ Á≈ ⁄≈‘ Í≈‰∆ Ï≈Â∆¡ª ˘ Î∂ ËÓÙ≈Ò≈ «Ú⁄ ÊØ‚∂ «Ú⁄Ø∫ ’ج∆ ⁄Â ‹∂, ÌØ‹È ÒÚ∂ ¤∞‚≈Õ
‘∆ «Í¡≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ Ï∆ «Ò¡≈ ’∂ ’∞Û∆ Ú≈«Ò¡ª ˘ «Ú÷≈¬∆ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ Ï≈Â∆ ¡≈͉∂ È≈Ò ÏøÈ∑∆ ‹øÈ ¤∞‚≈¿∞‰ Ò¬∆ «’√∂ ’º⁄
‹ªÁ∆ √∆Õ Ï∆ «Ú⁄ Ú‘π‡∆ Ò¬∆ ◊«‘‰∂, √»‡ Â∂ ‘≈ «Ùø◊≈ Á≈ √≈Ó≈È ’Û ’Ú∆Ù ‹ª «⁄º·∂/«’º√∂ ÍÛ∑‰ Ú≈Ò∂ ˘ ‹≈È∆ ω≈ ’∂ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
‘πøÁ≈ √∆Õ Óπø‚∂ Ú≈Ò∂ Í»≈ ˜Ø Ò≈ ’∂ Ï∆ ω≈ ’∂ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ √È, Í Î∂ Ú∆ ¿∞‘ ÏøÁ≈ Ê≈Ò «Ú⁄ ÍØ√∆ ‘ج∆ ؇∆ ˘ ∂ÙÓ∆ πÓ≈Ò È≈Ò „’ ’∂ ‹øÈ∑
Ï∆ «Ú⁄ «È◊Ø⁄ª ’º„ ’∂ ◊«‘«‰¡ª √ÏøË∆ º‹ ’∂ «√º·‰∆¡ª «ÁºÂ∆¡ª ¤∞‚≈¿∞‰∆ Ùπ» ’Á≈ √∆ -
‹ªÁ∆¡ª √È - ¬∆ÙÚ «Á∂ «Ë¡≈¬∂ ’∂, ◊ø◊≈‹Ò∆ ¿∞·≈¬∂Õ
ÎπºÒ ◊«‘‰≈ ’∞Û∂, ÎπºÒ ◊«‘‰≈ ’∞Û∂, ϺË∆ ÷ØÒ∑ª ‹øÈ ÓÀ∫, ¡≈«Á ◊‰∂Ù ÓÈ≈¬∂Õ
Íπ≈‰≈ «Ò¡ªÁ≈ ◊«‘‰≈ ’∞Û∂Õ Ï¯∆, Í∂Û≈, ¡≥«ÓÃÂ∆, ÷πÒ∑∂ ⁄ΩÒ, ’Û≈‘Õ
x x x x Í»Û∆ Ì≈‹∆ ÷πÒ∑ ◊¬∆, ÷πÒ∑≈ ˜Á ÍÒ≈Õ
«¬‘ ’∆ ◊ºÒ Ú∂ ’∞ÛÓ≈? ÷πÒ∑∂ ‹≈È∆ ÏÀ·Û∂, ÷πÒ∑≈ √’Ò √∆Õ
√º√ Á∂ ◊«‘‰∂ ȱø‘ ˘ „ج∂Õ ÷πÒ∑ ◊¬∆¡ª √Ì Ê≈Ò∆¡ª, ÷πÒ∑ «◊¡≈ ‹∂ È∆Õ
◊«‘«‰¡ª «Ú⁄ Í»∆ ÷؇ Í≈¬∆ Áº√ ’∂ ◊«‘‰∂ ‘∆ ⁄ªÁ∆ Á∂ ‘؉ √ÏøË∆ ؇∆ ÷≈˙ ÍÃ∂Ó √∂, ÷πÒ∑∂ ¡√∆∫ ÂÓ≈ÓÕ

C@A - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ C@B - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 √º⁄∂ ¬∆ÙÚ √≈‚Û∂, ¡≈‰ √Ú≈∂ ’≈ÓÕ ‹∂ ºÏ √ϺÏØ∫ Ò≈Û∂ Á≈ «Í¿∞ ’≈Ò∂ ø◊ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆, Î∂ ª Ó∂Ò‰ª
‹Á ؇∆ ¤∞‚≈ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, ª ‹øÈ ¤∞‚≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ «Ú¡’Â∆ Ò≈Û∂ Á∂ «Í¿∞ Á∂ ø◊ Â∂ ı»Ï ÍÒ∂ʉ Ò≈¿∞∫Á∆¡ª √È -
‹øÈ ÏøÈ∑‰ Ú≈Ò∆ Óπ«‡¡≈, ¿∞√ Á∆¡ª √‘∂Ò∆¡ª, ÌÀ‰ª ÌÂ∆‹∆¡ª ˘ ÏøÈ∑ Â∞√∆∫ ◊À√ Ïπfi≈ «Á˙ ‹∆,
«ÁøÁ≈ √∆ - √≈‚≈ ’∞ÛÓ ÏÀ‡∆ Ú◊≈Õ
È≈∂ ⁄ø⁄Ò ‘≈∆¬∂, √Ì ˘ √Ófi∂∫ «‡º⁄Õ Ò≈Û∂ Á∂ «Í¿∞ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Î∂ Ò≈Û∂ Á∆ Óª, ÌÀ‰ ˘ «√º·‰∆¡ª «ÁºÂ∆¡ª
‘π‰ «’¿∞∫ ´’ ’∂ ÏÀ·Á∆, ±ø È≈ª Á∂ «Úº⁄? ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «√º·‰∆¡ª Á∂‰ «Ú⁄ √≈Ò∆¡ª √Ì ÂØ∫ ¡º◊∂ ‘πøÁ∆¡ª √È-
‹∂ ’ Ï≈ «Ú⁄ ’ج∆ ‹øÈ ¤∞‚≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆ ª Î∂ ⁄πº‡’∆ Ó≈ª ÷≈’ Á∆ ‹∆‹≈,
Ò≈Û∂ Á∆ ◊∆ª ≈‘∆∫ Ù≈Ó ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆- ÂÀ˘ ϪÁ ÒÚª ω≈Õ
‹∂ Ò≈«Û¡≈ Â∂≈ ‘ØÚ∂ ’Ï∆Ò≈, ‡πº’ Á∆ Ïπ’∆ Í≈ ’∂,
ϺË∆ ‹øÈ ¤∞‚≈Ú∂Õ ÂÀÊØ∫ ÷∂‚ª ÒÚª ÍÚ≈Õ
‘π‰ ’Ω‰ ¤∞‚≈Ú∂? ÓÈ∞º÷ ª Î∂ Ú∆ ϪÁ Á≈ √πË«¡≈ »Í ‘ÀÕ Í √≈Ò∆¡ª ª ‹∆‹∂ ˘
Ò≈◊∆ ºÊ∆ ¡≈¬∂, ϪÁ ÂØ∫ ÷ØÂ≈ ω≈¿∞‰ Â∂ Â∞Ò∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
‹øÈ ’Ω‰ ¤∞‚≈Ú∂? ⁄πº‡’∆ Ó≈ª ÷≈’ Á∆ ‹∆‹≈,
Î∂ ÏøÈ∑∆ ‘ج∆ ؇∆ ˘ ÷ªÁ∂ ‹≈È∆¡ª Â∂ ◊∆ª Á∆ Ïπ¤≈Û Ùπ» ‘Ø ‹ªÁ∆ ÂÀ˘ ÷ØÂ≈ ÒÚª ω≈Õ
√∆ - ÈΩ∫ Ó‰ ¤ØÒ∂ ÒºÁ ’∂,
‹≈È∆ ·∂·ª Á∂ ·∂·, ÌÀ‰ª Á∂ ‹∂·, ÂÀ˘ Í≈Úª ’؇Ò∂ Á∂ ≈‘Õ
ϺË∆ ؇∆ ÷≈ È∆ ◊¬∂Õ «√º·‰∆¡ª Á∆ «Óº·∆ ÈØ’ fiØ’ «Ú⁄ √Ï≈Ò∂ Á∆ Ú∆ Ú≈∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆ -
Î∂ Ò≈Û∂ ˘, Ò≈Û∂ Á∆ ÌÀ‰, Óª, «Í¿∞, Ì≈¬∆ Â∂ Ï≈Â∆¡ª ˘ «√º·‰∆¡ª ¡º‹ ª ÷≈ Ò¬∆ Ù∆È∆ Ú∂ √ººπ«÷¡≈,
«ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Ò≈Û≈ ⁄≈‘Ø ‡∆√∆ Á≈ Ï∂ ‘πøÁ≈ √∆, Í «√º·‰∆¡ª ’ج∆ ’ºÒ∑ ˘ ÷≈ Ò¬∆ Ú∂ Á≈ÒÕ
«Ú⁄ Ó∂Ò‰ª ¿∞√ ˘ ÿπ«Ó¡≈ ω≈ «Á≥Á∆¡ª √ÈÕ ’∞Û∆ ⁄≈‘∂ ⁄ΩÛ ⁄≈ȉ Í√Ø∫ ˘ ÷≈ Ò¬∆∫ «÷⁄Û∆,
‘ØÚ∂, ¿∞√ ˘ «ÂºÒ∂ Á∆ Â≈ ω≈ «Á≥Á∆¡ª √È- Ú∂ ±ø ÷º‡∆ Òº√∆ Á∂ È≈ÒÕ
’∞Û∆ ª √≈‚∆ «ÂºÒ∂ Á∆ Â≈ Ú∂, ‹∂’ Ï≈ «Ú⁄ Ï≈‹≈ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆ ª Ò≈Û∂ Á≈ Ï≈‹≈ Ï‹≈
Óπø‚≈ ª ‹≈Í∂ «È≈ ÿπ«Ó¡≈ Ú∂Õ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
‹ØÛ∆ ª κÏÁ∆ È‘∆∫, ÍÀ√≈ ÍÀ√≈ √≈‚∂ «Í≥‚ «Á˙ Í≈˙,
«ÈÒº«‹˙, Òº‹ Â∞‘≈˘ È‘∆∫Õ Ò≈Û∂ ‹Ø◊≈ Âπ√∆∫ Ï≈‹≈ Ó≥◊≈˙Õ
Ò≈Û∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á Î∂ Ò≈Û∂ Á∂ «Í¿∞ Á∆ Ú≈∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆- ‹øÈ Â∂ √‹Á∆ È‘∆∫,
√≈‚∂ ª «Ú‘Û∂ Â≈‰≈ ‰∆∫ Á≈, «È‹º«Ò˙, Òº‹ Â∞‘≈˘ È‘∆∫Õ
Ò≈Û∂ Á≈ «Í¿∞ ’≈‰≈ √π‰∆∫Á≈Õ ÁπÍ«‘ Á∆ ؇∆ √Ó∂∫ ‘∆ ‹∂’ «Í≥‚ «Ú⁄ Ò≈Û∂ Á∂ «Í≥‚ Á∆ ’ج∆ ’∞Û∆
¡ÀÈ’ Ò≈¿∞‰∆ ͬ∆, «Ú¡≈‘∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ¿∞√ Á∂ ÿ ͺÂÒ Ì∂‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ê≈Ò «Ú⁄ Ó«·¡≈¬∆
«ÈÒº«‹˙, Òº‹ Â∞‘≈˘ È‘∆∫Õ ¡Â∂ ’∞fi πͬ∆¬∂ Ì∂‹∂ ‹≈‰ ˘ ͺÂÒ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ ͺÂÒ «¬’

C@C - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ C@D - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«’√Ó Á∆ ¡≈͉∂ «Í≥‚ Á∆ Ë∆ Ò¬∆ «Í¡≈ Á∆, ÓØ‘ Á∆ ÍÃÂ∆’ ‘πøÁ∆ √∆Õ √ÈÕ ’∞Û∆ Á∆ Óª ‚ØÒ∆ «Ú⁄ ÏÀ·∆ ’∞Û∆ ˘, Ò≈Û∂ ˘ Ù◊È «ÁøÁ∆ √∆Õ ‚ØÒ∆
ͺÂÒ «Í≥‚ Á∂ È≈¬∆ ≈‘∆∫ ‹ª Ï≈ «Ú⁄ ¡≈¬∂ «’√∂ «√¡≈‰∂ Ï≈Â∆ ≈‘∆∫ Â∞Á∂ √Ó∂∫ ‚ØÒ∆ ¿∞Í Á∆ Ò≈Û∂ Á≈ «Í¿∞, ⁄≈⁄∂, Â≈¬∂, È≈È∂, Ó≈Ó∂, ÎπºÎÛ,
Ì∂‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÁπÍ«‘ Á∆ ؇∆ ÷≈‰ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ÍÃ≈‘π‰∂ ˘ Ù◊È Á∂‰ Ò¬∆ Ó≈√Û ¡≈«Á ÍÀ√∂ «√º‡Á∂ √ÈÕ ‚ØÒ∆ Â∞È √Ó∂∫ Á∂ ◊∆ √Ì Á∂ «ÁÒª ˘ ÓØÓ
ÿ ¡≥Á ÏπÒ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò≈Û∂ Á∂ È≈Ò √Ï≈Ò≈ ¡Â∂ «¬’ ÁØ ‘Ø ’ «ÁøÁ∂ √È -
Óπø‚∂ Ú∆ ¿∞√ È≈Ò ¡≈ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ò≈Û∂ ¡Â∂ √Ï≈Ò∂ ˘ Ò≈Û∆ Á∆ Óª Òº‚» ¡º‹ Á∆ «Á‘≈Û∆ º÷ ÒÀ ‚ØÒ∆ È∆ Óª,
È≈Ò Ó»ø‘ «Óº·≈ ’Ú≈¿∞∫Á∆ √∆ ¡Â∂ È≈Ò ‘∆ «¬’ πÍ«¬¡≈ Ù◊È «ÁøÁ∆ ‘ª Ï≈Í Á∆ ω ’∂ ◊ØÒ∆ È∆ ÓªÕ
√∆Õ Ò≈Û∂ Á∂ Áπ¡≈Ò∂ Ó∂Ò‰ª ¡Â∂ √≈Ò∆¡ª Á≈ fiπÓ‡ «Í¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ È≈ ÓÀ∫ ÒÛ∆ ¡ª, È≈ ÓÀ∫ ÏØÒ∆ È∆ Óª,
√≈Ò∆¡ª Ò≈Û∂ ÂØ∫ ¤øÁ √π‰Á∆¡ª √ÈÕ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ Ò≈Û≈ ¤øÁª «Ú⁄ ¡º‹ Á∆ «Á‘≈Û∆ º÷ ÒÀ ‚ØÒ∆ È∆ ÓªÕ
¡≈͉∆ √º√, √‘π∂, √≈Ò∂, √≈Ò∆¡ª Á∆¡ª Â≈∆¯ª Á∂ ÍπÒ ÏøÈ∑ «ÁøÁ≈ √∆- ’ØÒØ∫ ‘∆ ’ج∆ ‘Ø Ò≈Û∆ ˘ ËÚ≈√ «ÁøÁ∆ ‘ج∆ ◊∆ ¤∞‘ ÒÀ∫Á∆ √∆-
¤øÁ Í≈◊∂ ¡≈¬∆¬∂ ‹≈¬∆¬∂, ¤øÁ Í≈◊∂ ’∂√Õ È≈ Ø ÌÀ‰∂ È≈ Ø,
√º√ ª Ó∂∆ Í≈ÏÂ∆, √‘π≈ Ó∂≈ ÍÓ∂ÙÕ ◊πfiÛ∂ ؉ È≈ ØÕ
¤øÁ Í≈◊∂ ¡≈¬∆¬∂ ‹≈¬∆¬∂, ¤øÁ Í≈◊∂ Ï»‡∆Õ Ó≈«Í¡ª ‚ØÒ∆ Í≈ «ÁºÂ∆,
√‘π≈ ÎπºÒ ˆπÒ≈Ï Á≈, √º√ ⁄øÏ∂ Á∆ Ï»‡∆Õ Â±ø Ïπº„ √π‘≈◊‰ ‘ØÕ
¤øÁª «Ú⁄ √≈Ò∂, √≈Ò∆¡ª ˘ ’∞fi «˜¡≈Á≈ ‘∆ Ó√’≈ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ Ú≈Í√ ‹ªÁ∆ Ï≈ ˘ ⁄Ø̪, ‡’Øª Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È-
√∆ - ¡≈¿∞∫Á∂ ‹≈È∆ «¬¿∞∫ ¡≈¬∂,
¤øÁ Í≈◊∂ ¡≈¬∆¬∂ ‹≈¬∆¬∂, ¤øÁ Í≈◊∂ ¡≈Ò≈Õ «‹Ú∂∫ √∑Ø∫ Á≈ «÷«Û¡≈ ÷∂ÂÕ
¡’Òª Ú≈Ò∆ √≈Ò∆ Ó∂∆, √Ø‘‰≈ Ó∂≈ √≈Ò≈Õ ‹ªÁ∂ ‹≈È∆ «¬¿∞∫ ⁄ºÒ∂,
‘؉ Ú≈Ò∆ ÿ Ú≈Ò∆ ˘ Ú∆ Í»∂ √Ϙ Ï≈ˆ «Ú÷≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È - «‹Ú∂∫ ¿∞µ‚∂ «‡º«Ï¡ª Á∆ ∂ÂÕ
¤øÁ Í≈◊∂ ¡≈¬∆¬∂ ‹≈¬∆¬∂, ¤øÁ Í≈◊∂ ÷∆≈Õ x x x
Ë∆ Â∞‘≈‚∆ ¡ÀÁª º÷»ø, «‹¿∞∫ ÓπøÁ∆ «Ú⁄ ‘∆≈Õ ÏøÈ≈ ÏøÈ∆ ÒÀ ⁄º«Ò¡≈,
Ù≈Ó ˘ Ï≈ ˘ ÷º‡ «Ú÷≈¿∞‰ Ò¬∆ ÏπÒ≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ÈÀ‰ √≈∂ Ù∆’∂ ’∞ÛÓ ÒÀ ◊¬∂ Á≈ÂÕ
Ú≈«Ò¡ª Á∂ ÿ ÷º‡ Ú∂÷‰ Á≈ ÏπÒ≈Ú≈ Á∂ ’∂ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ÷º‡ √Ó∂∫ Ò≈Û∂ ˘ ‹≈È∆ «Íº¤∂ ͬ∂ «ÎÈ,
⁄Ω’∆ ”Â∂ «Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò≈Û∂ ˘ ’À∫·≈, ȺÂ∆¡ª ‹ª ‹Ø ’∞fi Ú∆ ’ج∆ È≈ Íπº¤∂ Ï≈ÂÕ
◊«‘‰≈ Í≈¿∞‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, ÷º‡ √Ó∂∫ ‘∆ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò≈Û∆ ˘ ‹Ø Ú‘π‡∆ Ê «Ú⁄ Ò≈Û∂ Á∂ È≈Ò ÏÀ·Á∆ √∆Õ Ê ˘ Â÷≈‰ ⁄Ò≈¿∞∫Á∂
◊«‘‰∂, ’ÍÛ∂, √»‡, «Ï√Â∂, ◊ÁÀÒ∂, ‹≈¬∆¡ª, ̪‚∂ Á∂‰∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞È∑ª √ÈÕ ’¬∆ ÓÈ⁄Ò∂ ÊÚ≈È ÏÒÁª ˘ Â∂‹ ’È Ò¬∆ ¡≈ Ò≈ ’∂ Ú‘π‡∆
√Ì ˘ Ó≥«‹¡ª ”Â∂ º÷ ’∂ «Á÷≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ Â∑ª ‹Ø ’ÍÛ∂, √»‡, È≈Ò ¡≈¬∆ ÈÀ‰ ˘ ◊πºfi∆¡ª ‡’Øª Ò≈¿∞‰ ÂØ∫ È‘∆∫ «fi‹’Á∂ √È -
÷∂√, Áπͺ‡∂ Ò≈Û∂ ˘, Ò≈Û∂ Á∆ Óª, «Í¿∞, ÌÀ‰, Ì≈¬∆¡ª ¡Â∂ ‘Ø «ÙÂ∂Á≈ª Ϻ«◊¡≈ ⁄º’ ⁄Ω’Û∆,
˘ Á∂∫Á∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞‘ Ú∆ Ó≥«‹¡ª ”Â∂ º÷ ’∂ «Ú÷≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÈÀ‰ ȯ∂ «Ú⁄ ¡≈¬∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï≈ª ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ «ÂøÈ «ÁÈ ˜» ·«‘Á∆¡ª ‚ØÒ∆ ÂØÈ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Ùº’ Á∆ √πº’∆ Í≥‹∆∆ Úø‚∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ≈ ˘
√ÈÕ Ù≈Ó ˘ ÒÛ’∆ ˘ «ÚÁ≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ‚ØÒ∆ ÂØÈ≈ ’«‘øÁ∂ È≈È’∆¡ª ‹≈◊Ø ’º„Á∆¡ª √È, ¤º‹ ’∞º‡Á∆¡ª √È, «◊ºË≈ Í≈¿∞∫Á∆¡ª

C@E - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ C@F - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√ÈÕ
‹Á Óπø‚≈ ‚ØÒ∆ ÒÀ ’∂ ÿ Í‘πø⁄Á≈ √∆ ª Óπø‚∂ Á∆ ÌÀ‰ ¡≈͉∆
Ì‹≈¬∆ ˘ ‚ØÒ∆ «Ú⁄Ø∫ ¿πÂÈ ˘ ’«‘øÁ∆ √∆Õ Ì‹≈¬∆ È∂ ¶Ó≈ √≈≈ ÿπø‚
’º«„¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È-
ÁØ ’Ï»Â ø◊Ò∂, ⁄πº◊Á∂ ÈÁ∆˙∫ Í≈Õ
¿∞µÂ È∆ Ì≈ÏØ ‚ØÒ∆˙∫, Á∂÷ √‘π∂ Á≈ Ï≈Õ
ÈÀ‰ ÁÚ≈˜∂ Á∂ ÁØÚ∂∫ ’Ω«Ò¡ª ”Â∂ Â∂Ò ⁄Ø∫Á∆ √∆Õ ÌÀ‰ª Î∂ ÁÚ≈˜∂
«Ú⁄ ÷Û∑ ’∂ Ì≈¬∆ Â∂ Ì‹≈¬∆ Á≈ Ï≈ Ø’Á∆¡ª √ÈÕ Ì≈ ÂØ∫ Ù◊È ÒÀ ’∂
‚ØÒ∆ ˘ ÁÚ≈«˜¿∞∫ ¡≥Á ¡≈¿∞‰ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ Óπø‚∂ ¡Â∂ Ú‘π‡∆ ˘
⁄Ω’∆ Â∂ ⁄Û∑≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Óπø‚∂ Á∆ Óª ÁØÚª ¿∞Í Á∆ Í≈‰∆ Ú≈ ’∂
Í∆∫Á∆ √∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∂ √È-
Í≈‰∆ Ú≈ ÏøÈ∂ Á∆¬∂ Ó≈¬∂, ÏøÈ≈ ÏøÈ∆ Ï≈ ÷Û∂Õ
√πº÷ª √πº÷Á∆ ˘ «¬‘ «ÁÈ ¡≈¬∂, ÏøÈ≈ ÏøÈ∆ Ï≈ ÷Û∂Õ
⁄Ω’∆ ÂØ∫ ¿∞Â≈ ’∂ Ú‘π‡∆ ˘ Í∆Û∑∆ Â∂ «Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Â∑ª
«Ú¡≈‘ √øÍ»È ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó∂Ò‰ª ◊∆ ◊≈ ’∂ «Ú¡≈‘ Á∂ ’≈‹ Í»∂ ‘؉
Â∂ ÓØ‘ Ò≈ «ÁøÁ∆¡ª √È-
÷ÛØÂ∆ ’∞Û∆¬∂, ⁄º’ «Ò¡≈ Ï‹≈ «Ú⁄Ø∫ ¿±∂Õ
Ì≈◊≈ Ú≈«Ò¡ª Á∂, ¡º‹ ‘Ø ◊¬∂ ’≈‹ Í»∂Õ
Ó≥π‚∂ Á∆ Óª Ú‘π‡∆ Á≈ ÿπø‚ ⁄º’ ’∂ Ó»ø‘ «Óº·≈ ’≈¿∞∫Á∆ √∆, ÁπºË
«Í¡≈¿∞∫Á∆ √∆, πÍÀ Á∂ ’∂ Ù◊È «ÁøÁ∆ √∆Õ Î∂ Ó∂Ò‰ª, Í«Ú≈ Á∂ ‘Ø
ÓÀ∫Ï, ¡ª„‰ª-◊π¡ª„‰ª Ú‘π‡∆ Á≈ ÿπø‚ ⁄º’ ’∂ Ó»ø‘ Ú∂÷Á∆¡ª √È,
Ù◊È «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ¤Ø‡∂ «Á¿∞ Á∆ Ì‹≈¬∆ Á∆ ◊ØÁ «Ú⁄ ÏÀ·‰ Á∆ √Ó
‘πøÁ∆ √∆Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ‹ª ¿∞√ ÂØ∫ ¡◊Ò∂ «ÁÈ «ÙÂ∂Á≈ª ¡Â∂ Ù∆’∂
Ú≈«Ò¡ª ˘ Ú‘π‡∆ ÚÒØ∫ «Ò¡ªÁ≈ Á≈‹ «Ú÷≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Á≈‹ «Ú÷≈¿∞‰
Ò¬∆ ÈÀ‰ ≈‘∆∫ √≈∂ Ù∆’∂ Ú≈«Ò¡ª ˘ ÏπÒ≈Ú≈ Ì∂«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ È‰Á
˙È≈ «⁄ Ì‹≈¬∆ ˘ Á≈‹ Ú≈Ò≈ √øÁ»÷ ÷ØÒ∑‰ È‘∆∫ «ÁøÁ∆ √∆, «‹øÈ≈ «⁄
º’ ȉÁ ˘ √»‡ Á∂‰ Á≈ Ú≈¡Á≈ È‘∆∫ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ È‰Á Á∂ «¬√
√»‡ ˘ √øÁ»÷ ÷πÒÚ≈¬∆ √»‡ Á≈ Ȫ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √øÁ»÷ ÷ØÒ∑ ’∂ √≈≈
Á≈‹ Ó≥«‹¡ª ¿∞Í º÷ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ‹Á √≈∂ «ÙÂ∂Á≈ ¡Â∂ Ù∆’∂ Ú≈Ò∂
Á≈‹ Ú∂÷ ÒÀ∫Á∂ √È Âª Î∂ Á≈‹ ˘ √øÁ»÷ «Ú⁄ º÷ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
C@G - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Î∂ È≈È’≈ Ó∂Ò ¡Â∂ Á»√∂ «ÙÂ∂Á≈ «Ú¡≈‘ Á∆ Ó«·¡≈¬∆ ÒÀ ’∂
¡≈͉∂ ¡≈͉∂ «Í≥ ‚ ª ˘ Ú≈Í√ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ «Ú⁄ «Áº  ∆
Ó«·¡≈¬∆ ˘ Ì≈‹∆ Á∂‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√∂ Â∑ª ’∞Û∆ Á∆ ‚ØÒ∆ ÂØÈ ÂØ∫
«Í¤Ø∫ ’∞Û∆ Á≈ È≈È’≈ Ó∂Ò ¡Â∂ ‘Ø «ÙÂ∂Á≈ Ú≈Í√ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
È≈È’∂ Ó∂Ò Ú≈Ò∂ «‹Ú∂∫ ◊∆ ◊≈¿∞∫Á∂ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞√∂ Â∑ª ‘∆ ¿∞‘
◊∆ ◊≈¿∞∫Á∂ Ú≈Í√ Â∞ ÍÀ∫Á∂ √È -
Â≈≈ Ó∆≈ ◊≈‘∆Á≈,
◊ø„ª Á∂ ’∂ Ó∂Ò √Á≈«¬¡≈,
‘π‰ «’¿∞∫ Ó∂Ò ‡≈‘∆Á≈Õ
x x x x
¡≈¿∞∫Á∆ ’∞Û∆¬∂, ‹ªÁ∆ ’∞Û∆¬∂,
⁄º’ «Ò¡≈ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ √؇∆Õ
Ϭ∆ ¡º‹ √≈˘ ’ج∆ º÷ Ò˙,
Ì≈Ú∂∫ Á∂ «Á˙ Á≈Ò È≈Ò ؇∆Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ ‹·∂«¡ª Á∆ ʪ Â∂ ÓºÊ≈ ‡∂’ ’∂ «¤‡∆¡ª ÷∂‚‰ ‹ªÁ∂
√ÈÕ Óπø‚∂ ¡Â∂ Ï‘» Á∂ ‘ºÊª «Ú⁄ ± Á∆¡ª ÍÂÒ∆¡ª «¤‡∆¡ª ÎÛ≈ «ÁøÁ∂
√ÈÕ Óπø‚≈, Ï‘» Á∂, Ï‘», Óπø‚∂ Á∂ ÍØÒ∆¡ª ÍØÒ∆¡ª √ºÂ √ºÂ «¤‡∆¡ª Ó≈ ’∂
√Ó Í»∆ ’Á∂ √ÈÕ Ò≈Û∂ Á∂ ‘ºÊ ”Â∂ ‹Ø Ú‡‰≈ ÓÒ‰ √Ó∂∫ ◊≈È≈ Ïø«È∑¡≈
‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ Ú‘π‡∆ ÷ØÒ∑Á∆ √∆Õ ¬∂√∂ Â∑ª ◊≈È≈ Ò≈Û∆ Á∂ ‘ºÊ ”Â∂
Ïø«È∑¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ˘ Ò≈Û≈ ÷ØÒ∑Á≈ √∆Õ ÍªÂ «Ú⁄ Í≈‰∆ Í≈ ’∂ «Ú⁄
⁄ΩÒ Â∂ ‘ÒÁ∆ ÿØÒ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ÿØÒ «Ú⁄ ⁄ªÁ∆ Á≈ πÍ«¬¡≈ «√º‡ «ÁºÂ≈
‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ ˘ Ò≈Û≈ ¡Â∂ Ò≈Û∆ È∂ Ì≈Ò‰≈ ‘πøÁ≈ √∆, «¬√ ˘ ’ø◊‰≈
÷∂‚‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
«¬’ ◊Ø ’È≈Ò∂ Á∆ √Ó ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ «Óº·∂ ⁄ΩÒ Ï‰≈ ’∂ ’∆Â∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ⁄ΩÒ ÏÛ∆ √≈∆ ÍªÂ «Ú⁄ Í≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Ò≈Û∆ Á∂ √‘π«¡ª Á∂
◊Ø Á∆¡ª √≈∆¡ª ‹È≈È∆¡ª ”’º·∆¡ª ‘Ø ’∂ Ò≈Û∆ È≈Ò ÍªÂ «Ú⁄Ø∫ ⁄ΩÒ
÷ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬√ √Ó È≈Ò ÈÚ∆∫ Ú‘π‡∆ ¡≈͉∂ √‘π«¡ª Á∂ ◊Ø «Ú⁄
Ù≈ÓÒ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ
«¬‘ √∆ Í«‘Ò∆¡ª «Ú¡≈‘ Á∆¡ª √ÓªÕ
‘π‰ ª fiº‡ Ó≥◊‰∆ ¡Â∂ ͺ‡ «Ú¡≈‘ Á∆¡ª √Óª ⁄ºÒ ͬ∆¡ª ‘ÈÕ
C@H - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘π‰ Ï‘πÂ∂ «ÙÂ∂ «√ºË∂ Ì≈Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ’∞fi ¡ıÏ≈ª, ÓÀ«‹ «Ï¿∞ª ¡Â∂
«Ú⁄Ø«Ò¡ª ≈‘∆∫ Ú∆ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «Í≥‚ª «Ú⁄ ‘π‰ ’Ø¬∆ Ú∆ Í«Ú≈ Í≥‚ª ÂØ∫
Íπº¤ ’∂ «Ú¡≈‘ Á≈ «ÁÈ È∆Ô ȑ∆∫ ’Á≈Õ Ï‘πÂ∂ «Ú¡≈‘ ¡ÀÂÚ≈ ˘ º÷∂
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈‘ª Á∆¡ª «‹Ê∂ Í«‘Òª È≈¬∆¡ª ≈‘∆∫ ◊ø„ª Ì∂‹∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √È, ‘π‰ «Ú¡≈‘ª Á∆ «¬ÂÒ≈‘ «Ú¡≈‘ Á∂ ’≈‚ª ≈‘∆∫ ‚≈’
≈‘∆∫ Ì∂‹‰ Á≈ «Ú≈‹ ⁄ºÒ «Í¡≈ ‘ÀÕ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ ◊∆ ◊≈¿∞‰ Á≈
«Ú≈‹ ‘π‰ «ÏÒ’∞Ò ‘‡ «◊¡≈ ‘ÀÕ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ «¬’ «ÁÈ Í«‘Òª ◊∆Â
◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘È, «‹√ ˘ ¡º‹ Á∂ ÈÚ∂∫ Ô∞º◊ È∂ Ò∂‚∆˜ √ø◊∆ Á≈ Ȫ «ÁºÂ≈
‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰ Ú‡‰≈ ÓÒ‰ Á≈ Ù◊È «‹‘≈ ‘∆ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Óπø‚≈,
’∞Û∆ ¡≈͉∆ ¡≈͉∆ Í√øÁ Á∂ √≈ÏȪ È≈Ò È‘≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈‘πÒ∆ ˘
«Ï¿±‡∆ Í≈Ò ÂØ∫ «Â¡≈ ’Ú≈ ’∂ «Ò¡≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ ⁄ºÒ «Í¡≈ ‘ÀÕ
«Ú¡≈‘ ÂØ∫ «¬’ «ÁÈ Í«‘Òª ‘∆ Óπø‚∂ Á≈ Ó≥◊‰≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂
Í«‘Òª «√¯ ’∞Û∆ ˘ Ù◊È Ì∂«‹¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ‘π‰ ’∞Û∆¡ª Á∂ Ó≥◊‰∂
’È Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ ⁄ºÒ «Í¡≈ ‘À, «‹√ ˘ ⁄πøÈ∆ ⁄Û∑≈¿∞‰ Á∆ √Ó Á≈ Ȫ
«ÁºÂ≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Í«‘Ò≈ Óπø‚∂, ’∞Û∆ ˘ Í≥‹∆∆ Ò≈ ’∂ Á∂‰ Á≈
«Ú≈‹ Ú∆ ıÂÓ ‘؉ Á∂ È∂Û∂ ‘ÀÕ «’¿∞∫ ‹Ø «Óº·≈ ÷≈ ’∂ ‘π‰ ’Ø¬∆ ≈‹∆ È‘∆∫Õ
Á‹∆ ˘ ÿ «Ï·≈ ’∂ ‘π‰ ’Ø¬∆ ’Í«Û¡ª Á∆ √Ò≈¬∆ È‘∆∫ ’Ú≈¿∞∫Á≈Õ
Óπø‚∂ ¡Â∂ ’∞Û∆¡ª Á∂ ’ÍÛ∂ «√Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈͉∆ ¡≈͉∆ Í√øÁ Á∂ Á‹∆
‘ÈÕ Ï∆ Á∂ Ï‘πÂ∂ √»‡ ¡‰√∆Â∂ ‘∆ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Ø͉≈ Ì∂‹‰ Á≈ «Ú≈‹ ‘π‰
«ÏÒ’∞Ò ‘‡ «◊¡≈ ‘ÀÕ Ï≈ª ’≈ª, ‹∆ͪ, Ϻ√ª Â∂ √Ú∂∂ ‹ªÁ∆¡ª ‘È Â∂
Ù≈Ó ˘ Óπø‚∂ ˘ «Ú¡≈‘ ’∂ ÿ Ú≈Í√ ¡≈ ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ Óπø‚∂ ¡Â∂ ’∞Û∆ Á∂
ÁØÚ∂∫ Í«Ú≈ª ¡Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ «ÙÂ∂Á≈ª È∂ Óπø‚∂, ’∞Û∆ ˘ Í«‘Òª ‘∆ Á∂«÷¡≈
‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ÿª «Ú⁄ Ó«·¡≈¬∆ Ú∆ ‘π‰ ÿº‡ ‘∆ Í’≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Ï‰∆
ω≈¬∆ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ÷∆Á‰ Á≈ «Ú≈‹ ⁄ºÒ «Í¡≈ ‘ÀÕ Ï‘πÂ∂ «Ú¡≈‘ ‘π‰
ÓÀ«‹ ÍÀ«Ò√ª «Ú⁄ ‘πøÁ∂ ‘È, «‹Ê∂ Óπø‚∂ ¡Â∂ ’∞Û∆ Á∂ Í«Ú≈ ¡Â∂ «ÙÂ∂Á≈
«√ºË∂ Í‘πø⁄Á∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈‘ Á∂÷ ’∂ ¿∞ÊØ∫ ‘∆ Ú≈Í√ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈‘ª
«Ú⁄ ‘π‰ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Ú≈Ò∆ Ì≈¬∆⁄≈’ √ªfi È‘∆∫ ‘∆Õ «‹Ê∂ Í«‘Òª
¡ÈßÁ ’≈‹ Á∆ √Ó «Ú⁄ √≈∆ Ï≈ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ ¡ÈßÁ ’≈‹
AB Ú‹∂ ÂØ∫ Í«‘Òª Í«‘Òª ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞Ê∂ ‘π‰ Ï≈ª ‘∆ AB/A Ú‹∂
Í‘πø⁄Á∆¡ª ‘ÈÕ ¡ÈßÁ ’≈‹ Á∆ √Ó «Ú⁄ «◊‰Â∆ Á∂ ȘÁ∆’∆ «ÙÂ∂Á≈
C@I - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘∆ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Ï≈’∆ √≈∆ Ï≈ Ù≈Ï Í∆‰ Â∂ ÷≈‰ Í∆‰ «Ú⁄ Ó√Â
‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
‘π‰ È≈È’∂ Ó∂Ò Á≈ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ ¡≈¿∞‰ ¡Â∂ ‹≈‰ Á≈ ÍÂ≈ ‘∆
È‘∆∫ Òº◊Á≈Õ ‘π‰ ÏøÏ∆‘≈ È‘∆∫ ÏØÒÁ≈Õ ‘π‰ ‚∆.‹∂. ÏØÒÁ≈ ‘À, «‹‘Û≈ √≈∂
«Ú¡≈‘ «Ú⁄ ’øÈ Í¬∆ √π‰È È‘∆∫ «ÁøÁ≈Õ ◊≈È≈ ÏøÈ∑‰ Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ ‘π‰
«ÁÈØ «ÁÈ ÿº‡Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ «√º·‰∆¡ª Á∂‰≈, ‹øÈ ÏøÈ∑‰≈ ¡Â∂ ¤∞‚≈¿∞‰≈,
Ò≈Û∂ ÂØ∫ ¤øÁ √π‰È Á≈ «Ú≈‹ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ ıÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ÍºÂÒ Á∂‰∆
’∆‘˘ ’«‘øÁ∂ √È, «¬‘ Ú∆ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ ‹≈◊Ø ’º„‰∆ ¡Â∂
¤º‹ ’∞‡‰ Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡ «‘≈ ‘ÀÕ ÷º‡ «Á÷≈¿∞‰ Á≈
«Ú≈‹ ‘π‰ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ È‘∆∫ «‘≈Õ Óπø‚∂ ¡Â∂ ’∞Û∆ Ú≈«Ò¡ª Á∂ Í«Ú≈
Á∂‰ ÒÀ‰ Á≈ ¯À√Ò≈ Í«‘Òª ‘∆ ’ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ‘π‰ «È¿π∫Á∂ Á∆ ʪ Óπø‚∂ ’∞Û∆
˘ «√ºË≈ ‘∆ «Ú¡≈‘ √Ó∂∫ Ù◊È Í≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘À, «‹√ Á∆ ’ج∆ «Ò÷≈
ÍÛ∑∆ È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆Õ
‘π‰ ÿπø‚ ’º„‰ Á≈ «Ú≈‹ È‘∆∫ «‘≈Õ «¬√ Ò¬∆ «’√∂ ˘‘ ˘ È≈
√‘π∂ Á∆¡ª ¡º÷ª «Ú⁄ «Ó⁄ª Í≈¿∞‰ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ◊Ò «Ú⁄ ‡ºÒ Í≈¿∞‰
Á∆ ÒØÛ Ó«‘√»√ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ‘π‰ È≈ ’ج∆ ’ø◊‰≈ ÷∂‚Á≈ ‘À ¡Â∂ È≈ ◊ØÂ
’È≈Ò≈ Á∆ √Ó ‘πøÁ∆ ‘À, È≈ ’ج∆ «¤‡∆¡ª ÷∂‚Á≈ ‘ÀÕ ‘π‰ «¬È∑ª √≈∆¡ª
√Óª Á≈ Íπ≈‰∂ √«Ì¡≈⁄≈ Á∆¡ª «’Â≈Ϫ ÍÛ∑È ÂØ∫ ‘∆ ÍÂ≈ Òº«◊¡≈
’∂◊≈Õ «‹Ê∂ ’¬∆ Ó‘∆È∂ Í«‘Òª «Ú¡≈‘ Ï≈∂ √≈∂ «Í≥‚ ˘ ÍÂ≈ ‘πøÁ≈ √∆,
‘π‰ «Ú¡≈‘ Ï≈∂ ◊Ò∆ ◊π¡ª„ ˘ Ú∆ ÁØ «ÂøÈ «ÁÈ Í«‘Òª ‘∆ ÍÂ≈ Òº◊Á≈
‘ÀÕ ‘π‰ «Ú¡≈‘ √ÏøË∆ Ï‘π ’∞fi Ï«‰¡≈ ω≈«¬¡≈ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‘π‰
«Ú¡≈‘ «Á÷≈Ú∂Ï≈˜∆ Â∂ ÙØÙ∂Ï≈˜∆ Á≈ ¡÷≈Û≈ ω ’∂ «‘ ◊¬∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈‘ª
Â∂ ‘؉ Ú≈Ò∂ ÷⁄ª Á∆ ‘π‰ ’Ø¬∆ √∆Ó≈ ‘∆ È‘∆∫ ‘∆Õ
@
«◊ºË≈
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ıπÙ∆ ÓΩ’∂ «◊ºË≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÍπºÂ Á∂
‹øÓ‰, ¤‡∆ ’È, Ó≥◊‰≈ ’È Â∂ «Ú¡≈‘ ’È √Ó∂∫ «◊ºË≈ Í≈¿∞‰ Á≈
«Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ Í √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ «◊ºË≈ Â∆¡ª «Ú⁄ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ «◊ºË≈
Í≈¿∞‰ Ò¬∆ Óπ«‡¡≈ª Í«‘Òª ◊ØÒ ÿ∂≈ ω≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Î∂ «¬’ ’∞Û∆
ÏØÒ∆ Í≈¿∞∫Á∆ √∆, Ï≈’∆ Á∆¡ª ◊ØÒ ÿ∂∂ «Ú⁄ ÷Û∆¡ª ’∞Û∆¡ª ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆
CA@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«◊ºË≈ Í≈¿∞∫Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ ÏØÒ∆ Á∂ ¡ı∆Ò∂ ‡ºÍ∂ ˘ √≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª «‹¿∞∫ ‘Ȫ Á∆¡ª ‚≈ªÕ
⁄πº’ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ Î∂ ◊ØÒ∂ ÿ∂∂ «Ú⁄Ø∫ ÷Û∆¡ª ’∞Û∆¡ª «Ú⁄Ø∫ ÁØ ’∞Û∆¡ª ÿ∂∂ ˜Ø ‹Ú≈È∆ Á≈,
¡≥Á ¡≈ ’∂ Ⱥ⁄‰≈ Ùπ» ’ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ Èº⁄Á∆¡ª ‘ج∆¡ª ’∞Û∆¡ª ´º‡ ÒÀ ÓΩ‹ Ï‘≈ªÕ
¡≈͉∂ √∆ ¡Â∂ Ï≈‘ª ˘ ’¬∆ «’√Óª È≈Ò «‘Ò≈ «‘Ò≈ ’∂ Â≈Û∆ «◊ºË∂ «Ú⁄ Óπ«‡¡≈ª ‘≈ «Ùø◊≈ ’’∂ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª √È -
Ó≈Á∆¡ª √ÈÕ Èº⁄‰ √Ó∂∫ ’¬∆ Ú∂ ÿπø‚ ’º„ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ Ó»ø‘ È≈Ò ’¬∆ Ê«Û∑¡ª Ï≈fi È≈ √Ø∫‘Á∂ «ÍºÍÒ,
«’√Ó Á∆¡ª ¡≈Ú≈‹ª Ú∆ ’º„Á∆¡ª √ÈÕ Èº⁄ Ⱥ⁄ ’∂ ËÂ∆ ˘ ’øω∆ ÎπÒª Ï≈fi ÎπÒ≈‘∆¡ªÕ
«Ò¡≈ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹ÁØ∫ ’∞Û∆¡ª ‡ºÍ≈ ÏØÒ‰≈ ÏøÁ ’ «ÁøÁ∆¡ª √È, ª ◊«‘«‰¡ª Ï≈fi È √Ø∫‘Á∆¡ª È≈ª,
ÿ∂∂ «Ú⁄ Ⱥ⁄‰ Ú≈Ò∆¡ª ’∞Û∆¡ª ÓπÛ ÿ∂∂ «Ú⁄ ¡≈ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Î∂ ⁄»Û∆¡ª Ï≈fi ’Ò≈¬∆¡ªÕ
«¬’ ’∞Û∆ ÏØÒ∆ Í≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ÏØÒ∆ Á∂ ¡ı∆Ò∂ ‡ºÍ∂ ˘ Î∂ √≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª √º◊∆ ÎπºÒ «√ª Â∂ √Ø∫‘Á∂,
⁄πº’ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ÿ∂∂ «Ú⁄Ø∫ Î∂ ÁØ ’∞Û∆¡ª ÿ∂∂ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ¡≈ ’∂ Ⱥ⁄Á∆¡ª ÍÀ∆∫ fiª‹ª Í≈¬∆¡ªÕ
√ÈÕ Èº⁄Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª ¡≈͉∂ √∆ Â∂ Ï≈‘ª ˘ ’¬∆ «’√Óª È≈Ò «‘Ò≈ ω’∂ ÓØÈ∆¡ª,
«‘Ò≈ ’∂ Ⱥ⁄Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ «¬√ Â∑ª «◊ºË≈ ÍÀ∫Á≈ «‘øÁ≈ √∆ - Ⱥ⁄‰ «◊ºË∂ «Ú⁄ ¡≈¬∆¡ªÕ
”’º·∆¡ª ‘Ø ’∂ ¡≈¬∆¡ª «◊ºË∂ «Ú⁄, Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Óπø‚∂ Ú∆ «◊ºË∂ Í≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Óπø‚∂ Í«‘Ò∆ ÏØÒ∆
«¬’Ø «‹‘∆¡ª Óπ«‡¡≈ªÕ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ Á∂ګ¡ª ˘ «Ë¡≈¿∞‰ Ò¬∆ Í≈¿∞∫Á∂ √È-
⁄≈ȉ Á∂ «Ú⁄ ¬∂Áª ⁄Ó’‰, Á∂Ú∆ Ó≈Â≈ ◊Ω‰ ÏıÙÁ∆,
«‹¿∞∫ √ØÈ∂ Á∆¡ª Â≈ªÕ È≈Ó Ò¬∂ ‹◊ ÂÁ≈Õ
ÏØÒ∆¡ª Í≈¿∞‰ Á∆ ‘Ø ◊¬∆ ÓÈ√≈,
¡≈ ’∂ «◊ºË∂ «Ú⁄ ÚÛÁ≈Õ
È≈Ò ÙΩ’ Á∂ Í≈Úª ÏØÒ∆¡ª,
ÓÀ∫ È∆ «’√∂ ÂØ∫ ‚Á≈Õ
Á∂Ú∆ Á∂ ⁄Ȫ Â∂,
√∆√ ÓÀ∫ ¡≈͉≈ ËÁ≈Õ
«’√∂ Óπ«‡¡≈ Á∆ «◊ºË≈ Í≈¿∞‰ Â∂ ÏØÒ∆¡ª Í≈¿∞‰ «Ú⁄ √Á≈∆
‘πøÁ∆ √∆ -
«’ÙÈØ, «ÏÙÈØ ÁØÚ∂∫ ÌÀ‰ª,
«ÏÙÈØ ‘≈Ò∂ ’∞¡≈∆Õ
«’ÙÈØ ⁄øÁ Ú◊∆,
◊Ò∆∫ ¿∞È∑ª Á∂ ∂ÙÓ∆ ’∞ÛÂ∆¡ª, ¿∞‘Á∆ «◊ºË∂ «Ú⁄ √Á≈∆Õ
¬∂√∂ Â∑ª ’¬∆ «Í≥‚ª Á∂ Óπø«‚¡ª Á∆ Ú∆ «◊ºË≈ Í≈¿∞‰ Â∂ ÏØÒ∆¡ª
Â∂Û ¶Ó∆¡ª √ÒÚ≈ªÕ
Í≈¿∞‰ «Ú⁄ fiø‚∆ ‘πøÁ∆ ‘À -
Á»‘∆¡ª ‘Ø ‘Ø Èº⁄‰ ’∞Û∆¡ª,
√≈‚∂ «Í≥‚ Á∂ Óπø‚∂ Ú∂÷ ÒØ,

