Está en la página 1de 27

PRESENTACIÓN Y

SALUDOS USUALES EN
QUECHUA

MAGNO OSWALDO LIZANA ESTEBAN


AMAWTA
RIQSINAKUSUNCHIK
(Nos conocemos)

AMAWTA YACHAQKUNA
(MAGNO LIZANA ESTEBAN)
(ESTUDIANTES)
(PROFESOR)
KAYPIM KANI = AQUÍ ESTOY / PRESENTE
ACHAHALA CHANKA
(Alfabeto chanka)

(a) (cha) (ja) (i) (ka) (la)

(lla) (ma) (na) (ña) (pa) (jja)

(ra) (sa) (ta) (u) (wa) (ya)


NAPAYKUNA
(saludos)
Buenos días Allin punchaw
Buenas tardes Allin suka
Buenas noches Allin tuta

CHISI TUTA

Cuando el Sol aún no se oculta. Cuando el Sol ya se ocultó.


NAPAYKUNA
(saludos)

- Rimaykullayki taytáy!
- Chaskikullayki mamáy!

- Rimaykullayki taytay!
- Chaskikullayki mamay!
NAPAYKUNATA YUYARISUNCHIK
(Recordemos los saludos)
TAPUYCHIK KUTICHIYCHIK
(preguntamos) (respondemos)

Allinllachu Allinllam
(Hola) (¿Estás bien?) (Estoy bien)
Riqsinki
Imaynallam Allinllam (Conoces)
(¿Cómo estás?) (Estoy bien)

Sumaqllachu Sumaqllam
(¿Estás bien?) (Estoy bien)

Rimaykullayki Chaskikullayki Manam riqsinkichu


(No conoces)
RIMAKUYKUNA
(Saludos)
Qam riqsinki huk runataqa:
(Cuando conoces a una persona)

TAPUYCHIK KUTICHIYCHIK
(preguntamos) (respondemos)

Allinllachu Allinllam
(Hola) (¿Estás bien?) (Estoy bien)

Imaynallam Allinllam
(¿Cómo estás?) (Estoy bien)

Sumaqllachu Sumaqllam Ejemplo:


(¿Estás bien?) (Estoy bien)
- Allinllachu Rosa.
- Allinllam María.
NAPAYKUNA
(saludos)
Mana riqsinkichu huk runataqa:
(Cuando no conoces a una persona)

TAPUYCHIK KUTIYCHIK
Rimaykullayki Chaskikullayki

No tienen una Ejemplo:


traducción literal. - Rimaykullayki taytáy!
- Chaskikullayki mamáy!
NAPAYKUSUNCHIK
(nos saludamos)

Imaynallam kachkanki Flora?


(¿Cómo estás Flora?)

Alberto

Allinllam kachkani Alberto


(Estoy bien Alberto)

Flora
RIMAKUYKUNA / TARINAKUNAPAQ -SALUDOS / ENCUENTROS
Allinllachu? Allinllachu?
¿Cómo estas? Hola
Allin punchaw Imaynallam?
Buen día ¿Cómo estas?
Allinllachu tarikunki? Allinllachu?
¿Te encuentras bien? ¿Estas bien?
Imataq sutiki? Pim kanki?
¿Cómo te llamas? ¿Quién eres?
Maymanta kanki? Maymanta qamunki?
¿De dónde eres? ¿De dónde vienes?
Mayta rinki/ maytataq richkanki? Imata munaki?
¿Dónde vas? ¿Qúe quieres?
Imapi yanapaykiman? Imata maskachkanki?
¿En qué te puedo ayudar? ¿Qué buscas?
Qawaykusqaymanta kusikunim Tupaynichik kusichiwan
Me alegra verte Me alegra encontrarte
DESPEDIDAS
Tupananchikkama Huk punchawkama
Hasta luego Hasta otro día

