Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
2022 2/2
Rimanakuykuna
Dialogos basicos
Napanakuy
SALUDOS
Winchisllay Buenos días/buenas tardes/buenas noches
¿Yamayllaku? ¿Cómo estás?
Yamayllam Estoy bien
¿Qamqa yamayllaku? Y tú como estás
Nuqapis yamayllam Yo también estoy bien
¿Allillaku? ¿Estas bien?
Allilam Si, estoy bien
¿Qamqa allillaku? ¿Y tú, estás bien?
Nuqapis allilam Yo también estoy bien
2022 3/3
Napanakuy
SALUDOS
¿Yamayllaku mamay? ¿Cómo estás señora?
NOTA GRAMATICAL
2022 4/4
Hutikuna
Nombres
¿Imataq shutiyki? ¿Cuál es tu nombre?
2022 5/5
01 uusha oveja
02 naani camino
03 qishu nido
04 allqu perro
05 pushay guiar
06 shunqu corazón
07 qiru madera
08 ankash libiano
09 anqash azul
10 kiru diente
2022 6/6
Cuestiones
✔ previas
El alfabeto del Quechua es como el alfabeto
de cualquier otra lengua del mundo, es decir
un alfabeto fonémico y no fonético, que
lingüística y socialmente es consistente
2022 7/7
Achawaya
(Qutsu)
Kutipana
Llapan wamrakunawan,
nawintsaashun qillqakushun;
yachaywayinchaw yachakullaashun,
achawaya qichwantsikta. I.K
Chaki churay
A wan allwi ninki, I wan inti ninki,
U wan utsu ninki, CH wan chaki ninki,
H wan hallqa ninki, K wan kullku ninki,
L wan luychu ninki, LL wan lliklla ninki.
Chaki churay
M wan maama ninki, N wan nawi ninki,
Ñ wan ñatin ninki, P wan Patsa ninki,
Q wan qucha ninki, R wan rahu ninki,
S wan suyu ninki, SH wan shipash ninki.
Chaki churay
T wan tayta ninki, TS wan tsuku ninki,
W wan wayta ninki, Y wan yaku ninki;
markaa qichwantsikta shumaq yachakuykaa,
mishki qichwantsikta hatunyaatsikuykaa.
Chak ilutskay
Maamallaata, taytallaata,
Shunquninta kushikuykan;
qichwantsikta yachakuykaa, I.K
markallaapa yachaywayin.
Qillqaq: César Marino, Cabello Antúnez
Taki: Pasacalle( Wanchin cerro)
2022 8/8
Achawaya
❖El alfabeto o consensuado del quechua central consta de 24 letras o
grafías. De las 24 letras, 6 son grafías vocálicas (a, i, u, aa, ii, uu) y 18
grafías consonánticas (ch, h, k, l, ll, m, n, ñ, p, q, r, s, sh, t, ts, tr, w, y). Este
alfabeto unificado fue acordado en las diferentes reuniones
❖Según la Resolución Ministerial 118-85-ED
2022 9/9
2022 10/
10
2022 11/11
2022 12/12
2022 13/13
2022 14/14
2022 15/
15
ESPAÑOL QUECHUA ESPAÑOL QUECHUA ESPAÑOL QUECHUA
b -- ñ ñ Y Y
c -- p p Z --
d -- q q 22 18
f -- r r a a
g -- s s -- aa
h -- -- sh e --
j h -- ch/tr i i
k k t t -- ii
l l -- ts o --
-- ll v -- U U
m m w w -- uu
n n x -- 05 06
2022 16/16
PRONUNCIEN CADA SONIDO DEL QUECHUA, LUEGO BUSQUEN 5 PALABRAS QUE
CONTENGAN DICHO SONIDO
AMARU
QAARA
2022 17/17
CHAKWA
HACHA
2022 18/18
INTUQ KURU
CHIINA
2022 19/19
KAKASH
LUYCHU
2022 20/20
LLUSHIY
MACHAY
2022 21/21
NINA
ÑATIN
2022 22/22
PACHKA
QALLU
2022 23/23
RATSAK
SIPSA
2022 24/24
SHAQSHA
TIKPI
2022 25/25
TSAKA
UNANCHA
2022 26/26
UUSHA
WAAKA
2022 27/27
YAPYAY
2022 28/28
01 challwa pescado
02 hirka cerro
03 kasha espina
04 laqatu caracol
05 llika telaraña
06 maki mano
07 nina-kuru luciérnaga
08 ñiqi grado
09 piqa cabeza
10 qaha helada
2022 29/29
/p/
/m/
PUNTOS DE ARTICULACIÓN
bilabial
/t/ /s/
alveolar
/ts/ /n/
2022 30/30
/sh/ /s/
palatal
/ch/ /ñ/
PUNTOS DE ARTICULACIÓN
/ll/ /y/
Sistema consonántico del
Quechua Ancashino
distribuidos según el punto
de articulación
/k/
velar
posvelar
Sistema consonántico del /h/
Quechua Ancashino
distribuidos según el punto de
articulación Sistema consonántico del
Quechua Ancashino
distribuidos según el
/q/ punto de articulación
2022 31/31
BAJAMIENTO VOCÁLICO i u
e o
a q
Bajamiento vocálico:
Las vocales altas /i/ y /u/ se pronuncian
más abiertas [I], [U] (parecido a los
sonidos [e], [o] del castellano) antes o
después de la consonante uvular /q/.
2022 32/32
01 challwa pescado
02 hirka cerro
03 kasha espina
04 laqatu caracol
05 llika telaraña
06 maki mano
07 nina-kuru luciérnaga
08 ñiqi grado
09 piqa cabeza
10 qaha helada
2022 33/33
Qampa makiyki nuqapa makii,
musyanakurmi tsarapaanakun.
Qampa nawiyki nuqapa nawii,
musyanakurmi rikapaanakun.
Qampa shimiyki nuqapa shimii,
musyanakurmi mutsapaanakun.
Qampa makiyki nuqapa makii,
musyanakurmi qimllapaanakun.
Qampa qalluyki nuqapa qalluu,
musyanakurmi llamipaanakun.
2022 34/34
2022 35/35
PAYLLA
YACHATSIKUQKUNA
2022 36/36