CAA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CAB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «‹¿∞∫ ‡≈‘Ò∆ Á∂ Í≈Ú∂Õ ÿπø‚ ”⁄Ø∫ ¡º÷ ͤ≈‰∆Õ
’øÈ∆Á≈ Óπø‚∂ ÏøÈ∑Á∂ ⁄≈Á∂, ÷πºÒ∑ ’∂ Ⱥ⁄ ÒÀ È∆,
‹Ø «Í≥‹‰∆ È≈Ò √π‘≈Ú∂Õ Ï‰ ‹≈‘ «◊ºË∂ Á∆ ≈‰∆Õ
ÁπºË≈’≈ÙÈ∆ ÏøÈ∑Á∂ √≈¯∂, √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ «◊ºË≈ Â∆¡ª «Ú⁄ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ Â∆¡ª √≈¿∞‰ Ó‘∆È∂ Á∆
«‹¿∞∫ ¿∞«‚¡≈ ’Ï»Â ‹≈Ú∂Õ Â∆‹ ÂØ∫ Ùπ» ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «Ú¡≈‘∆¡ª ‘ج∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ ¿∞È∑ª Á∂ √‘π«¡ª
ÓÒÓÒ Á∂ ª ’∞ÛÂ∂ √Ø∫‘Á∂, ÂØ∫ Ú∆ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ’∞¡≈∆¡ª ’∞Û∆¡≈ Í«‘Òª ‘∆ ¡≈͉∂ Ó≈«Í¡ª Á∂
«‹¿π∫ Ï◊Ò≈ ÂÒ≈ «Ú⁄ È∑≈Ú∂Õ ÿ ‘øπÁ∆¡ª √ÈÕ «ÍºÍÒª, ÏØ«‡¡ª Â∂ Í∆∫ÿª Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
«◊ºË≈ Í≈¿∞∫Á∂ Óπø«‚¡ª Á∆, ’∞Û∆¡ª «ÏÁ «ÏÁ ’∂ Í∆∫ÿª Á∆¡ª ‘∆∫ÿª ⁄Û∑≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Î∂ «◊ºË∂ Á∆
«√¯Â ’∆ È≈ ‹≈Ú∂Õ Ú≈∆ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆ -
Í«‘Òª ÍπºÂ Á∂ ‹øÓ‰ Â∂ «◊ºË≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ - √≈¿∞‰ Ó‘∆È∂ «ÁÈ «◊ºË∂ Á∂,
Â∂∂ ÿ ‹ø«Ó¡≈ ÍπºÂ Ú∂ Èø‹‰≈, √Ì∂ √‘∂Ò∆¡ª ¡≈¬∆¡ªÕ
¡º‹ «◊ºË∂ Á∆ πºÂ Ú∂ Èø‹‰≈Õ «Ìº‹ ◊¬∆ »‘ «ÓºÂ≈,
Óπø‚∂ ‹øÓ‰ Á∆ ‹Á ÷π√∂ ÚË≈¬∆ ÒÀ‰ ¡≈¿∞∫Á∂ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ÷π√«¡ª Ù≈Ó ÿ‡≈ ⁄Û∑ ¡≈¬∆¡ªÕ
ÚÒØ∫ «◊ºË≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ÍπºÂ Á∆ ¤‡∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ «◊ºË∂ «Ú⁄ Ⱥ⁄ ’∂, ÏØÒ∆¡ª Í≈ ’∂ ÙΩ’ Í»∂ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √È-
√Ó∂∫ √≈∂ «ÙÂ∂Á≈ ÏπÒ≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, «◊ºË≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÌÀ‰ª ◊∆ √π‰ È∆ ’∞Û∆¬∂, Ⱥ⁄‰ Ú≈Ò∆¬∂,
◊≈¿∞∫Á∆¡ª Â∂ Ⱥ⁄Á∆¡ª √È - Â∂≈ Íπø«È¡ª ÂØ∫ »Í √Ú≈«¬¡≈Õ
Ú∆ ÿ ÍπºÂ ‹ø«Ó¡≈, «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª Á∂ Í≈Ú∂∫ ÍÀÒª,
ÍπºÂ Ú∆ Á≈ ÌÂ∆‹≈ Ó∂≈Õ ÂÀ˘ Ⱥ⁄‰≈ ’∆‘È∂ «√÷≈«¬¡≈?
‹Á Óπø‚∂ ‹øÓ‰ Á∆ ÒØ‘Û∆ ÓÈ≈¿∞∫Á∂ √È, ¿∞√ √Ó∂∫ «◊ºË≈ Í≈«¬¡≈ √ÌȪ ˘ ±ø «¬¿∞∫ Ò◊Á∆ ¬∂∫,
‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á Óπø‚∂ ’∞Û∆ Á≈ «Ú¡≈‘ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ È≈È’∆¡ª Â∂ «‹¿∞∫ «Ï¤ª Á∆ ¤≈«¬¡≈Õ
Á≈Á’∆¡ª «◊ºË≈ Í≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ‹Á ‹≈◊Ø ’º„∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ÙΩ’ È≈Ò Èº⁄ ÒÀ È∆,
«◊ºË≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á ¤º‹ ’∞º«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ «◊ºË≈ «◊ºË≈ Ï√øÂ∆ ¡≈«¬¡≈Õ
Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿπø‚ ’º„‰ Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ ‹∂’ Â∆¡ª Á∂ «◊ºË∂ Á∆¡ª ÏØÒ∆¡≈ «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ¡≈͉∂ ÓȪ Á∆ ÌÛ≈√
’ج∆ Ú‘π‡∆ ÿπø‚ ’º„ ’∂ «◊ºË≈ Í≈¿∞∫Á∆ Â∂ Ⱥ⁄Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ¿∞√ ˘ ‡’Ø «‹Ú∂∫ √º√, √‘π∂ Á∂ Ó≈Û∂ «Ú‘≈, Í«Ú≈ Á∆ Ó≈Û∆ Ó≈«¬’ ‘≈ÒÂ, ¡Ω÷∆
Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆- ’Ï∆ÒÁ≈∆, ‹ø◊ ”Â∂ ◊¬∂ ÎΩ‹∆ ÍÂ∆ Á≈ «Ú¤ØÛ≈, «È¡≈‰∂ Â∂ ÏÛ∆ ¿∞Ó Á∂
ÿπø‚ Á≈ «◊ºË∂ «Ú⁄ ’øÓ ’∆ ◊Ø∆¬∂? ÍÂ∆ Á∂ Áπº÷ ¡≈«Á Ø∫Á∆¡ª √ÈÕ
¬∂Ê∂ ÏÀ·∂ Â∂∂ ‘≈‰∆Õ ‘π‰ Óπø«‚¡ª Á≈ «◊ºË≈ «ÏÒ’∞Ò ¡ÒØÍ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ÍºπÂ ‹øÓ‰ Â∂
È∆ ‹ª ÿπø‚ ’º„Á∆ Ï‘πÂ∆ √Ø‘‰∆, ‘π‰ «◊ºË≈ È‘∆∫ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈, √◊Ø∫ Ù≈Ï «ÍÒ≈¬∆ ‹ª∆Á ‘ÀÕ Óπø‚∂ ‹øÓ‰
‹ª ÿπø‚ ’º„Á∆ ’≈‰∆Õ Á∆ ¤‡∆ ’È Á≈ «Ú≈‹ ‘π‰ ıÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ Ó≥◊‰∂ Â∂ «Ú¡≈‘ ‘π‰
±ø ª ÓÀ˘ «Á√∂∫ Ó‹≈‹‰, ÓÀ«‹ ÍÀÒ∂√ª «Ú⁄ ‘؉ Òº◊ ͬ∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ «¬’ «ÁÈ Í«‘Òª Ò∂‚∆˜

CAC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CAD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√ø◊∆ ’È Á≈ «Ú≈‹ ⁄Ò «Í¡≈ ‘À, «‹√ «Ú⁄ ‘∆ «◊ºË∂ Á∆ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆
√Ó Í»∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‹≈◊Ø ’º„‰∆ Â∂ ¤º‹ ’∞º‡‰≈ «¬’ Ù◊È Ú‹Ø∫
’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ù◊È Ú‹Ø∫ ‘∆ ÊØÛ∑≈ «‹‘≈ «◊ºË≈ Í≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Â∆¡ª
Òº◊‰∆¡ª ‘π‰ ÏøÁ ‘Ø ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ «◊ºË≈ ‘π‰ ’≈Ò‹ Á∂ Îø’ÙȪ, ‡∆.Ú∆.
ÍÃØ◊≈Óª, Ú∆‚∆˙ ’À√‡ª ω≈¿∞‰ º’ ‘∆ √∆Ó ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ «◊ºË≈ ‹Ø
’Á∂ √≈‚∂ √«Ì¡≈⁄≈ Á≈ «¬’ Ó‘ºÂÚÍ»È Ì≈◊ ‘πøÁ≈ √∆, ‘π‰ ¡ÒØÍ ‘Ø
«‘≈ ‘ÀÕ
@ Í«Ú≈ «Ú⁄ ¤Û∂ «‘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÷≥π„∑ ‡ØÒ∆¡ª «Ú⁄ ¤«Û¡ª Á∆ ‘∆ ÌÓ≈
‹≈◊Ø ’º„‰∆ Â∂ ¤º‹ ’∞º‡‰≈
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘؉ ’ ’∂ ÒØ’ª ÒØ’
«Ú‘Ò Ï‘π ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª, «ÂºÊ
«Â¿∞‘≈ ÏÛ∆ Ë»Ó Ë≈Ó È≈Ò ÓÈ≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ª Ò¬∆ ’¬∆ Ó‘∆È∂
Í«‘Òª ◊∆ ◊≈¿∞‰∂ Ùπ» ’ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «Ú¡≈‘ª Ò¬∆ «Â¡≈∆ Ú∆ ’¬∆
’¬∆ Ó‘∆È∂ Í«‘Òª Ùπ» ’ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆, «’¿∞∫ ‹Ø ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
√≈∂ ’øÓ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
«Ú¡≈‘ª «Ú⁄ È≈È’∂ Ó∂Ò Á∆ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ⁄Û∑ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª
√«Ó¡ª «Ú⁄ È≈È’∂ Ó∂Ò «Ú⁄ ’ºÒ∂ È≈È«’¡ª Á∂ Í«Ú≈ Ú≈Ò∂ ‘∆ È‘∆∫
‘πøÁ∂ √È, √◊Ø∫ ¿∞È∑ª Á∂ Á≈«Á¡ª, ÍÛÁ≈«Á¡ª º’ Á∂ √’∂ Í«Ú≈ Ú∆
È≈È’∂ Ó∂Ò «Ú⁄ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬√ Â∑ª È≈È’∂ Ó∂Ò Á∆ «Ú¡≈‘ «Ú⁄
√Ì ÂØ∫ ÚºË «◊‰Â∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Èº⁄‰ Ú≈Ò∆¡ª, «◊ºË≈ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª Â∂
CAE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
ÏØÒ∆¡ª Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª ’∞Û∆¡ª ¡Â∂ Ï‘»¡ª ˘ È≈È’∂ Ó∂Ò «Ú⁄ «ÚÙ∂Ù
ÂΩ Â∂ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ò≈◊∆ «‹È∑ª «Ú⁄ «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ È≈¬∆/ÈÀ‰ ‘πøÁ∂
√È, È≈È’∂ Ó∂Ò «Ú⁄ ‹ªÁ∂ √ÈÕ È≈È’≈ Ó∂Ò «Í≥‚ ÚÛ∑«Á¡ª ‘∆ ◊∆ª
Á∆ Ïπ¤≈Û Ùπ» ’ «ÁøÁ≈ √∆Õ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈͉∆ Ë∆ Á≈ Ȫ ÒÀ ’∂
ÏøÏ∆‘≈ ÏπÒ≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ È≈È’∂ Ó∂Ò Á∆ ¿∞‚∆’ «Ú⁄ ◊ºÌ» Ú∆ ÷≥π„ª ”Â∂
ÏÀ·∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ È≈È’∆¡ª Á≈ ¡◊Ò≈ Ú≈ ◊Ì»¡ª ”Â∂ ‘πøÁ≈ √∆Õ
Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆ ˘ ‹øÓ«Á¡ª Ó≈È Á∆ ÍÃÊ≈ ’ ’∂ ‘
‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ È≈È’∆¡ª Á≈ ¡◊Ò≈ Ú≈ ¤«Û¡ª ”Â∂ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√
Â∑ª È≈È’∆¡ª «Í≥ ‚ Ú≈«Ò¡ª Á∆ ÷π ø Ì ∑ ·º Í Á∆¡ª «Ú¡≈‘ Ú≈Ò∂ ÿ
Í‘πø⁄Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹≈‰ ¡≈¿∞‰ Á∂ √≈ËÈ ÍÀÁÒ, ÏØÂ∂,
ÿØÛ∆, ◊º‚∂ ¡Â∂ Ê ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ «Ú¡≈‘ ‘¯Â≈ ‘¯Â≈ ⁄ÒÁ∂ «‘øÁ∂
√ÈÕ «ÂøÈ «ÂøÈ ≈ª ª Ï≈ª ’º‡Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
«‹√ «ÁÈ ÒÛ’∂ Á∆ Ï≈ «Ú¡≈‘π‰ ‹ªÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ ≈ ˘
ÒÛ’∂ Á∂ «Í≥‚ È≈È’∆¡ª ‹≈◊Ø ’º„Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ‹≈◊Ø Ï‰≈¿∞‰
Ò¬∆ «ÍºÂÒ Á∆ Ú҇ؑ∆ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ú҇ؑ∆ Á∂ Ó»ø‘ Á∂ ‘∂·Ò∂ ⁄ΩÛ∂ ◊ØÒ
ÿ∂∂ Â∂ ¡≈‡∂ Á∂ Á∆Ú∂ ω≈ ’∂ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á∆«Ú¡ª «Ú⁄ √∑Ø∫ Á≈
Â∂Ò Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ Â∂ ‹◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ˘ Óπø‚∂ Á∆ Ó≈Ó∆ Á∂ «√
”Â∂ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó≈Ó∆ Á∂ √º◊∆ ÎπºÒ Í≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’øȪ Â∂ ◊Ò∂ «Ú⁄
◊«‘«‰¡ª Á∆ ¤«‘Ï Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÚË∆¡≈ ◊؇∂ «’È≈∆ Ú≈Ò≈ ÿº◊≈
Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÿº◊∂ «Ú⁄ √ÒÓ∂ √Â≈«¡ª Â∂ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò≈ È≈Ò≈
ÒÓ’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ó≈Ó∆ Í»∆ ÓπÛÀ∫Ò‰ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆ -
‹≈◊Ø ’º„‰∆ ÓÛ∑’ È≈Ò Â∞È≈,
Ϭ∆ «Ú¡≈‘ ’Â≈∂ Á≈Õ
‹≈◊Ø Í«‘Òª «Ú¡≈‘πÒ∂ ÒÛ’∂ Á∂ Â≈¬∂ ⁄≈«⁄¡ª Á∂ ÿ ‹ªÁ∆ √∆Õ
«Î √≈∂ ͺÂ∆/¡◊Ú≈Û Á∂ ÿª «Ú⁄ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¤Ø‡∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ √≈∂
«Í≥‚ª «Ú⁄ ‘∆ ‹≈◊Ø ’º„∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Â≈¬∂, Â≈¬∆¡ª, ⁄≈⁄∂, ⁄≈⁄∆¡ª Á∂
Ȫ ÒÀ ’∂ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È -
ÁÙÈ «√¡ª, ‹∆ÂØ ‹◊≈ ÒÀ Ú∂,
‹≈◊Ø ¡≈¬∆ ¡≈Õ
√πºÂ∆ ˘ ‹◊≈ ÒÀ,
CAF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 πº√∆ ˘ ÓÈ≈ ÒÀ, «¿∞Û∆¡ª, ÍÂ≈√∂, Ó÷≈‰∂, ÷ø‚ Á∂ «÷‚Ω‰∂, Í’ΩÛ∆¡ª ‹≈◊Ø Ú≈«Ò¡ª ˘
√ØÈ «⁄Û∑∆ ◊Ò Ò≈ ÒÀ Ú∂, Úø‚ «ÁøÁ∂ √È ‹ª ‹≈◊Ø Ú≈Ò∆¡ª ˺’∂ È≈Ò ⁄º’ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ’ج∆ «’√∂
‹≈◊Ø ¡≈¬∆ ¡≈Õ Á≈ ◊πº√≈ È‘∆∫ ’Á≈ √∆Õ
‹≈◊Ø «Ú⁄ ’¬∆ È≈È’∆¡ª Á≈ √≈Ë/Í≥‚ Á≈ »Í Ë≈«¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹≈◊Ø ‹Á ◊∂ Û ≈ ’º „ ’∂ ÿ ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆ ª È≈È’∆¡ª ¤º ‹
‘ºÊ «Ú⁄ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò≈ √؇≈ Ϋۡ≈ ‘πøÁ≈ √∆, ‹Ø ‹≈◊Ø Ó»‘∂ Ó»‘∂ ’∞º‡Á∆¡ª √ÈÕ ¤º‹ ’∞º‡‰ Ò¬∆ ÿπø◊»¡ª Ú≈Ò≈ ‚ø‚≈ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
÷Û’≈¿∞∫Á∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «Í≥‚ Á∂ ÓØ‘∆ Ïø«Á¡ª, ‹ÀÒÁ≈ª, ÈßÏÁ≈ª ◊∆ Ú∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Èº⁄Á∆¡ª Ú∆ √ÈÕ «◊ºË≈ Ú∆ È≈Ò Á∂ È≈Ò
Á∂ ÿª ¡º◊∂ ‹≈ ’∂ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È - Í≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ
ÈßÏÁ≈≈, ˜ØØ ‹◊≈ ÒÀ Ú∂, ‡Ω‘∂ Ï≈fi È≈ √Ø∫‘Á≈ ◊Ì»,
‹≈◊Ø ¡≈¬∆ ¡≈Õ ’≈·∆ Ï≈fi È≈ ÏØÂ∆Õ
⁄πºÍ ’ Ï∆Ï∆, ⁄πºÍ ’ È∆, ͺª Ï≈fi È≈ √Ø∫‘Á∆ Óº¤Ò∆,
Ó√ª √Ú≈¬∆ ¡≈, ÒØ∆ Á∂ ’∂ Í≈¬∆ ¡≈, Â∞ø◊Òª Ï≈fi È≈ ÓØÂ∆Õ
¡Û∆ ’»◊∆, Ø Í¿±◊∆, Ó‰«’¡ª Ï≈fi È≈ √Ø∫‘Á∂ Ó»ø◊∂,
‹≈◊Ø ¡≈¬∆ ¡≈Õ ¡√ª ¡ÀÚ∂∫ ¬∆ ÒÛ∆ ÍØÂ∆Õ
x x x x x «¬‘È∂ ’∆ Ⱥ⁄‰≈,
’ج∆ Ú∂⁄∂ √πø„ ‹ÓÀ‰, «¬‘ ª ’ΩÒ∂ ’ØÒ ÷ÒØÂ∆Õ
’ج∆ Ú∂⁄∂ ≈¬∆Õ ÏØÒ∆ ıÂÓ ‘؉ Â∂ È≈È’∆¡ª Á≈ ¤º‹ ”Â∂ ‚ø‚≈ Â∂ ‚ø‚≈ ⁄ÒÁ≈Õ Î∂
⁄Ω’∆Á≈ ¡≈͉∆ ‹Ø» Ú∂⁄∂, ’ج∆ Á»‹∆ ÏØÒ∆ Ùπ» ’ ÒÀ∫Á∆-
‡’∂ ‡’∂ «√ √≈‘∆Õ «Èº’∆ «Èº’∆ ’‰∆ Á≈ Ó∆∫‘ Ú√∂∫Á≈,
ıÏÁ≈ «‘‰≈ ‹∆, «Ìº‹ «◊¡≈ ◊ÀÏ∆ ÂØÂ≈Õ
⁄Ω∫’∆ ‘≈’Óª Á∆ ¡≈¬∆Õ Ó∂Ò‰ «¬¿∞∫ Ⱥ⁄Á∆,
¬∂√ Â∑ª Ï‘π √≈∂ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹‘Û∂ ÿ∆∫ ‹≈◊Ø ‹ªÁ∆ «‹Ú∂∫ ‡ÍÁ≈ √Û’ Â∂ ÏØÂ≈Õ
√∆, ¿∞‘ ÿ Ú≈Ò∂ ‹≈◊Ø «Ú⁄ Â∂Ò Í≈¿∞∫Á∂ √È Â∂ Ù◊È Ú∆ «ÁøÁ∂ √È - ÷πÒ∑ ’∂ Ⱥ⁄ ÒÀ È∆,
Ï‘πÂ≈ Òº’ È≈ «‘Ò≈¬∆∫, ‘≈‰Ø ‘≈‰ ÷ÒØÂ≈Õ
È∆ ‹≈◊Ø Ú≈Ò∆¬∂, ‹∂’ Î∂ Ú∆ Ⱥ⁄‰ Ú≈Ò∆¡ª «„ºÒ Óº· ’Á∆¡ª √È Âª ¿∞È∑ª ˘
Á∆«Ú¡ª ”⁄Ø∫ Â∂Ò ‚∞ºÒ‹»Õ ‡’Ø Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆-
‹≈◊Ø Ú≈«Ò¡ª Á∂ ¡º◊∂ ‹Ø Ú∆ π’≈Ú‡ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆, ¿∞‘ Â∞ Îπ Ï≈∆∫ Ï√∆∫ ÷º‡‰ «◊¡≈ √∆,
Á» ’ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹∂’ √Â∂ «Ú⁄ ’ج∆ Ó≥‹≈ ‚≈‘∆ «Í¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ÷º‡ ’∂ «Ò¡ªÁ≈ Î∆Â≈Õ
¿∞√ Á≈ Ó≥‹≈ Ó»Ë≈ Ó≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Ó≥‹∂ ÂØ∫ ‘∂·ª «√º‡ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ ¬∂‘È∂ ’∆ Ⱥ⁄‰≈,
Ï‘πÂ∂ ÿ ’º⁄∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∂ ÍÈ≈Ò∂ Òº’Û ‹ª ‡∆È Á∂ ω∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‹∆‘È∂ ÁπºË Ϻ’∆ Á≈ Í∆Â≈Õ
‹≈◊Ø Ú≈Ò∂ «¬È∑ª ÍÈ≈«Ò¡ª ˘ ÂØÛ «ÁøÁ∂ √ÈÕ √Â∂ «Ú⁄ «‹‘Û∆¡ª Î∂ ¤º‹ Á≈ ’∞º‡ ’∞º‡ ’∂ Â∆Ò≈ Â∆Ò≈ ’ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Ï≈‰∆¡ª Á∆¡ª ‘º‡∆¡ª ¡≈¿∞∫Á∆¡ª √È, ¿∞‘ Ï≈‰∆¬∂ ‹ª ª ¡≈Í ‘∆ ¬∂√∂ Â∑ª ’∞Û∆ Á∆ ‚ØÒ∆ Ì∂‹‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á Á∆ ≈ ˘ ’∞Û∆ Á∆¡ª