Paqarinkama Minchakama
Hasta mañana Hasta pasado mañana

Qamlla allinlla Tinkunanchikkama


Buena suerte / Que te vaya bien Hasta nuestro próximo encuentro

Huk punchawkama Hasta mas luego


Hasta otro día Asllakama

Kutimunaykama Hasta el próximo año


Hasta mi regreso / Hasta la vista Qawa watakama
RAKINAKUNANPAQ
(para despedirse)
Sufijo Limitativo:

-kama (hasta)

Tupananchikkama Hasta encontrarnos


Huk punchawkama Hasta otro día
Huk Kutikama Hasta otra vez / oportunidad
Paqarinkama Hasta mañana
Luneskama Hasta el Lunes
PRESENTACIÓN PERSONAL

¿Imataq sutiki? ………….ñuqapa sutiyqa.


¿Cuál es tu nombre? Mi nombre es …………………

¿Maymantataq kanki? ………… ñuqaqa kani.


¿De dónde eres? Yo soy de …………………

¿Maypitaq llamkanki? …………….. ñuqaqa llamkani.


¿Dónde trabajas? Yo trabajo en…………¿Qamri?¿Y tú?

¿Maypitaq yachanki? ……………… ñuqaqa tiyani.


¿Dónde vives? Yo vivo en ………………………..

Piwantaq yachanki? ………………yachani?


¿Con quién vives? Yo vivo con mi……………………
Lee en forma individual, el siguiente texto:
▪Paniymi allquntin hamun.

▪Taytay sara muhuta apamun.

▪Mama Antuka humintata qunichiy.

▪Mamaymi wasiypi yanukun qucha yuyuta.

▪Amawtam kuyakun yachaqninkunata.


RIKSICHIKUSPAY
(presentación)

Ñuqa Magnom kani


(Yo soy Magno)

Ñuqa Yauli llaqta, Huancavelica suyumantam kani


(Yo soy del pueblo de Yauli, de la región Huancavelica)
RIKSICHIKUSPAY YUYARISUN
(recordemos la presentación)
P=PITAQ KANKI?- QUIEN ERES
R= Ñuqa ( s_u_t_i ) kani
(Yo soy n_o m b_r_e__)
P= MAYMANTA KANKI? DE DONDE ERES?
Ñuqa ( ) llaqta, ( ) suyumantam kani
(Yo soy del pueblo de _, de la región _)

IMATAQ SUTIKI?- COMO TE LLAMAS – ÑUQAPA SUTIYMI MAGNOM


MI NOMBRE ES MAGNO
Practicamos oralmente, en pares, los saludos en quechua. Completa en los puntos suspensivos con
nombres de personas u otras expresiones prendidos según sea en cada caso.
PREGUNTAS (TAPUYKUNA) RESPUESTAS (KUTICHIYKUNA)

Allinllachu………….. Allinllam…………..
(Cómo estas) (Estoy bien)
Imaynallam kachkanki…… Allinllam kachkani……..
(Cómo estas) (Estoy bien)
Imaynallam……………… Allinllam………..
(Cómo estas) (Estoy bien)
Rimaykullayki….............. Chaskikullayki…............
(Te saludo) (Te recibo)
Allin punchaw…………….. Allin punchaw…..
(Buenos días ) (Buenos dias)
Allin suka……………… Allin suka………………
(Buenas tardes) (Buenas tardes)
Allin tuta………. Allin tuta kachun………….
(Buenas noches) (Bien, buenas noches)
Huk punchawkama………… Huk punchawkama………
(Hasta otro día) (Hasta otro dia)
Paqarinkama………… Allinmi, paqarinkama……
(Hasta mañana) (Esta bien, hasta mañana)
RIMANAKUY - CONVERSACIÓN
Amawta ¡allin punchay! ¿imataq sutiyki? = profesor(a), ¡buen día! ¿Cuál es tu
nombre?
—allin punchaw, ñuqapa sutiyqa Mariam ¿Pim kanki? = buen día. Mi nombre
es María ¿Quién eres?
—Maria, munay sutiyki; ñuqaqa Juanmi kani. = María, hermoso nombre; yo
soy Juan.
—¿Imapi yanapaykiman? = ¿En qué te puedo ayudar?
—kay llaqta umalliqta maskachkani ¿Maypin yachanman? = busco a quién
encabeza este pueblo ¿Dónde vive?
—llaqta umalliqqa, uray kikllupin yachan. = Quien encabeza al pueblo, vive en
la calle de abajo.
—¿Imataq sutin? = ¿Cuál es su nombre?
—sitinqa Pedrom = su nombre es Pedro.
—Pay Maria, maskaramusaq ¡Tupananchikkama! = Gracias María, lo buscaré
¡hasta nuestro próximo encuentro!
—Tupananchikkama Juan. = Hasta el próximo encuentro Juan.
PRONOMBRES PERSONALES
Ñuqa Yo
Qam Tú
Pay Él/Ella
Ñuqanchik* Nosotros/as (inclusivo) *En el Quechua existe dos
NOSOTROS, uno inclusivo
Ñuqayku* Nosotros/as (exclusivo) y el otro exclusivo. El
primero incluye a todos,
Qamkuna Ustedes mientras que el segundo
excluye.
Paykuna Ellos/as
USO DEL: ÑUQANCHIK ÑUQAYKU
Imatataq ruwachkankichik?
(¿Qué están haciendo?)
Respuesta en nosotros inclusivo:

1 – Ñuqanchik likachkanchik.
(nosotros estamos leyendo)

Respuesta en nosotros exclusivo:

2 – Ñuqayku likachkaniku
(nosotros estamos leyendo)
Conjugaciones en presente simple “SER”:
VERBO + INDICATIVO
Ñuqa kani Yo soy

Qam kanki Tú eres

(No se conjuga) Pay Paymi / Payqa Él / Ella es

(i) Ñuqanchik kanchik Nosotros(as) somos

(e) Ñuqayku kaniku Nosotros(as) somos

Qamkuna kankichik Ustedes son

Paykuna kanku Ellos / Ellas son


Indicativos para conjugar VERBOS en presente simple
Ñuqa -ni
Singular Qam -nki

Pay -n

Ñuqanchik -nchik

Ñuqayku -niku
Plural
Qamkuna -nkichik
Paykuna -nku
CONJUGACIONES CON VERBOS EN PRESENTE SIMPLE:

Puñuy Ñuqa puñuni Yo duermo


(dormir)
Qam puñunki Tú duermes

Pay puñun Él/Ella duerme

(i) Ñuqanchik puñunchik Nosotros dormimos

(e) Ñuqayku puñuniku Nosotros dormimos

Qamkuna puñunkichik Ustedes duermen

Paykuna puñunku Ellos/Ellas duermen


CONJUGACIONES SIMPLES EN 1RA, 2DA Y 3RA PERSONA
1ra persona: 2da persona: 3ra persona:
-ni -nki -n

pukllay Ñuqa pukllani Qam pukllanki Pay pukllan


(jugar) (Yo juego) (Tú juegas) (Él juega)

tusuy Ñuqa tusuni Qam tusunki Pay tusun


(bailar) (Yo bailo) (Tú bailas) (Él baila)

uyariy Ñuqa uyarini Qam uyarinki Pay uyarin


(escuchar) (Yo escucho) (Tú escuchas) (Él escucha)
SIMITAQITA YACHASUN (Aprendemos vocabulario)

VERBOS
Likay / Ñawinchay Leer
Qillqay Escribir
Yupay Contar
Llamkay Trabajar
Qaway Mirar
Rikuy Ver
Rimay Hablar
Parlay Conversar
Willay Avisar; Contar
Hamuy Venir
SIMITAQITA YACHASUN (Aprendemos vocabulario)
SUSTANTIVOS
Inti Sol
Killa Luna; Mes
Chaska Estrella
Puyu Nube; Neblina
Punchaw Día
Suka Tarde
Tuta Noche
Para Lluvia
Wayra Viento
Pacha Ropa; Cosmovisión-Tierra; Tiempo
HASTA OTRO DÍA

HUK PUNCHAWKAMA

También podría gustarte