CAG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CAH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
È≈È’∆¡ª ‹≈◊Ø ’º„Á∆¡ª √È, ¤º‹ ’∞º‡Á∆¡ª √ÈÕ
¡º‹ fiº‡ Ó≥◊‰∆ Â∂ ͺ‡ «Ú¡≈‘ Á≈ «Ú≈‹ ‘ÀÕ ÒØ’ª ’ØÒ √Óª ‘∆ È‘∆∫
‘ÀÕ «¬’ «ÁÈ «Ú⁄ «Ú¡≈‘ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Óπø‚∂ Â∂ ’∞Û∆ Á∂ «Ú¡≈‘ «Ú⁄ ÿ
ÿ «Ú⁄ ‘∆ ’ج∆ ’ج∆ Í«Ú≈ ‹≈◊Ø ’º„‰ ¡Â∂ ¤º‹ ’∞º‡‰ Á∆ √Ó ˘
Ù◊È Ó≈Â ‘∆ ’Á∂ ‘ÈÕ ‘π‰ «Ú¡≈‘ ÓÀ«‹ ÍÀÒ√ª «Ú⁄ ‘؉ Òº◊ ͬ∂
‘ÈÕ «‹ºÊ∂ Óπø‚∂ ¡Â∂ ’∞Û∆ Á∂ Í«Ú≈ Ú≈Ò∂ «√ºË∂ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈‘ ’
’∂ Ù≈Ó ˘ ¡≈͉∂ ¡≈͉∂ ÿ∆∫ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‹≈◊Ø ¡Â∂ ¤º‹ ’∞º‡‰ Á∆ √Ó ‘π‰ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡Á∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ
@ ’≈‘˘ ¡≈«¬¡≈ Ú∂ Ï∂ÙÓ≈ Ú∆≈,
’»¬∂ Á≈ ÚÂ
ÓÈ∞º÷ ’ØÒ ‹Á «’ø± ÍÃø± ’È Á∆ √Ø⁄ È‘∆∫ √∆, ¡ÈÍÛ∑Â≈ √∆, ¿∞√
√Ó∂∫ ÓÈ∞º÷ ˘ «‹ÊØ∫ Ú∆ ’ج∆ Ò≈Ì ‘πøÁ≈ √∆ ‹ª È∞’√≈È ‘؉ Á≈ ‚ ‘πøÁ≈ √∆
ª ¿∞√ ˘ Á∂Ú∆ Á∂ÚÂ∂ «ÓÊ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «¬√ Â∑ª Ì≈ «Ú⁄ ¡‰ «◊‰Â
Á∂Ú∆ Á∂ÚÂ∂ ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈ ◊¬∂Õ ÍπÙ ÍÃË≈È √Ó≈‹ ‘؉ ’ ’∂ ÍπÙª Á∆
¶Ó∆ ¿∞Ó, Ï∆Ó≈∆¡ª ÂØ∫ Ï⁄≈˙ Ò¬∆ ’¬∆ «’√Ó Á∂ Ú º÷∂ ‹≈‰ Òº◊∂Õ
Óøȱ Á∆ ÙÃ∂‰∆ Úø‚ ’≈È «Ú«Á¡≈ ÍÛ∑‰∆ Â∂ ÍÛ∑≈¿∞‰∆ Í≥‚ª Á∂ «‘º√∂
¡≈¬∆Õ Í≥‚ª È∂ ¡≈͉∂ ¬∂√ ¬∂’≈«Ë’≈ ˘ ¡≈͉∆ √π«ÚË≈ ¡È∞√≈
Ú«Â¡≈Õ √Ó≈‹ «Ú⁄ ¡ÀÈ∂ Ú«‘Ó, ÌÓ Â∂ ¡≥Ë «ÚÙÚ≈√ ÍÀÁ≈ ’ «ÁºÂ∂
«’ ‘¯Â∂ Á∂ √ºÂ∂ «ÁȪ «Ú⁄ ’ج∆ È≈ ’ج∆ ÓÈ≈‘∆ ’ «ÁºÂ∆Õ ’¬∆ «Êª,
«ÁȪ ˘ ÙπÌ ’≈ Á∂ «ÁºÂ≈, ’¬∆¡ª ˘ ¡ÙπÌ!
CAI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï‘π «’√Ó Á∂ Ú º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’»¬∂ Á∂
Ú º÷‰ Á≈ Ï‘π «Ú≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ «Ú¡≈‘∆¡ª ‘ج∆¡ª ’∞Û∆¡≈ ˘ ’»¬∂
Á∂ Úª Ò¬∆ Ú∆ ◊º‚∆ ‹ØÛ ’∂ ÒÀ‰ ‹ªÁ∂ √È -
◊º‚∆ ‹ØÛ ’∂ ¡≈¬∆∫ Ú∂ Ú∆≈,
’»¬∂ Á∂ Úª ˘Õ
‹∂ ’ «’√∂ ’Ï∆ÒÁ≈∆ Á∂ ’øÓ ËøÁ∂ «Ú⁄ Ϋ√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Ú∆ ’»¬∂
Á∂ Úª ˘ ÌÀ‰ ˘ «Ò¡≈¿∞‰ ÂØ∫ ÷≥π‹ ‹ªÁ≈ √∆, Ï≈¡Á «Ú⁄ ÌÀ‰ ’ØÒ
‹ªÁ≈ √∆ ª ¿∞√ ˘ ÌÀ‰ Á∂ ºÂ∂ ÏØÒ √π‰È∂ ÍÀ∫Á∂ √È -
’»¬∂ Á∂ Ú ◊¬∂Õ
’»¬∂ Á∂ Ú ÍÂ∆ Á∂Ú Á∆ ⁄ø◊∆ «√‘ Ҭ∆ Â∂ «⁄ «‹¿∞‰ Á∆
’≈ÓÈ≈ ’È Ò¬∆ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «ÁÈ ⁄Û∑È ÂØ∫ Í«‘Òª Í«‘Òª Â≈«¡ª
Á∆ ¤≈Ú∂∫ «Óº·∆¡ª ؇∆¡ª/⁄»∆ ÷≈ ’∂ Ú Ùπ» ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ √≈≈
«ÁÈ ’∞fi È‘∆∫ ÷≈‰≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ù≈Ó ˘ ÏÃ≈‘Ó‰ ÂØ∫ Ú √ÏøË∆ ’Ê≈ √π‰È
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ’Ê≈ √π‰È ÂØ∫ «ÏÈ≈ «¬‘ Ú ¡Ë»≈ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
⁄øÁ ⁄Û∑∂ ÂØ∫ ÷≈‰ Í∆‰ ’Á∆¡ª √ÈÕ
ÌÒ≈ ‹∂ Ú º÷‰ È≈Ò ‘∆ ÍÂ∆¡ª Á∆ «√‘ ⁄ø◊∆ «‘‰ Òº◊
‹≈Ú∂, ¿∞Óª ¶Ó∆¡ª ‘Ø ‹≈‰, Î∂ ª «¬‘ ’øÓ ‘∆ ÏÛ≈ √Ω÷≈ ‘ÀÕ È≈
‚≈’‡ª ˘ Î∆√ Á∂‰∆ ÍÚ∂, È≈ ÁÚ≈¬∆¡ª ÷≈‰∆¡ª ÍÀ‰, È≈ ‘√ÍÂ≈Òª
«Ú⁄ Á≈÷Ò ‘؉≈ ÍÚ∂Õ Ú º÷Ø, ÍÂ∆ Á∂Ú ÈΩ∫ Ú ÈΩ∫! Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ‹Á
«√øÿ √Ì≈ Ò«‘ ⁄ºÒ∆, ¿∞√ È≈Ò «Í≥‚ª «Ú⁄Ø∫ Ï‘π √≈∂ ¡«‹‘∂ Ú º÷‰∂
ÏøÁ ‘Ø ◊¬∂ -
ÓÀ˘ Ú º÷‰ È≈ Á∂Ú∂,
Ó≈‘∆ Ó∂≈ «√øÿ √Ì∆¡≈Õ
Í ¡º‹ Â’Ù∆ÒÂ≈ Á≈ Ô∞º◊ ‘ÀÕ «Ú«Á¡≈ Á≈ ˜Ó≈È≈ ‘ÀÕ √≈«¬ø√
«’Ê∂ ÂØ∫ «’ºÊ∂ Í‘πø⁄ ◊¬∆ ‘ÀÕ ÒØ’ ‘π‰ ¡≥Ë «ÚÙÚ≈√ Á∂ ÿ∂∂ «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘
«È’Ò ‘∂ ‘ÈÕ «Í≥‚ª «Ú⁄ ‘π‰ ’Ø¬∆ Ú∆ ’»¬∂ Á∂ Ú ȑ∆∫ º÷Á≈Õ
«‘øÁ»¡ª Á∂ ÿª «Ú⁄ ¡‹∂ Ú∆ «¬‘ Ú º÷‰ Á≈ «Ú≈‹ ⁄ºÒ «‘≈ ‘ÀÕ Í
¿∞Ê∂ Ú∆ ‘π‰ «¬‘ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡ «‘≈ ‘ÀÕ
@
CB@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Ï≈√∆¡Û≈
‹Á Ì≈ Á∆ ¡≈Ï≈Á∆ ÊØÛ∑∆ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ Ì≈ «Ú⁄ CC ’ØÛ
Á∂Ú∆ Á∂ګ¡ª Á≈ Ú≈√ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘π‰ Ì≈ Á∆ ¡≈Ï≈Á∆ AAE
’ØÛ ÂØ∫ ¿∞Í ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ ‹∂’ «Ú«Á¡≈ ¡Â∂ √≈«¬ø√ «Ú«Á¡≈ Á≈ Í≈√≈
È≈ ‘πøÁ≈ ª ‘π‰ º’ Ì≈ «Ú⁄ A@@ ’ØÛ ÂØ∫ ¿∞Í Á∂Ú∆ Á∂ÚÂ∂ ω
‹≈‰∂ √È? ‹Á ÓÈ∞º÷ ’ØÒ «’ø±, ÍÃø±, Â’, «’¿∞∫, «’Ú∂∫ ‹≈ȉ Á∆ √»fi
È‘∆∫ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ‘ ‹≈È, Ï∂‹≈È Ú√Â, «‹√ ÂØ∫ ÓÈ∞º÷ ˘ ’ج∆ Ò≈Ì
‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Ò¬∆ Á∂Ú∆ Á∂ÚÂ∂ √ÈÕ
÷√≈ Â∂ ⁄∂⁄’ ˘ ¤Ø‡∆ Ó≈Â≈ Â∂ ÏÛ∆ Ó≈Â≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Ϻ«⁄¡ª
Á∂ È≈ «È’Ò∂, ‹∂ «È’Ò ¡≈Ú∂ ª ’ج∆ È∞’√≈È È≈ ’∂, ¿∞√ Á∆ Í»‹≈
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘ «Â¿∞‘≈ √∆ÂÒ≈ Á∂Ú∆ È≈Ò √ÏøË ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√
Í»‹≈ ˘ Ï≈√∆¡Û≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Á∂ Í»‹‰ Ò¬∆ «’√∂ √ªfi∂ ʪ Â∂
¤Ø‡∆¡ª «‹‘∆¡ª ’¬∆ Ó‡∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ Í»‹≈ κ◊‰
¡Â∂ ⁄∂ Á∂ Ó‘∆«È¡ª Á∂ ‘È∂∂ ͺ÷ Á∂ Í«‘Ò∂ Ó≥◊ÒÚ≈ ˘ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
¬∂√ Í»‹≈ Ò¬∆ √ØÓÚ≈ Á∆ Ù≈Ó ˘ ◊πÒ◊Ò∂, Óº·∆¡ª, ’⁄Ω∆¡ª, «Óº·∆¡ª
؇∆¡ª, ’Û≈‘, «Óº·∂ ⁄ΩÒ, «÷⁄Û∆ ¡≈«Á ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ √ØÓÚ≈ Á∆
≈ ˘ ‘∆ Ï»Û «Ì¿∞Â∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’‰’, ¤ØÒ∂, ÓØ·, Óª‘, Ó»ø◊∆ ‹ª
«‹‘Û∆ Ú∆ ¯√Ò Á∂ Á≈‰∂ ÿ ‘؉, ¿∞‘ Í≈‰∆ «Ú⁄ «Ì¿∞∫ ’∂ ≈ ˘ º÷∂
‹ªÁ∂ √È, «¬È∑ª ˘ Ï»Û ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
√Ú∂∂ «ÁÈ ⁄Û∑È ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞· ’∂ ‹È≈È∆¡ª ¡Â∂ Ϻ⁄∂ √∆ÂÒ≈
Ó≈Â≈ Á∂ Í»‹‰ Á∂ √Ê≈È Â∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Í«‘Ò∆ Ù≈Ó Í’≈¬∂ ‘ج∂ Í’Ú≈È Â∂
CBA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ï»Ûª È≈Ò ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÓºÊ≈ ‡∂’‰ Ú∂Ò∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
Ó≈Â≈ ≈‰∆¬∂,
◊πÒ◊πÒ∂ ÷≈‰∆¬∂,
Ï≈Ò Ïº⁄≈ ≈‹∆ º÷‰≈Õ
≈ Á∂ ͺ’∂ ‘ج∂ Í’Ú≈È ◊πÒ◊Ò∂, Óº·∆¡ª, ⁄ΩÒ, ’Û≈‘ ¡≈«Á
√∆ÂÒ≈ Ó≈Â≈ Á∂ Ú≈‘È ◊Ë∂ ˘ ⁄Û∑≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÓΩ’∂ Â∂ ÏÀ·∂ Ó≈√∆¡ª ˘
«ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‘≈˜ ˆ∆Ï ◊π«Ï¡ª ˘ Úø‚∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
¬∂√ «Â¿∞‘≈ ˘ Ï≈√∆¡Û≈ ¬∂√ ’ ’∂ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √È «’¿∞∫ ‹Ø «¬‘
Í»‹≈ Á≈ √Ó≈È Í«‘Ò∆ Ù≈Ó ˘ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¡◊Ò∂ «ÁÈ ÓºÊ≈
‡∂’‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ÷≈Ë≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª «¬‘ Í’Ú≈È Ï≈√∆, Ï∂‘≈ ‘Ø ‹ªÁ≈
√∆Õ ¬∂√ ’ ’∂ ‘∆ Ù≈«¬Á «¬√ ˘ Ï≈√∆¡Û≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
‘π‰ «Ú«Á¡≈ ¡Â∂ ÓÀ‚∆’Ò «Ú«Á¡≈ Á≈ Í√≈ ‘؉ ’’∂ «¬‘ «Â¿∞‘≈
¡Â∂ «¬‘Ø «‹‘∂ ‘Ø Ï‘π √≈∂ ¡≥Ë «ÚÙÚ≈√ª Ú≈Ò∂ Â∂ Â’‘∆‰ «Â¿π‘≈
ÒØ’ª ÚÒØ∫ ÓÈ≈¿∞‰∂ ÿº‡Á∂ ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ
@
√ªfi∆ Ó≈¬∆
‹Á Ó≥ȱ È∂ ÙÃ∂‰∆ Úø‚ ’∆Â∆ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ «‹‘Û≈ «¬È√≈È «‹‘Û≈
’øÓ ’Á≈ √∆, ¿π√ ’øÓ ˘ Óπº÷ º÷ ’∂ ‘∆ ¿∞√ ˘ ¿∞√ ÙÃ∂‰∆ «Ú⁄ Ù≈ÓÒ
’∆Â≈ «◊¡≈ √∆Õ ¿∞√ ÙÃ∂‰∆ Úø‚ ¡È∞√≈ «Ú«Á¡≈ ÍÛ∑È∆ ¡Â∂ ÍÛ∑≈¿∞‰∆
Í≥‚ª Á≈ ’øÓ «Ó«Ê¡≈ «◊¡≈ √∆Õ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ Î∂ «¬‘ ’øÓ Á∆ Úø‚ ‹ÈÓ ÂØ∫
‘∆ «ÈË≈ ‘؉ Òº◊ ͬ∆Õ «‹‘Û≈ Í≥‚ª Á∂ ÿ ‹øÓÁ≈ √∆ ¿∞‘ Í≥‚Â
ω ‹ªÁ≈ √∆, «‹‘Û≈ √»Áª Á∂ ÿ ‹øÓÁ≈ √∆, ¿∞‘ Ù»Á ω ‹ªÁ≈ √∆Õ
CBB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «¬‘ ÍÃÓ≈‰∆’ √⁄≈¬∆ ‘À, ‹Á «’√∂ ’øÓ Á∆ «’√∂ ’ØÒ «¬‹≈∂Á≈∆, ‹≈◊»ø◊∆, ‹◊≈¿±∫◊∆,
¬∂’≈«Ë’≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ¡≈͉∆ ÓÈ Ó˜∆ ’È Òº◊ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂√ ’Ø·∂ ⁄Û∑ ’∂ ◊≈¿±∫◊∆Õ
Â∑ª «¬‹≈∂Á≈∆ ’ ’∂ ’¬∆ Ïπ≈¬∆¡ª ¡≈ ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ’ج∆ √Óª √∆, x x x
‹Á ‘ ÈÚª ’øÓ Í≥‚ª ÂØ∫ Íπº¤ ’∂ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í≥‚ª Á∆ ؇∆ ؘ∆ ±ø ‹≈◊ Ó∂∆ √ªfi∆,
«Ú«Á¡≈ ÍÛ∑‰ ¡Â∂ ÍÛ∑≈¿∞‰ Á∆ «¬‹≈∂Á≈∆ ‘؉ ’≈È Í≥‚ª È∂ ¡≈͉∆ Â∂∂ ÓºÊ∂ Òº◊∂ Ì≈◊,
؇∆ ؘ∆ ˘ ‘Ø ÚË∆¡≈ ω≈¿∞‰ Ò¬∆, ¡≈͉∆ ±Â∆ ’≈«¬Ó º÷‰ Ò¬∆ Â∂∂ ͺ‡∆¡ª «√ √π‘≈◊Õ
ÒØ’ª «Ú⁄ Ï‘π √≈∂ ¡≥Ë «ÚÙÚ≈√, Â’‘∆È Ú«‘Ó-ÌÓ, ÌπÒ∂÷∂, √Óª, x x x
«Â¿∞‘≈ ⁄≈¨ ’Ú≈¬∂, È≈Ò ‘∆ «¬È∑ª ÂØ∫ ¤∞‡’≈≈ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ¿∞Í≈˙ È∆ ±ø ‹≈◊ √ªfi∆ ‹≈◊,
Ú∆ Áº√Á∂ ‘∂Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª «Ú⁄ √»fi Ú∆ ÿº‡ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ √≈‚∂ ‹≈◊ ÍÀ‰ Ì≈◊Õ
Í≥‚ ‹Ø Áº√Á∂ √È, ˙‘∆ ¿∞Í≈˙ ’ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ÓÀ∫ ¡≈¬∆ Â∂∂ ÁÚ≈Õ
ÓÀ∫ Ì»«Ó’≈ ’∞fi «˜¡≈Á≈ ÏøÈ∑ «◊¡≈ ‘ªÕ ‘π‰ ¡√Ò «ÚÙ∂ ÚºÒ ¡≈¿∞∫Á≈ ÓÀ˘ Â≈ Ó≈¬∆ Â≈Õ
‘ªÕ Íπ≈‰∂ «Â¿∞‘≈ª «Ú⁄ «¬’ «Â¿∞‘≈ √ªfi∆ Ó≈¬∆ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ Ó∂∆ Í»‹≈ Ò∂÷∂ Ò≈¬∆∫Õ
«Â¿∞‘≈ ÌÀ‰ª, Ú∆ Á∆ Ó≥◊ Ò¬∆ Â∂ Í«Ú≈ Á∆ √π÷ ÙªÂ∆ Ò¬∆ ÓÈ≈¿∞∫Á∆¡ª Ó∂∆¡ª Á» «‘‰ ÏÒ≈¬∆∫Õ
√ÈÕ «¬√ ˘ ’∞¡≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª ÓÈ≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹≈◊ √ªfi∆ ‹≈◊Õ
Â’∆ÏÈ ‘ ÿ «Ú⁄ √ªfi∆ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ ’¬∆ Í«Ú≈ «ÓÒ √ªfi∆ Ó≈¬∆ ÂØ∫ Ú∆ Á∆ Óø◊ Ú∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆ Â∂ È≈Ò∂ Ú∆ «Í¡≈
’∂ Ú∆ √ªfi∆ Ó≈¬∆ Ò≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Á∆ Ú∆-
«‹√ Â∑ª È≈ ÂØ∫ ‘∆ √ÍÙ‡ ‘À, √ªfi∆ Ó≈¬∆ Á∆ Ó»Â∆ «¬’ ‹È≈È∆ Á∆ Í«‘Ò∆ ¡≈Â∆ ’ª ’≈,
Ó»Â∆ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ó»Â∆ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Í«‘Òª ’∞Û∆¡ª «⁄¿∞’‰∆ ‹∆Ú∂ Ó∂≈ Ú∆ «Í¡≈Õ
«Óº‡∆ «Ò¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ «Óº‡∆ ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª ◊Ø ’∂ √ªfi∆ Ó≈¬∆ Á∂ √∆ Á∂ Ú∆ «Í¡≈ Á∆¡ª ¡Û∆¡ª,
√≈∂ ¡≥◊ ËÂ∆ Â∂ ω≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ◊«‘‰∂ Ú∆ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ √ºπ’‰ «ÙÚ Áπ¡≈Ò∂ ÷Û∆¡ªÕ
Ò¬∆ ËπºÍ∂ º÷ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ‹Á «¬‘ ⁄ø◊∆ Â∑≈ √πº’ ‹ªÁ∂ √È Âª Í«‘Ò∂ ÈÀ‰ √≈‚∂ ¡≈«¬¡≈Õ
È≈Â∂ Ú≈Ò∂ «ÁÈ ÿ Á∆ «¬’ ’øË Â∂ Í«‘Òª ◊Ø‘≈ «Óº‡∆ ʺ«Í¡≈ ‹ªÁ≈ ◊Ø«ÏøÁ √≈‚∂ ¡≈«¬¡≈,
√∆Õ Î∂ ¿∞√ ¿∞Í √ªfi∆ Ó≈¬∆ Á∂ √π’≈¬∂ ‘ج∂ √≈∂ ¡≥◊ª ˘ «⁄Í’≈ «ÁºÂ≈ ¡√∆∫ ‘ ’≈ ÁÙÈ Í≈«¬¡≈Õ
‹ªÁ≈ √∆Õ È≈Ò ‘∆ ω≈¬∂ ◊«‘‰∂ «⁄Í’≈ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ √ªfi∆ Ó≈¬∆ √ªfi∆ Ó≈¬∆ Á∆ ◊«‘«‰¡ª Á∆ Ó≥◊ Í»∆ ’È Á≈ «ÚÙÚ≈√ ÁÚ≈¿∞∫Á∂
Â∂ «Óº‡∆ Á≈ ÍØÒ≈ Î∂ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ ’Ò∆ ’ «Á≥Á∆¡ª √ÈÕ ’¬∆ ‘ج∂ ◊≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
Ú∂ √ªfi∆ Á∆ Ó»Â∆ Â∂ ’¬∆ ’¬∆ ø◊ ’ «ÁøÁ∆¡ª √ÈÕ ◊‘«‰¡ª ÂØ∫ Úº÷∂ Ó∂∆ √ªfi∆ ª Ó≥◊Á∆
ø◊ ’Á∆¡ª √ÈÕ ‘ Ù≈Ó ˘ ’∞Û∆¡ª ”’º·∆¡ª ‘Ø ’∂ √ªfi∆ Ó≈¬∆ Á∆ ¤º‹ Ì ◊«‘‰∂Õ
¡≈Â∆ ’Á∆¡ª √ÈÕ «ÿ¿∞ Á∆ ‹Ø ‹◊≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª «’ºÊØ∫ «Ò¡≈Úª Ó∂∆ √ªfi∆
¡≈Â∆ «Ú⁄ ◊≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ - ÓÀ∫ ¤º‹ Ì ◊«‘‰∂ ?
√ªfi∆ Ó≈¬∆ ͇Û∂ ÷ØÒ∑, Ú∆ Ó∂≈ √πŒ«È¡≈∂ Á≈ √≈Ê∆,
’∞Û∆¡ª ¡≈¬∆¡ª Â∂∂ ’ØÒÕ ¿∞ÊØ∫ «Ò¡≈Úª ÓÀ∫ ¤º‹ Ì ◊«‘‰∂Õ

CBC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CBD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ±ø ÒÀ Ó∂∆ √ªfi∆
Í∂∫‚± «’ºÂ∂/¡≈‘
¤º‹ Ì ◊«‘‰∂Õ
«Óº·≈ ÌØ‹È Ú∆ √ªfi∆ Á∆ Ó≥◊ ‘πøÁ∆ √∆- ÷≈√
√ªfi∆ ª Ó≥◊Á∆ «Óº·≈ ÌØ‹È, ÷≈√ Òº◊‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ‹È≈È∆¡ª ¡≈‡≈, Á≈‰≈ ⁄º’∆ ”Â∂ ÿ ‘∆
«’ºÊØ∫ «Ò¡≈Úª «Óº·≈ ÌØ‹È? Í∆∫‘Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÁπºË, Á‘∆∫, Óº÷‰, «ÿ¿∞ ıπ≈’ Á≈
Ú∆ Ó∂≈ ÷∂ª Á≈ Ó≈Ò∆, ¡«‘Ó «‘º√≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ‘∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Óπø‚∂ ’∞Û∆¡ª Á∆
¿∞ÊØ∫ «Ò¡≈Úª ÓÀ∫ «Óº·≈ ÌØ‹ÈÕ «√‘ ϑπ ⁄ø◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’∞Û∆¡ª ¡≈͉∂ «ÙÂ∂ Һ̉ √Ó∂∫ ¡≈͉∂
¬∂√∂ Â∑ª ‘Ø Ï‘∞ √≈∂ ¡≈Â∆ Á∂ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¡≈Â∆ Ï≈ÏÒ ˘ ¿∞‘ ÿ Һ̉ Ò¬∆ ’«‘øÁ∆¡ª √È, «‹√ ÿ «Ú⁄ Ï‘πÂ∆¡ª
’È ÂØ∫ Ï≈¡Á Ùº’/Ùº’ Á∆ Í≥‹∆∆ Úø‚∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Áπ√«‘∂ Ú≈Ò∂ «ÁÈ Óºfiª ‘؉Õ
√ªfi∆ Ó≈¬∆ ˘ ’øË ÂØ∫ ¿∞Â≈ ’∂, ‡Ø’∂ «Ú⁄ º÷ ’∂, ‹∂’ «Í≥‚ Á∂ È∂Û∂
≤È«‘, √»¡≈ ‹ª ’º√∆ Úº◊Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª ¿∞√ «Ú⁄ Â≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ È‘∆∫
ª «Í≥‚ Á∂ ‡ØÏ∂ «Ú⁄ Â≈ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ √ªfi∆ ˘ ‹ÒÍÃÚ≈‘ ’È √Ó∂∫ Ú∆
◊∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª √È-
È≈ Ø Ó∂∆¬∂ √ªfi∆¬∂!
Ú∑∂ «ÁȪ ˘ Î∂ ¡≈Úª◊∂Õ
ÂÀ˘ Î∂ «Ò¡≈Úª◊∂Õ
È≈ Ø Ó∂∆ √ªfi∆¬∂Õ
«¬‘ √∆ √ªfi∆ Ó≈¬∆ Á≈ «Â¿∞‘≈Õ
‘π‰ √≈«¬ø√ Á≈ Ô∞º◊ ‘À, Â’ Á≈ ˜Ó≈È≈ ‘ÀÕ «¬‘Ø «‹‘∂ Ï‘πÂ∂ ¡≥Ë
«ÚÙÚ≈√ª Ú≈Ò∂ «ÂºÊª «Â¿∞‘≈ ıÂÓ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ ‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Í«‘Òª
÷≈√ Òº◊‰ Â∂ √≈∆ «Í‘≈¬∆ ÷≈√ª ”Â∂ ‘؉ Òº◊ ͬ∆Õ «‹‘Û∂
Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ Ï‘π ÿº‡ √ªfi∆ Ó≈¬∆ Á≈ «Â¿∞‘≈ ÓÈ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄Ø∫ Á∆ È«‘ª ÒøÿÁ∆¡ª √È, ¿∞Ê∂ È«‘ª ”Â∂ ÿ≈‡ Òº◊
◊¬∂Õ «¬√ È≈Ò Ú∆ ÿ Á∆¡ª √π¡≈‰∆¡ª ˘ ‘Ø √‘»Ò ‘Ø ◊¬∆ -
«‹¿∞∫Á∂ «‘‰ ÿ≈‡ª Ú≈Ò∂,
√πºÂ∆¡ª È≈ ‹≈◊Á∆¡ªÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈∆ ÷∂Â∆ ÏÒÁª Â∂ ¿±·ª È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
ÏÒÁª Â∂ ¿±·ª ˘ ıπ≈’ Ú∆ Í»∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «Ùø◊≈ ’∂ Ú∆ Í»∂ º÷∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ Ùπ’∆È ‹º‡ ÷≈√ Â∂ ‹ØÛÈ Ò¬∆ ¡≈͉∂ ÏÒÁª ˘ ÿπø◊»¡ª
È≈Ò «Ùø◊≈ ’∂ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ √È -
Ϻ◊∂ ÏÒÁ ÷≈√∂ ‹≈‰≈,
‹À ’∞∂ ’º„ ÿπø◊»Õ

CBE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CBF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÷≈√ª ÂØ∫ «Í¤Ø∫ «¬ø‹‰ª È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∆¡ª ¡≈‡≈ ⁄º’∆¡ª Òº◊∆¡ªÕ
«Ï‹Ò∆ ¡≈¿∞‰ Â∂ «¬‘ ⁄º’∆¡ª «Ï‹Ò∆ È≈Ò ⁄ºÒ‰ Òº◊ ͬ∆¡ªÕ ÷≈√
Á∆ ωÂ «’√ Â∑ª Á∆ ‘πøÁ∆ √∆, ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
√Ì ÂØ∫ ‘∂·ª ÏÛ≈ ⁄º’Ò≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Úº‚∂ ⁄º’Ò∂ Á∂ Ï≈‘Ò∂ Í≈√∂ ¡≈ÓØ
√≈‘Ó‰∂ «¬’ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ ¡Ë ◊ØÒ ¡≈’≈ Á∆ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ’øË ’∆Â∆ ‘πøÁ∆
√∆Õ ¬∂√ ’øË Á∂ ¿∞Í «¬’ Òº’Û º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ ˺’Û ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
«‹√ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ÏÛ∆ «¬’ ◊ØÒ ÓØ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ÓØ∆ «Ú⁄Ø∫ Á∆ ÒØ‘∂ Á∆ Òº·
Úº‚∂ ⁄º’Ò∂ «Ú⁄ ‘∂·ª º’ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Òº· Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ Á∂ ‘∂·ª «¬’
Òº’Û Á≈ ÓπøÈ≈ ◊º«‚¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ Â∂ ¬∂√ Òº· Á≈ ‘∂·Ò≈ «‘º√≈
«‡«’¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Úº‚∂ ⁄º’Ò∂ Á∂ È≈Ò «¬’ √≈¬∆‚ Â∂ ¤Ø‡∆ ⁄º’Ò∆ «Îº‡
‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ¤Ø‡∆ ⁄º’Ò∆ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ Ú∆ «¬’ ÒØ‘∂ Á∆ Òº· ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√
Òº· Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ ˘ Ú∆ ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º‚∂ Òº’Û Á∂ ÓπøÈ∂ ”Â∂ «‡’≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈
√∆Õ ¤Ø‡∆ ⁄º’Ò∆ Á∂ ÊØÛ∑≈ ¿∞Í «¬’ Òº’Û Á≈ Î∂Ó Ï«‰¡≈ ‘πÁ≈ √∆, «‹√
¿∞Í ͺ’∂ ÂΩ Â∂ «¬’ ◊ØÒ ÍºÊ «Îº‡ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂Ê ÍºÊ Á∂ ¿∞Í ÒØ‘∂ Á∆
Òº· «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á∆ Ó≥ÈÓ∆ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬’ Òº’Û Á≈ ◊πº‡’≈ Ú∆ º«÷¡≈
‘πøÁ≈ √∆Õ Íº’∂ ÂΩ ”Â∂ «Îº‡ ͺÊ ¿∞Í «¬’ ‘Ø ͺÊ º«÷¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
Ó≥ÈÓ∆ Â∂ ◊πº‡’≈ ‘∆ ¬∂√ ¿∞ÍÒ∂ ͺÊ ˘ ÿπøÓ≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ‘∂·Ò∂ ͺÊ ¡Â∂
¿∞ÍÒ∂ ͺÊ ˘ ‘∂·Ò≈ ÍπÛ Â∂ ¿∞ÍÒ≈ ÍπÛ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ͺÊª
Á∂ ‘∂·Ò∂ ¡Â∂ ¿∞ÍÒ∂ «√«¡ª Â∂ ÒØ‘∂ Á∂ ’Û∂ ⁄≈Û∑∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ’Û∂
ͺÊª ˘ ‡πº‡‰ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
«¬È∑ª ÍπÛª ˘ „’‰ Ò¬∆ ÒØ‘∂ Á∆ ⁄ºÁ Á≈ «¬’ ◊ØÒ ‡≈Í≈ Ï«‰¡≈
‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‡≈Í∂ «Ú⁄ «¬’ ÓØ∆ º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ≈‘∆∫ ¡≈‡≈ ‘∂·ª ÏØ∆
‹ª Í∆Í∂ «Ú⁄ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ÍÈ≈Ò≈ º«÷¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞ÍÒ∂ ÍπÛ Á∂
«Ú⁄’≈ «¬’ ◊ØÒ «‘º√≈ ÷≈Ò∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÒØ‘∂ Á∂ ‡≈Í∂ ¿∞Í «¬’ Î∂Ó
Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ Â∂ ’∆Î Á∆ Â∑ª Á≈‰∂ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ÏÛ∆ ’∆Î Ò≈¬∆
‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ’∆Î «Ú⁄Ø∫ Á∆ ‘∆ ¿∞ÍÒ∂ ÍπÛ «Ú⁄’≈ ı≈Ò∆ «‘º√∂ «Ú⁄ Á≈‰∂
«‚º◊Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’∆¯ ª Â∞√∆∫ Ú∂÷∆ ‘ØÚ∂◊∆? „ØÒ «Ú⁄Ø∫, Í∆Í∂ «Ú⁄Ø∫ ÿÒ∂
≈‘∆∫ Â∂Ò ’º„‰ √Ó∂∫ ÏØÂÒ Á∂ Ó»ø‘ Â∂ ’∆¯ º÷ ’∂ ‘∆ Â∂Ò ÏØÂÒ «Ú⁄
Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’∆¯ «Ú⁄Ø∫ «’øÈ∂ Á≈‰∂ ÍπÛª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ «‚◊‰∂ ⁄≈‘∆Á∂
‘È, «¬√ ˘ ’ø‡ØÒ ’È Ò¬∆ «¬’ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ ÒØ‘∂ Á∂ √∆¬∂ È≈Ò ◊ØÒ
⁄º’∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ ˘ ◊Ò≈ ÿº‡ Â∂ ◊Ò≈ ÚºË ’È Ò¬∆ Ú«Â¡≈
CBG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ◊Ò≈ ÿº‡ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ¡≈‡≈ Ï∆’ Í∆«√¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ‹∂’ ◊Ò≈ «˜¡≈Á≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª Á≈‰≈ Í∆«√¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Úº‚∂ ⁄º’Ò∂ «Ú⁄ «‹‘Û∆ ÒØ‘∂ Á∆ Òº· Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ Á∂ ¿∞ÍÒ∂
«√∂ Â∂ Á∂◊ Á≈ «√ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ «√ «Ú⁄ ‘∆ Òº’Û Á∆ ◊ÁÒ
«Îº‡ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‹∂’ «¬‘ «√ È‘∆∫ Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª Òº’Û Á∆
◊ÁÒ/◊ËÈ Á≈ «‹‘Û≈ «‘º√≈ ÒØ‘∂ Á∆ Òº· Á∂ ¿∞Í ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∂
¿∞ÍÒ∂ Â∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Ó؇∆ ⁄ºÁ Á∂ ÁØ ‡∞’Û∂ Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ˘
Â≈¨¬∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Â≈¨¬∂ ◊ËÈ ˘ ӘϻÂ∆ «ÁøÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
÷≈√ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ‹ª ¿±∫· ˘ ◊ÁÒ È≈Ò
‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊ÁÒ ⁄ºÒ‰ È≈Ò ÏÛ≈ ⁄º’Ò≈ ⁄ÒÁ≈ √∆Õ ÏÛ≈
⁄º’Ò≈ ¤Ø‡∆ ⁄º’Ò∆ ˘ ⁄Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ¤Ø‡∆ ⁄º’Ò∆ Á∂ ¿∞Í ’ ’∂ «‹‘Û≈
ͺÊ «Îº‡ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ͺÊ ¿∞Í ÒØ‘∂ Á∆ Òº· «Ú⁄ Ó≥ÈÓ∆ Â∂ ◊πº‡’≈
Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ⁄ºÒ‰ È≈Ò «¬‘ ¿∞ÍÒ≈ ͺÊ ÿπøÓ‰
Òº◊Á≈ √∆Õ ’∆Î «Ú⁄Ø∫ Á≈‰∂ «‚◊‰∂ Ùπ» ‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Á≈‰∂ ÁØÚª ÍπÛª
Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ¡≈ ’∂ Í∆√∂ ‹ªÁ∂ √È, «‹√ È≈Ò ¡≈‡≈ ¡Â∂ Á≈‰≈ «Â¡≈ ‘Ø
‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ ¡≈‡≈ ‹ª Á≈‰≈ ÁØÚª ÍπÛª Â∂ «‹‘Û≈ ‡≈Í≈ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈
√∆, ¿∞√ Á∆¡ª √≈¬∆‚ª «Ú⁄ Á∆ ‘πøÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‡≈Í∂ «Ú⁄ Ò◊∂ ÍÈ≈Ò∂
≈‘∆∫ ÏØ∆ ‹ª Í∆Í∂ «Ú⁄ ÍÀ∫Á≈ «‘øÁ≈ √∆Õ
«¬√ √∆ ÷≈√ Á∆ ωÂÕ ‘π‰ Â∞‘≈˘ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Ì≈«Ò¡ª Ú∆ «’Â∂
÷≈√ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊≈Õ
@
կԬ
’Ø‘¨ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∆ Òº’Û Á∆ ¿∞‘ ÓÙ∆È∆ √∆, «‹√ ≈‘∆∫ √∑Ø∫
¡Â∂ ‘Ø Â∂Ò Ú≈Ò∆¡ª ¯√Òª «Ú⁄Ø∫ Â∂Ò ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª
«Ú⁄ √ج∆ «Ú⁄ ‹ª Á∂√∆ «ÿ¿∞ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ‹ª √∑Ø∫ Á≈ Â∂Ò
ÚÂÁ∂ √ÈÕ Â∂Ò ’º„‰ Ò¬∆ Â∂Ò∆ «Í≥‚ª «Ú⁄ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Â∂Ò Á∆ ÚÂØ∫
È≈Ò √∆ «Ú⁄ Ò⁄’, ÈÓ∆ Â∂ Â≈’ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ Í«‘ÒÚ≈È Â∂Ò
Á∆ Ó≈ÒÙ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÿπÒ‰ √Ó∂∫ √∆ ˘ Â∂Ò Ò≈ ’∂ ÿπÒÁ∂ √ÈÕ Â∂Ò
Á∂‰≈ (Ò≈Ò⁄ Á∂‰≈) ¡≈’Û∂ ÏøÁ∂ ˘ Ú∆ ÈÓ ’ «ÁøÁ≈ √∆, ª ‘∆ ª
«√¡≈‰∂ ’«‘øÁ∂ √È -
CBH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 Â∂Ò, ÂÓ≈ «‹√ ˘ «ÓÒ∂,
Â∞ ÈÓ ‘Ø ‹≈¬∂Õ
ÂÓª Ò≈Ò⁄ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ÂÓª ‘∆ ¡º‹ Á∆ «ÙÚÂ÷Ø∆ Á∆
‹ÈÓÁ≈Â∆ ‘ÀÕ «‹‘Û≈ ¡¯√, Ï≈Ï» ’øÓ È≈ ’∂ ‹ª ’øÓ «Ú⁄ ØÛ≈
¡‡’≈Ú∂, ¿∞√ ˘ Â∂Ò (Ò≈Ò⁄) Á∂ÚØ, ¿∞‘ Â∞ ÓÒ≈¬∆ Ú◊≈ ÈÓ ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Î∂ ¿∞‘ ’øÓ ’ ’∂ Â∞‘≈‚∂ ‘ºÊ ÎÛ≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ‘À È≈ Â∂Ò Á≈
«¥ÙÓ≈!
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ √ÚÀ-«ÈÌ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‹∆ÚÈ Á∆¡ª «ÂøÈ∂
ÒØÛª ◊πºÒ∆, ‹πºÒ∆ Â∂ ’∞ºÒ∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
’Ø‘¨ «¬’ ÏÒÁ È≈Ò ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ’Ø‘¨ Á≈
ÏÒÁ ’¬∆ ’Ø‘ª Á≈ ÍÀ∫‚≈ ’ ÒÀ∫Á≈ √∆Õ ’Ø‘¨ Á∂ ÏÒÁ √ÏøË∆ ¡÷≈‰ ‘À-
“’Ø‘¨ Á∂ ÏÒÁ ˘ ÿ∂ ‘∆ Í≥‹≈‘ ’Ø‘Õ”
‘ ÏøÁ≈ ÓÂÒÏ Á≈ Ô≈ ‘ÀÕ Íπ≈«‰¡ª «√¡≈«‰¡ª Á∂ ‘ ‹≈Â
√ÏøË∆ ‹Ï∂ ’º„∂ Ú∆ √≈˘ «ÓÒÁ∂ ‘È-
Â∂Ò∆, ‹πÒ≈‘≈, ÏΩ∆¡≈,
‹’√ Â∂ √π«‰¡≈Õ
«¬‘ Í≥‹∂ «Ó ’Á∂ È‘∆∫,
ÓÂÒÏ Á∂ Ô≈Õ
x x x √∆Õ ’Ø‘Ò» Á≈ ¿∞ÍÒ≈ «‘º√≈ «‹√ Â∑ª ¡≈‡≈ Í∆‘‰ Ú≈Ò∆ ÓÙ∆È «Ú⁄
CBI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Â∂Ò∆ «’√∂ Á≈ È≈ Ï∂Ò∆Õ
Â∂Ò∆¡ª È≈Ò √ÏøË √≈˘ ‘Ø Ú∆ ¡÷≈‰ «ÓÒÁ∂ ‘È -
Â∂Ò∆ Ú∆ ’∆Â≈ Â∂ πº÷≈ Ú∆ ÷≈Ë≈Õ
’Ø‘¨ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ «¬’ ÏÒÁ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÏÒÁ
Á∂ ◊Ò «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ÿπø◊»¡ª Á∆ ÿ≥◊≈Ò Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆
«¬’ ª ’Ø‘¨ Á∂ Òº· Á∂ ÷Û’∂ ’ ’∂ Â∂ Á»√∂ ÏÒÁ Á∆ ÿπø◊≈Ò Á∂ ÷Û’∂
’ ’∂ Á»Ø∫ ‘∆ Â∂Ò∆¡ª Á∂ ÿ Á≈ ÍÂ≈ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆-
¿∞‘ ÿ Â∂Ò∆ Á≈,
«‹ºÊ∂ Òº· ’Ø‘¨ Á∆ ÷Û’∂Õ
Ó∂∂ Á≈Á≈ ‹∆ ⁄ΩË∆ ‘«Á «√øÿ, Â∂Ò∆ Ï≈∂ «¬’ ’‘≈‰∆ √π‰≈¿∞∫Á∂
‘øπÁ∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ ‘«¡≈‰≈ Í≥‹≈Ï Á≈ «‘º√≈ √∆Õ ‘«¡≈‰∂ Á≈ «¬’ Â∂Ò∆
Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒÁ∂ ¬∂∆¬∂ «Ú⁄ «‘øÁ≈ √∆Õ ¿π√ √Ó∂∫ Á∂ ‹º‡ Â∂ Â∂Ò∆ Á∆ ÒÛ≈¬∆
Á≈ «¬‘ «’º√≈ ‘ÀÕ ‹º‡ Â’Û≈ √∆, Â∂Ò∆ Ó≈Û≈ √∆Õ ‹º‡ È∂ Â∂Ò∆ ˘ ‹ºÎ≈ Ó≈
’∂ ‘∂·ª «√º‡ «Ò¡≈Õ Â∂Ò∆ ‘∂·ª «Í¡≈ ‹º‡ ˘ ’‘∆ ‹≈Ú∂, “‹≈‡ ∂ ‹≈‡, Â∂∂
«√ Í∂ ÷≈‡”Õ ÷≈‡ Ó≥‹∂ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ‹º‡ «’‘Û≈ ¡º◊∂ ÌÒ≈Ó≈‰√ √∆,
¿∞√ È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, “Â∂∆ ∂ Â∂Ò∆, Â∂∂ «√ ”Â∂ ’Ø‘¨Õ” Â∂Ò∆ ’«‘‰
Òº«◊¡≈, “Ô‘ ÂØ∫ Â≈Ò Â∞’ªÂ Ó∂∫ ‹πÛÂ∆ È‘∆∫Õ” ‹º‡ È∂ Î∂ ‹‡’∂ ¡≥Á≈‹
«Ú⁄ «’‘≈, “‹πÛÁ∆ ¡≈, ⁄≈‘∂ È‘∆∫ ‹πÛÁ∆, √≈«Ò¡≈, Â∂Ò∆¡≈ Ì≈ È≈Ò
ª Ó∂∫◊≈Õ”
«¬‘ ‘À ’Ø‘¨ Á∂ Ì≈∂ ‘؉ Á≈ √Ï»ÂÕ
«‹‘Û∆ Ó؇∆ ‹È≈È∆ «◊ºË∂ «Ú⁄ Ⱥ⁄‰ ÂØ∫ ‡ÒÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ ˘
‡’Ø Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆-
÷º‡‰ «◊¡≈ √∆, ’∆ ÷º‡ «Ò¡≈«¬¡≈?
÷º‡ ’∂ «Ò¡≈«¬¡≈ »øÕ
◊∂Û≈ Á∂ Á∂ È∆ ’≈È∂,
’Ø‘¨ Ú◊∆ ±øÕ
◊ºÒ ’Ø‘¨ Á∆ ’È∆ √∆Õ ÓÀ∫ ÊØÛ∑≈ Í≈√∂ ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈ ‘ªÕ ‘π‰ ’Ø‘¨
ÚºÒ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ªÕ ’Ø‘¨ Á∆ ωÂ ¬∂√ Â∑ª ‘πøÁ∆ √∆Õ
’Ø‘Ò» «¬’ Í∆√ ‘∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ Ó؇∆ Òº’Û «Ú⁄Ø∫ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
CC@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á≈‰∂ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ «‘º√≈ ‘πøÁ≈ ‘À, ¿∞√ Â∑ª ¿πÍØ∫ ⁄ΩÛ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ ˘
ÿ∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ «Ú⁄ ÁØ ’∞ Îπº‡ ‚±øÿ∆ ÷º‚ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ «Ú⁄
Â∂Ò ’º„‰ Ò¬∆ √∑Ø∫ Í≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬‘ ‘∂·ª ˘ ÿº‡ Ó؇≈ ‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
¬∂√ ÿº‡ Ó؇∂ «‘º√∂ «Ú⁄ «¬’ ◊Ò∆ º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ «Ú⁄ ¤Ø‡∆ «‹‘∆
ÍÈ≈Ò∆ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ ÍÈ≈Ò∆ «Ú⁄Ø∫ Á∆ Â∂Ò «È’Ò ’∂ ‘∂·ª º÷∂
Í∆Í∂ «Ú⁄ ÍÀ∫Á≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ’Ø‘¨ «Ú⁄ Â∂Ò ’º„‰ Ò¬∆ Í≈¬∆ √∑Ø∫ ˘ ’º⁄∆
ÿ≈‰∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ÿº‡ Óπ‡≈¬∆/◊πÒ≈¬∆ Ú≈Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ «¬’ «fi∆
Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ «fi∆ Áπ¡≈Ò∂ Òº’Û Á≈ «¬’ ‚º’≈ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
«‹‘Û≈ ◊ÁÒ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ ‚º’≈ ◊ÁÒ ˘ ’Ø‘¨ È≈Ò
’√∆ º÷Á≈ √∆Õ ¬∂√ ‚º’∂ ˘ ·∂Ò∑‰ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
’Ø‘¨ Á∂ ¬∂√ «‘º√∂ ÂØ∫ ‘∂·ª ’Ø‘¨ Î∂ Ó؇≈ ‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ó؇∂
«‘º√∂ ˘ ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º«‚¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’Ø‘¨ Á∂ ¿πÍÒ∂ ÷º‚ Ú≈Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄
Ó»ø◊Ò∆ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ó»ø◊Ò∆ Á∂ «√ «Ú⁄ ◊ÁÒ/Òº· Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
«‹Ê∂ Ó»ø◊Ò∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞Ê∂ Òº· «Ú⁄ ÷Ø‚ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ ÷Ø‚ Ó»ø◊Ò∆
˘ ÿπº‡∆ Ú∆ º÷Á∆ √∆ Â∂ Òº· ÿπøÓÁ∆ Ú∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ◊ÁÒ Á∂ ¡÷∆ Â∂
Ì≈ ˘ «‚◊‰ ÂØ∫ Ø’‰ Ò¬∆ ÷Û∂ π÷ ⁄≈ «Èº’∂ ‚ø‚∂ Ò≈¬∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª
˘ Í≈Ú∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ◊ÁÒ È≈Ò ÏÒÁ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊ÁÒ Ó»ø◊Ò∆
˘ ⁄Ò≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ’Ø‘¨ Á∂ ¿∞ÍÒ∂ ÷º‚ Ú≈Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ √∑Ø∫ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ √∑Ø∫ ÂØ∫ ω ‘∆ ÷Ò Â∂ Â∂Ò ˘ «‘Ò≈¿∞‰ Â∂ ʺ҉ Ò¬∆ ‚ø‚∂ Á∆ ÚÂØ∫
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ‚ø‚∂ ˘ ÷≥‹È ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’Ø‘¨ Á∂ ⁄ºÒ‰ È≈Ò
Ó»ø◊Ò∆ ’Ø‘¨ «Ú⁄ ÿπøÓÁ∆ √∆Õ «¬‘ Ó»ø◊Ò∆ ÿπøÓ ÿπøÓ ’∂ ‘∆ √∑Ø∫ ˘ Í∆ÛÁ∆
‘πøÁ∆ √∆, «‹√ «Ú⁄Ø∫ Â∂Ò «È’ÒÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
«¬‘ √∆ ’Ø‘¨ Á∆ ωÂ Â∂ ¿∞√ Á≈ ’øÓÕ
@
̺·∆¡ª
’ج∆ √Óª √∆ ‹Á «Í≥‚ª «Ú⁄ ’¬∆ ’¬∆ ̺·∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Ìº·∆¡ª
Ù≈Ó ˘ ÂÍ≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Á≈‰∂ ÌπøÈ≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Óπø‚∂, ’∞Û∆¡ª Á≈
fiπÓ‡ «¬È∑ª ̺·∆¡ª Áπ¡≈Ò∂ Òº«◊¡≈ «‘øÁ≈ √∆Õ «√¡≈Ò Á∆¡≈ ¶Ó∆¡ª
·ß‚∆¡ª ≈ª ˘ «¬È∑ª ̺·∆¡ª Á∆ ·ß‚∆ ‘Ø ‘∆ ¡º◊ Áππ¡≈Ò∂ Óπø«‚¡ª Á∆¡ª
„≈‰∆¡ª ¡ºË∆ ¡ºË∆ ≈ º’ «Í≥‚ Á∂ Ì÷Á∂ Ó√«Ò¡ª Â∂ ⁄øπ‹ ⁄⁄≈
CCA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
’Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª „≈‰∆¡ª «Ú⁄ ◊Ì» Â∂ «ÚÙ∂Ù ÂΩ Â∂
«Ú¡≈‘Ø∫ ÷πøfi∂ ¤Û∂ ‘∂ Óπø‚∂ «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¤Û∂ ¡≈͉∂ «Ú¡≈‘ ’≈¿∞‰
Á∆¡ª ‹π◊ª, ÁÒ∆Òª Ú∆ «¬È∑ª ̺·∆¡ª ”Â∂ ’Á∂ «‘øÁ∂ √È -
¤Û∂ ÏÀ· ’∂ ÁÒ∆Òª ’Á∂,
«Ú¡≈‘ ’Ú≈¿π‰ Á∆¡ªÕ
«¬‘ ̺·∆¡ª ¡≈Ù’ª Á∂ «ÓÒ‰ √Ê≈È Ú∆ ‘πøÁ∆¡ª √È-
«ÂøÈ Êª ¡≈Ù’ª Á∂,
‘º‡∆, ̺·∆ Â∂ ÁÚ≈˜≈Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ ÿ Ù≈Ó ˘ Á≈‰∂ ÌπøÈ≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ Â∂
؇∆ √Ú∂∂ ¡Â∂ ≈ ˘ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ⁄≈‘ ¡‹∂ «Íø‚ª «Ú⁄ Í‘πø⁄∆ È‘∆∫
√∆Õ Ù≈Ó ˘ ’≈Û∑È∆ Á≈ ’«Û∑¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ÁπºË Í∆‰ Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ Ù≈Ó ˘
Á≈‰∂ ⁄ºÏ‰≈ ıπ≈’ Á≈ «¬’ «‘º√≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Á≈‰∂ «˜¡≈Á≈ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈
ÌπøÈ≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ˜Ó∆Ȫ «˜¡≈Á≈ Ó≈» ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
¬∂√ ’ ’∂ ¤Ø«Ò¡ª Á∂ Á≈‰∂ Óº’∆ ‹Ω∫ È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ ÌπøÈ≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
’‰’, ‹Ω∫ Â∂ ‹π¡≈ Á∂ Á≈«‰¡ª ˘ ÌπÈ≈ ’∂ «Ú⁄ ◊πÛ Í≈ ’∂ «Í≥È∆¡ª
ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ˘ ’¬∆ ’¬∆ «ÁÈ ÷ªÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª
«Í≥È∆¡ª ˘ ̻ «Í≥È∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
«fi¿∞ª Á≈ Óπ÷ «’ºÂ≈ Á≈‰∂ Ìπøȉ∂, ÿª «Ú⁄ ÿ«Û¡ª ≈‘∆∫, ÓÙ’ª
≈‘∆∫ Í≈‰∆ ÌÈ≈ Â∂ «Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª «Ú⁄ ’øÓ ’È≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Á≈‰∂
Ìπøȉ È≈Ò ¿∞È∑ª Á∆ «ÈºÂ «‹È√ »Í «Ú⁄ ’Ó≈¬∆ Ú∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «‹√ Á∂
CCB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á≈‰∂ ÌπøÈ∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞È∑ª Á∂ Á≈«‰¡ª «Ú⁄Ø∫ ’Û≈‘∆ «Ú⁄ Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ ‘ºÊ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∂ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ Ò≈Û∂ ˘ «¬’ «√º·‰∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆
¡º◊∂ ’ ’∂ Á≈‰∂ Ìπøȉ Ú≈Ò∆ ’∞fi Á≈‰∂ ’º„Á∆ ‘πøÁ∆ √∆, «¬√ ˘ ⁄πø◊ «‹‘Û∆ ̺·∆ Á∂ ÌπøÈ≈¬∂ Á≈«‰¡ª È≈Ò √Ïø«Ë √∆ -
’º„‰∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Á≈‰∂ Ìπøȉ √Ó∂∫ ’Û≈‘∆ «Ú⁄ Á≈Â∆ Î∂È Ú∂Ò∂ «‹øÈ∂ √≈‚∂ ª «Ú‘Û∂ Óπº„ Ó’¬∆ Á≈,
Á≈‰∂ ’Û≈‘∆ ÂØ∫ Ï≈‘ «‚º◊Á∂ √È, ¿∞‘ Ú∆ ̺·∆ Ú≈Ò∆ Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ √πº’∆ Á≈‰∂ ª Ó≥◊Á≈ ¿∞ËÒ ◊¬∆ Á≈,
Óº’∆ Á∂ Á≈‰∂ ÌπøÈ≈¿∞‰ √Ó∂∫ Óº’∆ Á∆¡ª «÷Òª ‘Ø ’∂ Ï≈‘ Ï‘π «‚º◊Á∆¡ª ̺·∆ ÂÍ≈¿∞‰∆ ͬ∆,
√ÈÕ ’¬∆ Ú∂ ؇∆ Á≈ Ó√Ò≈ Ú∆ Á≈‰∂ ⁄ºÏ ’∂ ‘ºÒ ’È Ò¬∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ «È‹º«Ò˙, Òº‹ Â∞‘≈˘ È‘∆∫Õ
√∆ - «Á¿∞ Â∂ Ì‹≈¬∆ Á≈ «ÙÂ≈ ÏÛ∂ Ò≈‚ «Í¡≈ Á≈ «ÙÂ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
Á≈‰∂ ⁄ºÏ ÒÀ ÍÂ∆Ò∂ «Á¡≈ „º’‰≈, ’¬∆ Ú∂ Ì‹≈¬∆ ¡≈͉∂ «Á¿∞ ˘ ÷؇∆¡ª ÷∆¡ª √π‰≈ ’∂ Á≈‰∂ ⁄ºÏ‰ Á∆
؇∆ Ó∂≈ Ô≈ ÷≈ «◊¡≈Õ √πÒ∑≈ Ú∆ Ó≈Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ -
Í≥‹≈Ï∆ Á∂ «Ï‘Ø∫ Á∂ ’Ú∆ «ÙÚ ’∞Ó≈ χ≈ÒÚ∆ ¡≈͉∂ «¬’ ◊∆ ¡≈ ‹≈ Ï«‘ ’∂ Á≈‰∂ ⁄ºÏ∆¬∂,
«Ú⁄ ̺·∆ Ú≈Ò∆ ˘ Óπı≈ÂÏ ‘Ø ’∂ «Ò÷Á≈ ‘À - Ìπº÷∂ Èß«◊¡ª Ï∂ÙÓ≈ «Á¿∞≈Õ
̺·∆ Ú≈Ò∆¬∂, ⁄øÏ∂ Á∆¬∂ ‚≈Ò∆¬∂, ‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ̺·∆ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
Í∆Ûª Á≈ Í≈◊≈ ÌπøÈ Á∂Õ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ̺·∆ «fi¿∞ª Á∂ ÿ Á∂ Ó»‘∂ ‘∆ Í≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ËÂ∆
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’∆∫ ÍÀÁÒ √¯ ’Á∂ √ÈÕ ’º⁄∂ ≈‘ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «Ú⁄ ‡Ø¡≈ ͺ‡ ’∂ ̺·∆ ͺ‡∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ìº·∆ Á∂ «Í¤Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ Ë»≥¡ª
÷»‘ Ú∆ ÿº‡ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ◊Ó∆ Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ≈‘∆ ͪË∆¡ª Ò¬∆ ÒØ’ «Í¡≈¿± «È’Ò‰ ı≈Â ÊØÛ≈ «‹‘≈ ÓØ≈ º«÷¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Íº‡∆ ̺·∆ ˘ ±Û∆ «Óº‡∆
Ò≈¿∞∫Á∂ √È, «‹Ê∂ ≈‘∆ ͪË∆¡ª ˘ Í≈‰∆ «ÍÒ≈¿∞‰ Á∂ È≈Ò ¤Ø«Ò¡ª Á∂ È≈Ò «Òº«Í¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√∂ Â∑ª «fi¿±∆ «‹Ê∂ ÏÀ· ’∂ Á≈‰∂ ÌπßÈÁ∆ √∆,
Ìπº‹∂ ‘ج∂ Á≈‰∂ Ú∆ ÷≈‰ ˘ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹Ê∂ Á≈‰∂ ÌπøÈ≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ¡≈ ’∂ ÏÀ·Á∂ √È, ¿∞√ ‹◊∑≈ ˘ Ú∆ ⁄ø◊∆ Â∑ª
«‹‘Û≈ ̺·∆ Â∂ Í«‘Ò≈ Í‘πø⁄Á≈ √∆, ¿∞‘ Á∂ Á≈‰∂ Í«‘Òª ÌøπÈ∂ ‹ªÁ∂ ±Û∆ «Óº‡∆ È≈Ò «Òº«Í¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â±Û∆ «Óº‡∆ Á∂ ¿∞Í Î∂ Í∆Ò∆ «Óº‡∆
√ÈÕ ’¬∆ Ú∂ Ò∂‡ ¡≈ ’∂ Â∂‹∆ ’È Ú≈«Ò¡ª È≈Ò ÂÒı ’Ò≈Ó∆ Ú∆ ‘Ø «Ú⁄ ◊Ø‘≈ «ÓÒ≈ ’∂ Î∂«¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ª ‹Ø ÏÀ·‰ Ú≈Ò∆ ʪ √≈¯ √πÊ∆
‹ªÁ∆ √∆- Òº◊∂Õ Ìº·∆ ¿∞Í Á≈‰∂ Ìπøȉ Ò¬∆ ’Û≈‘∆ º÷∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ìº·∆ «Ú⁄ √πº’∆
≈‘ «Ú⁄ Â∂∆ ̺·∆ Ó«‘∆¬∂, ÿ≈‘, λ√, ’≈‘∆, √ÒÚ≈Û Á≈ fiØ’≈ «fi¿π∆ Á∂ Í«Ú≈ Á≈ ’ج∆ ÓÀ∫Ï
·º◊∆ Á∂ ÂøÏ» Â≈‰∂Õ Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ «¬‘ fiØ’≈ Í«Ú≈ Á∂ ÏπÛ≈ ÏπÛ∆ ‘∆ Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
Ó◊Ø∫ ¡≈«¬¡ª Á∂ Í«‘Òª ÌπøÈÁ∆, ’Û≈‘∆ «Ú⁄ ’º’≈ ∂Â≈ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈Ò‰ Á∂ fiØ’∂ È≈Ò ∂Â≈ ◊Ó
’Á∆ «ÁÒ Á∂ Ì≈‰∂Õ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ «fi¿∞∆ ¡≈͉∂ ¤≈Ò‰∂ «Ú⁄ Á≈‰∂ ÍÚ≈¿∞∫Á∆ √∆Õ ¤≈Ò‰∆
«’√∂ Á∆ Óº’∆, «’√∂ Á∂ ¤ØÒ∂, «Ú⁄Ø∫ Á≈‰∂ ’Û≈‘∆ «Ú⁄ «√º‡∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’Û≈‘∆ «Ú⁄ Á≈‰∂ «√º‡‰ √Ó∂∫
√≈‚∂ ª ÓØ· Íπ≈‰∂Õ «fi¿π∆ «¬’ ‘ºÊ ¡º◊∂ ’ ’∂ Á≈«‰¡ª Á∆ ⁄πø◊ ’º„Á∆ √∆Õ ’Û≈‘∆ «Ú⁄
Һ Ó≈ Â∂∆ ̺·∆ „≈‘ «Á¡ª, Í≈¬∂ Á≈«‰¡ª ˘ ¯√Ò Úº„‰ Ú≈Ò∆ ÁøÁÒ Á≈Â∆ Á∂ Íπº·∂ Í≈√∂ È≈Ò
∂ Ò≈ «Á¡ª Á≈‰∂Õ «‘Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á Á≈‰∂ Ìπº‹ ‹ªÁ∂ √È Âª ¿∞È∑ª ˘ ¤≈Ò‰∂ È≈Ò
’ÀÁª ¿∞Ó Á∆¡ª, ’Û≈‘∆ «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘ ’º„ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹∂’ ¤Ø«Ò¡ª Á∂ Á≈‰∂ ‘πøÁ∂ √È
’ø «‹È∑ª Á∂ «È¡≈‰∂Õ Âª ¿∞È∑ª ˘ ’Û≈‘∆ «Ú⁄ ‘∆ ’∞º‹∂ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ È≈Ò Î∂ ’∂ ÁØ-Î≈Û ’∆Â≈

CCC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CCD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ¤≈Ò‰∆ È≈Ò Á≈‰∂ ’º„‰ √Ó∂∫ ∂Â≈ ’Û≈‘∆ «Ú⁄ ‘∆ «’ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ AIEB «Ú⁄ ‹Á ÓÒ∂’؇Ò∂ ÂØ∫ ≈¬∂’؇ ˘ ÓπºÏ≈ÏøÁ∆ Á∂ ¤º‚∂ ≈‘ª «Ú⁄
√∆Õ Ìπº‹∂ Á≈‰∂ ¤≈Ò‰∆ «Ú⁄ «‘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ «¬È∑ª Ìπº‹∂ Á≈«‰¡ª ˘ Á∆ √Û’ Ï‰È Òº◊∆ ª ¬∂√ √Û’ È∂ √øÁΩÛ ÂØ∫ ÎÚ≈Ò∆ ˘ ωÈ≈ √∆Õ
Á≈‰∂ ÌøπÈ≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª Á∂ ‘Ú≈Ò∂ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÎÚ≈Ò∆ «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª È∂ ¡≈͉≈ ¡√ √»ı Ú ’∂ √Û’ ¡≈͉∂ «Í≥‚
«¬‘ √∆ ̺·∆ Á∆ ωÂ Â∂ ̺·∆ Á∆ ’≈‹ «ÚË∆Õ «Ú⁄Ø∫ È≈ Ï‰È «ÁºÂ∆Õ Î∂ «¬‘ √Û’ «Úø◊ Í≈ ’∂ ÎΩ‹∂Ú≈Ò Â∂ ’«Ò¡≈‰
@ «Í≥‚ª «Ú⁄Ø∫ Á∆ ’º„∆ ◊¬∆Õ ‘π‰ ÎÚ≈Ò∆ «Í≥‚ Óπº÷ √Û’ ÂØ∫ «¬’ Í≈√∂ «‘
«◊¡≈ ‘ÀÕ ¡º‹ √≈∂ ÎÚ≈Ò∆ «Í≥‚ Ú≈Ò∂ ¡≈͉∂ Ϙπ◊ª Á∆ ’∆Â∆ ◊ÒÂ∆
’øπÏÒ
Á≈ ÷«Ó¡≈‹≈ Ìπ◊ ‘∂ ‘ÈÕ
Á∂√∆ ÷ºÁ, ÷∂√, ⁄‘∆¡ª, ÁπºÍ‡∂, ’∞øÏÒ Â∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ’∞øÏÒ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’¬∆ ÿª «Ú⁄ ω≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’πøÏÒ Â∂ Í«Ú≈
Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª, Ï‘»¡ª Â∂ ÏπÛ∆¡ª ÷ºÁ, ÷∂√ ¡≈«Á ¡≈Í Ï‰≈¿∞∫Á∆¡ª
√ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ª «Ú⁄ ‹πÒ≈‘∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √È, «‹‘Û∂ ’∞øÏÒª Â∂
’ÍÛ∂ Ïπ‰Á∂ √ÈÕ ‹πÒ≈«‘¡ª √ÏøË∆ ¡÷≈‰ √π‰Ø -
¡º· ‹πÒ≈‘∂ Â∂ ÈΩ∫ ‘πº’∂,
«¬√ Â∂ Ú∆ ˺’Ó Ëº’∂Õ
˜» ÂØ∫ ÚºË Ú√ª ‘؉ Â∂ Ú∆ ‹∂ Ó»÷ ÏøÁ∂ ÒÛÁ∂ «‘‰ ª «¬‘
¡÷≈‰ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Í«‘Ò∂ √∆ ¡√∆∫ ÷≈√ ‹πÒ≈‘∂,
Î∂ ω ◊¬∂ Á‹∆Õ
‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ ‘Ø ◊¬∂ √ºÔÁ, ¿∞ È ∑ ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞ Û ∆¡ª ˘ ÿ Á∂ ’ø Ó ≈ ’≈ª, ’„≈¬∆¡ª,
Á∂÷ ≤ıπÁ≈ Á∆ Ó˜∆Õ Ïπ‰≈¬∆¡ª, ’Â≈¬∆¡ª ¡Â∂ «√Ò≈¬∆¡ª «Ú⁄ Ó≈‘ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞√
«‹‘Û≈ «Ú¡’Â∆ «¬’ ʪ «‡’ ’∂ È‘∆∫ «‘øÁ≈ √∆, ¿∞√ Ï≈∂ «¬‘ √Ó∂∫ «Í≥‚ √ÚÀ-«ÈÌ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ؇∆, ’ºÍÛ≈ ¡Â∂ Ó’≈È Á∆¡ª Ó≥◊ª
¡÷≈‰ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Í≥‚ª «Ú⁄ ‘∆ Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ’ÍÛ≈ ¿∞√ √Ó∂∫ ’∞øÏÒ≈ ”Â∂
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ª «Ú⁄ √’±Ò ¡≈Ó È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’∞Û∆¡ª ˘ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘ «Í≥‚ ‹πÒ≈‘∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿ∂¨
ª ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÍÛ∑≈¿∞‰ Á≈ «Ú≈‹ È‘∆∫ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¿∞ÁÔØ◊ Á∆ ⁄Û∑ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÷ºÁ Á∆ ‘∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Ï‘πÂ∆ ÚÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆Õ
ÒØ’ «Íø‚ª Á∂ ’ØÒ Á∆ √Û’ Ú∆ ω≈¿∞‰ È‘∆∫ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ’«‘øÁ∂ ‘πøÁ∂ √È, ÷ºÁ Á∂ ’ºÍ«Û¡ª È≈Ò ‘∆ Ùπ’∆È∆ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆ -
““√≈‚∆¡ª ‹È≈È∆¡ª Ò≈∆¡ª (Ó؇ ◊º‚∆¡ª) ”Â∂ ⁄Û∑ ’∂ Ù«‘ ‹≈‰ Òº◊ ⁄øÁ≈ Ùπ’∆È ‘Ø «◊¡≈,
‹≈‰◊∆¡ª, ÿ Á∂ ’øÓ ’≈ ¤º‚ ‹≈‰◊∆¡ª, «Ï◊Û ‹≈‰◊∆¡ª, ¡≈Í «√ ÏøÈ∑ ’∂ ÷ºÁ Á≈ √≈Î≈Õ
‘πÁ∆¡ª ‘Ø ‹≈‰◊∆¡ªÕ”” ‹Á ¡≥◊∂˜ª È∂ ÓÙ∆È∆ ’ÍÛ∂ ˘ ËÛ≈ ËÛ «Â¡≈ ’ ’∂ ÷ºÁ
√Û’ «Í≥‚ ’ØÒ Á∆ È≈ ’º„‰ Á≈ Ú≈’≈ ª ÓÀ∫ ¡≈͉∆ ¡º÷∆∫ Ú∂«÷¡≈ ω≈¿∞‰ Á∂ ÿ∂¨ ¿∞ÁÔØ◊ ˘ „≈¡ Ò≈¿∞‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ ª ¿∞√ √Ó∂∫
‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Ò˙, Â∞√∆∫ Ú∆ √π‰ ÒÚØÕ ÓÀ∫ ¿∞√ √Ó∂∫ √ºÂÚ∆∫ «Ú⁄ ÍÛ∑Á≈ √∆Õ Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªË∆ ¬∂√ ÿ∂¨ ¿∞ÁÔØ◊ ˘ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡º◊∂ ¡≈¬∂Õ ¿∞√ √Ó∂∫
Ó∂∂ «Í≥‚ √øÁΩÛ Á∂ «ÏÒ’∞Ò È≈Ò ‹»‘ È≈Ò ‹»‘ ÎÚ≈Ò∆ «Í≥‚ Á∆ Òº◊Á∆ Á∆ ÏØÒ∆ ‘À -

CCE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CCF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ◊ªË∆ Á∂ ÷ºÁ È∂,
√øÿ Òº·∂ Á≈ ÿπº«‡¡≈ Ô≈ØÕ
◊ªË∆ ÷ºÁ ‘ºÊ ÷º‚∆¡ª ”Â∂ ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªË∆ È∂
’ª◊√ Í≈‡∆ Á∂ Ú’ª ˘ ÷ºÁ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ Í≈ÏøÁ Ú∆ ’∆Â≈Õ «ÚÁ∂Ù∆
’ÍÛ∂ Á∆ ÚÂØ∫ Á≈ Ï≈¬∆’≈‡ Ú∆ ’∆Â≈Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ÷ºÁ Í«‘ȉ Ú≈Ò∂
Ú’ Á∆ ’Á Ú∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÷ºÁ Í«‘ȉ Ú≈Ò∂ ˘ «¬’ Ó≈‚Ò
«¬È√≈È Ú∆ «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √Ó∂∫ Á∂ ◊π˜È È≈Ò ÷ºÁ Á∆ ÚÂØ∫
ÿ‡‰ Òº◊∆Õ «¬√Â∆¡ª Ú∆ ¡≈͉∂ ÿ Ú≈Ò∂ ÂØ∫ ÷ºÁ Á∆ ʪ Á»√∂
’ºÍ«Û¡ª Á∆ Ó≥◊ ’È Òº◊∆¡ª -
÷ºÁ ‘º‚ª ˘ ÷≈Ú∂,
ÓÒ ÓÒ «Ò¡≈ Á∂ Ú∂Õ
x x x ’∂ ËÂ∆ ”Â∂ ÷Û≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬Èª ’≈√ ’∆Â∆¡ª Òº’Ûª/√؇∆¡ª Á∂
√ºÂ ø◊∆ ÏØ√’∆ Á≈ √»‡ √Ú≈ Á∂Õ
√»‡ √Ú≈ Á∂, ÓØ ÿπº◊∆¡ª ÍÚ≈ Á∂Õ
‘π‰ ’Ø¬∆ Ú∆ ÷ºÁ È‘∆∫ Í«‘ÈÁ≈Õ √Ó∂∫ Á∂ ◊π˜È È≈Ò ÷ºÁ Á∆
”’ºÒ∆ ’Á ‘∆ È‘∆∫ ÿ‡∆, √◊Ø∫ ÷ºÁ Í«‘ȉ Ú≈Ò∂ Ï‘πÂ∂ Ú’ª «Ú⁄
¡≈⁄«È’ Â∂ ¡≈«Ê’ Ïπ≈¬∆¡ª Ú∆ ¡≈¬∆¡ª ‘ÈÕ ÒØ’ ‘π‰ ÷ºÁ Í≈¿∞‰
Ú≈Ò∂ ˘ ȯ ’Á∂ ‘È -
÷ºÁ ·º◊ Í«‘ÈÁ∂,
ÓÀ˘ ÒÀ Á∂ ∂ÙÓ∆ √≈Û∑∆Õ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ’∞øÏÒ «’‘Ø «‹‘∆ ‘πøÁ∆ √∆? ’∞øÏÒ Á∆ ωÂ ’∆ ‘πøÁ∆
√∆? Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
’∞øÏÒ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ÿ Á∂ ÷πºÒ∑∂ ÁÒ≈È «Ú⁄ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ’∞øÏÒ
˘ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ËÂ∆ «Ú⁄ «ÂøÈ ’∞ Îπº‡ ‚±øÿ≈ Â∂ ⁄≈ ’π Îπº‡ ⁄ΩÛ≈ ‡Ø¡≈
Íπº«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ‡Ø¬∂ Á∂ ¡◊Ò∂ «‘º√∂ Á∂ Ï≈‘Ò∂ Í≈√∂ ËÂ∆ Á∆ ͺË
”Â∂ ¡≈‘ÓØ √≈‘Ó‰∂ ÁØ Ó؇∂ ’∆Ò∂ ◊º‚∂ ‘ππøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ’∆«Ò¡ª ˘ ÂπÒ Ú≈Ò∂
’∆Ò∂ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’∆«Ò¡ª Á∂ ¡≥ÁÒ∂ Í≈√∂ ◊ØÒ ÷º‚∂ ’∆Â∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª
’∆«Ò¡ª Á∂ ÷º«‚¡ª «Ú⁄ ⁄≈ ’∞ Îπº‡ ⁄͇∆ Òº’Û, «‹√ Á∂ «√«¡ª ˘
ÍÂÒ≈ Â∂ ◊ØÒ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆, «Ú⁄ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Í≈¬∆ Òº’Û ˘
Â∞Ò ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∞Ò «Ú⁄ ¡≈ Í≈ ◊Ò∆¡ª ’º„∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È,
CCG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«‹√ «Ú⁄ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ Ë≈◊∂ Ò≥ÿ≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Â∞Ò Á∂ «¬’ Í≈√∂ Ó؇∂ «‘º√∂
«Ú⁄ ÍÂÒ∂ ◊ØÒ ’∆Â∂ «‘º√∂ Á∂ È≈Ò «¬’ ÍÂÒ∆ √؇∆/‚ø‚≈ ¡≈ Í≈ Í≈¬∆
‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ √؇∆/‚ø‚∂ Á∂ «√«¡ª ˘ ÎÛ∑ ’∂ Â∞Ò ˘ ÿπÓ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Â∞Ò ÿ≥πÓ‰ È≈Ò Ïπ«‰¡≈ ’ÍÛ≈ Â∞Ò ”Â∂ ÚÒ∑∂«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â∞Ò Á∂
«Í¤Ò∂ Í≈√∂ ËÂ∆ Á∆ ͺË ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ È∆Úª ’ÍÛ≈ Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ‹πÒ≈‘≈/
‹È≈È∆ ÏÀ·Á∆ √∆, «‹√ Á∆¡ª ÁØÚ∂∫ Һª ‘∂·ª ‡Ø¬∂ «Ú⁄ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
’ÍÛ≈ Ïπ‰È Ò¬∆ Â≈‰≈ ÷πÒ∑∂ «Ú‘Û∂ «Ú⁄ ‹ª ÿ ÂØ∫ Ï≈‘ «’√∂ ÷πºÒ∑∆
ʪ Â∂ ÊØÛ∑∂ ÊØÛ∑∂ ¯≈√Ò∂ Â∂ ÍÂÒ∆¡ª √؇∆¡ª ◊º‚ ’∂ «‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â‰∂
‘ج∂ Â≈‰∂ ˘ ’À∫⁄∆ È≈Ò ’º‡ ’∂ «¬’ ‚ø‚∂ ”Â∂ ÚÒ∑∂‡ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√
‚ø‚∂ ˘ Â≈‰≈ ‚ø‚∂ Â∂Ò «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â≈‰∂ ˘ Í≈‰ Á∂‰ Ò¬∆ AE/
AF Îπº‡ Á∂ ¯≈√Ò∂ ”Â∂ ÁØ Í≈√∂ ÁØ ÍÂÒ∆¡ª Òº’Ûª/√؇∆¡ª Á≈ ’≈√ ω≈
«√«¡ª «Ú⁄ º√≈ Í≈ ’∂ «Íº¤∂ ◊º‚∂ ’∆«Ò¡ª «Ú⁄ Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â≈‰∂
˘ ÷ØÒ∑ ’∂ «¬È∑ª ÁØÚ∂∫ Òº’Ûª/√؇∆¡ª Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ËÂ∆ Á∆ ͺË ÂØ∫ «ÂøÈ ’π
Îπ‡ ¿∞µ⁄≈ º÷ ’∂ ’√ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’√∂ Â≈‰∂ Â∂ Í≈‰ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ Í≈‰ Á∂‰ √Ó∂∫ Â≈‰∂ ¿πÍ ’∞º⁄ Î∂∆ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ È≈Ò Ë≈◊∂ Úº÷∂
Úº÷∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ Í≈‰ «ÁºÂ∂ Â≈‰∂ ˘ Î∂ ‚ø‚∂ ”Â∂ ÚÒ∑∂‡ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
ËÂ∆ «Ú⁄ Íπº‡∂ ‘ج∂ ‡Ø¬∂ Á∂ √≈‘Ó‰∂ H/A@ Îπº‡ Á∂ ¯≈√Ò∂ ”Â∂ «¬’
’∆Ò≈ ◊º«‚¡≈ ‘øπÁ≈ √∆Õ ‚ø‚∂ ”Â∂ ÚÒ∑∂‡∂ Í≈‰ «ÁºÂ∂ Â≈‰∂ Á∂ «¬’ «√∂ ˘ ÷ØÒ∑
’∂ Â≈‰∂ Á∂ Ë≈«◊¡ª ˘ «¬’ ⁄≈ ’∞ Îπº‡ Ï‰∆ ’øÿ∆ «Ú⁄Ø∫ Á∆ ¶ÿ≈ ’∂ Â∞Ò
«Ú⁄ Í≈¬∂ Ë≈«◊¡ª È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’øÿ∆ Á∆ ¿∞ÍÒ∆ Òº’Û
Á∂ «√«¡ª «Ú⁄ ÁØ Ó؇∆¡ª º√∆¡ª Í≈ ’∂ ¤ºÂ «Ú⁄ Òº◊∂ ÙÂ∆ ‹ª ’Û∆¡ª
È≈Ò ÏøÈ∑∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ Â≈‰∂ ˘ ÷ØÒ∑ ’∂ «Íº¤∂ ◊º‚∂ ’∆Ò∂ È≈Ò ÏøÈ∑ «ÁºÂ≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Â≈‰≈ Í»≈ ⁄ΩÛ≈ ‘∂, «¬√ Ò¬∆ Â≈‰∂ «Ú⁄ «¬’ ª ’øÿ∆ Á∂
È∂Û∂ ÁØ √؇∆¡ª Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È, Á»‹∂ «‹Ê∂ Â≈‰∂ ˘ ’∆Ò∂ È≈Ò
Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∂ È∂Û∂ Â≈‰∂ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ «¬’ ‘Ø √؇∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ
Â≈‰∂ «Ú⁄ Í≈¬∆ ’øÿ∆ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ ÁØ Ó؇∆¡ª º√∆¡ª ÏøÈ∑∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª º√∆¡ª ˘ º¤ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬È∑≈ º¤ª Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂
«Ú⁄ Òº’Û Á∂ ÍÀª «Ú⁄ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Í¿±¡ª Á∆ Â∑ª Í¿±¬∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂
CCH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
√ÈÕ ÷ºÁ Ïπ‰È Ú≈Ò≈ ‹πÒ≈‘≈/‹È≈È∆ «¬È∑ª Í¿±¡ª ˘ Ú≈∆ Ú≈∆
¡≈͉∂ ÍÀª È≈Ò ¿∞Í ‘∂· ÁÏÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «‹√ È≈Ò Â≈‰≈ ¿∞Í ‘∂·
‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â≈‰∂ «Ú⁄ Á∆ ÒØ‘∂ Á∆ ÈÒ∆, «‹√ «Ú⁄ Ë≈◊∂ Á∆¡ª
ÈÒ’∆¡ª Í≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ˘ ¶ÿ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ÈÒ∆ «Ú⁄
Á∆ Ú◊∂ Ë≈◊∂ È≈Ò ‘∆ ’ÍÛ≈ ωÈ≈ Ùπ» ‘πøÁ≈ √∆Õ Â≈‰∂ «Ú⁄ Á∆ ÈÒ∆
Ú◊≈¿∞‰ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Â≈‰∂ «Ú⁄ Í≈¬∆ ‘ج∆ ’øÿ∆ È≈Ò ¬∂√ Ú◊∂ Ë≈◊∂ ˘
Í«‘Òª ω∂ ÷ºÁ È≈Ò √Àµ‡ ’È Ò¬∆ ·Ø«’¡≈ ‹≈Á≈ √∆Õ Ï‰∂ ÷ºÁ Á≈
√≈¬∆˜ «¬’Ø «‹‘≈ ‘∂, ¬∂√ Ò¬∆ Ï∞‰∂ ÷ºÁ Â∂ Òº’Û Á∆ ÁØ «‘º«√¡ª «Ú⁄
ω∆ ͉÷ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ ͉÷ Á∂ ÁØÚ∂∫ Ï≈‘Ò∂ «‘º«√¡ª «Ú⁄
«Âº÷∆¡ª Ó∂÷ª/¡≈ª Ò≈¬∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ¡≈ª ˘ Ïπ‰∂ ‘ج∂ ÷ºÁ Á∂
«√«¡ª «Ú⁄ Ò≈ ’∂ ͉÷ ˘ «Ú⁄≈Ò∂ «¬’ ’«ÒÍ È≈Ò ‹ØÛ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ «’√Ó Á≈ «’ºÂ≈ ’È Ú≈Ò∂ ÒØ’∆∫ «Í≥‚ª «Ú⁄
«‹¿∞∫ «‹¿∞∫ ’ÍÛ≈ Ïπ«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «Â¿∞∫ «Â¿∞∫ ¬∂√ Ïπ‰∂ ÷ºÁ ˘
«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹πºÂ∆ ‹ØÛ≈ «Í≥‚ Á∂ ⁄«Ó¡≈/ÓØ⁄∆ ω≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Â∂Ò «Í≥‚ Á∂
Â∞Ò Â∂ ÚÒ∑∂«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â∞Ò «Ú⁄ ’ÍÛ≈ ÚÒ∑∂‡‰ ’ ’∂ ’∆Ò∂ «Ú⁄
Â∂Ò∆ ’º„ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ‡»øÓ, ¤ºÒ≈ «Í≥‚ Á∂ √π«È¡≈ ω≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ÿ
ÏøÈ∑∂ Â≈‰∂ ˘ ÷ØÒ∑ ’∂ ‘Ø ¡º◊∂ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª ÷ºÁ Ïπ‰È Á≈
Ú‰ Ò¬∆ Ï‘πÂ∂ ̪‚∂ «Óº‡∆ Á∂ ω∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹‘Û∂ «Íø‚ Á∂ ÿπ«Ó¡≈ ‘∆
’≈‹ ⁄ÒÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ «¬‘∆ √∆ ’∞øÏÒ Á∆ ωÂ Â∂ ÷ºÁ Ïπ‰È Á∆
«Â¡≈ ’Á∂ √ÈÕ Í≈‰∆ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ÁπºË, Óº÷‰, ÿ∆, ¡≈‡≈ Í≈¿∞‰, ¡≈‡≈
«ÚË∆Õ
◊πøȉ, Á≈Òª ËÈ, Í≈‰∆ ◊Ó ’È, √≈∂ Á∂ √≈∂ ’øÓª Ò¬∆ «Óº‡∆ Á∂
Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Ù≈«¬Á ‘∆ ‘π‰ «’√∂ «Í≥‚ ‹ª Ù«‘ «Ú⁄ ’∞øÏÒ «ÓÒ∂Õ
ÏÂȪ Á∆ ‘∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
@ «‹øÈ∂ Ú∆ ÿª «Ú⁄ ¤Ø‡∂ ’∞º‹∂, fi’∂, ÂÍÒ∂, ÚÒ∑‰∆¡ª, ÿÛ∂, Óº‡,
¡≈Ú∆ Í≈¿∞‰∆ ’≈Û∑‰∆¡ª, ⁄≈‡∆¡ª, ¡≈‡≈ ◊πøÈ∑‰ Ò¬∆ Í≈ª, ⁄»ø◊Û∂, Á∆Ú∂, ⁄ºÍ‰,
ÓÈ∞º÷ Á∆¡ª «ÂøÈ Óπº„Ò∆¡ª ÒØÛª ‘È, «‹È∑ª ˘ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ◊ºÒ ’∆, ÿ Ú‰ Á∆ ‘ ⁄∆˜ ÿπ≤«Ó¡≈ ω≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ
◊πºÒ∆, ‹πºÒ∆ Â∂ ’∞ºÒ∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í«‘Òª «Í≥‚ ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¬∂Õ «Í≥‚ ’¬∆ ÿπ«Ó¡≈ «Óº‡∆ Á∂ ̪«‚¡ª Á∂ ω≈¿∞‰ Á∂ È≈Ò È≈Ò «¬º‡ª Á∆
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √ÚÀ-«ÈÌ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÓÈ∞º÷ Á∆¡ª «¬‘ «ÂøÈ∂ ÒØÛª „Ø-„π¡≈¬∆, ¯√Òª Á∆ „π¡≈¬∆ Á≈ ’øÓ Ú∆ ’Á∂ √ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ÿπ«Ó¡≈ª
«Í≥‚ «Ú⁄ ‘∆ Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÷≈‰ Ò¬∆ ¡È≈‹ «Í≥‚ «Ú⁄ ÍÀÁ≈ Ò¬∆ ◊Ë∂ º÷‰∂ Ò≈˜Ó∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬’ ª ̪‚∂ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ◊«Ë¡ª Â∂
‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹È≈È∆¡ª ¡≈‡≈ ⁄º’∆ ”Â∂ Í∆‘ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ’Í≈‘ «Í≥‚ «Óº‡∆ „؉∆ ‘πøÁ∆ √∆, Á»‹∂ «¬º‡ª Â∂ ¯√Òª Á∆ „Ø „π¡≈¬∆ ◊«Ë¡ª Â∂ ’∆Â∆
«Ú⁄ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ √»Â ‹È≈È∆¡ª ’ºÂ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ’ºÍÛ≈ «Í≥‚ Á∂ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ï≈‘ ¡≥Á ‹≈‰ Ò¬∆ ÿπ«Ó¡≈ ◊«Ë¡ª Á∆ ‘∆ √Ú≈∆ ’Á∂
‹πÒ≈‘∂ «Â¡≈ ’ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Á‹∆ «√¿∞∫ «ÁøÁ∂ √ÈÕ «‘‰ Ò¬∆ ’∞ºÒ∆¡ª √ÈÕ «¬ºÊØ∫ º’ «’ «Ú¡≈‘ª «Ú⁄ Ú∆ ◊«Ë¡ª Á∆ ‘∆ √Ú≈∆ ’Á∂ √ÈÕ
ÒØ’ ¡≈Í Ï‰≈ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Î∂ «Í≥‚ª Á∂ Â÷≈‰/«Ó√Â∆ ’º⁄∂ ÿ ω≈¿∞‰ ÿπ«Ó¡≈ «˜¡≈Á≈Â Óπ√ÒÓ≈È ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’∞fi ÿπ«Ó¡≈ «‘øÁ» Ú∆ ‘πøÁ∂
Òº◊ ͬ∂Õ ’∞fi «◊‰Â∆ Á∆¡ª Ú√ª ‘∆ ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹‘Û∆¡ª «Í≥‚ Á∂ √ÈÕ ÿπ«Ó¡≈ª ˘ ÍË≈ÍÂ∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÿπ«Ó¡≈ª Â∂ ÷ث¡ª √ÏøË∆
‘º‡-Ï≈‰∆¬∂ Ù«‘Ø∫ «Ò¡≈ ’∂ Ú∂⁄Á∂ √ÈÕ √≈˘ ’¬∆ ¡÷≈‰ «ÓÒÁ∂ ‘È -

CCI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CD@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÒÛ∆ ÿπ«Ó¡≈ È≈Ò,
’øÈ ÓØÛ∂ ÷ØÂ∂ Á∂Õ
x x x Á∆¡ª ‡À∫’∆¡ª º÷∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ’ج∆ Ú∆ Í«Ú≈ ‘π‰ Í≈‰∆
√»¬∆ ÷ØÂ∆, «’Ò∑∂ ÿπ«Ó¡≈Õ
‹ÁØ∫ ’ج∆ «’√∂ Á∆ Â’Ò∆¯ Ú∂÷ ’∂ ¡≈Í Î˜»Ò Á≈ Áπº÷ ÍÃ◊‡≈Ú∂ ª
«¬‘ ¡÷≈‰ Ú«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘π‰ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ÿπ«Ó¡≈ ̪‚∂ «’Ú∂∫ «Â¡≈ ’Á∂ √È, «’Ú∂∫ ¡≈Ú∆
«Ú⁄ Í’≈¿∞∫Á∂ √È, ¿∞‘ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
Í«‘Òª ⁄ø◊∆ «⁄¿∞’‰∆ ’≈Ò∆ «Óº‡∆ «Í≥‚ «Ú⁄Ø∫ ‹ª È∂Û∂ Â∂Û∂ Á∂ «Í≥‚ª
«Ú⁄Ø∫, «‹ÊØ∫ Ú∆ «ÓÒÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ ˘ ◊«Ë¡ª Â∂ „Ø ’∂ ̪‚∂ «Â¡≈
’È Ú≈Ò∆ ʪ ”Â∂ «Ò¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Î∂ ¿∞√ «Óº‡∆ Á∆ ’¬∆ «ÁȪ º’
ÿ≈‰∆ «Â¡≈ ’Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ‹Á ÿ≈‰∆ ⁄ø◊∆ Â∑ª «Â¡≈ ‘Ø ‹ªÁ∆
√∆, Óº÷‰ Á∆ Â∑ª ÓπÒ≈«¬Ó ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆, ª ̪‚∂ ⁄º’ ’∂ «Â¡≈ ’∆Â∂
‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹‘Û≈ ̪‚≈ «Â¡≈ ’È≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞È∑∆ ’π ◊ج∆ «Óº‡∆ ˘
⁄º’ ’∂ «Ú⁄≈Ò∂ º÷∆ ʪ Â∂ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ⁄º’ «Ú⁄ º÷∂ √π≈ı «Ú⁄
‚ø‚≈ Í≈ ’∂ ⁄º’ ˘ Í»∂ ˜Ø Á∆ ÿπÓ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ √π≈ı «Ú⁄Ø∫ ‚ø‚∂
˘ ’º„ ’∂ «¬’ Í≈√∂ º÷ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ÁØÚ∂∫ ‘ºÊª È≈Ò º÷∆ «Óº‡∆ Á≈
̪‚≈ ‚Ω«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ‚ΩÒ∂ ‘ج∂ ̪‚∂ ˘ «¬’ Ë≈◊∂ È≈Ò ’º‡ ’∂ ⁄º’
ÂØ∫ Ò≈‘ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
√πº’‰ Ò¬∆ º÷ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ Ì≈∂ ̪‚∂ «‹Ú∂∫ ÂΩÒ∂, ⁄≈‡∆¡ª,
’≈Û∑‰∆¡ª, ÿÛ∂, Óº‡ª ¡≈«Á Á∆ ӘϻÂ∆ Á∂‰ Ò¬∆ «¬’ ‘ºÊ «Ú⁄ ÿÛ∂ Á∂
¡≥Á «Óº‡∆ Á∆ ω∆ ÁÈ∆ ÎÛ∑ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Á»√∂ ‘ºÊ È≈Ò «Óº‡∆ Á∆ ‘∆ ¤Ø‡∆
«‹‘∆ ω∆ Ê≈Í∆ È≈Ò ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ ’∞º«‡¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ̪«‚¡ª Á∂ Ó»ø‘ª
Á∂ È∂Û∂ Â∂ «·º‚ª Â∂ ⁄Ó’∆Ò/¡Ï’ Ú∆ Ò≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ’¬∆¡ª Á∂ ’≈Ò∂ ø◊
È≈Ò Ò≈¬∆Ȫ Ú∆ Ò≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ‹Á ̪‚∂ ⁄ø◊∆ Â∑ª √ºπ’ ‹ªÁ∂ √È Âª
«¬È∑ª ̪«‚¡ª ˘ ¡≈Ú∆ «Ú⁄ Í≈ ’∂ Í’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ìª‚∂ Í’≈¿∞‰
Ò¬∆ Í≈Ê∆¡ª, Òº’Ûª Á≈ Ï»≈ ¡≈«Á Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
«¬‘ √∆ ̪‚∂ ω≈¿∞‰ Á∆ «ÚË∆Õ ¡º‹ Í≥‹≈Ï Á∂ ‡≈Ú∂∫ ‡≈Ú∂∫ «Í≥‚ª
«Ú⁄ ‘∆ ÿπ«Ó¡≈ ̪‚∂ ω≈¿∞∫Á∂ ‘È Â∂ ¡≈Ú∆ Í≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «’¿∞∫ ‹Ø «Óº‡∆
Á∂ ̪«‚¡ª Á∆ ÚÂØ∫ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ ‘π‰ ÿ ÿ ÈÒ’∂ ‹ª
CDA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ú≈‡ Ú’√ Á∆¡ª ‡»‡∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ Ï‘πÂ∂ ÒØ’ª È∂ ¡≈͉∂
ÿª ¿∞Í √∆ÓÀ∫‡ Á∆¡ª ‡À∫’∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘È ‹ª ÍÒ≈√«‡’
ÿ«Û¡ª «Ú⁄ È‘∆∫ º÷Á≈Õ ÒØÛ ¡È∞√≈ Í≈‰∆ «√ºË≈ ÈÒ«’¡ª ‹ª ‡»‡∆¡ª
ÂØ∫ ÒÀ ’∂ Ú ÒÀ∫Á∂ ‘È ‹ª ÒØ‘∂, «ÍºÂÒ, √‡∆Ò ‹ª ÍÒ≈√«‡’ Á∆¡ª
Ï≈Ò‡∆¡ª «Ú⁄ Ì ’∂ º÷ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ Á≈Òª ‘π‰ ’∞º«‹¡ª Á∆ ʪ Ï‘πÂ∆¡ª
’±’ª ‹ª ÍÂ∆«Ò¡ª «Ú⁄ ω≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ Òº√∆ Í∆‰ Á≈ «Ú≈‹
‘π‰ «ÁÈØ «ÁÈ ÿ‡ «‘≈ ‘ÀÕ ‹∂’ ÷∂ «’√∂ È∂ ؇∆ Á∂ È≈Ò Òº√∆ ÒÀ ’∂
‹≈‰∆ ‘ØÚ∂, ¿∞‘ ÏÒ∑‰∆ fiº’∂ Á∆ ʪ «ÍºÂÒ, √‡∆Ò ‹ª ¡ÒÓ»È∆¡Ó Á∂ ‚ب
«Ú⁄ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «‹Ê∂ Í«‘Òª ÿ Á∆¡ª Á≈Òª, ¨‰, «Ó⁄, Ó√≈Ò∂,
√ج∆ Â∂ ÿ Á≈ ‘Ø √Ó≈È «Óº‡∆ Á∂ ¤Ø‡∂ Úº‚∂ ̪«‚¡ª «Ú⁄ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈
√∆, ¿∞‘ ‘π‰ ÒØ‘∂, √‡∆Ò, ¡ÒÓ»È∆¡Ó Â∂ ÍÒ≈√«‡’ Á∂ Í∆Í∂, „ØÒ∆¡ª
¡≈«Á «Ú⁄ º«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á≈ ¡÷≈‰ “ÿπ«Ó¡≈∆ ¡≈͉∂ ̪‚∂ ˘ ‘∆ √Ò≈‘πøÁ∆ ‘À”
Á∆ ÚÂØ∫ ‘π‰ «’√ È∂ ’È∆ ‘À? «’¿∞∫ ‹Ø «Óº‡∆ Á∂ ̪‚∂ ª ‘π‰ ωÈØ∫ ‘∆
‘‡Á∂ ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ
@
ÿπÒ≈Û∆/Ú∂ÒÈ≈
ÿπÒ≈Û∆ È≈Ò ◊ßÈ∂ Í∆Û ’∂, √ ’Û≈‘∂ «Ú⁄ ’≈Û∑ ’∂ ◊πÛ Ï‰≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ÿπÒ≈Û∆ Ï≈∂ Áº√‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÀ∫ Íπ≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ◊πÛ Á∆
’∆ Ó‘ºÂÂ≈ ‘øπÁ∆ √∆, Áº√‰≈ ÔØ◊ √ÓfiÁ≈ ‘ªÕ ◊πÛ Á∆ ¿∞√ √Ó∂∫ ‘ ʪ
ÍÃË≈ÈÂ≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘ ’øÓ ◊πÛ ‹ª Ùº’ Úø‚ ’∂ Ùπ» ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÿ
Á∆ È∆∫‘ º÷‰ √Ó∂∫, ¤ºÂ Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ Ú∆ ◊πÛ ‘∆ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊πÛ/
Ùº’ Á∆ ‚Ò∆ È≈Ò «ÙÂ∂ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹Á ’∞Û∆¡ª, Ï‘»¡ª, ÏπÛ∆¡ª
«Ú¡≈‘ ÂØ∫ ’¬∆ Ó‘∆È∂ Í«‘Òª ◊∆ ◊≈¿∞‰∂ Ùπ» ’Á∆¡ª √È, ¿∞È∑ª ˘
◊∆ ◊≈¿∞‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ◊πÛ Á∂ ’∂ ‘∆ «ÚÁ≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Ú¡≈‘ √Ó∂∫
◊πÛ Á∂ ’Û≈‘ Á∂ Ù∆’∂, ’Ï∆Ò∂ ˘ ÍØ√∂ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ◊πÛ Á∂ ◊πÒ◊Ò∂
Í’≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Ïº⁄∂ Á∂ ‹ÈÓ √Ó∂∫ Ú∆ ◊πÛ Á∆ Ì∂Ò∆ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ◊πÛ
È≈Ò ‘∆ ÒØ‘Û∆ Úø‚∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ◊πÛ, Ùº’ ¿∞√ √Ó∂∫ ıπ≈’ Á≈ ˜»∆ «‘º√≈
‘πøÁ≈ √∆Õ
CDB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈

¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ◊øÈ∂ ⁄»Í‰ Â∂ √ Í∆‰ Á≈ Ï‘π «Ú≈‹ √∆Õ ‹Á
Í≥‹≈Ï Â∂ ◊Ø«¡ª Á≈ ≈‹ ‘Ø«¬¡≈ ª ¿∞È∑ª È∂ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ⁄≈‘ Í∆‰≈
ÍÃ⁄Ò ’∆Â≈Õ «‹√ Á≈ ÍÂ∆ ⁄≈‘ Í∆‰ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∆ ÍÂÈ∆
¿∞√ ˘ ⁄≈‘ ¤º‚ ’∂ ◊øÈ∂ ⁄»Í‰ Á∆ «√¯≈«Ù ’Á∆ ‘πøÁ∆ √∆-
Ú∂ ±ø ⁄≈‘ ◊Ø«¡ª Á∆ ¤º‚ Á∂,
◊ø«È¡ª Á≈ √ ⁄»Í ÒÀÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í«Ú≈ Á∂ ’¬∆ ◊Ì» ¤Û∂ «‘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹∂’
ºÏ √ϺÏØ∫ ¤Û∂ «‘ ◊¬∂ ‹∂· Á∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ ª Ú∆ ¿∞√ Á∆
Ì‹≈¬∆ ◊πÛ ‘∆ Úø‚Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ -
¤Û∂ ‹∂· Á∆ ‘ج∆ ’∞ÛÓ≈¬∆,
◊Ò∆¡ª ”⁄ ◊πÛ Úø‚Á∆Õ
‹∂’ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’ج∆ Óπ’ºÁÓ≈ «‹ºÂ ‹ªÁ≈ √∆, ª Ú∆ ◊πÛ
Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈¡Á «Ú⁄ ◊πÛ Á∆ ʪ Òº‚±¡ª È∂ ÒÀ Ò¬∆-
Òº‚± Úø‚Á∆ Â√∆ÒØ∫ «È’Ò∆,
Í«‘Ò∆ Í∂Ù∆ Ô≈ ¤∞º‡ «◊¡≈Õ
◊ºÒ ’∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’ج∆ Ú∆ ’≈‹ ◊πÛ ÂØ∫ «ÏȪ √øÍ»È È‘∆∫
√Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ò˙, ‘π‰ ÿπÒ≈Û∆ Á∆ ωÂ Ï≈∂ Ú∆ √π‰ ÒÚØÕ
ÿπÒ≈Û∆ √≈∆ Á∆ √≈∆ ÒØ‘∂ Á∆ Á∂◊ Á∆ ω∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ √Ì ÂØ∫ ‘∂·Ò∂
«‘º√∂ ˘ «‹Ê∂ √ «È’Ò ’∂ «‚◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ «‹√ Â∂ Ú∂Ò‰∂ «Î‡ ‘πøÁ∂
√È, ¿∞√ ˘ Í≈∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í≈∆ ÍªÂ Á∆ Â∑ª «√«¡ª ÂØ∫ ¿∞µ⁄∆
CDC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘πøÁ∆ √∆ ª ‹Ø √ Ï≈‘ È≈ ‚∞ºÒ∑∂Õ Í≈∆ Á≈ ¡◊Ò≈ «‘º√≈ ÍÈ≈Ò∂ Á∆
Ù’Ò Á≈ Ï«‰¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ÍÈ≈Ò≈ ‘∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÍÈ≈Ò∂ «Ú⁄Ø∫
Á∆ √ «È’Ò ’∂ Í∆Í∂∂ «Ú⁄ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ÿπÒ≈Û∆ Á∂ ¡◊Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ ÁØ
Ú∂ÒÈ∂ Òº◊∂ ‘πøÁ∂ √È Â∂ «¬’ Ú∂ÒÈ≈ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª Ú∂Ò«È¡ª
Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ Í≈∆ «Ú⁄ √Àµ‡ ’∆Â∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ú∂Ò«È¡ª ¿∞Í Á∂◊ Á≈
„º’‰ Òº«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ˺’Û ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄
«¬√ ˘ «√’ØÍ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ˺’Û «Ú⁄ Ú∂Ò«È¡ª Á∂ ¿∞ÍÒ∂ «√∂
«Îº‡ ’∆Â∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ëº’Û «Ú⁄ «¬’ ÓØ∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹ÊØ∫ Á∆ «¬’ Ú∂ÒÈ∂ Á≈
«√≈ Ï≈‘ «È’«Ò¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ «√∂ ¿∞Í Á∂◊ Á≈ ‡ØÍ≈ «Îº‡ ’∆Â≈
‹ªÁ≈ √∆, «‹√ «Ú⁄ ÿπÒ≈Û∆ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ Òº’Û Á∆ ◊ÁÒ Í≈¬∆
‹ªÁ∆ √∆Õ Í≈∆ Â∂ ˺’Û ˘ Ó∂Ò‰ Ò¬∆ Ú∂Ò«È¡ª ÂØ∫ Ï≈‘ ÁØ Í≈√∂
Ï≈‘∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ Ï≈‘∆¡ª Í≈∆, ˺’Û Â∂ Ú∂Ò«È¡ª ˘
’ø‡ØÒ ’Á∆¡ª √ÈÕ
Ú∂Ò«È¡ª Á∂ ¿∞ÍÒ∂ «√«¡ª «Ú⁄ ÁøÁ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¡◊Ò∂ ÁØÚª
Ú∂Ò«È¡ª Á∂ ¡º◊∂ «¬’ Á∂◊ Á∆ κ‡∆ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ÏÛ≈
√≈≈ √π≈ı ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ÿπÒ≈Û∆ Á≈ Ó»ø‘ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ Ó»ø‘ «Ú⁄ Á∆
‘∆ ◊øÈ∂ ÿπÒ≈Û∆ «Ú⁄ Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÿπÒ≈Û∆ «Ú⁄ ◊øÈ∂ Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ÏøÁ∂
Á∂ ÏÀ·‰ Ò¬∆ ˜Ó∆È È∆Ú∆∫ ͺ‡ ’∂ ‹◊∑≈ ω≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ È∆Ú∆∫ ʪ ¬∂√ ’
’∂ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆ ª ‹Ø ÿπÒ≈Û∆ Á∆ ◊ÁÒ ¡≈√≈È∆ È≈Ò ◊øÈ∂ Ò≈¿∞‰
Ú≈Ò∂ ÏøÁ∂ Á∂ ¿∞Í Á∆ ¶ÿ √’∂Õ ¬∂√ Â∑≈ ‘∆ «‹Ê∂ ◊øÈ∂ ÿπÒ≈Û∆ «Ú⁄
Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ º÷∂ ‹ªÁ∂ √È, ¿∞‘ ʪ Ú∆ ËÂ∆ ͺ‡ ’∂ È∆Ú∆∫ ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ √∆
ª ‹Ø ◊ø«È¡ª Á∆ Ì∆ ¿∞Í Á∆ ÿπÒ≈Û∆ Á∆ ◊ÁÒ ¡≈√≈È∆ È≈Ò ¶ÿ
√’∂Õ
ÿπÒ≈Û∆ ˘ ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º‚‰ Ò¬∆ ÿπÒ≈Û∆ Á∆ Í≈∆ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂
‘∂·ª ˘ ÚË≈¬∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ï≈‘∆¡ª Á∂ ‘∂·ª Ú∆ «¬‘ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ ÚË∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
«¬È∑ª «‘º«√¡ª «Ú⁄ ◊Ò∆¡ª º÷∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ÚË∂ ‘ج∂ «‘º«√¡ª
Á∂ ʺÒ∂ ÁØ ÁØ Ó˜Ï»Â Òº’Ûª ËÂ∆ «Ú⁄ ‚±øÿ∆¡ª ◊º‚∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
«¬È∑ª Òº’Ûª Á∂ «√«¡ª «Ú⁄ Á∆ Â∂ Í≈∆ Á∂ ‘∂·Ò∂ «‘º√∂ «Ú⁄ ¤º‚∂ √π≈ıª
«Ú⁄ Á∆ ÒØ‘∂ Á∂ ’≈ÏÒ∂ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È, «‹‘Û∂ ÿπÒ≈Û∆ ˘ ‹’Û ’∂ º÷Á∂
√ÈÕ
ÿπÒ≈Û∆ ÏÒÁª Á∆ ‹ØÛ∆ ‹ª ¿±· È≈Ò ⁄Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÏÒÁª Á∆
CDD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‹ØÛ∆ ˘ ◊ÁÒ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊ÁÒ Ú∂Ò«È¡ª ˘ ⁄Ò≈¿∞∫Á∆
√∆Õ ◊øÈ∂ Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ ÿπÒ≈Û∆ «Ú⁄ ◊øÈ∂ Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ √ «È’Ò ’∂ Í≈∆
«Ú⁄ Á∆ ‘πøÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ËÂ∆ «Ú⁄ ‚±øÿ∂ º÷∂ Í∆Í∂ «Ú⁄ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ¬∂√ Í∆Í∂ ˘
Ú‘≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÿπÒ≈Û∆ Á∆ ÍÀÛ Á∂ È≈Ò ‘∆ Ú«‘‰∆ ω≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
Ú«‘‰∆ «¬’ Ï‘π ÏÛ∂ ¡≈’≈ Á≈ ⁄πÒ∑≈ ‘πøÁ≈ √∆, «‹√ Á∂ ¿∞Í ◊πÛ
ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ’Û≈‘≈ º«÷¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ◊πÛ Ï‰≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ H
Ú«‘¡ª/Í∆Í∂ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ AB Í∆«Í¡ª Á≈ √ ’Û≈‘∂ «Ú⁄ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
’Û≈‘∂ ¿∞Í «¬’ ‡Ø’∆ º÷∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ «Ú⁄ ÓÒÓÒ Á≈ ’ºÍÛ≈
º«÷¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ’Û≈‘∂ «Ú⁄ √ Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ √ «Ú⁄ ‹Ø «Èº’ √ºπ’ ‘πøÁ≈
√∆, ¿∞‘ ‡Ø’∆ «Ú⁄ «‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ
√ Í’≈¿∞‰ Â∂ ◊πÛ Ï‰≈¿∞‰ Ò¬∆ ◊ø«È¡ª Á∆ √πº’∆ ͺÂ∆, √ÒÚ≈Û
Á∆ ¡º◊ Á∂ √∂’ Á∆ ÚÂØ∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ◊ø«È¡ª Á∂ √πº’∂ º«Ê¡ª Á∆
ÚÂØ∫ Ú∆ √ Í’≈¿∞‰ Ò¬∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ◊øÈ∂ Á∂ √ ˘ √≈¯ ’È
Ò¬∆ «Ìø‚∆ Á∂ √πº’∂ Ï»«‡¡ª ˘ ’º‡ ’∂ Í≈‰∆ «Ú⁄ ¿∞Ï≈«Ò¡ª ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√
¿∞Ï≈Ò∂ ‘ج∂ Í≈‰∆ ˘ ’Û≈‘∂ «Ú⁄ ◊Ó ‘Ø ‘∂ √ «Ú⁄ Í≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
«¬√ È≈Ò √ «Ú⁄ ‹Ø ÓÀÒ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘ ¿∞Í ¡≈ ‹ªÁ∆ √∆, «‹√ ˘
Òº’Û Á∂ ‘ºÊ∂ «Ú⁄ Òº◊∆ ¤≈ȉ∆ È≈Ò √ «Ú⁄Ø∆ Ï≈‘ ’º„ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ √
Á∆ «¬‘ ÓÀÒ ÍÙ»¡ª Á∆ ıπ≈’ «Ú⁄ Ú ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ √ ˘ Òº’Û Á∂ Ó’√»Á
È≈Ò «‘Ò≈¿∞∫Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ √ ͺ’Á≈ √∆, √ «Ú⁄ ÏπÒÏπÒ∆¡ª
ωÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á √ ͺ’ ’∂ ◊πÛ Ï‰È ÔØ◊ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆, ª «¬√ ˘
’Û≈‘∂ «Ú⁄Ø∫ Òº’Û Á∂ ⁄Ω√ ‹ª ◊ØÒ Ï‰∂ ¡≈’≈ Ú≈Ò∂ ÏÛ∂ √≈∂ ‡ºÏ «Ú⁄
¿∞ÒÁ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹√ ˘ ◊ø‚ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‹Á «¬‘ ÊØÛ∑≈ ·ø‚≈ ‘Ø
‹ªÁ≈ √∆ ª «¬√ ˘ ÒØ‘∂ Á∂ ÏÛ∂ ÏÛ∂ ÷π⁄«‰¡ª È≈Ò ¿∞Ò‡≈¡ ÍπÒ‡≈¡ ’∂
⁄ø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª ÷π⁄«‰¡ª ˘ ⁄ø‚‰∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ⁄ø‚ ’∂ ◊πÛ
Á∆¡ª Ì∂Ò∆¡ª ‹ª Í∂Ù∆¡≈ ‹ª Ùº’ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Í≥‹ ’∞ «’ÒØ ◊πÛ ˘
«¬’ ʪ ”’º·≈ ’ ’∂ ‹Ó≈¿∞‰ ˘ Ì∂Ò∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ Ì∂Ò∆¡ª, Í∂Ù∆¡ª Â∂
Ùº’ ˘ Ó؇∂ ÷∂√ Â∂ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á «¬‘ √πº’ ’∂ ·ß‚∆¡ª ‘Ø
‹ªÁ∆¡ª √È Âª «¬È∑ª ˘ ÿª ˘ ÒÀ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞Ȫ √«Ó¡ª Á≈ ‘∆
«√¡≈«‰¡ª Á≈ «’‘≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡÷≈‰ ‘À -
ͺπ ÍÛ∑≈«¬¡≈ ÌÒ≈,
’Ó≈Á Í∆«Û¡≈ ÌÒ≈Õ
CDE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘∞‰ Ó≈ÒÚ∂ «Ú⁄ ÿπÒ≈Û∆¡≈ ÿº‡ ‘∆ Ș ¡≈¿∞∫Á∆¡ª ‘ÈÕ Áπ¡≈Ï∂
¡Â∂ Ó≈fi∂ «Ú⁄ ¡‹∂ Ú∆ √Û’ª Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ ’¬∆ ÿπÒ≈Û∆¡ª ⁄ÒÁ∆¡ª
«ÓÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª ˘ Ô±.Í∆. Á∂ ÍÃÚ≈√∆ Ó˜Á» Â∂ ·∂’∂Á≈ ⁄Ò≈¿∞∫Á∂
‘ÈÕ «¬‘ «˜Ó∆∫Á≈ª ÂØ∫ ˜Ó∆È ·∂’∂ ”Â∂ ÒÀ ’∂ ÿπÒ≈Û∆¡ª Ò≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
◊øÈ≈ «˜Ó∆∫Á≈ª ÂØ∫ ı∆Á ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ Í «¬‘ ÿπÒ≈Û∆¡ª ÏÒÁª ‹ª ¿±·ª
È≈Ò ⁄Ò≈¿∞‰ Á∆ ʪ «¬ø‹‰ª È≈Ò ⁄Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
@
Ï≈˜∆ Í≈¿∞‰∆
’Ò≈Ï≈˜∆ Ò≈¿∞‰, ’Ò≈Ï≈˜∆ ÷≈‰, ˘ Ï≈˜∆ Í≈¿∞‰∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ‘ «’ºÂ∂ È≈Ò √ÏøË ÒØ’ «Íø‚ª «Ú⁄ «‘øÁ∂ √ÈÕ
¡≈͉∂ «’ºÂ∂ ’Á∂ √ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ ‘∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ √ÚÀ-
«ÈÌ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ï≈˜∆ Ï≈˜∆◊ ‹≈Â∆ Ú≈Ò∂ Í≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
«Ú⁄ √≈∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ Ï≈˜∆◊ È‘∆∫ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ AB √≈Òª
Ï≈¡Á Ï≈˜∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ï≈˜∆ È≈Ò √Ïø«Ë √≈˘ ’¬∆ Óπ‘≈Ú∂ Ú∆
«ÓÒÁ∂ ‘È «‹Ú∂∫ ’øÓ «√∂ ⁄Û∑ ‹≈‰ ˘ “Ï≈˜∆ ÒÀ ‹≈‰≈” ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¡≈√
Á∂ ¿∞Ò‡ ’øÓ ‘؉ ˘ “Ï≈˜∆ Íπº·∆ ÍÀ‰∆” ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
Ï≈˜∆◊ª È∂ «‹√ «Í≥‚ «Ú⁄ Ï≈˜∆ Í≈¿∞‰∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘ ¡≈͉≈
√≈≈ Ù∆’≈ ’Ï∆Ò≈ ÒÀ ’∂ ¿∞√ «Í≥‚ «Ú⁄ Ï≈˜∆ Í≈¿∞‰ ÂØ∫ «¬’ Ó‘∆È≈
Í«‘Òª Í‘πø⁄ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Í≥‚ Ú≈Ò∂ ¿∞È∑ª Á∂ «‘‰ Á≈ ÍÃÏøË ’Á∂ √ÈÕ
÷≈‰ Í∆‰ Ò¬∆ √Á ”’º·∆ ’’∂ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
CDF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «Íø‚ «Ú⁄ «‘øÁ∂ ‘ج∂ Ï≈˜∆◊ Ï≈˜∆ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ √≈∂ ’ÂÚª Á∆
ÍÃÀ’«‡√ ’Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ «Í≥‚ª Á∂ ÁÚ≈«˜¡ª ¡º◊∂ ÷πÒ∑∆ ʪ
‘πøÁ∆ √∆, «‹Ê∂ Ï≈˜∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ï≈˜∆ ÍÀ∫Á∆ √≈≈ «Í≥‚ Ú∂÷Á≈ √∆Õ
¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ «Í≥‚ª Á∂ ÒØ’ Ú∆ ÍÀ∫Á∆ Ï≈˜∆ ˘ Á∂÷‰ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ‹∂ «’√∂
Óπ«‡¡≈ Á≈ ÿ Ú≈Ò≈ «Í≥‚ «Ú⁄ ÍÀ∫Á∆ Ï≈˜∆ √Ó∂∫ ÿ ÏÀ·≈ ‘πøÁ≈ √∆, ª
¿∞√ Á∆ ÍÂÈ∆ ¿∞√ ˘ Ï≈˜∆ ÍÀ∫Á∆ Á∂÷‰ ‹≈‰ Ò¬∆ Â∞øÈÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆-
ÁÚ≈˜∂ ÍÀ∫Á∆ Ï≈˜∆,
±ø Ï≈˜∆ «’¿∞∫ È∆ Á∂÷Á≈?
Ï≈˜∆ Í≈¿∞‰ √Ó∂∫ ¿∞µ⁄∆ ¤≈Ò Â∂ ‘Ø ¤≈Òª Ò≈¿∞‰ Á∂ ’ÂÚ «˜¡≈Á≈
«Á÷≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞µ⁄∆ ¤≈Ò Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ «¬’ Ï‘π ÚË∆¡≈ Òº’Û Á≈
Ò⁄’Á≈ κ‡≈ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Îº‡∂ ˘ √∑Ø∫ Á≈ Â∂Ò Ò≈ ’∂ Әϻ ’∆Â≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ κ‡∂ ˘ «Â¤∆ ¤∂Í «Ú⁄ ËÂ∆ «Ú⁄ ◊º«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Ï≈˜∆ Í≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª Á∂ √∆ Â∂ «√¯ ‹ªÿ∆¡≈ ‘∆ Í≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
√∆ ¿∞Í Â∂Ò Ó«Ò¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¤≈Ò Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ Á» ÂØ∫ ̺‹ ’∂ ¡≈ ’∂
◊º‚∂ κ‡∂ ¿∞Í ÍÀ º÷ ’∂ ¿∞µ⁄∆ ¤≈Ò Ò≈¿∞∫Á≈ √∆Õ «‹ºÊ∂ ¿∞µ⁄∆ ¤≈Ò Ò≈¿∞‰
Ú≈Ò≈ ¡≈ ’∂ «‚◊Á≈ √∆/Í‘πø⁄Á≈ √∆, ¿∞√ ʪ ˘ ’‘∆ È≈Ò ‚±øÿ∆ ͺ‡ ’∂ ÍØÒ≈
’∆Â≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ‘Ø ¿∞µ⁄∆ ¤≈Ò Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ κ‡∂ ÂØ∫ ÊØÛ∑∆ Á»∆ Â∂, κ‡∂ ÂØ∫
’≈¯∆ ¿∞µ⁄≈ Ó≥‹≈ ÷Û∑≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Î∂ ¿∞√ ÷Û∑∂ Ó≥‹∂ ¿∞Í Á∆ ¤≈Ò
Ó≈Á∂ √ÒÕ ¿∞µ⁄∆ ¤≈Ò Ò≈¿∞‰ √Ó∂∫ ’¬∆ Ò؇ Í؇‰∆¡ª Ú∆ ÷ªÁ∂ √ÈÕ ‘Ø
Ú∆ ’¬∆ ’ÂÚ ’Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª ¤≈Òª ˘ ͺ‡Û∆ Á∆¡ª ¤≈Òª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
ËÂ∆ ¿∞Í ÁØÚ∂∫ ‘ºÊ Ò≈ ’∂ ’¬∆ «’√Ó Á∆¡ª ’Ò≈Ï≈˜∆¡ª ’Á∂ √ÈÕ
¿∞È∑ª ’ØÒ ÒØ‘∂ Á∂ ⁄º’ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª Á∂ «Ú⁄ Á∆ ¤≈Òª Ó≈Á∂ √ÈÕ
’¬∆ ⁄º’ª «Ú⁄ ÒØ‘∂ Á∆¡ª ¤∞∆¡ª Òº◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹È∑ª «Ú⁄ Á∆
Ú∆ ¤≈Òª Ó≈Á∂ √ÈÕ ⁄º’ª È≈Ò Ò∆ª ÏøÈ∑ ’∂, Â∂ Ò∆ª ˘ ¡º◊ Ò≈ ’∂, ¿∞√
Á∂ «Ú⁄Ø∫ Á∆ Ú∆ ¤≈Òª Ò≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ÂÒÚ≈ Á∂ ÁØÚ∂∫ «√«¡ª ”Â∂ Ò∆ª ÏøÈ∑
’∂, Ò∆ª Â∂ «Óº‡∆ Á≈ Â∂Ò Í≈ ’∂, Î∂ ¿∞È∑ª Ò∆ª ˘ ¡º◊ Ò≈ ’∂, ÂÒÚ≈
˘ Ó»ø‘ «Ú⁄ ÎÛ ’∂, ◊ØÒ ⁄º’ «Ú⁄ Á∆ Ú∆ ¤≈Òª Ó≈Á∂ √ÈÕ ÒØ‘∂ Á∂ ’¬∆
¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ ⁄º’ª «Ú⁄Ø∫ Á∆ ¡≈͉∂ √≈∂ √∆ ˘ ’º„Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ï≈˜∆◊ª
Á∂ √∆ª «Ú⁄ Ò⁄’ Ï‘π ‘πøÁ∆ √∆Õ «‹√ Â∑ª ⁄≈‘πøÁ∂ √È, √∆ ˘ ÓØÛ
ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ º√∂ ¿πÍ Á∆ Â∞Á∂ √ÈÕ ‘Ø Ú∆ ’¬∆ ’ÂÚ ’Á∂ √ÈÕ
Ï≈˜∆ Í≈¿∞‰ «Í¤Ø∫ Ï≈˜∆◊ ÷∂√ ËÂ∆ ¿∞Í «Ú¤≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ √≈∂
CDG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
«¬’º· ˘ ¡≈͉∆ «¬º¤≈ ¡È∞√≈ ÍÀ√∂, ’ÍÛ∂, Á≈‰∂ Á∂‰ Ò¬∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
ÒØ’ ÍÀ√∂ Ú∆ «ÁøÁ∂ √È, √»‡, Áπͺ‡∂, ÷∂√, ͺ◊ª, Á≈‰∂, ◊πÛ, Ùº’ Ú∆ «ÁøÁ∂
√ÈÕ
‘π‰ Í≥‹≈Ï Á∂ «’√∂ «Í≥‚ «Ú⁄ Ú∆ Ï≈˜∆ È‘∆∫ ÍÀ∫Á∆Õ √≈‚≈ «¬‘
«Ú√≈ ◊π˜∂ √Ó∂∫ Á∆ ’‘≈‰∆ ω «◊¡≈ ‘ÀÕ
@
»ø «Íø‹‰∆/Â≈Û≈
»ø Â≈Û∂ È≈Ò «Í≥‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆, Â≈Û≈ ’∆ ‘πøÁ≈ √∆? ’∆
’øÓ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆? «ÏÒ’∞Ò ‘∆ È‘∆∫ Áº√ √’Á∆Õ È≈ ‘∆ ¡º‹ Á∆ Í∆Û∑∆ È∂
Â≈Û≈ Ú∂«÷¡≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ Â≈Û∂ ˘ »ø Í∂∫‹≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂
√ÈÕ ’Í≈‘ ÂØ∫ ⁄ø◊∆ »ø ω≈¿∞‰ Ò¬∆ ’Í≈‘ ˘ ’¬∆ √‡∂‹ª «Ú⁄Ø∫ ¶ÿ‰≈
ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ⁄π◊∆ ‘ج∆ ’Í≈‘ «Ú⁄Ø∫ Í«‘Òª ⁄ø◊∆ ⁄ø◊∆ «’√Ó Á∆ ’Í≈‘, «‹√
˘ Îπº‡ ’«‘øÁ∂ √È, ¿∞‘ ’º„∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬È∑ª Îπº‡ª ˘ ËπºÍ∂ √π’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ √πº’∂ ‘ج∂ Îπº‡ª ˘ Î∂ ± Á∆ ¤‡∆ È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª fiøÏ ’∂, Îπº‡ª «Ú⁄Ø∫ ‹Ø
’Í≈‘ Á∂ ͺ«Â¡ª Á∂ Ï∆’ ¡≥Ù, «Óº‡∆ Á∂ «’È’∂ ¡Â∂ ‘Ø «Èº’-√πº’ ‘πøÁ≈
√∆, √≈¯ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √≈¯ ’∆Â∂ Îπº‡ª ˘ Î∂ ‹È≈È∆¡ª »ø Ú∂Ò‰∂ È≈Ò
Ú∂Ò∑ ’∂ »ø ω≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ ω∆ »ø ˘ Â≈Û∂ È≈Ò «Í≥‹ ’∂ ‹≈¬∆¡ª,
◊ÁÀÒ∂, √‘≈‰∂ Ì≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Í≥‹∆ »ø Á∆¡ª Í»‰∆¡ª Úº‡∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
√ÈÕ Í»‰∆¡ª ’ºÂ ’∂ Ë≈◊≈, √»Â ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √»Â, Ë≈◊∂ ÂØ∫
’ºÍÛ≈ «Â¡≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊ºÒ ’∆, ÓÈ∞º÷ ‹≈Â∆ Á∆ Ú‰ Ú≈Ò∆
‘ Ú√ Ë≈◊∂, √»Â ÂØ∫ «Â¡≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ
CDH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «Í≥‚ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √ÚÀ-«ÈÌ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÷≈‰, Í«‘ȉ,
«‘‰ Ú≈Ò∆ ‘ Ú√Â, «√Ú≈¬∂ ¨‰ ‹ª «¬’ ¡ºË∆ ‘Ø Ú√ ÂØ∫, ‘ Ú√Â
«Í≥‚ª «Ú⁄ «ÓÒÁ∆ √∆Õ ‘ ‹≈ Á∂ ÒØ’ «Í≥‚ª «Ú⁄ «‘øÁ∂ √ÈÕ Â≈Û∂ Á≈
’øÓ ‹πÒ≈‘∂, Ì≈¬∆ ¡Â∂ Â∂Ò∆ ’Á∂ √ÈÕ ‘π‰ ÓÀ∫ Âπ‘≈˘ »ø «Í≥‹‰∆/Â≈Û≈
«’‘Ø «‹‘≈ ‘πøÁ≈ √∆, «’Ú∂∫ ωÁ≈ √∆, ¿∞‘ Áº√‰ ‹≈ «‘≈ ‘ªÕ
Â≈Û≈ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ «¬’ F ’∞ Îπº‡ ¶Ó∆ Â∂ D ’∞ «¬ø⁄ ◊ØÒ «‹‘∆
Òº’Û Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Òº’Û ˘ øÁ∂ È≈Ò ⁄ø◊∆ Â∑ª øÁ ’∂ ◊ØÒ ’∆Â≈
‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ◊ØÒ ’∆Â∆ ¶Ó∆ Òº’Û ˘ ‚ø‚≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ‚ø‚∂ Á≈
«¬’ «√≈ Ó؇≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «‹¿∞∫ «‹¿∞∫ Á»‹∂ Í≈√∂ ˘ ‹ªÁ≈ √∆, «¬‘ ÊØÛ∑≈
ÊØÛ∑≈ ÍÂÒ≈ ‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó؇∂ «√∂ Ú≈Ò∂ «‘º√∂ È≈Ò Îº‡∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
«‹√ Á∂ ÁØ Í≈√∂ ‚∂„ ’∞ Îπº‡ Á∂ ‘πøÁ∂ √È Â∂ Â∆‹≈ Í≈√≈ ◊πÒ≈¬∆ Á∂ ’∂
ω≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¬∂√ κ‡∆ ˘ ͺ÷≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‚ø‚∂ Á∂ Á»√∂ «√∂ Â∂ Ú∆
«¬’ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ ¡Ë ◊ØÒ ¡≈’≈ Á∆ κ‡∆ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ ˘ Óª◊∆
’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ Á≈ √≈¬∆˜ H/I ’𠫬ø⁄ Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Óª◊∆ ¿∞Í «¬’
◊πÒ≈¬∆Á≈ ¡ºË≈ ’∞ «¬ø⁄ Á∆ κ‡∆ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆, «‹√ Á∂ ¿∞Í Á∆ ÂøÁ∆
¶ÿ≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
‚ø‚∂ Á∂ Ó؇∂ «√∂ «Ú⁄ «‹Ê∂ ͺ÷≈ ‹Ø«Û¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∂ È≈Ò «¬’
«’ºÒ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ Â∑ª «‹Ê∂ Óª◊∆ Á»√∂ «√∂ È≈Ò ‹ØÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆,
¿∞√ Á∂ È≈Ò Ú∆ «¬’ «’ºÒ Ò≈¬∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‚ø‚∂ Ú≈Ò∆ «’ºÒ «Ú⁄ ÂøÁ∆ ÏøÈ∑
’∂ Â∂ ͺ÷∂ Á∂ ¿∞ÂØ∫ Á∆ ÂøÁ∆ ¶ÿ≈ ’∂ Î∂ Óª◊∆ Á∂ ¿∞Í Á∆ ÂøÁ∆ ¶ÿ≈ ’∂
ÂøÁ∆ ˘ ‚ø‚∂ «Ú⁄ Òº◊∂ «’ºÒ È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÂøÁ∆ Á≈ Ï≈’∆
Ï«⁄¡≈ «‘º√≈ ‚ø‚∂ È≈Ò ÚÒ∑∂‡ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÂøÁ∆ Á∆ ÊÊ≈‘‡ ‘∆ »ø
«Í≥‹Á∆ √∆Õ »ø «Í≥‹«Á¡ª ÂØ∫ ÂøÁ∆ ‡πº‡Á∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ ‹Ø Ï⁄∆ ‘ج∆
ÂøÁ∆ ‚ø‚∂ È≈Ò ÏøÈ∑∆ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞√ ˘ ÷ØÒ∑ ’∂ ÚÂÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ÂøÁ∆ Á∆
¶Ï≈¬∆ ’≈¯∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÂøÁ∆ Ó∆ Óºfi Á∂ ⁄ÓÛ∂ Á∆ √π’≈ ’∂ ω≈¬∆ ◊¬∆ º√∆
˘ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
ͺ÷∂ Á∂ «‘º√∂ Â∂ «‹ÊØ∫ Á∂ ¿∞Í Á∆ ÂøÁ∆ ˘ ¶ÿ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√
¿∞Í Íπº¤Û Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Íπº¤Û ⁄ÓÛ∂ Á∆ «¬ø⁄ ’∞ ⁄ΩÛ∆ ÚºË∆ ˘
’«‘øÁ∂ √ÈÕ Íπº¤Û ˘ ’º√ ’∂ º÷‰ Ò¬∆ Ú∆ Òº◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Íπº¤Û ÂøÁ∆ ˘
◊Û Òº◊‰ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞∫Á∆ √∆Õ Â≈Û∂ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ Òº’Û Á∆ Ó»ø◊∆
CDI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
‘πøÁ∆ √∆, «‹√ Á∆ ¤∂Í ¡º‹ ’Ò∑ Á∂ Ú«‹Ù ’È Ú≈Ò∂ ‚øÏÒª Á∆ Â∑ª
‘πøÁ∆ √∆Õ Ó»ø◊∆ AE ’∞ «¬ø⁄ Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÷≈Á ’∂ ω≈¬∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ó»ø◊∆
Á≈ «Ú⁄≈Ò∂ Ú≈Ò≈ «‘º√≈ ÍÂÒ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «Ú⁄≈Ò∂ ÍÂÒ∂ «‘º√∂ ÂØ∫ ‘∆ Ó»ø◊∆
˘ ⁄Ò≈¿∞‰ √Ó∂∫ Ϋۡ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ó»ø◊∆ Á∂ ÁØÚ∂∫ «’È≈∂ ◊πÒ≈¬∆Á≈ Ó؇∂
‘πøÁ∂ √ÈÕ Ó»ø◊∆ ˘ ’¬∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ Ëπ‰Ëπ‰∆ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
Â≈Û∂ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ Í«‘Òª Ϫ√ Á∆ Ò⁄’Á≈ Î≈’Û Ò¬∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ ¬∂√ Î≈’Û Á∂ ÁØÚ∂∫ «√«¡ª È≈Ò º√∆ ÏøÈ∑ ’∂ «¬È∑ª º√∆¡ª ˘ ¤ºÂ
Á∆¡ª ’Û∆¡ª È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ ‹ª Áı È≈Ò ÏøÈ∑ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
«¬√ ˘ ‡ø◊‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‡ø◊‰∂ Á∂ «√«¡ª Â∂ ÁØ º√∆¡ª ÏøÈ∑∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √È, ‹Ø Â≈Û∂ º’ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ «¬È∑≈ º√∆¡ª ˘ Â≈Û∂ Á∆
Òº· È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª º√∆¡ª ˘ ‰∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ‡ø◊‰≈
Â≈Û∂ ˘ √Í«ø◊ Á≈ ’øÓ «ÁøÁ≈ √∆Õ Â∂Ò∆ Á∂ «¬’ ‘ºÊ «Ú⁄ Â≈Û∂ Á≈ ‚ø‚≈
Ϋۡ≈ ‘πøÁ≈ √∆, Á»√∂ ‘ºÊ «Ú⁄ Ó»ø◊∆ ÎÛ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Â≈Û∂ ‘∂·ª Ú∂Ò∑∆ ‘ج∆
»ø ͬ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ Â∂Ò∆ Ó»ø◊∆ ÂøÁ∆ ”Â∂ Ó≈Á≈ √∆Õ ÂøÁ∆ Ú∂Ò∑∆ ‘ج∆ »ø È≈Ò
Òº◊ Òº◊ ’∂ »ø ˘ «Í≥‹∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª Â≈Û≈ ’øÓ ’Á≈ √∆, »ø
«Í≥‹Á≈ √∆Õ ’¬∆ Ú∂ »ø Á≈ ’ج∆ «‘º√≈ «Í≥‹‰ ÂØ∫ «‘ ‹ªÁ≈ √∆, ¿∞√ ‘∆
»ø ˘ ’µ⁄∆ »ø ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ »ø Â∂Ò∆ ˘ Î∂ «Í≥‹‰∆ ÍÀ∫Á∆ √∆Õ «¬√ √ÏøË∆
ÒØ’ ◊∆ ‘À -
Ò≈ Á∂ Â∂Ò∆¡≈ Â≈Û≈,
»ø Ó∂∆ ’º⁄∆ ͬ∆Õ
‘π‰ «Íø‚ª, Ù«‘ª «Ú⁄ Â≈Û∂ ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Â∂Ò∆/‹πÒ≈‘∂/Ì≈¬∆ ‘∆
È‘∆∫ ‘∂Õ ‘π‰ ’Í≈‘ Á∆ «ÚÒ≈¬∆ Â∂ «Í≥‹≈¬∆ ÓÙ∆Ȫ È≈Ò ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Â≈Û≈
‘π‰ Í≥‹≈Ï «Ú⁄Ø∫ Â∞‘≈˘ Ì≈«Ò¡ª Ú∆ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊≈Õ √≈‚≈ «¬‘ ‘ºÊ ¿πÁÔØ◊
¡ÒØÍ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
@
CE@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÒÛ’∆ Á≈ «ÙÂ≈ Ú∆ ¿∞√ Í«Ú≈ «Ú⁄Ø∫ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹‘Û≈
√ªfi Â∂ «Í¡≈
√ªfi∂/√øÔ∞’ ͫÚ≈ «Ú⁄Ø∫ ¡≈«¬¡≈ ‘ØÚ∂Õ √ªfi∂ Í«Ú≈ Ò «ÓÒ ’∂
√ªfi∂/√øÔ∞’ ͫÚ≈ «‘‰ Á∂ «√º«÷¡≈ √’±Ò ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Á≈ ¡÷≈‰ ‘À-
«’√∂ √Ó∂∫ Í≥‹≈Ï∆¡ª Á∂ √ªfi∂/√øÔ∞’Â, ÏÛ∂ Í«Ú≈ª ˘ ¡≈ÁÙ’ “Ë∆ ÿ≈‰∂ Á∆, ÏÒÁ Ò≈‰∂ Á≈Õ”
Í«Ú≈ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÌÀ‰ª Ú∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í≥‹ Ú∆ª Á∆ Ó≥◊ Ë∆ √ªfi∂/√øÔ∞’ ͫÚ≈ Á∆ ⁄ø◊∆ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÏÒÁ ¿∞√ Í«Ú≈
’Á∆¡ª √È- Á≈ ⁄ø◊≈ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, «‹‘Û∂ Í«Ú≈ «Ú⁄ Ï‘πÂ∂ ÏÒÁ º÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
Í≥‹ Ú∆ Á∂¬∆∫ Ú∂ ºÏ≈, Ï‘πÂ∆ ÷∂Â∆ ’Á∂ √ÈÕ
ÏøÈ∑∆ ÎΩ‹∆ ÏÓ≈ ˘ ‹≈Ú∂Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ¡≈Ï≈Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «Í≥‚ ¡≈Ï≈Á ‘Ø ‘∂
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ ÈΩ’∆¡ª ÎΩ‹ «Ú⁄ ‘∆ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ √ÈÕ √≈≈ «Í≥‚ «◊‰Â∆ Á∂ ⁄≈ Í≥‹ Ϙπ◊ª Á∆ ¡ΩÒ≈Á ‘πøÁ≈ √∆Õ
Ë∆¡ª Ú∆ ¡≈͉∂ Ï≈ÏÒ ˘ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ¿∞√ ÿ «ÙÂ≈ ’È Ò¬∆ Â∞√∆∫ ¡º‹ Í≥‹≈Ï Á∂ «’√∂ «Í≥‚ ÚºÒ È˜ Ó≈ ÒÚØ, ¿∞È∑ª «Í≥‚ª Á∆¡ª
’«‘øÁ∆¡ª √È, «‹Ê∂ √º√ Á∂ Ï‘πÂ∂ ÍπºÂ ‘؉: ͺÂ∆¡ª, ·∞«Ò¡ª Á∂ Ȫ Í«‘Ò∂ «Í≥‚ Ú√≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Ϙπ◊ª Á∂ Ȫ ”Â∂ ‘∆
Á∂Ú∆∫ Ú∂ Ï≈ÏÒ≈! ¿∞√ ÿ∂, ‘ÈÕ
«‹Ê∂ √º√ Á∂ Ï‘πÂ∂ ÍπºÂÕ ‘Ø ª ‘Ø, Â∞√∆∫ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª Á∂ ÿª Á∆ ωÂ ÚºÒ È˜ Ó≈ ’∂
«¬’ Ó≥◊∆¬∂, «¬’ «Ú¡≈‘∆¬∂, Ú∂÷ ÒÚØÕ ‘ Í«Ú≈ Á∆¡ª ◊π¡ª„∆ Í«Ú≈ È≈Ò Á∆Ú≈ª/’ø˪ √ªfi∆¡ª
ÓÀ∫ Ù≈Á∆¡ª Ú∂÷ª «ÈºÂÕ ‘πøÁ∆¡ª √È, ¤ºÂª √ªfi∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È, ÏÈ∂∂ √ªfi∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Â∞√∆∫ «¬’
Ï≈ÏÒ Â∂≈ ÍπøÈ ‘ØÚ∂! ÿ Á∆ ¤ºÂ Â∂ ⁄Û∑ ’∂ √≈∂ «Í≥‚ Á∆¡ª ¤ºÂª Â∂ ‹≈ √’Á∂ √∆Õ √ªfi∆¡ª
¤ºÂª Â∂ ÓÀ˘ «¬’ ÒØ’ ◊∆ Ô≈Á ¡≈ «◊¡≈ -
’Ø·∂ ’Ø·∂ ¡≈‹∆∫ ’∞Û∆¬∂,
ÂÀ˘ Ï≈ÒØ Á≈ Ô≈ «Á÷≈ÚªÕ
‘π‰ ÿª Á∆¡ª ◊π¡ª„∆¡ª È≈Ò Á∆Ú≈ª/’ø˪ ª √ªfi∆¡ª «ÓÒ
‹≈‰◊∆¡ª, Í ÏÈ∂«¡ª ”Â∂ ¡ÀÈ∆¡ª ¿∞µ⁄∆¡ª ’ø˪ ’∆Â∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘È
«’ Â∞√∆∫ «¬’ ¤ºÂ ÂØ∫ Á»‹∆ ¤ºÂ ”Â∂ ‹≈ È‘∆∫ √’Á∂Õ
¿∞√ √Ó∂∫ ÷∂Â∆ Óπº„Ò∂ ÁΩ «Ú⁄ √∆Õ ÊØÛ∑∆¡ª «‹‘∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ‘∆
¡≈Ï≈Á √È, Ï‘πÂ∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ˆÀ-¡≈Ï≈Á ͬ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ˜Ó∆Ȫ ˘
Ú≈‘∆ÔØ◊ ω≈¿∞‰ Ò¬∆ Ï‘πÂ∂ Ïø«Á¡ª Á∆ ÒØÛ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÷∂Â∆ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
«Ú⁄ √≈∆ Á∆ √≈∆ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆, Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆
ÊØÛ∑∂ «‹‘∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ ‘∆ ˜Ó∆Ȫ ˘ «Â¡≈ ’’∂ ¯√Òª Ï∆‹‰∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÈÚ∆∫ «Ú¡≈‘∆ Ú‘π‡∆ ˘ ¡√∆√ Á∂‰ √Ó∂∫ Ú∆ «’‘≈
√ÈÕ ’Ø‘/⁄√ È≈Ò ¯√Ò «√ø‹Á∂ √ÈÕ ‘ºÊ∆∫ ◊Ø‚∆ ’Á∂ √ÈÕ ‘ºÊ∆∫ Ú≈„∆
‹ªÁ≈ √∆, ““√ºÂ ÍπºÂª Á∆ Óª ‘ØÚ∂Õ” Í«Ú≈ «Ú⁄ Ï‘πÂ∂ ÍπÙ ÓÀ∫Ïª Á≈
’Á∂ √ÈÕ Úº„∆ ‘ج∆ ¯√Ò Ó≥«‹¡ª ”Â∂ „ج∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Î«Ò∑¡ª È≈Ò
‘؉≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆ ÍÃÓπº÷ ÒØÛ √∆Õ «‹øÈ∂ ÚºË ÏøÁ∂, ˙È∆ ÚºË Â≈’ÂÕ
◊≈‘πøÁ∂ √ÈÕ Âø◊Ò∆¡ª È≈Ò ¿∞‚≈¬∆ ’’∂ Á≈‰∂ ’ø„∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Â±Û∆ Â∂
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï≈‘» ÏÒ Ú≈«Ò¡ª Á≈ ≈‹ ‘πøÁ≈ √∆Õ

CEA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CEB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á≈‰∂ «√ª ¿∞Í „ج∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
ÍÀ√≈ Ú∆ ÒØ’ª ’ØÒ ÿº‡ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬’ ⁄πÒ∑∂ Â∂ ؇∆ ͺ’Á∆ ‘؉ ’’∂
(√ªfi∂ Í«Ú≈ ’’∂) ÷⁄≈ Ú∆ ÿº‡ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÒØ’ª Á∆¡ª ÒØÛª Ú∆ ÿº‡
√ÈÕ ÍÀ√≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹∆ÚÈ «‹¿±‰ Á≈ «¬’ √≈ËÈ Ó≈Â ‘πøÁ≈
√∆Õ ¡º‹ Á∆ Â∑ª ÍÀ√≈ ÒØ’ª Ò¬∆ √Ì ’∞fi È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆Õ «Í¡≈ √Ì ÂØ∫
¿πÍ √∆Õ Ò≈Ò⁄ Ȫ Á∆ «ÏÓ≈∆ ¡‹∂ ÒØ’ª «Ú⁄ È‘∆∫ ¡≈¬∆ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂
√ªfi∂ Í«Ú≈ ⁄Ò ‘∂ √ÈÕ ’º⁄∂ ÿ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÍÙ» º÷‰ Ò¬∆ Ú≈Û∂ ‘πøÁ∂
√ÈÕ
√ªfi∂ Í«Ú≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆ ÒØÛ Ú∆ √ÈÕ ÷∂Â∆ ‘∆ «¬’Ø «¬’ ؇∆
ؘ∆ Á≈ √≈ËÈ √∆Õ «‹√ Í«Ú≈ «Ú⁄ Ï‘πÂ∂ ÏøÁ∂ ‘πøÁ∂ √È, ¿∞‘ Í«Ú≈
‘∆ ÷∂Â∆ «Ú⁄ ¡º◊∂ ‘πøÁ≈ √∆Õ ”’ºÒ∂ ÏøÁ∂ ˘ ª ÷∂Â∆ ’È∆ ‘∆ ¡Ω÷∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ
¬∂√∂ ’’∂ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ÒØ’ ÏØÒ∆ ‘À -
”’ºÒ≈ ‘ØÚ∂ È≈ Ø‘∆ Á∂ «Ú⁄ πº÷,
”’ºÒ≈ È≈ ‘ØÚ∂ ÍπºÂ ‹º‡ Á≈Õ
Ï≈Í ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ÏÛ≈ Ì≈ ÿ Á≈ ’≈ Óπ÷«Â¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞√ ˘
Ò≈‰∂Á≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ‹øÓÁ∆¡ª ’∞Û∆¡ª ˘ Ó≈È
Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ «¬√ ’’∂ Óπø«‚¡ª Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ ’∞Û∆¡ª ÿº‡ √ÈÕ ‘ ÿ
«Ú⁄ ’ج∆ È≈ ’ج∆ Ì≈ ¤Û≈ «‘ ‹ªÁ≈ √∆Õ √ªfi∂ Í«Ú≈ «‘‰ Á≈ «¬‘
Ú∆ «¬’ ’≈È √∆Õ
√ªfi∂ Í«Ú≈ª «Ú⁄ Ϻ«⁄¡ª Á∆ Í≈Ò ÍØÙ‰ ’È≈ Ú∆ ¡≈√≈È ‘πøÁ≈
√∆Õ Á≈Á∆¡ª, Â≈¬∆¡ª, ⁄≈⁄∆¡ª ¡≈Í√ «Ú⁄ Ϻ«⁄¡ª ˘ √øÌ≈Ò ÒÀ∫Á∆¡ª
√ÈÕ ¡≈Í√ «Ú⁄ Ò ’∂ ÿ Á≈ ’øÓ ’ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄
¡≈‡≈, Á≈‰≈, Á≈Òª ÿ ‘∆ ⁄º’∆¡ª Â∂ ‹È≈È∆¡ª Í∆∫‘Á∆¡ª √È, ÁπºË
‘ºÊ∆∫ «Û’Á∆¡ª √È, Ë≈ª ’º„Á∆¡ª √È, ◊Ø‘≈ ’±Û≈ ’Á∆¡ª √È,
÷∂  Ø ‡ ∆ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ∆¡ª √È, ÷∂  ∆ Á∂ ’ø Ó «Ú⁄ ‘º Ê Ú‡≈¿∞ ∫ Á∆¡ª
√ÈÕ Â’Û∆¡ª ‹È≈È∆¡ª ª ‘≈Û∆ Ú∆ Ïø«Á¡ª Á∂ Ï≈Ï Úº„ ÒÀ∫Á∆¡ª
√È-
‘≈Û∆ Úº„»ø◊∆ Ï≈Ï Â∂∂,
Á≈Â∆ ˘ ÒÚ≈ Á∂ ÿπø◊»Õ
Óºfiª ◊≈¬∆¡ª Á∆ √≈∆ √øÌ≈Ò ‹È≈È∆¡ª ‘∆ ’Á∆¡ª √ÈÕ ¡º‹
CEC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª «¬‘ √≈∂ ’øÓ ¤º‚ ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ¬∂√∂ ’’∂ ¡º‹ Á∆¡ª
‹È≈È∆¡ª ˘ Ï∆Ó≈∆¡ª «˜¡≈Á≈ «⁄øÏÛÁ∆¡ª ‘È-
¤º‚ ¤º‚≈ ’∂ Ó≈‘∆ Ú∂,
ÿ Á∂ ’øÓ ’≈ „ØÒ≈Õ
Ø◊∆ ‘ج∆¡ª Ó≈‘∆ Ú∂,
ÈÓ∆¡ª Óπ«‡¡≈ª „ØÒ≈Õ
≈ ˘ Á≈Á∆¡ª Ϻ«⁄¡ª ˘ Ï≈ª, ’‘≈‰∆¡≈ √π‰≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ
’‘≈‰∆¡ª Ϻ«⁄¡ª Á∂ ÓȪ «Ú⁄ ⁄ø◊∂ ◊π‰ ÍÀÁ≈ ’Á∆¡ª √ÈÕ Ïº«⁄¡ª ˘
Ï≈ª Á≈ ¡ÀÈ≈ ⁄≈¡ ‘πøÁ≈ √∆ «’ ≈ ÍÀ∫Á∆ √≈ ‘∆ Ϻ⁄∂ Á≈Á∆¡ª Áπ¡≈Ò∂
‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ
‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ Í«Ú≈ª «Ú⁄ ÍÀ√∂ Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ ‘؉∆ Ùπ» ‘Ø ◊¬∆Õ Í«Ú≈
Á∆ √ªfi∆ «˜øÓ∂Ú≈∆ ‘؉ ’’∂ ’¬∆ Ì≈ ÿº‡ ’øÓ ’Á∂ √È, «‹√ ’’∂
Í«Ú≈ª «Ú⁄ ÓÈ Óπ‡≈Ú Â∂ ’Ò∂Ù ‘؉∂ Ùπ» ‘Ø ◊¬∂Õ ÿ «Ú⁄ Ϻ⁄∂ «˜¡≈Á≈
‘؉ ’’∂ ÿ Á∆¡ª ‹È≈È∆¡ª Á∂ Ϻ«⁄¡ª ’’∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ fi◊Û∂ ‘؉∂ Ùπ» ‘Ø
◊¬∂Õ ÷»‘ª, «‡¿∞ÏÀµÒª Á∂ Òº◊‰ Â∂ ÈÚ∂∫ Ï∆‹ ¡≈¿∞‰ Â∂ Í«Ú≈ª Á∆
¡≈ÓÁÈ Úˉ Òº◊∆Õ ‘∂ «¬È’Ò≈Ï ¡≈¿∞‰ Â∂ Í«Ú≈ª ’ØÒ ÍÀ√≈ Ú∆
‘؉ Ò◊ «Í¡≈Õ «‹Ê∂ ÍÀ√≈ ‘ØÚ∂ Â∂ «¬’ ÏøÁ∂ Á∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ‘ØÚ∂, ¿∞Ê∂ «ÚÂ’≈
Ú∆ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‹È√ø«÷¡≈ Úˉ ’’∂, ˜Ó∆Ȫ Á∆ Úø‚ Á Úø‚ ‘؉ ’’∂ ˜Ó∆Ȫ
Ú∆ ÿ‡‰ Òº◊∆¡ªÕ Í«Ú≈ «ÈÔØ‹È Á∂ Î≈«¬Á∂ ‘؉ ’’∂ Í«Ú≈ ¤Ø‡∂
‘؉ Òº◊ ͬ∂Õ «‹Ê∂ ÌÀ‰ª Í«‘Òª Í≥‹ Ú∆ª Á∆ Ó≥◊ ’Á∆¡≈ √È, ¿∞Ê∂
√’≈ Á≈ È≈‘≈ ‘Ø «◊¡≈-
“¤Ø‡≈ Í«Ú≈, √π÷∆ Í«Ú≈”
‘π‰ ª ◊ºÒ ¬∂√ ÂØ∫ Ú∆ ¡º◊∂ ¶ÿ ◊¬∆ ‘À -
“«¬’ ‘∆ ’≈¯∆, Á»‹∂ ÂØ∫ Óπ¡≈¯∆”
‘π‰ ª ÁØ Ì≈ ¡≈Í√ «Ú⁄ ”’º·∂ È‘∆∫ «‘ √’Á∂Õ Óª Ï≈Í ˘ Ú∆
’ج∆ ¡≈͉∂ È≈Ò º÷ ’∂ ≈˜∆ È‘∆∫Õ ‘π‰ «¬’«‘∂ Í«Ú≈ª Á≈ Ô∞º◊ ¡≈
«◊¡≈ ‘ÀÕ √ªfi∂/√øÔ∞’ ͫÚ≈ª Á≈ Ô∞º◊ Ï∆ «◊¡≈ ‘ÀÕ
@
CED - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «Í¡≈ Â∂ ÍÃ≈‘π‰⁄≈∆
«’√∂ √Ó∂∫ «Í¡≈ Â∂ ÍÃ≈‘π‰⁄≈∆ Í≥‹≈Ï Á∂ √«Ì¡≈⁄≈ Á∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈
Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÊØÛ∑∆ «‹‘∆ ¡≈Ï≈Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’∞Û∆¡ª
˘ ‹øÓ«Á¡ª Ó≈È Á≈ «Ú≈‹ √∆Õ Óπø‚∂ «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¬∂√ ’’∂ ‘
Í«Ú≈ «Ú⁄Ø∫ «¬’ ÁØ ‘∆ «Ú¡≈‘∂ ‹ªÁ∂ √È, Ï≈’∆ ¤Û∂ «‘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «√‘ √‘»Òª Ú∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ÓΩÂ
Á Ï‘π ‘πøÁ∆ √∆Õ ÍÒ∂◊ Ú◊∆¡ª Ï∆Ó≈∆¡ª ÍÀ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ÊØÛ∑∆
¡≈Ï≈Á∆ ‘؉ ’’∂ ÒØ’ª Á≈ ¡≈Í√ «Ú⁄ «Í¡≈ Ï‘π ‘πøÁ≈ √∆Õ Ò≈Ò⁄
Ȫ Á∆ ÏÒ≈ ¿∞√ √Ó∂∫ ‘πøÁ∆ ‘∆ È‘∆∫ √∆Õ ÒØ’ª ’ØÒ ÷πÒ∑∆¡ª ˜Ó∆Ȫ ‘πøÁ∆¡ª
√ÈÕ Ï‘πÂ∆¡ª Ï∂¡≈Ï≈Á ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª Â∂ «ÈÌ √∆Õ ÷≈‰
‹Ø◊∂ ‘∆ Á≈‰∂ ‘øπÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ ¡≈͉∂ «ÙÂ∂Á≈ª ˘ ¡≈͉∂ ’ØÒ ÏπÒ≈ ’∂
Ú√≈¿∞∫Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¡≈͉∂ ’ØÒØ∫ ˜Ó∆Ȫ Ú∆ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
«‹Ê∂ ’ج∆ ⁄∆˜, Ú√Â, Ϻ⁄≈, Ϻ⁄∆ ÒØÛØ∫ ÿº‡ ‘ØÚ∂ ‹ª ÒØÛ ‹Ø◊∆ ‘ØÚ∂,
¿∞√ Á∆ Ï‘π ’Á ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ È≈Ò «Í¡≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂√
’’∂ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Í«Ú≈ª Â∂ «ÙÂ∂Á≈ª «Ú⁄ «Í¡≈ ª ‘πøÁ≈ ‘∆
√∆, ¡≈Ó ÒØ’ª È≈Ò Ú∆ Ï‘π «Í¡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬’ Í«Ú≈ Á∆ Ë∆ ˘
√≈∂ «Í≥‚ Á∆ Ë∆ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬’ Í«Ú≈ Á∂ ‹π¡≈¬∆ ˘ √≈∂ «Í≥‚
Á≈ ‹π¡≈¬∆ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÁÚ≈«˜¡ª ≈‘∆∫ ‘∆
«Í≥‚ª ¡≥Á ¡≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ √∆Õ «Í≥‚ª ¡≥Á ‹≈‰ Ò¬∆ ‘Ø ’ج∆ ≈‘
CEE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ‹Á ’ج∆ «Ú¡≈‘∆ ’∞Û∆ √‘π«¡ª ˘ ‹ªÁ∆ √∆ ‹ª
√‘π«¡ª ÂØ∫ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆ ª ÁÚ≈˜∂ «Ú⁄ «‹øÈ∂ Ú∆ ¡≈ÁÓ∆ ÏÀ·∂ ‘πøÁ∂ √È,
¿∞‘ √≈∂ ’∞Û∆ Á≈ «√ ÍÒØ√Á∂ √È, «Í¡≈ «ÁøÁ∂ √È, √π÷ √ªÁ Íπº¤Á∂
√ÈÕ ¬∂√∂ Â∑ª ÍÃ≈‘π‰∂ Á≈ ¡≈Á Ó≈‰ ’Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÁÚ≈«˜¡ª ≈‘∆∫
¡≥Á ¡≈¿∞‰ ’’∂ √≈∂ «Í≥‚ ˘ ÍÂ≈ Òº◊ ‹ªÁ≈ √∆ «’ ÎÒ≈‰∂ Í«Ú≈
Á∆ ’∞Û∆ √‘π«¡ª ÂØ∫ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ ÎÒ≈‰∂ Í«Ú≈ Á≈ ‹π¡≈¬∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
ÍÃ≈‘π‰∂ Ú∆ ’¬∆ ’¬∆ «ÁÈ √‘π∆∫ «‘øÁ∂ √ÈÕ √≈∂ «Í≥‚ Á∆ «¬º˜Â √ªfi∆
‘πøÁ∆ √∆Õ
ÒØ’ª ’ØÒ «Ú‘Ò Á≈ √Óª Ú∆ Ï‘π ‘πøÁ≈ √∆Õ ÒØ’ ‘¯Â≈ ‘¯Â≈
«ÙÂ∂Á≈∆¡ª «Ú⁄ ÏÀ·∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ √øÔ∞’ ͫÚ≈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Á≈Á∂ ÂØ∫
ÍØÂ∂ º’ «¬’ ‘∆ ¤ºÂ ʺÒ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ‘ Í«Ú≈ «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ AD/
AE ‹∆¡ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÏÛ≈ Í«Ú≈ ‘؉ ’’∂ √≈«¡ª Á∆ Ò «ÓÒ ’∂ «‘‰
Á∆ ¡≈Á ω∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬’ Á»‹∂ ˘ «Í¡≈ ’È Á∆ ◊πÛ∑Â∆ ¿∞È∑ª ˘
Í«Ú≈ «Ú⁄Ø∫ ‘∆ «ÓÒ ‹ªÁ∆ √∆Õ ÚÀ√∂ Ú∆ «√¡≈«‰¡ª È∂ «’‘≈ ‘À, “Ϻ⁄≈
√Ì ’∞fi ¡≈͉∂ Í«Ú≈ «Ú⁄Ø∫ ‘∆ «√º÷Á≈ ‘ÀÕ” «√¡≈«‰¡ª ¡È∞√≈ «Í¡≈
Ò¬∆ √Ì ÂØ∫ ÿ≈Â’ ‘«Ê¡≈ ÚÍ≈ Â∂ ¿∞Ë≈ ˘ Ó≥«È¡≈ «◊¡≈ ‘À -
«‹Ê∂ ‘ØÚ∂ «Í¡≈, ¿∞Ê∂ ’∆¬∂ È≈ ÚÍ≈Õ
‹∂ ’∆¬∂ ÚÍ≈, È≈ ’∆¬∂ ¿∞Ë≈Õ
‹∂ ’∆¬∂ ¿∞Ë≈, È≈ ’∆¬∂ ’≈Õ
‹∂ ’∆¬∂ ’≈, È≈ ’∆¬∂ «¬È’≈Õ
«’¿∞∫ ‹Ø Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ √≈«¡ª Á≈ ¡≈Í√ «Ú⁄ «Í¡≈ ‘πøÁ≈
√∆, ¬∂√ Ò¬∆ √≈«¡ª Á∂ ÓȪ «Ú⁄ ÷∂Û≈ «‘øÁ≈ √∆Õ ÒØ’ª Á∂ «÷Û∂ √πÌ≈¡
‘؉ ’’∂ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ï∆Ó≈∆¡ª Ú∆ ÿº‡ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «÷Û∂ √πÌ≈¡
√ÏøË∆ Ò∂÷’ ¡À‚∆√È È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À, ““«÷«Û¡≈ √πÌ≈¡ ı»Ï√»Â∆ ˘ ‘Ø Ú∆
ı»Ï√» ω≈¬∂◊≈Õ «¬‘ Ï∆Ó≈∆ ˘ ‘Ò’≈ ’Á≈ ‘À Â∂ «ÁÒ Á∂ ˜ıÓª ˘
«Ó‡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ””
‘π‰ ÒØ’ª ’ØÒ È≈ √Óª ‘À ¡Â∂ È≈ «Ú‘Ò ‘ÀÕ ÒØ’ª Á∆ «¬’ È≈ ıÂÓ
‘؉ Ú≈Ò∆ ÁΩÛ Òº◊∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ ÒØÛ ÂØ∫ Ï◊À È≈ ’ج∆ «ÙÂ∂Á≈ «’√∂ ’ØÒ
‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Ï‘π ȘÁ∆’∆ «ÙÂ∂Á≈ª ˘ ¤º‚ ’∂ ‘π‰
Í«Ú≈ Á∆ «¬º¤≈ ‘πøÁ∆ ‘À «’ «ÙÂ∂Á≈ ¤∂Â∆ ÂØ∫ ¤∂Â∆ ÿØ∫ «È’Ò‰Õ ‘π‰
Ï‘πÂ∂ «ÙÂ∂Á≈ª Á∆ √∂Ú≈ ÓÈØ È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆, √◊Ø∫ ◊Ò «Í¡≈ „ØÒ
CEF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
Ú‹≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ ‘π‰ «¬’«‘∂ Í«Ú≈ ‘؉ ’’∂ Ò «ÓÒ ’∂ «‘‰ Á∆ √ºÊ
Ì≈ÚÈ≈ ‘∆ Ϻ«⁄¡ª «Ú⁄ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ ÒØ’ª Á∆¡ª «¬¤≈Úª ¿∞È∑ª Á∆¡ª «‹√ √ªfi∆ ʪ Â∂ ÒØ’ «¬’º·∂ ‘Ø ’∂ ÏÀ·Á∂ ‘È, ¿∞√ ˘ √ºÊ «’‘≈ ‹ªÁ≈
√ÓÊ≈Úª È≈ÒØ∫ Ï‘π ÚË∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘È, «‹√ ˘ Í»∆¡ª ’È Ò¬∆ ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷ «¬’ √Ó≈«‹’ ‹∆Ú ‘À, «‹‘Û≈ ¡≈͉∂ Ì≈¬∆⁄≈∂ ”⁄ «‘‰≈
√≈≈ Í«Ú≈ √≈∂ «ÁÈ ◊Ë∆ ◊∂Û «Ú⁄ «Í¡≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ «¬¤≈Úª Í»∆¡ª Í√øÁ ’Á≈ ‘ÀÕ «‹‘Û≈ ¡≈͉∂ Ì≈¬∆⁄≈∂, √Ó≈‹ «Ú⁄ È‘∆∫ «‘øÁ≈, ¿∞‘
È≈ ‘؉ ’’∂ ÒØ’ª «Ú⁄ Ó≈È«√’ ‰≈˙ (‡ÀÈÙÈ) Ú«Ë¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹ª ª Á∂ÚÂ≈ ‘À ‹ª ‹≈ÈÚÕ ¬∂√ Ò¬∆ ÓÈ∞º÷ Á∆ «ÓÒ ÏÀ·‰ Á∆ π⁄∆
¬∂√ Ó≈È«√’ ‰≈¿∞ È∂ «Í¡≈ Â∂ ÍÃ≈‘π‰≈⁄≈∆ ˘ √Ì ÂØ∫ ÚºË „≈‘ Ò≈¬∆
‹ÓªÁ» ‘ÀÕ
‘ÀÕ
Ì≈ «Í≥‚ª Á≈ Á∂Ù ‘ÀÕ Ì≈ Á≈ Óπº÷ «’ºÂ≈ ÷∂Â∆Ï≈Û∆ ‘ÀÕ Í«‘Ò∂
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª Á∆¡ª ÒØÛª Ï‘π ÿº‡ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬¤≈Úª
√«Ó¡ª «Ú⁄ ‹Á √≈∆ ÷∂Â∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ÒØ’ª ’ØÒ
√ÓÊ≈Úª ¡È∞√≈ ‘πøÁ∆¡ª √È, «‹‘Û∆¡ª Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√
«Ú‘Ò Ï‘π ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ÒØ’ √ºÊª «Ú⁄ ÏÀ·∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ
’’∂ ÒØ’ √øÂπÙ‡ ‘πøÁ∂ √ÈÕ √øÂ∞Ù‡ «Ú¡’Â∆, √øÂ∞Ù‡ Í«Ú≈ ‘∆ «Í¡≈
Á∂ ÍÃ≈‘π‰⁄≈∆ ÓÈØ ’ √’Á≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ÒØ’ª Á≈ ÓÈ «’Â∂ ‘Ø ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ÏøÁ≈
√∆’ ÂΩ ”Â∂ ‘∆ ‘≈˜ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Í«‘Òª ÍÃ≈‘π«‰¡ª Á∂ ¡≈«¬¡ª Â∂ ÿ
Ú≈«Ò¡ª ˘ ⁄≈¡ ⁄Û∑ ‹ªÁ≈ √∆Õ Í»∆ √∂Ú≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ‘π‰ ‹∂’
ÏπÒ≈¬∂ ÍÃ≈‘π«‰¡ª È≈ÒØ∫ ÚË ÍÃ≈‘π‰∂ ¡≈ ‹≈‰ ª Í«Ú≈ Ú≈«Ò¡ª Á∂ ÓºÊ∂
Úº‡ ÍÀ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª Á∆ √∂Ú≈ ª ’∆ ’È∆ ‘À, ‚ø◊ ‡Í≈¬∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
‘ÀÕ Ò˙, ¡«‹‘≈ ‘∆ «¬’ ¡÷≈‰ √π‰Ø-
«ÂøÈ ÏπÒ≈¬∂ Â∂ª ¡≈¬∂,
√π‰ √øÂÈ ’∆ Ï≈‰∆Õ
≈Ë≈, «’ÃÙÈ≈, ◊Ø«ÏøÁ≈,
·∂Ò∑ Á≈Ò «Ú⁄ Í≈‰∆Õ
‘π‰ Á∂ ÍÃ≈‘π‰∂ «˜¡≈Á≈ «ÁÈ ·«‘ ‹≈‰ ª ÿ Ú≈Ò∂ ¿∞È∑ª ˘ ÿØ∫
’º„‰ Ò¬∆ ’ج∆ È≈ ’ج∆ Ï‘≈È≈ Ì≈ÒÁ∂ «‘øÁ∂ ‘È -
Í«‘Ò∂ «ÁÈ ÍÃ≈‘π‰≈,
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷≈‰ ‹Ø◊∂ Á≈‰∂ ‘∆ Ó√ª ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¡≈Ï≈Á∆ Ú∆
Á»‹∂ «ÁÈ Ë≈‘π‰≈,
ÊØÛ∑∆ √∆Õ «Íø‚ª Á∂ ⁄≈ ⁄πÎ∂∂ ‹ø◊Ò ‘∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ Òº’Ûª Úº„ ’∂ «Í≥‚
Â∆‹∂ «ÁÈ Á≈Á∂ Óÿ≈¿∞‰≈,
«Ú⁄ ÷πÒ∑∆ ʪ ”Â∂ º÷ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Î∂ ÒØÛ ¡È∞√≈ ÚÂÁ∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ Ùπ»
⁄ΩÊ∂ «ÁÈ ‡≈‘π‰≈Õ
Á∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «¬È∑ª Òº’Ûª Â∂ ‘∆ √ºÊ «Ú⁄ ÒØ’ ÏÀ·Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¡≈͉≈
¡º‹ Ï‘πÂ∂ Ϻ⁄∂ ¡≈͉∂ Óª-Ï≈Í Á∆ √∂Ú≈ ’È ˘ «Â¡≈ È‘∆∫Õ Óª-
‡≈¬∆Ó Í≈√ ’Á∂ √ÈÕ «Í≥‚ Á∂ Ó√Ò∂ «Ú⁄≈Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª Òº’Ûª «Ú⁄
Ï≈Í ˘ Ú≈Ë», Ï∂ÒØÛ∂ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈Úª Ì≈Úª «Ú⁄ ’ج∆ «Í¡≈
÷πø„∑ Ú∆ ͬ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÷∞ø„∑ ⁄⁄≈ ÙÏÁ Á∆ ¬∆‹≈Á Ú∆ «¬È∑ª ÷πø„∑ª ÂØ∫ ‘∆ Ùπ»
È‘∆∫Õ ¡º‹ √≈∂ «ÙÂ∂ ÍÀ√∂ È≈Ò È≈Í∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡º‹ ÍÀ√≈ ‘∆ ÍÃË≈È ‘ÀÕ
‘ج∆ ‘ÀÕ Î∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ ÁÚ≈˜∂ ω∂Õ ÒØ’ ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ ÏÀ·‰ Òº◊∂Õ
«Í¡≈ Â∂ ÍÃ≈‘π‰⁄≈∆ ‘π‰ ◊Ω∫ Á∂ «‘ ◊¬∂ ‘È, «Í¡≈ Á∂ È‘∆∫Õ
Î∂ ËÓÙ≈Òª ω∆¡ªÕ ÒØ’ ËÓÙ≈Ò≈ «Ú⁄ ÏÀ·‰ Òº◊∂Õ
@
CEG - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CEH - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «√¡≈Ò Á∂ Ó‘∆«È¡ª «Ú⁄ ÏÛ∆ ¿∞Ó Ú≈Ò∂ Ϙπ◊ Â∂ ‹π¡≈È Ú∆ «Ú⁄ √ºÊ Á∆ «‹‘Û∆ Í«‘Òª ¡≈ÁÔØ◊ ʪ ‘πøÁ∆ √∆, ¿∞‘ ‘π‰ È‘∆∫ ‘∆Õ
«¬È∑ª √ºÊª, ÁÚ≈«˜¡ª ¡Â∂ ËÓÙ≈Ò≈ «Ú⁄ ÏÀ· ’∂ √‰ ’º„Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ √ºÊ ‘π‰ Ù∆’∂Ï≈˜∆ Á∆ Â∂ ÂØ‘ÓÂÏ≈˜∆ Á∆ ʪ ω ’∂ «‘ ◊¬∆ ‘ÀÕ
ÿØ∫ ◊È∂ ⁄º’ «Ò¡≈¿∞‰∂, √‰ ’º„ ’∂ Â∆Òª Á∆ ‘∂·ª Ë»‰∆ Ò≈ ÒÀ‰∆Õ Î∂ @
«‹Ú∂∫ «‹Ú∂∫ √‰ ’º„∆ ‹≈‰∆, Â∆Òª Á∆ Ë»‰∆ ”Â∂ «√º‡∆ ‹≈‰∆¡ª, È≈Ò∂
ÁÚ≈˜∂
√Á∆ ÂØ∫ Ϻ⁄ ‘πøÁ∆ «‘øÁ∆ √∆, È≈Ò∂ ’øÓ ‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆Õ
’ج∆ √Óª √∆ ‹Á Â’Û∂, Ù’Â∆Ù≈Ò∆, ˜Ø≈Ú Â∂ Ï≈‘»ÏÒ Ú≈Ò∂
√ºÊ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ «’√∂ ⁄π≈‘∂ «Ú⁄ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ «Í≥‚ «Ú⁄ ’Ω‰
Ïø«Á¡ª Á≈ ÏØÒÏ≈Ò≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞‘ ˜ØÁ≈ ÏøÁ∂ √ºÂª Ï∆‘ª Á≈ √Ω «◊‰Á∂
¡≈¿∞∫Á≈ √∆, ’Ω‰ Ï≈‘ ‹ªÁ≈ √∆, √ºÊ «Ú⁄ ÏÀ·∂ Ïø«Á¡ª ˘ √Ì ÍÂ≈ ‘πøÁ≈
‘πøÁ∂ √ÈÕ «’¿∞∫ ‹Ø ¿∞È∑ª ¡µ◊∂ ’ج∆ «’ø± ÍÃø± È‘∆∫ ’ √’Á≈ √∆Õ Ëº’∂ Á≈
√∆Õ ◊ºÌ» Óπø«‚¡ª Á∆ ¡≈͉∆ √ºÊ ‘πøÁ∆ √∆, «‹Ê∂ ¿∞‘ ÁπÍ«‘ª ˘ ÏÀ· ’∂
˜Ó≈È≈ √∆Õ B@ Á∆ «◊‰Â∆ ˘ Ï∆‘ª «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Â∑ª √ºÂª Ï∆‘ª
«⁄º·∂ ÍÛ∑Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª «⁄º«·¡ª ˘ «’º√∂ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª
Á∂ ωÁ∂ ª «¬’ √Ω ⁄≈Ò∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Í ˜Ø≈Ú È≈Ò Í≥◊≈ ’Ω‰ ÒÚ∂?
«Ú⁄ «⁄º·∂ ‘∆ ÓÈØø‹È Á≈ √≈ËÈ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ‘∆ ªfi≈, √º√∆ Íπøȱ, √Ø‘‰∆
√ÍÙ‡ √∆, Â’Û≈ ÏøÁ≈ ¡≈͉∆ ÓÈ Ó˜∆ ’Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ √Ó≈‹ «Ú⁄
Ó‘∆∫Ú≈Ò, «Ó˜≈ √≈«‘Ϫ Â∂ Ë≈«Ó’ «’º√∂ Ú∆ ÍÛ∑∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹√ Á≈
‘ √Ó∂∫ ‘∆ ˜Ø≈Ú Â∂ Ï≈‘»ÏÒ Ú≈Ò∂ Ïø«Á¡ª Á≈ ≈‹ «‘≈ ‘ÀÕ ¡º‹
Ú∆ √ºÊ «Ú⁄ ‡Ω‘ ’º„ ’∂ ÏÀ·Á≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∆ ÌÀ‰ Á∆ ÓÛ’ Ú∆ È‘∆∫
¡Ó∆’≈ √≈∂ Á∂Ùª È≈ÒØ∫ Â’Û≈ ‘؉ ’’∂ ¿∞√ Á∆ √≈∆ ÁπÈ∆¡ª Â∂
fiºÒ∆ ‹ªÁ∆ √∆-
√Á≈∆ ‘ÀÕ ˜Ø≈Ú ‘؉ Ò¬∆ Ï≈‘»ÏÒ Á∂ È≈Ò ¡≈«Ê’ ÂΩ Â∂ Ú∆
Ó∂≈ Ú∆ ª ÏÀ·≈ √ºÊ «Ú⁄ È∆,
Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ‘؉≈ ˜»∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡≈«Ê’ ÂΩ ”Â∂
√ØÈ∂ Á∆ ÓπøÁ∆ ¿∞‘Á∂ ‘ºÊ «Ú⁄ È∆Õ
Ù’Â∆Ù≈Ò∆ Á»√«¡ª Á∆ ËÈ ÁΩÒ ˘ ´º‡ ’∂ ‘∆ ‘Ø«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ √∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √ØÈ≈ ÷∆Á‰≈ ‘ «¬’ Á∆ Í‘πø⁄ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘πøÁ≈
¬∂√ Â∑ª Ï≈‘»ÏÒ Ú≈Ò≈ ÏøÁ≈ ¡≈͉≈ «¬’ ËÛ≈ ω≈ ÒÀ∫Á≈ √∆Õ ¡≈Í ¿∞√
√∆Õ ÌÀ‰ª ˘ ¡≈͉∂ Ú∆ª ”Â∂ Ï‘π Ó≈‰ ‘øπÁ≈ √∆Õ ‘π‰ ª Ò≈Ò⁄ È∂ √≈∂
ËÛ∂ Á≈ Ò∆‚ ω ‹ªÁ≈ √∆Õ ´º‡Ó≈ ËÈ ÁΩÒ Á∆ Â∂ «¬Ò≈’∂ Á∆ ’È∆
«٫¡ª «Ú⁄ Â∂Ûª Í≈ «ÁºÂ∆¡ª ‘ÈÕ ¡º‹ √Ì È∂ ÍÀ√∂ ˘ ÍÃË≈È Ï‰≈«¬¡≈
Ùπ» ’ «ÁøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «¬È∑ª ˘ Ë≈ÛÚ∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «Í¡≈ «ÁÈØ «ÁÈ ıÂÓ ‘πøÁ≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
«Í¤Ò∂ √Ó∂∫ Á≈ «¬«Â‘≈√ ÍÛ∑ ’∂ Ú∂÷ ÒÚØ, «‹øÈ∂ Ú∆ ≈‹∂, Ó‘≈≈‹∂, ÈÚ≈Ï
«’√∂ √Ó∂∫ √ºÊ Á∆ «Í≥‚ «Ú⁄ «ÚÙ∂٠ʪ ‘πøÁ∆ √∆Õ «Í≥‚ Á≈ «Ùø◊≈ ‘πøÁ∆
‘ج∂ ‘È, ¿∞È∑ª √≈«¡ª Á≈ «Í¤Ø’Û Ë≈ÛÚ∆, ´‡∂«¡ª ¡Â∂ ‚≈’±¡ª Á≈
√∆ √ºÊÕ √ºÊª ‘∆ «Í≥‚ Á∂ ÒØ’ª Á≈ ÓÈØø‹È √Ê≈È ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ √ºÊª «Ú⁄Ø∫
‘ÀÕ
‘∆ √≈∂ «Í≥‚ Â∂ «¬Ò≈’∂ Á∆¡ª ıÏª «ÓÒ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ √ºÊª «Ú⁄ ‘∆
ÓÀ∫ «¬‘ Ì»«Ó’≈ ¬∂√ Ò¬∆ «Ò÷∆ ‘À «’¿∞∫ ‹Ø ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ Ë≈ÛÚ∆¡ª,
¯À√Ò∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ √ºÊª √≈‚∂ √«Ì¡≈⁄≈ Á≈ ¡«‘Ó «‘º√≈ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ
´‡∂«¡ª ÂØ∫ Ï⁄‰ Ò‘∆ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª Á∆ ÒØÛ √∆Õ Í«‘Òª «Í≥‚ ‘Ø∫Á
«ÍºÍÒª, ÏØ‘Ûª ‘∂· Ú∆ √ºÊª Òº◊Á∆¡ª √ÈÕ «Í≥‚ Á∂ Ϙπ◊ √ºÊª «Ú⁄
«Ú⁄ ¡≈¬∂, «‹Ê∂ ÒØ’ ÏÛ∆ ÊØÛ∑∆ ÊØÛ∑∆ «◊‰Â∆ «Ú⁄ «¬’º·∂ ‘Ø ’∂ «‘‰
¡≈Ó ÏÀ·∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ª «Ú⁄ ÍÃ∂Ó «Í¡≈ Ï‘π ‘πøÁ≈ √∆Õ ‹Á ¡≥È √ø’‡
Òº◊∂Õ «¬È∑ª Ë≈ÛÚ∆¡ª, ´‡∂«¡ª ÂØ∫ «Í≥‚ Ú≈√∆¡ª ˘ Ï⁄≈‰ Ò¬∆ ÁÚ≈˜∂
˘ Á» ’È Ò¬∆ ‘∆ ¥ªÂ∆ ¡≈¬∆ ª ÒØ’ª Á≈ «˜¡≈Á≈ √Óª ÷∂Â∆ «Ú⁄
ω≈¬∂ ◊¬∂Õ «Íø‚ª Á∂ ÿª Á∆ ωÂ ¡«‹‘∆ ‘πøÁ∆ √∆ «’ ÿª Á∆¡ª
Òº◊‰ Òº«◊¡≈Õ ÷∂Â∆ Á∆ ¡≈ÓÁÈ ÚË∆Õ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ «Í¡≈ Á∆ ʪ ÍÀ√∂ È∂ ÒÀ
«Íº·ª Ï≈‘ ÚºÒ ‘πøÁ∆¡ª √È Â∂ Ó»ø‘ «Í≥‚ Á∂ ¡≥Á ÚºÒ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «Í≥‚ª
Ò¬∆Õ √ªfi∂ ‡ºÏª Á∆ ÍÃÊ≈ ıÂÓ ‘؉ Òº◊∆Õ «¬’«‘∂ Í«Ú≈ Ï‰È Òº◊∂Õ
¡≥Á «√¯ «Í≥‚ª «Ú⁄ ω≈¬∂ ÁÚ≈«˜¡ª ≈‘∆∫ ¡≥Á ‹≈«¬¡≈ ‹≈
«¬’«‘∂ Í«Ú≈ª È∂ ¡≈Í√∆ «Í¡≈ «Ú⁄ ‘Ø «Îº’ Í≈ «ÁºÂ∆Õ Í≥⁄≈«¬Â∆
√’Á≈ √∆Õ Ù«‘ª Á∆ ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ⁄ø◊∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆ Ù«‘ª Á∂
«√√‡Ó Ùπ» ‘؉ È≈Ò «Í≥‚ª «Ú⁄ Í≈‡∆Ï≈˜∆ Ï‘π ÚË ◊¬∆ ‘ÀÕ «Í≥‚ª
⁄≈∂ Í≈√∂ ⁄≈ Á∆Ú≈∆ ’∆Â∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ ⁄≈-Á∆Ú≈∆ «Ú⁄ ‘∆ ÁÚ≈˜∂

CEI - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CF@ - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
º÷∂ ‘πøÁ∂ √È, «‹È∑ª ≈‘∆∫ Ù«‘ª ¡≥Á Á≈ıÒ ‘Ø«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ √∆Õ ‘π‰
Ï‘πÂ∂ Ù«‘ª «Ú⁄ ⁄≈‘∂ «¬‘ ÁÚ≈˜∂ È‘∆∫ ‘∂, Í Â∞‘≈˘ ¡º‹ Ú∆ «¬È∑ª
ÁÚ≈«˜¡ª Á∆ ‘Ø∫Á Ï≈∂ ÍÂ≈ Òº◊Á≈ ‘ÀÕ Ó∂∂ «Í≥‚ Á∂ ȘÁ∆’ ÓÒ∂
’؇Ò≈ Ù«‘ ‘ÀÕ ‹Á Ó∂∂ «Í≥‚ √øÁΩÛ Ú≈Ò∆ √Û’ ÓÒ∂ ’؇Ò∂ Ù«‘ «Ú⁄
Í‘πø⁄Á∆ ‘À ª ¿∞√ ÁÚ≈˜∂ Á≈ Ȫ ’∂ÒØ∫ Ú≈Ò≈ ÁÚ≈˜≈ ‘ÀÕ (’∂ÒØ∫ «¬’
«Í≥‚ Á≈ Ȫ ‘À) «‹‘Û≈ ÁÚ≈˜≈ Ϻ√ √‡À∫‚ Á∂ ȘÁ∆’ ‘À, ¿∞√ ˘
√«‘øÁ∆ ÁÚ≈˜≈ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ‘ Ù«‘ «Ú⁄ ÁÚ≈˜∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
¬∂√∂ Â∑ª «Í≥‚ª Á∂ ÁÚ≈«˜¡ª Á∂ Ȫ ÍÀ∫Á∂ √ÈÕ «‹Ú∂∫ Ó∂∂ «Í≥‚ Á∂ ÁÚ≈«˜¡ª
Á∂ Ȫ ÏÛ≈ ÁÚ≈˜≈, ¤Ø‡≈ ÁÚ≈˜≈ ¡Â∂ ‘∆‹Èª Á≈ ÁÚ≈˜≈ ‘ÀÕ
«¬‘ ÁÚ≈˜∂ ¡≈’≈ «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ AE ’∞ Îπº‡ ‚≈‡Á≈, ÈØ’Á≈
¿∞µ⁄∂ ¡Â∂ AE ’∞ Îπº‡ ⁄ΩÛ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª Á∂ ¡≥Á
ÏÛ∂ ÏÛ∂ ÁÒ≈‰ ω∂ ‘øπÁ∂ √ÈÕ ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ Á∆ ¶ÿ‰ Ú≈Ò∆ ʪ
◊Ò∆/Ï∆‘∆ Á∂ ͺË Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ √≈¬∆‚ª Â∂ ¡≈Ó ÂØ Â∂ ÁØ ÂØ∫ «ÂøÈ Îπº‡
¿∞⁄∆¡ª ⁄Ω’Û∆¡ª ω∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª Á∂ ¡≥ÁÒ∂ Â∂
Ï≈‘Ò∂ Í≈√∂ Ú∆ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ ‹◊∑≈ ͬ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ ÁÚ≈˜∂ ‘∆ «Í≥‚
Á∆¡ª √ºÊª ‘πøÁ∂ √ÈÕ
«¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ ‘∆ «Í≥‚ Á≈ «¬’º· ‘πøÁ≈ √∆Õ ◊Ó∆¡ª Á∂
ÓΩ√Ó «Ú⁄ ÁπÍ«‘ª ˘ ¬∂Ê∂ «’º√∂ Ú∆ ÍÛ∑∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ Â≈Ù Ú∆ ÷∂‚Á∂
√ÈÕ Óπø‚∂ ‘Ø Ú∆ ÷∂‚ª ÷∂‚Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ √Á∆¡ª Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ÒØ’ ¬∂Ê∂
√‰ ’º„Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ Â∆Òª ˘ Ë»‰∆ Ò≈ ’∂ ¿∞È∑ª ¿πÍ «√º‡Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ
CFA - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
¬∂√ Â∑ª È≈Ò∂ ª √Á∆ ÂØ∫ Ï⁄≈¡ ‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ √∆ Â∂ È≈Ò∂ ’øÓ ‘πøÁ≈
«‘øÁ≈ √∆Õ ’¬∆ ÁÚ≈«˜¡ª Á∂ ¡≥ÁÒ∂ Â∂ Ï≈‘Ò∂ Í≈√∂ ÷πø„∑ Ú∆ ÏÀ·‰
Ò¬∆ ͬ∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÷πø„∑ª Â∂ ÏÀ· ’∂ Ú∆ «Í≥‚ Á∂ ‘ Ó√Ò∂ ”Â∂ ⁄⁄≈
’Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÷∂Â∆ Ï‘πÂ∆ Ï≈Ùª ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ∆
√∆Õ ÒØ’ª ’ØÒ «Ú‘Ò Ï‘π ‘πøÁ∆ √∆Õ ¬∂√∂ ’’∂ Ï‘πÂ∂ ÒØ’ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª
«Ú⁄ ‘∆ ÏÀ·∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ «Í≥‚ «Ú⁄ «’√ Á≈ «’‘Û≈ «≤ÙÂ∂Á≈ ¡≈«¬¡≈
‘À, √Ì ˘ ÍÂ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿª Á∂ ÁÚ≈˜∂ Ú∆ ¬∂√∂ Â∑≈ Á∂ ‚≈‡Á≈ ‘πøÁ∂
√ÈÕ Í ¿∞È∑ª Á≈ ¡≈’≈ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª È≈ÒØ∫ ¤Ø‡≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª
√«Ó¡ª «Ú⁄ ÒÀ Á∂ ’∂ Ï‘π«Â¡ª Á≈ «¬’ ‘∆ ÿ ‘πøÁ≈ √∆Õ «‘≈«¬Ù Ú∆ ¿∞√∂
ÿ «Ú⁄ ‘πøÁ∆ √∆Õ ÍÙ» Ú∆ ¿∞√∂ ÿ «Ú⁄ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿±· ͺ«·¡ª Á∂
ÒºÁ∂ ÒÁ≈¬∂ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ Á∆ ¶ÿ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ÿ Ú∆ Ï‘π ÷πÒ∑∂
‘πøÁ∂ √ÈÕ ◊Ó∆¡ª Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ ‘∆ ÿ Á∂ ‹∆¡ª
Á≈ «˜¡≈Á≈ √Óª ÒøÿÁ≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ó≈Û∆ Ó؇∆ ⁄ÒÁ∆ ‘Ú≈ Ú∆ «¬È∑≈
ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ ÏÀ«·¡ª ˘ Òº◊Á∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ’∞Û∆¡≈, Ï‘»¡ª ¡Â∂ ÏπÛ∆¡≈
«¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ ÏÀ· ’∂ ‘∆ ’„≈¬∆, Ïπ‰≈¬∆ Â∂ «√Ò≈¬∆ ’Á∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ⁄÷∂ Ú∆ ’ºÂÁ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
ËßÈ ’∞ «√¿∞∫Ó∂ ’∞ÛÂ∆ ÷ºÁ Á∆,
Ó∂∆ ’ºÂ‰ Á∆ «Â¡≈∆Õ
«Ú⁄ ÁÚ≈˜∂ Á∂,
Òº¤∆ ’º„∂ ÎπÒ’≈∆Õ
x x x
¡≈∆ ¡≈∆ ¡≈∆,
«Ú⁄ ÁÚ≈˜∂ Á∂,
«¬’ ÎπºÒ ’º„Á≈ ÎπÒ’≈∆Õ
¿πÈ∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÈßÏÁ≈ ⁄ø◊∆ ˜Ó∆È ‹≈«¬Á≈Á Ú≈Ò∂, Ó≈‰
√«Â’≈ Ú≈Ò∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «‹√ «’√∂ ÈßÏÁ≈ Á∆ ¤Ø‡∆ Ó؇∆ «‚¿∞Û∆
ª ‘πøÁ∆ √∆, Í ÁÚ≈˜≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ Á∆ ÈøÏÁ≈∆ Â∂ «Ú¡≥◊
’«√¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ -
±ø ’≈‘Á≈ ÈßÏÁ≈?
Ú∂ ÁÚ≈˜≈ ‘À È∆?
CFB - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 ÁÚ≈˜≈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ √«Â’≈ Á≈ «⁄øÈ∑ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Âzøfi‰
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ ÁπºË, Óº÷‰, ÿ∆, ¡ºË «Û’, «Â¿±Ûª Â∂ Òº√∆¡ª ¡ª„ ◊π¡ª„ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª Á≈ «¬’ ʪ ”’º«·¡ª ‘Ø ’∂ ¤ØÍ Í≈ ’∂
Í∆∫Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ª «Ú⁄ ¡≥È≈ ˜Ø ‘πøÁ≈ √∆Õ ÷∂Â∆ Á≈ √≈≈ ’øÓ ‘ºÊ∆∫ ’ºÂ‰ ˘ «Âzøfi‰ ’«‘øÁ∂ √È/‘ÈÕ Ùπ» Ùπ» «Ú⁄ ‹Á ‘ ’øÓ ‘ºÊ∆∫ ’∆Â≈
’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª Á∆¡ª Óπ«‡¡≈ª «Ú⁄ Ú∆ ÒØ‘Û∂ Á∆ ‹π¡≈È∆ ‹ªÁ≈ √∆, ÓÙ∆È∆ Ô∞º◊ ¡‹∂ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈ √∆, ¿∞√ √Ó∂∫ ÂÈ „’‰ Ò¬∆
‘πøÁ∆ √∆Õ «◊ºË∂ «Ú⁄ Ⱥ⁄Á∆¡ª Óπ«‡¡≈ª Á∆ ËÓ’ ÁÚ≈«˜¡ª º’ √π‰∆ ’ºÍÛ≈ «Â¡≈ ’È Ò¬∆ »ø «Ú⁄Ø∫ Ë≈◊≈ ⁄«÷¡ª ≈‘∆∫ ’ºÂ ’∂ ω≈«¬¡≈
‹ªÁ∆ √∆ -
‹ªÁ≈ √∆Õ ‘ ÿ ’¬∆ ’¬∆ ⁄÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ’∞Û∆¡ª, Ï‘»¡ª Â∂ ÏπÛ∆¡≈
«◊ºË∂ «Ú⁄ Ⱥ⁄Á∆ Á∆,
ÿª «Ú⁄ ⁄÷∂ ’ºÂÁ∆¡≈ ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ √ÚÀ-
Ó∂∆ ËÓ’ ÍÚ∂ ÁÚ≈˜∂Õ
«ÈÌ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ï‘π ‘∆ ÿº‡ Ú√ª Ù«‘ª «Ú⁄Ø∫ «Ò¡ªÁ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ˘ ÍÛ∑≈«¬¡≈ È‘∆∫ ‹ªÁ≈ √∆, Í ÿ Á∂
√ÈÕ ÓÈ∞º÷∆ Ú√Ø∫ Á∆¡ª Óπ„Ò∆¡ª «ÂøÈ∂ ÒØÛª ؇∆, ’ºÍÛ≈ ¡Â∂ Ó’≈È
’øÓ ËøÁ∂ «Ú⁄ Í»≈ Ó≈‘ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’∞Û∆¡ª Á≈ «˜¡≈Á≈ √Óª
Á∆¡ª «Í≥‚ª «Ú⁄ ‘∆ Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ’Í≈‘ ˘ Ú∂Ò∑ ’∂, ÂπøÏ ’∂
’„≈¬∆, Ïπ‰≈¬∆, ’Â≈¬∆ «Ú⁄ Òº◊Á≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ‘ ÿ «Ú⁄
√»Â ⁄«÷¡ª ≈‘∆∫ ’º«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ √»Â ÂØ∫ ’ºÍÛ≈ «Â¡≈ ’∆Â≈
«ÂøÈ-«ÂøÈ, ⁄≈-⁄≈ ⁄÷∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ Óπ«‡¡≈ª Á∂ ⁄÷∂ ’ºÂ‰ Á∆¡ª
‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ ’ºÍÛ∂ ˘ ÷ºÁ Á≈ ’ºÍÛ≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
◊»ø‹ª Ú∆ ÁÚ≈«˜¡ª º’ √π‰∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √È -
¡≈ Ú∂ «Á¿∞≈, ‹≈ Ú∂ «Á¿∞≈,
ÏØÂ≈ ÏøÈ∑ ÁÚ≈˜∂Õ
ÏØÂ∂ Â∂∂ ˘ ÿ≈‘ Á≈ ‡Ø’≈,
ÂÀ˘ Í≥‹ ÍÙ≈Á∂Õ
«ÈßÓ ‘∂· ’ºÂÁ∆ Á∆,
Ó∂∆ ◊»ø‹ √π‰∂ ÁÚ≈˜∂Õ
ÁÚ≈«˜¡ª Á∆ ¡ÀÈ∆ Ó≈‰Â≈ ‘πøÁ∆ √∆ «’ ’∞Û∆¡ª «Ú¤≈¬∆¡ª, fiØ«Ò¡ª,
√‘≈«‰¡ª Â∂ ÁÚ≈«˜¡ª Á∆ ’„≈¬∆ ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È -
’º„‰≈ «ÁºÒ∆ ÁÚ≈˜≈,
ͺ⁄∆¡ª Á∆ «Ò¡≈ Á∂ ÒØ◊Û∆Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ’∞Û∆¡ª ˘ ÍÛ∑≈«¬¡≈ È‘∆∫ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¬∂√ Ò¬∆
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ «Í≥‚ª Â∂ Ù«‘ª Á∆ √≈∆ ¡≈Ï≈Á∆ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª
’∞Û∆¡ª Á≈ «˜¡≈Á≈ √Óª ÿ Á∂ ’øÓª ’≈ª «Ú⁄ ‘∆ Ï∆ÂÁ≈ √∆Õ √»Â
Á∂ ¡≥Á «‘øÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‘π‰ Ï‘πÂ∆ ¡≈Ï≈Á∆ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª ÂØ∫ Ï≈‘
’ºÂ‰≈, Á∆¡ª Ïπ‰È≈, ’„≈¬∆ ’È≈ Â∂ Ïπ‰≈¬∆ ’È Á∂ ’øÓª «Ú⁄
«‘øÁ∆ ‘ÀÕ Ù«‘ª «Ú⁄Ò∂ Ï‘πÂ∂ ÁÚ≈˜∂ ª √Û’ª ÷πÒ∑∆¡ª ’È Ò¬∆ „≈‘
’∞Û∆¡ª ˘ Ó≈‘ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’∞Û∆¡≈ ¡≈͉≈ Á≈‹ Ú∆ ¡≈Í «Â¡≈
«ÁºÂ∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ Ï‘πÂ∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ ¡‹∂ Ú∆ «¬‘ ÁÚ≈˜∂ ’≈«¬Ó ‘ÈÕ Í
’Á∆¡ª √ÈÕ Á≈‹ Á∆¡ª Ï‘∞Â∆¡ª Ú√ª ÷ºÁ ÂØ∫ ‘∆ «Â¡≈ ‘πøÁ∆¡ª
‘π‰ ÒØ’ª ’ØÒ «¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ ÏÀ·‰ Ò¬∆ «Ú‘Ò È‘∆∫ ‘ÀÕ ‘π‰
√ÈÕ ¬∂√ Ò¬∆ ’∞Û∆¡ª Á≈ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ √Óª ⁄÷≈ ’ºÂ‰ Â∂ ‘∆
«¬È∑ª ÁÚ≈«˜¡ª «Ú⁄ Í«‘Òª Ú≈Ò∆¡ª Ω‰’ª È‘∆∫ ‘ÈÕ «¬‘ ÁÚ≈˜∂
Òº◊Á≈ √∆Õ √Ì ÂØ∫ ÚË∆¡≈ ⁄÷≈ ‡≈‘Ò∆ Á∆ Òº’Û Á≈ «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈
√≈‚∂ √«Ì¡≈⁄≈ Á≈ «⁄øÈ∑ ‘È, ‹Ø ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ ¡ÒØÍ ‘πøÁ∂ ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ
√∆Õ Á»√∆¡ª Òº’Ûª Á∂ Ú∆ ⁄÷∂ ω≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È-
@
CFC - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CFD - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈
 «’º’ Á≈ Ó∂≈ ⁄÷≈ Ó≈¬∂, ’∞Û∆¡ª ’ºÂÁ∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ ’ºÂ ’Â≈¬∆ Á∂ «Ú⁄ ‘∆ ’∞Û∆¡ª Á∆
‡≈‘Ò∆ Á≈ ’Ú≈ Á∂Õ ¡≈Í√ «Ú⁄ ÈØ’ fiØ’ Ú∆ ⁄ÒÁ∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ◊∆ Ú∆ ◊≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ Ìπº‹∂
¬∂√ ⁄÷∂ Á≈ «‘ºÒ∂ Ófi∂», Á≈‰∂, ◊πÛ Â∂ Ó»ø◊ÎÒ∆ Ú∆ ÷ªÁ∆¡ª «‘øÁ∆¡ª √ÈÕ ‹Á «¬È∑ª «Âzøfi‰
Ó≈Ò∑ª Ï‘πÂ∆¡ª ÷≈Ú∂Õ ’ºÂÁ∆¡ª ’∞Û∆¡ª Á∂ «Ú¡≈‘ ‘Ø ‹ªÁ∂ √È, Î∂ ª «¬È∑ª Á≈ ’Á∂ ’Á≈¬∆∫
Ó∂∂ È≈Ò Á∆¡ª ’ºÂ ’∂ √Ω∫ ◊¬∆¡ª, ‘∆ Ó∂Ò ‘πøÁ≈ √∆ -
ÓÀÊØ∫ ’º«Â¡≈ È≈ ‹≈Ú∂Õ Ï∂Û∆ Á≈ Í», «Âzøfi‰ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª,
⁄÷≈ Ï»! ⁄øÁ≈! √ÏºÏ È≈Ò ‘؉ ”’º·∆¡ªÕ
Ó∂∆ È∆∫Á ◊Ú≈Ú∂Õ «¬È∑ª «Âzøfi‰ª «Ú⁄ ’ºÂÁ∆¡ª ’¬∆ Óπ«‡¡≈ª Á∂ ø◊-»Í, ‹Ú≈È∆,
’¬∆ ’∞Û∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ ⁄÷∂ Â∂ ÏÛ≈ ¡«ÌÓ≈È ‘πøÁ≈ √∆ - ‹ØÏÈ Á∆ ⁄⁄≈ Ú∆ ‘πøÁ∆ «‘øÁ∆ √∆-
⁄÷≈ ª Ó∂≈ «Âzøfi‰ Á≈ √Á≈ È∆ Ó≈¬∂ «Èº’∆ ‘πøÁ∆ ÓÀ∫ ‘∆ È≈È’∆∫,
«‹È∑ª ª Ï∆«Û¡≈ È∆ ⁄÷≈ Ó∂≈, ÷ªÁ∆ ÁπºË ÓÒ≈¬∆¡ªÕ
‹≈Úª ¿∞È∑ª ÂØ∫ Ï«Ò‘≈ È∆ Ó≈¬∂! Â∞Á∆ Á≈ Òº’ fi»‡∂ ÷ªÁ≈,
◊Ó∆¡ª Á∆¡ª ÁπÍ«‘ª ˘ ‹ª √Á∆¡ª Á∆¡ª ≈ª ˘ ¡≈Ó ÂØ Â∂ ÍÀ∆∫ fiª‹ª Í≈¬∆¡ªÕ
«’√∂ ÷πÒ∑∂ ÿ Á∂ «Ú‘Û∂ ‹ª √Ï≈ «Ú⁄ «Âzøfi‰ Òº◊Á∂ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ◊Ò∆ «ÂøÃfi‰ª ”⁄ ’ºÂÁ∆ Á≈,
◊π¡ª„ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª ”’º·∆¡ª ‘Ø ’∂ «ÂøÃfi‰ Ò≈¿∞∫Á∆¡ª √ÈÕ ¡≈͉∂ Á∂Ú∂ »Í Áπ‘≈¬∆¡ªÕ
¡≈͉∂ ⁄÷∂, ÏØ‘∆¬∂ «Ú⁄ Í»‰∆¡ª Â∂ ÏÀ·‰ Ò¬∆ Í∆Û∑∆¡ª ÒÀ ’∂ «¬’ «ÓÊ∂ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á ’¬∆ Ú∂ Ó≈Úª ˘ ¡≈͉∆ ’∞Û∆ Á∆¡ª √‘∂Ò∆¡ª ˘
‘ج∂ ÿ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ ’∞Û∆¡ª ¡≈͉∂ «Ú⁄Ø∫ «¬’ ’∞Û∆ ˘ «ÂøÃfi‰ª «Ú⁄ ’ºÂÁ∆¡ª Ú∂÷ ’∂ ¡≈͉∆¡ª Ë∆¡ª Ô≈Á ¡≈ ‹ªÁ∆¡ª ‘È -
Ò∆‚ «ÓÊ ÒÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ Ò∆‚ ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ¿∞√ ’∞Û∆ ˘ «Ó«Ê¡≈ ‹ªÁ≈ «Âzøfi‰ª Á∂ «Ú⁄ ’ºÂ‰ √‘∂Ò∆¡ª,
√∆, «‹‘Û∆ ⁄÷≈ ’ºÂ‰ «Ú⁄ Â∂˜ ‘πøÁ∆ √∆Õ Î∂ ’∞Û∆¡ª ¡≈͉∆¡ª ◊πº‚∆¡ª È≈Ò ◊πº‚∆¡ª ‹ØÛÕ
¡≈͉∆¡ª Í»‰∆¡ª «Ú⁄Ø∫ «ÓÊ∆ «◊‰Â∆ ¡È∞√≈ Í»‰∆¡ª Ò∆‚ ’∞Û∆ ˘ ‘π‰ «’¿∞∫ ØÈ∆ ¬∂∫,
ÎÛ≈¿∞∫Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¿∞‘ Ò∆‚ ’∞Û∆ «¬’ ’∞Û∆ Á∆¡ª Í»‰∆¡ª ÒÀ ’∂ Ë∆¡ª ˘ √‘π∂ ÂØÕ
¿∞√ Á∂ ¿∞Í Á»‹∆ ’∞Û∆ Á∆¡ª Í»‰∆¡ª ’≈√ ω≈ ’∂, Î∂ ¿∞√ ¿πÍ ¡º‹ ’ج∆ Ú∆ ÷ºÁ È‘∆∫ Í«‘ÈÁ≈Õ ⁄÷≈ ’ºÂ‰ Á≈ «Ú≈‹ Ú∆ È≈ Á∂
Â∆‹∆ ’∞Û∆ Á∆¡ª Í»‰∆¡ª Á≈ ’≈√ ω≈ ’∂ Â∂ Î∂ ¬∂√∂ Â∑ª √≈∆¡ª Ï≈Ï ‘∆ ‘ÀÕ «Í≥‚ª «Ú⁄ ’ج∆ ’ج∆ ÏπÛ∆ ‘∆ ⁄÷≈ ’ºÂÁ∆ Ș ¡≈Ú∂◊∆Õ
’∞Û∆¡ª Á∆¡ª Í»‰∆¡ª ”’º·∆¡ª ’ ÒÀ∫Á∆ √∆Õ «¬È∑ª ”’º·∆¡ª ’∆Â∆¡ª ‘π‰ «Í≥‚ «Í≥‚ √’±Ò ÷πÒ∑∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ √≈∆¡ª ’∞Û∆¡ª ‘∆ ÍÛ∑Á∆¡ª ‘ÈÕ
Í»‰∆¡ª Á∂ ◊πº¤∂ ¤º‹ «Ú⁄ º÷∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ”’º·∆¡ª ’∆Â∆¡ª Í»‰∆¡ª ¡º‹ Á∆¡ª Ï‘πÂ∆¡ª ’∞Û∆¡ª ⁄÷≈ ’ºÂ‰ ‘∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆¡ªÕ ¤ØÍ Í≈ ’∂
˘ ¤ØÍ Í≈¿∞‰≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «Âzøfi‰ ’ºÂ‰≈ ’∆ ‘πøÁ≈ √∆? ¡º‹ Á∆ ’ج∆ Ú∆ ’∞Û∆ È‘∆∫ Áº√ √’∂◊∆, È≈ ‘∆
¤ØÍ Ú≈Ò∂ ¤º‹ ˘ ¿∞√ Ò∆‚ ’∞Û∆ Á∂ ’ØÒ º÷ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊ØÒ Â∞‘≈˘ «Âzøfi‰ «’Â∂ Ș ¡≈Ú∂◊≈-
ÿ∂∂ «Ú⁄ ⁄÷∂ ‚≈‘∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Î∂ Ò∆‚ ’∞Û∆ «‹√ ÂÂ∆Ï ¡È∞√≈ √øπÈ∂ ͬ∂ È∂ «Âzøfi‰ ¡º‹ Â∂∂,
Í»‰∆¡ª Á≈ ◊πº¤≈ ω≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈ √∆, ¿∞√ ÂÂ∆Ï ¡È∞√≈ ‘∆ Í»‰∆¡ª Á∂ ⁄÷∂ Á∆ ◊»ø‹ È≈ √π‰∂Õ
«¬’ ◊πº¤∂ ˘ ’∞Û∆¡ª «Ú⁄ Úø‚ «ÁøÁ∆ √∆Õ Í»‰∆¡ª Úø‚‰ Â∂ ’∞Û∆¡ª √≈‚≈ «¬‘ «ÂøÃfi‰ª Á≈ «Ú√≈ «ÏÒ’∞Ò ‘∆ ¡ÒØÍ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
’ºÂ‰≈ Ùπ» ’Á∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ ¬∂√ Â∑ª ¤ØÍ Á∂ √≈∂ Í≈¬∂ √≈∂ ◊πº¤∂

CFE - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈ CFF - ¡ÒØÍ ‘Ø «‘≈ Í≥‹≈Ï∆ «Ú√≈